Tài liệu Tranh chấp tm

Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 1 Më ®Çu rong kinh doanh, tranh chÊp tån t¹i nh mét tÊt yÕu: cã thÓ ë d¹ng tranh chÊp T hiÖn t¹i, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt hoÆc tranh chÊp t¬ng l¹i. C¸c mèi quan hÖ cµng nhiÒu, cµng phøc t¹p th× kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp cµng lín, bÊt chÊp mét khung ph¸p lý cã hoµn chØnh ®Õn ®©u - bëi kh«ng ph¶i lóc nµo c¸c bªn còng tu©n thñ ph¸p luËt mét c¸ch nghiªm chØnh. §Æc biÖt trong th¬ng m¹i Quèc tÕ, lÜnh vùc mµ c¸c bªn tham gia cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ tËp qu¸n kinh doanh, ng«n ng÷ vµ c¶ c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ rÊt kh¸c nhau, th× tranh chÊp l¹i cµng lín, c¶ vÒ mÆt quy m« vµ kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp. ChØ cÇn mét sù sai lÖnh nhá trong c¸ch hiÓu, xuÊt ph¸t tõ bÊt ®ång ng«n ng÷ lµ ®· cã thÓ dÉn ®Õn tranh chÊp. §©y lµ cha nãi ®Õn vÊn ®Ò phøc t¹m h¬n lµ v¨n ho¸ vµ tËp qu¸n kinh doanh. Ch¼ng h¹n nh hµng nhËp khÈu vµo Trung Quèc b¾t buéc ph¶i cã m· sè, m· v¹ch, vµ ®iÒu nµy ®îc coi lµ ®¬ng nhiªn ®èi víi c¸c nhµ nhËp khÈu Trung Quèc vµ do ®ã cã thÓ g©y thiÖt h¹i cho nhµ xuÊt khÈu nÕu kh«ng chó ý ®Õn ®iÒu ®ã trong tho¶ thuËn hîp ®ång. Hay nh quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn c¬ së giao hµng cña Hoa Kú kh«ng hoµn toµn gièng víi c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së giao hµng cña Phßng Th¬ng m¹i quèc tÕ (Incoterm) mµ nÕu kh«ng nghiªn cøu kü c¸c bªn cã thÓ dÉn ®Õn tranh chÊp vÒ c¸c kho¶n chi phÝ giao hµng,… Tríc khi b¾t ®Çu mét th¬ng vô, c¸c chñ thÓ kh«ng bao giê muèn cã tranh chÊp x¶y ra. Tuy nhiªn, nã vÉn cã thÓ x¶y ra do nh÷ng nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan. ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ó h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt kh¶ n¨ng x¶y ra tranh chÊp lµ ®iÒu lu«n ®îc quan t©m. Nhng mét khi tranh chÊp ®· x¶y ra, hoÆc ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých cho b¶n th©n trong trêng hîp x¶y ra tranh chÊp, th× vÊn ®Ò lùa chän mét ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp còng cÇn ®îc quan t©m thÝch ®¸ng, sao cho tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng víi chi phÝ vÒ thêi gian, c«ng søc vµ tiÒn b¹c lµ Ýt nhÊt. Mét trong nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp hay ®îc ¸p dông hiÖn nay lµ th«ng qua träng tµi kinh tÕ. Cã nhiÒu u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy so víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c: nh tÝnh b¶o mËt, ®é tin cËy cao…. khiÕn nã trë thµnh mét biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp phæ biÕn nhÊt trªn thÕ giíi. Vµ v× vËy cã thÓ nãi ho¹t ®éng cña c¸c trung t©m trong tµi ®· vµ ®ang tõng bíc gãp phÇn vµo viÖc hoµn thiÖn m«i trêng kinh doanh, ®¶m b¶o cho viÖc kinh doanh ®îc æn ®inh. §îc sù ®ång ý cña trêng §¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n, cña khoa Th¬ng m¹i vµ díi sù híng dÉn trùc tiÕp cña thÇy NguyÔn Anh TuÊn, em ®· vÒ thùc tËp tèt nghiÖp t¹i TTTTQuèc tÕ bªn c¹nh phßng TM & CN ViÖt nam, ®Ó häc hái nghiªn cøu vµ t×m hiÓu s©u thªm vÒ vÊn ®Ò "Gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong th¬ng m¹i Quèc tÕ ë ViÖt Nam hiÖn nay". Sau ®©y lµ b¶n b¸o c¸o tæng hîp vÒ TTTTQuèc tÕ: mét sè nÐt chÝnh cña Trung t©m, kÕt qu¶ ho¹t ®éng trong thêi gian qua vµ ph¬ng híng ho¹t ®éng s¾p tíi. Em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c chó, c¸c anh chÞ ë TTTTtrong thêi gian em ®Õn thùc tËp ë Trung t©m vµ mong r»ng em sÏ tiÕp tôc ®îc c¸c anh, chÞ híng dÉn chØ b¶o trong thêi gian tíi. 1 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 2 Ch¬ng 1 Kh¸i qu¸t vÒ tranh chÊp th¬ng m¹i vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp th¬ng m¹i b»ng thñ tôc träng tµi 1.1. Tranh chÊp th¬ng m¹i 1.1.1. Tranh chÊp kinh tÕ 1.1.1.1. Kh¸i niÖm Ngay tõ xa xa, khi Nhµ níc cßn cha h×nh thµnh th× mäi ngêi ®· tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ trao ®æi s¶n phÈm hµng ho¸ theo c¸c ph¬ng thøc gi¶n ®¬n kh¸c nhau. Hay nãi mét c¸ch kh¸c, lÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ cã tõ rÊt l©u tríc khi Nhµ níc xuÊt hiÖn vµ ®a ra nx chÕ ®Þnh ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ kinh tÕ, x· héi cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi, tranh chÊp còng ph¸t sinh vµ ®Æt ra nhu cÇu ®îc gi¶i quyÕt sao cho c«ng b»ng vµ hîp lý nhÊt trong bèi c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi ®ã. ThuËt ng÷ "tranh chÊp" nãi chung ®îc hiÓu lµ sù bÊt ®ång, m©u thuÉn vÒ quyÒn lîi vµ nghÜa vô ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn liªn quan. Nh÷ng bÊt ®ång, m©u thuÉn nµy cã thÓ ph¸t sinh tõ nh÷ng quan hÖ x· héi do nhiÒu ngµnh luËt ®iÒu chØnh nªn chóng ®îc gäi theo ngµnh luËt ®ã. VÝ dô: Tranh chÊp vÒ tiÒn l¬ng gi÷a ngêi lao ®éng vµ ngêi sö dông lao ®éng ®îc gäi lµ tranh chÊp lao ®éng. T¬ng tù nh vËy, tranh chÊp d©n sù, tranh chÊp ®Êt ®ai ... nh÷ng tranh chÊp râ lµ cã liªn quan ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña c¸c bªn. Do ®ã chóng cã thÓ ®îc gäi lµ tranh chÊp kinh tÕ theo nghÜa réng. Mét ®Æc trng cña c¸c tranh chÊp kinh tÕ theo nghÜa réng ®ã lµ c¸c chñ thÓ tham gia vµo quan hÖ nµy kh«ng nh»m môc ®Ých t×m kiÕm lîi nhuËn. Trong ph¹m vi hÑp, quan hÖ kinh tÕ lµ quan hÖ gi· c¸c chñ thÓ kinh doanh trong lÜnh vùc kinh tÕ. KÓ tõ khi níc ta cã ph¸p luËt vÒ hîp ®ång kinh tÕ, nh÷ng tranh chÊp ph¸t sinh tõ quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ gäi lµ tranh chÊp kinh tÕ, ®ã lµ sù bÊt ®ång quan ®iÓm cña c¸c bªn vÒ viÖc thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô ph¸t sinh tõ quan hÖ hîp ®ång kinh tÕ. Song trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng më cöa vµ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ hiÖn nay, tranh chÊp kinh tÕ kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ tranh chÊp hîp ®ång kinh tÕ, mµ cßn nhiÒu lo¹i tranh chÊp kh¸c, ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh nh: tranh chÊp gi· c«ng ty vµ c¸c thµnh viªn c«ng ty; gi÷a c¸c thµnh viªn c«ng ty víi nhau, c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu... 2 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 3 Tãm l¹i: "tranh chÊp kinh tÕ lµ tranh chÊp trong quan hÖ kinh doanh " Kinh doanh nh quy ®Þnh t¹i Kho¶n 2 - §iÒu 3 - LuËt doanh nghiÖp "Lµ viÖc thùc hiÖn mét, mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ trêng nh»m môc ®Ých sinh lêi" Chñ thÓ cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh lµ c¸c doanh nghiÖp, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ, v× thÕ cã thÓ cã mét kh¸i niÖm vÒ tranh chÊp kinh tÕ nh sau: "Tranh chÊp kinh tÕ lµ nh÷ng bÊt ®ång, xung ®ét, m©u thuÉn x¶y ra ë c¸c doanh nghiÖp, ®¬n vÞ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh thµnh lËp, tæ chøc ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ doanh nghiÖp". 1.1.1.2. Ph©n lo¹i tranh chÊp kinh tÕ Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng më, nhiÒu thµnh phÇn c¸c quan hÖ kinh doanh rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Tranh chÊp kinh tÕ còng v× vËy mµ phøc t¹p kh«ng kÐm. ViÖc ph©n lo¹i tranh chÊp kinh tÕ gióp chóng ta ®¬n gi¶n ho¸ ®îc chóng vµ cã c¸ch xa phï hîp. * Theo mèi quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ th× tranh chÊp kinh tÕ cã thÓ lµ: - Tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, gi÷a ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh. - Tranh chÊp gi÷a c¸c c«ng ty víi c¸c thµnh viªn c«ng ty hoÆc gi÷a c¸c thµnh viªn c«ng ty liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp, tæ chøc ho¹t ®éng vµ gi¶i thÓ c«ng ty. - C¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. - C¸c tranh chÊp kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt * Tranh chÊp trong hîp ®ång kinh tÕ vµ tranh chÊp ngoµi hîp ®ång kinh tÕ. * Tranh chÊp kinh tÕ trong níc vµ tranh chÊp kinh tÕ cã yÕu tè níc ngoµi. * Theo lÜnh vùc kinh doanh th× gåm: tranh chÊp th¬ng m¹i, tranh chÊp vÒ tµi chÝnh, tranh chÊp ®Çu t, tranh chÊp vÒ b¶o hiÓm, tranh chÊp vÒ vËn chuyÓn hµng ho¸... * Theo thÈm quyÒn gi¶i quyÒn th× gåm cã tranh chÊp do Toµ ¸n gi¶i quyÕt vµ tranh chÊp do c¸c tæ chøc kh¸c gi¶i quyÕt. * Theo sè lîng ®¬ng sù trong tranh chÊp gåm cã tranh chÊp liªn quan ®Õn hai bªn vµ tranh chÊp liªn quan ®Õn nhiÒu bªn. 1.1.2. Tranh chÊp th¬ng m¹i 1.1.2.1. Kh¸i niÖm Mét c¸ch ®¬n gi¶n cã thÓ hiÓu tranh chÊp th¬ng m¹i lµ tranh chÊp ph¸t sinh trong lÜnh vùc th¬ng m¹i. §iÒu 238 LuËt th¬ng m¹i ViÖt Nam nªu ra kh¸i 3 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 4 niÖm vÒ tranh chÊp th¬ng m¹i "lµ tranh chÊp ph¸t sinh do viÖc kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng hîp ®ång trong ho¹t ®ång th¬ng m¹i". T¹i Kho¶n 2 - §iÒu 5 còng quy ®Þnh "ho¹t ®éng th¬ng m¹i lµ viÖc thùc hiÖn mét hay nhiÒu hµnh vi th¬ng m¹i cña th¬ng nh©n, bao gåm viÖc mua b¸n hµng ho¸, cung øng dÞch vô th¬ng m¹i vµ c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn th¬ng m¹i nh»m môc ®Ých lîi nhuËn hoÆc nh»m thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi". Tuy nhiªn, hµnh vi th¬ng m¹i gåm nh÷ng hµnh vi nµo lµ ®iÒu ®¸ng quan t©m h¬n c¶. HiÖn nay trªn thÕ giíi cã nhiÒu quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ hµnh vi th¬ng m¹i: ë ViÖt Nam, §iÒu 45 LuËt th¬ng m¹i quy ®Þnh c¸c lo¹i hµnh vi th¬ng m¹i gåm: 1. Mua b¸n hµng ho¸ 2. §¹i diÖn cho th¬ng nh©n 3. M«i giíi th¬ng m¹i 4. Uû th¸c mua b¸n hµng ho¸ 5. §¹i lý mua b¸n hµng ho¸ 6. Gia c«ng trong th¬ng m¹i 7. §Êu gi¸ hµng ho¸ 8. DÞch vô giao nhËn hµng ho¸ 9. §Êu thÇu hµng ho¸ 10. DÞch vô gi¸m ®Þnh hµng ho¸ 11. KhuyÕn m¹i 12. Qu¶ng c¸o th¬ng m¹i 13. Trng bµy giíi thiÖu hµng ho¸ 14. Héi chî, triÓn l·m th¬ng m¹i Tuy vËy, ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm hµnh vi th¬ng m¹i ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn cã ph¹m vi réng h¬n nhiÒu. ë Anh nãi riªng vµ céng ®ång Anh ng÷ nãi chung thuËt ng÷ "Commerce" kh«ng ®ång nhÊt víi "trade", mµ nã bao gåm c¶ "trade", "bank", "insurrance" , "transport", ... hay nãi mét c¸ch kh¸c th¬ng m¹i bao gåm c¶ viÖc mua, b¸n, c¸c s¶n phÈm v« h×nh cã tÝnh chÊt ®Æc thï kh¸c. T¸c ®éng th¬ng m¹i lµ ho¹t ®éng "thêng xuyªn, ®éc lËp vµ mu cÇu lîi nhuËn", vµ theo luËt th¬ng m¹i cña Ph¸p, ho¹t ®éng th¬ng m¹i bao gåm: 1. Mua b¸n ®éng s¶n víi môc ®Ých b¸n l¹i ®Ó kiÕm lêi 2. Ho¹t ®éng trung gian trong viÖc mua b¸n ®éng s¶n vµ bÊt ®éng s¶n. 3. Cho thuª ®éng s¶n vµ bÊt ®éng s¶n. 4 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 5 4. ChÕ t¹o vµ chuyªn chë 5. Ho¹t ®éng ®æi tiÒn vµ ng©n hµng 6. Ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp Vµ tranh chÊp th¬ng m¹i lµ tranh chÊp trong c¸c ho¹t ®éng trªn. Trong giíi h¹n cña bµi viÕt ë ®©y chØ lµm râ tranh chÊp trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®· ®îc quy ®Þnh t¹i luËt th¬ng m¹i ViÖt Nam cã hiÖu lùc tõ ngµy 01/01/1998. 1.1.2.2. Ph©n lo¹i tranh chÊp th¬ng m¹i Tranh chÊp th¬ng m¹i còng lµ mét tranh chÊp kinh tÕ, do ®ã tranh chÊp th¬ng m¹i cã thÓ lµ: * Theo ph¹m vi l·nh thæ: Tranh chÊp th¬ng m¹i trong níc vµ tranh chÊp th¬ng m¹i quèc tÕ. * Tranh chÊp hai bªn vµ tranh chÊp nhiÒu bªn * Tranh chÊp liªn quan ®Õn nghÜa vô thùc hiÖn hîp ®ång cña c¸c bªn - Tranh chÊp do ngêi mua kh«ng thùc hiÖn hay thùc hiÖn kh«ng ®óng theo quy ®Þnh cña hîp ®ång. - Tranh chÊp do ngêi b¸n kh«ng thùc hiÖn hay thùc hiÖn kh«ng ®óng theo quy ®Þnh hîp ®ång. * Tranh chÊp hiÖn t¹i vµ tranh chÊp t¬ng lai. Tranh chÊp hiÖn t¹i lµ tranh chÊp ®· x¶y ra ®ang cÇn ®îc gi¶i quyÕt. Tranh chÊp t¬ng lai ®îc hiÓu lµ tranh chÊp cã thÓ x¶y ra vµ viÖc gi¶i quyÕt ®îc dù liÖu trong mét ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång. * Theo nghiÖp vô giao dÞch - Tranh chÊp liªn quan ®Õn ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ - Tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc vËn chuyÓn hµng ho¸ - Tranh chÊp liªn quan ®Õn viªc thanh to¸n * Theo tÝnh ph¸p lý cña hîp ®ång (gåm cã gi¸ trÞ ph¸p lý vµ hiÖu lùc cña hîp ®ång) - Tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc ¸p dông sai chÕ ®é ký kÕt hîp ®ång Vi ph¹m nguyªn t¾c ký kÕt C¨n cø ký kÕt kh«ng hîp ph¸p Chñ thÓ ký kÕt hîp ®ång kh«ng hîp ph¸p, hîp lÖ - Tranh chÊp liªn quan ®Õn néi dung cña hîp ®ång - Tranh chÊp liªn quan ®Õn c¸ch thøc ký kÕt hîp ®ång * Theo tiÕn tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång - Tranh chÊp trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång - Tranh chÊp trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång 5 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 6 + Do ngêi b¸n kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ nghÜa vô cña m×nh nh ®· tho¶ thuËn trong hîp ®ång (liªn quan ®Õn nghÜa vô giao hµng, cung cÊp chøng tõ hµng ho¸, th«ng qua kiÓm ®Þnh...). + Do ngêi mua kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®óng nghÜa vô cña m×nh trong hîp ®ång (kh«ng më L/C ®óng h¹n, thanh to¸n chËm hay kh«ng thanh to¸n, kh«ng hoÆc tr× ho·n viÖc nhËn hµng). 