Tài liệu Ttck

B¸o c¸o chuyªn ®Ò vÒ thÞ trêng chøng kho¸n I. Chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n 1. Kh¸i qu¸t vÒ chøng kho¸n Trong ®êi sèng kinh tÕ, thuËt ng÷ chøng kho¸n ®îc t×m hiÓu theo nh÷ng yªu cÇu, môc ®Ých kh¸c nhau. §©y lµ kh¸i niÖm phøc t¹p v× b¶n th©n nã ®· hµm chøa mét lo¹i quan hÖ kinh tÕ phøc t¹p ph¸t sinh gi÷a ngêi cÇn vèn vµ ngêi cã vèn. Chøng kho¸n rÊt ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i vµ phong phó vÒ c¸ch thøc biÓu hiÖn do ®ã mµ ph¸p luËt nhiÒu quèc gia kh«ng ®a ra mét ®Þnh nghÜa cô thÓ vÒ chøng kho¸n. + Theo quan ®iÓm truyÒn thèng th× Chøng kho¸n lµ ph¬ng tiÖn x¸c nhËn quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña ngêi së h÷u chøng kho¸n ®èi víi tµi s¶n hoÆc vèn cña tæ chøc ph¸t hµnh. H×nh thøc tån t¹i cña chøng kho¸n rÊt ®a d¹ng, phô thuéc vµo thùc tÕ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Chøng kho¸n cã thÓ cã h×nh thøc chøng chØ, h×nh thøc bót to¸n ghi sæ dÇn ph¸t triÓn do yªu cÇu cña nhµ ph¸t hµnh vµ së h÷u chøng kho¸n. Khi c«ng nghÖ ph¸t triÓn, h×nh thøc ®iÖn tö còng ®îc nghi nhËn nh mét d¹ng tån t¹i cña chøng kho¸n. + Theo quan ®iÓm hiÖn ®¹i: Chøng kho¸n lµ mäi s¶n phÈm tµi chÝnh cã thÓ chuyÓn nhîng ®îc. Víi c¸ch hiÓu nµy, ®èi tîng ®îc coi lµ chøng kho¸n thùc sù ®a d¹ng: cæ phiÕu, tr¸i phiÕu, c¸c c«ng cô t¹i thÞ trêng tiÒn tÖ nh tÝn phiÕu kho b¹c, kú phiÕu ng©n hµng vµ c¸c lo¹i th¬ng phiÕu. Chøng kho¸n x¸c nhËn quyÒn, lîi Ých cña ngêi së h÷u, ®iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ x¸c ®Þnh quyÒn tµi s¶n cña mét chñ thÓ nhÊt ®Þnh xÐt theo ph¬ng diÖn ph¸p lý. Nhng cho dï chøng kho¸n cã h×nh thøc cã h×nh th¸i biÓu hiÖn cô thÓ nh thÕ nµo th× ®Òu cã chung ®Æc trng lµ x¸c nhËn quyÒn chñ nî hoÆc quyÒn së h÷u ®èi víi chñ thÓ ph¸t hµnh ra nã. §Ó nhËn diÖn chøng kho¸n víi c¸c ®èi tîng kh¸c, thêng ph¶i dùa trªn ®Æc ®iÓm cña chóng: b) §Æc ®iÓm cña chøng kho¸n §Æc ®iÓm quan träng ®Çu tiªn cña chøng kho¸n lµ tÝnh sinh lêi + TÝnh sinh lêi: TÝnh sinh lêi thÓ hiÖn ë viÖc ngêi ph¸t hµnh ra chóng ph¶i tr¶ cho ngêi së h÷u chøng kho¸n mét kho¶n lîi tøc trong t¬ng lai ®Ó nhËn vÒ m×nh quyÒn sö dông vèn. TÝnh sinh lêi cña chøng kho¸n lµ ®éng lùc thóc ®Èy ngêi ®Çu t mua chøng kho¸n vµ còng lµ tiÒn ®Ò xuÊt hiÖn chøng kho¸n. Nhng nÕu chØ dõng l¹i ë tÝnh sinh lêi th× c¬ héi ®Çu t còng nh hiÖu qu¶ ®Çu t cha ®¹t ®îc. 1 + TÝnh thanh kho¶n TÝnh thanh kho¶n tøc lµ kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi ®îc thµnh tiÒn. TÝnh thanh kho¶n t¹o cho ngêi së h÷u chøng kho¸n chuyÓn ®æi d¹ng tµi s¶n tõ chøng kho¸n sang tiÒn th«ng qua mét giao dÞch t¹i thÞ trêng thø cÊp hoÆc th«ng qua nghiÖp vô ng©n hµng. TÝnh thanh kho¶n t¹o ra sù hÊp hÉn ®èi víi ngêi ®Çu t, tho¶ m·n nhu cÇu cña hä ®ång thêi còng h¹n chÕ rñi ro lµm gi¶m sót gi¸ trÞ tiÒn tÖ cña chøng kho¸n. Cã thÓ nãi r»ng, kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña mçi chøng kho¸n lµ kh¸c nhau, ®iÒu ®ã còng cã ý nghÜa trong viÖc x¸c ®Þnh hiÖu suÊt vèn ®Çu t cña nÒn kinh tÕ, ®ång thêi t¹o ra søc c¹nh tranh cho c¸c chñ thÓ ph¸t hµnh. TÝnh thanh kho¶n cña mét lo¹i chøng kho¸n phô thuéc vµo uy tÝn cña chñ thÓ ph¸t hµnh, vµo chi phÝ chuyÓn ®æi vµ sù biÕn ®éng cña thÞ trêng + TÝnh rñi ro Cuèi cïng, nãi tíi chøng kho¸n, còng ®ång thêi ph¶i nãi tíi tÝnh rñi ro cña chøng kho¸n, thÓ hiÖn ngay ë b¶n chÊt cña ho¹t ®éng ®Çu t vèn. Còng nh bÊt kú ho¹t ®éng ®Çu t, kinh doanh nµo kh¸c, viÖc kinh doanh chøng kho¸n lµ “®Çu t mét lîng tiÒn trong hiÖn t¹i vµ chØ cã thÓ thu håi trong t¬ng lai”, do vËy c¶ qu·ng thêi gian ®ã còng chÝnh lµ thêi gian chøa ®ùng rñi ro. Møc ®é rñi ro tiÒm tµng ®Õn ®©u cßn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, nh thêi gian ®Çu t, chñ thÓ nhËn vèn cïng c¸c cam kÕt kh¸c chÝnh lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n ¶nh hëng tíi ®é rñi ro. Møc ®é rñi ro cña chøng kho¸n cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi tÝnh sinh lêi vµ tÝnh thanh kho¸n cña chøng kho¸n. 2. Kh¸i niÖm ThÞ trêng chøng kho¸n a) Kh¸i niÖm ThÞ trêng chøng kho¸n lµ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch, mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc tiÕn hµnh bëi nh÷ng ®èi tîng kh¸c nhau theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §©y lµ n¬i ch¾p nèi quan hÖ cung – cÇu vèn ®Çu t trung, dµi h¹n cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ quèc tÕ; lµ n¬i gÆp gì, giao dÞch gi÷a nh÷ng ngêi cÇn huy ®éng vèn ®Çu t (ngêi ph¸t hµnh chøng kho¸n) víi nh÷ng ngêi cã vèn nhµn rçi muèn ®Çu t (ngêi mua chøng kho¸n) còng nh gi÷a c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n víi nhau. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ mét hiÖn tîng lÞch sö, xuÊt hiÖn cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Còng nh c¸c thÞ trêng kh¸c, thÞ trêng chøng kho¸n còng qua nh÷ng bíc ph¸t triÓn s¬ khai ban ®Çu, sau ®ã ngµy cµng ®a d¹ng, phøc t¹p dÇn theo sù ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ - x· héi. §©y lµ thÞ trêng ®Æc biÖt, lu hµnh c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt lµ chøng kho¸n. Sù kh¸c biÖt c¬ b¶n ®ã lµm cho nguyªn t¾c, tæ chøc, qu¶n lý thÞ trêng chøng kho¸n còng cã sù kh¸c biÖt so víi c¸c thÞ trêng th«ng thêng. ThÞ trêng chøng kho¸n cã tõ bao giê? 2 ThÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ. §ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi nh÷ng quy luËt vèn cã cña nã. T¹i ®ã c¬ héi kinh doanh, kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi míi h×nh thµnh vµ tån t¹i. §èi víi nÒn kinh tÕ tËp trung kh«ng thùc hiÖn ®îc nh÷ng ho¹t ®éng nµy. Trªn thÕ giíi, thÞ trêng chøng kho¸n ra ®êi c¸ch ®©y h¬n 400 n¨m. H×nh thøc vµ ®Þa ®iÓm ban ®Çu rÊt th« s¬, bét ph¸t, t¶n m¹n, khã x¸c minh. Mèc thêi gian ®¸nh dÊu thÞ trêng ho¹t ®éng ®ång bé, víi ®ñ lo¹i h×nh giao dÞch nh ngµy nay ®îc ghi vµo ®Çu thÕ kû 17 t¹i Amsterdam (Hµ Lan). C«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn thµnh lËp, ph¸t hµnh cæ phiÕu vµo ngµy 20 th¸ng 3 n¨m 1602. Ýt l©u sau ngêi ra ph¸t kiÕn ra tr¸i phiÕu quèc gia vµ c¸c lo¹i tr¸i kho¸n, giÊy ghi nî rÊt phong phó. ThÞ trêng chøng kho¸n Pari “non trΔ h¬n, ra ®êi n¨m 1801. Sau London, nã lµ “chî” lín nhÊt ch©u ¢u, mét lôc ®Þa sang ®Çu thÕ kû 21 ®· cã h¬n 30 thÞ trêng quèc gia, 12 hÖ thèng bu«n b¸n vµ 20 hÖ thèng thi hµnh lÖnh, triÓn khai quy tr×nh thanh to¸n bï trõ. Theo thêi gian c¸c thÞ trêng biÕn h×nh liªn tôc. NÕu trong thêi kú ®Çu, thÞ trêng chøng kho¸n chØ xuÊt hiÖn ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ tù do ph¸t triÓn nh Hµ Lan, Anh, §øc, Hoa Kú … th× hiÖn nay m« h×nh thÞ tr êng nµy ®· lan réng vµ trë thµnh hiÖn tîng phæ biÕn cña c¸c quèc gia cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng. MÆc dÇu vËy, ®Ó phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ, thùc lùc nÒn kinh tÕ mµ møc ®é phøc t¹p, ®a d¹ng còng nh møc ®é s«i ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n t¹i c¸c quèc gia kh¸c nhau. Sù kh¸c biÖt Êy kh«ng chØ dõng l¹i gi÷a c¸c quèc gia, ngay ë nh÷ng khu vùc ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau trong mét quèc gia, møc ®é lu ho¹t vèn cña c¸c bé phËn thÞ trêng (mang tÝnh ®Þa ph¬ng) còng kh¸c nhau râ rÖt. Cïng víi xu híng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ, ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n c¸c quèc gia ngµy cµng trë nªn gÇn nhau h¬n, th«ng qua c¸c liªn kÕt giao dÞch, nhu cÇu kinh doanh, ®Çu t cña tÊt c¶ c¸c ®èi tîng. ë ViÖt Nam nÕu kh«ng tÝnh ®Õn nh÷ng n¨m chuÈn bÞ th× thêi ®iÓm khai tr¬ng chÝnh thøc trung t©m giao dÞch chøng kho¸n Thµnh phè Hßo ChÝ Minh lµ vµo th¸ng 6 n¨m 2000. Phiªn giao dÞch ®µu tiÒn diÔn ra ngµy 20-7-2000. b) Ph©n lo¹i thÞ trêng chøng kho¸n + XÐt theo tiªu chÝ lu th«ng chøng kho¸n cã thÓ ph©n ra thÞ trêng s¬ cÊp vµ thÞ trêng thø cÊp. T¹i thÞ trêng s¬ cÊp, c¸c chøng kho¸n lÇn ®Çu tiªn ®îc b¸n cho c¸c nhµ ®Çu t nªn cßn ®îc gäi lµ thÞ trêng ph¸t hµnh. §iÒu ®ã còng cã nghÜa, th«ng qua thÞ trêng s¬ cÊp, nh÷ng nguån ®Çu t míi thùc sù ®îc chuyÓn cho nhµ ph¸t hµnh. ThÞ trêng thø cÊp diÔn ra c¸c giao dÞch chøng kho¸n cha ®îc thanh to¸. Bé phËn thÞ trêng nµy kh«ng lµm t¨ng nguån vèn míi cho nÒn kinh tÕ, nhng cã thÓ ho¹t ®éng liªn tôc, t¹o ra kh¼ n¨ng thanh kho¶n cho chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh. “ThÞ trêng thø cÊp phôc vô cho hai môc ®Ých chÝnh: thóc ®Èy sù t¹o vèn cho c¸c doanh nghiÖp, chÝnh 3 phñ vµ t¹o ra c¸c c«ng cô ®Çu t cã kh¶ n¨ng sinh lêi cho c¸c nhµ ®Çu t”. Th«ng qua thÞ trêng thø cÊp, c¸c bªn tham gia ®Òu mong muèn ®¹t tíi hiÖu Ých kinh tÕ cña m×nh. Hai bé phËn thÞ trêng s¬ cÊp còng nh thø cÊp cã mèi quan hÖ néi t¹i, mËt thiÕt: thÞ trêng s¬ cÊp lµ s¬ së, tiÒn ®Ò; thÞ trêng thø cÊp lµ ®éng lùc. NÕu kh«ng cã thÞ trêng s¬ cÊp th× kh«ng cã chøng kho¸n ®Ó vËn hµnh thÞ trêng thø cÊp; ngîc l¹i nÕu kh«ng cã thÞ trêng thø cÊp sÏ khã kh¨n trong viÖc ph¸t hµnh v× chøng kho¸n hÇu nh kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh kho¶n v× cha ®Õn h¹n thanh to¸n. + XÐt theo ph¬ng thøc tæ chøc vµ giao dÞch, thÞ trêng chøng kho¸n bao gåm thÞ trêng tËp trung vµ kh«ng tËp trung. ThÞ trêng chøng kho¸n tËp trung diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua hoÆc b¸n chøng kho¸n, hoÆc tham kh¶o ®Ó thùc hiÖn c¸c giao dÞch chøng kho¸n, ®îc tån t¹i díi h×nh thøc phæ biÕn lµ Së Giao dÞch chøng kho¸n h¹c c¸c sµn giao dÞch chøng kho¸n. ThÞ trêng kh«ng tËp trung diÔn ra ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n kh«ng cã ®ñ ®iÒu kiÖn giao dÞch t¹i thÞ trêng tËp trung, cã thÓ tiÕn hµnh th«ng qua nh÷ng h×nh thøc ®a d¹ng kh¸c nhau nh hÖ thèng giao dÞch nèi m¹ng hoÆc lµ giao dÞch chøng kho¸n riªng lÎ. ThÞ trêng chøng kho¸n tËp trung cã gi¸ trÞ nh “bé mÆt” thÞ trêng chøng kho¸n quèc gia, c¸c bé phËn thÞ trêng kh¸c thÓ hiÖn sù ®a d¹ng cña c¸c giao dÞch cã thÓ lùa chän. Hµng ho¸ cña thÞ trêng tËp trung còng lµ nh÷ng hµng ho¸ cã thÓ ®¸nh gi¸ cã chÊt lîng h¬n so víi hµng ho¸ cña thÞ trêng kh¸c, do tÝnh cã tæ chøc cña nã; ®iÒu ®ã còng cã nghÜa sù an toµn hay rñi ro, c¬ héi kiÕm lêi lµ kh¸c nhau trong c¸c giao dÞch trªn thÞ trêng. 3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn – x· héi ®Ó h×nh thµnh thÞ tr êng chøng kho¸n vµ vai trß cña nã a) §iÒu kiÖn x· héi NÕu chØ xem xÐt thÞ trêng chøng kho¸n víi nh÷ng biÓu hiÖn ®¬n gi¶n nhÊt lµ cã giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n th× ®ã lµ c¸ch nh×n kh«ng ®Çy ®ñ. Thùc tÕ ®· chØ ra r»ng, thÞ trêng chøng kho¸n bao giê còng cã nh÷ng biÓu hiÖn bÒ næi, mang tÝnh “bé mÆt”, ®ã lµ c¸c giao dÞch t¹i thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung, c¸c giao dÞch néi bé cha ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ tÝnh chÊt cña thÞ trêng chøng kho¸n . Nhng ®Ó thÞ trêng tËp trung cã thÓ vËn hµnh æn ®Þnh vµ b×nh thêng ®îc, cÇn ph¶i héi ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi nhÊt ®Þnh. Thø nhÊt, nÒn kinh tÕ cña quèc gia cã thÞ trêng ph¶i ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh. XuÊt ph¸t tõ nguån gèc ra ®êi cña chøng kho¸n, ®ã lµ nhu cÇu vÒ vèn gi÷a ngêi cÇn vèn vµ ngêi cã vèn. MÆc dï vËy, nguån vèn cã thÓ cung vµ nguån vèn cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ ph¶i ®¹t ®Õn giíi h¹n nhÊt ®Þnh. NÕu kh«ng ®¹t ®Õn c¸c giíi h¹n ®ã, c¸c nhµ kinh doanh (vµ kÓ c¶ c¸c nhµ ®Çu t) sÏ kh«ng lùa chän vèn qua thÞ trêng 4 chøng kho¸n mµ sÏ lùa chän vèn qua thÞ trêng kh¸c ®¬n gi¶n vµ an toµn h¬n (nh thÞ trêng tÝn dông, thÞ trêng ngo¹i héi, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n). Trong thùc tÕ, ®¸nh gi¸ vÒ tèc ®é ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®îc xem xÐt ë nh÷ng khÝa c¹nh cô thÓ kh¸c nhau. Tríc hÕt, th«ng qua c¸c chØ sæ ph¸t triÓn kinh tÕ (GDP, GNP); c¬ cÊu ngµnh, miÒn. ChØ sè nµy ph¶i ph¶n ¸nh ®îc ®ã lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn thùc (tøc ph¶i xem xÐt trong mèi t¬ng quan víi chØ sè gi¸ c¶). C¸c chuyªn gia kinh tÕ cho r»ng, ®Ó ra ®êi thÞ trêng chøng kho¸n ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, vÊn ®Ò ho¹ch ®Þnh nÒn kinh tÕ vµ xem xÐt t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt cho sù æn ®Þnh thÞ trêng. Thùc tÕ ®· cho thÊy, ®èi víi thÞ trêng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, vÊn ®Ò ho¹ch ®Þnh nÒn kinh tÕ vµ xem xÐt t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt cho sù æn ®Þnh thÞ trêng. Thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng, ®èi víi thÞ trêng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, sù biÕn ®éng vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ sÏ ¶nh hëng tøc th× ®Õn giao dÞch t¹i thÞ trêng vµ kh«ng lo¹i trõ trêng hîp lµm vì thÞ trêng. Liªn quan ®Õn yªu cÇu kinh tÕ, sù tham gia cña c¸c tæ chøc kinh tÕ vµo thÞ trêng lµ hÕt søc quan träng. C¸c tæ chøc kinh tÕ ®îc xem lµ nh÷ng nhµ ®Çu t cã tæ chøc vµ nhiÒu tiÒm n¨ng h¬n lµ nhµ ®Çu t riªng lÎ, lµ ®èi tîng cã nhu cÇu vèn thêng xuyªn. Sù tham gia cña hä vµo thÞ trêng sÏ lµm cho nguån vèn giao dÞch t¨ng, ®©y chÝnh lµ yÕu tè kÝch øng møc s«i ®éng cña thÞ trêng mÆt kh¸c, tæ chøc kinh tÕ còng ®ång thêi lµ ngêi cã kh¶ n¨ng sö dông vèn víi hiÖu suÊt cao nhÊt, lµ nhµ kinh doanh lµnh nghÒ. V× vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p phï hîp t¹o ®iÒu kiÖn cho hä cã c¬ héi tham gia thÞ trêng. C¸c tæ chøc kinh tÕ ®îc xem xÐt ë ®©y cã thÓ lµ doanh nghiÖp th«ng thêng, c¸c tæ chøc tµi chÝnh… Quy m« vèn, n¨ng lùc thùc tÕ cña c¸c tæ chøc kinh tÕ quyÕt ®Þnh søc thanh kho¶n vµ lµnh m¹nh cña thÞ trêng Thø hai, ph¶i cã sù æn ®Þnh chÝnh trÞ – x· héi. ThÞ trêng chøng kho¸n cã ®é nh¹y c¶m cao ®èi víi bÊt kú sù biÕn ®æi hay bÊt æn ®Þnh nµo vÒ chÝnh trÞ, x· héi. Sù æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi lµ tiÒn ®Ò cho sù æn ®Þnh ®Çu t; ngêi ®øng ®Çu bé m¸y nhµ níc cã thÓ ¶nh hëng tíi luång chu chuyÓn vèn gi÷a c¸c ngµnh vµ khu vùc kinh tÕ . Thùc tÕ ®êi sèng chÝnh trÞ cña Hoa Kú, NhËt B¶n, khu vùc Trung CËn §éng, trong nh÷ng n¨m qua cho chóng ta rÊt nhiÒu bµi häc vÒ æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ vai trß cña ngêi ®øng ®Çu tæ chøc bé m¸y nhµ níc ®èi víi thÞ trêng chøng kho¸n. Sù æn ®Þnh kh«ng chØ dõng l¹i trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia mµ cßn lµ sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ cña quèc gia ®ã trªn trêng quèc tÕ. Sù can thiÖp cña Tæng Thèng Bush vµ ngµnh thÐp Hoa Kú kh«ng chØ g©y ra mèi quan ng¹i trong giao dÞch th¬ng m¹i quèc tÕ víi c¸c quèc gia cã xuÊt khÈu thÐp vµo thÞ trêng Mü mµ cßn ¶nh hëng râ nÐt têi gi¸ chøng kho¸n ngµnh thÐp Hoa Kú. 5 ThÞ trêng chøng kho¸n ë c¸c quèc gia h×nh thµnh tõ nhu cÇu néi t¹i. NÕu dïng ng«n ng÷ triÕt häc, cã thÓ nãi, nã h×nh thµnh theo con ®êng tiÕn ho¸ dÇn vµ cã nhu cÇu hîp l¹i víi nhau, dÇn hoµn thiÖn. §èi víi ViÖt Nam, thÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh phô thuéc rÊt nhiÒu yÕu tè tõ bªn ngoµi. MÆc dï cã mét sè yÕt tè néi t¹i trong ®ã, song nã kh«ng hoµn toµn mang yÕu tè h×nh thµnh tù th©n. §©y còng lµ yÕu tè chi phèi tíi ph¸p luËt thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam vµ còng ph¸n ¸nh vai trß cña ph¸p luËt ®èi víi thÞ trêng chøng kho¸n níc ta. b) Vai trß cña TTCK Chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n tån t¹i nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng vµ gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ. Thø nhÊt, xuÊt ph¸t tõ nguån gèc ra ®êi cña chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n, cã thÓ kh¼ng ®Þnh, thÞ trêng chøng kho¸n lµ c«ng cô quan träng trong viÖc huy ®éng vèn trung vµ dµi h¹n. Víi chi phÝ thÊp, kh¶ n¨ng chñ ®éng trong viÖc lùa chän ®èi tîng, lîng vèn cÇn thiÕt còng nh h×nh thøc huy ®éng vèn, thÞ trêng chøng kho¸n cã vai trß rÊt lín trong viÖc trî gióp cho c¸c doanh nghiÖp thu hót, huy ®éng vèn cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh doanh mét c¸ch dÔ dµng. Thùc tiÔn ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n c¸c quèc gia ®· chØ ra r»ng, thÞ trêng chøng kho¸n t¹o ra sù c¹nh tranh víi c¸c bé phËn thÞ trêng truyÒn thèng mµ ®¹i diÖn lµ thÞ trêng tÝn dông. NÕu nh tríc ®©y c¸c tæ chøc tÝn dông lµ chç dùa tiÒm tµng vÒ vèn cho c¸c doanh nghiÖp, tõ nguån vèn nhá nhÊt trong thêi gian dµi nhÊt theo nhu cÇu, th× ®Õn nay khi nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, thÞ trêng chøng kho¸n ®· më ra c¬ héi huy ®éng vèn míi cho c¸c doanh nghiÖp. Néi dung, h×nh thøc huy ®éng vèn cña doanh nghiÖp th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n rÊt ®a d¹ng, kh«ng ®¬n thuÇn lµ nguån vèn vay; b¶n th©n c¸c nguån vèn kÌm theo cam kÕt cña doanh nghiÖp ph¸t hµnh còng thÓ hiÖn nhu cÇu vµ tÝnh c¹nh tranh to lín. Kh«ng chØ ®ãng vai trß lµ c«ng cô huy ®éng vèn, thÞ trêng chøng kho¸n cßn lµ m«i trêng ®Çu t thuËn lîi cña c«ng chóng. ThÞ trêng chøng kho¸n lµ m«i trêng ®Çu t lµnh m¹nh víi c¬ héi lùa chän phong phó. Nh÷ng nguån tiÒn tiÕt kiÖm cña d©n c ®îc sö dông víi hiÖu suÊt cao nhÊt th«ng qua viÖc lùa chän c¸c lo¹i chøng kho¸n víi møc ®é an toµn vµ lu ho¹t kh¸c nhau khiÕn cho c¸c nhµ ®Çu t cã thÓ lùa chän h×nh thøc ®Çu t phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ së thÝch cña m×nh. Còng chÝnh v× sù lùa chän ®ã mµ b¶n th©n c¸c nhµ ph¸t hµnh còng ®îc “tÝnh ®Õn” trong quyÕt ®Þnh cña nhµ ®Çu t. Cã thÓ nãi, thÞ trêng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp vµ cña nÒn kinh tÕ mét c¸ch tæng hîp (kÓ c¶ gi¸ trÞ h÷u h×nh vµ gi¸ trÞ v« h×nh) th«ng qua c¸c chØ sè gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh, ®¶m b¶o cho hiÖu suÊt sö dông vèn cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ cña c¸ nh©n nÒn kinh tÕ 6 nãi chung ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Tuy nhiªn, còng cÇn lu ý r»ng, viÖc ®¸nh gi¸ nÒn kinh tÕ th«ng qua thÞ trêng chØ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ ®èi víi nh÷ng thÞ trêng ph¸t triÓn, ho¹t ®éng æn ®Þnh. §èi víi nh÷ng thÞ trêng míi h×nh thµnh, møc ®é giao dÞch cßn nhá, c¸c giao dÞch vèn truyÒn thèng vÉn cßn phæ biÕn th× vai trß nµy cña thÞ trêng chøng kho¸n cha thùc sù ph¸t huy, ViÖt Nam còng kh«ng lµ ngo¹i lÖ. Thø hai, trêng chøng kho¸n cßn lµ c«ng cô thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc gia vµ c¸c chÝnh s¸ch vÜ m« kh¸c. ThÞ trêng chøng kho¸n ph¶n ¸nh c¸c gi¸ c¶ chøng kho¸n cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c ngµnh kinh tÕ. Møc ®é giao ®éng gi¸ chøng kho¸n cho thÊy dÊu hiÖu tiÖu cùc. ChÝnh v× vËy, cã thÓ nãi r»ng thÞ trêng chøng kho¸n lµ phong vò biÓu cña nÒn kinh tÕ vµ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ChÝnh phñ ®iÒu hµnh viÖc thùc hienÑ c¸c chÝnh s¸ch vÜ m«. Th«ng qua thÞ trêng chøng kho¸n, ChÝnh phñ thùc hiÖn “c©n ®èi l¹i” ng©n s¸ch nhµ níc b»ng viÖc ph¸t hµnh c¸c lo¹i tr¸i phiÕu ChÝnh phñ. §©y chÝnh lµ néi dung quan träng nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia. ViÖc thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch tµi chÝnh quèc gia t¹o c¨n cø ch¾c ch¾n cho viÖc æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång tiÒn, lµ néi dung c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. ChÝnh v× thÕ, thÞ trêng chøng kho¸n t¹o m«i trêng thuËn lîi cho ChÝnh phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. §èi víi c¸c quèc gia nÒn kinh tÕ th× thÞ trêng chøng kho¸n cßn lµ nh©n tè thóc ®Èy tiÕn tr×nh ®a h×nh thøc së h÷u nÒn kinh tÕ. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiªp nhµ níc ë Trung Quèc trong giai ®o¹n 1993 ®Õn nay ®· chØ ra r»ng, thÞ trêng chøng kho¸n gióp ChÝnh phñ thùc hiÖn tèt c«ng cuéc c¶i tæ nÒn kinh tÕ. Thø ba, thÞ trêng chøng kho¸n ®ãng vai trß t¹o kh¶ n¨ng thanh kho¶n cho c¸c chøng kho¸n. Nhµ ®Çu t cã thÓ chuyÓn ®æi chøng kho¸n cña hä thµnh tiÒn mÆt hoÆc c¸c lo¹i chøng kho¸n mµ hä mong muèn kh¸c t¹i thÞ trêng. ChÝnh tÝnh thanh khoan cña chøng kho¸n gióp cho thÞ trêng s«i ®éng, ®ång thêi còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh møc hÊp dÉn cña chøng kho¸n ®èi víi ngêi ®Çu t. V× vËy, b¶n th©n tÝnh thanh kho¶n vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng cã mèi quan hÖ néi t¹i, b¶o ®¶m cho thÞ trêng chøng kho¸n ho¹t ®éng an toµn, hiÖu qu¶. BÊt kú quèc gia nµo cã thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ph¶i tÝnh to¸n sù ¶nh hëng cña ®Çu t níc ngoµi ®èi víi nÒn kinh tÕ trong níc. Cã thÓ nãi, thÞ trêng chøng kho¸n thu hót ®Çu t níc ngoµi víi ®é nhËy lín. §èi víi nh÷ng h×nh thøc ®Çu t tµi chÝnh th«ng qua thÞ trêng cã vai trß quan träng ®èi víi quèc gia ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, nÕu thÞ trêng cã tÝnh æn ®Þnh, m«i trêng ®Çu t thuËn lîi, c¬ héi nhËn vèn ®Çu t níc ngoµi sÏ lín h¬n. §iÒu nµy l¹i ®îc ph¶n ¸nh trong tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n vµ nh÷ng giíi h¹n ®Çu t chøng kho¸n ®èi víi nhµ ®Çu t níc ngoµi (kÓ car nhµ ®Çu t cã tæ chøc vµ ®Çu t c¸ thÓ). §èi víi viÖc thu hót ®Çu t trùc tiÕp còng t¹o ra m«i trêng c¹nh tranh lµnh 7 m¹nh gi÷a doanh nghiÖp chøng kho¸n trong níc vµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi. Kinh nghiÖm cña nhµ kinh doanh chøng kho¸n níc ngoµi lµ nh÷ng bµi häc kh«ng thÓ ®Þnh gi¸ cho c¸c nhµ kinh doanh chøng kho¸n non trÎ cña quèc gia míi cã thÞ trêng. Tuy nhiªn, ®i ®«i víi viÖc xem xÐt nh÷ng mÆt tÝch cùc cña chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t níc ngoµi, b¶n th©n nã còng cã thÓ ¶nh hëng xÊu tíi nÒn kinh tÕ trong níc nÕu cã sù lÖ thuéc qu¸ lín vµo nguån vèn níc ngoµi. V× vËy, ®èi víi nh÷ng thÞ trêng míi më, ChÝnh phñ thêng cã nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi ®Çu t níc ngoµi (kÓ c¶ ®Çu t trùc tiÕp hay ®Çu t gi¸n tiÕp). Thø t, thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc ®· t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña thÞ trêng s¬ cÊp còng nh h×nh thµnh thÞ trêng thø cÊp ë ViÖt Nam. ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu cña c¸c doanh nghiÖp ®îc cæ phÇn ho¸ lµm s«i ®éng h¬n thÞ trêng ph¸t hµnh, chuyÓn ho¸ phÇn vèn tiÕt kiÖm trong d©n chóng thµnh vèn kinh doanh. ViÖc niªm yÕt cæ phiÕu trªn thÞ trêng tËp trung lµm t¨ng thªm vµ s«i ®éng thªm lîng hµng ho¸ t¹i thÞ trêng thø cÊp. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c cæ phiÕu niªm yÕt t¹i thÞ trêng tËp trung hiÖn nay ®Òu lµ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty cæ phÇn h×nh thµnh tõ con ®êng cæ phÇn ho¸. Ngîc l¹i, thÞ trêng chøng kho¸n còng cã ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc, tõ giai ®o¹n cæ phÇn ho¸ ®Õn giai ®o¹n niªm yÕt chøng kho¸n vµ khi cã nhu cÇu ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Ó t¨ng vèn doanh nghiÖp. Thø n¨m (cuèi cïng), ta sÏ ph©n tÝch c¸c yÕu tè t¸c ®éng qua l¹i cña thÞ trêng chøng kho¸n trong thÞ trêng tµi chÝnh. HÖ thèng ph¸p luËt ph¶n ¸nh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia, g©y ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn c¬ cÊu tiÒn cña toµn x· héi. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña ChÝnh phñ lµm thay ®æi c¬ cÊu tiÒn trong lu th«ng, lµm ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn luång tiÒn vµ møc ®é giao dÞch cña c¸c nhµ ®Çu t trªn thÞ trêng chøng kho¸n. L·i suÊt c¬ b¶n cña ng©n hµng trung ¬ng (Ng©n hµng Nhµ níc ®èi víi ViÖt Nam) cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn l·i suÊt thÞ trêng tÝn dông (bao gåm c¶ l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt cho vay, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu), ®ång thêi, kÝch øng møc ®é s«i ®éng thÞ trêng chøng kho¸n (th«ng qua biÕn ®éng c¸c chØ sè gi¸ chøng kho¸n). Nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i suÊt nh vËy sÏ ¶nh hëng tíi nguån cung cÊp vèn cho c¸c nhµ kinh doanh trong më réng ®Çu t vµ h×nh thµnh vèn, lµm cho nguån vèn ®îc ®a vµo ®Çu t cã chi phÝ thÊp nhÊt, c¸c bé phËn thÞ trêng tµi chÝnh cã møc ®é tù c¹nh tranh cao nhÊt. Ngoµi ra, thÞ trêng ngo¹i hèi còng nh c¸n c©n th¬ng m¹i còng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n. §èi víi ®ång néi tÖ cã søc mua æn ®Þnh, chØ sè gi¸ chøng kho¸n cã møc ®é c©n b»ng t¬ng ®èi so víi thÞ trêng níc ngoµi sÏ kh«ng x¶y ra t×nh tr¹ng luång tiÒn ®îc chuyÓn ra ®Çu t níc 8 kh¸c. Søc mua ®èi ngo¹i cña ®ång tiÒn æn ®Þnh còng t¹o cho nhµ ®Çu t chøng kho¸n an t©m, kh«ng cã sù chuyÓn dÞch ®Çu t tõ bé phËn thÞ trêng nµy sang bé phËn thÞ trêng kh¸c, xa l¸nh thÞ trêng chøng kho¸n (ch¼ng h¹n tõ thÞ trêng chng skho¸n chuyÓn sang thÞ trêng ngo¹i hèi, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n…). Nh÷ng yÕu tè kinh tÕ nh tèc ®é t¨ng trën, chÝnh s¸ch ®Çu t cña Nhµ níc, thay ®æi c¬ cÊu tæ chøc hoÆc ngêi ®øng ®Çu bé m¸y nhµ níc, t¸c ®éng cña c¸c tæ chøc tiÒn tÖ quèc tÕ ®Òu cã thÓ lµm biÕn ®éng thÞ trêng chøng kho¸n. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ thÞ trêng chøng kho¸n rÊt nh¹y c¶m víi c¸c yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi; viÖc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn c¸c yÕu tè ®ã chÝnh lµ c¬ së quan träng ®Ó thÞ trêng chøng kho¸n æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. V× thÕ, §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng: “Thóc ®Èy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ tõng bíc hoµn thiÖn c¸c lo¹i thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®Æc biÖt quan t©m c¸c thÞ trêng quan träng nhng hiÖn nay cha cã hoÆc cßn s¬ khai nh: thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng chøng kho¸n, thÞ trêng bÊt ®éng s¶n, thÞ trêng khoa häc vµ c«ng nghÖ”; trong ®ã x©y dùng vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n – mét h×nh thøc chñ yÕu trong viÖc huy ®éng vèn trung, dµi h¹n nh»m ph¸t triÓn nhanh chãng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta. Do ®ã, thÞ trêng chøng kho¸n, nãi c¸ch kh¸c, lµ thÞ trêng vèn trung, dµi h¹n trùc tiÕp; n¬i giao dÞch, mua b¸n cã tæ chøc c¸c chøng kho¸n trung, dµi h¹n, do c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp vµ chÝnh phñ ph¸t hµnh ®Ó huy ®éng vèn cña c«ng chóng, phôc vô cho ®Çu t ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. 4. Chñ thÓ cña thÞ trêng Trong thÞ trêng chøng kho¸n, dï ë giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo vµ ë bé phËn nµo cña thÞ trêng th× còng tån t¹i hai lo¹i chñ thÓ chñ yÕu lµ nhµ ph¸t hµnh vµ nhµ ®Çu t chøng kho¸n. + Nhµ ph¸t hµnh lµ tÊt c¶ chñ thÓ huy ®éng vèn b»ng c¸ch b¸n chøng kho¸n cho ngêi ®Çu t. Tuú theo ®iÒu kiÖn cô thÓ, ph¸p luËt mçi níc quy ®Þnh râ nh÷ng ®èi tîng nµo lµ “nhµ ph¸t hµnh”. ë thÞ trêng, thêng lµ c¸c doanh nghiÖp (bao hµm c¶ c¸c tæ chøc tÝn dông) vµ ChÝnh phñ (bao gåm c¶ chÝnh quyÒn trung ¬ng vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng). + Nhµ ®Çu t chøng kho¸n nh÷ng chñ thÓ cã nhu cÇu ®Çu t b»ng c¸ch mua c¸c lo¹i chøng kho¸n trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Lo¹i chñ thÓ ®Çu t nµy rÊt ®a d¹ng vµ ®«ng ®¶o, môc ®Ých cña c¸c nhµ ®Çu còng kh«ng gièng nhau. Thêng th×, ngêi ta chia nhµ ®Çu t thµnh hai nhãm c¬ b¶n: nhµ ®Çu t cã tæ chøc vµ nhµ ®Çu t c¸ thÓ. Nhµ ®Çu t cã tæ chøc cã thÓ chØ chiÕm sè lîng nhá so víi nhµ ®Çu t c¸ thÓ nhng ®èi tîng nµy l¹i cã tiÒm n¨ng lín, kh¶ n¨ng ph©n tÝch ®¸nh gi¸ chøng kho¸n tèt. Nhµ ®Çu t c¸c thÓ chiÕm tû träng ®«ng ®¶o vÒ sè lîng nhng l¹i lµ ®èi tîng thêng ®îc quan t©m cña nhµ qu¶n lý víi môc ®Ých b¶o vÒ quyÒn lîi cho hä. 9 §Ó t¹o ra tÝnh thanh kho¶n cña chøng kho¸n, hiÖu suÊt sö dông vèn cña nÒn kinh tÕ, c¸c giao dÞch thø cÊp ®îc rÊt nhiÒu nhµ kinh doanh quan t©m vµ coi ®©y lµ nghiÖp vô kinh doanh chÝnh cña m×nh. Hµnh vi kinh doanh chøng kho¸n còng nh»m môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn nh hµnh vi kinh doanh kh¸c, nhng do ®Æc ®iÓm cña chøng kho¸n rÊt phøc t¹p vµ rñi ro lín mang tÝnh d©y truyÒn, nªn chñ thÓ thùc hiÖn kinh doanh chøng kho¸n thêng ph¶i ®¹t nh÷ng tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh, cho dï mçi quèc gia cã thÓ cho phÐp tæ chøc vµ c¸ nh©n cïng kinh doanh