Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi më ®Çu
1-/
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi:
Níc ta lµ níc n«ng nghiÖp thuéc khu vùc nhiÖt ®íi giã mïa quanh n¨m
nãng Èm. DiÖn tÝch trång tra ë níc ta chiÕm mét tû träng lín trong ®Êt ®ai,
d©n sè lµm nghÒ n«ng ë níc ta nhiÒu. Do ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ tù nhiªn vµ
khÝ hËu thÝch hîp víi c©y trång, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “N«ng nghiÖp lµ mÆt trËn
hµng ®Çu” trªn con ®êng x©y dùng chñ nghÜa x· héi. §¹i héi ®¹i biÓu §¶ng
toµn quèc lÇn thø 6 ®· cô thÓ ho¸ b»ng 3 ch¬ng tr×nh kinh tÕ lín lµ “l¬ng thùc,
thùc phÈm - hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu”.
VÒ l¬ng thùc, tõ chç ta ph¶i lo ®ñ ¨n ®Õn phÊn ®Êu cã xuÊt khÈu vµ ®Õn
nay ta ®· lµm ®îc ®iÒu ®ã, s¶n lîng l¬ng thùc n¨m 1993 ®· ë møc 25 triÖu
tÊn/n¨m song xu híng nh÷ng n¨m tíi kh«ng nh÷ng võa ph¶i ®¶m b¶o ®ñ l¬ng
thùc tiªu dïng cho toµn quèc mµ cßn phÊn ®Êu xuÊt khÈu mét lîng lín h¬n
nhiÒu. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng lµ ph¶i ®¶m
b¶o ®ñ c¶ vÒ sè lîng, chñng lo¹i vµ chÊt lîng ph©n bãn v« c¬ ®óng thêi vô cho
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
NÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong thêi kú qu¸
®é. VÊn ®Ò lu th«ng ph©n bãn v« c¬ theo c¬ chÕ thÞ trêng ë ®iÒu kiÖn cô thÓ
cña níc ta hiÖn nay ph¶i ®îc tæ chøc nh thÕ nµo ®Ó võa ®¶m b¶o nhiÖm vô ®Æt
ra, võa ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp lµm c«ng t¸c lu th«ng tån t¹i vµ cã l·i. Víi
t c¸ch lµ c¸n bé c«ng t¸c t¹i Tæng C«ng ty VËt t N«ng nghiÖp tiÕp xóc víi qu¸
tr×nh kinh doanh ph©n bãn, t¸c gi¶ xin chän ®Ò tµi “Tæ chøc lu th«ng ph©n
bãn v« c¬ theo c¬ chÕ thÞ trêng ë ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2-/
Môc ®Ých cña ®Ò tµi:
- Lµm râ c¬ së lý luËn cña lu th«ng hµng ho¸ nãi chung vµ ®Æc ®iÓm tæ
chøc lu th«ng ph©n bãn v« c¬ nãi riªng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
- Ph©n tÝch thùc tr¹ng tæ chøc lu th«ng ph©n bãn v« c¬ ë níc ta hiÖn nay
rót ra nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh quy luËt cña qu¸ tr×nh lu th«ng ph©n bãn.
- §Ò xuÊt kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn viÖc tæ chøc lu th«ng ph©n bãn v«
c¬ phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta.
3-/
Ph¹m vi nghiªn cøu:
§Ò tµi nghiªn cøu vµ x©y dùng c¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p luËn vÒ tæ
chøc lu th«ng ph©n bãn v« c¬. §Ò tµi nghiªn cøu viÖc lu th«ng ph©n bãn v« c¬
trong ph¹m vi c¶ níc.
4-/
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:
Sö dông ph¬ng ph¸p vËt biÖn chøng, duy vËt lÞch sö nghiªn cøu tæng thÓ
vÊn ®Ò. C¸c ph¬ng ph¸p to¸n, thèng kª, ph©n tÝch còng ®îc sö dông ®Ó nghiªn
cøu c¸c vÊn ®Ò cô thÓ.
5-/
KÕt cÊu cña ®Ò tµi.
Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, phô lôc vµ danh môc tµi liÖu tham
kh¶o. §Ò tµi gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng I -
§Æc ®iÓm vµ néi dung c¬ b¶n cña tæ chøc lu th«ng
ph©n bãn v« c¬ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
Ch¬ng II -
Nghiªn cøu, ph©n tÝch t×nh h×nh lu th«ng ph©n bãn
v« c¬ ë ViÖt Nam hiÖn nay.
Ch¬ng III -
Ph¬ng híng vµ biÖn ph¸p c¬ b¶n nh»m hoµn thiÖn
qu¸ tr×nh lu th«ng ph©n bãn v« c¬ ë ViÖt Nam hiÖn
nay.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Ch¬ng 1
§¨c ®iÓm vµ néi dung c¬ b¶n
cña tæ chøc lu th«ng ph©n bãn v« c¬
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ë viÖt nam
1-/
Tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng.
1.1-/ Lu th«ng vµ vÞ trÝ cña lu th«ng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n
Lu th«ng lµ ®a s¶n phÈm tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn n¬i tiªu dïng, lµ cÇu nèi
trung gian mét bªn lµ s¶n xuÊt vµ ph©n phèi vµ mét bªn lµ tiªu dïng.
Thùc tÕ cho thÊy, thÝch øng víi mçi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ c«ng t¸c lu
th«ng ®îc thùc hiÖn b»ng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch
ho¸ tËp trung, Nhµ níc qu¶n lý kinh tÕ chñ yÕu b»ng mÖnh lÖnh, c¸c c¬ quan
hµnh chÝnh, kinh tÕ can thiÖp s©u vµo nghiÖp vô s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh
nghiÖp nhng l¹i kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c quyÕt ®Þnh cña m×nh. Quan hÖ
gi÷a c¸c ngµnh lµ quan hÖ däc, ®îc kÕ ho¹ch ho¸ b»ng chÕ ®é cÊp ph¸t vµ lao
®éng s¶n phÈm. Lu th«ng trong thêi kú nµy chñ yÕu lµ giao nép s¶n phÈm cho
c¸c ®¬n vÞ theo ®Þa chØ vµ gi¸ c¶ do Nhµ níc ®Þnh s½n. Tãm l¹i trong nÒn kinh tÕ
kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung khi mµ ba vÊn ®Ò trung t©m cña nÒn kinh tÕ lµ: s¶n xuÊt
c¸i g×? s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo? s¶n xuÊt cho ai? ®Òu do Nhµ níc quyÕt ®Þnh th×
lu th«ng hµng ho¸ chØ lµ viÖc b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ s¶n xuÊt ra theo kÕ ho¹ch
vµ gi¸ c¶ ®îc Ên ®Þnh tríc.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c doanh nghiÖp ®Òu cã quyÒn tù chñ
trong s¶n xuÊt, kinh doanh hay nãi kh¸c ®i c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù quyÕt
®Þnh ba vÊn ®Ò kinh tÕ trung t©m (s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n
xuÊt cho ai?) th× lu th«ng hµng ho¸ kh«ng thÓ ®¬n thuÇn lµ viÖc b¸n s¶n phÈm
hµng ho¸ ra theo kÕ ho¹ch vµ gi¸ c¶ Ên ®Þnh tríc.
Muèn thùc hiÖn ®îc chøc n¨ng lµ cÇu nèi trung gian gi÷a s¶n xuÊt, ph©n
phèi vµ tiªu dïng th× lu th«ng hµng ho¸ ph¶i ®îc hiÓu lµ mét qu¸ tr×nh kinh tÕ
bao gåm nhiÒu kh©u tõ viÖc nghiªn cøu thÞ trêng, x¸c ®Þnh nhu cÇu kh¸ch
hµng, ®Æt hµng vµ tæ chøc s¶n xuÊt, thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô tiªu thô, xóc tiÕn
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
b¸n hµng nh»m môc ®Ých ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Quan niÖm lu th«ng hµng ho¸
lµ qu¸ tr×nh tiªu thô s¶n phÈm, HiÖp héi kÕ to¸n quèc tÕ ®Þnh nghÜa: Tiªu thô
(b¸n hµng hµng ho¸, lao vô, dÞch vô) lµ viÖc chuyÓn dÞch quyÒn së h÷u s¶n
phÈm, hµng ho¸, lao vô dÞch vô ®· thùc hiÖn cho kh¸ch hµng ®ång thêi thu ®îc tiÒn hµng hoÆc ®îc quyÒn thu tiÒn b¸n hµng.
Lu th«ng hµng ho¸ nÕu xÐt trªn mèi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ th× ®îc chia
ra lu th«ng hµng ho¸ trong níc vµ lu th«ng hµng ho¸ níc ngoµi, hay ®îc gäi lµ
néi th¬ng vµ ngo¹i th¬ng (xuÊt nhËp khÈu). C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña hµng ho¸
lu th«ng trªn thÞ trêng chia ra: lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt (vËt t thiÕt bÞ); lu th«ng
tiÒn vèn; søc lao ®éng vµ cuèi cïng lµ lu th«ng vËt phÈm tiªu dïng.
Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi bao gåm bèn kh©u: s¶n xuÊt - ph©n phèi trao ®æi (lu th«ng) - tiªu dïng.
S¶n xuÊt lµ kh©u më ®Çu, lµ qu¸ tr×nh con ngêi sö dông t liÖu s¶n xuÊt
®Ó t¹o ra s¶n phÈm (díi hai d¹ng: t liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng) cho
con ngêi.
