Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp...

Tài liệu Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp

.PDF
70
482
129

Mô tả:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP NIÊN KHÓA: 2009 - 2013 Đề Tài TÒA ÁN TRONG CHIẾN LƯỢC CẢI CÁCH TƯ PHÁP Giáo viên hướng dẫn: Ths. Mạc Giáng Châu Bộ môn Tư pháp Sinh viên thực hiện: Đặng Đình Toàn MSSV: 5095479 Lớp: Thương Mại 1 - K35 Cần Thơ, 05/2013 NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... MỤC LỤC Tiêu đề Trang LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................... 1 2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ......................................................................................... 2 4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 3 5. Kết cấu đề tài ................................................................................................................. 3 CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM .................................................................................................... 4 1.1 Khái quát chung về Tòa án Nhân dân Việt Nam ................................................ 4 1.1.1 Khái niệm Tòa án ............................................................................................... 4 1.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án .......................................... 4 1.1.3. Vị trí, vai trò của Tòa án Nhân dân trong bộ máy nhà nước .................... 6 1.1.4. Hệ thống Cơ cấu tổ chức Tòa án Nhân dân................................................. 7 1.2 Cơ sở lý luận của tiến trình cải cách tư pháp ngành Tòa án Việt Nam ......... 9 1.2.1. Khái niệm về cải cách tư pháp ........................................................................ 9 1.2.2 Sự cần thiết của hoạt động cải cách tư pháp nước ta ................................ 11 1.2.3 Mục tiêu của cải cách Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp ........... 12 1.2.4 Tầm quan trọng của Toà án nhân dân trong giai đoạn hiện nay và giai đoạn sắp tới ....................................................................................................................... 13 1.2.5 Mối quan hệ giữa Tòa án nhân dân và cơ quan tư pháp khác ................ 14 1.2.5.1 Giữa Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát ............................................... 14 1.2.5.2 Giữa Tòa án nhân dân và Cơ quan điều tra ......................................... 18 CHƯƠNG 2 TÒA ÁN NHÂN DÂN THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP HÌNH SỰ ................................................................................................................. 19 2.1 Tầm quan trọng của việc cải cách Toà án nhân dân trong tố tụng hình sự ............................................................................................................................................. 19 2.1.1 Mục tiêu của cải cách ngành Tòa án trong tố tụng hình sự theo chiến lược cải cách tư pháp ...................................................................................................... 19 2.1.1.1 Nâng cao được chất lượng tranh tụng tại phiên Tòa hình sự ............ 19 2.1.1.2 Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp..................................................................................................................................... 26 2.1.1.3 Nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức pháp luật cho người tiến hành tố tụng .................................................................................................... 27 2.1.1.4 Nâng cao nguyên tắc độc lập của Tòa án trong tố tụng hình sự và cơ quan tiến hành tố tụng ...................................................................................................... 29 2.1.2 Dự kiến những hiệu quả của cải cách ngành Tòa án trong hoạt động tố tụng hình sự ........................................................................................................ 31 2.1.2.1 Trong việc giải quyết kịp thời, chính xác, khách quan vụ án hình sự 31 2.1.2.2 Trong việc bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng, bảo vệ trật tự an toàn xã hội ....................................................................... 32 2.1.2.3 Trong việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng ...................... 33 2.2 Nội dung cải cách ngành Tòa án nhân dân trong Tố tụngh sự ...................... 34 2.2.1 Cải cách về cơ cấu tổ chức ............................................................................. 34 2.2.1.1 Cải cách chung ......................................................................................... 34 2.2.1.2 Cải cách cơ cấu tổ chức của Tòa án trong tố tụng hình sự trong việc giải quyết vụ án hình sự ................................................................................................... 36 2.2.2 Cải cách về chức năng, nhiệm vụ của Toà án ............................................ 37 2.2.3 Cải cách về hoạt động của Tòa án ................................................................ 38 CHƯƠNG 3 MỘT SỐ SỬA ĐỔI CẦN THIẾT TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG NHẰM PHÙ HỢP VỚI TIẾN TRÌNH CẢI CÁCH TÒA ÁN .............................................................................................. 40 3.1 Những nội dung chính cần sửa đổi trong Bộ luật Tố tụng hình sự ............... 40 3.1.1 Một số vấn đề bất cập về mặt pháp lý của Bộ luật tố tụng hình sự ......... 40 3.1.1.1 Về nguyên tắc tranh tụng tại phiên Tòa hình sự .................................. 40 3.1.1.2 Tiến trình cảih tư pháp nói chung và cải cách ngành Tòa án trong Tố tụng hình sự nói riêng diễn ra còn chậm ....................................................................... 43 3.1.2 Nguyên nhân của những hạn chế trong tranh tụng tại phiên tòa hình sự ............................................................................................................................................. 44 3.1.3 Giải pháp nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa hình sự và đẩy nhanh tiến trình cải cách tư pháp nói chung và ngành Tòa án trong tố tụng hình sự nói riêng. ...................................................................................................................... 49 3.2 Những bất cập trong việc áp dụng luật tố tụng hình sự trong tiến trình cải cách ngành Tòa án .......................................................................................................... 54 3.2.1 Áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong hoạt động xét xử vụ án hình sự còn nhiều bất cập ............................................................................................................. 54 3.2.2 Giải pháp để tránh oan sai trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng hình sự theo tiến trình cải cách Tòa án ...................................................................... 59 KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 61 LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tòa án nhân dân luôn là một bộ phận không thể thiếu trong hệ thống cơ quan nhà nước, cùng với Viện kiểm sát nhân dân tạo thành hệ thống cơ quan tư pháp trong bộ máy nhà nước hiện nay. Với chức năng xét xử của mình, Tòa án đã khẳng định tầm quan trọng, vị trí vai trò của mình trong bộ máy nhà nước, góp phần quan trọng vào công tác thực thi pháp luật, đấu tranh phòng chống tội phạm, hạn chế tình trạng oan, sai, bỏ lọt tội phạm. Tuy nhiên, trong thực tiễn hoạt động của mình, Tòa án đã bộc lộ những hạn chế làm ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả công việc của toàn ngành trong công tác đấu tranh với tội phạm. Với vai trò quan trọng không thể thiếu đó, cùng những hạn chế cần được khắc phục của mình, Tòa án cần được đổi mới, và yêu cầu cải cách tư pháp nói chung, cải cách Tòa án nói riêng đã đặt ra nhằm mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nước ta đặt biệt quan tâm đến việc đổi mới và tổ chức hoạt động của cơ quan tư pháp, trong đó có Tòa án nhân dân, điều đó được thể hiện trong các văn kiện của Đảng qua các kì đại hội mà đặc biệt là Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02/6/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đã chỉ rõ “Tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính, gồm: tòa án sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện; tòa án phúc thẩm có nhiệm vụ chủ yếu xét xử phúc thẩm và xét xử sơ thẩm một số vụ án; tòa thượng thẩm được tổ chức theo khu vực có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm; tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử”. Tuy nhiên điều đó sẽ nảy sinh nhiều vấn đề quan trọng cần phải nghiên cứu giải quyết cả về mặt lý luận và thực tiễn như việc tổ chức lại mô hình của Tòa án nhân dân, mối quan hệ của Tòa án với các cơ quan khác, vai trò của Tòa án…Chính vì vậy, việc nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong tiến trình cải cách tư pháp là nhiệm vụ hết sức cần thiết và quan trọng nhằm thực hiện một cách kịp thời, đầy đủ, nghiêm túc các chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp nói chung và cải cách ngành Tòa án nhân dân nói riêng, nhằm nâng cao được chất lượng của hệ thồng cơ quan này, cũng như khả năng đáp ứng những yêu cầu mới trong công cuộc cải cách tư pháp nhằm tạo điều kiện cho quá trình tố tụng cũng như hoạt động xét xử được nghiêm túc đúng pháp luật, tạo công bằng, dân chủ, nghiêm minh khách quan, không gây oan sai cho người vô tội, không bỏ lọt tội Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp phạm hiện nay. Thế nên,người viết đã chọn đề tài “Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp” để đi vào nghiên cứu những nội dung đó một cách toàn diện hơn. 2. Phạm vi nghiên cứu Tòa án nhân dân là một hệ thống cơ quan giữ vai trò quan trọng không thể thiếu trong bộ máy nhà nước. Tùy theo từng thời điểm lịch sử với những yêu cầu xã hội nhất định mà ta có những cách mà ta có những cách tổ chức và hoạt động cho hệ thống cơ quan này hướng đến mục tiêu hoạt động có hiệu quả, đáp ứng nhu cầu, đòi hỏi khách quan của bối cảnh xã hội đó, và qua các giai đoạn lịch sử hình thành và phát triển của Tòa án nhân dân nước ta đã chứng minh điều đó khi mà Tòa án luôn có sự thay đổi về tổ chức và hoạt động qua các giai đoạn lịch sử khác nhau. Trong bối cảnh ngày nay, khi mà đất nước ta đang tiến hành mạnh mẽ công cuộc cải cách tư pháp, mà quan trọng là thực hiện cải cách lại hệ thống Tòa án nhân dân, đòi hỏi phải chúng ta phải có sự nghiên cứu một cách sâu sắc nhất để có thể thành công trong công cuộc cải cách đó. Cải cách tư pháp là một vấn đề rộng lớn với nhiều khía cạnh khác nhau, trong khuôn khổ luận văn cử nhân luật, người viết chỉ tập trung trình bày hệ thống tổ chức, chức năng, vai trò và nhiệm vụ và mục tiêu của ngành Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp. Tuy nhiên người viết chỉ tập trung phân tích trên phạm vi Tố tụng hình sự mà thôi, không đi vào nghiên cứu các lĩnh vực khác như lĩnh vực thuộc hệ thống Quân đội nhân dân trong bộ máy nhà nước. Chú trọng tìm hiểu thực tiễn, từ đó đánh giá hiệu quả hoạt động của ngành Tòa án nói chung cũng như những đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện về tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong chiến lược cải cách tư pháp. 3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài Tiến hành nghiẹn cứu mô hình Tòa án nhân dân hiện nay để tìm ra những điểm hạn chế, chưa bắt kịp những biến đổi của tình hình xã hội trong thởi kì hội nhập ngày nay nhằm đề ra những giải pháp khắc phục những hạn chế đó, đảm bào hiệu quả làm việc của Tòa án nhân dân trước những yêu cầu, thách thức mới. Đặc biệt trong tiến trình cải cách tư pháp hiện nay mà nhất là đối với việc cải cách lại hệ thống tổ chức của Tòa án nhân dân, đòi hỏi chúng ta phải nghiên cứu thật sâu sắc những điều kiện khách quan của việc tổ chức lại hệ thống Tòa án nhân dân, nguyên nhân thúc đẩy để cải cách, cách thức tiến hành để cải cách…để từ đó có thể đề ra những giải pháp hợp lý nhất trong việc tiến hành đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án một cách có hiệu quả, đáp ứng được những yêu cầu của cải cách tư pháp, đồng thời có thể xây đựng lộ trình thực hiện cải cách một cách có hiệu quả nhất. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 2 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp 4. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu nội dung đề tài, người viết đã sử dụng những phương pháp chủ yếu như phân tích luật viết để hiểu rõ hơn nhũng vấn đề được quy định trong luật cũng như những điều luật cụ thể, phân tích tổng hợp đề có thể khái quát lại những nội dung cần diễn đạt giúp người đọc có thể hiểu biết được vấn đề đã phân tích, liệt kệ những vấn đề cụ thể nhằm tạo tính rõ ràng, rành mạch trong quá trình phân tích cũng như sử dụng phương pháp so sánh để thấy được sự khác biệt của vấn đề trong quá trình thực hiện. 5. Kết cấu đề tài Đề tài nghiên cứu được chia ra thành các phần như sau: Lời mở đầu Mục lục Phần nội dung Kết luận Danh mục tài liệu tham khảo Trong đó, phần nội dung được chia ra làm ba chương cụ thể như sau: Chương 1: Khái quát chung về cơ quan tư pháp – Tòa án nhân dân trong pháp luật Việt Nam Chương 2: Tòa án nhân dân theo yêu cầu cải cách tư pháp hình sự Chương 3: Một số sửa đổi cần thiết trong Bộ luật Tố tùng hình sự và thực tiễn áp dụng nhằm phù hợp với tiến trình cải cách Tòa án. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 3 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG PHÁP LUẬT VIỆT NAM 1.1 Khái quát chung về Tòa án Nhân dân Việt Nam 1.1.1 Khái niệm Tòa án Ở nước ta hiện nay chưa có khái niệm pháp lý chính chức nào giải thích khái niệm Tòa án. Tuy nhiên dựa vào những quy định pháp luật có liên quan thì Tòa án là cơ quan thực hiện chức năng tư pháp xét xử duy nhất nhân danh nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, để bảo vệ pháp luật, thực thi pháp luật và rộng hơn là bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa1. Tòa án là một tổ chức chính phủ, với quyền xét xử tranh chấp pháp lý giữa các bên và thực hiện quản lý của công lý trong vấn đề dân sự, hình sự, hành chính Tòa lao động, Tòa kinh tế và phù hợp với quy định của pháp luật2. Tóm lại Tòa án là: Cơ quan duy nhất có quyền xet xử ,ra bản án áp dụng hình phạt đối với bị cáo theo các quy định của pháp luật. Tòa án là cơ quan xét xử mang quyền lực của nhà nước, cơ quan trung tâm trong hệ thống các cơ quan tư pháp của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 1.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương, các Tòa án quân sự và các Tòa án khác do luật địnhlà các cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Chỉ có Tòa án mới có quyền tuyên bố một người có tội hoặc vô tội để áp dụng hình phạt hoặc các biện pháp tư pháp đối với họ. Tòa án xét xử theo chế độ hai cấp xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm. Ngoài ra Tòa án còn thực hiện chức năng giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án hay quyết định của các cấp Tòa án sơ thẩm hoặc phúc thẩm đã có hiệu lực pháp luật mà phát hiện có sự vi phạm nghiêm trọng, trình tự, thủ tục tố tụng… hoặc phát hiện những tình tiết mới làm thay đổi tính chất của vụ án để đảm bảo hoạt động xét xử của Tòa án phải đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tránh oan sai xảy ra. Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số, khi xét xử Thẩm phán độc lập với Hội Thẩm nhân dân và chỉ tuân theo pháp luật, không một cá nhân, cơ quan tổ chức nào được phép can thiệp, tác động, làm ảnh hưởng đến tính độc lập xét xử của Tòa án. Bản án quyết định của Tòa án có tính cưỡng chế Nhà nước nghiêm khắc nhất để đảm bảo hiệu lực thi hành. 1 Xem Điều 127 Hiến Pháp năm 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Điều 1 Luật Tồ chức Tòa án nhân dân năm 2002. 2 Walker - David, The oxford companion to law, Oxford University, 1980. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 4 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp Trong tố tụng hình sự, mọi hoạt động điều tra, truy tố đều phục vụ cho quá trình xét xử, phục vụ cho việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Bản án quyết định của Tòa án làm cơ sở cho việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối với phạm tội. Khi nói đến quyền tư pháp là phải nói đến Tòa án, Tòa án là nơi biểu hiện một cách mạnh mẽ nhất, tập trung và rõ ràng nhất quyền lực tư pháp thông qua hoạt động xét xử. Toà án giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật (quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết tranh chấp thương mại tại Trọng tài, ra quyết định thi hành án hình sự, hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù, ra quyết định miễn chấp hành hình phạt hoặc giảm mức hình phạt đã tuyên; ra quyết định xoá án tích,...). Ngoài chức năng xét xử thì Tòa án có nhiệm vụ Tòa án có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân; bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân.Trong quá trình xét xử, giải quyết vụ án hình sự, Tòa án có nhiệm vụ tìm ra nguyên nhân và điều kiện phạm tội, để từ đó có những kiến nghị, yêu cầu đối với cá nhân có trách nhiệm, tổ chức, cơ quan, nhà nước có liên quan có những biện pháp hợp lý kịp thời để chống và ngăn ngừa tội phạm mới phát sinh. Sau khi ra qyết định thi hành bản án, Tòa án có nhiệm vụ phối hợp với chính quyền địa phương, các cơ quan đoàn thể, cơ quan VKS, cơ quan thanh tra, Mặt Trận Tổ Quốc trong việc phát huy tác dụng phối hợp giáo dục ý thức pháp luật, cho người dân để giúp nhân dân hiểu biết về kiến thức pháp luật phòng ngừa và phòng chống tội phạm, cũng như hạn chế được các tệ nạn xã hội và các vi phạm pháp luật khác,giám sát giáo dục bị cáo được hưởng án treo, cải tạo không giam giữ, xét xử giảm thời gian thử thách đối với những người bị phát tù cho nhưng cho hưởng án treo, công tác đặc xá. Tòa án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, kinh tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Là nơi bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của mọi tổ chức, cá nhân khi có tranh chấp xảy ra, luôn cố gắng xây dựng mối đoàn kết trong nhân dân thông qua việc xét xử, hòa giải các tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, hàn gắn những mâu thuẫn nội bộ trong nhân dân, giữ được truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc ta là đoàn kết nhân ái và giúp đỡ lẫn nhau. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 5 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp Theo Điều 170 và Điều 171 của BLTTHS 2003 thì Giải quyết các vụ án theo đúng thẩm quyền, thẩm quyền theo lãnh thỗ, theo cấp tòa án, theo loại việc, thì mỗi cấp Tòa án đều có thẩm quyền khác nhau, (Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm …), vì vậy khi nhận hồ sơ vụ án thì cần phải xem xét đó có phải là thẩm quyền của mình hay không thì mới thụ lý, tránh trường hợp thụ lý vụ án sai thẩm quyền cũng như lãnh thổ. 1.1.3. Vị trí, vai trò của Tòa án Nhân dân trong bộ máy nhà nước Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bộ máy nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc tập trung quyền lực có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư pháp. Thực hiện quyền tư pháp mà chủ yếu là quyền xét xử là một trong những chức năng rất quan trọng của Nhà nước Việt Nam và được giao cho Tòa án nhân dân. Do vậy, Toà án nhân dân có vị trí rất quan trọng trong bộ máy nhà nước. Tòa án có vị trí trung tâm trong các cơ quan tư pháp. Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị “Về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020” đã khẳng định: “Tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư pháp hợp lý, khoa học và hiện đại về cơ cấu tổ chức và điều kiện, phương tiện làm việc; trong đó xác định Toà án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng tâm”. Toà án nhân dân có vai trò quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Toà án nhân dân là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, đồng thời là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ nghĩa, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm3. Vị trí và vai trò của Toà án biểu hiện qua chức năng và thẩm quyền của Toà án được quy định trong Hiến pháp 1992, Luật tổ chức Toà án nhân dân 2002, Bộ luật Tố tụng hình sự 2003, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2005, pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính và các văn bản pháp luật khác. Chỉ có Toà án mới có quyền nhân danh Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam tuyên bố một người có tội hay vô tội. Điều 72 Hiến pháp 1992 quy định “Không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Toà án đã có hiệu lực pháp luật. Người bị bắt, bị giam giữ, bị truy tố, xét xử trái pháp 3 Toà án nhân dân tối cao, http://www.toaan.gov.vn/portal/page/portal/ebb/1787571?p_id=1787571&p_lang=vn &m_action=2&p_itemid=423, [truy cập ngày 14/4/2013]. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 6 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp luật có quyền được bồi thường thiệt hại về vật chất và phục hồi danh dự. Người làm trái pháp luật trong việc bắt, giam giữ, truy tố, xét xử gây thiệt hại cho người khác phải bị xử lý nghiêm minh”. Bộ luật Tố tụng hình sự của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 2003 quy định trình tự, thủ tục tố tụng các vụ án hình sự từ giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử cho đến giai đoạn thi hành án hình sự. Với tư cách là một trong các chủ thể của quan hệ pháp luật tố tụng hình sự, Toà án có vị trí pháp lý rất quan trọng. Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của các cấp Toà án trong tố tụng hình sự. 1.1.4. Hệ thống Cơ cấu tổ chức Tòa án Nhân dân Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân được quy định tại Chương X Hiến pháp 1992 và tại các Chương I, II, III và IV Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002. * Tòa án Nhân dân tối cao Theo quy định của Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án nhân dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Tòa án nhân dân tối cao bao gồm có Chánh án, các Phó Chánh án, các thẩm phán, các Hội thẩm và Thư ký Tòa án. Nhiệm kỳ của Tòa án nhân dân tối cao theo nhiệm kỳ của Quốc hội. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao do Quốc hội bầu theo sự giới thiệu của Chủ tịch nước. Các Phó Chánh án và Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao do Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức theo sự giới thiệu của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Các Hội thẩm nhân dân tối cao do ủy ban Thường vụ Quốc hội cử theo sự giới thiệu của Đoàn Chủ tịch ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam. Theo Điều 18 Luật tổ chức Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án nhân dân tối cao bao gồm Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án Quân sự trung ương, Tòa án hình sự, Tòa án dân sự ,Tòa án kinh tế, Tòa lao động, Tòa hành chính, và các Tòa phúc thẩm và Tòa án nhân dân tối cao, trong trường hợp cần thiết, Ủy ban thường vụ Quốc Hội quyết định thành lập các Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Toà án nhân dân tối cao. Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ: - Hướng dẫn các Tòa án nhân dân địa phương và Tòa án quân sự áp dụng thống nhất pháp luật, tổng kết kinh nghiệm xét xử của các Tòa án. - Sơ thẩm, đồng thời chung thẩm các vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng. - Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp lý của Tòa án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 7 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp - Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng. - Trình Quốc hội hoặc ủy ban Thường vụ Quốc hội những dự án luật, pháp lệnh về công tác xét xử. * Tòa án tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương Thành phần của Tòa án nhân dân tỉnh (thành phố trực thuộc Trung ương) gồm: Chánh án, các Phó Chánh án, có thẩm phán và hội thẩm nhân dân, được cấu tạo thành ủy ban thẩm phán, các tòa dân, tòa hình và tòa kinh tế. Trong trường hợp cần thiết, ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập các tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp sau khi thống nhất ý kiến với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.4 Chánh án, các Phó Chánh án, các thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm theo sự đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, các hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân tỉnh (thành phố trực thuộc Trung ương) bầu; Nhiệm kỳ Tòa án tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là 5 năm. Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền5: - Sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng; - Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Toà án cấp dưới bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng; - Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Toà án cấp dưới bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng; - Giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Theo Điều 27 của Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương bao gồm Ủy ban thẩm phán, Tòa hình sự, Tòa dân sự, Tòa kinh tế, Tòa lao động, Tòa hành chính, trong các trường hợp đặc biệt Ủy ban thường vụ Quốc Hội quyết định thành lập các Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa nhân dân tối cao. Bộ máy giúp việc Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có Chánh án, các Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Toà án. Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương do Chánh án Tòa án nhân dân tối cao bổ nhiệm sau khi có sự thống nhất với Thường trực Hội đồng nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương6. 4 Điều 27 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002. Điều 28 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002. 6 Khoản 7 Điều 25 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002. 5 GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 8 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp * Tòa án nhân dân quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh Tòa án nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) gồm có Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm theo sự đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, Hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân ở địa phương cùng cấp bầu ra. Nhiệm kỳ của Tòa án nhân dân là 5 năm7. Tòa án nhân dân huyện và tương đương có cơ cấu giản đơn không có Hội đồng thẩm phán và ủy ban thẩm phán cũng như các Tòa án chuyên trách như các Tòa án cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao. Tòa án nhân dân huyện và tương đương có thẩm quyền: Sơ thẩm những vụ án hình sự về tội phạm mà bộ luật hình sự quy định hình phạt từ 7 năm trở xuống, sơ thẩm những vụ án dân sự, lao động, hôn nhân và gia đình, những tranh chấp hợp đồng kinh tế có giá trị dưới 50 triệu đồng, và những vụ việc khác theo quy định, trừ những vụ việc mà đương sự là người nước ngoài, các vụ khiếu nại về buộc thôi việc, những tranh chấp về sở hữu công nghiệp. * Tòa án quân Sự Các tòa quân sự được tổ chức trong quân đội Việt Nam để thực hành quyền xét xử. Các tòa án quân sự thuộc hệ thống Tòa án nhân dân, Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn cũng như các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án Quân sự đều theo quy định chung của Luật Tổ chức Toà án nhân dân 2002. Hệ thống Tòa án Quân sự gồm có8: - Tòa Quân sự trung ương; - Các Tòa án Quân sự quân khu và tương đương; - Các Tòa án Quân sự khu vực; - Tòa Quân sự trung ương thuộc cơ cấu của Toà án nhân dân tối cao: “Chánh án Tòa án Quân sự trung ương là Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, thẩm phán Tòa án Quân sự là thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao”9. 1.2 Cơ sở lý luận của tiến trình cải cách tư pháp ngành Tòa án Việt Nam 1.2.1. Khái niệm về cải cách tư pháp Khái niệm “cải cách”: Cải cách là sẽ làm mới những cái gì đang có hoặc làm mới, để hướng đến cái mới hơn, cái tốt hơn, có hiệu quả hơn cái đã có, nhưng phải theo định hướng đã đặt ra, đã xác định. Vì vậy, việc cải cách cần có một loạt vấn đề 7 Điều 32 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002. Điều 34 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002. 9 Xem Khoản 1 Điều 35 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002. 8 GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 9 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp mang tính chiến lược, bao gồm nhiều nội dung bao quát và cụ thể, triển khai thực hiện nó theo lộ trình, với các yêu cầu rất khác nhau10. Tư pháp là công việc trông nom xét xử hành vi coi là phạm pháp. Cơ quan nào chuyên trách bảo vệ pháp luật đấu tranh ngăn chặn vi phạm,tội phạm thì được coi là cơ quan tư pháp11. Tiếp cận cơ quan tư pháp theo nghĩa rộng có tính hệ thống theo đó “khái niệm tư pháp” không chỉ dùng cho Tòa án, mà còn có cả các cơ quan nhà nước khác thực hiện chức năng có liên quan đến xét xử, trước hết là VKS rồi đến cơ quan điều tra, thi hành án. Phản ánh nhận thức khá phổ biến trong giới nghiên cứu khoa học pháp lý hiện nay12 . Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học biên thì thuật ngữ “tư pháp” được hiểu là: “việc xét xử các hành vi phạm pháp và và các vụ kiện tụng trong nhân dân”13 . Ngoài ra, “Tư pháp là một lĩnh vực quyền lực nhà nước, được thực hiện thông qua hoạt động phân xử và phán xét tính đúng đắn, tính hợp pháp của các hành vi, các quyết định pháp luật khi có sự tranh chấp về các quyền và lợi ích giữa các chủ thể pháp luật”14 . Về khía cạnh pháp lý, tư pháp được quan niệm như là một ý tưởng cao đẹp về một nền công lý, giải quyết các tranh chấp trong xã hội đúng với pháp luật, hợp lẽ công bằng; các biểu hiện của một giá trị về lòng tin của nhân dân vào pháp luật. Về khía cạnh thể chế Nhà nước, tư pháp được sử dụng để chỉ một quyền lực trong ba quyền lực: quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp. Trong việc xác định ba quyền, quyền tư pháp được xem là đồng nghĩa với quyền xét xử, một hoạt động duy nhất chỉ do Tòa án thực hiện. Và theo khía cạnh khoa học tổ chức, tư pháp được sử dụng để nói về tổ chức tư pháp, một tập hợp của nhiều cơ quan, nhiều tổ chức, nhiều chức danh liên hệ đến công tác xét xử 15. Tư pháp (nói chung) có thể được hiểu dưới năm góc độ với năm tư cách khác nhau: - Một dạng thực hiện quyền lực Nhà nước - quyền tư pháp; Xem luathoc.cfeluat.com/showthread.php. Xem GS.TS. Nguyễn Đăng Dung (chủ biên), Thể chế tư pháp trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr.11. 12 Xem TS. Đinh Văn Ân, TS. Võ Trí Thành (chủ biên), Thể chế - cải cách thể chế và phát triển: Lý luận và thực tiễn ở nước ngoài và Việt Nam, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2002, tr.276. 13 GS. TS. Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học), Nxb. Đà Nẵng - Trung tâm Từ điển học, 2002, tr.1071. 14 GS.TS. Nguyễn Đăng Dung (chủ biên), Thể chế tư pháp trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, 2005, tr.11. 15 TS. Đinh Văn Ân, TS. Võ Trí Thành (chủ biên), Thể chế - cải cách thể chế và phát triển: Lý luận và thực tiễn ở nước ngoài và Việt Nam, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2002, tr.276. 10 11 GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 10 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp - Một hình thức của thực tiễn pháp lý; - Một quá trình nhận thức lý luận có tính lôgíc để đạt được chân lý khách quan; - Một hoạt động nhân danh công lý của Tòa án ; - Mục đích nhằm đạt được - giải quyết những xung đột của các quan hệ xã hội trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội16 . Tóm lại, Tư pháp là một hoạt động nhân danh công lý của Tòa án để giải quyết các tranh chấp trong xã hội đúng với pháp luật, hợp lẽ công bằng và được coi là quyền xét xử của Tòa án. Như vậy : Cải cách tư pháp là việc đổi mới toàn bộ hệ thống Tòa án, hệ thống các cơ quan bảo vệ pháp luật và hệ thống cơ quan bổ trợ tư pháp cũng như hoạt động thực tiễn và đội ngũ cán bộ của ba hệ thống cơ quan này, đồng thời hoàn thiện các quy định của pháp luật có liên quan. Nhằm đáp ứng nhu cầu cần thiết cho tiến trình cải cách Tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49/-NQ-TW của Bộ Chính trị đã đề ra. Xuất phát từ việc muốn đổi mới mô hình Tòa án ngày càng tiến bộ hơn phù hợp với sự phát triển của đất nước cho nên đã có nhiều chiến lược cải cách ra đời như Nghị quyết 08/NQ-TW, ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp thời gian tới” Nghị quyết số 49/NQ-TW ,ngày 02/06/2005 của Bộ Chính trị “ cải cách công tác tư pháp đến năm 2020.” 1.2.2 Sự cần thiết của hoạt động cải cách tư pháp nước ta Cải cách tư pháp đang là nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước nói chung và của các cơ quan tư pháp nói riêng nhằm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân. Chính vì thế trong những năm qua Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước và pháp luật, kể từ Đại hội lần thứ VI (năm 1986) của Đảng ta, chủ trương đổi mới toàn diện đất nước được đặt ra và triển khai, trong đó có đề cập đến " tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam trọng tâm là cải cách hành chính nhà nước".17 Vì vậy, cải cách tư pháp là một đòi hỏi khách quan và cấp thiết để có thể thích ứng với những đổi mới về kinh tế, hệ thống chính trị... Vấn đề này đã được chính thức đặt ra tại các Đại hội sau đó của Đảng và ghi nhận trong các Nghị quyết 8 Trung ương khoá VII, Nghị quyết 3 và 7 Trung ương khoá VIII, Nghị quyết 0816 GS. TSKH. Lê Cảm, Quyền tư pháp, hệ thống tư pháp, hoạt động tư pháp, cơ quan tư pháp và cải cách tư pháp trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Khoa Luật trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội - 30 năm truyền thống (1976-2006)”, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2006, tr.302 17 Xem nhiệm vụ đổi mới của Đại hội Đảng VI(1986) GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 11 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp NQ/TW ngày 02/01/2002 và Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và đã đạt được một số kết quả góp phần quan trọng vào việc giữ vững an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp cả tổ chức, công dân, chính sách pháp luật trong lĩnh vực tư pháp đã được hoạch định và khẩn trương ban hành nhằm đáp ứng những đòi hỏi của xã hội ; chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của cơ quan tư pháp và cán bộ của cơ quan tư pháp được phân định rõ ràng hơn; tổ chức bộ máy các cơ quan tư pháp từng bước được sắp xếp, kiện toàn hợp lý hơn; cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, phẩm chất đạo đức; cơ sở vật chất, và phương tiện làm việc của các cơ quan tư pháp được quan tâm đầu tư tốt hơn; cơ chế kiểm tra, giám sát của các cơ quan dân cử đối với các cơ quan tư pháp đã từng bước được phát huy. Những yêu cầu và đòi hỏi của tình hình mới đã đặt ra yêu cầu khách quan, cấp thiết cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn nhằm mục tiêu “xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, đất nước...” đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, đổi mới hệ thống chính trị và góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN. 1.2.3 Mục tiêu của cải cách Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp Thứ nhất, phân định đúng thẩm quyền: Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị xác định “Tòa án sơ thẩm khu vực có nhiệm vụ, thẩm quyền xét xử sơ thẩm các loại vụ án; tòa án phúc thẩm có nhiệm vụ chủ yếu là xét xử phúc thẩm và xét xử sơ thẩm một số vụ án. Tòa án thượng thẩm có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm; TANDTC có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm”. Yêu cầu của việc phân định thẩm quyền cho mỗi cấp Tòa án là phải đảm bảo nâng cao chất lượng giải quyết án, không để án tồn đọng, quá hạn luật định, giảm thiểu đến mức thấp nhất để xảy ra oan sai trong hoạt động xét xử, đồng thời cũng phải kế thừa yếu tố hợp lý của việc phân định thẩm quyền của các cấp Tòa án hiện nay, tránh việc xáo trộn lớn không cần thiết. Thứ hai, cải cách Tòa án hình sự là một nhiệm vụ rất quan trọng và cần thiết trong qua trình cải cách Tòa án ,từng bước nâng cao hiệu quả hoạt động xét xử trong lĩnh vực tranh tụng tại phiên Tòa, tăng thẩm quyền cho Tòa án nhân dân cấp huyện, tăng cường xây dựng đội ngũ cán bộ Tòa án, tăng cường xây dựng cơ sở vật chất, trụ sở làm việc của Tòa án các cấp trong thời gian tới. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 12 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp Thứ ba, cơ cấu tổ chức Tòa án: Hiện nay, cơ cấu tổ chức của ngành Tòa án có ba cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố thuộc Trung ương, Tòa án nhân dân huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh. Trong cơ cấu Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh bao gồm nhiều tòa chuyên trách như: Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Lao động, Tòa Hành , Tòa kinh tế. Riêng Tòa án nhân dân tối cao còn bao gồm 3 Tòa phúc thẩm khu vực đặt ở ba Miền Bắc, Trung, Nam. Cấu trúc này đã làm cho biên chế tổ chức của ngành Tòa án trở nên quá cồng kềnh, song trên thực tế việc xét xử của các Tòa chuyên trách, Tòa phúc thẩm khu vực vẫn chưa đạt hiệu quả như mong đợi, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động cũng như uy tín của ngành Tòa án. Thực hiện Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị, cơ cấu tổ chức của ngành tòa án sẽ là: Tòa án sơ thẩm khu vực, Tòa án phúc thẩm, Tòa án thượng thẩm và Tòa án nhân dân tối cao. Trong đó tòa án thượng thẩm có vị trí độc lập không phụ thuộc tổ chức Tòa án nhân dân tối cao. Tổ chức hệ thống Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính cấp huyện; Tòa án sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện; ở đô thị, thành phố do điều kiện giao thông thuận lợi có thể từ hai, ba quận thành lập một Tòa án sơ thẩm khu vực. Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành lập một Tòa án phúc thẩm. Đối với Tòa án thượng thẩm, tuỳ theo số lượng án phải thụ lý, giải quyết cần phải tổ chức trong phạm vi từ năm đến mười tỉnh để thành lập một tòa thượng thẩm là hợp lý. 1.2.4 Tầm quan trọng của Toà án nhân dân trong giai đoạn hiện nay và giai đoạn sắp tới Tầm quan trọng của Tòa án trong giai đoạn hiện nay Tòa án đóng một vai trò rất quan trọng đó là Tòa án đã có những đóng góp to lớn trong công tác đấu tranh và phòng chống tội phạm góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội của đất nước. vệc xét xử án hình sự nói riêng đúng người, đúng tội, đúng pháp luật; hình phạt áp dụng đối với các bị cáo đảm bảo nghiêm minh, tương xứng với tính chất, mức độ, hành vi phạm tội và hậu quả tội phạm; nhiều vụ án lớn đặc biệt nghiêm trọng về an ninh quốc gia, mua bán trái phép chất ma túy, giết người, cướp tài sản, cố ý làm trái quy định về quản lý nhà nước gây hậu quả nghiêm trọng… đã được đưa ra xét xử kịp thời, nghiêm minh. Điển hình Năm 2012, Tòa án các cấp cũng đã xét xử lưu động được 7.817 vụ án (tăng hơn cùng kỳ năm trước 2.032 vụ), đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị và đấu tranh phòng, chống tội phạm của các địa phương cũng như cả nước. Tầm quan trọng của Tòa án trong giai đoạn sắp tới: Tiêp tục những thành tựu đã đạt được thì trong tương lai Tòa án sẽ luôn là công cụ hữu hiệu khắc phục GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 13 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp được oan, sai; đồng thời, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Tạo công bằng trong xét xử và bình đẳng giữa các bên tranh tụng. Tòa án phải thật sự là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý. Ngăn chặn các loại tội phạm phức tạp và nghêm trọng xét xử công khai, minh bạch, dân chủ, dứt khoát và triệt để. góp phần ổn định trật tự xã hội 1.2.5 Mối quan hệ giữa Tòa án nhân dân và cơ quan tư pháp khác 1.2.5.1 Giữa Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát Với vị trí, chức năng rất quan trọng trong bộ máy Nhà nước ta, Viện kiểm sát nhân dân và Toà án nhân dân có trách nhiệm phối hợp với nhau để giải quyết vụ án hình sự đúng đắn, khách quan theo luật định nhằm bảo vệ chế độ Nhà nước, bảo vệ nhân dân và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Nhận thức rõ tầm quan trọng của mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Toà án trong việc phòng ngừa và chống tội phạm, Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” đã nhấn mạnh: “Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong hoạt động tố tụng trên cơ sở thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan, không hữu khuynh hoặc đùn đẩy trách nhiệm. Các cơ quan điều tra, kiểm sát, xét xử cần thực hiện đúng thời hạn tố tụng như luật định”18. Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002 đều quy định trách nhiệm phối hợp giữa Toà án và Viện kiểm sát, với các cơ quan, tổ chức khác của Nhà nước trong hệ thống chính trị nhằm phòng ngừa và chống tội phạm có hiệu quả, xử lý kịp thời, nghiêm minh các loại tội phạm và vi phạm pháp luật trong hoạt động tư pháp19. Các cơ quan tiến hành tố tụng không những có trách nhiệm phối hợp với nhau mà còn phải phối hợp với các cơ quan nhà nước khác bằng những nội dung cụ thể, thiết thực được quy định tại Điều 26 và Điều 27 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 200320. Quan hệ giữa Toà án và Viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng hình sự còn có mục đích chung là tìm ra nguyên nhân và điều kiện phạm tội, kiến nghị hoặc yêu cầu các cơ quan hữu quan áp dụng các biện pháp khắc phục và phòng ngừa tội phạm. - Mối quan hệ phối hợp giữa Tòa án và Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự. 18 Xem Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới. 19 Xem Điều 7 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002; Điều 14, Điều 15 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002. 