Tài liệu Tổ chức & hoạt động kho mở phục vụ đào tạo theo tín chỉ tại thư viện trường đại học xây dựng hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------------- TRẦN THỊ HẢI TỔ CHỨC & HOẠT ĐỘNG KHO MỞ PHỤC VỤ ĐÀO TẠO THEO TÍN CHỈ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Hà Nội - 2011 1 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------- TRẦN THỊ HẢI TỔ CHỨC & HOẠT ĐỘNG KHO MỞ PHỤC VỤ ĐÀO TẠO THEO TÍN CHỈ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI Chuyên ngành: Khoa học Thư viện Mã số: 60 32 20 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. TRẦN THỊ QUÝ Hà Nội - 2011 2 MỤC LỤC TRANG MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1: KHO MỞ VỚI CÔNG TÁC PHỤC VỤ ĐÀO TẠO THEO TÍN CHỈ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI 13 1.1. Những vấn đề chung của kho mở trong hoạt động thông tin thư viện .................................................................................................... 13 1.1.1. Khái niệm “kho mở” ................................................................... 13 1.1.2. Đặc điểm của kho mở .................................................................. 14 1.1.3. Ý nghĩa của kho mở trong hoạt động thông tin –thư viện ............. 16 1.2. Trường Đại học Xây dựng Hà Nội trước yêu cầu đào tạo theo tín chỉ ....................................................................................................... 17 1.2.1. Những vấn đề chung về tín chỉ và đào tạo theo tín chỉ ................. 17 1.2.2. Khái quát quá trình hình thành và phát triển của Trường ............. 19 1.2.3. Chức năng và nhiệm vụ của Trường Đại học Xây dựng Hà Nội... 20 1.2.4. Yêu cầu của Nhà trường trong việc đào tạo theo tín chỉ ............... 21 1.2.5. Đội ngũ cán bộ và cơ cấu tổ chức của Nhà trường ....................... 23 1.3. Thư viện trước yêu cầu đào tạo theo tín chỉ tại Trường ................ 22 1.3.1. Quá trình hình thành và phát triển của Thư viện .......................... 24 1.3.2. Chức năng, nhiệm vụ của Thư viện .............................................. 25 1.3.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ của Thư viện ........................... 26 1.3.4. Cơ sở vật chất tại Thư viện .......................................................... 29 1.3.5. Đặc điểm vốn tài liệu của Thư viện .............................................. 30 1.4 . Đặc điểm nhu cầu tin của người dùng tin tại Thư viện Trường ... 31 1.4.1. Đặc điểm người dùng tin của Thư viện ........................................ 31 1.4.2. Đặc điểm nhu cầu tin của người dùng tin ở Thư viện .................. 35 3 1.5. Vai trò của kho mở đối với hoạt động của Thư viện Trường ........ 40 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC TỔ CHỨC & HOẠT ĐỘNG CỦA KHO MỞ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI ....................................................................................................... 42 2.1. Công tác tổ chức kho mở tại Thư viện Trường Đại Học Xây Dựng Hà Nội ...................................................................................................... 42 2.1.1. Đặc điểm vốn tài liệu .................................................................. 43 2.1.2. Điều kiện cơ sở vật chất .............................................................. 48 2.1.3. Phương pháp định ký hiệu xếp giá ............................................... 52 2.1.4. Phương pháp sắp xếp tài liệu ...................................................... 58 2.1.5. Đội ngũ cán bộ ............................................................................ 61 2.2. Hoạt động của kho mở tại Thư viện Trường .................................. 62 2.2.1. Công tác phục vụ ......................................................................... 62 2.2.2. Công tác bảo quản tài liệu ............................................................ 64 2.2.3. Hoạt động hướng dẫn người dùng tin .......................................... 66 2.3. Nhận xét - đánh giá về công tác tổ chức và hiệu quả hoạt động của kho mở ..................................................................................................... 