hoÆc chØ cho phÐp tæ chøc vµ c¸ nh©n cïng kinh doanh hoÆc chØ cho phÐp tæ chøc kinh doanh. Chñ thÓ kinh doanh chøng kho¸n thêng tån t¹i díi h×nh thøc c«ng ty chøng kho¸n hoÆc nh÷ng h×nh thøc c¸ biÖt kh¸c. Ngoµi nh÷ng chñ thÓ chñ yÕu trªn cßn cã thÓ cã mét sè ®èi tîng kh¸c nh c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i (tham gia víi t c¸ch lµ trung gian thanh to¸n), c¸c ®¹i lý ph¸t hµnh chøng kho¸n…. II. Thùc tr¹ng thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam sau 4 n¨m ®i vµo ho¹t ®éng 1. ý nghÜa cña chØ sè gi¸ trªn thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam (VNIndex) Kh¸i niªm: ChØ sè gi¸ thÞ trêng hay cßn gäi lµ sè trung b×nh hay chØ sè ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së dùa vµo gi¸ cña c¸c cæ phiÕu riªng lÎ, cã thÓ lµ cña toµn bé c¸c cæ phiÕu ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng hoÆc cã thÓ chØ gåm gi¸ cña nhãm c¸c cæ phiÕu trªn thÞ trêng. ë ViÖt Nam chØ sè gi¸ dùa vµo gi¸ cña toµn bé c¸c cæ phiÕu ®îc giao dÞch trªn thÞ trêng, gi¸ cña nhãm c¸c cæ phiÕu trªn thÞ trêng (nh chØ sè Nikkei – 250 trªn TTCK NhËt B¶n, chØ sè Dow Jones trªn TTCK Mü..) Cæ phiÕu ®îc chän thêng lµ cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty lín, cã søc m¹nh trong c¸c ngµnh kinh tÕ vµ ®îc mua b¸n nhiÒu nhÊt. Víi ph¹m vi vµ ®èi tîng tÝnh nh vËy, chØ sè gi¸ ph¶n ¸nh xu híng vËn ®éng chung cña toµn bé thÞ trêng. ChØ sè gi¸ lµ mét th«ng tin kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt cø mét th«ng b¸o nµo vÒ ho¹t ®éng giao dÞch trªn TTCK. ChØ sè gi¸ thÞ trêng rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng ngêi tham gia TTCK, ®Æc biÖt lµ thÞ trêng cæ phiÕu, dï víi t c¸ch lµ nhµ ®Çu t, chuyªn gia t vÊn, m«i giíi hay c¸c nhµ lµm chÝnh s¸ch. Nã ®îc c¸c së giao dÞch, c¸c c«ng ty, c¸c tæ chøc cung cÊp dÞch vô trªn thÞ trêng tÝnh vµ c«ng bè réng r·i trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. ë ViÖt Nam, chØ sè VN – Index do Trung T©m giao dÞch chøng kho¸n (TTGDCK) thµnh phè Hå ChÝ Minh c«ng bè 10 ChØ sè gi¸ cæ phiÕu t¨ng cho thÊy toµn bé hoÆc phÇn lín c¸c cæ phiÕu t¨ng gi¸; ngîc l¹i chØ sè gi¸ gi¶m chøng tá c¸c cæ phiÕu ®ang gi¶m gi¸. DiÔn biÕn cña chØ sè gi¸ cæ phiÕu cã mèi quan hÖ t¬ng ®èi chÆt chÏ víi t×nh h×nh kinh tÕ vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. Trong nh÷ng thêi kú nÒn kinh tÕ t¨ng trëng thuËn lîi, chØ sè gi¸ cæ phiÕu thêng t¨ng, mét phÇn do nh÷ng ngêi ®Çu t tin tëng vµo triÓn väng ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp nªn cã nhu cÇu mua cæ phiÕu nhiÒu h¬n khiÕn cho gi¸ cæ phiÕu t¨ng. Tuy nhiªn, còng cã thêi ®iÓm chØ sè gi¸ cæ phiÕu gi¶m do sù gi¶m gi¸ cña mét sè cæ phiÕu c¸ biÖt, nhng xu híng chÝnh vÉn kh«ng bÞ ph¸ vì nÕu ®ã chØ lµ sù sôt gi¶m t¹m thêi vµ chØ sè gi¸ cã thÓ phôc håi t¨ng trë l¹i sau sù sôt gi¶m ®ã. Nh ng khi c¸c nhµ ph©n tÝch vµ giíi ®Çu cã nhËn ®Þnh bi quan vÒ t×nh h×nh kinh tÕ, hä sÏ kh«ng mÊy tin tëng vµo kÕt qu¶ kinh doanh tèt ®Ñp cña c¸c doanh nghiÖp trong t¬ng lai, th× cæ phiÕu sÏ kh«ng cßn hÊp dÉn, gi¸ cña chóng trªn thÞ trêng sÏ gi¶m khiÕn chØ sè gi¸ gi¶m. Do ®ã, bªn c¹nh viÖc b¸m s¸t biÕn ®éng gi¸ cña cña c¸c cæ phiÕu cô thÓ, viÖc theo dâi diÔn biÕn cña chØ sè gi¸ còng cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t. Nã sÏ gióp b¹n cã ®îc mét c¸i nh×n tæng qu¸t vÒ thÞ trêng, trªn c¬ së ®ã ®a ra ®îc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®Çu t mang tÝnh chiÕn lîc vµ dµi h¹n chø kh«ng ph¶i chØ nh»m môc ®Ých kiÕm lêi tõ nh÷ng biÕn ®éng gi¸ t¹m thêi. Nh×n chung, xu thÕ chñ ®¹o cña thÞ trêng cã hai d¹ng chÝnh lµ xu thÕ gi¸ lªn vµ xu thÕ gi¸ xuèng. ë xu thÕ gi¸ lªn, gi¸ cæ phiÕu cã thÓ lªn xuèng hµng ngµy, hµng tuÇn. Sau mçi lÇn gi¶m, gi¸ l¹i ®îc khéi phôc l¹i vµ ®¹t ®Õn mét møc cao h¬n, nªn xÐt vÒ dµi h¹n, gi¸ vËn ®éng theo chiÒu ®i lªn. Khi thÞ trêng lµ thÞ trêng lªn gi¸ (thÞ trêng con bß). Ngîc l¹i, ë xu thÕ thø hai (xu thÕ gi¸ xuèng) gi¸ cæ phiÕu kh«ng thÓ kh«i phôc l¹i ®îc sau mçi lÇn rít gi¸, nÕu cã th× gi¸ còng chØ nhÝch lªn mét chót, kh«ng thÓ kh«i phôc l¹i ®îc sau mçi lÇn rít gi¸, nÕu cã th× gi¸ còng chØ nhÝch lªn mét chót, kh«ng thÓ ®¹t ®îc møc ban ®Çu, råi sau ®ã l¹i r¬i xuèng møc thÊp h¬n. Trong trêng hîp nµy, ngêi ta nãi thÞ trêng ®ang xuèng gi¸ (thÞ trêng con gÊu). NÕu ®ång chÝ lµ ngêi ®Çu t dµi h¹n, ®iÒu quan träng lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm ®Çu vµ ®iÓm kÕt thóc cña xu thÕ. Ch¼ng h¹n, trêng h¬p lý tëng cã thÓ mua ®îc cæ phiÕu ë møc thÊp nhÊt, vµ n¨m gi÷ cæ phiÕu ®ã cho ®Õn khi ®¹t møc cao nhÊt – tøc lµ thõoi ®iÓm tríc khi xu thÕ bÞ ®¶o chiÒu – th× b¸n. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng ph¶i lµ mét viÖc dÔ dµng vµ rÊt khã thùc hiÖn ®îc trong thùc tÕ. Muèn lµm ®îc ®iÒu nµy ph¶i cã mét sù tr¶i nghiÖm l©u n¨m trªn thÞ trêng. Th«ng thêng, chØ cã thÓ mua b¸n cæ phiÕu ë nh÷ng thêi ®iÓm gÇn víi thêi ®iÓm lý tëng ®ã vµ khi kho¶ng chªnh lÖch gi÷a ®iÓm thùc hiÖn víi lý thuyÕt cµng nhá th× thµnh c«ng cña b¹n cµng lín. HiÖn nay, hÇu hÕt c¸c nhµ ®Çu t trªn thÞ trêng cha mÊy quan t©m tíi nh÷ng xu thÕ nµy cña chØ sè gi¸ mµ chØ híng tíi môc tiªu kiÕm lêi tõ chªnh lÖch gi¸ ph¸t sinh do nh÷ng biÕn ®éng gi¸ ng¾n h¹n. 11 2. T×nh h×nh ho¹t ®éng cña thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam §èi víi ViÖt Nam, ngay tõ giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ®æi míi, chóng ta ®· nhËn thøc s©u s¾c vai trß cña nguån tµi chÝnh trong níc vµ nhu cÇu ph¸t triÓn mét thÞ trêng chøng kho¸n hiÖu qu¶. Trong khi ®ã, thÞ trêng chøng kho¸n nÕu kh«ng cã sù hç trî bªn ngoµi, tù th©n nã cÇn ph¶i cã nhiÒu ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi vµ luËt ph¸p ®Çy ®ñ mµ ViÖt Nam cha thÓ ®¸p øng trong giai ®o¹n nµy. V× vËy, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ trêng chøng kho¸n, Nhµ níc t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt, nh÷ng ®¶m b¶o ph¸p lý cho thÞ trêng chøng kho¸n ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Thùc tÕ trong thêi gian qua cho thÊy, Nhµ níc ®· lµm “bµ ®ì” cho thÞ trêng chøng kho¸n víi rÊt nhiÒu gãc ®é vµ biÖn ph¸p kh¸c nhau: t¹o ®iÒu kiÖn hµng ho¸ cho thÞ trêng, t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ thÞ trêng chøng kho¸n, t¹o c¬ héi cho ngêi ®Çu t vµ nhµ kinh doanh… Víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n nh vËy, chØ Nhµ níc víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh dåi dµo, quyÒn lùc duy nhÊt cïng víi hÖ thèng ph¸p luËt ®· cho ra ®êi s¶n phÈm bËc cao cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam cha ph¶i lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn hoµn chØnh. XuÊt ph¸t tõ vai trß Nhµ níc x· héi chñ nghÜa, tõ ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, Nhµ níc cã vÞ trÝ, vai trß rÊt quan träng, mÆc dï cã nh÷ng h×nh th¸i biÓu hiÖn cô thÓ kh¸c nhau trong giai ®o¹n hiÖn nay. §èi víi thÞ trêng chøng kho¸n, nguyªn t¾c thùc hiÖn sù can thiÖp cña Nhµ níc còng ®îc thÓ hiÖn