Tài liệu Tóm tắt xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập vào dạy phần củng cố các bài phần 2 sinh học tế bào sh 10 – ctc

Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU............................................................................... 1. Lí do chọn đề tài:................................................................................ 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu....................................................... 3. Mục đích nghiên cứu........................................................................... 4. Nhiệm vụ nghiên cứu.......................................................................... 5. Phương pháp nghiên cứu..................................................................... 6. Những đóng góp mới của đề tài.......................................................... PHẦN II: NỘI DUNG........................................................................... CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI..... 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến đề tài.................... 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài................................................................... 1.2.1. Khái quát về bài lên lớp, cấu trúc bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới.......................................................................................................... 1.2.1.1. Khái quát về bài lên lớp............................................................. 1.2.1.2. Cấu trúc bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới.............................. 1.2.1.3. Củng cố,vai trò của khâu củng cố.............................................. 1.2.2. Câu hỏi – bài tập dùng trong khâu củng cố................................... 1.2.2.1. Khái niệm, bản chất câu hỏi ...................................................... 1.2.2.2. Khái niệm, bản chất của bài tập................................................. 1.2.2.3. Phân loại câu hỏi – bài tập......................................................... 1.2.2.4. Vai trò của câu hỏi – bài tập củng cố......................................... 1.3. Cơ sở thực tiễn................................................................................ 1.3.1. Thực trạng sử dụng câu hỏi – bài tập vào dạy học phần củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bào- SH10- CTC...................... 1.3.2. Hứng thú của học sinh đối với các hình thức củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bào- SH10- CTC...................................... CHƯƠNG II: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU HỎI - BÀI TẬP DẠY HỌC CHƯƠNG II – PHẦN 2 SINH HỌC TẾ BÀO, SINH HỌC 10 CTC .................................................................................................. 2.1. Cấu trúc nội dung các bài trong chương II, phần 2 Sinh học tế bào, Sinh học 10 – CTC........................................................................ 2.1.1. Khái quát nội dung phần sinh học tế bào...................................... 2.1.2. Phân tích nội dung chương II........................................................ 1 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy 2.1.3. Phân tích nội dung các bài trong chương II................................. 2.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi – bài tập củng cố.............................. 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng câu hỏi – bài tập củng cố........................... 2.2.2. Yêu cầu sư phạm của câu hỏi – bài tập củng cố........................... 2.2.3. Quy trình xây dựng câu hỏi củng cố............................................. 2.2.4. Sử dụng câu hỏi – bài tập củng cố................................................ 2.2.5. Hệ thống câu hỏi – bài tập củng cố các bài trong chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH 10 – CTC........................................................... 2.3. Định hướng sử dụng câu hỏi – bài tập vào dạy các bài trong chương II phần 2 sinh học tế bào – SH10 ( CTC )............................. CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM..................................... 3.1 Mục đích thực nghiệm...................................................................... 