67 2.3.1. Ưu điểm: ..................................................................................... 67 2.3.2. Hạn chế: ...................................................................................... 70 2.3.3. Nguyên nhân:.............................................................................. 74 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN CÔNG TÁC TỔ CHỨC & NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA KHO MỞ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI ............................................ 76 3.1. Các giải pháp hoàn thiện công tác tổ chức tại kho mở................... 76 3.1.1. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất................................................ 76 4 3.1.2. Thống nhất phương pháp xếp giá ................................................ 77 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của kho mở ..................... 79 3.2.1. Ưu tiên đầu tư kinh phí thích hợp cho tổ chức và hoạt động kho mở .................................................................................................. 79 3.2.2. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động của kho mở .................................................................................................. 82 3.2.3. Tăng cường hướng dẫn và đào tạo người dùng tin ...................... 83 3.2.4. Đổi mới công tác phục vụ và tổ chức đào tạo người dùng tin ..... 85 3.3. Nâng cao trình độ cán bộ ................................................................. 86 3.3.1. Nâng cao trình độ cán bộ Thư viện nói chung .............................. 86 3.3.2. Nâng cao trình độ cán bộ tại "kho mở" ........................................ 88 3.4. Nhóm các giải pháp khác ................................................................. 90 3.4.1. Tăng cường hoạt động tuyên truyền và phổ biến thông tin ........... 90 3.4.2. Tăng cường marketing nguồn lực thông tin trong kho mở............ 91 KẾT LUẬN ................................................................................................. 93 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 95 5 DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT 1. CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TIẾNG VIỆT Chữ đầy đủ CSDL Cơ sở dữ liệu ĐHXDHN Đại học Xây dựng Hà Nội ĐKCB Đăng ký cá biệt KHXG Ký hiệu xếp giá KPL Khung phân loại NCT Nhu cầu tin NDT Người dùng tin NCKH Nghiên cứu khoa học TC Tín chỉ TT-TV Thông tin- Thư viện VTL Vốn tài liệu 2. CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT TIẾNG ANH AACR2 BBK DDC OPAC LIBOL Anglo-American Cataloguing Rules 2 nd (Quy tắc biên mục Anh - Mỹ ấn phẩm lần thứ 2) Bibliotechno Bibliograficheskaja Klassifikacija ( Bảng phân loại của Nga) Dewey Decimal Classification (Khung phân loại Dewey) Online Puplic Access Catalogs (Mục lục truy cập công cộng trực tuyến) Library Online (Phần mềm quản trị thư viện tích hợp) 6 DANH MỤC BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ NỘI DUNG TRANG 1 Cơ cấu tổ chức của Trường ĐHXD HN 22 2 Cơ cấu tổ chức của Thư viện Trường ĐHXD HN 27 1 Tỉ trọng các khối kiến thức trong chương trình đào tạo 21 2 Thành phần NDT tại Thư viện Trường ĐHXD HN 32 3 Cơ cấu tài liệu kho mở 45 Cơ cấu tài liệu phòng đọc mở Ngoại văn 47 1 Cơ cấu nhân sự theo độ tuổi tại TV Trường ĐHXD HN 28 2 Số lượng tài liệu truyền thống 30 3 Số lượng tài liệu hiện đại 31 4 Thời gian thu thập thông tin của các nhóm NDT 36 5 Lĩnh vực chuyên môn mà NDT quan tâm 38 BIỂU ĐỒ 4 BẢNG BIỂU 6 Mức độ thoả mãn NCT của NDT đối với từng loại hình tài liệu 39 7 Số lượng tài liệu có trong kho mở của Thư viện 44 8 Số lượng tài liệu tại phòng đọc mở Ngoại văn 46 9 Số liệu bố trí diện tích các khu vực trong kho mở TV 50 10 Các trang thiết bị nội thất khác 52 7 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trường Đại học Xây dựng Hà Nội (ĐHXD HN) là nơi đào tạo nguồn nhân lực của ngành xây dựng và những ngành liên quan. Trường có vai trò trong việc đào tạo và bồi dưỡng chuyên viên, kỹ sư xây dựng có trình độ và chất lượng cao đủ khả năng đáp ứng được sự nghiệp công nghiệp hoá- hiện đại hoá đất nước và phấn đấu đạt mục tiêu trong thập kỷ tới chính là: “Xây dựng và phát triển trường Đại học Xây dựng Hà Nội thành Trung tâm đào tạo và nghiên cứu khoa học đầu ngành có chất lượng cao trong lĩnh vực xây dựng cơ bản, từng bước hội nhập vào hệ thống các trường Đại học của khu vực và thế giới về trình độ và năng lực của đội ngũ cán bộ được đào tạo ”. Để trường ĐHXD HN đạt được mục tiêu trong đào tạo và có thể tạo ra được những sản phẩm có chất lượng, đào tạo đội ngũ chuyên viên, kỹ sư có trình độ cao, đáp ứng được những đòi hỏi phát triển của ngành xây dựng trong thời kỳ đổi mới thì điều quan trọng nhất đối với cán bộ, giáo viên và sinh viên trong toàn trường là phải nắm bắt được thông tin, tài liệu phục vụ cho nhu cầu nghiên cứu, giảng dạy và học tập một cách nhanh chóng, kịp thời, đầy đủ và chính xác. Trong những năm gần đây, việc áp dụng công nghệ thông tin (CNTT) và viễn thông đã mở ra một không gian thông tin mới với những thành tựu to lớn về kinh tế, khoa học kỹ thuật và văn hoá trong đó có cả TT-TV, nhờ vậy đã tạo cho ngành TT- TV ngày càng đa dạng về các loại hình sản phẩm và dịch vụ thông tin kể cả về hình thức lẫn nội dung trong đó có hình thức phục vụ tự chọn (còn gọi là kho mở). Phương thức tổ chức phục vụ bạn đọc bằng kho mở mang lại rất nhiều tiện ích cho bạn đọc cũng như cho các cơ quan TT-TV. Để đáp ứng được nhiệm vụ đào tạo theo tín chỉ, trong thời gian qua lãnh đạo cũng như toàn thể cán bộ TV trường ĐHXD HN đã luôn trăn trở, từng bước nghiên cứu đổi mới việc tổ chức phục vụ cho bạn đọc ngày càng tốt hơn với hình thức tổ chức kho tự chọn (kho mở) đã tạo ra không gian mới với tính tự chủ cao, đáp ứng nhanh, mạnh cho NCT của bạn đọc. 8 Qua thực tế hoạt động của các thư viện đã cho thấy phương thức phục vụ bằng kho mở tại TV đã đem lại nhiều hiệu quả đáng kể như: số lượng bạn đọc đến thư viện đông hơn, vòng quay của sách cũng được tăng lên, khả năng đáp ứng thông tin của người dùng tin ngày càng nhanh chóng, chính xác và kịp thời hơn...Tuy vậy để có một kho mở thật tốt và hoạt động có hiệu quả, các TV Việt Nam nói chung cũng như TV trường ĐHXD HN nói riêng đã gặp phải không ít khó khăn về: kỹ thuật nghiệp vụ, điều kiện hay trang thiết bị, kỹ thuật tổ chức không thống nhất, vốn tài liệu chưa đầy đủ, nguồn nhân lực chưa được đào tạo chuyên sâu về hình thức phục vụ kho mở. Tuy cùng ở trên cùng một địa bàn với các thư viện hiện đại, nhưng ngay từ những ngày đầu TV trường ĐHXD HN đã xác định cho mình hướng đi riêng, mang đậm nét đặc thù của một TV chuyên ngành cũng như luôn tìm tòi, đổi mới mình bằng những hình thức phục phụ mới, phù hợp với điều kiện của mình. Nhờ hình thức phục vụ mới bằng kho mở, TV trường ĐHXD HN đã thu hút được lượng bạn đọc tìm đến với TV ngày càng đông và đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả phục vụ…Tuy nhiên, trước yêu cầu đòi hỏi mới, hình thức phục vụ bằng kho mở tại TV trường ĐHXD HN đang còn bộc lộ những mặt hạn chế về tổ chức hoạt động, đã làm ảnh hưởng không nhỏ tới việc đáp ứng nhu cầu thông tin và quá trình tìm tin của NDT. Mặt khác những hạn chế đó sẽ làm ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình phục vụ NCT cho NDT đặc biệt với hình thức đào tạo theo tín chỉ của Trường hiện nay. Là một cán bộ đã từng làm việc tại phòng phục vụ của TV, xuất phát từ tâm huyết nghề nghiệp và nhận thức được tầm quan trọng, tính cấp thiết của việc hoàn thiện tổ chức hoạt động kho mở là một trong những mục tiêu đổi mới và hiện đại hoá công tác phục vụ, đem lại diện mạo, phong thái mới cho TV cũng như phù hợp với hình thức đào tạo theo tín chỉ của trường ĐHXD HN, chính vì những lý do trên, tôi đã quyết định lựa chọn đề tài: “Tổ chức & hoạt động kho mở phục vụ theo tín chỉ tại Thư viện Trường Đại học Xây dựng Hà Nội” làm đề tài luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ Khoa học Thư viện của mình. 9 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Những năm gần đây, có nhiều cơ quan TT-TV đã tổ chức các buổi hội nghị, hội thảo bàn về vấn đề tổ chức và phục vụ kho mở. Đã có một số chuyên gia cũng như cán bộ TV đề cập tới vấn đề tổ chức kho mở như: vấn đề ký hiệu xếp giá, vấn đề áp dụng khung phân loại...đăng trên các bài ở tạp chí của ngành như: Nguyễn Thị Hoà, “Vấn đề ký hiệu xếp giá cho kho sách trong kho mở”/Hội thảo khoa học và thực tiễn hoạt động thông tin- thư viện.