rÊt râ rµng t¹i c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt ®iÒu chØnh trùc tiÕp thÞ trêng. NghÞ ®Þnh sè 75/CP ngµy 28/11/1996 ®· cho ra ®êi mét c¬ quan qu¶n lý chøc n¨ng riÖng ®èi víi thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. V¨n b¶n nµy x¸c ®Þnh râ m« h×nh, vÞ trÝ, chøc n¨ng nhiÖm vô cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ chøc kho¸n. Cã thÓ nhËn xÐt r»ng m« h×nh c¬ quan qu¶n lý chøng kho¸n mang tÝnh chuyªn nghiÖp ®· ph¶n ¸nh sù tham gia trùc tiÕp cña Nhµ níc vµo thÞ trêng víi t c¸ch lµ nhµ qu¶n lý vÜ m«. NghÞ ®Þnh sè 75/CP ngµy 28/11/1996, NghÞ ®Þnh são 90/2003/N§-CP ngµy 12-8-2003 còng ghi nhËn nhiÖm vô chñ yÕu cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ níc lµ qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam, thùc hiÖn c¸c hµnh vi qu¶n lý phï hîp víi yªu cÇu thÞ trêng. M« h×nh c¬ quan qu¶n lý vÒ thÞ trêng chøng kho¸n cña Nhµ níc ta còng lµ m« h×nh ®îc ®¸nh gi¸ cã nhiÒu u ®iÓm nhÊt hiÖn nay, ®¶m b¶o cho hiÖu qu¶ qu¶n lý thÞ trêng. X¸c ®Þnh tÝnh së h÷u nhµ níc ®èi víi Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n. NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§-CP ngµy 11/7/1998 ghi nhËn vÊn ®Ò nµy. §Ó chÝnh thøc cho ra ®êi thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung cña ViÖt Nam, Nhµ níc ®· thµnh lËp Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n. QuyÕt ®Þnh sè 127/1998/Q§-TTg ngµy 11/7/1998 cña Thñ tíng chÝnh phñ ®· thµnh lËp Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n Hµ néi vµ Trung t©m 12 giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh. §©y lµ chÆng ®êng ®Çy khã kh¨n, cÇn cã sù can thiÖp, tiÕp søc trùc tiÕp cña Nhµ níc. VÒ c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh chøng kho¸n, NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§-CP ngµy 11/7/1998 còng x¸c ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ nhµ níc vµo ngay qu¸ tr×nh t¹o cung cÇu chøng kho¸n cho thÞ trêng. NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§-CP vÒ ®iÒu kiÖn ph¸t hµnh chøng kho¸n lÇn ®Çu ra c«ng chóng ghi nhËn kh¶ n¨ng t¹o cung chøng kho¸n cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cæ phÇn ho¸; NghÞ ®Þnh sè 120/CP, NghÞ ®Þnh 01/2001/N§-CP ngµy 03-01-2001 t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c lo¹i tr¸i phiÕu cña doanh nghiÖp nhµ níc, tr¸i phiÕu chÝnh phñ ®îc ph¸t hµnh vµ niªm yÕt trªn thÞ trêng chøng kho¸n, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc cã kh¶ n¨ng tµi chÝnh dåi dµo tham gia thÞ trêng chøng kho¸n víi t c¸ch lµ nh÷ng ngêi kinh doanh trùc tiÕp b»ng con ®êng thµnh lËp c¸c c«ng ty kinh doanh trùc tiÕp b»ng con ®êng thµnh lËp c¸c c«ng ty chøng kho¸n theo m« h×nh c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n do tæ chøc thµnh lËp. Quy ®Þnh nh÷ng trêng hîp Nhµ níc cÇn thiÕt can thiÖp vµo thÞ trêng, vµo c¸c giao dÞch t¹i thÞ trêng. Nh÷ng ho¹t ®éng liªn quan tíi viÖc cho phÐp ph¸t hµnh, cho phÐp ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc t¹i thÞ trêng tËp trung ®Òu ®îc Nhµ níc gi¸m s¸t chÆt chÏ th«ng qua c¬ quan chøc n¨ng. Nh÷ng giao dÞch t¹i thÞ trêng ®îc Nhµ níc quy ®Þnh cô thÓ vµ can thiÖp khi cã nh÷ng biÕn ®éng xÊu trªn thÞ trêng. Nh÷ng can thiÖp cña Nhµ níc cã thÓ th«ng qua ho¹t ®éng hµnh chÝnh nhµ níc, hoÆc th«ng qua nh÷ng gi¶i ph¸p kinh tÕ nh»m æn ®Þnh thÞ trêng. Cho dï nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt ®· ban hµnh xuÊt ph¸t tõ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau (nguyªn nh©n chñ quan vµ nguyªn nh©n kh¸ch quan) song nguyªn t¾c thùc hiÖn sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo thÞ trêng chøng kho¸n cßn cha ®îc hiÓu ®Çy ®ñ, ®óng møc ®é cÇn thiÕt. Nhµ níc cßn thùc hiÖn sù can thiÖp kh¸ s©u, mang tÝnh hµnh chÝnh kinh tÕ vµo ho¹t ®éng thÞ trêng, cã thÓ g©y ra nh÷ng ph¸n øng tr¸i chiÒu tõ thÞ trêng. Nhµ níc b¶o ®¶m c¬ së thÞ trêng vËn hµnh ®éng bé còng tõng bíc ®îc triÓn khai thùc hiÖn. C¸c nguyªn t¾c thÞ trêng ®· ®îc luËt ho¸ vµ ®îc quy ®Þnh cô thÓ trong nhiÒu quy ph¹m ph¸p luËt kh¸c nhau. + Nguyªn t¾c c«ng khai: NghÞ ®Þnh 48 còng c¸c v¨n b¶n híng dÉn thi hµnh ®Òu quy ®Þnh râ, chi tiÕt nh÷ng néi dung c¸c chñ thÓ cã liªn quan ph¶i c«ng bè th«ng tin ra c«ng chóng chÝnh thøc. Ch¼ng h¹n, quy ®Þnh tr×nh tù b¸o c¸o th«ng tin liªn quan ®Õn ®ît ph¸t hµnh chøng kho¸n ra c«ng chóng, nh»m cung cÊp th«ng tin chÝnh x¸c vµ kÞp thêi cho ®«ng ®¶o ngêi ®Çu t vµ c¸c ®èi tîng liªn quan. §©y còng lµ nÐt ®Æc trng cña yªu cÇu cña nguyªn t¾c c«ng khai, c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n riªng ®iÒu chØnh chÕ ®é c«ng bè th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n. Do yªu cÇu cña nguyªn t¾c c«ng khai, c¬ quan cã thÈm quyÒn ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ®iÒu chØnh 13 chÕ ®é c«ng bè th«ng tin trªn thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung. Ngay ®èi víi ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc niªm yÕt vµ giao dÞch chøng kho¸n còng tu©n thñ nh÷ng tiªu chuÈn cã ®é c«ng khai ho¸ cao. + Nguyªn t¾c trung gian: PhÇn lín c¸c giao dÞch trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Òu ph¶i thùc hiÖn qua kh©u trung gian, nh»m h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng tæn th¬ng cã thÓ g©y ra cho kh¸ch hµng do hµnh vi lõa ®¶o. NghÞ ®Þnh 48 còng ®· quy ®Þnh vÒ thµnh viªn thÞ trêng tËp trung theo ®ã, tÊt c¶ c¸c nhµ ®Çu t kh«ng ph¶i lµ c«ng ty chøng kho¸n tù doanh ®Òu ph¶i thùc hiÖn giao dÞch cña m×nh th«ng qua m«i giíi. + Nguyªn t¾c c«ng b»ng: NghÞ ®Þnh 48 cã môc ®Ých xuyªn suèt ®ã lµ b¶o ®¶m c«ng b»ng cho tÊt c¶ c¸c ®èi tîng tham gia. HÖ thèng ghÐp gi¸, ®Êu lÖnh tù ®éng cïng víi c¸c quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c ®Êu gi¸, ®Êu lÖnh ph¶n ¸nh néi dung ®iÒu chØnh ph¸p luËt nh»m híng tíi sù c«ng b»ng cña c¸c giao dÞch t¹i thÞ trêng chøng kho¸n. MÆc dï cha ®ñ ®iÒu kiÖn thùc hiÖn ®Êu lÖnh liªn tôc, nhng nh÷ng quy ®Þnh vÒ nguyªn t¾c u tiªn, nguyªn t¾c c«ng bè trong ®Êu lÖnh ®Þnh kú t¹i thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung lµ mét trong nh÷ng quy ®Þnh b¶o ®¶m cã hiÖu qu¶ lîi Ých cña tÊt c¶ c¸c chñ thÓ, ®Æc biÖt lµ ngêi mua vµ b¸n chøng kho¸n. C¸c nguyªn t¾c ph¸p lý vËn hµnh thÞ trêng cã mèi liªn hÖ kh¨ng khÝt víi nhau vµ kh«ng m©u thuÉn gi÷a chóng. Ch¼ng h¹n, néi dung vµ yªu cÇu cña nguyªn t¾c u tiªn kh«ng m©u thuÉn víi nguyªn t¾c c«ng khai, nguyªn t¾c trung gian l¹i lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c c«ng b»ng. Quy ®Þnh nh÷ng hµnh vi cÊm thùc hiÖn t¹i thÞ trêng tËp trung vµ s½n sµng ¸p dông chÕ tµi khi cã vi ph¹m ®Ó thùc hiÖn r¨n ®e. Víi nh÷ng hµnh vi cã thÓ lµm th¬ng tæn tíi thÞ trêng, ph¸p luËt còng ®Þnh liÖu cô thÓ nh÷ng chÕ tµi t¬ng xøng. NghÞ ®Þnh sè 22/2000/N§-CP ngµy 10-7-200 ®· quy ®Þnh nh÷ng chÕ tµi cô thÓ cho c¸c hµnh vi vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. §èi víi nh÷ng hµnh vi vi ph¹m nghiªm träng, cÇn thiÕt ph¶i xö lý ë møc ®é nghiªm träng, cÇn thiÕt ph¶i xö lý ë møc ®é nghiªm kh¾c h¬n còng ®îc ghi nhËn t¹i Bé luËt h×nh sù n¨m 1999 nh téi cè ý lµm tr¸i, téi tham «, téi ®Çu c¬, téi lõa ®¶o… Tuy vËy, do cha cã kinh nghiÖm thùc tiÔn, do ta duy trong c«ng t¸c qu¶n lý cña nÒn kinh tÕ tËp trung cßn cha ®îc lo¹i trõ hoµn toµn, do ®Æc tÝnh ng¨n chÆn lªn qu¸ yªu cÇu vèn cã cña nã, c¸c nguyªn t¾c vËn hµnh thÞ trêng cßn mang tÝnh cøng nh¾c, nhiÒu ho¹t ®éng cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu vËn ®éng thÞ trêng.  VÒ së h÷u ®èi víi Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n, Së giao dÞch chøng kho¸n Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n cña ViÖt Nam thuéc së h÷u cña Nhµ níc. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp bíi ®iÒu kiÖn thùc tÕ; ®ång thêi, ®©y còng kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh c¸ biÖt ®èi víi thÞ trêng chøng kho¸n trªn thÕ giíi. Tuú thuéc lÞch sö ph¸t 14 triÓn thÞ trêng vµ ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng quèc gia mµ Së Giao dÞch hoÆc Trung T©m Giao dÞch cã thÓ thuéc vÒ nh÷ng h×nh thøc së h÷u cæ phÇn vµ h×nh thøc së h÷u nhµ n íc. §èi víi ViÖt Nam, mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, viÖc quy ®Þnh Trung T©m Giao dÞch chøng kho¸n thuéc vÒ së h÷u nhµ níc võa ph¶n ¸nh nÐt chung cu¶ c¸c níc cïng cã thay ®æi trong qu¶n lý kinh tÕ, võa phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. Víi h×nh thøc së h÷u nµy ChÝnh phñ cã kh¶ n¨ng ng¨n ngõa nh÷ng lén xén, kh«ng c«ng b»ng khi h×nh thøc së h÷u thµnh viªn cha ®îc b¶o vÖ b»ng mét hÖ thèng ph¸p luËt, ®Çy ®ñ vµ râ rµng. MÆt kh¸c, b¶n th©n thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam ra ®êi lµ kÕt qu¶ hé trî tÝch cùc tõ ChÝnh phñ vµ ®Æc ®iÓm vÒ së h÷u ®· thÓ hiÖn ®iÒu ®ã.  VÒ m« h×nh tæ chøc thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n lµ ®¬n vÞ sù nghiÖp cã thu, trùc thuéc Uû ban Chøng kho¸n Nhµ níc, cã t c¸ch ph¸p nh©n. ViÖc lùa chän m« h×nh trung t©m trong giai ®o¹n ®Çu, víi quy m« nhá vµ võa ®îc coi lµ biÖn ph¸p rót ng¾n thêi gian chuÈn bÞ thÞ trêng, ®ßi hái ®¸ øng yªu cÇu bøc xóc vÒ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ níc; mÆt kh¸c nã còng mang tÝnh “thö nghiÖm” tríc khi h×nh thµnh m« h×nh Së Giao dÞch hoµn chØnh. MÆc dï víi quy m« khiªm tèn, nhng quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc lu«n t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn thÞ trêng ®óng híng, kh«ng ®îc phÐp ®æ vì. Khi trung t©m giao dÞch ph¸t triÓn, m« h×nh nµy sÏ ®îc chuyÓn sang Së Giao dÞch chøng kho¸n. Chøng kho¸n ®îc giao dÞch t¹i Së Giao dÞch thêng lµ chøng kho¸n cña c¸c nhµ ph¸t hµnh cã quy m« lín, ®· qua thö th¸ch thÞ trêng, v× vËy, thùc tÕ gi¸ cña c¸c chøng kho¸n t¹i ®©y cao h¬n nhiÒu so víi chøng kho¸n t¹i c¸c bé phËn thÞ trêng kh¸c. VÒ nhiÖm vô vµ chøc n¨ng ho¹t ®éng, mÆc dï cã h×nh thøc tån t¹i trong tõng giai ®o¹n lµ kh¸c nhau, nhng thÞ trêng tËp trung ®îc tæ chøc díi m« h×nh Trung t©m Giao dÞch cña ViÖt Nam, vÒ c¬ b¶n kh«ng kh¸c víi Së giao dÞch chøng kho¸n c¸c quèc gia: cã Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban Gi¸m ®èc, c¸c bé phËn chøc n¨ng, Së Giao dÞch thuéc së h÷u thµnh viªn hoÆc së h÷u cæ phÇn ë c¸c níc cßn cã thªm §¹i héi cæ ®«ng hoÆc §¹i héi thµnh viªn. MÆc dï ®ang tån t¹i thùc tÕ díi h×nh thøc Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n, nhng ngay t¹i thêi ®iÓm nµy, m« h×nh tæ chøc còng nh Héi ®ång qu¶n trÞ Së Giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ®îc NghÞ ®Þnh sè 48/1998/N§-CP ngµy 11-7-1998 quy ®Þnh. Héi ®ång qu¶n trÞ Së giao dÞch gåm 9 thµnh viªn ®¹i diÖn cho ChÝnh phñ, cho c¸c c«ng ty chøng kho¸n. VÒ sè lîng thµnh viªn cã thÓ lµ kh¸c nhau nhng thµnh phÇn Héi ®ång qu¶n trÞ theo quy ®Þnh cung t¬ng ®ång víi Së Giao dÞch c¸c níc nh Së Giao dÞch Niu oãc, Së giao dÞch Toky«, Hµn Quèc, Hång K«ng.. NhiÖm vô quan träng vµ chñ yÕu cña Héi ®ång qu¶n trÞ lµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn chøng kho¸n niªm yÕt, thµnh viªn thÞ trêng th«ng qua viÖc tu©n thñ ph¸p luËt, hoÆc quy ®Þnh giao 15 dÞch t¹i Së, hoÆc th«ng qua c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t. C¸c bé phËn cña Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n còng ®Çy ®ñ nh Së giao dÞch nhng ë møc ®é ®¬n gi¶n h¬n.  VÒ c¬ chÕ ®iÒu chØnh thµnh viªn thÞ trêng NghÞ ®Þnh 48 quy ®Þnh thµnh viªn thÞ trêng tËp trung lµ c¸c c«ng ty chøng kho¸n ®îc Uû ban chøng kho¸n cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng m«i giíi vµ tù doanh, ®îc Trung t©m Giao dÞch chøng kho¸n chÊp nhËn. Víi quy ®Þnh nµy tríc hÕt cã thÓ thÊy r»ng, thÓ chÕ thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam chØ cho phÐp thµnh viªn lµ c¸c ph¸p nh©n, ®èi tîng lµ c¸ nh©n kh«ng ®îc tham gia víi t c¸ch thµnh viªn thÞ trêng. NÕu xÐt vÒ sù ®a d¹ng cña mét sè thÞ trêng (mµ ®iÓn h×nh lµ thÞ trêng Hoa Kú – thÞ trêng cho phÐp sù tham gia cña c¸c c¸ nh©n) th× thµnh viªn thÞ trêng tËp trung cña chóng ta h¹n hÑp h¬n rÊt nhiÒu. §iÒu nµy cã thÓ ®îc lý gi¶i bëi nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau: tr×nh ®é cña c¸c c¸ nh©n, ý thøc x· héi, yªu cÇu an toµn cho thÞ trêng, tr¸ch nhiÖm cña thµnh viªn ®èi víi thÞ trêng vµ ®èi víi kh¸ch hµng … ë ViÖt Nam, thÞ trêng cßn míi, sè lo¹i chøng kho¸n ®îc niªm yÕt cßn khiªm tèn nªn c«ng ty chøng kho¸n chØ cÇn ®¨ng ký víi Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n vµ ®îc chÊp nhËn lµ thµnh viªn. C¸c c«ng ty chøng kho¸n còng ®îc quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ nghÜa vô t¹i thÞ trêng nh thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh doanh t¹i thÞ trêng, sö dông hÖ thèng giao dÞch vµ c¸c dÞch vô kh¸c do thÞ trêng cung cÊp… trªn c¬ së tu©n thñ c¸c quy ®Þnh b¸o c¸o tµi chÝnh vµ t×nh h×nh ho¹t ®éng, nép c¸c kho¶n phÝ cho thÞ trêng…  VÒ ho¹t ®éng thÞ trêng Còng nh bÊt kú thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung nµo kh¸c, Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n cña ViÖt Nam thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn giao dÞch chøng kho¸n. NhiÖm vô mang tÝnh ®Æc trng cña bÊt kú mét thÞ trêng chøng kho¸n tËp trung nµo lµ ph¶i thùc hiÖn ho¹t ®éng niªm yÕt, giao dÞch vµ ®¨ng ký chøng kho¸n. ChÝnh néi dung nµy gióp cho bÊt kú ngêi quan t©m nµo còng ph©n biÖt thÞ trêng tËp trung víi c¸c lo¹i thÞ trêng kh¸c. ThÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam còng kh«ng n»m ngoµi ®Æc trng ®ã vµ nã ®· ®îc ph¸p luËt quy ®Þnh cô thÓ. VÒ niªm yÕt, chóng ta cho phÐp ph¸t hµnh vµ niªm yÕt giao dÞch chøng kho¸n. Trong giai ®o¹n ®Çu viÖc “gép” hai néi dung trªn thµnh mét ho¹t ®éng nhiªm yÕt t¹i ViÖt Nam lµ cÇn thiÕt vµ phï hîp, bëi lÏ thÞ trêng ban ®Çu cßn ë quy m« nhá, s¬ khai, sè lîng chøng kho¸n ®îc giao dÞch cßn khiªm tèn nªn chóng ta hoµn toµn cã thÓ kiÓm so¸t ®îc diÔn biÕn thÞ trêng; mÆt kh¸c, quy ®Þnh nh vËy còng t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ ph¸t hµnh gi¶m bít thñ tôc, chi phÝ vÒ thêi gian vµ tiÒn b¹c. §Ó niªm yÕt ®îc chøng kho¸n, c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã ®ñ ®iÒu kiÖn, trong ®ã ®iÒu kiÖn vÒ b¶n sao giÊy phÐp ph¸t hµnh, kÕt qu¶ chµo chøng kho¸n, b¶n c¸o b¹ch ®îc coi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn 16 quan träng. §Ó niªm yÕt chøng kho¸n cho tæ chøc ph¸t hµnh Trung t©m (Së) ph¶i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng cÇn thiÕt b¶o ®¶m quyÒn cho nhµ niªm yÕt còng nh quyÒn cña nhµ ®Çu t: lo¹i chøng kho¸n, gi¸ niªm yÕt .. trong nh÷ng trêng hîp nhÊt ®Þnh, chøng kho¸n còng cã thÓ bÞ huû bá niªm yÕt. NÕu nh niªm yÕt chøng kho¸n lµ ®Æc trng cña thÞ trêng tËp trung, th× c«ng bè th«ng tin lµ bé mÆt cña thÞ trêng ®ã, lµ yªu cÇu b¾t buéc. C«ng bè th«ng tin lµ viÖc Trung t©m giao dÞch (Së) c«ng bè c¸c th«ng tin vÒ ho¹t ®éng giao dÞch chøng kho¸n. C«ng bè th«ng tin nh»m ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c chñ thÓ liªn quan vµ môc ®Ých quan träng lµ nh»m ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t thiÓu sè.  VÒ qu¶n lý nhµ níc ®èi víi thÞ trêng thÞ trêng chøng kho¸n Do sù cÇn thiÕt ph¶i cã thÞ trêng chøng kho¸n hoµn chØnh ë ViÖt Nam, ngµy 206-1995, Thñ tíng ChÝnh phñ ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 361/TTg thµnh lËp Ban chuÈn bÞ tæ chøc thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó triÓn khai viÖc x©y dùng thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. §©y chÝnh lµ tæ chøc tiÒn th©n cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc thµnh lËp theo NghÞ ®Þnh sè 75/CP ngµy 28-11-1996. Cïng víi c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c, Uû ban Chøng kho¸n Nhµ níc ra ®êi thùc hiÖn nhiÖm vô qu¶n lý trùc tiÕp thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam. §iÒu ®ã thÓ hiÖn trªn nh÷ng ph¬ng diÖn chñ yÕu sau: - TÝnh chuyªn ngµnh cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vÒ thÞ trêng chøng kho¸n. Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý nhµ níc vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. Nh vËy, m« h×nh c¬ quan qu¶n lý nhµ níc thÞ trêng chøng kho¸n ViÖt Nam lµ m« h×nh c¬ quan qu¶n lý ®éc lËp mµ kh«ng ph¶i lµ c¬ quan qu¶n lý kiªm nhiÖm. §©y lµ m« h×nh ®· ®îc nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt c¸c quèc gia cã thÞ trêng chøng kho¸n míi næi (nh ViÖt Nam) lùa chän. Trong sù so s¸nh víi m« h×nh c¬ quan qu¶n lý nhµ níc kiªm nhiÖm th× ®©y lµ m« h×nh cã nhiÒu lîi thÕ vµ phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ViÖt Nam vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. XÐt ®iÒu kiÖn cô thÓ ViÖt Nam, viÖc h×nh thµnh c¬ quan qu¶n lý lo¹i thÞ trêng ®Æc biÖt, cha cã trong lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam, ®©y l¹i lµ m« h×nh kinh tÕ rÊt phøc t¹p, nÕu thùc hiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý mang tÝnh kiªm nhiÖm, sù rñi ro sÏ lµ tiÒm tµng xuÊt ph¸t tõ tÝnh h¹n chÕ (cã thêi ®iÓm) kiÕn thøc chuyªn m«n vÒ chøng kho¸n, sù ph©n t¸n vÒ quyÒn lùc vµ tr¸ch nhiÖm cña nh÷ng ngêi qu¶n lý trùc tiÕp khã cã thÓ b¶o ®¶m tÝnh thêi hiÖu vµ chÝnh x¸c cña c¸c néi dung qu¶n lý. - VÞ trÝ ph¸p lý cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc. Uû ban chøng kho¸n ViÖt Nam lµ c¬ quan trùc thuéc ChÝnh phñ, cã c¬ cÊu tæ chøc chÆt chÏ, cã ®ñ ®iÒu kiÖn ph¸p lý vµ ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó thùc hiÖn ho¹t ®éng qu¶n lý nhµ níc trong lÜnh vùc chøng kho¸n. - Chøc n¨ng nhiÖm vô cña Uû ban Chøng kho¸n Nhµ níc. Uû ban Chøng kho¸n cã chøc n¨ng tæ chøc vµ qu¶n lý vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n. Nh vËy, 17 toµn bé néi dung ho¹t ®éng, c¸c ®èi tîng liªn quan ®Õn chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n n»m trong ph¹m vi qu¶n lý cña Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc. Quy ®Þnh nµy phï hîp víi môc ®Ých thµnh lËp c¬ quan qu¶n lý thÞ trêng chøng kho¸n ®éc lËp, tr¸nh t×nh tr¹ng “mét cæ ph¶i ®eo nhiÒu trßng” ®èi víi chñ thÓ tham gia thÞ trêng ®ång thêi còng thÓ hiÖn viÖc ph©n ®Þnh chøc n¨ng gi÷a c¸c c¬ quan cña ChÝnh phñ. - VÒ nhiÖm vô, Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc cã nhiÖm vô qu¶n lý toµn bé ho¹t ®éng so¹n th¶o v¨n b¶n ph¸p luËt, qu¶n lý, kiÓm tra, gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c ®èi tîng trªn thÞ trêng chøng kho¸n, ho¹t ®éng ph¸t triÓn thÞ trêng vµ c«ng t¸c ®µo t¹o. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam, tõ thùc tÕ cha cã thÞ trêng chøng kho¸n trong giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ, viÖc quy ®Þnh cho Uû ban chøng kho¸n Nhµ níc nh÷ng nhiÖm vô kh¸c nhau nh vËy, ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho Nhµ níc qu¶n lý ngay tõ ban ®Çu lo¹i thÞ trêng nµy. §¸nh gi¸ c¸c mÆt + Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®îc + Tån t¹i + Nguyªn nh©n cña tån t¹i NÕu so s¸nh thÞ trêng níc ta víi thÞ trêng thÕ giíi th× gièng nh so s¸nh chî cãc vµ chî nhín cña thµnh phè. Ngêi ph¬ng T©y cßn gäi chøng kho¸n lµ ®éng s¶n ®Ó ph©n biÖt víi bÊt ®éng s¶n nh nhµ cöa, ®Êt ®ai. Trªn thÞ trêng ngêi cã chøng kho¸n dÔ dµng b¸n ®i, thu vÒ kho¶n tiÒn mÆt t¬ng øng thêi gi¸. Chøng kho¸n vµ bÊt ®éng s¶n lµ hai h×nh thøc ®Çu t cã quyÒn tån t¹i ngang nhau vµ cã sù liªn hÖ víi nhau. Theo tªn gäi, tõng lÜnh vùc ®· mang trong m×nh nã nh÷ng mÆt u vµ nhîc ®iÓm. §Çu t vµo chøng kho¸n kh«ng nhÊt thiÕt ®ßi hái lîng vèn lín ban ®Çu. Kh¸i niÖm ®éng s¶n motä phÇn mang ý nghÜa vÒ tÝnh n¨ng ®éng trong giao dÞch, chuyÓn nhîng. Dï lç hay l·i, khi cæ ®«ng tung chøng kho¸n ra thÞ trêng dÔ dµng thu vÒ tiÒn mÆt. MÆt tr¸i cña nã lµ sau khi cÇm cæ phiÕu trong tay, dï muèn hay kh«ng, ngêi ®Çu t ph¶i thêng xuyªn, liªn tôc b¸m s¸t diÔn biÕn thÞ trêng, gi¸ c¶. §a sè ph¶i lËp sæ s¸ch, tÝnh lç l·i tõng ngµy. L¸m khi nã mang l¹i niÒm h©n ho¸n nhng còng kh«ng Ýt dÞp t¹o nçi lo triÒn miªn. ThÞ trêng bÊt ®éng s¶n tr¸i l¹i kh«ng th«ng b¸o gi¸ c¶ tõng ngµy tõng phót, nh vËy tiÕt kiÖm cho chñ nh©n nh÷ng c¬n ®©u ®Çu. Ngêi cã bÊt ®éng s¶n tuy vËy kh«ng dÔ dµng b¸n xong mét sím mét chiÒu. Lîng vèn ®Çu t ban ®Çu thêng kh«ng nhá, lÖ phÝ mua b¸n cao. ThÞ trêng bÊt ®éng s¶n còng bÞ c¸c chÝnh s¸ch nhµ níc, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi vµ t©m lý con ngêi khi t¹o ra nh÷ng bong bãng ®Çu c¬ g©y ¶nh hëng m¹nh vµ tr¶i nh÷ng c¬n biÕn ®éng d÷ déi. Dï ph¶n ®èi hay ñng hé c¸ch ®Çu t nhµo thÞ tríc khi ®Æt bíc ch©n ®Çu tiªn vµo thÞ trêng chøng kho¸n b¹n cÇn cã m¸i nhµ che ®Çu. Nªn 18 mua c¨n hé hoÆc x©y nhµ riªng tuú theo vèn c¸ nh©n, t¹o sù an c ®Ó l¹c nghiÖp. §õng dïng c¶ nhµ cöa ®Êt ®ai ®ang cã ®Çu t vµo chøng kho¸n. VÒ l©u dµi ®Ó ai u tiªn thÞ trêng bÊt ®éng s¶n lµ hoµn toµn phô thuéc vµo thiªn híng, së trêng mçi ngêi. Nh÷ng ngêi giµu cã ë §øc hay gi÷ thÕ ch©n v¹c: BÊt ®éng s¶n, chøng kho¸n vµ tiÒn mÆt, kh«ng kÓ vµng b¹c vµ tµi s¶n kh¸c. V× vËy ®· xuÊt hiÖn mét ph¬ng ng«n míi kh¸ dung dÞ: “Mét m×nh tiªn th«i kh«ng lµm ta h¹nh phóc. Muèn h¹nh phóc ph¶i cã thªm chøng kho¸n vµ bÊt ®éng s¶n” 19