3.2 Nội dung thực nghiệm....................................................................... 3.3 Kết quả thực nghiệm......................................................................... PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ CỦA ĐỀ TÀI................... 1. Kết luận.............................................................................................. 2. Kiến nghị............................................................................................ PHẦN IV: TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................. Tài liệu tham khảo................................................................................... Phụ lục..................................................................................................... 2 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Khâu củng cố có vai trò vô cùng quan trọng không thể thiếu bởi khâu củng cố nhằm hệ thống hóa lại kiến thức mà HS vừa tiếp thu được để HS khắc sâu thêm kiến thức. Bởi vậy, trong quá trình dạy học GV phải đảm bảo đầy đủ các khâu và kết hợp một cách linh hoạt nhuần nhuyễn giữa các khâu để đạt hiệu quả cao hơn. Thực tế cho thấy năm học 2006-2007 SGK SH 10 theo chương trình mới đã được triển khai đại trà trên toàn quốc. SGK mới đưa vào rất nhiều kiến thức, tranh ảnh sơ đồ để minh họa cho các kiến thức đó. Ngoài ra, còn đưa thêm các tư liệu mới ở cuối mỗi bài như mục “Em có biết”.Trước sự thay đổi SGK mới như vậy mà thời gian học trên lớp còn hạn chế do đó HS không thể nào hệ thống hóa được kiến thức sau mỗi bài. Mặt khác, trong khâu củng cố hệ thống câu hỏi, bài tập là phương tiện đắc lực đối với GV, có tầm quan trọng đặc biệt để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn. Vì vậy, GV cũng sử dụng câu hỏi, bài tập và tổ chức dạy học phần củng cố bằng nhiều cách khác nhau. GV cũng củng cố bài bằng cách đặt câu hỏi cuối bài song thường củng cố bằng cách tóm tắt nội dung bài học hoặc sử dụng câu hỏi trong SGK. Những câu hỏi này thường ở mức độ đơn giản, sơ sài được hình thành dựa trên kinh nghiệm cá nhân mang tính cá thể chưa có hệ thống. Nếu GV có xây dựng được hệ thống câu hỏi, bài tập thì chỉ sử dụng chúng trong các giờ thao giảng, các tiết thi giáo viên giỏi, …còn hầu hết các giờ lên lớp thì củng cố ở mức độ đơn giản. Hơn nữa đôi khi còn có những GV không biết cách xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập và tổ chức hoạt động dạy học như thế nào sao cho phù hợp với trình độ nhân thức của HS. Nhằm bổ sung câu hỏi củng cố cho GV và đặc biệt là SV mới ra trường chúng tôi đi vào nghiên cứu đề tài “Xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập vào dạy phần củng cố các bài phần 2 Sinh học tế bào SH 10 – CTC ”. 2. Đối tượng và khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống câu hỏi, bài tập củng cố trong chương II – phần 2 – Sinh học tế bào SH10 – CTC. - Khách thể nghiên cứu: HS lớp 10 trường THPT Nguyễn Du – Kiến Xương – Thái Bình 3. Mục đích nghiên cứu 3 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy - Xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập vào dạy phần củng cố các bài trong chương II– phần 2 Sinh học tế bào SH10 - CTC. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận về câu hỏi, bài tập dạy phần củng cố. 4.2. Phân tích nội dung chương II, các bài trong chương II – phần 2 Sinh học tế bào SH10 – CTC 4.3 Xây dựng, biên soạn hệ thống câu hỏi, bài tập cho phần củng cố chương II – phần 2 Sinh học tế bào SH10 – CTC 4.4. Định hướng, sử dụng câu hỏi, bài tập vào dạy phần củng cố bài học. 5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu lí thuyết - Nghiên cứu các tài liệu về chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước trong công tác giáo dục nói chung và trong công cuộc đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới SGK nói riêng. - Nghiên cứu các tài liệu chuyên môn làm cơ sở lí thuyết cho đề tài. 5.2. Điều tra quan sát sư phạm - Điều tra, tìm hiểu về tình hình học tập môn Sinh học ở một số trường phổ thông, tình hình học tập phần củng cố bài học ở một số trường qua phiếu điều tra. - Điều tra việc dạy của giáo viên qua việc dự giờ, rút kinh nghiệm qua giáo án, vở ghi của học sinh. - Điều tra, trao đổi với giáo viên và học sinh trường thực nghiệm về việc sử dụng hệ thống câu hỏi, bài tập theo hệ thống mà chúng ta đã xác định. 