1.1.2.3. Tranh chÊp th¬ng m¹i. * Tranh chÊp th¬ng m¹i lµ tranh chÊp ph¸t sinh tõ nh÷ng quan hÖ cã do ngµnh luËt th¬ng m¹i ®iÒu chØnh, v× vËy nã cã nh÷ng ®Æc trng kh¸c biÖt so víi tranh chÊp d©n sù, tranh chÊp lao ®éng. Thø nhÊt, tranh chÊp th¬ng m¹i thêng lµ nguyªn nh©n ph¸t sinh thiÖt h¹i vÒ vËt chÊt ®èi víi c¸c bªn khi c¸c bªn cã sù tho¶ thuËn th«ng nhÊt mét c¸ch gi¶i quyÕt cã lîi nhÊt cho c¶ hai bªn. Kh¸c víi c¸c tranh chÊp kh¸c, tranh chÊp th¬ng m¹i thêng cã gi¸ trÞ lín ®îc ph¸t sinh trong viÖc ®Çu t vèn, tµi s¶n nh»m thu lîi nhuËn. Tranh chÊp n¶y sinh sÏ ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ cña kh«ng nh÷ng c¸c ®¬ng sù mµ cßn ¶nh hëng ®Õn c¸c chñ thÓ kinh doanh kh¸c. Thø hai, quan hÖ th¬ng m¹i vµ bÊt ®ång gi÷a c¸c bªn trong quan hÖ th¬ng m¹i lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó tranh chÊp ph¸t sinh. Ho¹t ®éng th¬ng m¹i cña doanh nghiÖp lµ ho¹t ®éng thiÕt lËp mét m¹ng líi c¸c hµnh vi th¬ng m¹i, mµ môc tiªu cña c¸c bªn khi tham gia vµo c¸c quan hÖ nµy lµ lîi nhuËn. C¸c bªn tuy hîp t¸c, song vÉn canh tranh nhau ®Ó thu vÒ ®îc lîi Ých nhiÒu nhÊt. ChÝnh v× thÕ sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng m©u thuÉn bÊt ®ång trong viÖc gi¶i thÝch vÒ quyÒn vµ nghÜa vô, còng nh qu¸ tr×nh thùc hiÖn quyÒn vµ nghÜa vô ®ã cña c¸c bªn - ®ã chÝnh lµ nh÷ng tranh chÊp th¬ng m¹i. Thø ba, tranh chÊp th¬ng m¹i lµ tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ ®îc Nhµ níc thõa nhËn quyÒn doanh nghiÖp cã chøc n¨ng kinh doanh ®ã lµ c¸c doanh nghiÖp. V× vËy kh«ng ph¶i tranh chÊp nµo ph¸t sinh tõ ho¹t ®éng kinh doanh còng lµ tranh chÊp th¬ng m¹i. Lµ tranh chÊp th¬ng m¹i khi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã ®¨ng ký kinh doanh thuéc tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc, C«ng ty TNHH, C«ng ty cæ phÇn, Doanh nghiÖp t nh©n, Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi, hé kinh doanh c¸ thÓ ). Thø t, tranh chÊp th¬ng m¹i cã tÝnh chÊt ®a d¹ng, phøc t¹p, tõ tranh chÊp nµy cã thÓ dÉn ®Õn tranh chÊp kh¸c. §ã lµ tÝnh phøc t¹p vµ ®a d¹ng cña c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ cã lîi Ých kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. MÆt kh¸c, mua b¸n trao ®æi lµ ho¹t ®éng diÔn ra thêng xuyªn, liªn tôc, c¸c chñ thÓ cïng mét lóc cã thÓ thiÕt lËp nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ khiÕn cho 6 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 7 nh÷ng mèi quan hÖ nµy t¹o thµnh mét chuçi quan hÖ cã liªn quan ®Õn nhau khiÕn cho nÕu tranh chÊp ph¸t sinh ë quan hÖ nµy sÏ rÊt cã thÓ dÉn ®Õn tranh chÊp trong mèi quan hÖ kh¸c. Ch¼ng h¹n doanh nghiÖp A vay tiÒn cña ng©n hµng ®Ó mua nguyªn vËt liÖu cña doanh nghiÖp B vµ b¸n s¶n phÈm cho doanh nghiÖp C theo c¸c hîp ®ång ®· ký. NÕu doanh nghiÖp B kh«ng cung cÊp ®óng nguyªn vËt liÖu nh ®· tho¶ thuËn th× doanh nghiÖp A còng sÏ kh«ng giao ®îc hµng cho bªn C nh trong hîp ®ång vµ kh«ng thu håi ®îc vèn ®Çu t ®Ó tr¶ cho ng©n hµng. Tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a doanh nghiÖp A vµ doanh nghiÖp B; doanh nghiÖp A vµ doanh nghiÖp C; doanh nghiÖp A vµ ng©n hµng. 1.1.2.4. TÝnh tÊt yÕu tån t¹i tranh chÊp th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi, s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n, trao ®æi trªn thÞ trêng, mäi yÕu tè ®Çu vµo vµ ®Çu ra ®Òu lµ ®èi tîng tù do mua b¸n trªn thÞ trêng kÓ c¶ s¶n phÈm chÊt x¸m. Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ ho¸ rÊt cao, môc ®Ých cña c¸c chñ thÓ khi tham gia vµo kinh tÕ thÞ trêng lµ lîi nhuËn, lîi nhuËn cµng cao cµng tèt. Trong c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c chñ thÓ kinh tÕ cã quyÒn tù chñ rÊt cao vµ hä cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc thiÕt lËp c¸c quan hÖ kinh tÕ - th¬ng m¹i cña m×nh miÔn lµ kh«ng tr¸i víi quy ®Þnh cña ph¸p luËt. ChÝnh v× vËy c¸c quan hÖ th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p. TÝnh phøc t¹p vµ chång chÐo ®an xen cña c¸c quan hÖ th¬ng m¹i Èn chøa mét nguy c¬ cao ph¸t sinh tranh chÊp. ChØ mét trôc trÆc nhá trong "m¾t xÝch" sÏ lµm kÐo theo hµng lo¹t c¸c trôc trÆc kh¸c vµ lµm n¶y sinh tranh chÊp. C¸c chñ thÓ kinh kÕ khi tham gia vµo nh÷ng quan hÖ th¬ng m¹i mµ hä cho lµ cã lîi, cã thÓ lµ lîi Ých vËt chÊt hoÆc phi vËt chÊt vµ khi mµ môc ®Ých cã nguy c¬ kh«ng ®¹t ®îc còng sÏ lµm ph¸t sinh tranh chÊp. Trong quan hÖ th¬ng m¹i, quyÒn lîi cña bªn nµy còng t¬ng øng víi mét nghÜa vô cña bªn kia, ®iÒu ®ã khiÕn cho xung ®ét lîi Ých sÏ ph¸t sinh nÕu c¸c bªn kh«ng ®i ®Õn mét tho¶ thuËn thèng nhÊt dung hoµ ®îc quyÒn lîi vµ nghÜa vô cña hä. §¶m b¶o nguyÒn t¾c cïng cã lîi trong quan hÖ th¬ng m¹i. §Æc biÖt trong th¬ng m¹i quèc thÕ sù kh¸c nhau vÒ tËp qu¸n kinh doanh còng lµ mét lý do quan träng dÉn ®Õn tranh chÊp. TËp qu¸n kinh doanh ë ®©y ®îc hiÓu lµ toµn bé c¸c quyÕt ®Þnh luËt ph¸p, quy t¾c thùc hµnh, th«ng lÖ... trong ho¹t ®éng th¬ng m¹i ë mçi quèc gia, mçi khu vùc kinh tÕ. Mét hµnh vi ®îc coi lµ hîp ph¸p ë quèc gia nµy nhng rÊt cã thÓ lµ hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt ë níc kh¸c. Ch¼ng h¹n theo quy ®Þnh nhËp khÈu cña Trung Quèc, hµng 7 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 8 ho¸ nhËp khÈu vµo Trung Quèc b¾t buéc ph¶i in m· sè m· v¹ch trªn bao b×, nh·n hiÖu hµng ho¸. C¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµo thÞ trêng Trung Quèc nÕu kh«ng t×m hiÓu râ quy ®Þnh nµy vµ xuÊt hµng cha ®¨ng ký vµ in m· sè, m· v¹ch th× sÏ kh«ng ®îc th«ng qua nhËp khÈu vµ thÕ lµ tranh chÊp ph¸t sinh. Hay nh quy ®Þnh vÒ h¹n ng¹ch dÖt may cña Mü kh¸c víi quy ®Þnh cña EU lµ ë lo¹i h¹n ng¹ch tÝnh theo sè lîng nhËp khÈu.... C¸c rñi ro kh¸ch quan nh: sù thay ®æi ph¸p luËt, cÊm vËn, chiÕn tranh, b¹o lo¹t, ®×nh c«ng... ¶nh hëng ®Õn viÖc thùc hiÖn hîp ®ång cña c¸c bªn lµm ph¸t sinh tranh chÊp. MÆc dï ®ã cã thÓ lµ nh÷ng trêng hîp bÊt kh¶ kh¸ng, song viÖc gi¶i quyÕt hËu qu¶, ph©n ®Þnh møc thiÖt h¹i cho mçi bªn còng cã thÓ ph¸t sinh tranh chÊp. Tranh chÊp cßn ph¸t sinh khi mét bªn cho r»ng rñi ro kh«ng n»m trong c¸c trêng hîp ®îc miÔn tr¸ch. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®¹o ®øc kinh doanh kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®îc c¸c bªn t«n trong, ®Æc biÖt lµ viÖc gi÷ ch÷ tÝn víi b¹n hµng. V× lîi nhuËn hä s½n sµng cã nh÷ng hµnh ®éng cè t×nh vi ph¹m hîp ®ång, hoÆc lõa ®µo kh¸ch hµng... lµm thiÖt h¹i cho ®èi t¸c. B¶n th©n môc tiªu lîi nhuËn kh«ng mang tÝnh ®¹o ®øc nhng c¸ch thøc ®Ó ®¹t ®îc lîi nhuËn th× cã vµ tranh chÊp ph¸t sinh, trong trêng hîp nµy thuéc vÒ lý do chñ quan. Râ rµng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng quan hÖ kinh tÕ trë lªn sèng ®éng, ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Môc ®Ých nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn trë thµnh ®éng lùc trùc tiÕp cña c¸c bªn tham gia quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, tranh chÊp lµ mét vÊn ®Ò tÊt yÕu, kh«ng thÓ tr¸nh khái, ®ßi hái ph¶i cã sù quan t©m gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. §iÒu nµy võa lµ mét yªu cÇu nghiªm ngÆt cña nguyªn t¾c ph¸p chÕ võa lµ mét ®ßi hái bøc xóc cña quan hÖ kinh tÕ nãi chung vµ quan hÖ th¬ng m¹i nãi riªng. 1.1.3. Gi¶i quyÕt tranh chÊp th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng Cïng víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ, tÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p trong quan hÖ th¬ng m¹i lµm cho tranh chÊp th¬ng m¹i còng trë lªn phøc t¹p vÒ néi dung, gay g¾t vÒ møc ®é tranh chÊp vµ phong phó h¬n nhiÒu vÒ chñng lo¹i xuÊt ph¸t tõ lîi nhuËn cña c¸c bªn vµ sù hÊp dÉn cña nÒn kinh tÕ, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lµ hÕt søc quan trong vµ cÇn thiÕt. 1.1.3.1. ý nghÜa cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp kÞp thêi vµ hiÖu qu¶. Khi b¾t ®Çu mét th¬ng vô, c¸c chñ thÓ kh«ng bao giê muèn tranh chÊp x¶y ra bëi tranh chÊp ®ång nghÜa víi sù ¶nh hëng ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña hä, lµm gi¸n ®o¹n qu¸ tr×nh kinh doanh, tèn thêi gian chi phÝ vµ c«ng søc ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. Kh«ng nh÷ng thÕ cßn liªn quan ®Õn chñ thÓ kh¸c cã 8 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 9 quan hÖ víi c¸c bªn tranh chÊp, uy tÝn cña chñ thÓ trªn th¬ng trêng cã thÓ bÞ ¶nh hëng, còng nh c¸c yÕu tè kh¸c thuéc vÒ bÝ mËt kinh doanh cã thÓ bÞ tiÕt lé hoÆc bÞ lîi dông... Gi¶i quyÕt tranh chÊp kÞp thêi vµ hiÖu qu¶ c¸c tranh chÊp cho phÐp h¹n chÕ ®Õn møc tèi thiÓu sù gi¸n ®o¹n cña s¶n xuÊt kinh doanh còng nh ®Æt ë møc chi phÝ thÊp nhÊt. Song, quan träng ®ã lµ ph¶i b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ lîi Ých hîp ph¸p vµ chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn khi tham gia vµo kinh tÕ th¬ng m¹i. Gi¶i quyÕt tèt tranh chÊp lµ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Muèn cã mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× c¸c quan hÖ x· héi nãi chung vµ quan hÖ kinh tÕ th¬ng m¹i nãi riªng ph¶i ®îc ®iÒu chØnh b»ng ph¸p luËt, ph¶i ®¶m b¶o b»ng ph¸p luËt. ViÖc ®Çu tiªn lµ h¹n chÕ c¸c tranh chÊp cã thÓ x¶y ra b»ng c¸ch ®Æt ra c¸c chÕ ®Þnh vµ chÕ tµi t¹o thµnh mét "s©n ch¬i" lµnh m¹nh vµ c«ng b»ng. Khi tranh chÊp x¶y ra ph¶i cã c¸c thñ tôc, biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt, nÕu kh«ng gi¶i quyÕt kÞp thêi th× hËu qu¶ sÏ d©y da kÐo dµi vµ thiÖt h¹i rÊt lín. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng lµm thiÖt h¹i, k×m h·m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ mµ cßn g©y nªn mét khuyÕt ®iÓm lín cña m«i trêng kinh doanh, c¸c chñ thÓ sau tranh chÊp cã thÓ "quay lng" l¹i víi nhau ®è kþ vµ kh«ng tin tëng lÉn nhau. Mét t©m lý yªn t©m lµm ¨n kinh tÕ, m¹nh d¹n ®Çu t sÏ gãp phÇn c¶i thiÖn nÒn kinh tÕ. Gi¶i quyÕt hËu qu¶ kÞp thêi tranh chÊp cßn cã ý nghÜa cùc kú quan trong viÖc qu¶n lý x· héi b»ng ph¸p luËt, võa th¸o gì khã kh¨n cho c¸c doanh nghiËp, võa gãp phÇn t¹o m«i trêng ph¸p lý cã kû c¬ng. Trong s¶n xuÊt kinh doanh t¹o niÒm tin, thùc hiÖn c«ng b»ng vµ b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp trong níc vµ ngoµi níc. Thùc hiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. TÝnh hiÖu qu¶ ®îc xÐt ë hai gãc ®é hiÖu qu¶ chuyªn m«n vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Muèn vËy trong khi tiÕn hµnh mét h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp nµo còng ph¶i tu©n thñ mét sè nguyªn t¾c. 1.1.3.2. C¸c nguyªn t¾c gi¶i quyÕt tranh chÊp. Dùa trªn c¬ së tù do vµ tù chñ trong kinh doanh, b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau: - Nguyªn t¾c tù ®Þnh ®o¹t: Theo nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn tríc hÕt lµ ë chç c¸c bªn cã quyÒn tho¶ thuËn ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp cã lîi nhËt cã thÓ lµ tù th¬ng lîng, hoÆc th«ng qua trung gian hoµ gi¶i, hoÆc th«ng qua mét h×nh thøc tµi ph¸n. Sau ®ã c¸c bªn cã thÓ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tham gia tè tông mµ cã thÓ uû quyÒn cho ngêi kh¸c tham gia tè tông, cã quyÒn nhê luËt 9 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 10 s hoÆc ngêi kh¸c b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých cña m×nh. Cuèi cïng khi ®· ®a tranh chÊp ra träng tµi hoÆc toµ ¸n c¸c bªn cã quyÒn hoµ gi¶i hoÆc thay ®æi néi dung ®¬n kiÖn hoÆc rót ®¬n kiÖn. - Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng tríc ph¸p luËt: Ph¸p luËt b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c bªn kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ, sè vèn, tµi s¶n. - Nguyªn t¾c hoµ gi¶i: Tríc hÕt c¸c bªn ph¶i tiÕn hµnh tù hoµ gi¶i, chØ khi nµo kh«ng hoµ gi¶i ®îc míi nhê ®Õn c¸c c¬ quan tµi ph¸n gi¶i quyÕt. Khi thô lý vô ¸n c¸c c¬ quan tµi ph¸n còng tiÕn hµnh c¸c biÖn ph¸p hoµ gi¶i vµ c«ng nhËn hoµ gi¶i tríc khi xÐt xö. (Quy ®Þnh t¹i §iÒu 35 ph¸p lÖnh gi¶i quyÕt vô ¸n tranh chÊp kinh tÕ, §iÒu 35 quy t¾c tè tông träng tµi trong níc vµ §iÒu 35 quy t¾c tè tông cña trung t©m trong tµi quèc tÕ ViÖt Nam). - Nguyªn t¾c gi¶i quyÕt tranh chÊp nhanh chãng vµ kÞp thêi, ®¶m b¶o h¹n chÕ gi¸n ®o¹n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh. Ho¹t ®éng kinh doanh ®îc thùc hiÖn theo chu tr×nh s¶n xuÊt khÐp kÝn, v× vËy ë bÊt kú mét c«ng ®o¹n nµo x¶y ra trôc trÆc ®Òu dÉn ®Õn ¶nh hëng toµn bé qu¸ tr×nh kinh doanh. Gi¶i quyÕt tranh chÊp kh«ng ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch nhanh chãng kÞp thêi sÏ ¶nh hëng tíi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn v÷ng m¹nh cña chñ thÓ kinh doanh. Nhanh chãng, kÞp thêi nhng ph¶i døt ®iÓm, ®¹t hiÖu qu¶ thi hµnh cao nh»m b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c bªn. Ngoµi ra, xuÊt ph¸t tõ møc ®é lîi Ých cña doanh nghiÖp, viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i quan t©m ®Õn mét sè yªu cÇu sau: Thø nhÊt, lµ gi¶i quyÕt ®íc tranh chÊp víi chi phÝ thÊp nhÊt vÒ tiÒn b¹c vµ thêi gian chi phÝ ®Ó bá ra gi¶i quyÕt tranh chÊp còng lµ chi phÝ kinh doanh, v× vËy khi ph¸t sinh tranh chÊp lµ n¶y sinh thªm chi phÝ. §Æt ra yªu cÇu ph¶i h¹n chÕ ë møc thÊp nhÊt c¸c chi phÝ kh«ng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh doanh nµy. C¸c bªn nªn lùa chän gi¶i quyÕt víi chi phÝ thÊp nhÊt, ®ång thêi c¸c c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp còng ph¶i tÝnh ®Õn yªu cÇu nµy ®Ó ®Æt ra nhng quy ®Þnh phï hîp, t¹o niÒm tin cho ngêi kinh doanh. Thø hai, ph¶i b¶o vÖ ®îc uy tÝn cña c¸c bªn trong th¬ng trêng. Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh«ng bªn nµo ®îc ®a ra bÊt kú mét th«ng tin nµo ngoµi ph¹m vi gi¶i quyÕt tranh chÊp, nh»m h¹ uy tÝn hay ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn h×nh ¶nh cña ®èi ph¬ng trªn th¬ng trêng, tríc c«ng luËn, hay tríc tæ chøc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Thø ba, gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè bÝ mËt trong kinh doanh trong ho¹t ®éng kinh doanh ®Ó cã ®îc thµnh c«ng th× c¸c chñ thÓ ®Òu cã nh÷ng bÝ quyÕt riªng cña m×nh v× vËy hä kh«ng muèn ®Ò ngêi kh¸c biÕt. 10 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 11 Khi mµ quyÒn kinh doanh ®îc coi lµ hîp ph¸p th× quyÒn gi÷ bÝ mËt trong kinh doanh còng ®îc ph¸p luËt b¶o hé. Trong c¸c ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp chØ cã th«ng qua toµ ¸n lµ xÐt xö c«ng khai nhng ngay c¶ trong trêng hîp c¸c bªn kiÖn ra toµ, th× yªu cÇu vÒ tÝnh b¶o mËt vµ uy tÝn còng ®îc t«n träng nh quy ®Þnh ë §iÒu 7 ph¸p lÖnh vÒ thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ: "C¸c vô ¸n kinh tÕ ®îc xÐt xö c«ng khai trõ trêng hîp cÇn gi÷ bÝ mËt Nhµ níc hoÆc gi÷ bÝ mËt cña ®¬ng sù theo yªu cÇu chÝnh ®¸ng cña hä". Trong nÒn kinh tÕ, cã nhiÒu ph¬ng thøc vµ lo¹i h×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp kh¸c nhau, tÊt c¶ ®Òu nh»m gi¶i quyÕt mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt, quyÒn vµ lîi Ých cña c¸c bªn ®Òu ®îc b¶o ®¶m. C¸c kh¶ n¨ng, h×nh thøc vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp ®îc quy ®Þnh trong ph¸p luËt cña mçi quèc gia thÝch øng víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña quèc gia ®ã. §ã lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp th«ng qua mét c¬ quan tµi ph¸n cã ®¬n kiÖn, hoÆc gi¶i quyÕt tranh chÊp th«ng qua thñ tôc ®¬n kiÖn. 1.1.3.3. C¸c biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp. a. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng th¬ng lîng. §©y lµ biÖn ph¸p c¸c bªn ¸p dông tríc khi ®i kiÖn khi ph¸p sinh tranh chÊp. C¸c bªn sÏ ®a ra trao ®æi bµn b¹c c¸c biÖn ph¸p ®Ó ®i ®Õn thèng nhÊt chung cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. C¸c bªn cã thÓ trùc tiÕp hoÆc th«ng qua ®¹i diÖn gÆp nhau ®µm ph¸n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ph¸t sinh. §¹i diÖn cñ7a mçi bªn cã thÓ lµ gi¸m ®èc, lµ ngêi ®îc gi¸m ®èc uû quyÒn hoÆc luËt s thay mÆt doanh nghiÖp ®ã tham gia vµo qu¸ tr×nh th¬ng lîng. ViÖc th¬ng lîng cã thÓ tiÕn hµnh trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c h×nh thøc trao ®æi th«ng tin. Trong h×nh thøc th¬ng lîng, c¸c bªn cã quyÒn tù do ý trÝ, b×nh ®¼ng, cïng nhau xem xÐt vÊn ®Ò trªn c¬ së nh÷ng quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. NÕu c¸c bªn ®¹t ®îc sù tho¶ thuËn th× coi nh tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt. BiÖn ph¸p th¬ng lîng lµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt ®¬n gi¶n, tiÕt kiÖm ®îc thêi gian vµ chi phÝ ®èi víi mçi bªn. ViÖc th¬ng lîng cßn thÓ hiÖn sù thiÖn chÝ th¬ng lîng cña c¸c bªn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp, sau khi ®· tho¶ thuËn thèng nhÊt c¸c bªn vÉn gi÷ ®îc mèi quan hÖ tèt víi nhau trong c¸c th¬ng vô sau nµy, còng nh gi÷ ®îc uy tÝn vµ b¶o vÖ ®îc bÝ mÊt kinh doanh. Tuy vËy biÖn ph¸p nµy thêng chØ thµnh c«ng khi c¸c bªn cïng cã thiÖn chÝ trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp, nÕu mét trong c¸c bªn tá ra qu¸ nãng véi, khiªu khÝch th× qu¸ tr×nh th¬ng lîng coi nh thÊt b¹i. MÆt kh¸c, nÕu m©u thuÉn qu¸ phøc t¹p c¸c bªn kh«ng gi÷ ®îc c¸ch ®¸nh gi¸ kh¸ch quan th× rÊt khã tho¶ 11 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 12 hiÖp. HoÆc nÕu tranh chÊp liªn quan ®Õn nhiÒu bªn, tranh chÊp mµ viÖc gi¶i quyÕt nã n»m ngoµi kh¶ n¨ng cña c¸c bªn th× ph¶i cã mét bªn thø ba hoÆc mét c¬ quan hoµ gi¶i míi gi¶i quyÕt ®îc chø th¬ng lîng kh«ng gióp Ých g× nhiÒu. b. Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng trung gian hoµ gi¶i. Hoµ gi¶i lµ h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c bªn th«ng qua mét ngêi thø ba gäi lµ hoµ gi¶i viªn. Hoµ gi¶i viªn ®îc c¸c ®¬ng sù chän cã nghÜa vô "trung lËp" t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì c¸c bªn tranh chÊp ®¹t ®îc mét gi¶i ph¸p ®Ó ®iÒu hoµ lîi Ých kh¾c phôc m©u thuÉn bÊt ®ång ®· ph¸t sinh. Hoµ gi¶i viªn sÏ tiÕn hµnh häp kÝn víi riªng tõng bªn hoÆc häp chung víi c¶ hai bªn ®Ó t×m hiÓu kü néi dung tranh chÊp, ®a ra nh÷ng lý gi¶i, ph©n tÝch cho c¸c bªn thÊy râ lîi Ých cña m×nh vµ cña bªn kia ®Ó cïng t×m ra mét gi¶i ph¸p thèng nhÊt gi¶i quyÕt tranh chÊp hîp t×nh hîp lý. Hoµ gi¶i viªn kh«ng cã quyÒn h¹n g× ®Ó ra quyÕt ®Þnh hoÆc ¸p ®Æt mét gi¶i ph¸p nµo ®èi víi c¸c bªn, còng nh kh«ng thÓ ®a ra c¸c biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi. Hoµ gi¶i lµ h×nh thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp mang tÝnh chÊt tù nguyÖn, nã mang ®Çy ®ñ nh÷ng u ®iÓm cña th¬ng lîng. Ngoµi ra, hoµ gi¶i cßn cã nh÷ng u ®iÓm khiÕn kh«ng gi¶i quyÕt tranh chÊp dÔ dµng h¬n. Ch¼ng h¹n hoµ gi¶i viªn thêng lµ nh÷ng chuyªn gia am hiÓu vÒ vÊn ®Ò ®ang tranh chÊp, hä l¹i cã mét ®¸nh gi¸ sù viÖc kh¸ch quan h¬n, hoµ gi¶i viªn cã thÓ ®a ra gi¶i quyÕt cho c¶ hai bªn cïng tham kh¶o, hä thêng cã nh÷ng ph©n tÝch chÝnh x¸c, râ rµng c¸c vÊn ®Ò thùc tÕ trong tranh chÊp, tõng bíc gì tõng bíc "mót" bÊt ®ång. Hoµ gi¶i còng chØ thµnh c«ng khi hai bªn cã thiÖn chÝ gi¶i quyÕt tranh chÊp vµ nh×n chung thÓ thøc nµy kh«ng cã gi¸ trÞ b¾t buéc trõ khi c¸c bªn ®¹t ®îc sù tho¶ thuËn. NÕu c¸c bªn cø kh¨ng kh¨ng b¶o thñ th× tranh chÊp còng kh«ng gi¶i quyÕt ®îc v× hoµ gi¶i viªn kh«ng ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh buéc c¸c bªn ph¶i thi hµnh. Ngêi trung gian hoµ gi¶i ®îc chän th«ng qua sù thèng nhÊt tho¶ thuËn cña c¸c bªn. §ã cã thÓ lµ c¸c tranh chÊp trong lÜnh vùc chuyªn m«n cña hä. Trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Æc biÖt trong th¬ng m¹i quèc tÕ trung gian hoµ gi¶i cã thÓ lµ mét tæ chøc ChÝnh phñ nh ®¹i sø qu¸n c¸c trung t©m xóc tiÕn th¬ng m¹i... hoÆc lµ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ . Hai ph¬ng thøc trªn cã gi¶i quyÕt tranh chÊp thµnh c«ng hay kh«ng ®Òu phô thuéc rÊt lín vµo sù tù nguyÖn vµ thiÖn ý cña c¸c bªn. ThiÕu nh÷ng yÕu tè ®ã viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp sÏ thÊt b¹i. Do ®ã cÇn gi¶i quyÕt b»ng nh÷ng ph¬ng thøc kh¸c, quyÕt ®Þnh cña