Ph©n phèi lµ mét khÈu cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi nãi lªn c¸ch
chia s¶n phÈm (t liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng) nh thÕ nµo tuú theo viÖc
ai lµ chñ t liÖu s¶n xuÊt ®ã.
Trao ®æi lµ mét khÈu trung gian ®a t liÖu s¶n xuÊt vµ vËt phÈm tiªu dïng
®Õn n¬i tiªu dïng. Trao ®æi cã thÓ tiÕn hµnh díi d¹ng hiÖn vËt hoÆc díi d¹ng
mua b¸n th«ng qua ®ång tiÒn. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ ph¸t triÓn s¶n xuÊt
hµng ho¸, th× tõ ng÷ trao ®æi thêng ®îc dïng víi hµm ý lµ mua b¸n, th«ng qua
mua b¸n ®Ó trao ®æi hµng ho¸ víi nhau. Lu th«ng còng lµ mét ho¹t ®éng kinh
tÕ trung gian g¾n s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Tham gia kh©u lu th«ng nµy cã c¸c
ho¹t ®éng cña c¸c ngµnh vËn t¶i, thu mua (lu th«ng n«ng s¶n vËt t) cung øng
vËt t vµ ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n cña néi th¬ng vµ ngo¹i th¬ng. Nh vËy kh¸i
niÖm lu th«ng bao hµm néi dung ®Çy ®ñ h¬n, réng h¬n kh¸i niÖm trao ®æi.
Mçi chu kú t¸i s¶n xuÊt b¾t ®Çu tõ kh©u s¶n xuÊt vµ kÕt thóc ë kh©u tiªu
dïng. S¶n xuÊt lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, tiªu dïng lµ ®iÓm cuèi cïng, cßn ph©n phèi
trao ®æi (lu th«ng) lµ kh©u trung gian, v× s¶n phÈm sau khi ®îc s¶n xuÊt ra
muèn ®îc tiªu dïng ph¶i qua ph©n phèi vµ trao ®æi. Cã thÓ thÊy râ vÞ trÝ cña lu
th«ng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi theo s¬ ®å díi ®©y.
S¶n xuÊt
Ph©n phèi
Lu th«ng
4
Tiªu dïng
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cã mèi quan hÖ quyÕt ®Þnh vµ
t¸c ®éng thóc ®Èy lÉn nhau.
+ XÐt h×nh thøc bªn ngoµi, mèi quan hÖ nµy thÓ hiÖn, trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt, c¸c thµnh viªn cña x· héi thÝch nghi (t¹o ra, c¶i biÕn) c¸c s¶n phÈm
cña tù nhiªn cho phï hîp víi yªu cÇu cña con ngêi; ph©n phèi x¸c ®Þnh tû lÖ
mçi c¸ nh©n tham gia vµo s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra.
+ Lu th«ng ®em l¹i cho c¸ nh©n nh÷ng s¶n phÈm nhÊt ®Þnh mµ anh ta
muèn dïng phÇn nhËn ®îc do ph©n phèi ®Ó trao ®æi (lu th«ng); cuèi cïng,
trong tiªu dïng c¸c s¶n phÈm trë thµnh ®èi tîng tiªu dïng vµ ®èi tîng cña viÖc
chiÕm h÷u c¸ nh©n. S¶n xuÊt s¸ng t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm thÝch hîp víi c¸c
nhu cÇu, ph©n phèi ph©n chia c¸c vËt ®o ra theo nh÷ng quy luËt x· héi; trao
®æi (lu th«ng) l¹i ph©n phèi l¹i c¸i ®· ®îc ph©n phèi theo nh÷ng nhu cÇu c¸
biÖt; cuèi cïng trong tiªu dïng, s¶n phÈm vît ra khái vËn ®éng x· héi ®ã, trùc
tiÕp trë thµnh ®èi tîng phôc vô cho mét nhu cÇu c¸ biÖt vµ tho¶ m·n nhu cÇu
®ã trong qu¸ tr×nh tiªu dïng. Nh vËy s¶n xuÊt thÓ hiÖn ra lµ ®iÓm xuÊt ph¸t,
tiªu dïng lµ ®iÓm cuèi cïng, ph©n phèi trao ®æi lµ ®iÓm trung gian. §iÓm
trung gian nµy l¹i cã hai yÕu tè vµ ph©n phèi ®îc coi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ x·
héi vµ trao ®æi lµ yÕu tè xuÊt ph¸t tõ c¸ nh©n.
+ §i s©u ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ta
thÊy s¶n xuÊt lu«n lµ c¸i quyÕt ®Þnh, quy ®Þnh ®èi víi ph©n phèi, trao ®æi vµ
tiªu dïng. Song ph©n phèi, trao ®æi vµ tiªu dïng kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn
chÞu sù quy ®Þnh mét c¸ch thô ®éng mµ nã cßn cã t¸c ®éng trë l¹i trong mèi
quan hÖ biÖn chøng.
* Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. S¶n xuÊt còng trùc tiÕp lµ tiªu
dïng- Tiªu dïng vÒ hai mÆt, chñ quan vµ kh¸ch quan: c¸ nh©n ph¸t triÓn n¨ng
lùc cña m×nh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ång thêi còng tiªu phÝ, tiªu dïng c¸c
n¨ng lùc ®ã trong hµnh vi s¶n xuÊt, còng gièng nh hµnh vi sinh con ®Î c¸i lµ
sù tiªu phÝ søc sèng. MÆt kh¸c s¶n xuÊt lµ tiªu dïng c¸c t liÖu s¶n xuÊt mµ ngêi ta sö dông c¸c t liÖu s¶n xuÊt ®ã hao mßn ®i mét phÇn ph©n gi¶i thµnh
nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña s¶n phÈm. V× vËy b¶n th©n hµnh vi s¶n xuÊt trong
mäi nh©n tè cña nã còng ®ång thêi lµ hµnh vi tiªu dïng. Trong trêng hîp nµy,
s¶n xuÊt ®îc coi lµ trùc tiÕp ®ång nhÊt víi tiªu dïng vµ tiªu dïng ®îc coi lµ
trùc tiÕp ¨n khíp víi s¶n xuÊt. Vµ ®îc c¸c nhµ kinh tÕ häc gäi lµ tiªu dïng s¶n
xuÊt.
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Tiªu dïng ®ång thêi còng trùc tiÕp lµ s¶n xuÊt, còng nh trong tù nhiªn,
tiªu dïng c¸c nguyªn tè ho¸ chÊt lµ sù s¶n xuÊt thùc vËt, hay trong qu¸ tr×nh
¨n uèng, mét trong nh÷ng h×nh thøc tiªu dïng con ngêi s¶n xuÊt ra b¶n th©n
c¬ thÓ cña m×nh. §iÒu ®ã còng cã gi¸ trÞ ®èi víi mäi h×nh thøc tiªu dïng kh¸c,
nh÷ng h×nh thøc tiªu dïng nµy vÒ mÆt nµy hay mÆt kh¸c, mçi h×nh thøc mét
kiÓu ®· gãp phÇn vµo viÖc s¶n xuÊt ra con ngêi. §ã lµ sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt
tiªu dïng. Sù s¶n xuÊt cã tÝnh chÊt tiªu dïng nµy - mÆc dï nã lµ mét sù thèng
nhÊt trùc tiÕp cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng - vÒ c¨n b¶n kh¸c víi s¶n xuÊt theo
®óng nghÜa cña nã. Sù thèng nhÊt trùc tiÕp, trong ®ã s¶n xuÊt trùc tiÕp víi tiªu
dïng, vµ tiªu dïng ®ång nhÊt víi s¶n xuÊt, vÉn gi÷ tÝnh chÊt hai mÆt trùc tiÕp
cña chóng.
VËy, s¶n xuÊt trùc tiÕp lµ tiªu dïng, tiªu dïng trùc tiÕp lµ s¶n xuÊt. Mçi
c¸i trùc tiÕp lµ c¸i ®èi lËp cña nã. Nhng ®ång thêi gi÷a hai c¸i ®ã cã vËn ®éng
m«i giíi. S¶n xuÊt lµ m«i giíi cho tiªu dïng, s¶n xuÊt t¹o ra nh÷ng vËt liÖu
cho tiªu dïng, kh«ng cã vËt liÖu nµy th× tiªu dïng sÏ kh«ng cã ®èi tîng. Nhng
tiªu dïng còng lµ m«i giíi cña s¶n xuÊt v× chØ cã tiªu dïng t¹o ra c¸c chñ thÓ
cho c¸c s¶n phÈm, míi lµm cho s¶n phÈm trë thµnh s¶n phÈm ®èi víi chñ thÓ.
S¶n phÈm chØ ®¹t ®Õn sù kÕt thóc cuèi cïng cña nã trong tiªu dïng mµ th«i.
Kh«ng cã s¶n xuÊt th× kh«ng cã tiªu dïng, nhng kh«ng cã tiªu dïng còng
ch¼ng cã s¶n xuÊt v× trong trêng hîp ®ã s¶n xuÊt sÏ kh«ng cã môc ®Ých. Tiªu
dïng t¹o ra s¶n xuÊt thÓ hiÖn chØ cã trong tiªu dïng th× s¶n phÈm míi thùc sù
trë thµnh s¶n phÈm, míi ®em ®Õn cho s¶n phÈm mét sù hoµn thiÖn cuèi cïng
vµ tiªu dïng t¹o ra nhu cÇu vÒ mét s¶n phÈm míi.