5.3. Phương pháp chuyên gia Lấy ý kiến của GV phổ thong có kinh nghiệm trong giảng dạy 5.4. Thực nghiệm sư phạm. 6. Những đóng góp mới của đề tài 6.1. Hệ thống hóa thêm cơ sở lí luận về câu hỏi, bài tập sử dụng trong dạy học đặc biệt dùng trong khâu củng cố bài học. 6.2. Điều tra về thực trạng dạy học Sinh học nói chung và sinh học tế bào nói riêng ở các trường THPT. 6.3. Đề ra các nguyên tắc, quy trình xây dựng câu hỏi, bài tập trong dạy học Sinh học phần củng cố. 4 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy 6.4. Xây dựng được hệ thống câu hỏi, bài tập, đề xuất các biện pháp cụ thể, sử dụng câu hỏi, bài tập tổ chức học sinh học tập tích cực khi dạy học Chương II – Phần 2 Sinh học tế bào, SH 10- CTC. 5 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy PHẦN II: NỘI DUNG CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIẾN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu liên quan đến đề tài a) Trên thế giới Trên thế giới đã có nhiều tác giả đề cập tới câu hỏi như: Socolovskaia, 1971 Abramova, Kadosnhicov, Laixeva, Okarlinxki 1975, 1979 đã đề cập đến vai trò, phương pháp xây dựng sử dụng câu hỏi, bài tập ở trường phổ thông. Trong các tài liệu đó các tác giả chủ yếu soạn nhiều câu hỏi dựa vào nội dung từng chương mục của SGK chưa đi sâu vào cơ sở lí luận của câu hỏi Ở Pháp những năm 70 các tài liệu về lí luận dạy học đã khuyến khích tăng cường sử dụng câu hỏi, bài tập để rèn luyện tính chủ động, tích cực của học sinh ở các bậc học. Họ xem câu hỏi, bài tập vừa là nội dung, biện pháp, phương pháp vừa là mục tiêu dạy học. b) Ở Việt Nam Nhiều tài liệu giáo khoa trong đó có các câu hỏi, bài tập để sử dụng trong khâu củng cố hoàn thiện nâng cao như: Trần Bá Hoành, Trần Hồng Hải, Vũ Tam Hiệp, Lê Đình Trung... Với vai trò như một biện pháp dạy học câu hỏi đã được nhiều tác giả đề cập tới và trong những năm gần đây cũng có nhiều đề tài của nhiều tác giả đề cập tới câu hỏi ở nhiều khía cạnh khác nhau như: - Xây dựng câu hỏi và bài tập hướng dẫn học sinh quan sát phương tiện trực quan trong dạy học chương III, IV sinh học tế bào, chương II,III Sinh học vi sinh vật, Sinh học 10 SGK thí điểm bộ 2 của tác giả Trần Bảo Linh 2004 - Xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập chương III, IV phần Sinh học tế bào nhằm tích cực hóa hoạt động học của học sinh lớp 10 THPT của Phạm Thị Thanh Mai 2006 - Xây dựng câu hỏi và bài tập chương II phần di truyền nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh lớp 12 THPT của Nguyễn Trung Thành, 2009 - Xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần Sinh học tế bào - Sinh học 10 của Vũ Thị Diệu Linh, 2007 6 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy - Xây dựng hệ thống câu hỏi TNKQ dạng MCQ phần tế bào học để góp phần nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh của Nguyễn Minh Hà, 2004 Trong các tài liệu này các tác giả đã đưa ra được các nguyên tắc, quy trình xây dựng câu hỏi và xây được hệ thống các câu hỏi nhưng chủ yếu dùng trong khâu nghiên cứu tài liệu mới còn khâu củng cố ít được đề cập đến. Đặc biệt còn hạn chế các tài liệu hay đề tài đề cập tới việc xây dựng câu hỏi và bài tập dạy phần củng cố các bài trong chương II - Phần Sinh học tế bào, Sinh học 10- CTC. Chính vì vậy tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài này. 1.2. Cơ sở lí luận của đề tài 1.2.1. Khái quát về bài lên lớp, cấu trúc bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới 1.2.1.1. Bài lên lớp Bài lên lớp là hình thức dạy học cơ bản của quá trình dạy học Sinh học ở trường phổ thông được diễn ra trong một khoảng thời gian xác định tại một địa điểm nhất định với một số lượng học sinh ổn định có cùng độ tuổi, cùng trình độ. Theo mục đích sư phạm các nhà LL DHSH đã phân biệt ba kiểu bài lên lớp: - Bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới. - Bài lên lớp củng cố hoàn thiện kiến thức. - Bài lên lớp kiểm tra đánh giá. 1.2.1.2. Cấu trúc bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới Bài lên lớp nghiên cứu tài liệu mới có cấu trúc gồm ba khâu chính.