Tài liệu Tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh thpt thị xã chí linh, tỉnh hải dương

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM VĂN TIỆP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH THPT THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN, NĂM 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM PHẠM VĂN TIỆP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH THPT THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phùng Thị Hằng THÁI NGUYÊN, NĂM 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan do tôi thực hiện và chưa từng được ai sử dụng và công bố dưới bất kì một hình thức nào trong và ngoài nước. Các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 16 tháng 4 năm 2016 Tác giả luận văn PHẠM VĂN TIỆP i Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Để hoàn thiện luận văn: “Tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương”, trước hết tôi bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS. Phùng Thị Hằng, người đã tận tình hướng dẫn tạo điều kiện cho tôi nghiên cứu hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo khoa Tâm lý - Giáo dục, Ban chủ nhiệm Khoa và đặc biệt là các thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy các chuyên đề của toàn khóa học đã tạo điều kiện, đóng góp ý kiến cho tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn. Tôi cũng xin trân trọng cảm ơn tới Phòng Đào tạo và các đơn vị trong trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Tôi xin cảm ơn anh em, bạn bè đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tác giả luận văn PHẠM VĂN TIỆP ii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG................................................................................ v DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ .............................................................................. vi MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài .................................................................... 3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3 4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài...................................................................... 4 7. Nhóm phương pháp nghiên cứu .................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ........ 6 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................... 6 1.1.1. Trên thế giới ..................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam ...................................................................................... 8 1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài............................................................... 11 1.2.1. Quản lý ........................................................................................... 11 iii Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.2.2. Tổ chức ........................................................................................... 14 1.2.3. Hoạt động sáng tạo khoa học ......................................................... 15 1.2.4. Tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học ............................................ 15 1.2.5. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi học sinh THPT ...................................... 16 1.3. Một số vấn đề cơ bản về tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT ................................................................................................ 17 1.3.1. Tầm quan trọng của hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT ................................................................................................. 17 1.3.2. Đặc điểm của hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT ....... 19 1.3.3. Hiệu trưởng trường THPT với vai trò tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh ......................................................................... 21 1.3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến công tác tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT ..................................................... 30 Kết luận chương 1 ........................................................................................... 34 Chương 2. THỰC TRẠNG VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TẠI THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG......................................... 37 2.1. Khái quát chung về các trường THPT trên địa bàn Thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương .............................................................................................. 37 2.1.1. Khái quát về Thị xã Chí Linh ......................................................... 37 2.1.2. Một số đặc điểm về GD& ĐT cấp trung học trên địa bàn thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương .................................................................... 37 2.2. Mục đích, nội dung và phương pháp khảo sát thực trạng ........................ 42 2.2.1. Mục đích ......................................................................................... 42 2.2.2. Nội dung ......................................................................................... 42 2.2.3. Phương pháp khảo sát và phương thức xử lý số liệu ..................... 43 iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 2.3. Kết quả khảo sát thực trạng ...................................................................... 43 2.3.1. Thực trạng về hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT tại Thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương ............................................ 43 2.3.2. Thực trạng về công tác tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT ................................................................................... 56 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 63 Chương 3. MỘT SỐ BIỆN PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH THPT THỊ XÃ CHÍ LINH, TỈNH HẢI DƯƠNG ...................................................................................... 66 3.1. Một số nguyên tắc đề xuất biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT .......................................................................... 66 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích của HĐ STKH của học sinh THPT ................................................................................................ 66 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học của HĐ STKH của học sinh THPT ................................................................................................ 66 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ của HĐ STKH của học sinh THPT ................................................................................................ 67 3.1.4. Nguyên tắc đảm tắc đảm bảo tính khả thi của HĐ STKH của học sinh THPT ......................................................................................... 67 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả của HĐ STKH của học sinh THPT ................................................................................................ 67 3.2. Các biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh các trường trung học phổ thông thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương.................. 68 3.2.1. Tổ chức các hoạt động nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về tầm quan trọng của hoạt động STKH của học sinh THPT ...................................................................... 68 3.2.2. Xây dựng các quy định về hoạt động STKH cho học sinh, xác định cơ chế phối hợp giữa các bộ phận trong và ngoài nhà trường, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh trong hoạt động STKH ...... 72 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng các kĩ năng về hoạt động STKH cho học sinh THPT ................................................................................................ 75 3.2.4. Huy động các nguồn lực hỗ trợ cho hoạt động STKH của học sinh THPT ................................................................................................ 81 3.2.5. Chỉ đạo đổi mới phương thức kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động STKH của học sinhTHPT ............................................................... 88 3.2.6. Chỉ đạo đổi mới công tác thi đua khen thưởng tạo động lực cho học sinh tích cực tham gia hoạt động STKH .................................... 91 3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp .............................................................. 92 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ................................................................... 92 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm ................................................................... 93 3.3.3. Cách đánh giá ................................................................................. 93 3.3.4. Kết quả đánh giá............................................................................. 93 Kết luận chương 3 ........................................................................................... 96 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 99 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 101 PHỤ LỤC vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : Cán bộ quản lý CNH - HĐH : Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa GD&ĐT : Giáo dục và đào tạo KHCN : Khoa học công nghệ KHKT : Khoa học kỹ thuật NCKH : Nghiên cứu khoa học NQCP : Nghị quyết Chính phủ PHHS : Phụ huynh học sinh PPDH : Phương pháp dạy học QLXH : Quản lý xã hội STKH : Sáng tạo khoa học STKT : Sáng tạo kĩ thuật THPT : Trung học phổ thông iv Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Quy mô mạng lưới trường, lớp, HS cấp THPT thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương .................................................................. 38 Bảng 2.2. Kết quả 2 mặt giáo dục cấp THPT 5 năm qua ............................ 40 Bảng 2.3. Chất lượng học sinh giỏi trong 5 năm qua .................................. 41 Bảng 2.4. Nhận thức của CBQL, GV và học sinh về ý nghĩa của hoạt động STKH của học sinh THPT ................................................. 44 Bảng 2.5. Nhu cầu của giáo viên về việc nâng cao chất lượng STKH của học sinh THPT ...................................................................... 45 Bảng 2.6. Nội dung các lĩnh vực khoa học được tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT ........................................ 47 Bảng 2.7. Các cách thức tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT ............................................................................ 48 Bảng 2.8. Thực trạng về việc triển khai các hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh .......................................................................... 49 Bảng 2.9. Đánh giá của các khách thể điều tra về thái độ của học sinh khi tham gia hoạt động sáng tạo khoa học .................................. 51 Bảng 2.10. Thực trạng về các kĩ năng sáng tạo khoa học của học sinh ........ 52 Bảng 2.11. Đánh giá của học sinh về thái độ và hiệu quả hướng dẫn của giáo viên ............................................................................... 54 Bảng 2.12. Đánh giá của các khách thể điều tra về việc thực hiện quy trình tổ chức HĐ STKH của Hiệu trưởng ................................... 56 Bảng 2.13. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực STKH cho học sinh THPT của hiệu trưởng................................................................. 58 v Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Bảng 2.14. Các biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh của hiệu trưởng trường THPT ...................................... 60 Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm về mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........................................................... 94 DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Sơ đồ 1.1. Khái niệm quản lý ..................................................................... 13 Biểu đồ 2.1. Quy mô mạng lưới trường lớp cấp THPT ở thị xã Chí Linh.... 39 Biểu đồ 2.2. Kết quả 2 mặt giáo dục cấp THPT ........................................... 41 Biểu đồ 2.3. Chất lượng học sinh giỏi THPT 5 năm qua .............................. 42 Biểu đồ 2.4. Đánh giá thái độ và hiệu quả hướng dẫn học sinh STKH của giáo viên ............................................................................. 55 Biểu đồ 3.1. Mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất..... 95 vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trên con đường CNH - HĐH đất nước trong xu thế hội nhập toàn cầu hiện nay thì GD&ĐT đóng một vai trò đặc biệt và ngày càng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm. Ngay từ Nghị quyết II Đại Hội Đảng lần thứ VIII đã khẳng định: “Đầu tư cho giáo dục - đào tạo và khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu” [18;tr10]. Trong trường học nói chung, trường THPT nói riêng yếu tố quan trọng nhất ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục đào tạo chính là lòng say mê học hỏi, năng lực sáng tạo, năng lực tự nghiên cứu của học sinh, bởi lẽ người học là chủ thể của quá trình chiếm lĩnh tri thức khoa học dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Theo đó, mục đích của giáo dục là đào tạo ra những học sinh có tri thức, có kỹ năng sử dụng và làm chủ được những thành tựu KHKT hiện đại, đáp ứng được nhu cầu phát triển của xã hội. Trong những năm qua, Bộ GD & ĐT đã triển khai đổi mới chương trình sách giáo khoa, đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển khả năng tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành cho người học. Trong đó vấn đề bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu và trải nghiệm sáng tạo cho học sinh là một trong những vấn đề cần thiết đòi hỏi nhà trường phải quan tâm, từ đó có những biện pháp quản lý phù hợp nhằm phát huy trí tuệ và kỹ năng sống cho người học những chủ nhân tương lai của đất nước. Theo Quy chế thi khoa học kỹ thuật cấp quốc gia học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông (ban hành kèm theo Thông tư số 38/2012, ngày 02 tháng 11 năm 2012 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và đào tạo) [11; Điều 2] về tầm quan trọng của sáng tạo khoa học cho học sinh trung học được thể hiện như sau: 1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn a) Khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, công nghệ, kỹ thuật và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống; b) Góp phần thúc đẩy đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học; đổi mới hình thức và phương pháp đánh giá kết quả học tập; phát triển năng lực học sinh; nâng cao chất lượng dạy học trong các cơ sở giáo dục trung học; c) Khuyến khích các cơ sở giáo dục đại học, cao đẳng, cơ sở nghiên cứu, các tổ chức và cá nhân hỗ trợ hoạt động nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của học sinh trung học; d) Tạo cơ hội để học sinh trung học giới thiệu kết quả nghiên cứu khoa học, kỹ thuật của mình; tăng cường trao đổi, giao lưu văn hóa, giáo dục giữa các địa phương và hội nhập quốc tế. Trong những năm qua, Đảng, nhà nước, các ban ngành và xã hội đã tạo ra nhiều chính sách, chủ trương và sân chơi khoa học để thúc đẩy phong trào STKH của học sinh phổ thông ngày càng mạnh mẽ và hiệu quả, nhiều hoạt động khuyến khích việc STKH như: Cuộc thi Khoa học và kỹ thuật dành cho học sinh trung học - Intel ISEF đến Hội thi Tin học trẻ không chuyên, hay Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, Nhi đồng…và nhiều hoạt động khoa học phong phú khác. Đây là Cuộc thi nhằm góp phần khuyến khích phong trào thi đua sáng tạo của thanh thiếu niên, nhi đồng, qua đó giúp các em trau dồi kiến thức, rèn luyện kỹ năng sáng tạo, xây dựng ước mơ trở thành nhà sáng chế trong tương lai; đồng thời tuyển chọn các đề tài tiêu biểu tham gia Cuộc thi toàn quốc. Qua những lần tổ chức, Cuộc thi đã thu hút được sự quan tâm, tham gia của các trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh với gần 1.800 đề tài đăng ký tham gia, trong đó có hơn 240 đề tài có chất lượng tham gia vòng chung khảo và 108 2 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn đề tài được trao giải ở Cuộc thi cấp tỉnh, và nhiều đề tài xuất sắc được trao giải tại Cuộc thi toàn quốc qua các năm. Hiện nay, các trường phổ thông nói chung và ở Thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương nói riêng đã tạo được nhiều chuyển biến tích cực trong hoạt động dạy học, chất lượng đào tạo từng bước được cải thiện rõ rệt. Tuy nhiên, công tác tổ chức quản lý và hướng dẫn học sinh nghiên cứu, sáng tạo khoa học còn nhiều hạn chế, khó khăn. Giáo viên còn bỡ ngỡ với cách hướng dẫn học sinh tiếp cận với việc nghiên cứu khoa học. Học sinh còn nhiều hạn chế về năng lực tự học, tự nghiên cứu và sáng tạo khoa học kỹ thuật, chưa đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo dục. Những điều này cho thấy, hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh chưa thực sự có hiệu quả, đòi hỏi phải có biện pháp tổ chức và quản lý phù hợp để khơi dậy tiềm năng và tính tích cực của học sinh. Để góp phần tìm ra phương hướng khắc phục hạn chế, nâng cao chất lượng dạy học và chất lượng của hoạt động sáng tạo khoa học và quản lý công tác hướng dẫn học sinh sáng tạo khoa học, chúng tôi lựa chọn vấn đề: “Tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương” làm đề tài luận văn để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đề xuất một số biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương nhằm góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục toàn diện trong nhà trường. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT. 3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương. 3 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 4. Giả thuyết khoa học Quá trình tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương còn có những hạn chế nhất định như: việc lựa chọn nội dung còn mang tính hình thức, việc triển khai quá trình hoạt động còn thiếu tính kế hoạch và hệ thống, do đó chất lượng sáng tạo khoa học chưa cao. Nếu đề xuất được các biện pháp tổ chức hoạt động phù hợp với tình hình thực tiễn thì sẽ nâng cao được hiệu quả của hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh trong nhà trường. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về tổ chức hoạt động Sáng tạo KH của học sinh THPT. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng về công tác tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT Thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 5.3. Đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT Thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài Luận văn tập trung nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp tổ chức của Hiệu trưởng đối với hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh ở các trường THPT thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương. 7. Nhóm phương pháp nghiên cứu 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp và hệ thống hoá các tài liệu lý luận, các văn bản có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Như nghiên cứu chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước, của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong chiến lược phát triển giáo dục nói chung và giáo dục THPT nói riêng nhằm xây dựng khung lý thuyết của đề tài. 4 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát học sinh trong quá trình học tập, triển khai các hoạt động sáng tạo khoa học, nhằm thu thập thông tin thực tiễn cho đề tài.. 7.2.2. Phương pháp đàm thoại Tiến hành trò chuyện, phỏng vấn một số học sinh, giáo viên để thu thập những thông tin cần thiết về hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh nhà trường. Chẳng hạn, những thuận lợi và khó khăn của học sinh trong hoạt động, như điều kiện cần thiết để hoạt động sáng tạo của học sinh đạt hiệu quả. 7.2.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi. Sử dụng các mẫu phiếu điều tra đối với các khách thể như: Cán bộ quản lý, giáo viên các bộ môn tổ chức phong trào học sinh sáng tạo khoa học, học sinh thực hiện hoạt động này nhằm phát hiện thực trạng về hoạt động sáng tạo khoa học và việc tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh trong nhà trường. Thông qua đó để khảo sát, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động sáng tạo khoa học của học sinh THPT các trường trên địa bàn Thị xã. 7.2.4. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia Tiến hành xin ý kiến các chuyên gia, các nhà quản lý giàu kinh nghiệm về lĩnh vực tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT để thiết kế mẫu phiếu điều tra và đề xuất các biện pháp quản lý. 7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học Sử dụng các công thức toán học như tính trung bình cộng, tính phần trăm… để xử lý các số liệu thu thập được, tạo cơ sở cho những phân tích khoa học về mặt định tính. 8. Cấu trúc của luận văn 5 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở Lý luận về tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT. Chương 2. Thực trạng công tác tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương. Chương 3. Biện pháp tổ chức hoạt động sáng tạo khoa học cho học sinh THPT thị xã Chí Linh, Tỉnh Hải Dương. Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG SÁNG TẠO KHOA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Vài nét về lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Trên thế giới Trong lịch sử phát triển của giáo dục, vấn đề sáng tạo khoa học đã được nhiều nhà giáo dục trên thế giới quan tâm nghiên cứu: J.A. Coomenxki, J.J Rút xô, N.A.Rubakin, A.X.Macarencô… đã rất quan tâm đến vấn đề tự học, tự nghiên cứu và trải nghiệm sáng tạo của người học. Từ những thập niên cuối của thế kỷ XX, khi xu thế toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, khoa học công nghệ phát triển với tốc độ mạnh mẽ thì nhu cầu đáp ứng nguồn nhân lực chất lượng cao đã được đặt lên hàng đầu trong chiến lược phát triển giáo dục mỗi quốc gia, dân tộc. 6 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn Từ thời cổ đại, Khổng Tử (551 - 479 TCN), Nhà giáo dục kiệt xuất của Trung Hoa luôn quan tâm và coi trọng mặt tích cực suy nghĩ của người học. Khi nói về cách học, ông cho rằng cách học đúng học và suy nghĩ phải phù hợp với nhau và coi trọng cả hai. Thời cận đại, nhà sư phạm lỗi lạc người Tiệp Khắc J. A. Komenxky (1592 - 1670) đã khẳng định: “Không có khát vọng học tập thì không thể trở thành tài năng”. Năm 1657, ông đã hoàn thành tác phẩm “Khoa sư phạm vĩ đại” trong đó nêu rõ: “Việc học hành, muốn trau dồi kiến thức vững chắc không thể làm một lần mà phải ôn đi ôn lại, có bài tập thường xuyên phù hợp với trình độ” [32; tr123] Trên thế giới, các hình thức tổ chức nghiên cứu khoa học sáng tạo cho học sinh sinh viên được coi là quan trọng nhất. Trong các công trình lý luận chính trị, thiên tài Lênin đã xây dựng những cơ sở phương pháp luận của nền khoa học tự nhiên hiện đại và cũng theo sáng kiến của Người, lần đầu tiên trong lịch sử khoa học, Liên Xô bắt đầu kế hoạch hóa khoa học trong quy mô toàn quốc để đề ra và thực hiện thành công chính sách phát triển khoa học thống nhất trong toàn quốc.... W.Humboldt (1767 - 1835) người sáng lập trường Đại học Berlin cũng đã có ý kiến cho rằng với nhiệm vụ đi tìm tri thức, trường đại học và trung học không thể gạt bỏ toàn bộ lĩnh vực NCKH cho các viện khoa học và nếu làm như vậy thì đã tự phủ định mình [35, tr138] Luật giáo dục Cao đẳng của nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, trong các chương I, điều 10 có ghi: “Nhà nước bảo đảm tự do NCKH, sáng tác văn học nghệ thuật và các hoạt động văn hóa khác trong các trường cao đẳng theo đúng pháp luật…”, trong đó có quyền và nghĩa vụ NCKH của sinh viên, coi đây là một biện pháp nâng cao chất lượng đào tạo [34] Hoa Kỳ trong Chiến lược 1998 - 2000 của Bộ Giáo dục đã ghi nhận: STKH trong giáo dục góp phần cải thiện nền giáo dục quốc gia, Hoa kỳ đã xác 7 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn định những vấn đề ưu tiên tổ chức cho học sinh sinh viên STKH. Trong tác phẩm “Research and Report Writing”, tác giả Francesco Cordasco và Elliots S.M.Galner đã chỉ ra những hoạt động cụ thể để hình thành kỹ năng STKH cho học sinh sinh viên [30; tr210] Năm 1990, Gary Anderson (New York), trong tác phẩm “Fundamentals of educational research, tác giả chú trọng đến việc tìm tòi các nguyên tắc, phương pháp cũng như công cụ, kỹ thuật STKH để huấn luyện cho học sinh sinh viên [31] Tại Singapore năm 1983, hai tác giả Keith Howard và John A.Sharp đã biên soạn tài liệu “The management of a student research project” nhằm giúp sinh viên biết cách quản lý kế hoạch nghiên cứu [33] Các tác giả đã trình bày những vấn đề về chọn lựa đề tài, xây dựng kế hoạch nghiên cứu, tập hợp, phân tích, xử lý và đánh giá kết quả STKH. Năm 1996, tác giả Brian Allison trong cuốn “Research skills for students - National institute of education đã giúp cho sinh viên những lý thuyết về STKH, cung cấp kỹ năng tiến hành một cuộc điều tra, thiết kế một bảng hỏi và những kỹ thuật khi sử dụng phương pháp phỏng vấn [29]. Như vậy, ở nước ngoài, các công trình khoa học cho thấy, các tác giả không chỉ quan tâm về phương diện phương pháp luận mà còn đặc biệt quan tâm đến các vấn đề về tổ chức và các kỹ năng cụ thể cần được huấn luyện, trang bị cho học sinh, sinh viên trong lĩnh vực sáng tạo khoa học. 1.1.2. Ở Việt Nam Hoạt động sáng tạo khoa học chỉ thực sự được chú ý và quan tâm dưới nền giáo dục xã hội chủ nghĩa. Chủ tịch Hồ Chí Minh - Vị lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam là một tấm gương sáng về tinh thần tự học tự nghiên cứu sáng tạo khoa học. Tư tưởng của Người về giáo dục đã được vận dụng, quán 8 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn triệt trong các Nghị quyết của Đảng. Nghị quyết Hội nghị lần thứ II - BCH TW Đảng khoá VIII đã khẳng định: “Đổi mới phương pháp dạy học… nâng cao khả năng tự học, tự nghiên cứu của người học”[18]. Hiện nay, với sự nhảy vọt của KHCN, nhân loại đang trong thời kì quá độ chuyển sang nền kinh tế tri thức, theo đó xu thế toàn cầu hoá đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn thế giới. Trước bối cảnh đó, triết lý về giáo dục của thế kỷ 21 có những biến động to lớn, hướng tới quá trình lấy việc học thường xuyên suốt đời làm nền móng nhằm hướng tới xây dựng một xã hội học tập. Để đáp ứng sự thay đổi đó, giáo dục nước nhà phải xác định các nhiệm vụ và giải pháp đổi mới giáo dục mới để hoà nhập cùng với giáo dục thế giới. Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến sự phát triển KHCN, GD&ĐT, các nghị quyết, các chủ trương đều luôn coi trọng KHCN. Tại Đại hội Đảng lần thứ VI (1986) đã đề ra đường lối đổi mới, trong đó KHCN được coi là động lựcthúc đẩy công cuộc đổi mới toàn diện của đất nước; nghị quyết TW2 khoá VIII (1996) đã khẳng định quyết tâm của Đảng trong phát triển KHCN, coi KHCN là quốc sách hàng đầu, khẳng định vai trò nền tảng động lực để thúc đẩy công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước [18]. Nghị quyết II Đại hội Đảng lần thứ VIII có ghi "gắn kết chặt chẽ đổi mới giáo dục với chiến lược phát triển kinh tế xã hội, củng cố quốc phòng an ninh, nhu cầu nhân lực trình độ cao của đất nước và xu thế của KHCN”.[18] Có thể nói rằng, các nghị quyết, nghị định, chỉ thị của Đảng và chính phủ đã khẳng định vai trò to lớn của KHCN trong công cuộc CNH - HĐH đất nước. Đây cũng là các văn bản quan trọng định hướng sự phát triển của KHCN, đặt ra các mục tiêu cụ thể về quản lý hoạt động KHCN trong các nhà trường, đặc biệt là trong giai đoạn hiện nay. Từ nhận thức đúng đắn về vai trò quyết định của công tác quản lý hoạt động KHCN mà đã có các nhà khoa học đã tiến hành các nghiên cứu về tính 9 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn