Tài liệu Tổ chức và hoạt động thông tin thư viện tại trường đại học mỏ địa chất

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- ĐỖ THỊ MƢỜNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC THÔNG TIN – THƯ VIỆN Hà Nội - 2017 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------- ĐỖ THỊ MƢỜNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC THÔNG TIN - THƯ VIỆN Chuyên ngành: Khoa học Thông tin -Thư viện Mã số: 60320203 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Mai Hà Hà Nội - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài: “Tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất” là công trình tổng hợp và nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Mai Hà. Các tư liệu, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và rõ ràng. Nếu có điều gì sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả Đỗ Thị Mƣờng LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành cuốn luận văn tốt nghiệp này tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các cá nhân và tổ chức. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu và các thầy cô giáo khoa Khoa học Thông tin - Thư viện, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, Ban Giám hiệu và Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Mỏ - Địa chất đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi tham gia khoá học để hoàn thành luận văn này. Cám ơn người dùng tin của thư viện đã ủng hộ, giúp tôi hoàn thành phiếu khảo sát để tôi hoàn thành luận văn với những số liệu xác thực. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Mai Hà - người đã trực tiếp hướng dẫn tôi tận tình trong thời gian thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn những tình cảm mà gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên khích lệ, tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành chương trình học và thực hiện đề tài. Em xin chân thành cảm ơn! Tác giả Đỗ Thị Mƣờng MỤC LỤC MỤC LỤC ..................................................................................................................1 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT....................................................................................4 DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................5 MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6 1. Tính cấp thiết của đề tài ....................................................................................... 6 2. Tình hình nghiên cứu ............................................................................................ 8 3. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................ 11 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................................... 11 5. Giả thuyết nghiên cứu ......................................................................................... 11 6. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài .................................................... 11 7. Phƣơng pháp nghiên cứu .................................................................................... 12 8. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài ......................................................... 13 9. Cấu trúc luận văn ................................................................................................ 13 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ ĐỊA – CHẤT ..................14 1.1. Các khái niệm cơ bản ....................................................................................... 14 1.1.1. Khái niệm về tổ chức ................................................................................. 14 1.1.2. Khái niệm về hoạt động ............................................................................ 15 1.1.3. Mối quan hệ giữa tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện ............ 16 1.2. Các yếu tố ảnh hƣởng đến tổ chức và hoạt động thông tin – thƣ viện ........ 17 1.2.1. Ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông vào trong hoạt động thư viện ............................................................................................................................... 17 1.2.2. Nguồn nhân lực ......................................................................................... 17 1.2.3. Cơ sở vật chất ............................................................................................. 18 1.2.4. Kinh phí hoạt động .................................................................................... 18 1.2.5. Người dùng tin và nhu cầu tin ................................................................ 19 1.2.6. Các văn bản pháp quy và nhận thức về vai trò thư viện ..................... 19 1.3. Vai trò của tổ chức và hoạt động thông tin – thƣ viện ................................. 20 1.3.1. Vai trò của tổ chức thông tin - thư viện ................................................. 20 1.3.2. Vai trò của hoạt động thông tin – thư viện ........................................... 20 1.4. Tiêu chí đánh giá hiệu quả tổ chức và hoạt động trong cơ quan thông tin thƣ viện ..................................................................................................................... 21 1 1.4.1. Tiêu chí đánh giá về tổ chức .................................................................... 21 1.4.2. Tiêu chí đánh giá về hoạt động ............................................................... 23 1.5. Khái quát về Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất ................................................. 24 1.5.1. Quá trình hình thành và phát triển ........................................................ 24 1.5.2. Chức năng và nhiệm vụ ............................................................................ 25 1.5.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ ........................................................... 27 1.6. Khái quát về Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Đại học Mỏ - Địa chất ....... 28 1.6.1. Lịch sử ra đời và phát triển ...................................................................... 28 1.6.2. Chức năng và nhiệm vụ ............................................................................ 29 1.6.3. Đặc điểm vốn tài liệu ................................................................................. 31 1.6.4. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin ............................................... 32 1.7. Tầm quan trọng của tổ chức và hoạt động đối với sự nghiệp phát triển Trung tâm Thông tin – Thƣ viện Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất ......................39 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA TRUNG TÂM THÔNG TIN – THƢ VIỆN TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT ................ 41 2.1. Thực trạng công tác tổ chức của Trung tâm Thông tin – Thƣ viện Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất ............................................................................................. 41 2.1.1. Cơ cấu tổ chức ............................................................................................ 41 2.1.2. Đội ngũ cán bộ ........................................................................................... 43 2.1.3. Cơ sở vật chất ............................................................................................. 45 2.1.4. Nguồn kinh phí .......................................................................................... 47 2.2. Thực trạng hoạt động của Trung tâm Thông tin – Thƣ viện Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất .................................................................................................... 47 2.2.1. Xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin ......................................... 47 2.2.2. Công tác xử lý tài liệu ............................................................................... 50 2.2.3. Tổ chức và bảo quản tài liệu.................................................................... 54 2.2.4. Công tác phục vụ người dùng tin ........................................................... 56 2.2.6. Một số hoạt động khác .............................................................................. 60 2.3. Đánh giá chất lƣợng tổ chức và hoạt động thông tin – thƣ viện tại Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất ............................................................................................. 61 2.3.1. Công tác tổ chức ........................................................................................ 61 2.3.2. Chất lượng hoạt động thư viện ............................................................... 62 2.4. Nhận xét công tác tổ chức và hoạt động Thông tin – Thƣ viện tại Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất ............................................................................................. 65 2 2.4.1. Ưu điểm ....................................................................................................... 65 2.4.2. Hạn chế........................................................................................................ 66 2.4.3. Nguyên nhân .............................................................................................. 69 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TỔ CHỨC VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ - ĐỊA CHẤT .....................................................................................................71 3.1. Nhóm giải pháp về tổ chức thông tin – thƣ viện ........................................... 71 3.1.1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức hợp lý ........................................................... 71 3.1.2. Đào tạo đội ngũ cán bộ và nâng cao chuyên môn nghiệp vụ ............ 72 3.1.3. Liên kết, giao lưu với các cơ quan thông tin – thư viện trong khu vực và trong cả nước ............................................................................................................... 73 3.1.4. Tăng cường hiệu quả cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật.............. 75 3.2. Nhóm giải pháp về hoạt động thông tin – thƣ viện ....................................... 76 3.2.1. Xây dựng nguồn lực thông tin có định hướng ..................................... 76 3.2.2. Hoàn thiện, nâng cao chất lượng xử lý tài liệu và chuẩn hóa nghiệp vụ thư viện ......................................................................................................................... 78 3.2.3. Đào tạo người dùng tin ............................................................................. 79 3.2.4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin............................................. 80 3.2.5. Đa dạng hóa và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện ............................................................................................................................... 81 3.3. Một số giải pháp khác ...................................................................................... 83 3.3.1. Đẩy mạnh hoạt động marketing .............................................................. 83 3.3.2. Tăng cường hợp tác chia sẻ nguồn lực thông tin ................................ 84 KẾT LUẬN ..............................................................................................................86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................88 PHỤ LỤC .................................................................................................................93 3 DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Tên chữ cái viết tắt Tên đầy đủ CBTV Cán bộ thư viện CNTT Công nghệ thông tin CSDL Cơ sở dữ liệu CSVC Cơ sở vật chất ĐHMĐC Đại học Mỏ - Địa chất NDT Người dùng tin NCS Nghiên cứu sinh NCT Nhu cầu tin SP&DV Sản phẩm và dịch vụ TT-TV Thông tin – thư viện TTTT-TV Trung tâm Thông tin – Thư viện VTL Vốn tài liệu 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Trình độ học vấn của cán bộ .....................................................................43 Bảng 2.2. Trình độ chuyên môn của cán bộ ..............................................................43 Bảng 2.3. Giới tính của cán bộ tại Trung tâm ...........................................................44 Bảng 2.4. Cơ cấu lao động tại các bộ phận của Trung tâm.......................................44 Bảng 2.5. Số lượng trang thiết bị hiện tại của Trung tâm Dịch vụ tìm tin tự động hoá ...................................................................................................................................59 Bảng 2.6. Kết quả điều tra thái độ phục vụ NDT của CBTV ...................................62 Bảng 2.7. Mức độ sử dụng và ý kiến đánh giá về chất lượng các dịch vụ của Trung tâm .............................................................................................................................63 Biểu đồ 1.1. Thành phần NDT của Trung tâm..........................................................35 Biểu đồ 1.2. Phân bố ngôn ngữ tài liệu được sử dụng .............................................36 Biểu đồ 1.3. Phân bố loại hình tài liệu được sử dụng ..............................................37 Biểu đồ 1.4. Mức độ khai thác thông tin của NDT tại Trung tâm ............................38 Biểu đồ 1.5. Nhu cầu sử dụng tài liệu theo chuyên ngành đào tạo ...........................39 Biểu đồ 2.1. Các loại hình dịch vụ NDT yêu cầu .....................................................64 Biểu đồ 2.2. Tỉ lệ đánh giá chất lượng sản phẩm và dịch vụ củaNDT. ....................66 Hình 1.1. Cơ cấu tổ chức Trường Đại học Mỏ - Địa chất........................................27 Hình 2.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức tại TTTT-TV Trường ĐHMĐC ..............................41 5 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong thời đại bùng nổ thông tin hiện nay, được tiếp sức bởi các loại công nghệ tiên tiến, các phương tiện thông tin hiện đại đã giúp cho thế giới xích lại gần nhau một cách nhanh chóng hơn. Thông tin có một vai trò cực kỳ to lớn trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của mỗi đất nước, đặc biệt là trong nền kinh tế tri thức. Nền kinh tế tri thức hiện nay, thì tri thức là sản phẩm của giáo dục - đào tạo, đồng thời là tài sản quý giá nhất của con người và xã hội. Ở Việt Nam, đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, giáo dục - đào tạo là sự nghiệp của toàn Đảng, của toàn dân và toàn xã hội. Nó được coi là quốc sách hàng đầu, cùng với khoa học và công nghệ, giáo dục - đào tạo là nhân tố quyết định việc tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội. Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI đã khẳng định: "Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế…" và "Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng xây dựng đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt". Trước yêu cầu về đổi mới các trường đại học có nhiệm vụ phải tạo được những chuyển biến cơ bản và toàn diện về mục tiêu, nội dung, phương pháp, chương trình giáo dục,...Vì vậy, ngày 15 tháng 08 năm 2007, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành“Quy chế đào tạo đại học và cao đẳng hệ chính quy theo hệ thống tín chỉ”. Đây là hình thức đào tạo hướng vào sinh viên, coi người học là trung tâm trong quá trình dạy và học. Với hình thức này, người học chủ động hơn trong quá trình tiếp thu kiến thức và quản lý thời gian, nâng cao khả năng tự học và tự nghiên cứu. Do vậy, thư viện đại học cần phát huy vai trò, chức năng, nhiệm vụ để phục vụ tốt nhiệm vụ đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ của trường, đồng thời đáp ứng các yêu cầu của đào tạo theo học chế tín chỉ là một yêu cầu cấp thiết, khách quan, đồng thời cần phải được Nhà trường quan tâm đầu tư thỏa đáng với những bước đi vững chắc. 6 Trường Đại học Mỏ - Địa chất (ĐHMĐC) được thành lập trên cơ sở Khoa Mỏ - Địa chất của Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội. Với bề dày 50 năm, kể từ khi được thành lập thì quy mô đào tạo của Nhà trường cũng ngày càng được mở rộng và phát triển. Là nơi đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ thuộc các lĩnh vực khoa học Trái đất và Mỏ, cũng như các lĩnh vực khoa học khác, đáp ứng nhu cầu xã hội, phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước. Để phục vụ cho công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học, Trung tâm Thông tin - Thư viện (TTTT-TV) được xác định là nơi thu thập, xử lý, lưu trữ, bảo quản và phổ biến thông tin cho cán bộ, giảng viên, sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh trong toàn trường. Trong những năm gần đây, TTTT-TV Trường ĐHMĐC đã được chú trọng đầu tư xây dựng một cách cơ bản và đã có nhiều nỗ lực để đáp ứng phần lớn nhu cầu tin (NCT) trong học tập, nghiên cứu, giảng dạy của Nhà trường. Nhận thức được tầm quan trọng đó, TTTT-TV đã không ngừng đổi mới, nâng cao chất lượng mọi hoạt động về cơ sở vật chất (CSVC), về chuyên môn nghiệp vụ lẫn trong công tác phục vụ song vẫn còn một số bất cập như vốn tài liệu (VTL) chuyên ngành còn bổ sung với số lượng hạn chế không đủ phục vụ nhu cầu của người dùng tin (NDT), các sản phẩm và dịch vụ (SP&DV) còn nghèo nàn chưa đa dạng, công tác xử lý tài liệu còn sơ sài,… Công tác tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện (TT-TV) ngày càng có vai trò đặc biệt quan trọng. Nó quyết định chất lượng của các SP&DV cũng như hiệu quả trong việc sử dụng và khai thác của NDT. Mỗi một đơn vị lại có cách thức tổ chức và hoạt động khác nhau nó căn cứ vào đặc thù cụ thể của đơn vị đó. Công tác tổ chức và hoạt động sẽ phản ánh các mặt của mỗi thư viện: CSVC, kinh phí, VTL,... Do vậy, việc tiến hành nghiên cứu về thực trạng tổ chức và hoạt động TTTV Trường ĐHMĐC để đưa ra giải pháp phù hợp là hết sức cần thiết nhằm đổi mới phương thức hoạt động và hoàn thiện công tác tổ chức để nâng cao hiệu quả phục vụ đáp ứng tối đa NCT của NDT. 7 Xuất phát từ ý nghĩa thực tiễn và tầm quan trọng đó, tôi đã chọn đề tài “Tổ chức và hoạt động Thông tin – Thư viện tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Thư viện đại học góp phần đào tạo nguồn nhân lực có tri thức cho đất nước, thúc đẩy tiến bộ xã hội, phát triển sản xuất, khoa học và công nghệ cung cấp những thông tin khoa học mới cho xã hội. Do vậy, trong thời gian qua đã có nhiều tài liệu, công trình nghiên cứu về thư viện như về nguồn lực thông tin, NCT, công tác phục vụ NDT, công tác xử lý tài liệu, văn hóa đọc,…và trong đó có tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện. Đây là vấn đề mang tính truyền thống được nhiều người nghiên cứu, nó bao quát các hoạt động về tổ chức và chuyên môn của thư viện. Về tổ chức và quản lý tiêu biểu có các tài liệu như: Giáo trình “Quản lý thư viện và trung tâm thông tin” của tác giả Nguyễn Tiến Hiển và Nguyễn Thị Lan Thanh, xuất bản năm 2014. Giáo trình “Tổ chức và quản lý công tác thông tin thư viện” của tác giả Nguyễn Tiến Hiển, xuất bản năm 2010. Tài liệu “Tổ chức và quản lý công tác thư viện” của tác giả Âu Thị Cẩm Linh, xuất bản năm 2009. Giáo trình “Tổ chức và quản lý công tác thông tin – thư viện” của tác giả Bùi Loan Thuỳ và Đào Hoàng Thuý, xuất bản năm 1998. Giáo trình “Tổ chức và bảo quản tài liệu” của tác giả Nguyễn Tiến Hiển và Kiều Văn Hốt, xuất bản năm 2005. Tập bài giảng “Tổ chức và quản lý hoạt động thông tin-thư viện” của tác giả Trần Hữu Huỳnh, xuất bản năm 2007. Ngoài ra, trong cuốn sách “Cẩm nang nghề thư viện” của tác giả Lê Văn Viết, xuất bản năm 2000 cũng nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của cơ quan TT-TV. Luận văn “Tổ chức quản lý và hoạt động thông tin thư viện đáp ứng yêu cầu đào tạo tín chỉ tại trường cao đẳng Công thương thành phố Hồ Chí Minh” của tác giả Nguyễn Thị Thanh Giang, bảo vệ năm 2013; “Tổ chức quản lý công tác thông tin - thư viện tại Đại học quốc gia Hà Nội nhằm đáp ứng nhu cầu của kiểm định chất lượng đào tạo”của tác giả Bùi Thị Thu Hương, bảo vệ năm 2007,…Các tài liệu này chủ yếu đưa ra các khái niệm về tổ chức, quản lý và 8 hoạt động nói chung và khái niệm tổ chức, quản lý và hoạt động TT-TV nói riêng. Về hoạt động thông tin – thƣ viện tiêu biểu có các tài liệu như: Luận văn “Tăng cường hoạt động thông tin - thư viện tại Viện Nghiên cứu môi trường và phát triển bền vững” của tác giả Mai Hải Linh, bảo vệ năm 2012; “Tăng cường hoạt động thông tin thư viện trường Đại học Y tế Công cộng trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Bùi Thị Ngọc Anh, bảo vệ năm 2012; bài viết “Thực trạng và giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin - thư viện thời kỳ hiện đại” của tác giả Phùng Ngọc Sáng đăng trên tạp chí Thư viện Việt Nam năm 2012;“Hiện đại hoá hoạt động thông tin – thư viện các trường đại học trong thời đại công nghệ góp phần đổi mới chất lượng giáo dục đại học Việt Nam” (tr.16) của tác giả Nguyễn Thanh Trà đăng trên tạp chí Thư viện Việt Nam (số 3 ra ngày 15/05/2015),…Các tài liệu này nói về hoạt động TT-TV như xây dựng và phát triển vốn tài liệu, xử lý tài liệu, tổ chức và bảo quản tài liệu,...trước xu thế đổi mới giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của giáo dục hiện nay. Về tổ chức và hoạt động có các tài liệu như: “Một số suy ngẫm về tổ chức và hoạt động thông tin - thư viện ở Việt Nam trong giai đoạn sắp tới”, Cao Minh Kiểm đăng trên tạp chí Thư viện Việt Nam năm 2008; “Nâng cao chất lượng tổ chức hoạt động thư viện thông tin tại Trường Đại học Văn Hóa”, Nguyễn Thị Nhung đăng trên tạp chí Thư viện Việt Nam (số 3 ra ngày 15/05/2016); Các luận văn như:“Hoàn thiện tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện tại Đại học Thăng Long” của tác giả Nguyễn Thị Nga, bảo vệ năm 2011;“Nghiên cứu hoàn thiện tổ chức hoạt động thông tin – thư viện Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2” của tác giả Vũ Thị Thúy Chinh, bảo vệ năm 2009; “Đổi mới tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện tại Học viện Báo chí và tuyên truyền” của tác giả Nguyễn Thị Kim Oanh, bảo vệ năm 2012;“Tổ chức và hoạt động thư viện Ngân hàng Nhà nước Việt Nam trong giai đoạn hội nhập quốc tế” của tác giả Phạm Viết Hiếu, bảo vệ năm 2010; “Hiện đại hoá công tác tổ chức và hoạt động thông tin tại trung tâm học liệu Trường Đại học Điện lực” của tác giả Lê Đình Hoàng, bảo vệ năm 2013; “Tăng cường hoạt động thông tin – thư viện Trường Đại học Y tế Công cộng trong 9 giai đoạn hiện nay” của tác giả Bùi Thị Ngọc Oanh, bảo vệ năm 2012;“Nâng cao hiệu quả tổ chức và hoạt động của trung tâm thông tin khoa học tại Cục Quản lý Khoa học Công nghệ và Môi trường, Bộ Công An” của tác giả Hà Hồng Anh, bảo vệ vào năm 2013; “Tổ chức và hoạt động thông tin -thư viện của Đại học Công nghệ Giao Thông vận tải” của tác giả Nguyễn Thị Kim Ngân, bảo vệ năm 2015; “Tổ chức và hoạt động thông tin - thư viện của Đại học Dược Hà Nội” của tác giả Nguyễn Thị Huế, bảo vệ năm 2015; “Tổ chức và hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Phòng trong giai đoạn đổi mới giáo dục đại học” của tác giả Trịnh Thị Ngọc, bảo vệ năm 2015; “Công tác tổ chức và hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật thương mại”của tác giả Bùi Thị Thảo Trinh, bảo vệ năm 2017;… Thông qua các tài liệu trên, các tác giả đã khảo sát hiện trạng công tác tổ chức và hoạt động TT-TV tại các trường đại học và cao đẳng khác nhau. Trên cơ sở xác định các ưu điểm và hạn chế về tổ chức và hoạt động của từng thư viện và đề xuất giải pháp khác nhau nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ và hoạt động từng bước hoàn thiện công tác tổ chức và hoạt động TT-TV, để đưa ra những đóng góp xác thực nhằm góp phần đổi mới, hoàn thiện hệ thống thư viện, nâng cao chất lượng phục vụ NDT trong giai đoạn hiện nay. Các đề tài nghiên cứu về Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng Đại học Mỏ - Địa chất nhƣ: Khóa luận tốt nghiệp:“Nguồn lực thông tin tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Mỏ - Địa chất” của Đoàn Thúy Nga, bảo vệ năm 2014. Khóa luận tốt nghiệp:“Xử lý tài liệu tại Trung tâm Thông tin – Thư viện Ttrường Đại học Mỏ - Địa chất” của Nguyễn Thu Trang, bảo vệ năm 2015. Tuy nhiên, trong khuôn khổ bài khóa luận tốt nghiệp, vấn đề nghiên cứu chỉ được đề cập ở mức độ khái quát, và đề cập tới một khía cạnh cụ thể nhất định như nguồn lực thông tin, công tác xử lý tài liệu. Riêng đối với TTTT-TV Trường ĐHMĐC việc nghiên cứu về công tác tổ chức và hoạt động đáp ứng nhiệm vụ chính trị của Nhà trường, nhu cầu xã hội trong mỗi giai đoạn là công việc cần phải triển 10 khai thường xuyên nhưng cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến vấn đề này. Nhất là trong giai đoạn hiện nay hoạt động TT-TV cần phải nâng cao đáp ứng mục tiêu của Nhà trường đặt ra trong giai đoạn mới là rất cần thiết nên tôi chọn đề tài: “Tổ chức và hoạt động thông tin - thư viện tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất” là đề tài mới và không trùng lặp với đề tài nào. 3. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa, cơ sở lý luận về tổ chức và hoạt động TT-TV, khảo sát NCT và hiện trạng tổ chức và hoạt động TT-TV tại Trường ĐHMĐC đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của TTTT-TV góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học của Nhà trường. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện được những mục đích trên, luận văn cần xác định được nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Khảo sát cơ sở lý luận và hệ thống hóa những khái niệm liên quan đến tổ chức và hoạt động TT-TV. - Phân tích và đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động TT-TV tại Trường ĐHMĐC từ đó chỉ ra những ưu và nhược điểm của TTTT-TV. - Đề xuất các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện công tác tổ chức và hoạt động TT-TV tại Trường ĐHMĐC. 5. Giả thuyết nghiên cứu Giả thuyết đặt ra như sau: “Công tác tổ chức và hoạt động của TTTT-TV Trường ĐHMĐC chưa thật sự phát huy hết hiệu quả hoạt động, chưa đáp ứng đầy đủ NCT của NDT, công tác xử lý tài liệu còn sơ sài, trình độ nghiệp vụ của CBTV còn nhiều hạn chế. Vì vậy, TTTT-TV Trường ĐHMĐC cần phải đổi mới tổ chức và hoạt động, khắc phục những hạn chế để hoàn thiện công tác tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm”. 6. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 6.1. Đối tượng nghiên cứu Tổ chức và hoạt động TT-TV 11 6.2. Phạm vi nghiên cứu - Về không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu tổ chức và hoạt động tại TTTTTV Trường ĐHMĐC. - Về thời gian: Từ năm 2011 đến nay. (Lý do: Từ năm 2011 Trung tâm đã được Nhà trường và Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Việt Nam đầu tư nâng cấp, hiện đại hóa thư viện theo hướng mở và hiện đại). - Về phạm vi nội dung: Công tác tổ chức tại TTTT-TV: Cơ cấu tổ chức, đội ngũ cán bộ, CSVC, kinh phí ,… Về hoạt động tại TTTT-TV: Nguồn lực thông tin, xử lý tài liệu (nội dung, hình thức), tổ chức và bảo quản tài liệu, phục vụ NDT, ứng dụng ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT),… 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, tôi sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: 7.1. Phương pháp luận Luận văn vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng và Nhà nước về hoạt động TT-TV. 7.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể Trong quá trình nghiên cứu và giải quyết các vấn đề cụ thể của luận văn tác giả đã sử dụng các phương pháp sau: - Phương pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu. - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi Số phiếu phát ra là 200 phiếu hỏi, trong đó: + Nhóm cán bộ quản lý, lãnh đạo: 10 phiếu + Nhóm cán bộ nghiên cứu, giảng dạy: 20 phiếu + Nhóm học viên cao học, nghiên cứu sinh, sinh viên: 170 phiếu 12 Tổng số phiếu thu về là 195 phiếu (đạt 98%),trong đó + Nhóm cán bộ quản lý, lãnh đạo là 10 phiếu (đạt 100%); + Nhóm cán bộ nghiên cứu, giảng dạy là 20 phiếu (đạt 100%); + Nhóm học viên cao học, nghiên cứu sinh và sinh viên là 165 phiếu (đạt 97%). - Phương pháp thống kê số liệu - Phương pháp phân tích so sánh. 8. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài 8.1. Ý nghĩa khoa học Trên cơ sở nghiên cứu về thức trạng tổ chức và hoạt động TT-TV tại Trường ĐHMĐC, khẳng định vai trò, ý nghĩa của hoạt động này đối với sự nghiệp giáo dục đào tạo Nhà trường nói chung. 8.2. Ý nghĩa ứng dụng - Kết quả nghiên cứu đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng tổ chức và hoạt động TT-TV tại Trường ĐHMĐC. - Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể là tài liệu tham khảo phục vụ cho nghiên cứu, giảng dạy và học tập trong ngành Khoa học TT-TV. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn được chia thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện tại Trường Đại học Mỏ - Địa chất Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện của Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Đại học Mỏ - Địa chất Chương 3: Giải pháp hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin – thư viện của Trung tâm Thông tin – Thư viện Trường Đại học Mỏ - Địa chất 13 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC MỎ ĐỊA - CHẤT 1.1. Các khái niệm cơ bản 1.1.1. Khái niệm về tổ chức * Khái niệm tổ chức Tổ chức đóng vai trò vô cùng quan trọng trong mọi chế độ xã hội, mọi lĩnh vực, mọi ngành nghề. Nhờ có tổ chức tốt đã đem lại hiệu quả lao động cao. Theo Đại từ điển Tiếng Việt xuất bản năm 2008 của Nguyễn Như Ý: Tổ chức là sắp xếp, bố trí thành các bộ phận để cùng thực hiện một nhiệm vụ hoặc cùng một chức năng chung [41, tr.1604]. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam xuất bản năm 2005, “Tổ chức là hình thức tập hợp, liên kết các thành viên trong xã hội nhằm đáp ứng yêu cầu, nguyện vọng lợi ích của các thành viên; cùng nhau hành động vì mục đích chung.” Theo từ điển từ và ngữ Việt Nam của GS. Nguyễn Lân, khái niệm “tổchức” được định nghĩa như sau: “Sắp đặt và đưa vào nề nếp, sắp xếp để một số đông người tập hợp nhằm thực hiện một mục đích” [19, tr. 1849]. Các giáo sư ở Học viện Hành chính Quốc gia Việt Nam đưa ra định nghĩa: “Tổ chức là một khoa học về sự thiết lập mối quan hệ giữa con người với nhau, nhằm mục đích quản lý tốt đối tượng của mình”. Như vậy, khái niệm “tổ chức” có nhiều cách hiểu khác nhau nhưng cơ bản nội dung giống nhau. Theo đó, có thể định nghĩa “tổ chức” như sau: tổ chức là tập hợp nhiều người được sắp xếp, bố trí để tiến hành công việc theo trình tự nhất định nhằm thực hiện mục tiêu chung. * Khái niệm tổ chức cơ quan thông tin – thư viện Theo tác giả Âu Thị Cẩm Linh, trong cuốn Tổ chức và quản lý công tácthư viện, thì “Tổ chức thông tin thư viện là thiết lập một cơ cấu tổ chức thích hợp cho thư viện hoặc trung tâm thông tin đó tồn tại và phát triển, là bố trí, sắp xếp nguồn lực gồm: tài liệu, máy móc, trang thiết bị, con người,... của thư viện hoặc trung 14 tâm thông tin một cách hợp lý nhất để thư viện và trung tâm thông tin hoạt động có hiệu quả cao nhất” [20, tr.34]. Như vậy, có thể nói tổ chức cơ quan TT-TV bao gồm các nội dung sau: cơ cấu tổ chức của thư viện, đội ngũ cán bộ của thư viện và CSVC của thư viện. 1.1.2. Khái niệm về hoạt động Theo Đại từ điển Tiếng Việt: “Hoạt động là làm những việc khác nhau với mục đích nhất định trong đời sống xã hội”[9, tr.827]. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam: “Hoạt động của con người là một chuỗi các hoạt động tác động vào một đối tượng nhất định nhằm vào mục đích nhất định và có ý nghĩa xã hội” [37, tr.34]. Theo Từ điển từ và ngữ Việt Nam của GS. Nguyễn Lân, khái niệmhoạt động được định nghĩa là: “Hoạt động (hoạt có nghĩa là chuyển động; động là không đứng yên); Vận động, làm cho bộ máy hoạt động lên; Tham gia việc gì đòi hỏi tốn công sức.” [19, tr. 855]. Theo Từ điển Tiếng Việt: “Hoạt động là tiến hành những việc làm có quan hệ chặt chẽ với nhau, thực hiện một chức năng nhất định nào đó trong một chỉnh thể nhằm một mục đích nhất định trong cuộc sống xã hội” [38, tr. 452]. Theo quan điểm của PGS.TS Trần Thị Minh Nguyệt: “Hoạt động có thể được coi là tổng hợp các hành động của con người tác động vào một đối tượng nhất định nhằm đạt một mục đích nhất định và có ý nghĩa xã hội nhất định.” Hoạt động thông tin: “là quá trình sáng tạo, thu thập, xử lý, cải biến, lưu trữ và phổ biến thông tin cho con người” [25,tr.3]. Hoạt động thư viện: “là quá trình thu thập, xử lý, lưu trữ và phổ biến tài liệu cho người đọc” [25, tr.5]. Trên cơ sở này, có thể xác định khái niệm “hoạt động” trong lĩnh vực TTTV là tiến hành toàn bộ các công việc thuộc chức năng và nhiệm vụ có liên quan mật thiết với nhau về chuyên môn nghiệp vụ TT-TV của một thư viện hay một trung tâm thông tin. Bao gồm: Xây dựng và phát triển VTL, tổ chức xử lý nghiệp 15 vụ, tổ chức kho và bảo quản VTL, xây dựng bộ máy tra cứu, tổ chức phục vụ NDT, xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin, ứng dụng CNTT. Ngoài ra, còn một số hoạt động khác như: hoạt động marketing; hoạt động phối hợp, chia sẻ thông tin; hoạt động đào tạo NDT. 1.1.3. Mối quan hệ giữa tổ chức và hoạt động thông tin – thư viện Tổ chức và hoạt động không tồn tại tách rời nhau, nó có mối quan hệ biện chứng với nhau. Nếu theo quan điểm của Triết học thì có thể coi “tổ chức” là hình thức, còn “hoạt động” là nội dung. Nội dung và hình thức là một cặp phạm trù trong phép biện chứng duy vật và là một trong những nội dung của nguyên lý về mối liên hệ phổ biến dùng để chỉ mối quan hệ biện chứng giữa “nội dung” tức phạm trù chỉ tổng hợp tất cả những mặt, những yếu tố, những quá trình tạo nên sự vật và “hình thức” là phạm trù chỉ phương thức tồn tại và phát triển của sự vật, là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của sự vật đó. Vì nội dung là những mặt, những yếu tố, những quá trình tạo nên sự vật, còn hình thức là hệ thống các mối liên hệ tương đối bền vững giữa các yếu tố của nội dung nên nội dung và hình thức luôn gắn bó chặt chẽ với nhau trong một thể thống nhất. Mối quan hệ giữa nội dung và hình thức là mối quan hệ biện chứng, trong đó nội dung quyết định hình thức và hình thức tác động trở lại nội dung. Giữa nội dung và hình thức không phải luôn luôn có sự thống nhất. Một tổ chức, cơ quan mà không có hoạt động thì tổ chức, cơ quan đó khó mà tồn tại và phát triển được. Một hoạt động mà không có tổ chức thì khó mang lại hiệu quả. Trong lĩnh vực TT-TV, mối quan hệ giữa tổ chức bộ máy và các nội dung hoạt động chịu sự tác động lẫn nhau. Sự phát triển của các nội dung hoạt động đòi hỏi phải kiện toàn tổ chức, để có thể đáp ứng yêu cầu triển khai thực hiện hoạt động, cũng như quản lý quá trình thực hiện thông qua sự thiết lập mối quan hệ giữa các bộ phận, cá nhân chịu trách nhiệm thực hiện hoạt động đó. 16