20 Xem các nội dung phối hợp cụ thể tại Điều 26, Điều 27 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 14 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp Các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung đều có chung nhiệm vụ là đấu tranh, phòng chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự, an toàn xã hội và cùng có trách nhiệm là mọi hành vi phạm tội phải được phát hiện điều tra, truy tố, xét xử nghiêm minh, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội, tôn trọng quyền và lợi ích của công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Chính từ mục đích chung đó đã hình thành nên mối quan hệ phối hợp trong tố tụng hình sự giữa Viện kiểm sát và Toà án như là một vấn đề tất yếu. Mối quan hệ phối hợp đó cơ bản là quan hệ giữa chức năng xét xử và chức năng buộc tội. Bản thân hai chức năng này có quan hệ biện chứng, hữu cơ với nhau. Không thể xét xử nếu không có sự buộc tội, hay nói cách khác, ở đâu có buộc tội, thì ở đó phát sinh hoạt động xét xử và bào chữa. Nếu Viện kiểm sát làm tốt chức năng buộc tội thì hỗ trợ đắc lực cho chức năng xét xử và ngược lại thì tác dụng không tốt. Ngay từ khi thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ nhằm xác định tội trạng và khung hình phạt truy tố, cũng như thủ tục tố tụng được tiến hành chặt chẽ đặt nền móng cho Toà án thực hiện hiệu quả hoạt động tố tụng. Tại phiên Toà, nếu kiểm sát viên làm tốt vai trò công tố nhà nước thì tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động xét xử. Ngược lại Toà án thực hiện chức năng xét xử đúng đắn tạo điều kiện thuận lợi cho Viện kiểm sát thực hành quyền công tố nhà nước và kiểm sát hoạt động tư pháp. Cơ sở của sự phối hợp là chỉ khi xảy ra việc giải quyết vụ án hình sự và dựa trên các nguyên tắc cơ bản Bộ luật Tố tụng hình sự đã định, trong đó là nguyên tắc xác định sự thật vụ án và nguyên tắc phối hợp giữa các cơ quan tố tụng hình sự với các cơ quan, tổ chức nhà nước. Bên cạnh đó quan hệ phối hợp giữa Toà án và Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự còn xuất phát từ yêu cầu phải thực hiện đúng đắn thẩm quyền của người tiến hành tố tụng; việc thực hiện các quy định của pháp luật do có sự bất cập, chưa hoàn thiện, do đó đòi hỏi có sự phối hợp hoạt động để đạt hiệu quả trong hoạt động tố tụng và áp dụng thống nhất căn cứ pháp luật, tránh oan sai, bỏ lọt tội phạm. Trong những năm qua mối quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát và Toà án trong tố tụng hình sự được thực hiện trên cơ sở các thông tư liên ngành và các quy chế phối hợp về các vấn đề, như: Những trường hợp cần họp trù bị giữa Tòa án và Viện kiểm sát quy định tại Thông tư liên tịch số 01 ngày 8/12/1988 của Toà án nhân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao; nhằm giải quyết án trọng điểm, phức tạp theo Thông tư liên ngành số 01/TTLN-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày 15/10/1994 về việc thông báo, gửi, cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến người phạm tội tại Thông tư liên tịch số 03/2006/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC, về quan hệ phối hợp trong một số hoạt động điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự quy GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 15 SVTH: Đặng Đình Toàn Luận văn tốt nghiệp Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp định tại Thông tư số 01/2008/TTLT-VKSNDTC- TANDTC-BQP- BCA v.v... Về quy chế phối hợp được quy định trong Quy chế số 01/2006/QCPH giữa Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối cao, Bộ Công an… phối hợp trong công tác phòng, chống tham nhũng. Trên cơ sở các văn bản pháp luật liên ngành tư pháp Trung ương xác định về các nội dung phối hợp giải quyết những vấn đề trong vụ án hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương xây dựng kế hoạch liên ngành phối hợp giải quyết những vấn đề cụ thể về tư pháp hình sự21. - Mối quan hệ chế ước giữa Tòa án và Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, “Chế ước là hạn chế, quy định trong những điều kiện nhất định”22. Cùng với quan điểm này tác giả Đỗ Ngọc Quang cho rằng: “Khái niệm chế ước có thể được hiểu như là sự tác động qua lại giữa các bên theo hướng khống chế lẫn nhau, kiềm chế sự vận động của nhau” 23. Các quan điểm này cho thấy, chế ước là sự tác động qua lại và kiềm chế lẫn nhau giữa các sự vật, hiện tượng trong những điều kiện nhất định; trong hoạt động tố tụng hình sự là sự tác động qua lại giữa các chủ thể tham gia nhằm kiểm soát lẫn nhau việc tuân thủ pháp luật, tránh việc lạm quyền. Pháp luật nước ta xác lập quan hệ giữa Toà án và Viện kiểm sát không những là quan hệ phối hợp mà còn là chế ước. Sự tác động qua lại của hai chủ thể này trong những điều kiện nhất định giúp cho việc thực thi công vụ đúng đắn, tránh lạm quyền. Nói cụ thể ra là đảm bảo cho hoạt động tố tụng hình sự tránh sai sót, vi phạm pháp luật dẫn đến việc xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, nhà nước và xã hội. Quan hệ chế ước giữa các chủ thể đó thể hiện ở chỗ: Khi Viện kiểm sát là cơ quan có độc quyền truy tố một người ra toà nhưng việc kết tội lại thuộc về Toà án. Tại phiên toà xét xử nhân danh nhà nước thực hành quyền công tố, nhưng kiểm sát viên chỉ đưa ra ý kiến đề xuất quan điểm giải quyết vụ án còn quyết định về tội trạng, mức hình phạt vẫn là hội đồng xét xử. Nhưng mọi hoạt động xét xử của Toà án phải đảm bảo đúng yêu cầu là có truy tố về hành vi về con người thì mới được xét xử. Toà án không thể tuỳ tiện làm trái thủ tục tố tụng, do đó pháp luật quy định Viện kiểm sát ngoài chức năng công tố còn có chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp, đó là giám sát việc tuân thủ của hội đồng xét xử tại phiên toà, cũng như giám sát hoạt động tố tụng của người có thẩm quyền. Trong trường hợp vi phạm thủ tục 21 Xem: Kế hoạch số 01/KHLN-CA-VKSND-TAND ngày 12/7/2010 của tỉnh Bình Dương về việc phối hợp tổ chức đợt tổng kiểm kê người có án phạt tù còn ở ngoài xã hội và người đang chấp hành hình phạt ở cấp xã. 22 Xem: Trung tâm biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995), Từ điển Bách khoa Việt Nam, Hà Nội, tr. 150. 23 Xem: Đỗ Ngọc Quang (1997), Mối quan hệ giữa cơ quan điều tra với các cơ quan tham gia tố tụng hình sự, Nxb. chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 99. GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu 16 SVTH: Đặng Đình Toàn
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan