TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA: 2009 - 2013
Đề Tài
TÒA ÁN TRONG CHIẾN LƯỢC CẢI CÁCH
TƯ PHÁP
Giáo viên hướng dẫn:
Ths. Mạc Giáng Châu
Bộ môn Tư pháp
Sinh viên thực hiện:
Đặng Đình Toàn
MSSV: 5095479
Lớp: Thương Mại 1 - K35
Cần Thơ, 05/2013
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
MỤC LỤC
Tiêu đề
Trang
LỜI NÓI ĐẦU ........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................... 1
2. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 2
3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài ......................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 3
5. Kết cấu đề tài ................................................................................................................. 3
CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG PHÁP
LUẬT VIỆT NAM .................................................................................................... 4
1.1 Khái quát chung về Tòa án Nhân dân Việt Nam ................................................ 4
1.1.1 Khái niệm Tòa án ............................................................................................... 4
1.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án .......................................... 4
1.1.3. Vị trí, vai trò của Tòa án Nhân dân trong bộ máy nhà nước .................... 6
1.1.4. Hệ thống Cơ cấu tổ chức Tòa án Nhân dân................................................. 7
1.2 Cơ sở lý luận của tiến trình cải cách tư pháp ngành Tòa án Việt Nam ......... 9
1.2.1. Khái niệm về cải cách tư pháp ........................................................................ 9
1.2.2 Sự cần thiết của hoạt động cải cách tư pháp nước ta ................................ 11
1.2.3 Mục tiêu của cải cách Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp ........... 12
1.2.4 Tầm quan trọng của Toà án nhân dân trong giai đoạn hiện nay và giai
đoạn sắp tới ....................................................................................................................... 13
1.2.5 Mối quan hệ giữa Tòa án nhân dân và cơ quan tư pháp khác ................ 14
1.2.5.1 Giữa Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát ............................................... 14
1.2.5.2 Giữa Tòa án nhân dân và Cơ quan điều tra ......................................... 18
CHƯƠNG 2 TÒA ÁN NHÂN DÂN THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP
HÌNH SỰ ................................................................................................................. 19
2.1 Tầm quan trọng của việc cải cách Toà án nhân dân trong tố tụng hình sự
............................................................................................................................................. 19
2.1.1 Mục tiêu của cải cách ngành Tòa án trong tố tụng hình sự theo chiến
lược cải cách tư pháp ...................................................................................................... 19
2.1.1.1 Nâng cao được chất lượng tranh tụng tại phiên Tòa hình sự ............ 19
2.1.1.2 Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư
pháp..................................................................................................................................... 26
2.1.1.3 Nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức pháp luật cho
người tiến hành tố tụng .................................................................................................... 27
2.1.1.4 Nâng cao nguyên tắc độc lập của Tòa án trong tố tụng hình sự và cơ
quan tiến hành tố tụng ...................................................................................................... 29
2.1.2 Dự kiến những hiệu quả của cải cách ngành Tòa án trong hoạt
động tố tụng hình sự ........................................................................................................ 31
2.1.2.1 Trong việc giải quyết kịp thời, chính xác, khách quan vụ án hình sự 31
2.1.2.2 Trong việc bảo vệ kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của người tham
gia tố tụng, bảo vệ trật tự an toàn xã hội ....................................................................... 32
2.1.2.3 Trong việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng ...................... 33
2.2 Nội dung cải cách ngành Tòa án nhân dân trong Tố tụngh sự ...................... 34
2.2.1 Cải cách về cơ cấu tổ chức ............................................................................. 34
2.2.1.1 Cải cách chung ......................................................................................... 34
2.2.1.2 Cải cách cơ cấu tổ chức của Tòa án trong tố tụng hình sự trong việc
giải quyết vụ án hình sự ................................................................................................... 36
2.2.2 Cải cách về chức năng, nhiệm vụ của Toà án ............................................ 37
2.2.3 Cải cách về hoạt động của Tòa án ................................................................ 38
CHƯƠNG 3 MỘT SỐ SỬA ĐỔI CẦN THIẾT TRONG BỘ LUẬT TỐ TỤNG
HÌNH SỰ VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG NHẰM PHÙ HỢP VỚI TIẾN TRÌNH
CẢI CÁCH TÒA ÁN .............................................................................................. 40
3.1 Những nội dung chính cần sửa đổi trong Bộ luật Tố tụng hình sự ............... 40
3.1.1 Một số vấn đề bất cập về mặt pháp lý của Bộ luật tố tụng hình sự ......... 40
3.1.1.1 Về nguyên tắc tranh tụng tại phiên Tòa hình sự .................................. 40
3.1.1.2 Tiến trình cảih tư pháp nói chung và cải cách ngành Tòa án trong Tố
tụng hình sự nói riêng diễn ra còn chậm ....................................................................... 43
3.1.2 Nguyên nhân của những hạn chế trong tranh tụng tại phiên tòa hình sự
............................................................................................................................................. 44
3.1.3 Giải pháp nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa hình sự và đẩy
nhanh tiến trình cải cách tư pháp nói chung và ngành Tòa án trong tố tụng hình
sự nói riêng. ...................................................................................................................... 49
3.2 Những bất cập trong việc áp dụng luật tố tụng hình sự trong tiến trình cải
cách ngành Tòa án .......................................................................................................... 54
3.2.1 Áp dụng pháp luật tố tụng hình sự trong hoạt động xét xử vụ án hình sự
còn nhiều bất cập ............................................................................................................. 54
3.2.2 Giải pháp để tránh oan sai trong thực tiễn áp dụng pháp luật tố tụng
hình sự theo tiến trình cải cách Tòa án ...................................................................... 59
KẾT LUẬN ....................................................................................................................... 61
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Tòa án nhân dân luôn là một bộ phận không thể thiếu trong hệ thống cơ quan
nhà nước, cùng với Viện kiểm sát nhân dân tạo thành hệ thống cơ quan tư pháp
trong bộ máy nhà nước hiện nay. Với chức năng xét xử của mình, Tòa án đã khẳng
định tầm quan trọng, vị trí vai trò của mình trong bộ máy nhà nước, góp phần quan
trọng vào công tác thực thi pháp luật, đấu tranh phòng chống tội phạm, hạn chế tình
trạng oan, sai, bỏ lọt tội phạm.