S¶n xuÊt t¹o ra tiªu dïng b»ng c¸ch, t¹o ra vËt liÖu cho tiªu dïng x¸c
®Þnh ph¬ng thøc tiªu dïng, lµm n¶y ra ë ngêi tiªu dïng c¸c nhu cÇu cña ®èi tîng lµ s¶n phÈm do s¶n xuÊt t¹o ra, do ®ã s¶n xuÊt s¶n xuÊt ra ®èi tîng tiªu
dïng, ph¬ng thøc tiªu dïng vµ sù kÝch thÝch tiªu dïng.
* Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ ph©n phèi: c¬ cÊu cña sù ph©n phèi hoµn
toµn do c¬ cÊu cña s¶n xuÊt quy ®Þnh. B¶n th©n sù ph©n phèi lµ s¶n vËt cña s¶n
xuÊt, kh«ng chØ vÒ mÆt néi dung v× ngêi ta cã thÓ ®em ph©n phèi nh÷ng kÕt
qu¶ cña s¶n xuÊt th«i mµ vÒ c¶ h×nh thøc, v× ph¬ng thøc nhÊt ®Þnh cña viÖc
tham gia vµo s¶n xuÊt quy ®Þnh h×nh th¸i ®Æc thï cña ph©n phèi, h×nh th¸i theo
®ã ngêi ta tham gia vµo sù ph©n phèi. Tuy nhiªn ph©n phèi cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi ®èi víi s¶n xuÊt. Bëi v× ph©n phèi biÓu hiÖn thµnh ph©n phèi s¶n phÈm
vµ do ®ã h×nh nh nã rÊt c¸ch xa ®èi víi s¶n xuÊt vµ tùa hå nh ®éc lËp víi s¶n
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
xuÊt. Nhng tríc khi lµ ph©n phèi s¶n phÈm th× ph©n phèi lµ ph©n phèi nh÷ng
c«ng cô s¶n xuÊt vµ ph©n phèi c¸c thµnh viªn x· héi theo nh÷ng lo¹i s¶n xuÊt
kh¸c nhau, c¸i ®ã tøc lµ mét sù quy ®Þnh kh¸c cña mèi quan hÖ trªn (viÖc c¸c
c¸ nh©n lÖ thuéc vµo nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh). Râ rµng ph©n phèi
s¶n phÈm chØ lµ kÕt qu¶ cña sù ph©n phèi ®ã mµ th«i, sù ph©n phèi nµy ®· bao
hµm trong b¶n th©n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ quyÕt ®Þnh c¬ cÊu s¶n xuÊt. Nh vËy,
s¶n xuÊt ph¶i xuÊt ph¸t tõ mét sù ph©n phèi nhÊt ®Þnh vÒ c«ng cô s¶n xuÊt,
nªn theo ý nghÜa ®ã th× ph©n phèi Ýt nhÊt cña ph¶i cã tríc s¶n xuÊt, lµ tiÒn ®Ò
cña s¶n xuÊt vµ do ®ã quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt.
* Quan hÖ gi÷a s¶n xuÊt vµ trao ®æi: b¶n th©n lu th«ng chØ lµ mét yÕu tè
nhÊt ®Þnh cña trao ®æi, hoÆc lµ cña trao ®æi xÐt trªn toµn bé cña nã. V× trao ®æi
chØ lµ mét yÕu tè trung gian, mét mÆt lµ gi÷a s¶n xuÊt vµ ph©n phèi do s¶n
xuÊt quyÕt ®Þnh, vµ mÆt kh¸c lµ víi tiªu dïng, cßn b¶n th©n ph©n phèi l¹i thÓ
hiÖn ra mét yÕu tè cña s¶n xuÊt, nªn râ rµng lµ trao ®æi bao hµm trong s¶n
xuÊt víi t c¸ch lµ yÕu tè cña s¶n xuÊt. Tríc hÕt, sù trao ®æi ho¹t ®éng vµ n¨ng
lùc ®îc thÓ hiÖn trong b¶n th©n s¶n xuÊt lµ mét bé phËn trùc tiÕp cña s¶n xuÊt
vµ lµ mÆt c¨n b¶n cña s¶n xuÊt; Thø hai, ®èi víi trao ®æi s¶n phÈm sù trao ®æi
lµ ph¬ng tiÖn ®Ó s¶n xuÊt ra thµnh phÈm nh»m phôc vô cho sù tiªu dïng trùc
tiÕp. Trong ph¹m vi ®ã, b¶n th©n trao ®æi lµ mét hµnh vi bao gåm ë trong s¶n
xuÊt; Thø ba, sù trao ®æi gi÷a c¸c nhµ kinh doanh víi nhau xÐt vÒ mÆt tæ chøc
cña nã lµ hoµn toµn do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh, ®ång thêi nã l¹i lµ ho¹t ®éng s¶n
xuÊt. Trao ®æi chØ ®éc lËp víi s¶n xuÊt, kh«ng dÝnh g× víi s¶n xuÊt ë trong giai
®o¹n cuèi cïng mµ th«i - khi s¶n phÈm ®îc trao ®æi trùc tiÕp ®Ó tiªu dïng. Nhng kh«ng cã ph©n c«ng lao ®éng th× kh«ng cã trao ®æi; trao ®æi t nh©n gi¶
®Þnh ph¶i cã nÒn s¶n xuÊt t nh©n vµ cêng ®é cña trao ®æi, tÝnh chÊt phæ cËp
cña trao ®æi còng nh h×nh th¸i trao ®æi lµ do sù ph¸t triÓn vµ kÕt cÊu cña nÒn
s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do ®ã trong mäi yÕu tè cña nã trao ®æi hoÆc lµ trùc tiÕp
bao gåm trong s¶n xuÊt, hoÆc do s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.
* Sù ph©n tÝch gi÷a quan hÖ gi÷a c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt cho
thÊy gi÷a s¶n xuÊt - ph©n phèi- lu th«ng - tiªu dïng lµ nh÷ng bé phËn cña tæng
thÓ, lµ nh÷ng sù ph©n biÖt trong néi bé mét khèi thèng nhÊt. Trong ®ã s¶n
xuÊt chi phèi b¶n th©n nã víi tÊt c¶ sù ®èi lËp trong tÊt c¶ nh÷ng tÝnh quy ®Þnh
cña nã, còng nh nã chi phèi c¸c yÕu tè kh¸c chÝnh lµ b¾t ®Çu tõ s¶n xuÊt mµ
qu¸ tr×nh lÆp l¹i kh«ng ngõng. B¶n th©n s¶n xuÊt ®Õn lît nã còng do c¸c yÕu tè
kh¸c quyÕt ®Þnh. Khi thÞ trêng nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× quy
m« s¶n xuÊt còng t¨ng lªn vµ sù ph©n c«ng trong s¶n xuÊt còng trë nªn s©u
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
s¾c h¬n; ph©n phèi biÕn ®æi, s¶n xuÊt còng biÕn ®æi theo; cuèi cïng th× nh÷ng
yªu cÇu cña tiªu dïng quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt.
1.2-/ Lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung
Lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt còng lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt, lµ
m¾t xÝch kh«ng thÓ thiÕu ®îc gi÷a c¸c chu kú s¶n xuÊt trong ®iÒu kiÖn ph©n
c«ng lao ®éng ®· ph¸t triÓn. Lu th«ng kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ viÖc “ph©n phèi
” t liÖu s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi, nã thùc sù lµ tÊm g¬ng
ph¶n chiÕu kh¸ ®Çy ®ñ bé mÆt kinh tÕ cña mét ®Êt níc; MÆc dï vËy b¶n chÊt
cña nã ®ã lµ mét kh©u cña t¸i s¶n xuÊt cã thÓ xem lµ b¾t ®Çu cña s¶n xuÊt vµ
còng lµ kÕt thóc cña s¶n xuÊt. K- M¸c ®· tãm t¾t lu th«ng t b¶n bëi c«ng thøc:
T - H (sx) H-T- H(sx)- H-....
(1)
Lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt x¶y ra ë (1) tøc lµ nèi s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt.
MÆt kh¸c K.M¸c ®· chøng minh luËn ®Ò: Lu th«ng kh«ng t¹o ra gi¸ trÞ hµng
ho¸. Nhng trong (1) Ta thÊy cã søc xuÊt hiÖn cña tiÒn (T) tøc lµ ph¶i cã sù trao
®æi th«ng qua h×nh th¸i tiÒn tÖ. X· héi ph¸t triÓn h×nh thµnh mét bé phËn míi
®ã lµ nh÷ng tæ chøc vµ c¸ nh©n chuyªn kinh doanh trong lÜnh vùc lu th«ng.
Trong ®ã cã kinh doanh t liÖu s¶n xuÊt. LÜnh vùc ho¹t ®éng nµy ngµy cµng
ph¸t triÓn vµ trong sù ph¸t triÓn ®a d¹ng ®ã n¶y sinh nh÷ng h×nh thøc kinh
doanh g©y thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi, mµ tríc tiªn lµ nã g©y
thiÖt h¹i cho chÝnh nh÷ng ngêi lµm lu th«ng thùc sù vµ ch©n chÝnh.
Tõ s¬ ®å sau:
TLSX- SL§
S¶n xuÊt
Pk
TLTD
A
Pk+1
TLSX.
Trong ®ã gi¶ sö nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt n lo¹i hµng ho¸ .
Gäi: Pk = (Pjk ) lµ gi¸ hµng t¹i chu kú s¶n xuÊt thø k cña lo¹i hµng ho¸
J (J = 1,n)
A = (aij )nxn - lµ ma trËn chi phÝ
§Ó ®¬n gi¶n gi¶ ®Þnh tiªu dïng SL§ khi tÝnh chi phÝ s¶n xuÊt nh TLTD
Nh vËy trong ®iÒu kiÖn c©n b»ng vµ nÕu kinh tÕ hÇu nh ®ãng trªn thÞ trêng khu vùc th×:
n
Pi aijPj
j 1
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Hay P= A.P
NÕu tÝnh theo chu kú ta sÏ cã:
n
n
n
j 1
j 1
j 1
Pik 1 aijPik aijPjk aijPjk (1 )
Trong ®ã lµ tû xuÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, tøc lµ:
Pk+1 = (1+) A Pk.
Do ®ã, sau t chu kú s¶n xuÊt:
Pt = (1 + )t At P0.
Trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng ta cã thÓ chän sao cho Pt héi tô ®Õn P, víi
mét gi¸ gèc nhÊt ®Þnh. Vµ c«ng thøc P = A.P chÝnh lµ c¬ së ®Ó gi¶i thÝch
nguån gèc cña lîi nhuËn- ®ã lµ søc lao ®éng, lµ chi phÝ lao ®éng sèng. §¬ng
nhiªn kh«ng ph¶i v× thÕ mµ lao ®éng vËt ho¸ kh«ng cã vai trß quan träng, ®«i
khi lµ quyÕt ®Þnh trong viÖc t¹o ra lîi nhuËn. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ: Muèn
thùc hiÖn ®óng b¶n chÊt cña lu th«ng th× bÊt kú mét lo¹i t liÖu s¶n xuÊt nµo
còng cÇn x¸c ®Þnh mét con ®êng qua lu th«ng ng¾n nhÊt, cã thÓ hiÓu theo
nghÜa chi phÝ chø kh«ng chØ cã ý nghÜa ®Þa lý. Thêng th× lu th«ng hµng ho¸
nãi chung hay t liÖu s¶n xuÊt nãi riªng cña c¸c níc ph¸t triÓn hay cha ph¸t
triÓn, th× c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c«ng t¸c lu
th«ng còng kh«ng thÓ b¸n rÎ vµ kh«ng chÞu mua rÎ.
ë ViÖt Nam trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung c¸c hµng ho¸
mua b¸n trªn thÞ trêng cha ph¶i ®· vËn ®éng theo quy luËt Cung- cÇu, nhiÒu
yÕu tè cña s¶n xuÊt cha trë thµnh hµng ho¸, ch¼ng h¹n: ®Êt ®ai, søc lao ®éng,
ph©n bãn, x¨ng dÇu, chÊt x¸m, tiÒn tÖ... Nã lµ nÒn kinh tÕ víi nhiÒu ho¹t ®éng
kinh tÕ trong x· héi cha hoµn toµn theo ®óng c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ,
trong ®ã viÖc mua b¸n t liÖu s¶n xuÊt lµ mét trêng hîp ®iÓn h×nh. Trong thêi
kú nµy lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ë níc ta ®îc ®¸nh gi¸ lµ: Lén xén, vßng vÌo,
tÝnh x· héi thÊp.
§iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç ngêi mua cña ngêi lµm lu th«ng kh«ng ph¶i lµ
ngêi s¶n xuÊt tøc lµ x¶y ra hiÖn tîng lu th«ng -lu th«ng ... s¶n xuÊt, trong ®ã
môc ®Ých cña lu th«ng vÒ mÆt x· héi hÇu nh kh«ng ph¶i lµ s¶n xuÊt dï ngêi
mua lµ ngêi s¶n xuÊt. Tõ ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lén xén kinh doanh theo kiÓu
“cß måi, chØ trá”. MÆt kh¸c t¹o nªn nhu cÇu gi¶ t¹o h¹n chÕ søc s¶n xuÊt, gi¸
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¶ kh«ng ph¶n ¸nh ®óng quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu. Hµng ho¸ t liÖu
s¶n xuÊt lu th«ng vßng vÌo nh mét “vËt ngon” th¸ch thøc ngêi s¶n xuÊt. Vµ
cuèi cïng chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng do ph¶i chÊp nhËn gi¸ t liÖu s¶n xuÊt qu¸ cao
(gi¸ h¹ch to¸n). Cßn lu th«ng hÇu nh chØ ®Ó lu th«ng- ®Ó kiÕm lêi, qua qu¸
tr×nh lu th«ng nhiÒu cÊp. VËy c¸c tæ chøc, c¸ nh©n hay c¸c doanh nghiÖp lµm
c«ng t¸c lu th«ng trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ thu ®îc lîi nhuËn ë ®©u ra.
Vµ ®iÒu nµy ®ùoc kh¼ng ®Þnh lµ ch¾c ch¾n do mét chñ thÓ kinh doanh m¹nh
d¹n bá vèn ra, do ®ã ph¶i thu l·i. Nªn mçi lÇn mua b¸n l¹i ph¶i tu©n theo qu¸
tr×nh lµ: Khi ngêi s¶n xuÊt b¸n t liÖu s¶n xuÊt cho ngêi chuyªn kinh doanh t
liÖu s¶n xuÊt th× ph¶i trÝch ra mét phÇn lîi nhuËn rßng cña m×nh ®Ó “nhê ”b¸n
hµng. PhÇn trÝch ®ã sÏ kh«ng bÐ h¬n c«ng søc ngêi kinh doanh t liÖu s¶n xuÊt
sÏ bá ra ®Ó b¸n hé hµng cho m×nh. (K.M¸c còng ®· chØ ra lîi nhuËn th¬ng
nghiÖp h×nh thµnh nh vËy). HoÆc ë gãc ®é kh¸c nÕu ngêi kinh doanh ®Çu tiªn
kh«ng chia lîi nhuËn ®ñ cho ngêi kinh doanh tiÕp theo vµ sau n÷a th× phÇn lîi
nhuËn ®ã cã ngêi øng tríc cho hä- ®ã chÝnh lµ ngêi s¶n xuÊt hay ®óng h¬n lµ
chu kú s¶n xuÊt sau ®ã. V× 2 lý do: Thø nhÊt cã thÓ hä vÉn cßn l·i dï l·i Ýt ;
Thø hai lµ hä buéc ph¶i s¶n xuÊt nÕu kh«ng muèn ph¸ s¶n vµ cho kh«ng toµn
bé phÇn vèn cè ®Þnh ®· mua s¾m. HÖ qu¶ dÉn ®Õn lµ sù luÈn quÈn trong lu
th«ng vµ lµm ¶nh hëng ®Õn c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã liªn quan. Trong trêng
hîp ®ã chØ cã mét c¸ch duy nhÊt lµ ph¸ s¶n mét sè ngµnh vµ gi¶m l¬ng cña b¶n
th©n ngêi lao ®éng ®Ó cã thÓ lµm cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m tèi thiÓu. §iÒu nµy
dÉn ®Õn thÊt nghiÖp t¬ng ®èi vµ søc lao ®éng, kÓ c¶ sè ngêi ®îc ®µo t¹o ngµy
cµng hao mßn, n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m. MÆc nhiªn do yÕu tè t©m lý lu th«ng
chu kú sau sÏ chÊp nhËn gi¸ cao h¬n mét chót vµ chÝnh ®iÒu ®ã lµm cho ngêi
chuyªn kinh doanh t liÖu s¶n xuÊt thÊy cã thÓ chÊp nhËn gi¸ mua vµo cao h¬n,
nÕu xÐt mét chu kú s¶n xuÊt, lu th«ng th× thÊy hä cã l·i, nhng nÕu kÐo dµi, chu
kú t¨ng lªn th× tû lÖ l·i gi¶m dÇn mµ thuÕ doanh thu t¨ng dÇn, quan hÖ ®ã cã thÓ
m« t¶ nh sau:
PtT
Dt
L
C
T
T0
t
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Dt: Doanh thu
T: ThuÕ
C: Chi phÝ (gi¶ ®Þnh ®¬n gi¶n)
Khi ®ã nÕu ta thÊy kh«ng cã sù can thiÖp ®ñ m¹nh th× sau chu kú(t),
kinh doanh b¾t ®Çu thua lç thËm chÝ ph¸ s¶n ®iÒu ®ã dÉn ®Õn mét nghÞch lý
®èi víi ngêi kinh doanh t liÖu s¶n xuÊt chuyªn nghiÖp, chuyªn doanh lµ cµng
bu«n cµng lç chø kh«ng ph¶i bu«n g× còng l·i. VËy l·i vµo tay ai-®ã lµ nh÷ng
nhµ kinh doanh th¬ng m¹i cÊp 2, cÊp 3... thËm chÝ kh«ng cÇn vèn mµ chØ b»ng
vay ng©n hµng hoÆc m«i giíi - ®ã lµ nh÷ng nhµ lµm lu th«ng kiÓu “cß måi, chØ
trá” Nh÷ng ngêi tham gia ph¸ trËt tù lu th«ng nµy thu l·i. VÒ mÆt lý thuyÕt l·i
cßn ®îc chi vµo thuÕ ng©n s¸ch nhµ níc, song thùc tÕ kh«ng h¼n nh vËy. Trong
khi ®ã râ rµng thÞ trêng khu vùc còng nh thÞ trêng thÕ giíi th«ng thêng cã tÝnh
æn ®Þnh theo thêi kú, nh vËy mét ®Êt níc qu¸ nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt nh níc ta
thêi kú nµy, th× gi¸ t liÖu s¶n xuÊt trªn thÞ trêng thùc chÊt phô thuéc vµo gi¸
nhËp khÈu. Gi¸ c¸c lo¹i t liÖu s¶n xuÊt kh«ng trùc tiÕp phô thuéc vµo søc s¶n
xuÊt trong níc mµ phô thuéc vµo gi¸ chuyÓn ®æi ®ång ngo¹i tÖ m¹nh vµ c¸c
chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu. ë ®©y l¹i xuÊt hiÖn mét nguy c¬ cho ngêi s¶n xuÊt
còng nh ngêi chuyªn kinh doanh t liÖu s¶n xuÊt, lµ lµm cho qu¸ tr×nh thua lç
võa kÐo dµi võa ®ét biÕn kh«ng dù b¸o ®îc.
Trªn c¬ së nh÷ng ph©n tÝch ®èi víi ho¹t ®éng lu th«ng TLSX trong nÒn
kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, mét sè kÕt luËn ®îc rót ra lµ:
- Nhµ níc kh«ng kiÓm so¸t ®îc m¹ng líi lµm lu th«ng TLSX b»ng ph¸p
luËt, do thÞ trêng chØ cã mét gi¸; mÆt kh¸c mét sè TLSX cÇn cho sù ph¸t triÓn
cña ®Êt níc, c¸c TLSX chñ chèt cÇn nhËp khÈu nhµ níc ®· ®éc quyÒn - ®éc
quyÒn nhËp vµ ®éc quyÒn qua chÝnh s¸ch thuÕ quan.
- §èi víi tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n ®¬n vÞ s¶n xuÊt, kinh doanh nhµ níc cha
thùc hiÖn ®îc chÕ ®é kiÓm to¸n, cha buéc c¸c c¸ nh©n, ®¬n vÞ ph¶i ghi chÐp
h¹ch to¸n, theo mét hÖ thèng chøng tõ thèng nhÊt nh»m ®¶m b¶o thu quèc
doanh, thuÕ kh«ng bÞ thÊt tho¸t.
- Nhµ níc cha tæ chøc ®îc nh÷ng c¬ quan th«ng tin kinh tÕ chuyªn ngµnh
nh»m th«ng b¸o kh«ng chØ gi¸ c¶ mµ cßn cã chøc n¨ng híng dÉn, lµm cÇu nèi
gi÷a cung- cÇu vÒ th«ng tin qua viÖc b¸n tin, b¸n nh÷ng bé sè liÖu khëi th¶o
còng nh ®· xö lý. Lµm cho Cung- cÇu gÆp nhau vµ gi¶m ®¸ng kÓ h×nh thøc lu
th«ng TLSX kh«ng trùc tiÕp ®Õn ngêi s¶n xuÊt. C¸c doanh nghiÖp nhê ®ã cã thÓ
kÕt hîp c¸c th«ng tin kh¸c nhau mµ quyÕt ®Þnh sö dông TLSX.
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- §èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt còng nh c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ®¨ng ký kinh
doanh vËt t cÇn hoµn thiÖn dÇn qui tr×nh nghiªn cøu thÞ trêng cña m×nh. Së dÜ
trong thßi kú nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung lu th«ng rèi lo¹n mét phÇn
còng do chÝnh ngêi s¶n xuÊt kh«ng nghiªn cøu thÞ trêng cÈn thËn, mÆt kh¸c,
ngêi kinh doanh TLSX còng kh«ng cã c¸ch n¾m ch¾c Cung- cÇu hµng m×nh
kinh doanh. §iÒu ®ã tÊt yÕu dÉn ®Õn viÖc xuÊt hiÖn líp ngêi lµm lu th«ng chØ
víi môc ®Ých kiÕm lêi nªu trªn. Lµm ®îc viÖc nµy b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp
ph¶i ®îc trang bÞ ®Çy ®ñ kiÕn thøc vÒ thÞ trêng ®Æc biÖt lµ thÞ trêng TLSX céng
víi kinh nghiÖm ®Æc thï thùc tiÔn khi kinh doanh mçi ngµnh hµng.
- VÒ së h÷u nhµ níc cha cã ngêi chñ thùc sù cña tµi s¶n ®ã theo nghÜa
chñ së h÷u. §©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p vµ kh«ng dÔ gi¶i quyÕt ngay. Nguyªn nh©n
kh«ng thÓ mua rÎ còng chÝnh tõ vÊn ®Ò së h÷u sinh ra, thËm chÝ s¶n xuÊt
kh«ng cÇn cã l·i (L·i thùc chø kh«ng ph¶i l·i gi¶) còng xuÊt ph¸t tõ vÊn ®Ò së
h÷u.
1.3-/ Kinh tÕ thÞ trêng vµ tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt.
1.3.1. Kinh tÕ thÞ trêng vµ vai trß cña lu th«ng.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ë ®ã s¶n
xuÊt c¸i g×, nh thÕ nµo, cho ai ®Òu ®îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ trêng.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n, c¸c
doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô trªn thÞ trêng.
Th¸i ®é c xö cña c¸c thµnh viªn tham gia thÞ trßng lµ híng vµo t×m kiÕm lîi
Ých cña m×nh theo sù dÉn d¾t cña gi¸ c¶ thÞ trêng.
Kinh tÕ thÞ trêng vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®Õn lît nã, c¬ chÕ thÞ
trêng t¸c ®éng díi sù chi phèi cña c¸c quy luËt thÞ trêng trong m«i trêng c¹nh
tranh nh»m môc tiªu lîi nhuËn.
Nh©n tè c¬ b¶n cña thÞ trêng, c¬ chÕ thÞ trêng lµ hµng ho¸ tiÒn tÖ, ngêi
b¸n, ngêi mua, tõ ®ã h×nh thµnh mèi quan hÖ c¬ b¶n cña c¬ chÕ thÞ trêng lµ
quan hÖ cung cÇu. VÒ b¶n chÊt, c¬ chÕ thÞ trêng lµ c¬ chÕ gi¸ c¶ tù do. C¬ chÕ
nµy cã mét sè ®Æc trng sau:
-C¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph©n bæ, sö dông c¸c nguån tµi nguyªn, lao
®éng, vèn ®îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan th«ng qua ho¹t ®éng cña c¸c
quy luËt kinh tÕ.
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
-HÇu nh tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ®Òu ®îc
tiÒn tÖ ho¸.
- Lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ lîi Ých kinh tÕ. C¬ chÕ thÞ trêng dïng lç l·i ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c
vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n.
- C¹nh tranh lµ m«i trêng ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng, lµ yÕu tè thóc
®Èy tiÕn bé kü thuËt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ hiÖu qu¶ cña s¶n xuÊt.
- C¬ chÕ thÞ trêng kh«ng ph¶i lµ mét mí hçn ®én mµ lµ mét trËt tù kinh
tÕ, trËt tù nµy ®îc h×nh thµnh bëi sù t¸c ®éng cña hÖ thèng quy luËt cña thÞ trêng.Th«ng qua sù ho¹t ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ, sù linh ho¹t cña hÖ
thèng gi¸ c¶, nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã kh¶ n¨ng duy tr× ®îc sù c©n b»ng cña søc
cung vµ søc cÇu vÒ hµng ho¸, dÞch vô, Ýt khi g©y ra sù khan hiÕm vµ thiÕu thèn
hµng ho¸.
Qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi cã liªn quan mËt thiÕt víi sù tuÇn hoµn vµ
chu chuyÓn cña vèn s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp, thÓ hiÖn ë lao
®éng x· héi trong nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau cña nã. Sù vËn ®éng cña lao
®éng x· héi t¹o thµnh néi dung c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi ph¸t sinh tõ trong c¬ cÊu
cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña thÞ trêng.
Do cã mèi liªn hÖ lÉn nhau trong qu¸ tr×nh chu chuyÓn vèn kinh doanh
nªn ®ßi hái ph¶i cã sù trao ®æi ho¹t ®éng gi÷a nh÷ng ngêi lao ®éng, gi÷a
nh÷ng tËp thÓ s¶n xuÊt vµ c¸c doanh nghiÖp ...v.v. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸
viÖc trao ®æi ®îc thùc hiÖn ®îc th«ng qua mua b¸n trªn thÞ trêng. Thêng th× sù
trao ®æi c¸c ho¹t ®éng trong néi bé doanh nghiÖp mang tÝnh chÊt trùc tiÕp kü
thuËt cßn sù trao ®æi diÔn ra gi÷a c¸c doanh nghiÖp mang tÝnh chÊt lu th«ng
hµng ho¸. Râ rµng lu th«ng chØ lµ mét giai ®o¹n trao ®æi nhÊt ®Þnh bao trïm
mét lÜnh vùc c¸c quan hÖ s¶n xuÊt réng lín h¬n.
Lu th«ng hµng ho¸ ph¸t sinh trong lÜnh vùc lu th«ng; VËy lÜnh vùc lu
th«ng lµ g×? vµ thùc chÊt lµ g×? Tríc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh lÜnh vùc lu th«ng lµ lÜnh
vùc ho¹t ®éng mµ dùa vµo ®ã sù tuÇn hoµn vµ chu chuyÓn cña vèn kinh doanh
cña doanh nghiÖp ®îc thùc hiÖn. Nã còng ®ßi hái cã ®èi tîng lao ®éng vµ t liÖu
lao ®éng cho viÖc thùc hiÖn ho¹t ®éng ®ã. ViÖc ho¹t ®éng b×nh thêng cña lÜnh
vùc nµy, phï hîp víi nhiÖm vô vµ chøc n¨ng x· héi cña nã ®ßi hái h×nh thµnh
hÖ thèng c¸c tæ chøc kinh doanh nh doanh nghiÖp th¬ng m¹i, vËn t¶i, kho vËn,
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
chuÈn bÞ hµng ho¸...v.v. Th«ng qua hÖ thèng nµy mét khèi lîng hµng ho¸ khæng
lå, nhÊt lµ vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®îc lu chuyÓn.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i, khi mµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt
vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn cao ®é th× hÇu nh mäi s¶n phÈm ®Òu
®îc s¶n xuÊt vµ tiªu dïng díi h×nh thøc hµng ho¸. V× vËy, sù vËn ®éng cña
mét sè lîng lín s¶n phÈm x· héi tõ lÜnh vùc s¶n xuÊt ®Õn lÜnh tiªu dïng ®·
h×nh thµnh qu¸ tr×nh lu th«ng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh lu th«ng chÝnh lµ qu¸
tr×nh hµng ho¸ kh«ng ngõng t¸ch rêi ngêi s¶n xuÊt ®Ó tiÕp cËn víi ngêi tiªu
dïng, còng chÝnh lµ sù tæng hoµ c¸c hµnh vi chuyÓn nhîng ph¸t sinh gi÷a c¸c
chñ thÓ cña thÞ trêng kh¸c nhau. V× thÕ trao ®æi lµ tÕ bµo riªng biÖt vµ yÕu tè
cÊu thµnh lu th«ng. Do m©u thuÉn bªn trong cña qu¸ tr×nh trao ®æi s¶n sinh ra
tiÒn tÖ, cho nªn trong lu th«ng, mét mÆt lµ hiÖn tîng biÓu hiÖn trong lu th«ng
cña mét sè lîng lín hµng ho¸, mÆt kh¸c lµ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ ngîc l¹i víi
ph¬ng híng lu th«ng hµng ho¸. Sù tæng hîp c¸c vËn ®éng cña tiÒn tÖ trªn ph¬ng híng kh¸c nhau ®· h×nh thµnh lu th«ng tiÒn tÖ. V× vËy qu¸ tr×nh lu th«ng
trªn thùc tÕ lµ sù thèng nhÊt cña lu th«ng hµng ho¸ vµ sù lu th«ng tiÒu tÖ. Lu
th«ng hµng ho¸ quyÕt ®Þnh lu th«ng tiÒn tÖ, nhng lu th«ng tiÒn tÖ l¹i cã t¸c
®éng ngîc l¹i ®Õn lu th«ng hµng ho¸ nã lµ chÊt kÝch thÝch lu th«ng hµng ho¸,
thËm chÝ sù vËn ®éng cña tiÒn tÖ cßn cã t¸c dông híng hµng ho¸ ch¶y vÒ ®©u.
Nh vËy, lu th«ng lµ mét qu¸ tr×nh kh¸ch quan cã liªn hÖ víi sù vËn ®éng
cña gi¸ trÞ s¶n phÈm x· héi. Lu th«ng lµ sù thay ®æi h×nh thøc gi¸ trÞ cña hµng
ho¸. Dï lµ nh÷ng hµng ho¸ dïng cho tiªu dïng s¶n xuÊt tiªu dïng c¸ nh©n th×
còng nh thÕ. B¶n chÊt cña qu¸ tr×nh lu th«ng hµng ho¸ lµ mua vµ b¸n nh÷ng
hµng ho¸ nµy hay hµng ho¸ kia ®îc thùc hiÖn kh¸c nhau. §iÒu nµy lµ do ®Æc
tÝnh vÒ c«ng dông cña nh÷ng hµng ho¸ Êy quyÕt ®Þnh. §iÒu cÇn nhÊn m¹nh ë
®©y lµ lu th«ng hµng ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt kh«ng phô thuéc vµo
c«ng dông cña hµng ho¸ nhng c¸c h×nh thøc tæ chøc ®Ó chuyÓn ®a ®Õn tay ngêi tiªu dïng l¹i kh¸c nhau.
Vai trß cña lu th«ng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng: Díi gãc ®é vi m«, lu
th«ng ®ãng vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh
nghiÖp. Khi qu¸ tr×nh lu th«ng kÕt thóc, tøc lµ s¶n phÈm cña doanh nghiÖp ®îc
tiªu thô, lµ nã ®· ®îc ngêi tiªu dïng chÊp nhËn ®Ó tho¶ m·n mét nhu cÇu nµo
®ã. Søc tiªu thô s¶n phÈm cña mét doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë møc b¸n ra, uy tÝn
cña doanh nghiÖp, chÊt lîng s¶n phÈm, sù thÝch øng víi nhu cÇu ngêi tiªu dïng
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
vµ sù hoµn thiÖn cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô. Nãi c¸ch kh¸c lu th«ng hµng ho¸
ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ ®iÓm m¹nh vµ ®iÓm yÕu cña doanh nghiÖp.
Lu th«ng hµng ho¸ g¾n gi÷a ngêi s¶n xuÊt víi ngêi tiªu dïng, nã gióp
cho c¸c nhµ s¶n xuÊt hiÓu thªm vÒ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña m×nh vµ nhu cÇu cña
kh¸ch hµng.
Trªn gi¸c ®é vÜ m«, lu th«ng hµng ho¸ cã vai trß quan träng trong viÖc
c©n ®èi gi÷a cung vµ cÇu, v× nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét thÓ thèng nhÊt víi
nh÷ng c©n b»ng, víi nh÷ng t¬ng quan tØ lÖ nhÊt ®Þnh. S¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®îc tiªu thô (lu th«ng) tøc lµ s¶n xuÊt ®ang diÔn ra mét c¸ch b×nh thêng, tr«i
ch¶y, tr¸nh ®îc sù mÊt c©n ®èi, gi÷ ®îc b×nh æn trong x· héi. §ång thêi lu
th«ng gióp c¸c ®¬n vÞ, ngµnh, x¸c ®Þnh ph¬ng híng vµ bíc ®i cña kÕ ho¹ch
s¶n xuÊt cho giai ®o¹n tiÕp theo.
Th«ng qua lu th«ng hµng ho¸ cã thÓ dù ®o¸n nhu cÇu tiªu dïng cña x·
héi nãi chung vµ tõng khu vùc nãi riªng ®èi víi tõng lo¹i s¶n phÈm. Trªn c¬
së ®ã c¸c doanh nghiÖp sÏ x©y dùng ®îc c¸c kÕ ho¹ch phï hîp nh»m ®¹t hiÖu
qu¶ cao nhÊt.
1.3.2. Lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
Lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ qu¸ tr×nh ho¹t
®éng kinh tÕ ®a s¶n phÈm vËt t s¶n xuÊt sang l·nh vùc tiªu dïng. Nã lµ tªn gäi
chung cña ho¹t ®éng trao ®æi vËt t s¶n xuÊt dïng cho s¶n xuÊt gi÷a c¸c h×nh
thøc kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp. VËt t lu th«ng lµ s¶n
vËt ®îc x· héi ph©n c«ng, nã ph¸t triÓn theo sù ph¸t triÓn cña ph©n c«ng x·
héi vµ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. nã lÊy s¶n xuÊt lµm ®iÓm khëi ®Çu, lÊy
ngµnh s¶n xuÊt kh¸c lµm ®iÓm kÕt thóc, ®ång thêi nã lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt
vµ tiªu dïng mang tÝnh s¶n xuÊt. S¶n xuÊt quyÕt ®Þnh lu th«ng, lu th«ng l¹i t¸c
®éng ngîc l¹i s¶n xuÊt. qu¸ tr×nh lu th«ng th«ng suèt, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t
triÓn nhanh. Ngîc l¹i, qu¸ tr×nh lu th«ng ngng trÖ sÏ ¶nh hëng ®Õn s¶n xuÊt.
Qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ kimh tÕ ®· ph¸ vì dÇn chÕ ®é lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt
qu¸ tËp trung tríc ®©y, thay ®æi c¸ch lµm cò kh«ng hîp lý nh: qu¸ nhiÒu kh©u
lu th«ng, c¬ cÊu tæ chøc trïng lÆp, kho b·i mäi n¬i, vËn chuyÓn vßng vÌo...
dùa vµo c¸c khu vùc kinh tÕ ®Ó tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt hîp lý, tøc lµ
dùa vµo c¸c nh©n tè nh: ph©n bè s¶n xuÊt, ph©n bè c¸c xÝ nghiÖp, quan hÖ
cung cÇu, quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tiªu dïng, giao th«ng vËn t¶i ph¶i thùc
hiÖn hîp lý ho¸, khoa häc ho¸ vµ tèi u ho¸ lu th«ng vËt t. Tõ ®ã, th«ng qua lu
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
th«ng t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× thÞ trêng, g¾n liÒn
víi s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, thÞ trêng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt: CÇn s¶n xuÊt nh÷ng hµng ho¸ g×? víi sè lîng bao
nhiªu? cÇn cã nh÷ng dÞch vô g×? ®Òu ph¶i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ trêng.
Qua thÞ trêng nhu cÇu cña c¶ ngêi s¶n xuÊt lÉn ngêi tiªu dïng ®îc tho¶ m·n.
Ngêi s¶n xuÊt cÇn b¸n hµng, chuyÓn tiÒn thµnh nh÷ng gi¸ trÞ sö dông kh¸c
nhau.
Nh vËy, ta cã thÓ thÊy râ thÞ trêng lµ n¬i diÔn ra c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi,
mua b¸n hµng ho¸, thÞ trêng cã tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian, theo nghÜa nµy
thÞ trêng cã thÓ lµ c¸c chî, c¸c ®Þa danh hoÆc c¸c khu vùc tiªu thô ph©n theo
mÆt hµng, ngµnh hµng.
S¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng ph¸t triÓn, lîng s¶n phÈm hµng ho¸ lu
th«ng trªn thÞ trêng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó, thÞ trêng ®îc më réng.
ThÞ trêng hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n, nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng
qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi. T¹i ®©y ngêi mua vµ ngêi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ sè lîng hµng ho¸ lu th«ng trªn thÞ trêng.
NÕu nãi ®Õn thÞ trêng, tríc hÕt ph¶i nãi tíi c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh
thÞ trêng, ®ã lµ hµng vµ tiÒn, ngêi mua vµ ngêi b¸n, tõ ®ã h×nh thµnh c¸c quan
hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, mua-b¸n, cung-cÇu vµ gi¸ c¶ hµng ho¸.
Nãi tíi thÞ trêng lµ ph¶i nãi tíi c¹nh tranh tù do, ë ®©y lu«n diÕn ra sù
ganh ®ua, cä s¸t lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn tham gia thÞ trêng ®Ó giµnh phÇn
cã lîi cho m×nh, ®éng lùc cña c¹nh tranh lµ lîi nhuËn. Víi ®éng lùc ®ã trªn thÞ
trêng khã tr¸nh khái sù lõa g¹t vµ gian lËn.
Nãi tíi thÞ trêng lµ nãi tíi tù do kinh doanh tù do mua b¸n, thuËn mua võa
b¸n, tù do giao dÞch. Quan hÖ gi÷a c¸c chñ thÓ trªn thÞ trêng lµ b×nh ®¼ng.
Theo lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ chia thÞ trêng thµnh 2
lo¹i:
Mét lµ: ThÞ trêng hµng tiªu dïng vµ dÞch vô, ë thÞ trêng nµy, ngêi ta
mua b¸n nh÷ng t liÖu sinh ho¹t vµ dÞch vô nh: l¬ng thùc, thùc phÈm, v¶i, quÇn
¸o, c¸c ph¬ng tiÖn sinh ho¹t gia ®×nh, thuèc ch÷a bÖnh...vv. Nh÷ng hµng ho¸
tiªu dïng ngµy cµng nhiÒu theo ®µ t¨ng cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸.
Ngoµi nh÷ng hµng ho¸ vËt chÊt phôc vô tiªu dïng cho c¸ nh©n vµ gia ®×nh, cã
nh÷ng hµng ho¸ phi vËt chÊt ®îc coi lµ dÞch vô nh: söa ch÷a, ph¬ng tiÖn ®i l¹i,
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
söa ch÷a Ra®io, tñ l¹nh, may v¸, c¾t tãc, lµm ®Çu.... c¸c ho¹t ®éng dÞch vô
ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®a l¹i thu nhËp ngµy cµng cao.
Hai lµ: ThÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: trªn thÞ trêng nµy ngêi ta mua, b¸n
c¸c yÕu tè cÇn thiÕt cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh nh c¸c lo¹i nguyªn
nhiªn vËt liÖu, thiÕt bÞ m¸y mãc, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, søc lao ®éng...
Sù ph©n chia thµnh 2 lo¹i thÞ trêng nh trªn lµ dùa trªn c¬ së chñng lo¹i
hµng ho¸ ®a ra trao ®æi trªn thÞ trêng vµ dùa vµo sù më réng, ph¸t triÓn cña
chÝnh ph¹m trï hµng ho¸. Hµng ho¸ më réng ra tíi ®©u th× thÞ trêng còng më
réng ra tíi ®ã.
ThÞ trêng gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. ThÞ
trêng lµ trung t©m, cña toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt lµ lùc lîng híng dÉn, ®Æt
nhu cÇu cho s¶n xuÊt.
S¶n xuÊt lµ sù kÕt hîp gi÷a t liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng theo mét mèi
quan hÖ nhÊt ®Þnh, quan hÖ tû lÖ tuú thuéc vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n xuÊt,
nÕu nh kü thuËt tiªn tiÕn th× víi mét lîng søc lao ®éng nhÊt ®Þnh sÏ vËn hµnh ®îc nhiÒu t liÖu s¶n xuÊt h¬n. §Ó s¶n xuÊt, cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt.
ThÞ trêng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nh÷ng yÕu tè ®ã, b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp ®îc tiÕn hµnh mét c¸ch b×nh thêng.
S¶n xuÊt hµng ho¸ lµ s¶n xuÊt ®Ó trao ®æi, ®Ó b¸n, thÞ trêng lµ n¬i tiªu
thô nh÷ng hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp; th«ng qua thÞ trêng, gi¸ trÞ hµng
ho¸ ®îc thùc hiÖn, doanh nghiÖp thu håi ®îc vèn vµ cã l·i.
Nh vËy doanh nghiÖp lµ ngêi mua c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt vµ b¸n c¸c
s¶n phÈm m×nh lµm ra. Qui m« cña viÖc mua vµo vµ b¸n ra sÏ quyÕt ®Þnh qui
m« cña s¶n xuÊt. NÕu coi doanh nghiÖp nh mét c¬ thÓ sèng th× thÞ trêng lµ n¬i
b¶o ®¶m c¸c yÕu tè cho sù sèng vµ còng lµ n¬i thùc hiÖn sù trao ®æi chÊt ®Ó sù
sèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Trªn ý nghÜa ®ã, thÞ trêng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn, lµ m«i
trêng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña doanh nghiÖp.
ThÞ trêng lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng vÒ chñng lo¹i hµng ho¸ còng nh chÊt
lîng s¶n phÈm. ThÞ trêng kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu
dïng x· héi. Trªn ý nghÜa ®ã cã thÓ nãi thÞ trêng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt kinh doanh
vµ lµ ®éng lùc cña s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua thÞ trêng, ho¹t ®éng kinh
tÕ cña c¸c doanh nghiÖp ngµy cµng n¨ng ®éng, s¸ng t¹o h¬n, hiÖu qu¶ cña s¶n
xuÊt kinh doanh ngµy cµng ®îc n©ng cao.
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ThÞ trêng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn nh÷ng lao ®éng t nh©n, lao
®éng c¸ biÖt thµnh lao ®éng x· héi.
Cung vµ cÇu lµ kh¸i qu¸t ho¸ hai lùc lîng c¬ b¶n cña thÞ trêng lµ ngêi
b¸n vµ ngêi mua, ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng. Quan hÖ cung cÇu chØ ra
r»ng, mÆc dï gi¸ trÞ x· héi hay gi¸ trÞ thÞ trêng ®· ®îc h×nh thµnh trong qu¸
tr×nh s¶n xuÊt song nã cã thÓ ®îc thùc hiÖn cao h¬n, thÊp h¬n hay ngang b»ng
tuú theo t¬ng quan cung cÇu b»ng mét møc gi¸ cô thÓ. Quan hÖ cung cÇu ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn tõng hµnh vi trao ®æi. Trªn thÞ trêng, ngêi s¶n xuÊt ®øng vÒ
phÝa cung vµ ngêi tiªu dïng ®øng vÒ phÝa cÇu gÆp nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ
khèi lîng hµng ho¸ nh b¸n ra, mua vµo. V× vËy cung- cÇu gi÷ vai trß quan
träng ®èi víi viÖc h×nh gi¸ c¶ thÞ trêng vµ x¸c ®Þnh lîng mua vµo.
CÇu lµ sè lîng hµng ho¸ vµ ngêi tiªu dïng muèn mua vµ cã kh¶ n¨ng
mua t¹i c¸c møc gi¸ kh¸c nhau trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh(C¸c yÕu tè
kh¸c kh«ng ®æi). Cã 2 kh¸i niÖm liªn quan lµ cÇu c¸ nh©n vµ cÇu thÞ trêng.
CÇu thÞ trêng lµ tæng hîp cña tÊt c¶ c¸c cÇu c¸ nh©n l¹i víi nhau theo chiÒu
ngang. Quy luËt cÇu ®îc biÓu hiÖn sè lîng hµng ho¸ ®îc cÇu trong kho¶ng
thêi gian ®· cho t¨ng lªn khi gi¸ c¶ cña hµng ho¸ gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i.
Quy luËt cÇu t¬ng øng víi trùc gi¸c, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, ngêi tiªu dïng ®·
cho cã thÓ s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng mua mét lîng nhiÒu h¬n vµ c¸c ngêi tiªu
dïng míi còng s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng x©m nhËp thÞ trêng.
Gi¸ c¶ cña chÝnh hµng ho¸ nµo ®ã lµ yÕu tè quan träng, song kh«ng
ph¶i lµ yÕu tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh lîng hµng cÇn mua. QuyÕt ®Þnh lîng nhu
cÇu cßn cã nhiÒu yÕu tè kh¸c.Trªn thùc tÕ gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo c¸c biÕn
sè nh: Thu nhËp cña ngêi mua; gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô cã liªn quan;
dù ®o¸n vÒ sù thay ®æi cña chÝnh hµng ho¸ ®ã trong t¬ng lai; thÞ hiÕu cña ngêi
tiªu thô.
Cung hµng ho¸ ®îc ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng sè lîng kh¸c nhau cña cïng
mét lo¹i hµng ho¸ nhÊt ®Þnh mµ nh÷ng ngêi b¸n s½n sµng vµ cã kh¶ n¨ng
cung øng ra thÞ trêng ë møc gi¸ kh¸c nhau. Cung thÞ trêng lµ tæng hîp cña tÊt
c¶ c¸c cung c¸ nh©n.Quy luËt vÒ cung ®îc biÓu hiÖn, khi gi¸ c¶ thÞ trêng t¨ng
lªn, ngêi s¶n xuÊt thu ®îc lîi nhuËn hä sÏ më réng thªm s¶n xuÊt, hîp lý ho¸
s¶n xuÊt, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng vµ ®a ra thÞ trêng nhiÒu s¶n phÈm h¬n, lµm
cho cung t¨ng lªn. Ngîc l¹i khi gi¸ c¶ thÞ trêng gi¶m xuèng, ngêi s¶n xuÊt thu
®îc lîi nhuËn Ýt, hoÆc kh«ng cã lîi nhuËn, hä sÏ thu hÑp s¶n xuÊt, lîng s¶n
phÈm ®îc ®a ra thÞ trêng v× thÕ sÏ Ýt h¬n, v× thÕ gi¸ còng sÏ gi¶m xuèng. Ngoµi
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
gi¸ b¸n hiÖn t¹i cña s¶n phÈm lù¬ng hµng ho¸ vµ dÞch vô tung ra thÞ trêng cßn
phô thuéc vµo c¸c yÕu tè: thuÕ- thuÕ lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña nhµ níc,
thuÕ cã ¶nh hëng ®Õn ®êng cung cña doanh nghiÖp v× r»ng thuÕ lµ chi phÝ mµ
doanh nghiÖp ph¶i chÞu. Khi ®¸nh thuÕ vµo hµng ho¸ th× ®êng cung dÞch
chuyÓn; tr×nh ®é c«ng nghÖ cã thÓ ¸p dông; gi¸ cña c¸c hµng ho¸ liªn quan
trong s¶n xuÊt; gi¸ cña c¸c yÕu tè ®Çu vµo; sè lîng ngêi s¶n xuÊt...
KÕt hîp qui m« vÒ cung vµ quy luËt vÒ cÇu chóng ta sÏ hiÓu vÒ quy luËt
cung cÇu.
Theo quy luËt cung- cÇu th× hµng ho¸ sÏ ®îc b¸n theo gi¸ c¶ võa phï
hîp víi cung, l¹i võa phï hîp víi cÇu.
Gi¸ thÞ trêng cã xu híng vËn ®éng xung quanh ®iÓm c©n b»ng cung
cÇu. NÕu gi¸ c¶ lªn cao ®iÓm th× cung sÏ t¨ng lªn, cÇu sÏ gi¶m xuèng. §iÒu
nµy lµm xuÊt hiÖn d thõa, d thõa sÏ g©y ra ¸p lùc lµm gi¸ c¶ gi¶m xuèng, khi
gi¸ c¶ gi¶m thÊp h¬n ®iÓm c©n b»ng cung cÇu th× cung sÏ gi¶m vµ cÇu l¹i t¨ng
lªn.
§iÒu nµy,lµm xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng khan hiÕm hµng ho¸, khan hiÕm lµ
®iÒu kiÖn ®Ó n©ng cao gi¸ lªn, gi¸ c¶ cã xu híng vËn ®éng trë vÒ ®iÓm c©n
b»ng cung cÇu.
1.3.3. Yªu cÇu cña tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ
thÞ trêng
Ph©n tÝch ë tªn cho thÊy lu th«ng lµ cÇu nèi gi÷a mét bªn lµ s¶n xuÊt vµ
ph©n phèi, mét bªn lµ trao ®æi. C¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, cã mèi
quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong ®ã, s¶n xuÊt lµ ®iÓm xuÊt ph¸t, lµ kh©u quyÕt
®Þnh qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Do vËy, tæ chøc lu th«ng kh«ng thÓ ®¬n thuÇn lµ tæ
chøc trao ®æi hµng ho¸ mµ lµ mét qu¸ tr×nh cã liªn quan tíi tÊt c¶ c¸c kh©u
cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. V× vËy yªu cÇu ®Æt ra lµ:
+ Muèn gi¶i quyÕt ®óng ®¾n c¸c vÊn ®Ò cña tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n
xuÊt th× ph¶i ®Æt nã trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ, trong mèi quan hÖ chÆt chÏ víi
s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph¶i dùa vµo s¶n xuÊt,
chñ ®éng thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. §Æt lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt trong tæng
thÓ nÒn kinh tÕ cã nghÜa lµ ®Æt nã nh nh÷ng bé phËn h÷u c¬ cña qu¸ tr×nh t¸i
s¶n xuÊt thèng nhÊt bao gåm c¸c kh©u: s¶n xuÊt, ph©n phèi-lu th«ng, tiªu
dïng. Trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, s¶n xuÊt lµ c¸i gèc cã t¸c dông quyÕt ®Þnh
nhÊt v× chØ cã s¶n xuÊt míi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®Ó ph©n phèi, lu th«ng vµ
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®¸p øng c¸c nhu cÇu tiªu dïng. Tiªu dïng lµ môc ®Ých cña s¶n xuÊt còng nh
cña ph©n khèi, lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt tiªu dïng bao gåm tiªu dïng cho s¶n
xuÊt, ®êi sèng, quèc phßng,... nã g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn ba nhiÖm vô c¬
b¶n, cßn ph©n phèi lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt lµ nh÷ng kh©u trung gian nèi liÒn
s¶n xuÊt víi tiªu dïng cho nªn c«ng t¸c lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph¶i lÊy tr×nh
®é s¶n xuÊt, ph¶i lÊy khèi lîng s¶n phÈm ®· s¶n xuÊt ra lµm ®iÓm xuÊt ph¸t;
gi÷a kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu, b¶o ®¶m qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt th«ng suèt vµ kh«ng
ngõng më réng trªn c¬ së hoµn thµnh c¸c nhiÖm vô c¸ch m¹ng.
+ Muèn gi¶i quyÕt ®óng vÊn ®Ò tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®Æt
nã trong toµn bé c«ng t¸c c¶i tiÕn qu¶n lý cña Nhµ níc: lu th«ng t liÖu s¶n
xuÊt lµ mét kh©u c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt, mét bé phËn cña nÒn kinh
tÕ quèc d©n, c¶i tiÕn c«ng t¸c tæ chøc lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph¶i ®Æt trong
toµn bé c«ng t¸c c¶i tiÕn qu¶n lý kinh tÕ. HÖ thèng qu¶n lý kinh tÕ ë níc ta
ph¶i lÊy kÕ ho¹ch ho¸ lµm trung t©m, ®ång thêi sö dông ®óng ®¾n quan hÖ
hµng ho¸ tiÒn tÖ, c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ, thùc hiÖn h¹ch to¸n kinh tÕ. Ho¹t ®éng
lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt biÓu hiÖn cô thÓ chñ yÕu díi h×nh thøc quan hÖ hµng
ho¸ - tiÒn tÖ (gi¸ c¶ tiÒn l¬ng, tµi chÝnh, th¬ng nghiÖp, th¬ng m¹i,...) song
trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kinh tÕ ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng quan hÖ hµng ho¸ tiÒn
tÖ ho¹t ®éng tù ph¸t mµ lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc cã kÕ ho¹ch. Nhµ níc ph¶i sö
dông kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh híng lµm c«ng cô chÝnh, ®ång thêi vËn dông quan hÖ
hµng ho¸ tiÒn tÖ ®Ó chñ ®éng tæ chøc vµo qu¶n lý lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt, g¾n
nã víi s¶n xuÊt, phôc vô vµ thóc ®Èy s¶n xuÊt vµ ®¸p øng tèt c¸c nhu cÇu cña
s¶n xuÊt, ®êi sèng vµ quèc phßng. MÆt kh¸c ph¹m trï lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt
lµ nh÷ng ®ßn bÈy kinh tÕ cã hiÖu lùc rÊt nh¹y bÐn do ®ã ph¶i ph¸t huy ®îc t¸c
dông ®ßn bÈy cña chÝnh s¸ch lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi, thóc ®Èy s¶n
xuÊt vµ lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch, thóc ®Èy h¹ch to¸n kinh tÕ.
Chóng ta kh¼ng ®Þnh lÊy kÕ ho¹ch ho¸ lµm chÝnh ®Ó qu¶n lý lu th«ng t liÖu s¶n
xuÊt ph©n phèi, nhng ®ã kh«ng ph¶i lµ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu mµ lµ
kÕ ho¹ch ho¸ b¶o ®¶m sù kÕt hîp l·nh ®¹o tËp trung cña Nhµ níc víi më réng
quyÒn chñ ®éng cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp nhÊt lµ c¬ së. Chóng ta kh¼ng ®Þnh
c¸c chÝnh s¸ch lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi lµ nh÷ng ®ßn bÈy kinh tÕ,
nhng lµ nh÷ng ®ßn bÈy thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ theo ph¬ng
híng cña kÕ ho¹ch, thùc hiÖn tèt h¹ch to¸n kinh tÕ. Do ®ã ph¶i kh¾c phôc tÝnh
chÊt hµnh chÝnh - bao cÊp trong c¸c chÝnh s¸ch lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph©n
phèi. Ho¹t ®éng lu th«ng t liÖu s¶n xuÊt ph©n phèi chñ yÕu biÓu hiÖn díi h×nh
thøc quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Do ®ã trong c«ng t¸c ph©n phèi lu th«ng t liÖu
20