c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i ®îc tu©n thñ. Ngêi cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m sau khi kh«ng thµnh c«ng trong viÖc ¸p 12 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 13 dông cña c¸c biÖn ph¸p trªn (hoÆc bá qua) cã thÓ kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. c. Gi¶i quyÕt tranh chÊp theo thñ tôc toµ ¸n. §iÒu 1 ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ®· quy ®Þnh vÒ quyÒn yªu cÇu Toµ ¸n b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p nh sau "c¸ nh©n, ph¸p nh©n, theo thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh, cã quyÒn khëi kiÖn vô ¸n kinh tÕ ®Ó yªu cÇu toµn ¸n b¶o vÖ quyÒn vµ lîi Ých hîp ph¸p cña m×nh''. Tranh chÊp kinh tÕ nãi chung vµ tranh chÊp th¬ng m¹i nãi riªng ®îc kiÖn ®èi vµ xÐt xö ë toµ kinh tÕ. Toµ ¸n cã thÈm quyÒn xÐt xö c¸c tranh chÊp ph¸p sinh tõ tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ trong níc kÓ c¶ thñ tôc gi¶i quyÕt ph¸ s¶n doanh nghiÖp. ThÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña toµ ¸n ®îc ph©n cÊp, theo l·nh thæ vµ theo sù lùa chän cña nguyªn ®¬n. + ThÈm quyÒn theo cÊp: Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm nh÷ng tranh chÊp hîp ®ång kinh tÕ mµ gi¸ trÞ thÊp díi 50 triÖu, trõ nh÷ng tranh chÊp cã yÕu tè níc ngoµi. Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh gi¶i quyÕt theo thñ tôc s¬ thÈm c¸c vô ¸n kinh tÕ thuéc thÈm quyÒn cña Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. Toµ ¸n kinh tÕ Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao chØ xÐt xö gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm c¸c vô ¸n kinh tÕ. Toµ ¸n phóc thÈm Toµ ¸n nh©n d©n tèi cac xÐt xö phóc thÈm c¸c b¶n ¸n s¬ thÈm cña toµ ¸n kinh tÕ Toµ ¸n nh©n d©n cÊp huyÖn. + ThÈm quyÒn gi¶i quyÕt theo l·nh thæ: Toµ ¸n cÊp cã thÈm quyÒn xÐt xö s¬ thÈm lµ Toµ ¸n n¬i bÞ ®¬n cã trô së hoÆc c tró. NÕu vô ¸n chØ liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n th× toµ ¸n cã n¬i cã bÊt ®éng s¶n gi¶i quyÕt. + Theo yªu cÇu gi¶i quyÕt cña nguyªn ®¬n: Nguyªn ®¬n cã quyÒn lùa chän Toµ ¸n ®Ó yªu cÇu gi¶i quyÕt trong c¸c trêng hîp sau: Toµ ¸n an cã tµi s¶n, n¬i cã trô së hoÆc n¬i c tró cña bÞ ®¬n hoÆc chi nh¸nh cña bÞ ®¬n. Toµ ¸n n¬i thùc hiÖn hîp ®ång kinh tÕ nÕu c¸c bÞ ®¬n cã trô së hoÆc n¬i c tró kh¸c nhau, th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i c tró hoÆc cã trô së cña mét trong c¸c bÞ ®¬n gi¶i quyÕt vô ¸n. NÕu vô ¸n cã liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n th× nguyªn ®¬n cã thÓ yªu cÇu Toµ ¸n n¬i cã bÊt ®éng s¶n hoÆc n¬i c tró cña bÞ ®¬n gi¶i quyÕt, hoÆc chän mét trong c¸c n¬i nÕu liªn quan ®Õn bÊt ®éng s¶n ë nhiÒu n¬i. 13 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 14 §èi víi tranh chÊp cã yÕu tè níc ngoµi x¶y ra ë ViÖt Nam, Toµ ¸n còng cã thÈm quyÒn xÐt xö, trõ trêng hîp ®iÒu íc quèc tÕ mµ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ký kÕt hoÆc tham gia cã quy ®Þnh kh¸c. Muèn ®a tranh chÊp ra kiÖn ë Toµ ¸n nguyªn ®¬n ph¶i cã ®¬n vµ tµi liÖu chøng minh cho yªu cÇu cña m×nh, ®ång thêi ph¶i t¹m øng ¸n phÝ. Tríc khi xÐt xö Toµ sÏ tiÕn hµnh hoµ gi¶i. NÕu hoµ gi¶i thµnh th× thÈm ph¸n lËp biªn b¶n hßa gi¶i thµnh vµ coi ®©y nh lµ quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n, b»ng kh«ng còng lËp biªn b¶n hoµ gi¶i kh«ng thµnh vµ tiÕp tôc xÐt xö. ViÖc xÐt xö gåm xÐt xö s¬ thÈm vµ phóc thÈm (nÕu cã). Sau phiªn s¬ thÈm, nÕu kh«ng nhÊt trÝ víi quyÕt ®Þnh cña Toµ th× c¸c ®¬ng sù vÉn cã quyÒn kh¸ng c¸o theo thñ tôc phóc thÈm, trong thêi gian 10 ngµy, lªn Toµ ¸n trªn mét cÊp. B¶n ¸n phóc thÈm sau khi tuyªn th× cã hiÖu lùc ph¸p luËt ngay vµ kh«ng ®îc quyÒn kh¸ng c¸o. Trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt sau khi thi hµnh ¸n, cã thÓ cã nh÷ng phiªn gi¸m ®èc thÈm vµ t¸i thÈm. Gi¶i quyÕt tranh chÊp theo thñ tôc tè tông t¹i Toµ ¸n thêng lµ gi¶i ph¸p cuèi cïng cña c¸c bªn bëi quyÕt ®Þnh cña Toµ ¸n cã tÝnh cìng chÕ rÊt cao v× ®îc ®¶m b¶o b»ng bé m¸y thi hµnh vµ gi¸m s¸t thi hµnh ¸n cña Nhµ níc. Ngoµi ra trong qu¸ tr×nh thô lý vµ xÐt xö , Toµ ¸n cã thÓ ®a ra nh÷ng "biÖn ph¸p khÈn cÊp t¹m thêi" nh t¹m gi÷ tµi s¶n, phong to¶ tµi kho¶n... ®Ó b¶o vÖ b»ng chøng, b¶o ®¶m viÖc thi hµnh ¸n. Tuy nhiªn, tranh chÊp kinh tÕ trªn thÕ giíi thêng Ýt ®îc kiÖn ra Toµ ¸n vÞ nhiÒu lý do. Tríc hÕt ®ã lµ trong thñ tôc Toµ ¸n, quyÒn tù quyÕt cña c¸c ®¬ng sù ë møc thÊp nhÊt so víi c¸c ph¬ng thøc kh¸c, ph¸p luËt can thiÖp trong toµn bé qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp. C¸c bªn sÏ ph¶i tu©n thñ theo nh÷ng thñ tôc cøng nh¾c, b¾t buéc, phøc t¹p vµ kÐo dµi, ¸n phÝ l¹i thêng cao. Thø hai, mét khi ®· ®a tranh chÊp ra Toµ th× nh÷ng bÝ mËt kinh doanh còng nh uy tÝn cña doanh nghiÖp sÏ kh«ng ®îc b¶o toµn, cho dï doanh nghiÖp lµ bªn th¾ng kiÖn. Thø ba, khi ®· kiÖn tông tríc Toµn th× quan hÖ hîp t¸c gi÷a hai bªn khã cã thÓ duy tr×, doanh nghiÖp sÏ mÊt mét ®èi t¸c, mét b¹n hµng nghÜa lµ mÊt nguån lîi do quan hÖ kinh tÕ ®em l¹i. d. Gi¶i quyÕt tranh chÊp th«ng qua thñ tôc träng tµi Tranh chÊp th¬ng m¹i cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt th«ng qua träng tµi kinh tÕ. §©y lµ mét ph¬ng thøc gi¶i quyÕt tranh chÊp do c¸c bªn tù tho¶ thuËn lËp ra nh»m gi¶i quyÕt døt ®iÓm c¸c vô tranh chÊp. Träng tµi kinh tÕ tån t¹i tõ rÊt l©u vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn thÕ giíi nh ngµy nay v× tè tông cña nã ®· mang l¹i nh÷ng lîi Ých thiÕt thùc cho c¸c nhµ doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, ë ViÖt Nam träng tµi phi ChÝnh phñ vÉn cßn cha quen thuéc víi ®a sè c¸c nhµ doanh 14 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 15 nghiÖp. PhÇn tiÒp theo, ngêi viÕt sÏ tËp trung vµo ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc th¬ng m¹i quèc tÕ. 15 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 16 1.2. Trong tµi kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng thñ tôc trong tµi. 1.2.1. Träng tµi. 1.2.1.1. Kh¸i niÖm. Theo tõ ®iÓn luËt häc cña Black's "Träng tµi lµ c¬ quan xÐt xö do c¸c bªn ®¬ng sù tho¶ thuËn thµnh lËp ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a chÝnh c¸c bªn ®¬ng sù ®ã. Thµnh phÇn cña trong tµi do c¸c bªn ®¬ng sù tho¶ thuËn gi¶i quyÕt ®Þnh " Theo §iÒu 1, NghÞ ®Þnh 116/CP vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña träng tµi kinh tÕ quy ®inh: "Träng tµi kinh tÕ lµ tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ; c¸c tranh chÊp gi÷a c«ng ty vµ c¸c thµnh viªn c«ng ty; gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty víi nhau; c¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu. ë ViÖt Nam vµ c¸c níc x· héi chñ nghÜa tríc ®©y cßn cã hÖ thèng träng tµi kinh tÕ cña Nhµ níc, chÞu sù l·nh ®¹o trùc tiÕp cña Héi ®ång Bé trëng hoÆc Uû ban nh©n d©n cïng cÊp vµ chÞu sù chØ ®¹o, gi¸m s¸t cña träng tµi kinh tÕ cÊp trªn. C¸c c¬ quan träng tµi nµy ho¹t ®éng nh mét c¬ quan Nhµ níc cã chøc n¨ng qu¶n lý c«ng t¸c hîp ®ång kinh tÕ vµ xö lý c¸c vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ. 1.2.1.2. C¸c h×nh thøc träng tµi kinh tÕ. §¸p øng nhu cÇu gi¶i quyÕt tranh chÊp vèn ®a d¹ng vµ phøc t¹p, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bªn tranh chÊp thùc hiÖn quyÒn lùa chän cña m×nh ®èi víi c¸c h×nh thøc träng tµi kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ ®îc phÇn ra theo nh÷ng tiªu thøc sau: a. C¨n cø vµo quy chÕ tæ chøc gåm träng tµi vô viÖc (träng tµi AD -HOC) vµ träng tµi thêng trùc Träng tµi AD-HOC: Lµ lo¹i h×nh träng tµi kh«ng cã c¬ quan thêng trùc do c¸c bªn tranh chÊp lËp ra ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mµ hä yªu cÇu. Träng tµi AD - HOC kh«ng cã quy chÕ ho¹t ®éng riªng vµ chØ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò xong th× gi¶i t¸n. Khi ¸p dông h×nh thøc träng tµi AD - HOC, c¸c bªn ph¶i tù tho¶ thuËn vµ lËp ra quy t¾c tè tông, lùa chän träng tµi viªn vµ ®Þa ®iÓm xÐt xö. VÒ c¬ b¶n c¸c bªn kh«ng bÞ rµng buéc bëi c¸c quy ®Þnh ph¸p lý vÒ tè tông khi mµ hä vÉn ®¶m b¶o ®îc nguyªn t¾c kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh xÐt xö trêng hîp cña hä. Gi¶i quyÕt b»ng träng tµi AD - HOC kh¸ ®¬n gi¶n, nhanh chãng vµ tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ do kh«ng ph¶i tr¶ phÝ cho bé m¸y hµnh chÝnh. §©y lµ biÖn 16 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 17 ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp mÒm dÎo, linh ho¹t, ph¸n quyÕt cña träng tµi AD HOC vÉn ®îc c«ng nhËn cã gi¸ trÞ chung thÈm vµ ®îc thi hµnh. §Ó thuËn lîi h¬n trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp th× khi lùa chän träng tµi vô viÖc, c¸c bªn nªn tho¶ thuËn quy t¾c tè tông trong hîp ®ång ®Ó khi muèn ¸p dông th× chØ cÇn dÉn chiÕu. Trong trêng hîp cÇn thiÕt, c¸c bªn cã thÓ söa ®æi, bæ sung mét sè chi tiÕt cho phï hîp víi tÝnh chÊt tõng vô viÖc. ViÖc ¸p dông c¸c quy t¾c nµy kh«ng ®ßi hái c¸c bªn ph¶i tr¶ thªm bÊt kú mét kho¶n lÖ phÝ nµo mµ l¹i cã thÓ mang l¹i cho c¸c bªn mét c¸ch thøc gi¶i quyÕt nhanh. Tuy nhiªn träng tµi vô viÖc cßn cã nhîc ®iÓm lµ tÝnh hiÖu qu¶ cña nã phô thuéc vµo tinh thÇn hîp t¸c toµn diÖn cña c¸c bªn tranh chÊp vµ cÇn cã sù hç trî cña mét hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ hoµn chØnh. Nguyªn t¾c "tù do lùa chän" sÏ chØ lµ h×nh thøc nÕu c¸c bªn kh«ng cã thiÖn chÝ víi nhau. Tr×nh tù xÐt xö dÔ bÞ tr× ho·n nÕu c¸c bªn kh«ng thèng nhÊt ®îc thñ tôc gi¶i quyÕt hoÆc trë ng¹i trong viÖc lùa chän trong tµi viªn. Träng tµi vô viÖc trªn thùc tÕ chØ thÝch hîp víi nh÷ng tranh chÊp nhá, khi c¸c ®¬ng sù cã sù am hiÓu vÒ ph¸p luËt, dµy d¹n trªn th¬ng trêng vµ cã kinh nghiÖp tranh tông. Träng tµi thêng trùc: bªn c¹nh lo¹i h×nh träng tµi AD - HOC, cßn cã lo¹i h×nh träng tµi ho¹t ®éng thêng xuyªn, theo th«ng lÖ quèc tÕ ®îc gäi lµ träng tµi thêng trùc hay träng tµi quy chÕ. Träng tµi thêng trùc cã ®iÒu lÖ riªng vµ quy chÕ ho¹t ®éng cô thÓ. Mçi tæ chøc träng tµi quy chÕ ®Òu ®a ra mét b¶n quy t¾c tè tông híng dÉn tr×nh tù tiÕn hµnh thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp. C¸c trung t©m träng tµi nµy ®¬c gäi díi c¸c tªn nh Toµ ¸n träng tµi (VÝ dô Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ, Toµ ¸n träng tµi Lu©n §«n); Trung t©m träng tµi (VÝ dô Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam, Trung t©m träng tµi quèc tÕ H«ng k«ng...); hay HiÖp héi träng tµi (HiÖp héi träng tµi Mü...). C¸c Trung t©m träng tµi ®îc tæ chøc díi d¹ng c«ng ty hoÆc HiÖp héi. VÒ c¬ cÊu tæ chøc, mçi tæ chøc träng tµi quy chÕ gåm mét bé phËn thêng trùc hoÆc ban th ký nh»m cung cÊp c¸c dÞch vô hµnh chÝnh vµ gi¸m s¸t viÖc ¸p dông c¸c quy t¾c träng tµi. Thµnh phÇn thø hai kh«ng thÓ thiÕu ë c¸c tæ chøc träng tµi qui chÕ lµ c¸c träng tµi viªn, hä lµ c¸c luËt s, c¸c chuyªn gia giái, giµu kinh nghiÖm trong lÜnh vùc th¬ng m¹i, hµng h¶i, b¶o hiÓm... Träng tµi thêng trùc lµ h×nh thøc trung gian gi÷a Toµ ¸n vµ Träng tµi vô viÖc, Träng tµi thêng trùc gièng träng tµi AD - HOC ë kh¶ n¨ng lùa chän träng tµi viªn, tuy cã h¹n chÕ h¬n (v× ph¶i chän mét hoÆc tÊt c¶ träng tµi viªn trong danh s¸ch träng tµi viªn cã s½n cña Trung t©m träng tµi). MÆt kh¸c, 17 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 18 trong tè tông träng tµi thêng trùc, c¸c bªn ®¬ng sù buéc ph¶i tu©n theo c¸c quy chÕ xÐt xö cña tõng Trung t©m träng tµi, bÊt luËn nã cã phøc t¹p hoÆc kh«ng hîp lý ®Õn møc nµo. Tuy nhiªn, trªn thùc tÕ ®iÒu nµy lµ rÊt h·n h÷u, v× ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, bªn c¹nh chÊt lîng cña ®éi ngò träng tµi viªn th× quy chÕ tè tông cña tõng Trung t©m träng tµi ph¶i rÊt linh ho¹t, cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®ßi hái cña c¸c nhµ kinh doanh trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Lîi thÕ lín nhÊt cña träng tµi thêng trùc lµ cã s½n c¸c bé quy t¾c tè tông träng tµi vµ c¸c bªn ®¬ng sù chØ cÇn tho¶ thuËn ¸p dông quy t¾c lµ ®ñ mµ kh«ng cÇn ph¶i tèn c«ng t¹o ra mét bé quy t¾c míi. C¸c b¶n quy t¾c träng tµi còng ®îc bæ sung thêng xuyªn, ®iÒu chØnh cho phï hîp víi sù thay ®æi cña m«i trêng kinh doanh. Nh÷ng ®iÒu nµy rÊt thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp míi bíc vµo nghÒ, hoÆc kh«ng am hiÓu nhiÒu vÒ luËt ph¸p, vÒ thñ tôc kiÖn tông. NÕu hä kh«ng muèn cã ®iÒu g× bÊt lîi cho m×nh th× hä chän träng tµi thêng trùc víi bé quy t¾c cã s½n ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. H¬n n÷a träng tµi quy chÕ ho¹t ®éng thêng xuyªn, cã tæ chøc chÆt chÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c bªn dÔ dµng quy ®Þnh mét tho¶ thuËn träng tµi riªng. Mét u ®iÓm kh¸c cña träng tµi quy chÕ lµ vÊn ®Ò lùa chän träng tµi viªn. Trong trêng hîp vô viÖc tranh chÊp bÞ mét bªn g©y c¨ng th¼ng lµm c¶n trë viÖc lùa chän träng tµi viªn th× sù chØ ®Þnh cña Chñ tÞch Trung t©m träng tµi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. C¸c träng tµi Trung t©m lµ nh÷ng ngêi ®îc tuyÓn chän kü cµng, vµ c¸c bªn hoµn toµn cã thÓ ®Æt niÒm tin vµo tr×nh ®é chuyÒn m«n còng nh sù kh¸ch quan cña hä. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña ban th ký ®èi víi qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, hä cã nhiÖmvô theo dâi, gi¸m s¸t viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp lµm cho qu¸ tr×nh thô lý vµ xÐt xö kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n. Bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm trªn th× träng tµi quy chÕ còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh chi phÝ träng tµi cao h¬n so víi träng tµi AD - HOC. Ngoµi chi phÝ träng tµi, c¸c tæ chøc träng tµi cßn thu thªm phÝ hµnh chÝnh. Vµ còng do bé m¸y hµnh chÝnh nªn ®«i khi qu¸ tr×nh tè tông träng tµi quy chÕ kÐo dµi v× ph¶i tu©n thñ nh÷ng thñ tôc trong quy t¾c tè tông mét c¸ch tuÇn tù vµ nghiªm chØnh. Nguyªn t¾c "tù do lùa chän" cña c¸c bªn thùc chÊt ®· bÞ h¹n chÕ trong quy t¾c tè tông cña tæ chøc träng tµi. Theo kinh nghiÖm, khi ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng vô tranh chÊp phøc t¹p, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao th× nªn kiÖn ra trong träng tµi quy chÕ. b. C¨n cø theo vÞ trÝ träng t× trong hÖ thèng tæ chøc gåm: Träng tµi Nhµ níc: (hay cßn gäi lµ träng tµi ChÝnh phñ): Lµ c¬ quan thuéc hÖ thèng c¬ quan chÊp hµnh vµ ®iÒu hµnh Nhµ níc, cã chøc n¨ng qu¶n 18 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 19 lý Nhµ níc ®èi víi c«ng t¸c hîp ®ång kinh tÕ. Ho¹t ®éng gi¶i quyÕt tranh chÊp, xö lý vi ph¹m hîp ®ång kinh tÕ còng chÝnh lµ ph¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých lµ trùc tiÕp tham gia viÖc ®iÒu hµnh, tæ chøc c¸c quan hÖ kinh tÕ. Träng tµi kinh tÕ Nhµ níc tån t¹i ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh ë c¸c níc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u vµ ë ViÖt Nam tríc ®©y (tõ nh÷ng n¨m 1960 cho ®Õn tËn ®Çu thËp kû 90). Vµ hiÖn nay khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c quèc gia nµy còng tiÕn hµnh ®æi míi c¸ch thøc tæ chøc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Träng tµi phi ChÝnh phñ: lµ mét tæ chøc ®éc lËp, kh«ng phô thuéc hÖ thèng c¸c c¬ quan Nhµ níc. Nã cã thÓ ®îc thµnh lËp ë d¹ng c«ng ty hoÆc HiÖp héi träng tµi. M« h×nh nµy phæ biÕn ë níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng. c. C¨n cø vµo m« h×nh tæ chøc: - Träng tµi ®éc lËp: vÝ dô nh: HiÖp héi träng tµi Mü, HiÖp héi träng tµi NhËt B¶n, Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ Lu©n §«n. - Träng tµi bªn c¹nh phßng th¬ng m¹i: vÝ dô: Trung t©m träng tµi quèc tÕ bªn c¹nh phßng th¬ng m¹i quèc tÕ, Trung t©m träng tµi quèc tÕ ViÖt Nam bªn c¹nh phßng th¬ng m¹i vµ chñ nghÜa ViÖt Nam, Trung t©m träng tµi quèc tÕ Singapore. d. C¨n cø vµo thÈm quyÒn gi¶i quyÕt vô viÖc: gåm träng tµi chuyªn ngµnh vµ träng tµi tæng hîp. e. C¨n cø theo ®Æc ®iÓm thµnh lËp: Träng tµi quèc tÕ, träng tµi quèc gia. 1.2.2. ThÈm quyÒn gi¶i quyÕt cña träng tµi. Theo ph¸p luËt vµ thùc tiÔn träng tµi cña c¸c níc träng tµi th× cã thÈm quyÒn xÐt xö khi c¸c bªn ®¬ng sù tho¶ thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi. NÕu c¸c bªn tríc vµ sau khi ph¸t sinh tranh chÊp kh«ng thèng nhÊt gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi th× tranh chÊp ®îc gi¶i quyÕt b»ng Toµ ¸n. Tuy nhiªn, viÖc tho¶ thuËn gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¶i ®îc thùc hiÖn trong khu«n khæ do ph¸p luËt quy ®inh. Theo môc mét, Th«ng t 02 - PLDSKT ngµy 03/01/1995 híng dÉn thi hµnh vÒ thÈm quyÒn cña träng tµi kinh tÕ ®îc quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 116/CP vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña träng tµi kinh tÕ, "träng tµi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp sau ®©y, kh«ng phô thuéc vµo quèc tÞch cña c¸c bªn tranh chÊp. Tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, gi÷a ph¸p nh©n víi doanh nghiÖp t nh©n, gi÷a doanh nghiÖp t nh©n víi doanh 19 Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp TTTT quèc tÕ ViÖt Nam 20 nghiÖp t nh©n vµ gi÷a ph¸p nh©n, doanh nghiÖp t nh©n víi c¸ nh©n kinh doanh... VÊn ®Ò tho¶ thuËn chän träng tµi ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp cßn ®îc quy ®Þnh trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c cña ViÖt Nam. VÝ dô Môc 3 §iÒu 239 LuËt Th¬ng m¹i quy ®Þnh: "Trong trêng hîp th¬ng lîng hoÆc hoµ gi¶i kh«ng ®¹t kÕt qu¶ th× tranh chÊp th¬ng m¹i t¹i träng tµi, Toµ ¸n ®îc tiÕn hµnh theo c¸c thñ tôc tè tông cña träng tµi, Toµ ¸n mµ c¸c bªn lùa chän". §iÒu 21b §iÒu lÖ mua b¸n licent, §iÒu 241 Bé luËt Hµng h¶i ViÖt Nam, Kho¶n 2 §iÒu 30 Ph¸p lÖnh b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp, §iÒu 38 Ph¸p lÖnh hîp ®ång kinh tÕ, §iÒu 24 LuËt ®Çu t níc ngoµi... còng cã nh÷ng quy ®Þnh t¬ng tù. 1.2.3. Nguyªn t¾c cña viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi Quy t¾c tè tông lµ khung ph¸p lý mµ Uû ban träng tµi vµ c¸c bªn ®¬ng sù ph¶i tu©n theo. Do träng tµi lµ tæ chøc x· héi nghÒ nghiÖp ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së tù nguyÖn cña c¸c träng tµi viªn, theo quy ®Þnh cña Ph¸p luËt; hoÆc trªn c¬ së lùa chän cña c¸c ®¬ng sù (träng tµi AD - HOC), nªn kh«ng tån t¹i mét tè tông thèng nhÊt. Tuy vËy, thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng träng tµi cña tÊt c¶ c¸c tæ chøc, h×nh thøc träng tµi ph¶i ®¶m b¶o c¸c nguyªn t¾c sau mµ nÕu vi ph¹m c¸c nguyªn t¾c nµy sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ ph¸p lý rÊt phøc t¹p. + Nguyªn t¾c tù nguyÖn: Lµ nguyªn t¾c cèt lâi trong vÊn ®Ò träng tµi v× träng tµi ®îc h×nh thµnh lµ do ý chÝ tù nguyÖn cña c¸c bªn ®¬ng sù vµ trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, träng tµi ®Òu nh©n danh ý chÝ tèi cao cña c¸c bªn ®¬ng sù. Hä cã thÓ tho¶ thuËn chän h×nh thøc träng tµi, tæ chøc träng tµi, träng tµi viªn, ®Þa ®iÓm mµ hä thÊy thuËn tiÖn vµ thËm chÝ lµ c¶ quy t¾c tè tông ¸p dông trong vô kiÖn. Trong qu¸ tr×nh tranh tông, nÕu c¸c bªn ®¹t ®îc sù thèng nhÊt trªn c¬ së th¬ng lîng hoÆc hoµ gi¶i th× träng tµi ph¶i t«n träng sù tho¶ thuËn ®ã vµ chÊm døt viÖc gi¶i quyÕt vô viÖc. + Nguyªn t¾c b×nh ®¼ng gi÷a c¸c bªn tranh chÊp: Trong mäi viÖc: tõ lùa chän hay b·i miÔn träng tµi viªn, lùa chän ®Þa ®iÓm tè tông, trong viÖc ®a ®¬n yªu cÇu hay ®¬n biÖn minh trong viÖc nhËn th«ng tin tõ träng tµi vµ phÝa bªn kia. Mäi tµi liÖu th«ng tin cho träng tµi ®Òu ph¶i th«ng b¸o cho bªn kia, mäi biÖn ph¸p, quyÕt ®Þnh cña träng tµi ®Òu ph¶i ®¶m b¶o sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c bªn tranh chÊp. + Nguyªn t¾c ®éc lËp cña c¸c träng tµi viªn trong khi gi¶i quyÕt tranh chÊp trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh«ng ai cã quyÒn can thiÖp vµo ho¹t ®éng cña träng tµi viªn. C¸c träng tµi viªn b×nh ®¼ng víi nhau vµ xÐt xö ®éc lËp c¨n cø vµo nh÷ng §iÒu kho¶n cña hîp ®ång vµ ph¸p luËt hiÖn hµnh. 20