Tuy nhiên, trong thực tiễn hoạt động của mình, Tòa án đã bộc lộ những hạn
chế làm ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả công việc của toàn ngành trong công
tác đấu tranh với tội phạm. Với vai trò quan trọng không thể thiếu đó, cùng những
hạn chế cần được khắc phục của mình, Tòa án cần được đổi mới, và yêu cầu cải
cách tư pháp nói chung, cải cách Tòa án nói riêng đã đặt ra nhằm mục tiêu xây dựng
nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà
nước ta đặt biệt quan tâm đến việc đổi mới và tổ chức hoạt động của cơ quan tư
pháp, trong đó có Tòa án nhân dân, điều đó được thể hiện trong các văn kiện của
Đảng qua các kì đại hội mà đặc biệt là Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02/6/2005 về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đã chỉ rõ
“Tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính,
gồm: tòa án sơ thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính
cấp huyện; tòa án phúc thẩm có nhiệm vụ chủ yếu xét xử phúc thẩm và xét xử sơ
thẩm một số vụ án; tòa thượng thẩm được tổ chức theo khu vực có nhiệm vụ xét xử
phúc thẩm; tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử”. Tuy
nhiên điều đó sẽ nảy sinh nhiều vấn đề quan trọng cần phải nghiên cứu giải quyết cả
về mặt lý luận và thực tiễn như việc tổ chức lại mô hình của Tòa án nhân dân, mối
quan hệ của Tòa án với các cơ quan khác, vai trò của Tòa án…Chính vì vậy, việc
nghiên cứu mô hình tổ chức và hoạt động của Tòa án nhân dân trong tiến trình cải
cách tư pháp là nhiệm vụ hết sức cần thiết và quan trọng nhằm thực hiện một cách
kịp thời, đầy đủ, nghiêm túc các chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách tư
pháp nói chung và cải cách ngành Tòa án nhân dân nói riêng, nhằm nâng cao được
chất lượng của hệ thồng cơ quan này, cũng như khả năng đáp ứng những yêu cầu
mới trong công cuộc cải cách tư pháp nhằm tạo điều kiện cho quá trình tố tụng cũng
như hoạt động xét xử được nghiêm túc đúng pháp luật, tạo công bằng, dân chủ,
nghiêm minh khách quan, không gây oan sai cho người vô tội, không bỏ lọt tội
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
phạm hiện nay. Thế nên,người viết đã chọn đề tài “Tòa án trong chiến lược cải
cách tư pháp” để đi vào nghiên cứu những nội dung đó một cách toàn diện hơn.
2. Phạm vi nghiên cứu
Tòa án nhân dân là một hệ thống cơ quan giữ vai trò quan trọng không thể
thiếu trong bộ máy nhà nước. Tùy theo từng thời điểm lịch sử với những yêu cầu xã
hội nhất định mà ta có những cách mà ta có những cách tổ chức và hoạt động cho
hệ thống cơ quan này hướng đến mục tiêu hoạt động có hiệu quả, đáp ứng nhu cầu,
đòi hỏi khách quan của bối cảnh xã hội đó, và qua các giai đoạn lịch sử hình thành
và phát triển của Tòa án nhân dân nước ta đã chứng minh điều đó khi mà Tòa án
luôn có sự thay đổi về tổ chức và hoạt động qua các giai đoạn lịch sử khác nhau.
Trong bối cảnh ngày nay, khi mà đất nước ta đang tiến hành mạnh mẽ công
cuộc cải cách tư pháp, mà quan trọng là thực hiện cải cách lại hệ thống Tòa án nhân
dân, đòi hỏi phải chúng ta phải có sự nghiên cứu một cách sâu sắc nhất để có thể
thành công trong công cuộc cải cách đó. Cải cách tư pháp là một vấn đề rộng lớn
với nhiều khía cạnh khác nhau, trong khuôn khổ luận văn cử nhân luật, người viết
chỉ tập trung trình bày hệ thống tổ chức, chức năng, vai trò và nhiệm vụ và mục tiêu
của ngành Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp. Tuy nhiên người viết chỉ tập
trung phân tích trên phạm vi Tố tụng hình sự mà thôi, không đi vào nghiên cứu các
lĩnh vực khác như lĩnh vực thuộc hệ thống Quân đội nhân dân trong bộ máy nhà
nước. Chú trọng tìm hiểu thực tiễn, từ đó đánh giá hiệu quả hoạt động của ngành
Tòa án nói chung cũng như những đề xuất kiến nghị nhằm hoàn thiện về tổ chức và
hoạt động của Tòa án nhân dân trong chiến lược cải cách tư pháp.
3. Mục tiêu nghiên cứu đề tài
Tiến hành nghiẹn cứu mô hình Tòa án nhân dân hiện nay để tìm ra những
điểm hạn chế, chưa bắt kịp những biến đổi của tình hình xã hội trong thởi kì hội
nhập ngày nay nhằm đề ra những giải pháp khắc phục những hạn chế đó, đảm bào
hiệu quả làm việc của Tòa án nhân dân trước những yêu cầu, thách thức mới. Đặc
biệt trong tiến trình cải cách tư pháp hiện nay mà nhất là đối với việc cải cách lại hệ
thống tổ chức của Tòa án nhân dân, đòi hỏi chúng ta phải nghiên cứu thật sâu sắc
những điều kiện khách quan của việc tổ chức lại hệ thống Tòa án nhân dân, nguyên
nhân thúc đẩy để cải cách, cách thức tiến hành để cải cách…để từ đó có thể đề ra
những giải pháp hợp lý nhất trong việc tiến hành đổi mới tổ chức và hoạt động của
Tòa án một cách có hiệu quả, đáp ứng được những yêu cầu của cải cách tư pháp,
đồng thời có thể xây đựng lộ trình thực hiện cải cách một cách có hiệu quả nhất.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
2
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu nội dung đề tài, người viết đã sử dụng những
phương pháp chủ yếu như phân tích luật viết để hiểu rõ hơn nhũng vấn đề được quy
định trong luật cũng như những điều luật cụ thể, phân tích tổng hợp đề có thể khái
quát lại những nội dung cần diễn đạt giúp người đọc có thể hiểu biết được vấn đề đã
phân tích, liệt kệ những vấn đề cụ thể nhằm tạo tính rõ ràng, rành mạch trong quá
trình phân tích cũng như sử dụng phương pháp so sánh để thấy được sự khác biệt
của vấn đề trong quá trình thực hiện.
5. Kết cấu đề tài
Đề tài nghiên cứu được chia ra thành các phần như sau:
Lời mở đầu
Mục lục
Phần nội dung
Kết luận
Danh mục tài liệu tham khảo
Trong đó, phần nội dung được chia ra làm ba chương cụ thể như sau:
Chương 1: Khái quát chung về cơ quan tư pháp – Tòa án nhân dân trong
pháp luật Việt Nam
Chương 2: Tòa án nhân dân theo yêu cầu cải cách tư pháp hình sự
Chương 3: Một số sửa đổi cần thiết trong Bộ luật Tố tùng hình sự và thực
tiễn áp dụng nhằm phù hợp với tiến trình cải cách Tòa án.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
3
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
CHƯƠNG 1
KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÒA ÁN NHÂN DÂN TRONG PHÁP
LUẬT VIỆT NAM
1.1 Khái quát chung về Tòa án Nhân dân Việt Nam
1.1.1 Khái niệm Tòa án
Ở nước ta hiện nay chưa có khái niệm pháp lý chính chức nào giải thích khái
niệm Tòa án. Tuy nhiên dựa vào những quy định pháp luật có liên quan thì Tòa án
là cơ quan thực hiện chức năng tư pháp xét xử duy nhất nhân danh nước Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam, để bảo vệ pháp luật, thực thi pháp luật và rộng hơn là
bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa1.
Tòa án là một tổ chức chính phủ, với quyền xét xử tranh chấp pháp lý giữa
các bên và thực hiện quản lý của công lý trong vấn đề dân sự, hình sự, hành chính
Tòa lao động, Tòa kinh tế và phù hợp với quy định của pháp luật2.
Tóm lại Tòa án là: Cơ quan duy nhất có quyền xet xử ,ra bản án áp dụng
hình phạt đối với bị cáo theo các quy định của pháp luật. Tòa án là cơ quan xét xử
mang quyền lực của nhà nước, cơ quan trung tâm trong hệ thống các cơ quan tư
pháp của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
1.1.2 Chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của Tòa án
Tòa án nhân dân tối cao, các Tòa án nhân dân địa phương, các Tòa án quân
sự và các Tòa án khác do luật địnhlà các cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam. Chỉ có Tòa án mới có quyền tuyên bố một người có tội hoặc
vô tội để áp dụng hình phạt hoặc các biện pháp tư pháp đối với họ.
Tòa án xét xử theo chế độ hai cấp xét xử sơ thẩm và xét xử phúc thẩm.
Ngoài ra Tòa án còn thực hiện chức năng giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án hay
quyết định của các cấp Tòa án sơ thẩm hoặc phúc thẩm đã có hiệu lực pháp luật mà
phát hiện có sự vi phạm nghiêm trọng, trình tự, thủ tục tố tụng… hoặc phát hiện
những tình tiết mới làm thay đổi tính chất của vụ án để đảm bảo hoạt động xét xử
của Tòa án phải đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, tránh oan sai xảy ra.
Tòa án xét xử tập thể và quyết định theo đa số, khi xét xử Thẩm phán độc
lập với Hội Thẩm nhân dân và chỉ tuân theo pháp luật, không một cá nhân, cơ quan
tổ chức nào được phép can thiệp, tác động, làm ảnh hưởng đến tính độc lập xét xử
của Tòa án. Bản án quyết định của Tòa án có tính cưỡng chế Nhà nước nghiêm khắc
nhất để đảm bảo hiệu lực thi hành.
1
Xem Điều 127 Hiến Pháp năm 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2001 và Điều 1 Luật Tồ chức Tòa án nhân dân
năm 2002.
2
Walker - David, The oxford companion to law, Oxford University, 1980.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
4
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
Trong tố tụng hình sự, mọi hoạt động điều tra, truy tố đều phục vụ cho quá
trình xét xử, phục vụ cho việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội.
Bản án quyết định của Tòa án làm cơ sở cho việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối
với phạm tội.
Khi nói đến quyền tư pháp là phải nói đến Tòa án, Tòa án là nơi biểu hiện
một cách mạnh mẽ nhất, tập trung và rõ ràng nhất quyền lực tư pháp thông qua hoạt
động xét xử.
Toà án giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật (quyết định
áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong quá trình giải quyết tranh chấp thương
mại tại Trọng tài, ra quyết định thi hành án hình sự, hoãn hoặc tạm đình chỉ chấp
hành hình phạt tù, ra quyết định miễn chấp hành hình phạt hoặc giảm mức hình phạt
đã tuyên; ra quyết định xoá án tích,...).
Ngoài chức năng xét xử thì Tòa án có nhiệm vụ Tòa án có nhiệm vụ bảo vệ
pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của
nhân dân; bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể; bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do,
danh dự và nhân phẩm của công dân.Trong quá trình xét xử, giải quyết vụ án hình
sự, Tòa án có nhiệm vụ tìm ra nguyên nhân và điều kiện phạm tội, để từ đó có
những kiến nghị, yêu cầu đối với cá nhân có trách nhiệm, tổ chức, cơ quan, nhà
nước có liên quan có những biện pháp hợp lý kịp thời để chống và ngăn ngừa tội
phạm mới phát sinh.
Sau khi ra qyết định thi hành bản án, Tòa án có nhiệm vụ phối hợp với chính
quyền địa phương, các cơ quan đoàn thể, cơ quan VKS, cơ quan thanh tra, Mặt Trận
Tổ Quốc trong việc phát huy tác dụng phối hợp giáo dục ý thức pháp luật, cho
người dân để giúp nhân dân hiểu biết về kiến thức pháp luật phòng ngừa và phòng
chống tội phạm, cũng như hạn chế được các tệ nạn xã hội và các vi phạm pháp luật
khác,giám sát giáo dục bị cáo được hưởng án treo, cải tạo không giam giữ, xét xử
giảm thời gian thử thách đối với những người bị phát tù cho nhưng cho hưởng án
treo, công tác đặc xá.
Tòa án xét xử những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động,
kinh tế, hành chính và giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật. Là
nơi bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của mọi tổ chức, cá nhân khi có tranh chấp
xảy ra, luôn cố gắng xây dựng mối đoàn kết trong nhân dân thông qua việc xét xử,
hòa giải các tranh chấp dân sự, hôn nhân và gia đình, hàn gắn những mâu thuẫn nội
bộ trong nhân dân, giữ được truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc ta là đoàn kết
nhân ái và giúp đỡ lẫn nhau.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
5
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
Theo Điều 170 và Điều 171 của BLTTHS 2003 thì Giải quyết các vụ án theo
đúng thẩm quyền, thẩm quyền theo lãnh thỗ, theo cấp tòa án, theo loại việc, thì mỗi
cấp Tòa án đều có thẩm quyền khác nhau, (Tòa sơ thẩm, Tòa phúc thẩm …), vì vậy
khi nhận hồ sơ vụ án thì cần phải xem xét đó có phải là thẩm quyền của mình hay
không thì mới thụ lý, tránh trường hợp thụ lý vụ án sai thẩm quyền cũng như lãnh
thổ.
1.1.3. Vị trí, vai trò của Tòa án Nhân dân trong bộ máy nhà nước
Ở nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bộ máy nhà nước được tổ
chức theo nguyên tắc tập trung quyền lực có sự phân công và phối hợp chặt chẽ
giữa các cơ quan nhà nước trong việc thực hiện ba quyền: lập pháp, hành pháp, tư
pháp. Thực hiện quyền tư pháp mà chủ yếu là quyền xét xử là một trong những
chức năng rất quan trọng của Nhà nước Việt Nam và được giao cho Tòa án nhân
dân. Do vậy, Toà án nhân dân có vị trí rất quan trọng trong bộ máy nhà nước.
Tòa án có vị trí trung tâm trong các cơ quan tư pháp. Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02-6-2005 của Bộ Chính trị “Về Chiến lược Cải cách tư pháp đến
năm 2020” đã khẳng định: “Tổ chức các cơ quan tư pháp và các chế định bổ trợ tư
pháp hợp lý, khoa học và hiện đại về cơ cấu tổ chức và điều kiện, phương tiện làm
việc; trong đó xác định Toà án có vị trí trung tâm và xét xử là hoạt động trọng
tâm”.
Toà án nhân dân có vai trò quan trọng trong việc giữ vững an ninh chính trị,
trật tự an toàn xã hội, tạo môi trường ổn định cho sự phát triển kinh tế, hội nhập
quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Toà án nhân dân là chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, quyền
con người, đồng thời là công cụ hữu hiệu bảo vệ pháp luật và pháp chế xã hội chủ
nghĩa, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm3.
Vị trí và vai trò của Toà án biểu hiện qua chức năng và thẩm quyền của Toà
án được quy định trong Hiến pháp 1992, Luật tổ chức Toà án nhân dân 2002, Bộ
luật Tố tụng hình sự 2003, Bộ luật Tố tụng Dân sự 2005, pháp lệnh thủ tục giải
quyết các vụ án hành chính và các văn bản pháp luật khác.
Chỉ có Toà án mới có quyền nhân danh Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa
Việt Nam tuyên bố một người có tội hay vô tội. Điều 72 Hiến pháp 1992 quy định
“Không ai bị coi là có tội và phải chịu hình phạt khi chưa có bản án kết tội của Toà
án đã có hiệu lực pháp luật. Người bị bắt, bị giam giữ, bị truy tố, xét xử trái pháp
3
Toà án nhân dân tối cao,
http://www.toaan.gov.vn/portal/page/portal/ebb/1787571?p_id=1787571&p_lang=vn
&m_action=2&p_itemid=423, [truy cập ngày 14/4/2013].
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
6
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
luật có quyền được bồi thường thiệt hại về vật chất và phục hồi danh dự. Người làm
trái pháp luật trong việc bắt, giam giữ, truy tố, xét xử gây thiệt hại cho người khác
phải bị xử lý nghiêm minh”.
Bộ luật Tố tụng hình sự của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm
2003 quy định trình tự, thủ tục tố tụng các vụ án hình sự từ giai đoạn khởi tố, điều
tra, truy tố, xét xử cho đến giai đoạn thi hành án hình sự. Với tư cách là một trong
các chủ thể của quan hệ pháp luật tố tụng hình sự, Toà án có vị trí pháp lý rất quan
trọng. Bộ luật Tố tụng hình sự đã quy định cụ thể chức năng, nhiệm vụ và quyền
hạn của các cấp Toà án trong tố tụng hình sự.
1.1.4. Hệ thống Cơ cấu tổ chức Tòa án Nhân dân
Cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân được quy định tại Chương X Hiến pháp
1992 và tại các Chương I, II, III và IV Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002.
* Tòa án Nhân dân tối cao
Theo quy định của Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án nhân
dân tối cao là cơ quan xét xử cao nhất của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam. Tòa án nhân dân tối cao bao gồm có Chánh án, các Phó Chánh án, các thẩm
phán, các Hội thẩm và Thư ký Tòa án. Nhiệm kỳ của Tòa án nhân dân tối cao theo
nhiệm kỳ của Quốc hội. Chánh án Tòa án nhân dân tối cao do Quốc hội bầu theo sự
giới thiệu của Chủ tịch nước. Các Phó Chánh án và Thẩm phán Tòa án nhân dân tối
cao do Chủ tịch nước bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức theo sự giới thiệu của
Chánh án Tòa án nhân dân tối cao. Các Hội thẩm nhân dân tối cao do ủy ban
Thường vụ Quốc hội cử theo sự giới thiệu của Đoàn Chủ tịch ủy ban Trung ương
Mặt trận Tổ quốc Việt Nam.
Theo Điều 18 Luật tổ chức Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án
nhân dân tối cao bao gồm Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án
Quân sự trung ương, Tòa án hình sự, Tòa án dân sự ,Tòa án kinh tế, Tòa lao động,
Tòa hành chính, và các Tòa phúc thẩm và Tòa án nhân dân tối cao, trong trường
hợp cần thiết, Ủy ban thường vụ Quốc Hội quyết định thành lập các Tòa chuyên
trách khác theo đề nghị của Chánh án Toà án nhân dân tối cao.
Tòa án nhân dân tối cao có nhiệm vụ:
- Hướng dẫn các Tòa án nhân dân địa phương và Tòa án quân sự áp dụng
thống nhất pháp luật, tổng kết kinh nghiệm xét xử của các Tòa án.
- Sơ thẩm, đồng thời chung thẩm các vụ án theo quy định của pháp luật tố
tụng.
- Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực
pháp lý của Tòa án cấp dưới trực tiếp bị kháng cáo, kháng nghị.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
7
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
- Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực
pháp luật bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng.
- Trình Quốc hội hoặc ủy ban Thường vụ Quốc hội những dự án luật, pháp
lệnh về công tác xét xử.
* Tòa án tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương
Thành phần của Tòa án nhân dân tỉnh (thành phố trực thuộc Trung
ương) gồm: Chánh án, các Phó Chánh án, có thẩm phán và hội thẩm nhân dân, được
cấu tạo thành ủy ban thẩm phán, các tòa dân, tòa hình và tòa kinh tế. Trong trường
hợp cần thiết, ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập các tòa
chuyên trách khác theo đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp sau khi thống nhất ý
kiến với Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.4
Chánh án, các Phó Chánh án, các thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm theo
sự đề nghị của Bộ trưởng Bộ Tư pháp, các hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân
tỉnh (thành phố trực thuộc Trung ương) bầu; Nhiệm kỳ Tòa án tỉnh, thành phố trực
thuộc Trung ương là 5 năm.
Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền5:
- Sơ thẩm những vụ án theo quy định của pháp luật tố tụng;
- Phúc thẩm những vụ án mà bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực
pháp luật của Toà án cấp dưới bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của pháp luật
tố tụng;
- Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực
pháp luật của Toà án cấp dưới bị kháng nghị theo quy định của pháp luật tố tụng;
- Giải quyết những việc khác theo quy định của pháp luật.
Theo Điều 27 của Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002 thì Tòa án cấp
tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương bao gồm Ủy ban thẩm phán, Tòa hình sự, Tòa
dân sự, Tòa kinh tế, Tòa lao động, Tòa hành chính, trong các trường hợp đặc biệt
Ủy ban thường vụ Quốc Hội quyết định thành lập các Tòa chuyên trách khác theo
đề nghị của Chánh án Tòa nhân dân tối cao.
Bộ máy giúp việc Toà án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có
Chánh án, các Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký Toà án.
Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương do Chánh án Tòa
án nhân dân tối cao bổ nhiệm sau khi có sự thống nhất với Thường trực Hội đồng
nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương6.
4
Điều 27 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002.
Điều 28 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002.
6
Khoản 7 Điều 25 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002.
5
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
8
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
* Tòa án nhân dân quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh
Tòa án nhân dân huyện (quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh) gồm có Chánh
án, Phó Chánh án, Thẩm phán do Chủ tịch nước bổ nhiệm theo sự đề nghị của Bộ
trưởng Bộ Tư pháp, Hội thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân ở địa phương cùng
cấp bầu ra. Nhiệm kỳ của Tòa án nhân dân là 5 năm7.
Tòa án nhân dân huyện và tương đương có cơ cấu giản đơn không có
Hội đồng thẩm phán và ủy ban thẩm phán cũng như các Tòa án chuyên trách như
các Tòa án cấp tỉnh và Tòa án nhân dân tối cao.
Tòa án nhân dân huyện và tương đương có thẩm quyền: Sơ thẩm những
vụ án hình sự về tội phạm mà bộ luật hình sự quy định hình phạt từ 7 năm trở
xuống, sơ thẩm những vụ án dân sự, lao động, hôn nhân và gia đình, những tranh
chấp hợp đồng kinh tế có giá trị dưới 50 triệu đồng, và những vụ việc khác theo quy
định, trừ những vụ việc mà đương sự là người nước ngoài, các vụ khiếu nại về buộc
thôi việc, những tranh chấp về sở hữu công nghiệp.
* Tòa án quân Sự
Các tòa quân sự được tổ chức trong quân đội Việt Nam để thực hành quyền
xét xử. Các tòa án quân sự thuộc hệ thống Tòa án nhân dân, Chức năng, nhiệm vụ
và quyền hạn cũng như các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Tòa án Quân sự
đều theo quy định chung của Luật Tổ chức Toà án nhân dân 2002. Hệ thống Tòa án
Quân sự gồm có8:
- Tòa Quân sự trung ương;
- Các Tòa án Quân sự quân khu và tương đương;
- Các Tòa án Quân sự khu vực;
- Tòa Quân sự trung ương thuộc cơ cấu của Toà án nhân dân tối cao: “Chánh
án Tòa án Quân sự trung ương là Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, thẩm
phán Tòa án Quân sự là thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao”9.
1.2 Cơ sở lý luận của tiến trình cải cách tư pháp ngành Tòa án Việt Nam
1.2.1. Khái niệm về cải cách tư pháp
Khái niệm “cải cách”: Cải cách là sẽ làm mới những cái gì đang có hoặc làm
mới, để hướng đến cái mới hơn, cái tốt hơn, có hiệu quả hơn cái đã có, nhưng phải
theo định hướng đã đặt ra, đã xác định. Vì vậy, việc cải cách cần có một loạt vấn đề
7
Điều 32 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002.
Điều 34 Luật Tổ chức Toà án nhân dân năm 2002.
9
Xem Khoản 1 Điều 35 Luật tổ chức Tòa án nhân dân 2002.
8
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
9
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
mang tính chiến lược, bao gồm nhiều nội dung bao quát và cụ thể, triển khai thực
hiện nó theo lộ trình, với các yêu cầu rất khác nhau10.
Tư pháp là công việc trông nom xét xử hành vi coi là phạm pháp. Cơ quan
nào chuyên trách bảo vệ pháp luật đấu tranh ngăn chặn vi phạm,tội phạm thì được
coi là cơ quan tư pháp11.
Tiếp cận cơ quan tư pháp theo nghĩa rộng có tính hệ thống theo đó “khái
niệm tư pháp” không chỉ dùng cho Tòa án, mà còn có cả các cơ quan nhà nước khác
thực hiện chức năng có liên quan đến xét xử, trước hết là VKS rồi đến cơ quan điều
tra, thi hành án. Phản ánh nhận thức khá phổ biến trong giới nghiên cứu khoa học
pháp lý hiện nay12 .
Theo Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học biên thì thuật ngữ “tư
pháp” được hiểu là: “việc xét xử các hành vi phạm pháp và và các vụ kiện tụng
trong nhân dân”13 .
Ngoài ra, “Tư pháp là một lĩnh vực quyền lực nhà nước, được thực hiện
thông qua hoạt động phân xử và phán xét tính đúng đắn, tính hợp pháp của các
hành vi, các quyết định pháp luật khi có sự tranh chấp về các quyền và lợi ích giữa
các chủ thể pháp luật”14 .
Về khía cạnh pháp lý, tư pháp được quan niệm như là một ý tưởng cao đẹp
về một nền công lý, giải quyết các tranh chấp trong xã hội đúng với pháp luật, hợp
lẽ công bằng; các biểu hiện của một giá trị về lòng tin của nhân dân vào pháp luật.
Về khía cạnh thể chế Nhà nước, tư pháp được sử dụng để chỉ một quyền lực trong
ba quyền lực: quyền lập pháp, quyền hành pháp, quyền tư pháp. Trong việc xác
định ba quyền, quyền tư pháp được xem là đồng nghĩa với quyền xét xử, một hoạt
động duy nhất chỉ do Tòa án thực hiện. Và theo khía cạnh khoa học tổ chức, tư pháp
được sử dụng để nói về tổ chức tư pháp, một tập hợp của nhiều cơ quan, nhiều tổ
chức, nhiều chức danh liên hệ đến công tác xét xử 15.
Tư pháp (nói chung) có thể được hiểu dưới năm góc độ với năm tư cách khác
nhau:
- Một dạng thực hiện quyền lực Nhà nước - quyền tư pháp;
Xem luathoc.cfeluat.com/showthread.php.
Xem GS.TS. Nguyễn Đăng Dung (chủ biên), Thể chế tư pháp trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. Tư pháp,
Hà Nội, 2005, tr.11.
12
Xem TS. Đinh Văn Ân, TS. Võ Trí Thành (chủ biên), Thể chế - cải cách thể chế và phát triển: Lý luận và
thực tiễn ở nước ngoài và Việt Nam, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2002, tr.276.
13
GS. TS. Hoàng Phê (chủ biên), Từ điển tiếng Việt (Viện Ngôn ngữ học), Nxb. Đà Nẵng - Trung tâm Từ điển
học, 2002, tr.1071.
14
GS.TS. Nguyễn Đăng Dung (chủ biên), Thể chế tư pháp trong Nhà nước pháp quyền, Nxb. Tư pháp, Hà
Nội, 2005, tr.11.
15
TS. Đinh Văn Ân, TS. Võ Trí Thành (chủ biên), Thể chế - cải cách thể chế và phát triển: Lý luận và thực
tiễn ở nước ngoài và Việt Nam, Nxb. Thống kê, Hà Nội, 2002, tr.276.
10
11
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
10
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
- Một hình thức của thực tiễn pháp lý;
- Một quá trình nhận thức lý luận có tính lôgíc để đạt được chân lý khách
quan;
- Một hoạt động nhân danh công lý của Tòa án ;
- Mục đích nhằm đạt được - giải quyết những xung đột của các quan hệ xã
hội trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống xã hội16 .
Tóm lại, Tư pháp là một hoạt động nhân danh công lý của Tòa án để giải
quyết các tranh chấp trong xã hội đúng với pháp luật, hợp lẽ công bằng và được coi
là quyền xét xử của Tòa án.
Như vậy : Cải cách tư pháp là việc đổi mới toàn bộ hệ thống Tòa án, hệ
thống các cơ quan bảo vệ pháp luật và hệ thống cơ quan bổ trợ tư pháp cũng như
hoạt động thực tiễn và đội ngũ cán bộ của ba hệ thống cơ quan này, đồng thời hoàn
thiện các quy định của pháp luật có liên quan. Nhằm đáp ứng nhu cầu cần thiết cho
tiến trình cải cách Tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49/-NQ-TW của Bộ Chính trị
đã đề ra.
Xuất phát từ việc muốn đổi mới mô hình Tòa án ngày càng tiến bộ hơn phù
hợp với sự phát triển của đất nước cho nên đã có nhiều chiến lược cải cách ra đời
như Nghị quyết 08/NQ-TW, ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm vụ
trọng tâm công tác tư pháp thời gian tới” Nghị quyết số 49/NQ-TW ,ngày
02/06/2005 của Bộ Chính trị “ cải cách công tác tư pháp đến năm 2020.”
1.2.2 Sự cần thiết của hoạt động cải cách tư pháp nước ta
Cải cách tư pháp đang là nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước nói chung và của
các cơ quan tư pháp nói riêng nhằm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân. Chính vì thế trong những năm qua Đảng
và Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản pháp luật về xây dựng và hoàn thiện Nhà
nước và pháp luật, kể từ Đại hội lần thứ VI (năm 1986) của Đảng ta, chủ trương đổi
mới toàn diện đất nước được đặt ra và triển khai, trong đó có đề cập đến " tiếp tục
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam trọng tâm
là cải cách hành chính nhà nước".17
Vì vậy, cải cách tư pháp là một đòi hỏi khách quan và cấp thiết để có thể
thích ứng với những đổi mới về kinh tế, hệ thống chính trị... Vấn đề này đã được
chính thức đặt ra tại các Đại hội sau đó của Đảng và ghi nhận trong các Nghị quyết
8 Trung ương khoá VII, Nghị quyết 3 và 7 Trung ương khoá VIII, Nghị quyết 0816
GS. TSKH. Lê Cảm, Quyền tư pháp, hệ thống tư pháp, hoạt động tư pháp, cơ quan tư pháp và cải cách tư
pháp trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Khoa Luật trực thuộc Đại
học Quốc gia Hà Nội - 30 năm truyền thống (1976-2006)”, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2006, tr.302
17
Xem nhiệm vụ đổi mới của Đại hội Đảng VI(1986)
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
11
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
NQ/TW ngày 02/01/2002 và Nghị quyết 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính
trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và đã đạt được một số kết quả góp
phần quan trọng vào việc giữ vững an ninh, chính trị, trật tự an toàn xã hội, bảo vệ
lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp cả tổ chức, công dân, chính sách
pháp luật trong lĩnh vực tư pháp đã được hoạch định và khẩn trương ban hành nhằm
đáp ứng những đòi hỏi của xã hội ; chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của cơ quan
tư pháp và cán bộ của cơ quan tư pháp được phân định rõ ràng hơn; tổ chức bộ máy
các cơ quan tư pháp từng bước được sắp xếp, kiện toàn hợp lý hơn; cán bộ tư pháp,
bổ trợ tư pháp được quan tâm đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn,
phẩm chất đạo đức; cơ sở vật chất, và phương tiện làm việc của các cơ quan tư pháp
được quan tâm đầu tư tốt hơn; cơ chế kiểm tra, giám sát của các cơ quan dân cử đối
với các cơ quan tư pháp đã từng bước được phát huy.
Những yêu cầu và đòi hỏi của tình hình mới đã đặt ra yêu cầu khách quan,
cấp thiết cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn nhằm mục tiêu
“xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công
lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, đất nước...” đáp ứng nhu cầu phát triển
kinh tế, đổi mới hệ thống chính trị và góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền
XHCN.
1.2.3 Mục tiêu của cải cách Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
Thứ nhất, phân định đúng thẩm quyền: Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính
trị xác định “Tòa án sơ thẩm khu vực có nhiệm vụ, thẩm quyền xét xử sơ thẩm các
loại vụ án; tòa án phúc thẩm có nhiệm vụ chủ yếu là xét xử phúc thẩm và xét xử sơ
thẩm một số vụ án. Tòa án thượng thẩm có nhiệm vụ xét xử phúc thẩm; TANDTC có
nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật,
phát triển án lệ và xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm”. Yêu cầu của việc phân định
thẩm quyền cho mỗi cấp Tòa án là phải đảm bảo nâng cao chất lượng giải quyết án,
không để án tồn đọng, quá hạn luật định, giảm thiểu đến mức thấp nhất để xảy ra
oan sai trong hoạt động xét xử, đồng thời cũng phải kế thừa yếu tố hợp lý của việc
phân định thẩm quyền của các cấp Tòa án hiện nay, tránh việc xáo trộn lớn không
cần thiết.
Thứ hai, cải cách Tòa án hình sự là một nhiệm vụ rất quan trọng và cần thiết
trong qua trình cải cách Tòa án ,từng bước nâng cao hiệu quả hoạt động xét xử
trong lĩnh vực tranh tụng tại phiên Tòa, tăng thẩm quyền cho Tòa án nhân dân cấp
huyện, tăng cường xây dựng đội ngũ cán bộ Tòa án, tăng cường xây dựng cơ sở vật
chất, trụ sở làm việc của Tòa án các cấp trong thời gian tới.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
12
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
Thứ ba, cơ cấu tổ chức Tòa án: Hiện nay, cơ cấu tổ chức của ngành Tòa án
có ba cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố thuộc Trung
ương, Tòa án nhân dân huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh. Trong cơ cấu Tòa án
nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh bao gồm nhiều tòa chuyên trách như: Tòa
Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Lao động, Tòa Hành , Tòa kinh tế. Riêng Tòa án nhân
dân tối cao còn bao gồm 3 Tòa phúc thẩm khu vực đặt ở ba Miền Bắc, Trung, Nam.
Cấu trúc này đã làm cho biên chế tổ chức của ngành Tòa án trở nên quá cồng kềnh,
song trên thực tế việc xét xử của các Tòa chuyên trách, Tòa phúc thẩm khu vực vẫn
chưa đạt hiệu quả như mong đợi, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động cũng như uy
tín của ngành Tòa án. Thực hiện Nghị quyết 49/NQ-TW của Bộ Chính trị, cơ cấu tổ
chức của ngành tòa án sẽ là: Tòa án sơ thẩm khu vực, Tòa án phúc thẩm, Tòa án
thượng thẩm và Tòa án nhân dân tối cao. Trong đó tòa án thượng thẩm có vị trí độc
lập không phụ thuộc tổ chức Tòa án nhân dân tối cao. Tổ chức hệ thống Tòa án theo
thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính cấp huyện; Tòa án sơ
thẩm khu vực được tổ chức ở một hoặc một số đơn vị hành chính cấp huyện; ở đô
thị, thành phố do điều kiện giao thông thuận lợi có thể từ hai, ba quận thành lập một
Tòa án sơ thẩm khu vực. Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương thành lập một
Tòa án phúc thẩm. Đối với Tòa án thượng thẩm, tuỳ theo số lượng án phải thụ lý,
giải quyết cần phải tổ chức trong phạm vi từ năm đến mười tỉnh để thành lập một
tòa thượng thẩm là hợp lý.
1.2.4 Tầm quan trọng của Toà án nhân dân trong giai đoạn hiện nay và giai
đoạn sắp tới
Tầm quan trọng của Tòa án trong giai đoạn hiện nay Tòa án đóng một vai trò
rất quan trọng đó là Tòa án đã có những đóng góp to lớn trong công tác đấu tranh và
phòng chống tội phạm góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội
của đất nước. vệc xét xử án hình sự nói riêng đúng người, đúng tội, đúng pháp luật;
hình phạt áp dụng đối với các bị cáo đảm bảo nghiêm minh, tương xứng với tính
chất, mức độ, hành vi phạm tội và hậu quả tội phạm; nhiều vụ án lớn đặc biệt
nghiêm trọng về an ninh quốc gia, mua bán trái phép chất ma túy, giết người, cướp
tài sản, cố ý làm trái quy định về quản lý nhà nước gây hậu quả nghiêm trọng… đã
được đưa ra xét xử kịp thời, nghiêm minh. Điển hình Năm 2012, Tòa án các cấp
cũng đã xét xử lưu động được 7.817 vụ án (tăng hơn cùng kỳ năm trước 2.032 vụ),
đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ chính trị và đấu tranh phòng, chống tội phạm của các địa
phương cũng như cả nước.
Tầm quan trọng của Tòa án trong giai đoạn sắp tới: Tiêp tục những thành
tựu đã đạt được thì trong tương lai Tòa án sẽ luôn là công cụ hữu hiệu khắc phục
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
13
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
được oan, sai; đồng thời, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Tạo
công bằng trong xét xử và bình đẳng giữa các bên tranh tụng. Tòa án phải thật sự là
chỗ dựa của nhân dân trong việc bảo vệ công lý. Ngăn chặn các loại tội phạm phức
tạp và nghêm trọng xét xử công khai, minh bạch, dân chủ, dứt khoát và triệt để. góp
phần ổn định trật tự xã hội
1.2.5 Mối quan hệ giữa Tòa án nhân dân và cơ quan tư pháp khác
1.2.5.1 Giữa Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát
Với vị trí, chức năng rất quan trọng trong bộ máy Nhà nước ta, Viện kiểm sát
nhân dân và Toà án nhân dân có trách nhiệm phối hợp với nhau để giải quyết vụ án
hình sự đúng đắn, khách quan theo luật định nhằm bảo vệ chế độ Nhà nước, bảo vệ
nhân dân và tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Nhận thức rõ tầm quan trọng
của mối quan hệ giữa Viện kiểm sát và Toà án trong việc phòng ngừa và chống tội
phạm, Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị “về một số nhiệm
vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới” đã nhấn mạnh: “Tăng cường sự
phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong hoạt động tố tụng trên cơ sở thực hiện
đúng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan, không hữu khuynh hoặc
đùn đẩy trách nhiệm. Các cơ quan điều tra, kiểm sát, xét xử cần thực hiện đúng thời
hạn tố tụng như luật định”18.
Luật Tổ chức Tòa án nhân dân và Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm
2002 đều quy định trách nhiệm phối hợp giữa Toà án và Viện kiểm sát, với các cơ
quan, tổ chức khác của Nhà nước trong hệ thống chính trị nhằm phòng ngừa và
chống tội phạm có hiệu quả, xử lý kịp thời, nghiêm minh các loại tội phạm và vi
phạm pháp luật trong hoạt động tư pháp19. Các cơ quan tiến hành tố tụng không
những có trách nhiệm phối hợp với nhau mà còn phải phối hợp với các cơ quan nhà
nước khác bằng những nội dung cụ thể, thiết thực được quy định tại Điều 26 và
Điều 27 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 200320. Quan hệ giữa Toà án và Viện kiểm sát
trong hoạt động tố tụng hình sự còn có mục đích chung là tìm ra nguyên nhân và
điều kiện phạm tội, kiến nghị hoặc yêu cầu các cơ quan hữu quan áp dụng các biện
pháp khắc phục và phòng ngừa tội phạm.
- Mối quan hệ phối hợp giữa Tòa án và Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự.
18
Xem Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 2/1/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư
pháp trong thời gian tới.
19
Xem Điều 7 Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2002; Điều 14, Điều 15 Luật Tổ chức Tòa án
nhân dân năm 2002.
20
Xem các nội dung phối hợp cụ thể tại Điều 26, Điều 27 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
14
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
Các cơ quan tiến hành tố tụng nói chung đều có chung nhiệm vụ là đấu tranh,
phòng chống tội phạm, giữ gìn an ninh trật tự, an toàn xã hội và cùng có trách
nhiệm là mọi hành vi phạm tội phải được phát hiện điều tra, truy tố, xét xử nghiêm
minh, không để lọt tội phạm và không làm oan người vô tội, tôn trọng quyền và lợi
ích của công dân, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Chính từ mục đích chung đó đã
hình thành nên mối quan hệ phối hợp trong tố tụng hình sự giữa Viện kiểm sát và
Toà án như là một vấn đề tất yếu. Mối quan hệ phối hợp đó cơ bản là quan hệ giữa
chức năng xét xử và chức năng buộc tội. Bản thân hai chức năng này có quan hệ
biện chứng, hữu cơ với nhau. Không thể xét xử nếu không có sự buộc tội, hay nói
cách khác, ở đâu có buộc tội, thì ở đó phát sinh hoạt động xét xử và bào chữa. Nếu
Viện kiểm sát làm tốt chức năng buộc tội thì hỗ trợ đắc lực cho chức năng xét xử và
ngược lại thì tác dụng không tốt. Ngay từ khi thu thập chứng cứ, đánh giá chứng cứ
nhằm xác định tội trạng và khung hình phạt truy tố, cũng như thủ tục tố tụng được
tiến hành chặt chẽ đặt nền móng cho Toà án thực hiện hiệu quả hoạt động tố tụng.
Tại phiên Toà, nếu kiểm sát viên làm tốt vai trò công tố nhà nước thì tạo điều kiện
thuận lợi cho hoạt động xét xử. Ngược lại Toà án thực hiện chức năng xét xử đúng
đắn tạo điều kiện thuận lợi cho Viện kiểm sát thực hành quyền công tố nhà nước và
kiểm sát hoạt động tư pháp.
Cơ sở của sự phối hợp là chỉ khi xảy ra việc giải quyết vụ án hình sự và dựa
trên các nguyên tắc cơ bản Bộ luật Tố tụng hình sự đã định, trong đó là nguyên tắc
xác định sự thật vụ án và nguyên tắc phối hợp giữa các cơ quan tố tụng hình sự với
các cơ quan, tổ chức nhà nước. Bên cạnh đó quan hệ phối hợp giữa Toà án và Viện
kiểm sát trong tố tụng hình sự còn xuất phát từ yêu cầu phải thực hiện đúng đắn
thẩm quyền của người tiến hành tố tụng; việc thực hiện các quy định của pháp luật
do có sự bất cập, chưa hoàn thiện, do đó đòi hỏi có sự phối hợp hoạt động để đạt
hiệu quả trong hoạt động tố tụng và áp dụng thống nhất căn cứ pháp luật, tránh oan
sai, bỏ lọt tội phạm.
Trong những năm qua mối quan hệ phối hợp giữa Viện kiểm sát và Toà án
trong tố tụng hình sự được thực hiện trên cơ sở các thông tư liên ngành và các quy
chế phối hợp về các vấn đề, như: Những trường hợp cần họp trù bị giữa Tòa án và
Viện kiểm sát quy định tại Thông tư liên tịch số 01 ngày 8/12/1988 của Toà án nhân
tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao; nhằm giải quyết án trọng điểm, phức tạp
theo Thông tư liên ngành số 01/TTLN-BCA-VKSNDTC-TANDTC ngày
15/10/1994 về việc thông báo, gửi, cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến người
phạm tội tại Thông tư liên tịch số 03/2006/TTLT-BCA-VKSNDTC-TANDTC, về
quan hệ phối hợp trong một số hoạt động điều tra, truy tố, xét xử vụ án hình sự quy
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
15
SVTH: Đặng Đình Toàn
Luận văn tốt nghiệp
Tòa án trong chiến lược cải cách tư pháp
định tại Thông tư số 01/2008/TTLT-VKSNDTC- TANDTC-BQP- BCA v.v... Về
quy chế phối hợp được quy định trong Quy chế số 01/2006/QCPH giữa Viện kiểm
sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối cao, Bộ Công an… phối hợp trong công
tác phòng, chống tham nhũng. Trên cơ sở các văn bản pháp luật liên ngành tư pháp
Trung ương xác định về các nội dung phối hợp giải quyết những vấn đề trong vụ án
hình sự, các cơ quan tiến hành tố tụng ở địa phương xây dựng kế hoạch liên ngành
phối hợp giải quyết những vấn đề cụ thể về tư pháp hình sự21.
- Mối quan hệ chế ước giữa Tòa án và Viện kiểm sát trong tố tụng hình sự.
Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, “Chế ước là hạn chế, quy định trong
những điều kiện nhất định”22. Cùng với quan điểm này tác giả Đỗ Ngọc Quang cho
rằng: “Khái niệm chế ước có thể được hiểu như là sự tác động qua lại giữa các bên
theo hướng khống chế lẫn nhau, kiềm chế sự vận động của nhau” 23. Các quan điểm
này cho thấy, chế ước là sự tác động qua lại và kiềm chế lẫn nhau giữa các sự vật,
hiện tượng trong những điều kiện nhất định; trong hoạt động tố tụng hình sự là sự
tác động qua lại giữa các chủ thể tham gia nhằm kiểm soát lẫn nhau việc tuân thủ
pháp luật, tránh việc lạm quyền. Pháp luật nước ta xác lập quan hệ giữa Toà án và
Viện kiểm sát không những là quan hệ phối hợp mà còn là chế ước. Sự tác động qua
lại của hai chủ thể này trong những điều kiện nhất định giúp cho việc thực thi công
vụ đúng đắn, tránh lạm quyền. Nói cụ thể ra là đảm bảo cho hoạt động tố tụng hình
sự tránh sai sót, vi phạm pháp luật dẫn đến việc xâm hại đến quyền và lợi ích hợp
pháp của công dân, nhà nước và xã hội.
Quan hệ chế ước giữa các chủ thể đó thể hiện ở chỗ: Khi Viện kiểm sát là cơ
quan có độc quyền truy tố một người ra toà nhưng việc kết tội lại thuộc về Toà án.
Tại phiên toà xét xử nhân danh nhà nước thực hành quyền công tố, nhưng kiểm sát
viên chỉ đưa ra ý kiến đề xuất quan điểm giải quyết vụ án còn quyết định về tội
trạng, mức hình phạt vẫn là hội đồng xét xử. Nhưng mọi hoạt động xét xử của Toà
án phải đảm bảo đúng yêu cầu là có truy tố về hành vi về con người thì mới được
xét xử. Toà án không thể tuỳ tiện làm trái thủ tục tố tụng, do đó pháp luật quy định
Viện kiểm sát ngoài chức năng công tố còn có chức năng kiểm sát hoạt động tư
pháp, đó là giám sát việc tuân thủ của hội đồng xét xử tại phiên toà, cũng như giám
sát hoạt động tố tụng của người có thẩm quyền. Trong trường hợp vi phạm thủ tục
21
Xem: Kế hoạch số 01/KHLN-CA-VKSND-TAND ngày 12/7/2010 của tỉnh Bình Dương về việc phối hợp
tổ chức đợt tổng kiểm kê người có án phạt tù còn ở ngoài xã hội và người đang chấp hành hình phạt ở cấp xã.
22
Xem: Trung tâm biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam (1995), Từ điển Bách khoa Việt Nam, Hà Nội, tr.
150.
23
Xem: Đỗ Ngọc Quang (1997), Mối quan hệ giữa cơ quan điều tra với các cơ quan tham gia tố tụng hình
sự, Nxb. chính trị Quốc gia, Hà Nội, tr. 99.
GVHD: Th.S Mạc Giáng Châu
16
SVTH: Đặng Đình Toàn
- Xem thêm -