Đó là khâu kiểm tra bài cũ, khâu nghiên cứu tài liệu mới, khâu củng cố. Mỗi khâu thực hiện một nhiệm vụ nhất định của tiết học, các khâu được sắp xếp theo một trình tự logic nhằm thực hiện mục tiêu của tiết học. Trong đó khâu củng cố có vai trò vô cùng quan trọng không thể thiếu bởi khâu củng cố nhằm hệ thống hóa lại kiến thức mà HS vừa tiếp thu được để HS khắc sâu thêm kiến thức 1.2.1.3. Củng cố, vai trò của việc củng cố * Củng cố là nhằm hệ thống hóa lại kiến thức mà HS vừa tiếp thu được để HS khắc sâu thêm kiến thức. * Vai trò của khâu củng cố. 7 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Việc củng cố hoàn thiện kiến thức có hệ thống và thường xuyên cung cấp kịp thời những thông tin “liên hệ ngược” giúp người học tự điều chỉnh hoạt động học tập và giáo viên điều chỉnh hoạt động dạy học. Cụ thể như sau: a) Đối với giáo viên - Tạo điều kiện cho giáo viên nắm được một cách cụ thể và khá chính xác năng lực và trình độ của mỗi học sinh để tìm biện pháp giúp đỡ riêng, thích hợp. - Tạo cơ hội cho giáo viên xem xét hiệu quả của những cải tiến nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học. Như vậy, việc hệ thống hóa kiến thức có vai trò rất quan trọng vì giúp học sinh hiểu bài đầy đủ và chính xác hơn, ngoài ra còn có chức năng kiểm tra đánh giá kiến thức của học sinh. b) Đối với học sinh. - Về kiến thức: Qua mỗi phần củng cố kiến thức học sinh thấy mình đã tiếp thu những điều vừa học ở mức độ nào, phần nào cần bổ sung thêm trước khi bước vào phần tiếp theo của chương trình học. - Về năng lực: Củng cố hoàn thiện kiến thức học sinh tiến hành các hoạt động trí tuệ như: ghi nhớ, tái hiện, so sánh, phân tích, chính xác hóa, khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức. Qua đó học sinh sẽ phát huy trí thông minh, phát triển tư duy sáng tạo, linh hoạt vận dụng kiến thức đã học để giải quyết những tình huống thực tế. - Về giáo dục: Củng cố hoàn thiện kiến thức thường xuyên, nghiêm túc sẽ giúp học sinh nâng cao tinh thần trách nhiệm trong học tập, có ý chí vươn lên đạt kết quả cao hơn, củng cố lòng tin vào năng lực của mình, nâng cao ý thức tự giác, khắc phục tính chủ quan tự mãn. 1.2.2. Câu hỏi – bài tập dùng trong khâu củng cố 1.2.2.1. Khái niệm, bản chất của câu hỏi 8 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy “ Câu hỏi là một mệnh đề trong đó chứa đựng cái đã biết và cái chưa biết” Câu hỏi = Cái đã biết + Cái chưa biết 1.2.2.2. Khái niệm. bản chất của bài tập. Bài tập là một nhiệm vụ mà người giải cần thực hiện trong bài tập bao gồm các dữ kiện và yêu cầu. Bài tập là bài ra cho HS để vận dụng những điều đã học nhằm hình thành kiến thức mới, củng cố, khắc sâu, hoàn thiện và nâng cao kiến thức đã học. Bài tập có thể là một câu hỏi, một thí nghiệm, một bài toán, một bài toán nhận thức. Bài tập là một tập hợp các kiến thức xác định bao gồm những vấn đề đã biết và chưa biết nhưng luôn luôn mâu thuẫn nhau dẫn đến việc phải biến đổi chúng để tìm lời giải. 1.2.2.3. Phân loại câu hỏi – bài tập trong dạy học Tùy theo mục đích, bản chất, cách sử dụng mà người ta chia câu hỏi thành nhiều loại khác nhau.nhưng theo tôi để phân loại câu hỏi sử dụng trong khâu củng cố thì cách phân loại sau tôi cho là hợp lí nhất. Theo Benjaminbloom ( 1956) đã đề ra một thang 6 mức câu hỏi ( 6 loại câu hỏi ) tương ứng với 6 mức chất lượng lĩnh hội kiến thức 1. Biết 2. Hiểu 3. Áp dụng 4. Phân tích 5. Tổng hợp 6. Đánh giá Như vậy, Benjaminbloom đã đề ra một thang 6 mức câu hỏi tương ứng với 6 mức chất lượng lĩnh hội kiến thức của HS. Và các dạng câu hỏi trên đều dung trong khâu củng cố và chủ yếu đó là câu hỏi ở mức 2 đến mức 5. Các dạng câu hỏi trên không những khắc sâu kiến thức mà còn mở rộng thêm kiến thức cho HS. 1.2.2.4. Vai trò của câu hỏi – bài tập củng cố * Củng cố là nhằm hệ thống hóa lại kiến thức mà HS vừa tiếp thu được để HS khắc sâu thêm kiến thức. * Vai trò của câu hỏi – bài tập củng cố. 9 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy - Khi dùng câu hỏi – bài tập để mã hóa thông tin củng cố cho học sinh thì câu hỏi và việc trả lời câu hỏi là nguồn tri thức cho học sinh - Câu hỏi – bài tập dùng để củng cố giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách có hệ thống, thâu tóm được kiến thức cơ bản của bài, học sinh ghi nhớ khắc sâu được kiến thức. - Học sinh nắm vững kiến thức trọng tâm của bài, chủ động giành lấy kiến thức thông qua trả lời các câu hỏi, từ đó khắc phục được lối truyền thụ một chiều. - Củng cố bằng câu hỏi – bài tập giúp giáo viên đánh giá học sinh về mặt kiến thức thái độ vì câu hỏi là biện pháp phát hiện, tự phát hiện thông tin ngược về kết quả nhận thức từ đó giáo viên có các biện pháp nâng cao nhận thức cho học sinh. - Củng cố bằng câu hỏi – bài tập dưới các hình thức khác nhau tạo hứng thú, say mê, phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo trong học tập của học sinh. Do đó giờ học không còn nặng nề, giảm tải cho học sinh. - Củng cố bằng câu hỏi – bài tập còn rèn cho học sinh kĩ năng diễn đạt bằng lời nói, kĩ năng phát hiện kiến thức, xử lý thông tin một cách nhanh nhạy, linh hoạt. - Củng cố bằng câu hỏi – bài tập không những giúp học sinh hiểu sâu kiến thức lý thuyết mà học sinh còn liên hệ kiến thức thực tế đời sống vì thế học sinh thêm yêu thích môn học, hứng thú với môn học hơn. - Câu hỏi – bài tập củng cố giúp học sinh thấy mình đã tiếp thu kiến thức ở mức độ nào, những phần nào cần bổ sung thêm trong bài học. - Giúp học sinh tiến hành các hoạt động trí tuệ, ghi nhớ tái hiện, so sánh phân tích, chính xác hóa, hệ thống hóa kiến thức. Qua đó học sinh sẽ phát triển tư duy sáng tạo, linh hoạt vận dụng kiến thức đã học để giải quyết những tình huống thực tế. 10 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Như vậy, câu hỏi – bài tập không những giúp học sinh lĩnh hội tri thức mới một cách tích cực, chủ động, sáng tạo mà còn dùng để củng cố khắc sâu thêm kiến thức cho học sinh. Do đó, câu hỏi là phương tiện tổ chức dạy học tích cực nên giáo viên khi tổ chức dạy học cần phải chuẩn bị câu hỏi giúp học sinh tự lực với mục tiêu dạy học. 1.3. Cơ sở thực tiễn 1.3.1. Điều tra về thực trạng sử dụng câu hỏi – bài tập vào dạy học phần củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bào- SH10CTC 1.3.1.1. Điều tra giáo viên a) Cách tiến hành Tôi đã tiến hành điều tra thực trạng sử dụng câu hỏi vào dạy học phần củng cố các bài trong chương II- Phần Sinh học tế bào- SH10- CTC bằng phiếu điều tra với các câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi mở (xem phiếu điều tra số 1- phụ lục) Tiến hành điều tra giáo viên sinh học tại trường THPT Nguyễn Du – Kiến Xương – Thái Bình b) Kết quả điều tra Qua phân tích phiếu điều tra cho thấy : 11 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Số GV trả lời Thời gian củng cố Biện pháp thường sử dụng cho củng cố Biện pháp củng cố hiệu quả nhất Khoảng 2 phút Trên 3 phút, dưới 5 phút Không cố định Gọi HS đọc tóm tắt cuối bài Sử dụng câu hỏi, bài tập cuối bài Sử dụng câu hỏi TNKQ Sử dụng trò chơi Gọi HS đọc tóm tắt cuối bài Sử dụng câu hỏi, bài tập cuối bài Sử dụng câu hỏi TNKQ Sử dụng trò chơi 0 4 80% 1 0 20% 0% 3 60% 1 20% 1 0 20% 0% 1 20% 3 60% 1 20% Số GV điều tra 5 Như vậy, đa phần các thầy cô đều cố định thời gian củng cố bài học. Vì vậy, biện pháp thầy cô thường sử dụng củng cố là gọi học sinh đọc tóm tắt cuối bài hay sử dụng câu hỏi cuối bài vì nó đơn giản. Mặc dù học sinh tóm tắt định hình được kiến thức bài học nhưng không gây hứng thú, say mê cho học sinh, học sinh làm việc không tích cực. Còn khi sử dụng trò chơi hay các cách củng cố khác thi thời gian củng cố sẽ lâu hơn, cách thiết kế phức tạp hơn nên các thầy cô không hay dùng. Khi điều tra hiểu biết về kiến thức câu hỏi bằng các câu hỏi 4, 5, 6, 7 thì kết quả điều ta như sau: 12 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Số GV được điều tra Số GV trả lời đúng câu 4 Số GV trả lời đúng câu 5 Số GV trả lời đúng câu 6 Số GV trả lời đúng câu 7 5 3 5 4 0 Như vậy, kiến thức về câu hỏi của các thầy cô còn hạn chế. Các thầy cô đều xác định đúng mục đích của câu hỏi và xây dựng được câu hỏi nhưng câu hỏi xây dựng được chỉ dựa trên kinh nghiệm hoặc sao chép hoặc ngẫu nhiên chứ không tuân thủ theo các bước của quá trình xây dựng câu hỏi vì khi hỏi đến các bước xây dựng câu hỏi không thầy cô nào trả lời được 1.3.1.2. Điều tra học sinh a) Cách tiến hành Tôi đã tiến hành điều tra đối với học sinh lớp 10 trường THPT Nguyễn Du – Kiến Xương – Thái Bình bằng phiếu điều tra với các câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi mở (xem phiếu điều tra số 2- phụ lục) Ngoài ra tôi còn trao đổi với học sinh về thực trạng sử dụng câu hỏi vào dạy phần củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bàoCTC b) Kết quả điều tra Qua điều tra học sinh thì kết quả thu được đó là 100% các thầy cô đều sử dụng hệ thống câu hỏi để củng cố cho các em Khi điều tra về phương pháp thầy cô củng cố cho các em thì kết quả như sau: Biện pháp củng cố Số HS được Gọi HS đọc Sử dụng câu tóm tắt hỏi, bài tập điều tra cuối bài cuối bài 40 9 23 22.5% 57.5% Sử dụng câu Sử dụng trò hỏi TNKQ chơi 5 12.5% 3 7.5% 13 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Như vậy, qua điều tra học sinh cũng cho thấy đa số các giáo viên thường sử dụng câu hỏi cuối bài hoặc gọi học sinh đọc tóm tắt cuối bài để củng cố cho học sinh Ngoài ra khi trao đổi với các em học sinh các em nói khi sử dụng câu hỏi TNKQ hay khi sử dụng trò chơi để củng cố khi các em được học bằng máy chiếu còn khi không có máy chiếu thì các thầy cô thường củng cố bằng các cách nêu trên. Mà thực trạng cho thấy trường tôi về thực tập trường cũng có hệ thống phòng máy để phục vụ giảng dạy nhưng chủ yếu là phục vụ các giờ thao giảng hay thi giáo viên giỏi. Vậy còn đối với các trường cơ sở vật chất còn thiếu thốn thì sao? Các thầy cô cũng chỉ củng cố cho học sinh bằng các cách đơn giản mà thôi. 1.3.2. Điều tra hứng thú của học sinh đối với các hình thức củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bào- SH10- CTC a) Cách tiến hành Tôi đã tiến hành điều tra hứng thú của học sinh với khâu củng cố và các hình thức củng cố bằng phiếu điều tra với các câu hỏi trắc nghiệm và câu hỏi mở (xem phiếu điều tra số 2- phụ lục) Tiến hành điều tra học sinh lớp 10 trường THPT Nguyễn Du – Kiến Xương – Thái Bình. b) Kết quả điều tra Qua phiếu điều tra kết quả cho thấy: 100% các em đều hứng thú với khâu củng cố vì các em cho rằng khâu củng cố giúp các em hiểu sâu bài học hơn, nắm chắc kiến thức hơn Khi điều tra về hứng thú của các em với các hình thức củng cố kết quả như sau: Hứng thú với sử dụng câu hỏi, bài tập cuối bài Hứng thú với gọi HS đọc tóm tắt cuối bài Hứng thú với sử dụng trò chơi Hứng thú với sử dụng câu hỏi TNKQ Số HS hứng thú với hình thức củng cố 9 22.5% 2 5% 17 12 42.5% 30% Số HS điều tra 40 14 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy Như vậy có 72.5% học sinh hứng thú với các biện pháp sử dụng trò chơi và sử dụng câu hỏi TNKQ ► Tóm lại: Qua kết quả 2 phiếu điều tra cho thấy việc xây dựng hệ thống câu hỏi dạy phần củng cố các bài trong chương II – Phần Sinh học tế bào – SH10- CTC là phù hợp. CHƯƠNG II : THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG CÂU HỎI – BÀI TẬP DẠY HỌC CHƯƠNG II – PHẦN SINH HỌC TẾ BÀO – SH10 – CTC 2.1. Cấu trúc nội dung các bài trong chương II phần 2 Sinh học tế bào – SH10 – CTC 2.1.1. Khái quát nội dung phần sinh học tế bào Nội dung phần II: Sinh học tế bào đi sâu vào trình bày cấu tạo của tế bào (thành phần hóa học, cấu trúc, các bào quan và các hoạt động sống của tế bào, trao đổi chất và năng lượng trong tế bào, các hình thức phân bào). Toàn bộ nội dung nói trên được trình bày trong 4 chương (Nội dung từng chương xem ở quyển chi tiết) 2.1.2. Phân tích nội dung chương II a) Vị trí của chương b) Logic chương (Chi tiết xem ở quyển chính) 2.1.3. Phân tích nội dung các bài trong chương (Chi tiết xem ở quyển chính) 2.2. Xây dựng hệ thống câu hỏi – bài tập củng cố 2.2.1. Nguyên tắc khi xây dựng câu hỏi – bài tập củng cố Các loại câu hỏi – bài tập khác nhau có thể sử dụng trong các khâu khác nhau của quá trình dạy học. Để sử dụng câu hỏi – bài tập củng cố đạt hiệu quả trong dạy học phụ thuộc vào việc xây dựng câu hỏi như thế nào. Do đó khi xây dựng câu hỏi – bài tập củng cố cần nắm vững một số nguyên tắc sau: + Câu hỏi – bài tập củng cố phải có tính chất chốt lại kiến thức, tóm tắt lại kiến thức của bài học. + Bám sát nội dung bài học, thể hiện những kiến thức cơ bản của bài chứ không phải là kiến thức ngoài lề xa vời khó quá học sinh không hiểu được. 15 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy + Câu hỏi – bài tập củng cố còn mang tính liên hệ thực tiễn cuộc sống giúp học sinh không những nắm vững kiến thức lý thuyết mà còn nắm vững kiến thức thực tế. + Đảm bảo mục tiêu bài học, đảm bảo thời gian phù hợp vì thời gian dành cho khâu củng cố là không nhiều nên câu hỏi đưa ra dài quá thì sẽ không đủ thời gian để hệ thống hóa, tóm tắt lại toàn bộ kiến thức của bài. + Phát huy được tính tích cực trong học tập của học sinh, gây được sự chú ý đối với học sinh. + Phản ánh được tính hệ thống và khái quát. Mỗi câu hỏi hay một nhóm câu hỏi phải xây dựng sao cho khi trả lời học sinh sẽ nhận được một lượng kiến thức nhất định và theo hệ thống về một chủ đề trọn vẹn. + Phù hợp với trình độ, đối tượng học sinh. Tùy trình độ, đối tượng học sinh mà xây dựng câu hỏi sao cho phù hợp. + Định hướng rõ vấn đề nghiên cứu, lưu ý những vấn đề cơ bản. Ngoài ra khi đặt câu hỏi cần phải tham khảo 10 quy tắc trong việc nêu câu hỏi: 1. Chú ý biến đổi câu hỏi theo độ khó, độ dài, cấu trúc ngôn ngữ, chức năng, mục đích của câu hỏi. Kết hợp sao cho thích hợp với học sinh, với tình huống dạy học và xét theo năng lực, hứng thú, tâm trạng, thời gian, diễn biến cụ thể của hoạt động và quan hệ trên lớp 2. Đảm bảo tính logic tuần tự của loại câu hỏi sao cho trình tự các câu hỏi hợp lí 3. Định hướng vào số đông và tập trung vào đề tài học tập 4. Tôn trọng thời gian suy nghĩ và cân nhắc của học sinh 5. Lưu ý những loại học sinh khác nhau và những diễn biến hành vi trên lớp 6. Đáp ứng kịp thời khi có câu trả lời không đúng của học sinh 7. Tiếp nối những câu trả lời hoàn chỉnh hay đúng đắn của học sinh để dùng ý tưởng và thái độ của chính các em và tiếp tục dẫn dắt các em ứng phó với các câu hỏi sau đó hoặc để làm cái cớ khuyến khích thảo luận hoặc để thay thế những lời giải thích dài dòng, những nhận xét thường mang tính chiếu cố của giáo viên 8. Chủ động cảnh giác với những câu hỏi của học sinh đặt ra cho giáo viên, giáo viên gợi ý để học sinh suy nghĩ trả lời 9. Luôn bám sát những câu hỏi chốt đã chuẩn bị từ trước 10. Khi dùng câu hỏi kiểm tra và tổng kết bài cần chú ý tập trung để 16 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy nêu vấn đề hay nhiệm vụ mới 2.2.2. Yêu cầu sư phạm của câu hỏi – bài tập củng cố - Câu hỏi – bài tập phải diễn đạt được điều cần hỏi. - Câu hỏi – bài tập phải có tác dụng kích thích tư duy của học sinh. - Câu hỏi – bài tập phải mã hóa được thông tin quan trọng. - Câu hỏi – bài tập cần diễn đạt gọn gàng, rõ ràng, súc tích, chứa đựng hướng trả lời. 2.2.3. Quy trình xây dựng câu hỏi củng cố Để thiết kế được câu hỏi sử dụng trong quá trình dạy học cần thực hiện theo các bước sau: Bước 1: Xác định rõ mục tiêu kiến thức Bước 2: Liệt kê và sắp xếp cái cần hỏi Bước 3: Diễn đạt cái cần hỏi bằng câu hỏi hoặc bài tập Bước 4: Xác định nội dung trả lời cho từng câu hỏi Bước 5: Chỉnh sửa lại nội dung và hình thức diễn đạt của câu hỏi để đưa vào sử dụng 2.2.4. Sử dụng câu hỏi – bài tập củng cố Khi xây dựng được câu hỏi có thể sử dụng để củng cố bằng nhiều phương pháp khác nhau: - Sử dụng câu hỏi để thiết kế bảng trò chơi ô chữ - Sử dụng câu hỏi TNKQ - Sử dụng câu hỏi tự luận để vấn đáp kết hợp với câu hỏi TNKQ - Sử dụng câu hỏi kết hợp với sơ đồ hoặc phiếu học tập 2.2.5. Hệ thống câu hỏi – bài tập củng cố các bài trong chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH 10 -CTC Trên cơ sở nghiên cứu về lí luận của việc xây dựng câu hỏi đặc biệt là quy trình xây dựng câu hỏi tôi đã xây dựng được hệ thống câu hỏi sắp xếp theo từng bài làm tài liệu tham khảo cho sinh viên và giáo viên THPT trong quá trình tổ chức hoạt động củng cố các bài trong chương II phần 2 sinh học tế bào – Sinh học 10 – CTC (Chi tiết xem ở quyển chính) 2.3. Định hướng sử dụng câu hỏi – bài tập vào dạy các bài trong chương II phần 2 sinh học tế bào – SH10 – CTC (Chi tiết xem ở quyển chính) 17 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM III.1. Mục đích thực nghiệm Thăm dò hiệu quả và tính khả thi của đề tài. III.2. Nội dung thực nghiệm - Chất lượng các câu hỏi đã xây dựng được trong 5 bài thuộc chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH10 – CTC. - Hiệu quả sử dụng câu hỏi trong khâu củng cố đã xây dựng trong giáo án đã thiết kế. III.3. Phương pháp thực nghiệm Hệ thống câu hỏi đã xây dựng ở các bài thuộc chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH10 – CTC và 3 giáo án đã thiết kế có sử dụng các câu hỏi đã xây dựng, tôi đã gửi tới một số trường như trường THPT Vũ Tiên – Vũ Thư – Thái Bình và trường THPT Nguyễn Du – Kiến Xương – Thái Bình để xin ý kiến nhận xét đánh giá. Phương pháp tiến hành chủ yếu bằng trao đổi trực tiếp và sử dụng phiếu nhận xét đánh giá. III.4. Kết quả thực nghiệm Kết quả đánh giá của giáo viên như sau: - Câu hỏi đã mã hóa được nội dung khoa học, cơ bản cính xác của kiến thức. - Câu hỏi đã sắp xếp theo logic bài học. - Câu hỏi có khai thác được trọng tâm cuả bài, tóm tắt được nội dung bài học. - Câu hỏi đã hệ thống hóa được kiến thức của bài giúp học sinh ghi nhớ khắc sâu được kiến thức - Trong giáo án câu hỏi sử dụng đã phù hợp với mục tiêu bài học Tuy nhiên một số câu hỏi còn cần rõ ràng, không nên khó quá cho học sinh. Từ những đánh giá trên và trao đổi trực tiếp với giáo viên tôi thấy rằng phần lớn câu hỏi tôi xây dựng được có thể áp dụng trong dạy học chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH10 – CTC 18 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp GVHD: Th.S An Biên Thùy PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ CỦA ĐỀ TÀI 1. Kết luận Căn cứ vào nhiệm vụ đề ra của đề tài và qua quá trình nghiên cứu chúng tôi đưa ra một số kết luận sau: - Câu hỏi không những giúp học sinh lĩnh hội tri thức mới một cách tích cực, chủ động, sáng tạo mà còn dùng để củng cố khắc sâu thêm kiến thức cho học sinh. Do đó câu hỏi là phương tiện tổ chức dạy học tích cực nên giáo viên khi tổ chức dạy học cần phải chuẩn bị câu hỏi giúp học sinh tự lực với mục tiêu dạy học. - Qua điều tra chúng tôi nhận thấy cả GV và HS đều nhận thức được vai trò của câu hỏi trong khâu củng cố. Nhưng việc xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi vào dạy phần củng cố còn nhiều hạn chế. Vì vậy, chúng tôi đã xây dựng hệ thống câu hỏi vào dạy phần củng cố các bài trong chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH 10 – CTC nhằm bổ sung câu hỏi củng cố cho GV và đặc biệt là các sinh viên mới ra trường. - Trên cơ sở phân tích cấu trúc, nội dung các bài trong chương II – Phần 2 Sinh học tế bào – SH 10 – CTC tôi thấy có nhều nội dung thích hợp với nhiều dạng câu hỏi, bài tập như: TNKQ, tự luận. Do thời gian nghiên cứu còn hạn hẹp nên chúng tôi chủ yếu đi sâu nghiên cứu việc xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi để củng cố cho HS dưới nhiều hình thức khác nhau nhằm phát triển các dạng câu hỏi, bài tập. 2. Kiến nghị - Bộ GD – ĐT, lãnh đạo các trường phổ thông, lãnh đạo các ban ngành cần có biện pháp khuyến khích động viên cho giáo viên về vật chất và tinh thần để giáo viên có điều kiện tích cực cải tiến phương pháp dạy học theo hướng vận dụng các phương pháp phát huy tính tích cực chủ động trong học tập của học sinh - Vì thời gian có hạn và năng lực còn nhiều hạn chế nên đề tài chắc chắn còn nhiều thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong đề tài tiếp tục được nghiên cứu và thực nghiệm ở phạm vi rộng hơn, rất mong được sự đóng góp ý kiến, giúp đỡ của các thầy cô cùng các bạn sinh viên. Xin trân trọng cảm ơn ! 19 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh Khóa luận tốt nghiệp 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. GVHD: Th.S An Biên Thùy TÀI LIỆU THAM KHẢO Vũ Thị Diệu Linh, Xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi nhằm nâng cao chất lượng dạy học phần Sinh học tế bào, SH 10, luận văn thạc sĩ, – H: ĐHSP Hà Nội, 2007. Nguyễn Thị Thanh Bình, Thiết kế và sử dụng câu hỏi nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Sinh học 11 nâng cao, luận văn thạc sĩ. Nguyễn Trung Thành, Xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập chương II phần Di truyền học nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh lớp 12, luận văn thạc sĩ, NXB khoa học. Trần Bảo Linh (2004), Xây dựng câu hỏi và bài tập hướng dẫn học sinh quan sát phương tiện trực quan trong dạy học chương III, IV sinh học tế bào, chương II,III sinh học vi sinh vật sinh học 10 SGK thí điểm bộ 2, luận văn thạc sĩ, NXB khoa học. Phạm Thị Thanh Mai (2006), Xây dựng và sử dụng câu hỏi, bài tập chương III,IV phần sinh học tế bào nhằm tích cực hóa hoạt động học của học sinh lớp 10 THPT, luận văn thạc sĩ, NXB khoa học. Nguyễn Minh Hà (2004), Xây dựng hệ thống câu hỏi TNKQ dạng MCQ phần tế bào học để góp phần nâng cao hiệu quả kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh, luận văn thạc sĩ, NXB khoa học. Đỗ Thị Tố Như, Rèn luyện kĩ năng xây dựng câu hỏi cho sinh viên khoa Sinh ĐHSP thông qua hướng dẫn dạy học Sinh học 10 – THPT, luận văn thạc sĩ, – H ĐHSP Hà Nội, 2007 Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành (2003), Lí luận dạy học Sinh học, NXB Giáo dục Hà Nội. Nguyễn Thành Đạt (chủ biên), Nguyễn Văn Đính, Hoàng Thị Kim Huyền, Đinh Thị Kim Nhung, Nguyễn Xuân Thành, Nguyễn Đình Tuấn, Thiết kế bài giảng sinh học 10, NXB Giáo dục Việt Nam. 20 SVTH: Trần Thị Hiển Lớp: K34B – Sinh