- H, 2002; Trương Thị Kim Thanh, “Kho tài liệu tự chọn”: Phương pháp xây dựng và tổ chức phục vụ- một vài kinh nghiệm ở Trung tâm Thông tin- Thư viện ĐHQG”/Hội thảo khoa học và thực tiễn hoạt động thông tin- thư viện.- H, 2002; Lê Việt Phương,“ Một vài suy nghĩ trong việc xây dựng kho tài liệu tự chọn và triển vọng của kho tài liệu tự chọn”/Hội thảo khoa học và thực tiễn hoạt động thông tin- thư viện.- H, 2002; Nguyễn Thị Đào, “ Vấn đề tổ chức kho mở trong các thư viện hiện nay, Thông tin & Tư liệu, (Số 3), 2008.- tr 23tr 27; Cũng có một số luận văn đã nghiên cứu về đề tài kho mở nhưng các công trình nghiên cứu nói đó chủ yếu nghiên cứu tổ chức và hoạt động kho mở trên ở địa điểm như: Cung Thị Bích Hà, “Tăng cường công tác tổ chức và hoạt động kho mở của thư viện Tạ Quang Bửu trường Đại học Bách Khoa Hà Nội”, 2009.- tr 29. Thư viện trường ĐHXD HN là một trong những thư viện lớn trong hệ thống TV chuyên ngành, cũng có một số khoá luận, luận văn nghiên cứu về các lĩnh vực như: Nguyễn Thị Nga, “Xây dựng và phát triển nguồn lực thông tin của thư viện trường Đại học Xây dựng Hà Nội”, 2003.- tr 62; Nguyễn Ngọc Anh, “Nghiên cứu nâng cao hiệu quả ứng dụng phần mềm Libol 5.0 tại tại thư viện trường Đại học Xây dựng”, 2008.- tr 81. Hầu hết các đề tài trên đề cập đến vấn đề về nguồn lực và ứng dụng phần mềm tại TV nhưng cho đến nay chưa có một nghiên cứu nào đề cập tới: “Tổ chức & hoạt động kho mở phục vụ theo tín chỉ tại Thư viện trường Đại học Xây dựng Hà Nội”. Đây là đề tài hoàn toàn mới, không trùng lặp với đề tài nào trước đây. 10 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Trên cơ sở khảo sát thực trạng tổ chức và hoạt động của kho mở tại TV Trường ĐHXD HN, đánh giá thành công cũng như những vấn đề đang tồn tại, đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả phục vụ NDT của TV Trường ĐHXD HN. 3.2. Nhiệm vụ - Nghiên cứu cơ sở lý luận về kho mở; nghiên cứu chức năng, nhiệm vụ của tổ chức, đội ngũ cán bộ, cơ sở vật chất, đặc điểm của người dùng tin, nhu cầu tin và vốn tài liệu của Thư viện Trường ĐHXD HN. - Khảo sát và phân tích thực trạng tổ chức & hoạt động của kho mở trong Thư viện Trường ĐHXD HN. - Đề xuất những phương hướng và các giải pháp hoàn thiện công tác tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của kho mở tại Thư viện Trường ĐHXD HN. 4. Giả thuyết nghiên cứu Công tác tổ chức kho mở hiện nay đang có nhiều bất cập như: công tác lựa chọn tài liệu, định ký hiệu xếp giá và vấn đề tổ chức kho…Nếu được chú trọng hoàn thiện về tổ chức sẽ góp phần nâng cao hiệu quả phục vụ NDT. Nếu TV Trường ĐHXD HN chú trọng hơn nữa đến đổi mới công tác phục vụ, đồng thời tăng cường đầu tư ứng dụng công nghệ thông tin đồng bộ, có tiêu chuẩn trong hoạt động chia sẻ, phát triển nguồn lực thông tin vào hoạt động kho mở thì sẽ nâng cao vai trò - vị thế của TV mình hơn. 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu: 5.1. Đối tượng nghiên cứu: Tổ chức và hoạt động của kho mở tại Thư Viện Trường ĐHXD HN 5.2. Phạm vi nghiên cứu: Không gian: kho mở của Thư viện Trường Đại học Xây dựng Hà Nội Thời gian: từ năm 2005 đến nay 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Cơ sở lý luận phương pháp nghiên cứu 11 Trong quá trình nghiên cứu, giải quyết các vấn đề của luận văn, tác giả đã dựa trên phương pháp luận của Chủ nghĩa Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về công tác sách, báo và thông tin thư viện. 6.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể  Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu  Phương pháp điều tra, khảo sát thực tế và bảng hỏi  Phương pháp phỏng vấn trực tiếp  Phương pháp so sánh  Phương pháp thống kê 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài 7.1. Về mặt lý luận: Luận văn góp phần hoàn thiện và phát triển lý luận về công tác tổ chức kho tài liệu trong hoạt động TT-TV 7.2. Về mặt thực tiễn: Trên cơ sở nghiên cứu về thực trạng công tác tổ chức và hoạt động của kho mở, đưa ra những giải pháp hoàn thiện công tác tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của kho mở tại TV ĐHXDHN. 8. Dự kiến kết quả nghiên cứu Dự kiến kết quả nghiên cứu và bố cục của luận văn có độ dày khoảng 90 trang trên khổ giấy A4 với kết cấu, ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Kho mở với công tác phục vụ đào tạo theo tín chỉ tại Thư viện Trường Đại học Xây dựng Hà Nội Chương 2: Thực trạng công tác tổ chức & hoạt động của kho mở tại Thư viện Trường Đại học Xây dựng Hà Nội Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của kho mở tại Thư viện Trường Đại học Xây dựng Hà Nội 12 CHƯƠNG 1 KHO MỞ VỚI CÔNG TÁC PHỤC VỤ ĐÀO TẠO THEO TÍN CHỈ TẠI THƯ VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC XÂY DỰNG HÀ NỘI 1.1 . Những vấn đề chung của kho mở trong hoạt động thông tin thư viện 1.1.1. Khái niệm “kho mở” Hiện nay, ở bất kỳ cơ quan thông tin thư viện nào cũng vậy, phục vụ độc giả là nhiệm vụ hàng đầu và lấy hiệu quả phục vụ là thước đo để đánh giá khả năng hoạt động và sự phát triển của một thư viện. Việc xác định nâng cao công tác phục vụ bạn đọc là mục tiêu trọng tâm của các cơ quan thông tin thư viện, vì thế các thư viện đã không ngừng tìm tòi, đổi mới trong công tác phục vụ của bạn đọc. Ngay từ những năm cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX phương thức tổ chức kho mở đã được áp dụng đầu tiên ở Mỹ và sau đó lan truyền sang các nước như: Anh, Thuỵ Điển, Đan Mạch…và một số nước khác. Đầu tiên, kho mở chủ yếu chỉ được áp dụng chủ yếu ở các thư viện khoa học chuyên ngành, sau đó áp dụng phổ biến ở các thư viện công cộng... Theo “Từ điển giải nghĩa thư viện học và tin học Anh - Việt” do dịch giả Phạm Thị Lệ Hương, Lâm Vĩnh Thế và Nguyễn Thị Nga biên dịch từ cuốn “The ALA Glossary of Library and Information Science” năm 1996 đã được giải nghĩa từ: Kho sách mở (Open stack) là chỉ bất cứ kệ sách nào của thư viện mà độc giả không bị giới hạn khi sử dụng tài liệu để trên kệ sách.[15] “Kho mở là kho tài liệu, nơi độc giả tự do chọn lựa và sử dụng những cuốn sách, những tài liệu mà họ cần. Họ tự phục vụ bản thân ở mọi khâu: chọn sách, báo…tha hồ đọc lướt các tên sách có cùng chủ đề được sắp xếp gần nhau, tự do lấy tài liệu xuống, rồi lại xếp lên giá, nếu thấy nội dung đó không phù hợp với nhu cầu, công bằng mà nói, độc giả có cảm giác thư viện là nhà, sách được sẵn sàng trên giá để phục vụ họ” [18] “Kho mở thực tế có thể coi như một mục lục phân loại khổng lồ trong đó mỗi cuốn sách là một “tờ phiếu mục lục” sinh động mà qua đó người đọc có thể xem lướt nội dung của một số tài liệu có cùng nội dung, xếp cạnh nhau, để lựa chọn 13 được tài liệu thích hợp nhất, mà những thông tin thư mục trên tờ phiếu bình thường không giúp họ xác định, đánh giá rõ nội dung như vậy.” [22] Ngay từ những năm 70 đã được các nhà thư viện học khái niệm về kho mở đã được các nhà thư viện học của viện Quốc gia Liên Xô mang tên V.I. Lênin định nghĩa như sau: Kho mở là phương thức phục vụ cho phép bạn đọc tiếp cận kho tàng sách báo của thư viện, tạo điều kiện cho họ xem và chọn sách trực tiếp trên giá. Đồng thời hình thức đó tạo điều kiện thuận lợi cho thư viện tuyên truyền tích cực, giúp thông báo một cách thiết thực và có hệ thống cho các nhà chuyên môn về thành tựu mới nhất của khoa học và kỹ thuật các kinh nghiệm sản xuất tiên tiến [25] Kho mở (còn gọi là cách tiếp cận tài liệu trực tiếp) là cách thức tổ chức kho tài liệu theo kiểu “mở” theo đúng nghĩa của nó. Việc sắp xếp tài liệu trong kho dựa theo nội dung chủ đề tài liệu, căn cứ vào ký hiệu xếp giá được tạo ra bằng cách sử dụng ký hiệu phân loại kết hợp với ký hiệu tên tác giả hoặc tên sách. Tùy thuộc vào vốn tài liệu của thư viện, của kho mà người ta chia kho mở thành hai loại: kho mở toàn phần và kho mở một phần. * Kho mở toàn phần: Thường áp dụng với những kho tài liệu có số lượng tài liệu không nhiều và đối tượng phục vụ không rộng rãi. * Kho mở một phần: Thường áp dụng với kho tài liệu có số lượng lớn, đa dạng. Thư viện sẽ lấy một lượng tài liệu có trong kho đó ra làm một phần kho mở. Qua các khái niệm trên ta có thể hiểu một cách đơn giản: Kho mở là phương thức tổ chức phục vụ mà ở đó bạn đọc trực tiếp vào kho lấy những tài liệu họ cần, tạo điều kiện, cho phép họ xem trước và chọn tài liệu trực tiếp trên giá. Hình thức tổ chức phục vụ bằng kho mở trong ngành TT-TV đã, đang