Tài liệu Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đường bộ và thực tiễn thực hiện trên địa bàn tỉnh bắc giang

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ THANH NHÀN TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƢỜNG BỘ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT TRẦN THỊ THANH NHÀN TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƢỜNG BỘ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG Chuyên ngành : Luật dân sự và tố tụng dân sự Mã số : 60 38 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Cán bộ hướng dẫn khoa học:TS. MAI VĂN THẮNG HÀ NỘI - 2017 2 MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .......................................................................................................... CHƢƠNG 1................................................................................................................ 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ...................................... 1 1.1.Khái quát chung về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng ................. 1 1.1.1.Khái niệm, đặc điểm về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng ...... 1 1.1.2.Ý nghĩa của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng ......................... 5 1.1.3.Các căn cứ làm phát sinh trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng .... 7 1.2. Khái niệm và đặc điểm trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông .................................................................................................................. 12 1.2.1.Khái niệm về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông .................................................................................................................................. 12 1.2.2.Đặc điểm của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông .................................................................................................................................. 18 1.3.Khái luận pháp luật về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. ................................................................................................................. 28 CHƢƠNG 2.............................................................................................................. 33 THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT HIỆN HÀNH VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH BẮC GIANG ....................................................... 33 3 2.1.Tổng quan pháp luật về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. ................................................................................................................ 33 2.1.1.Thực trạng pháp luật về những vấn đề chung của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt trong các vụ tai nạn giao thông. ............................................................................... 36 2.1.3.Thực Trạng quy định của pháp luật về việc xác định thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. .......................................................................................................... 58 2.2 Khái quát về điều kiện của tỉnh Bắc Giang liên quan đến trật tự an toàn giao thông và bồi thƣờng thiệt hại do tai nạn giao thông ................................................. 66 2.3.Thực tiễn áp dụng pháp luật BTTH do các vụ TNGT tại Bắc Giang. ................ 73 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƢỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG ............................................................................................... 84 3.1. Hoàn thiện các quy định của pháp luật về thiệt hại quan hệ ngoài hợp đồng nói chung và thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông nói riêng. ................................... 84 3.2. Hoàn thiện các quy đinh ̣ về bồ i thƣờng thiê ̣t ha ̣i trong các vu ̣ tai na ̣n giao thông. ...................................................................................................................... 86 3.3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lƣợng giải quyết về bồi thƣờng thiệt hại do sức khỏe, tính mạng, tài sản bị xâm phạm trong các vụ tai nạn giao thông tại tỉnh Bắc Giang.................................................................................... 94 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 103 4 BẢNG CHÚ GIẢI TỪ NGỮ BCA : Bộ Công An BLDS : Bộ luật dân sự BTTH : Bồi thƣờng thiệt hại BTTHNHD : Bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng GTVT : Giao thông vận tải TNDS : Trách nhiệm dân sự TNGT : Tai nạn giao thông TNGTDB : Tai nạn giao thông đƣờng bộ DNBH : Doanh nghiệp bảo hiểm 5 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Theo Báo cáo của Ủy ban an toàn giao thông quốc gia, năm 2016 cả nƣớc có 21.589 vụ tai na ̣n giao thông , làm chết 8.685 ngƣời và làm bị thƣơng 19.280 ngƣời; trong đó tai nạn giao thông từ ít nghiêm trọng trở lên xảy ra 10.167 vụ, làm chết 8.671 ngƣời, bị thƣơng 5.984 ngƣời [36]. Rõ ràng, tai nạn giao thông và những thiệt hại mà nó gây ra đã và đang là vấn đề rất nhức nhối, cần sự chung tay của cả cộng đồng để giảm thiểu tối đa thiệt hại. TNGT không chỉ gây thiệt hại về tài sản mà trong nhiều vụ việc còn là thiệt hại về sức khỏe, tính mạng, tinh thần đối với ngƣời bị tai nạn cũng nhƣ gia đình, ngƣời thân của họ. Vì thế, thiệt hại do tai nạn giao thông trong nhiều vụ việc là không thể tính toán, đong đếm và bù đắp đƣợc theo thuyết “ngang giá”. Các quy định về bồi thƣờng thiệt hại trong trƣờng hợp này mang ý nghĩa bù đắp tổn thất, làm giảm tối đa hậu quả mà ngƣời bị tai nạn và gia đình của họ phải chịu chứ không có ý nghĩa đảm bảo sự công bằng nhƣ trong một số trƣờng hợp bồi thƣờng thiệt hại khác. Việc áp dụng các quy định về bồi thƣờng thiệt hại (BTTH) trong các vụ tai nạn giao thông hiện nay còn gặp nhiều vƣớng mắc và thiếu sự thống nhất. Khi các vụ tai nạn giao thông xảy ra, các bên thƣờng thỏa thuận với nhau về mức bồi thƣờng, phƣơng thức bồi thƣờng. Sự thỏa thuận đó thƣờng rất cảm tính, ít dựa trên các quy định của pháp luật nên thƣờng không chính xác do thiếu căn cứ hoặc không đúng trình tự. Thực tiễn công tác giải quyết việc BTTH ngoài hợp đồng nói chung, BTTH trong các vụ TNGT nói riêng cho thấy còn có nhiều vƣớng mắc, thiếu thống nhất 6 trong việc xác định thiệt hại, tính toán mức thiệt hại, nhất là trong việc tính toán thiệt hại về mặt tinh thần; xác định mối quan hệ nhân quả không thống nhất, chƣa chính xác. Đặc biệt, trong các vụ TNGT chƣa phân biệt rõ giữa việc phải chịu trách nhiệm hình sự của ngƣời có lỗi gây ra tai nạn với trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại, khắc phục hậu quả xảy ra; vấn đề xác định trách nhiệm, giới hạn bồi thƣờng, việc chuyển giao quyền yêu cầu giữa cơ quan bảo hiểm với chủ xe, lái, phụ xe trong việc thực hiện bồi thƣờng theo hợp đồng bảo hiểm TNDS của chủ xe cơ giới. Các vấn đề nhƣ biện pháp bảo đảm thi hành BTTH, bồi thƣờng trong trƣờng hợp ngƣời thành niên gây tai nạn mà không có tài sản riêng để bồi thƣờng, trách nhiệm bồi thƣờng của ngƣời hành động trong tình thế cấp thiết... chƣa đƣợc quy định cụ thể, thế nhƣng cũng chƣa có các văn bản hƣớng dẫn thi hành. Trong phần lớn các vụ TNGT các bên tự thỏa thuận với nhau về việc BTTH trong đó có nhiều trƣờng hợp việc thỏa thuận không tuân theo hoặc tuân theo không đầy đủ nguyên tắc trình tự, cách tính toán thiệt hại, mức BTTH nên sau đó xảy ra nhiều khiếu kiện, yêu cầu Tòa án giải quyết. Mặt khác, các quy định về bồi thƣờng thiệt hại hiện nay vẫn là quy định chung, chƣa có quy định riêng cho trƣờng hợp bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông mặc dù nó có những đặc thù và dễ gây nhầm lẫn. Nghị quyết số 03/2006/NĐ-CP ngày 08/07/2006 của Chính Phủ hƣớng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật dân sự năm 2005 về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng có phần đề cập đến bồi thƣờng thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra nhƣng chƣa dự liệu đƣợc một số vấn đề nhƣ: chuyển giao quyền yêu cầu giữa cơ quan bảo hiểm với chủ xe, lái xe trong việc thực hiện bồi thƣờng thiệt hại theo hợp đồng bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới; bồi thƣờng thiệt hại trong trƣờng hợp ngƣời gây tai nạn là ngƣời chƣa thành niên không có tài sản riêng để bồi thƣờng; các biện pháp bảo đảm thi hành trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại… [23] 7 Vấn đề trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông là một nội dung rất quan trọng trong pháp luật dân sự Việt Nam.Tuy nhiên, các quy định trong Bộ luật Dân sự 2015 chỉ là những vấn đề chung nhất, rất khó xác định đầy đủ chủ thể có nghĩa vụ không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ, đồng thời tạo ra khả năng bảo đảm bồi thƣờng cho ngƣời bị thiệt hại một cách kịp thời và đầy đủ nhất. Trong khi đó, nghiên cứu sâu về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông lại là một vấn đề đặc thù, vừa mang tính lý luận, lại đòi hỏi rất nhiều về thực tiễn trong cuộc sống. Đây là một vấn đề mới, khó về lý luận và phức tạp trong thực tiễn áp dụng. Chính vì những lý do trên nên tôi chọn đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông - thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang” là công trình khoa học nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ. Hi vọng đề tài nhằm giải quyết một cách tƣơng đối có hệ thống những vấn đề có liên quan đến trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông; thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật về vấn đề này tại tỉnh Bắc Giang; đƣa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện vấn đề này về mặt lý luận cũng nhƣ thực tiễn, góp phần đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của mỗi công dân trong các vụ tai nạn giao thông. 2.Tình hình nghiên cứu đề tài Chế định BTTH ngoài hợp đồng đã đƣợc nhiều nhà khoa học pháp lý trong và ngoài nƣớc nghiên cứu ở các cấp độ khác nhau. Các công trình nghiên cứu liên quan đến trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do hành vi trái pháp luật gây ra gồm có: Luận văn thạc sĩ luật học của Lê Mai Anh về “Những vấn đề vơ bản về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong Bộ luật dân sự” năm 1997, luận văn thạc sỹ luật học của Lê Thị Bích Lan “Một số vấn đề về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và uy tín” năm 1999; Luận 8 văn thạc sĩ luật học Hoàng Quảng Lực “Về trách nhiệm bồi thường thiệt hại sức khoẻ bị xâm phạm khi người bị thiệt hại có hành vi trái pháp luật; Luận văn Thạc sĩ luật học của Nguyễn Quỳnh Anh – Khoa luật Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2011 về đề tài "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi trái luật gây ra theo Bộ luật dân sự 2005"; Luận văn Thạc sĩ luật học của Trần Thị Thu Hiền về đề tài "Những nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong luật dân sự Việt Nam"; Luận án Thạc sĩ luật học của Lê Kim Loan về đề tài "Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng theo Bộ luật dân sự Việt Nam"; Luận văn thạc sĩ luật học của Phạm Thị Hƣơng về “Bồi thường thiệt hại do xâm phạm tính mạng, sức khỏe theo pháp luật Việt Nam” năm 2014… Ngoài ra, cũng có một số bài viết đăng trên các tạp chí khoa học của TS Ngô Huy Cƣơng về “Trách nhiệm dân sự - So sánh và phê phán” năm 2009; Ths Đinh Văn Quế, “Một số ý kiến về khoản tiền bù đắp về tinh thần do bị xâm phạm về tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín quy định tại Bộ luật dân sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 20-2009; Đỗ Văn Chỉnh, “Bàn về bồi thường do tính mạng bị xâm phạm quy định tại điều 610 Bộ luật dân sự”, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 22-2009; “Bàn về lỗi và trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng” của TS. Phùng Trung Tập -Trƣờng Đại học Luật Hà Nội (Tạp chí Luật học Số 10/2004); sách chuyên khảo của tác giả, TS. Phùng Trung Tập “BTTH ngoài hợp đồng do tài sản, sức khỏe, tính mạng bị xâm phạm” do NXB Hà Nội xuất bản năm 2009 Nguyễn Văn Hợi, “Những hạn chế và bất cập trong việc xác định thiệt hại khi sức khoẻ bị xâm phạm theo quy định của pháp luật dân sự Việt Nam hiện hành” năm 2011, Tạp chí Tòa án nhân dân, số 14-2011; Phùng Thị Tuyết Trinh, “Quyền bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, thân thể trong pháp luật dân sự Việt Nam” năm 2011; Nhà pháp luật Việt – Pháp, Tọa đàm trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng năm 2011; Nguyễn Công Huy, “Bình luận cơ sở phát 9 sinh bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng” năm 2012, một số bài viết của Nguyễn Đức Giao, Thạc sĩ Nguyễn Đức Mai về trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng và trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại do ngƣời chƣa thành niên gây ra... đăng trên Tạp chí Tòa án nhân dân, Tạp chí Dân chủ và pháp luật cũng nhƣ các giáo trình Luật dân sự đề cập vấn đề này.…… Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu này mới dừng lại ở mức độ chung nhất hoặc chỉ đề cập ở phạm vi hẹp trong nội dung nghiên cứu về các vấn đề khác nhau, mà chƣa có tác giả nào nghiên cứu đầy đủ có hệ thống trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng để trên cơ sở đó nghiên cứu một trƣờng hợp cụ thể của loại trách nhiệm này - trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông đƣờng bộ, một đề tài đang cần đƣợc làm rõ về mặt lý luận và rất cấp bách về mặt thực tiễn. 3. Đối tƣợng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là những vấn đề lý luận chung về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung và trách nhiệm bồi thƣờng ngoài hợp đồng trong các vụ tai nạn giao thông nói riêng; căn cứ pháp lý của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại và thực tiễn giải quyết bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. Luận văn nghiên cứu các vấn đề phát sinh trong thực tiễn giải quyết các vụ việc bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông nhƣ: việc chịu trách nhiệm bồi thƣờng trong các vụ TNGT, chuyển giao trách nhiệm bồi thƣờng, trách nhiệm bồi thƣờng trong trƣờng hợp ngƣời chƣa thành niên không có tài sản riêng 10 gây tai nạn; chủ xe cho thuê hoặc cho mƣợn xe không kèm theo ngƣời lái xe bị trƣng dụng theo mệnh lệnh của cơ quan có thẩm quyền…… Phạm vi nghiên cứu Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông là một vấn đề phức tạp không những về mặt lý luận mà cả về mặt thực tiễn. Vì vậy luận văn chỉ giới hạn ở phạm vi nghiên cứu một số vấn đề cơ bản dƣới góc độ điều tra xã hội học và Luật dân sự, ví dụ nhƣ: làm rõ khái niệm trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ TNGT, nguyên nhân điều kiện và tình hình tai nạn giao thông trên địa bàn tỉnh Bắc Giang từ năm 2014-2016, các nguyên tắc cơ bản và cơ sở pháp lý của việc bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ TNGT; trên cơ sở đó đƣa ra một số biện pháp cả về mặt lý luận cả về mặt thực tiễn dƣới góc độ của Luật dân sự. Vì TNGT là một phạm trù rất lớn, bao gồm tai nạn giao thông đƣờng bộ, đƣờng biển, đƣờng hàng không,…do vậy, tôi xin đƣợc giới hạn phạm vi nghiên cứu của luận văn về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ TNGT đƣờng bộ trên địa bàn tỉnh Bắc Giang. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu tổng quát: Trên cơ sở nghiên cứu lý luận về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông và thực tiễn áp dụng pháp luật tại tỉnh Bắc Giang, luận văn nghiên cứu dƣới góc độ khái quát hơn, sâu hơn; từ đó có những đóng góp nhất định trong việc hoàn thiện khung hành lang pháp lý cũng nhƣ hạn chế những tồn tại, vƣớng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật về bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông tại tỉnh Bắc Giang. 11 3.2. Mục tiêu cụ thể: - Phân tích, làm rõ lý luận về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng, trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông - Phân tích những nội dung cơ bản của pháp luật về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng trong các vụ tai nạn giao thông - Phân tích điều kiện cơ sở hạ tầng giao thông cũng nhƣ thực tiễn xử lý tai nạn giao thông ở tỉnh Bắc Giang - Đánh giá những ƣu điểm và những hạn chế của pháp luật Việt Nam hiện hành về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng trong các vụ tai nạn giao thông - Đƣa ra các giải pháp để khắc phục và hoàn thiện vấn đề bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng trong các vụ tai nạn giao thông tại Việt Nam nói chung và Bắc Giang nói riêng 4.Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cƣ́u Cơ sở lý luận của luận văn là quan điểm chủ nghĩa Mác - Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, đƣờng lối, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc ta về Nhà nƣớc và Pháp luật, về phát triển nền kinh tế thị trƣờng có sự quản lý của Nhà nƣớc theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa; những thành tựu của các khoa học: triết học, logic học, luật dân sự, tâm lý học... Luận văn đƣợc trình bày trên cơ sở nghiên cứu các văn bản pháp luật dân sự, các văn bản hƣớng dẫn áp dụng pháp luật dân sự, các bản án, quyết định của Tòa án nhân dân các cấp, các tài liệu của Cục Cảnh sát giao thông đƣờng bộ, đƣờng sắt thuộc Bộ Công an, các tài liệu pháp lý trong và ngoài nƣớc. Phương pháp nghiên cứu. Đi từ cái chung đến cái riêng, từ khái quát đến cụ thể dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ 12 nghĩa duy vật lịch sử - tác giả đặc biệt coi trọng phƣơng pháp hệ thống, phƣơng pháp so sánh, phƣơng pháp logic pháp lý, phƣơng pháp phân tích, phƣơng pháp thống kê, tổng hợp, phƣơng pháp điều tra xã hội học và phƣơng pháp dự báo. 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Là một trong những công trình nghiên cứu khoa học hiếm hoi ở Việt Nam khái quát một cách có hệ thống cơ sở lý luận về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng từ đó nghiên cứu một loại trách nhiệm cụ thể "Trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông". Luận văn đóng góp vào lý luận trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hai ngoài hợp đồng các khái niệm TNGT theo nghĩa rộng và theo nghĩa hẹp; khái niệm trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ TNGT. Trong hoàn cảnh vấn đề an toàn trong hoạt động không còn là vấn đề của một quốc gia, nhất là ở nƣớc ta do sự mất cân đối giữa kết cấu hạ tầng, sự gia tăng của phƣơng tiện, ý thức chấp hành các quy định về trật tự an toàn giao thông; thiếu các quy định của pháp luật về bảo đảm trật tự an toàn giao thông; sự yếu kém trong quản lý của các cơ quan nhà nƣớc nên tình hình TNGT diễn biến phức tạp và có chiều hƣớng gia tăng gây thiệt hại lớn về tính mạng, sức khỏe của con ngƣời, gây thiệt hại lớn về tài sản, gây mất an toàn xã hội; do đó, luận văn góp phàn tìm ra những nguyên nhân, điều kiện của các vụ TNGT, dự báo tình hình TNGT trong những năm tới. Đồng thời, luận văn góp phàn giải quyết một cách có hệ thống những vƣớng mắc xung quanh chế định BTTH ngoài hợp đồng nói chung, BTTH trong các vụ TNGT nói riêng. - Trên cơ sở lý luận chung về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng, luận văn đã làm rõ về mặt lý luận cơ sở pháp lý của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại cũng nhƣ việc xác định trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại trong các vụ tại nạn giao thông. 13 - Xuất phát từ những đòi hỏi thực tiễn gắn với việc nghiên cứu hoàn chỉnh về mặt lý luận, trên cơ sở nghiên cứu các quy định của pháp luật, của BLDS hiện hành, luận văn đƣa ra các kiến nghị và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về BTTH ngoài hợp đồng nói chung và BTTH trong các vụ TNGT nói riêng. Xác định đƣợc mối quan hệ giữa việc BTTH với việc phòng ngừa và đấu tranh làm giảm tai nạn, mối quan hệ giữa trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại với các trách nhiệm pháp lý khác là một trong những cơ sở cho việc hoàn thiện hệ thống các quy định của pháp luật về bảo đảm trật tự an toàn giao thông. Những kiến nghị, giải pháp này có thể tham khảo trong việc xây dựng luật giao thông, xây dựng các văn bản hƣớng dẫn việc giải quyết BTTH ngoài hợp đồng nói chung và BTTH trong các vụ TNGT nói riêng, góp phần đẩy mạnh sự nghiệp phát triển kinh tế của đất nƣớc. - Một đóng góp mới khác của luận văn đó là từ việc tổng kết thực tiễn vấn đề BTTH trong các vụ TNGT, trong luận văn đã có những kiến nghị về các biện pháp bảo đảm việc BTTH trong các vụ án TNGT. 6. Bố cu ̣c của luâ ̣n văn Ngoài phầ n mở đầ u , kế t luâ ̣n và danh mu ̣c tài liê ̣u tham khảo , nô ̣i dung luâ ̣n văn gồ m 03 chƣơng: Chương 1: Những vấn đề lý luận cơ bản về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. Chương 2: Thực trạng pháp luật hiện hành về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Bắc Giang 14 Chương 3: Một số giải pháp kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong các vụ tai nạn giao thông. 15 CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CƠ BẢN VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI TRONG CÁC VỤ TAI NẠN GIAO THÔNG 1.1.Khái quát chung về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng 1.1.1.Khái niệm, đặc điểm về trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng Trách nhiệm dân sự là một nguồn gốc của nghĩa vụ không căn cứ vào ý chí của đƣơng sự, tức là nguồn gốc bất hợp pháp; vì vậy trách nhiệm dân sự làm phát sinh ra nghĩa vụ bồi thƣờng đối với ngƣời đã làm một hành vi trái luật gây tổn thiệt cho một ngƣời khác. [42, tr. 431] Có học giả cho rằng, việc phân biệt giữa trách nhiệm dân sự và trách nhiệm pháp lý cũng không ít quan điểm khác nhau, tuy nhiên nhiều ý kiến đồng nhất về các đặc điểm của trách nhiệm dân sự nhƣ sau: Thứ nhất, trách nhiệm dân sự là quan hệ luật tƣ giữa hai chủ thể độc lập có địa vị pháp lý bình đẳng, và bên vi phạm phải gánh chịu trực tiếp trƣớc bên có quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm chứ không phải chịu trách nhiệm trƣớc Nhà nƣớc hoặc ngƣời khác, trừ trƣờng hợp chế tài vô hiệu hợp đồng do chống lại trật tự công cộng và đạo đức xã hội; Thứ hai, trách nhiệm dân sự chủ yếu là trách nhiệm tài sản; Thứ ba, trách nhiệm dân sự đƣợc áp dụng đối với bên vi phạm phải tƣơng xứng với hậu quả của hành vi vi phạm, tức là tƣơng xứng với mức độ tổn thất về vật chất hoặc tinh thần mà ngƣời thiệt hại phải gánh chịu; Thứ tư, trách nhiệm dân sự phải đƣợc áp dụng thống nhất và nhƣ nhau đối với các chủ thể của quan hệ pháp luật dân sự . [30, tr.347- 350] 1 Ngày nay, về học thuật ngƣời ta bàn tới việc hợp nhất lý thuyết về trách nhiệm hợp đồng và trách nhiệm ngoài hợp đồng. Theo pháp luật dân sự Pháp, các trách nhiệm này đều có các thành tố giống nhau, tuy nhiên khác nhau về nguồn gốc phát sinh, nên cũng khác nhau về nghĩa vụ chứng minh. Ở Common Law, ngƣời ta quan niệm luật hợp đồng liên quan tới các thoả thuận bị ràng buộc. Vấn đề phát sinh từ đâu và ràng buộc là gì. Ràng buộc có nghĩa là nếu một bên trong quan hệ hợp đồng không thực hiện nghĩa vụ hợp đồng, thì toà án, khi bên bị vi phạm yêu cầu, ấn định các điều kiện đối với bên vi phạm. Và các điều kiện này có mục đích định ra một chế tài, nhƣng không phải là một hình phạt đối với bên vi phạm. Trong luật hợp đồng các chế tài đƣợc thiết kế để bồi thƣờng, không phải để phạt. Trách nhiệm dân sự (civil liability) đƣợc các luật gia thuộc Common Law coi là sự chịu trách nhiệm trƣớc tố quyền dân sự đối lập với tố quyền hình sự; tìm kiếm các chế tài tƣ hoặc thi hành các quyền đối nhân trên cơ sở hợp đồng, vi phạm ngoài hợp đồng (tort). [49]. Chính vì vậy, bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng là một dạng trách nhiệm pháp lý hay còn đƣợc coi là một dạng của trách nhiệm dân sự. Nói đến trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại là đề cập đến một loại trách nhiệm pháp lý mang tính cƣỡng chế, buộc chủ thể có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại cho ngƣời khác thì phải bồi thƣờng. Dƣới góc độ khoa học pháp lý chúng ta thấy rằng, mỗi ngƣời sống trong xã hội đều phải tôn trọng quy tắc chung của xã hội, không thể vì lợi ích của mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của ngƣời khác. Khi một ngƣời vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho ngƣời khác thì chính ngƣời đó phải chịu bất lợi do hành vi của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng việc bù đắp tổn thất cho ngƣời khác đƣợc hiểu là bồi thƣờng thiệt hại. [27] 2 Trong khi đó, đối với trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng, đây là một chế định quan trọng, đƣợc ghi nhận từ sớm trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên, khái niệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng thì lại rất hiếm hoi. Ngay giáo trình Luật dân sự của Trƣờng Đại học Luật Hà Nội cũng không định nghĩa về bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng, BLDS 2015 hiện hành của Việt nam cũng chỉ quy định về căn cứ phát sinh trách nhiệm, nguyên tắc bồi thƣờng, năng lực chịu trách nhiệm, thời hạn hƣởng bồi thƣờng, mà chƣa có một điều luật nào giải nghĩa về vấn đề khái niệm này [25]. Xuất phát từ các quy định của BLDS cũng nhƣ thực tiễn cuộc sống, xin đƣợc đƣa ra khái niệm trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nhƣ sau: “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự bao gồm trách nhiệm bồi thường thiệt hại về vật chất và trách nhiệm bồi thường thiệt hại về tinh thần được phát sinh khi chủ thể nào đó có trách nhiệm liên quan tới việc để xảy ra sự kiện làm xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của cá nhân, xâm phạm danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân hoặc các chủ thể khác mà gây thiệt hại.” Nhƣ vậy, có thể hiểu trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm Dân sự mà theo đó khi một ngƣời vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình liên quan tới việc để xảy ra sự kiện gây tổn hại cho ngƣời khác thì phải bồi thƣờng những tổn thất đƣợc sinh ra từ sự kiện gây tổn hại đó. Là một loại trách nhiệm pháp lý nên ngoài những đặc điểm của trách nhiệm pháp lý nói chung nhƣ do cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền áp dụng, áp dụng đối với ngƣời có hành vi vi phạm pháp luật, luôn mang đến hậu quả bất lợi cho ngƣời bị áp dụng, đƣợc đảm bảo thực hiện bằng cƣỡng chế nhà nƣớc…. thì trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng còn có những đặc điểm riêng sau đây: 3 (1) Căn cứ phát sinh trách nhiệm đồng thời là căn cứ phát sinh nghĩa vụ. Khác với việc BTTH trong hợp đồng, các bên có thể thỏa thuận về việc bồi thƣờng hoặc trong trƣờng hợp nếu các bên không có thỏa thuận thì việc bồi thƣờng thiệt hại tuân thủ theo quy định của pháp luật hợp đồng. Trong khi đó, nội dung của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng hoàn toàn do luật định: cơ sở phát sinh, chủ thể chịu trách nhiệm, cách thức bồi thƣờng, mức bồi thƣờng … đƣợc pháp luật quy định sẵn mà không phụ thuộc vào thỏa thuận trƣớc của các bên. Có thể so sánh việc BTTH ngòai hợp đồng với việc phạt vi phạm trong hợp đồng. Các bên cũng không giới hạn đƣợc trách nhiệm nhƣ trong quan hệ hợp đồng. Tuy nhiên, không phải nghĩa vụ bồi thƣờng thiệt hại nào cũng đƣợc phát sinh dựa trên duy nhất căn cứ phát sinh trách nhiệm. Trong một số trƣờng hợp, trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại đã đƣợc thống nhất và thỏa thuận trƣớc về nghĩa vụ bồi thƣờng sẽ thuộc về ai. Trƣờng hợp này đƣợc điều chỉnh bởi quan hệ bảo hiểm trách nhiệm dân sự. Quan hệ bảo hiểm này là sự thỏa thuận thống nhất về việc xác định nghĩa vụ đối với trách nhiệm bồi thƣờng ngoài hợp đồng phát sinh trong tƣơng lại, bao gồm cả trách nhiệm bồi thƣờng do các vụ tai nạn giao thông gây ra giữa ngƣời bảo hiểm (DNBH) và ngƣời gây thiệt hại (Ngƣời đƣợc bảo hiểm) cho ngƣời thứ ba đang chịu thiệt hại. Khi phát sinh sự cố đƣợc bảo hiểm, hoặc xảy ra tai nạn giao thông, ngƣời đƣợc bảo hiểm có trách nhiệm bồi thƣờng cho bên thứ ba (Ngƣời chịu thiệt hại) theo quy định về trách nhiệm dân sự còn DNBH có trách nhiệm bồi thƣờng cho ngƣời đƣợc bảo hiểm theo thoả thuận của HĐBH. Cũng có trƣờng hợp theo pháp luật hoặc thoả thuận của HĐBH, DNBH bồi thƣờng trực tiếp cho bên thứ ba. (2) Khi thiệt hại xảy ra, chủ thể có nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại cả thiệt hại vật chất lẫn thiệt hại do tổn thất về tinh thần, cả thiệt hại trực tiếp lẫn thiệt hại gián tiếp: BLDS 2015 [Mục 2 Chƣơng XX] và văn bản hƣớng dẫn có quy 4 định rõ về việc chủ thể có nghĩa vụ phải bồi thƣờng: (i) các thiệt hại vật chất, đây là các thiệt hại chủ yếu và ban đầu; (ii) thiệt hại do tổn thất về tinh thần: trong nhiều trƣờng hợp đây là loại thiệt hại thứ phát và không tồn tại trong mọi trƣờng hợp (thiệt hại về tài sản không làm phát sinh thiệt hại do tổn thất về tinh thần). Mặt khác, thiệt hại đƣợc bồi thƣờng không chỉ là các thiệt hại hiện hữu vào thời điểm xảy ra hành vi gây thiệt hại mà còn có các thiệt hại trong tuơng lai có quan hệ nhân quả với hành vi gây thiệt hại. Hơn nữa, ngƣời có nghĩa vụ bồi thƣờng không chỉ phải bồi thƣờng các thiệt hại xảy ra trực tiếp cho ngƣời bị thiệt hại mà cho cả các chủ thể có liên quan (chẳng hạn bồi thƣờng thu nhập giảm sút cho ngƣời chăm sóc ngƣời phải nằm bệnh viện, hoặc việc bồi thƣờng thiệt hại về tinh thần cho ngƣời thân của ngƣời bị thiệt hại về tính mạng). 1.1.2.Ý nghĩa của trách nhiệm bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng Trong các luật cổ của Việt Nam và trên thế giới đều đề cập đến bồi thƣờng thiệt hại nói chung và bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng nói riêng với ý nghĩa đền bù. Điều đó có thể thấy rõ qua “chế độ phục cừu”, “chế độ phục kim” của Luật La Mã cổ đại. Chế độ phục cừu đề cập đến nguyên tắc trả thù, đền bù ngang giá: máu trả máu, mắt trả mắt, răng trả răng, tính mạng trả tính mạng… Ngoài chế độ phục cừu, việc bồi thƣờng thiệt hại ngoài hợp đồng còn tuân theo những nguyên tắc pháp luật ấn định trƣớc nhƣ “chế độ phục kim” (bồi thƣờng bằng tiền).[36, tr 11] Theo quy định chung của pháp luật thì công dân và pháp nhân có quyền đƣợc bảo vệ tài sản, các lợi ích hợp pháp… Trong Hiến Pháp 2013 (Đạo luật cơ bản của Nhà nƣớc) đối với tài sản của công dân đã đƣợc ghi nhận cụ thể: " Quyền sở hữu tƣ nhân và quyền thừa kế đƣợc pháp luật bảo hộ”.[20, Điều 32]. Nhƣ vậy, khi tài sản của pháp nhân, của Nhà nƣớc, hoặc tài sản, tính mệnh, sức khoẻ, danh 5