tạo ra một xu thế chung trên toàn thế giới cũng như ở Việt Nam một bước đi vững chắc và đầy khởi sắc về phương thức phục vụ mới. 1.1.2. Đặc điểm của kho mở Hình thức kho mở hiện nay có thể áp dụng cho nhiều loại hình tài liệu và loại hình thư viện. Theo loại hình tài liệu có thể chia ra các loại hình kho mở như:  Kho mở dùng cho sách 14  Kho mở dùng cho báo, tạp chí  Kho mở dùng cho các tài liệu điện tử (CD ROM, VCD, DVD…) Theo loại hình thư viện ta có:  Kho mở của thư viện các trường đại học  Kho mở của thư viện công cộng  Kho mở của thư viện khoa học (đa ngành, chuyên ngành) Các đặc điểm chủ yếu của kho mở: - Về tổ chức tài liệu: Toàn bộ tài liệu trong kho mở phải được sắp xếp theo một bảng phân loại nhất định, không phân biệt khổ, cỡ để thể hiện mối quan hệ chặt chẽ về mặt nội dung, chủ yếu vốn tài liệu. - Về vốn tài liệu: Phải có những tiêu chí, phương thức lựa chọn, tài liệu đưa ra kho mở: Có thể theo thời gian, theo hình thức tài liệu, tài liệu trong kho mở phải phù hợp với đối tượng cũng nhu cầu nghiên cứu của độc giả thư viện. - Về cơ sở vật chất: Kho mở đòi hỏi một không gian rộng vừa để tổ chức kho vừa để tổ chức phục vụ, bên cạnh đó là các trang thiết bị an ninh như: camera, cổng từ, chỉ từ, chip điện tử…cũng cực kỳ cần thiết để giảm thiểu những mất mát, hỏng rách để có thể sảy ra, đảm bảo an toàn cho kho tư liệu. - Bảo quản tài liệu: Do quá trình bạn đọc trực tiếp tiếp xúc liên tục với tài liệu trong kho mở, vì thế tài liệu trong kho mở rất dễ rách nát, hư hại và mất mát nên vấn đề bảo quản cần phải được quan tâm đặc biệt. - Bổ sung tài liệu và thanh lọc: Tài liệu trong kho mở phải thường xuyên bổ sung, đáp ứng phù hợp với nhu cầu của bạn đọc vì vậy đòi hỏi kinh phí bổ sung hàng năm lớn và ổn định. Tài liệu trong kho mở cũng cần thiết phải định kỳ thanh lọc theo năm hay theo quý. - Hệ thống tra cứu: Phải linh hoạt và phản ánh đúng vị trí, tình trạng của tài liệu, thường xuyên được cập nhập. - Cán bộ thư viện: Ngoài nghiệp vụ chuyên sâu, nhanh nhẹn cần có tinh thần trách nhiệm cao và đòi hỏi phải có sự bao quát trong công việc lớn để có thể giúp đỡ bạn đọc tìm và sử dụng tài liệu một cách nhanh chóng. 15 - Bạn đọc: Mục đích của hình thức phục vụ bằng kho mở chính là nâng cao ý thức sử dụng thư viện của bạn đọc, “tất cả vì bạn đọc thân yêu”. Bạn đọc cũng cần phải tuân thủ theo các nội quy, quy định, hướng dẫn của TV cũng như của cán bộ TV. 1.1.3. Ý nghĩa của kho mở trong hoạt động thông tin –thư viện Điều kiện để đào tạo theo tín chỉ, ngay trong QĐ số 31/2001 của Bộ GD&ĐT đã nêu, ngoài những điều kiện về chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, các cơ sở đào tạo phải có điều kiện về học liệu: “có đủ sách tham khảo, tài liệu học tập”. Các đơn vị đào tạo có nhiệm vụ cụ thể hóa điều kiện về học liệu trong các hướng dẫn về đào tạo theo tín chỉ của đơn vị mình [10]. Vì lẽ đó, việc tổ chức kho mở ngày càng trở lên quen thuộc và đang phát triển mạnh thành xu thế tất yếu trong nhiều thư viện và cơ quan thông tin thư viện trên nhiều quốc gia khác nhau. Nhờ vào xu thế chung, đã từ lâu “kho mở không còn là xa lạ với bạn đọc của thư viện. Khi bạn đọc đến với bất kỳ hiệu sách hay một siêu thị sách tự chọn nào bạn sẽ có được cảm giác tự do chọn lựa cái mà mình muốn, đến với kho mở trong các thư viện cũng sẽ đem lại cho bạn cảm giác đó. Bạn sẽ cảm nhận được sự thoải mái và đầy hứng thú khi được tiếp xúc trực tiếp với kho tàng tri thức của nhân loại và tự thoả mãn nhu cầu đọc của mình”. [30] Nếu như với phương thức đào tạo tín chỉ đòi hỏi nhu cầu thông tin của thầy và trò trong trường ĐHXD HN là rất lớn thì việc tổ chức kho mở đã mang lại nhiều tiện lợi không những cho NDT mà còn mang ý nghĩa lớn trong cả hoạt động thư viện nói chung. Ngoài việc giúp bạn đọc tiếp cận được với nguồn tài nguyên sách, tiết kiệm được nhiều thời gian đợi lấy tài liệu, bạn đọc được trực tiếp tìm thông tin với từng cuốn sách, nhiều tài liệu một lúc, từ đó nảy sinh những nhu cầu đọc mới là điều tất yếu có thể sảy ra với bất kỳ người dùng tin nào. Với cán bộ, kho mở còn giúp cho cán bộ thư viện không phải tiếp nhận các phiếu yêu cầu, không phải mất thời gian vào kho lấy sách mà vẫn đảm bảo việc phục vụ tốt cho NDT một cách nhanh chóng và chính xác. Điều này đồng nghĩa với 16 việc tổ chức kho mở sẽ giảm đi được một nguồn nhân lực đáng kể cho thư viện bởi công việc chính của cán bộ thư viện ở kho mở chỉ đóng vai trò là người hướng dẫn, trợ giúp và xác định nguồn tin khi độc giả cần. Chúng ta đều biết kho mở được hình thành và phát triển là do nhu cầu khách quan của sự phát triển xã hội. Nhu cầu thông tin, nhu cầu tài liệu là nhu cầu cấp thiết của con người trong hoạt động nghiên cứu khoa học, học tập và sản xuất. Trong quá tình nghiên cứu, học tập họ luôn có nhu cầu tìm kiếm thông tin và rất cần những tài liệu có liên quan đến hoạt động của họ. Kho mở là điều kiện khắc phục hàng rào thông tin ấy, tạo sự thuận lợi, phù hợp giữa tài liệu và NDT, rút ngắn thời gian tìm tài liệu, luôn cập nhập thông tin mới, thúc đẩy quá trình phát triển khoa học và công nghệ, văn minh và tiến bộ loài người. Tổ chức kho tài liệu nghiên cứu việc phân bổ, sắp xếp tài liệu để có thể bảo quản, gìn giữ lâu dài và thuận tiện cho việc sử dụng. Công việc này có ý nghĩa đối với tất cả các hoạt động của cơ quan TT-TV. Việc phân bố tài liệu, quy định trật tự sắp xếp trong kho tài liệu được tiến hành với mục đích là để tận dụng, sử dụng đến mức tối đa vốn tài liệu có trong thư viện, mặt khác, tổ chức kho tài liệu chính là để phục vụ nhiệm vụ nâng cao trình độ mọi mặt của NDT, từ đó góp phần thúc đẩy sự phát triển chung của xã hội. TV trường ĐHXD HN từ những năm trước vẫn phục vụ bạn đọc theo mô hình kho đóng, nghĩa là bạn đọc muốn tìm kiếm tài liệu phải thông qua thủ thư và làm thủ tục mượn. Nhưng cho đến những năm gần đây, với sự thay đổi và phát triển mạnh mẽ của xã hội, nhất là khi vai trò của TV đã thay đổi thì bạn đọc đã và đang sở hữu cho mình cả kho tàng tri thức của nhân loại khi bước chân và kho mở, điều này cũng có nghĩa rằng việc phục vụ theo hình thức kho đóng ngày nay không còn phù hợp nữa. 1.2. Trường Đại học Xây dựng Hà Nội trước yêu cầu đào tạo theo tín chỉ 1.2.1. Những vấn đề chung về tín chỉ và đào tạo theo tín chỉ Đổi mới giáo dục đại học là yêu cầu cấp thiết của nền giáo dục Việt Nam hiện nay, nhằm đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. Một trong những biện pháp quan trọng là đổi mới cách dạy và học trong 17 các trường đại học, theo hướng tạo cho sinh viên chủ động hơn trong tiếp thu kiến thức lấy tự học, tự nghiên cứu làm hoạt động quan trọng trong hoạt động học, giảng viên thay đổi cách dạy, cách chuẩn bị bài giảng…Phương pháp đào tạo theo tín chỉ đáp ứng được yêu cầu trên và trở thành nhiệm vụ trọng tâm của các trường đại học nước ta hiện nay. Tuy nhiên để đào tạo theo tín chỉ, mọi hoạt động của trường đại học phải có những thay đổi nhiều mặt, trong đó có sự thay đổi trong hoạt động TTTV cũng là điều tất yếu. Tín chỉ (Credit) là đại cương đo khối lượng lao động học tập trung bình của người học, tức là toàn bộ thời gian mà người học bình thường phải sử dụng để học một môn học, bao gồm: 1) Thời gian học trên lớp; 2) thời gian học tập trong phòng thí nghiệm, thực tập hoặc làm các phần việc khác đã được quy định ở đề cương môn học; 3) thời gian dành cho việc tự học ngoài lớp như đọc sách, nghiên cứu, giải quyết vấn đề hoặc chuẩn bị bài…Tín chỉ còn được hiểu là khối lượng kiến thức và kỹ năng theo yêu cầu của môn học mà người học cần phải tích lũy được trong một khoảng thời gian nhất định. Giờ tín chỉ (Credit hour) là một trong các giá trị: (a) 1 giờ học trên lớp và 2 giờ chuẩn bị bài/1 tuần; (b) 2 giờ thực hành và 1 giờ chuẩn bị bài/1 tuần; (c) 3 giờ tự học, tự nghiên cứu/1 tuần [29]. * Đào tạo tín chỉ Điều kiện để đào tạo theo tín chỉ, ngay trong QĐ số 31/2001 của Bộ GD&ĐT, đã nêu, ngoài những điều kiện về chương trình đào tạo, đội ngũ giảng viên, các cơ sở đào tạo phải có điều kiện về học liệu: “có đủ sách tham khảo, tài liệu học tập”. Các đơn vị đào tạo có nhiệm vụ cụ thể hóa điều kiện về học liệu trong các hướng dẫn về đào tạo theo tín chỉ của đơn vị mình. Để thực hiện tốt cho việc đào tạo theo tín chỉ cần kết hợp giữa nhà trường, giảng viên và người học. Sự kết hợp này được cụ thể hóa như sau: * Đối với giảng viên: + Xác định các nội dung tự học và cách học cho sinh viên, các vấn đề, các câu hỏi, bài tập, các tài liệu phải đọc, phải tìm kiếm bổ sung để sinh viên chuẩn bị lên lớp. 18 + Xây dưng, thu thập, phân loại, hướng dẫn sử dụng các học liệu/ tài liệu phục vụ cho việc tự học, tự nghiên cứu của sinh viên. + Lựa chọn và giao nội dung các vấn đề, các yêu cầu, tài liệu tham khảo để từng nhóm hoặc từng sinh viên chuẩn bị và trình bày. Chỉ rõ các địa chỉ mà sinh viên có thể tìm được và hoàn thành nhiệm vụ được giao. + Lựa chọn và giao nội dung, các vấn đề, công việc và các yêu cầu liên quan cho các nhóm sinh viên thực hiện, nguồn tài liệu tối thiểu… + Chỉ đạo và chuẩn bị các điều kiện cần thiết để sinh viên thực hành. * Đối với sinh viên: + Lập kế hoạch chi tiết để thực hiện các nhiệm vụ đối với từng giờ học mà giảng viên giao: tìm, đọc, ghi chép những tài liệu liên quan… + Nhận nội dung, vấn đề nghiên cứu, mở rộng, đi sâu vào bản chất, vận dụng lý thuyết vào thực tiễn, chuẩn bị bài trình bày theo sự phân công… + Nhóm trưởng lên kế hoạch phân công đến từng thành viên với nhiệm vụ, thời gian hoàn thành, nguồn tham khảo… + Làm bài thực hành, thực tập; viết báo cáo thực hành, thực tập… + Nhận và xây dựng kế hoạch chi tiết thực hiện nhiệm vụ tự học, tự nghiên cứu mà giảng viên giao.[29] Như vậy, nguồn tài liệu học hay học liệu học là rất cần thiết cho phương pháp đào tạo theo tín chỉ. Vấn đề là ở chỗ, các TV đại học cần phải làm gì để đảm bảo nguồn tài liệu/ học liệu trước yêu cầu của phương pháp đổi mới đào tạo đại học này. 1.2.2. Khái quát quá trình hình thành và phát triển của Trường Năm 1966 trường Đại học Xây dựng Hà Nội được thành lập theo quyết định số 144/CP ngày 8/8/1966 của Hội đồng chính phủ trên cơ sở khoa Xây dựng trường Đại học Bách Khoa Hà Nội. Do hoàn cảnh chiến tranh nên năm 1966 trường đã đi sơ tán nhiều nơi trên các tỉnh phía Bắc, từ Quế Võ, Gia Lương đến Hương Canh, Vĩnh Phú. Nhờ vào “tinh thần thép” thời ấy cả thầy và trò trường Đại học Xây dựng đã biết vượt qua mọi khó khăn, hiểm nguy luôn sẵn sàng vừa học vừa chiến đấu đảm bảo nhiệm vụ đào tạo liên tục không bị gián đoạn, vào năm 1982 trường lại 19 chuyển về Hà Nội. Đến năm 1991 trường ĐHXD HN tập trung toàn bộ cơ sở vật chất về địa điểm chính thức - Số 55 đường Giải Phóng, quận Hai Bà Trưng – Thành phố Hà Nội. [8] Từ những ngày đầu, cơ sở vật chất thiếu thốn về mọi mặt, cho đến nay đã trở thành trường ĐHXD HN - một khu liên hoàn nhà nhiều tầng - Trung tâm đào tạo cán bộ Khoa học Kỹ thuật có trình độ đại học và trên đại học với cơ sở, trang thiết bị ngày một khang trang với nhiều giảng đường, nhà thí nghiệm, thư viện, kí túc xá cao tầng, thiết bị dạy và học không ngừng được đổi mới đáp ứng yêu cầu nâng cao chất lượng và mở rộng quy mô là cả một quá trình phấn đấu không ngừng của tập thể cán bộ và các thế hệ sinh viên trong toàn trường. Nhằm đảm bảo cho các hoạt động đào tạo và NCKH, nhà trường luôn chú trọng tăng cường cơ sở vật chất, chú trọng việc mở rộng hợp tác trong nước, tìm hiểu nhu cầu đào tạo sau ĐH của các cơ sở, đồng thời mở rộng hợp tác quốc tế với các trường đại học, viện của các nước Pháp, Đức, Hà lan, Úc, Bỉ, Nga, Trung Quốc, Nhật, Thái Lan… Để ghi nhận những thành tích, công lao đóng góp to lớn của cán bộ, sinh viên trong quá trình xây dựng và phát triển của trường ĐHXD HN, Đảng và Nhà nước đã trao tặng nhiều phần thưởng cao quý cho tập thể và cá nhân trong trường: + Huân chương Hồ Chí Minh, ba Huân chương Độc lâp (hạng Nhất, Nhì, Ba), ba Huân chương Lao động, hai Huân chương Chiến công. + 50 Huân chương Lao động (hạng Nhất, Nhì, Ba) và hàng trăm bằng khen của các Bộ, Tỉnh và Thành phố cho tập thể Khoa, Bộ môn và các cá nhân. + Gần 500 Huân, Huy chương kháng chiến chống Mỹ, trên 400 Huy chương “Vì sự nghiệp giáo dục” cho các cán bộ trong trường. + Bộ môn Đường ô tô và đường thành phố được Nhà nước phong tặng danh hiệu “Đơn vị Anh hùng” cùng nhiều phần thưởng cao quý khác. 1.2.3. Chức năng và nhiệm vụ của Trường Đại học Xây dựng Hà Nội Chức năng và nhiệm vụ cơ bản của Trường ĐHXD HN trong giai đoạn đổi mới giáo dục của Nhà trường là: Làm nòng cốt trong việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ cán bộ, xây dựng chương trình đào tạo, biên soạn giáo trình, mở rộng 20