Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử việt nam từ thế kỉ x đến giữa thế kỉ xi...

Tài liệu Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử việt nam từ thế kỉ x đến giữa thế kỉ xix (lớp 10 chương trình chuẩn)

.PDF
125
144
118

Mô tả:

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA LỊCH SỬ ---------------------- TRỊNH THỊ TÂM TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phương pháp dạy học Lịch sử Người hướng dẫn khoa học ThS. NGUYỄN THỊ QUÝ HÀ NỘI, 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo ThS.Nguyễn Thị Quý, người đã chỉ bảo, tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em hoàn thành khóa luận này. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới toàn thể các thầy cô giáo khoa Lịch sử, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, những người đã truyền cho em những bài học, những kĩ năng, kiến thức, cũng như những kinh nghiệm quý báu và tạo mọi điều kiện cho em hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Xin gửi cảm ơn đến Thư viện trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, các thầy cô giáo và toàn thể các em học sinh trường THPT Đông Anh, trường THPT Thanh Chương I, trường THPT Nguyễn Cảnh Chân đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong thời gian em làm khóa luận. Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn gia đình, bạn bè đã luôn quan tâm, động viên và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khóa luận. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Sinh viên thực hiện Trịnh Thị Tâm LỜI CAM ĐOAN Tác giả xin cam đoan đề tài “Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn)” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nguồn tư liệu được dùng trong khóa luận tốt nghiệp là chính xác, những trích dẫn là trung thực. Vì vậy tôi xin chịu trách nhiệm cuối cùng về kết quả của khóa luận! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Sinh viên thực hiện Trịnh Thị Tâm MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu ...................................................................................... 3 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu.................................................................... 8 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .................................................................... 8 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 9 6. Đóng góp của khóa luận ............................................................................... 9 7. Bố cục của khóa luận ................................................................................. 10 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌCTHEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) .................................. 11 1.1. Những vấn đề lí luận liên quan đến dạy học chủ đề .................................. 11 1.1.1.Một số khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu .............................. 11 1.1.2. Các bước tổ chức dạy học theo chủ đề .............................................. 14 1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề ........................................... 17 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài nghiên cứu (Những vấn đề liên quan đến thực hiện dạy học theo chủ đề) ....................................................................... 21 1.2.1. Định hướng đổi mới chương trình giáo dục THPT ............................. 21 1.2.2. Đặc điểm học sinh THPT.................................................................. 23 1.2.3. Một số định hướng vận dụng PPDH theo chủ đề trong môn LS ở trường THPT............................................................................................. 24 1.2.4. Đặc trưng của kiến thức lịch sử, dạy học Lịch sử............................... 26 1.2.5. Thực trạng DHLS theo chủ đề ở trường THPT .................................. 29 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................ 34 Chương 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ................................................................................................................... 36 2.1. Chương trình, sách giáo khoa môn lịch sử cấp THPT ............................... 36 2.1.1. Ưu điểm ........................................................................................... 36 2.1.2. Hạn chế: .......................................................................................... 37 2.1.3. Phân tích chương trình sách giáo khoa phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế XIX ........................................................................... 38 2.2 Thiết kế chủ đề ........................................................................................ 43 2.2.1. Yêu cầu thiết kế chủ đề ..................................................................... 43 2.2.2. Đề xuất các chủ đề ........................................................................... 46 2.3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 78 2.3.1. Mục đích thực nghiệm ...................................................................... 78 2.3.2. Nội dung và phương pháp thực nghiệm ............................................. 78 2.3.3. Tiến trình thực nghiệm ..................................................................... 79 2.3.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................ 80 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................ 87 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 90 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT GV : Giáo viên HS : Học sinh CT : Chương Trình KLTN : Khóa luận tốt nghiệp PPDH : Phương pháp dạy học SGK : Sách giáo khoa THCS : Trung học cơ sở THPT : Trung học phổ thông GDPT : Giáo dục phổ thông DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Bảng so sánh những kĩ năng học sinh được rèn luyện sau giờ học lớp thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %) ................. 84 Bảng 2.2: Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng (10A4) và lớp thực nghiệm (10A3) .......................................................................... 85 Hình 2.1: Biểu đồ thể hiện mức độ yêu thích của học sinh đối với giờ họcở lớp thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %)....................... 82 Hình 2.2: Biểu đồ so sánh kết quả bài kiểm tra của hai lớp lớp thực nghiệm (10A3) và lớp đối chứng (10A4) (Tỷ lệ %) ............................................. 86 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Bước sang thế kỉ XXI quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, thực chất cạnh tranh giữa các quốc gia hiện nay là cạnh tranh về chất lượng nguồn nhân lực. Chính vì vậy, đổi mới giáo dục đang là một xu thế tất yếu mang tính toàn cầu. Nước nào không đổi mới, hoặc cải cách giáo dục không thành công, nước đó sẽ mất khả năng cạnh tranh trên trường quốc tế và sẽ bị tụt hậu xa hơn. Nhiều quốc gia đã và đang tiến hành cải cách để hướng tới một nền giáo dục hiện đại. Giáo dục Việt Nam cũng cần có sự đổi mới mạnh mẽ để nước ta có thể tự tin hội nhập. Một yêu cầu cấp thiết đối với sự nghiệp giáo dục là phải đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học. Từ phương pháp dạy học truyền thống mang tính thụ động đã và đang được thay thế bằng phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển mọi năng lực sáng tạo của HS. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học nặng về truyền thụ kiến thức sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất; dạy học cần hướng vào việc tổ chức cho học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực và sáng tạo, được thực hiện độc lập trong hoạt động và bằng hoạt động. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014 Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, riêng đối với bậc trung học phổ thông mục tiêu đào tạo là: “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. 1 Chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015 sẽ được đổi mới theo tiếp cận năng lực trên cơ sở dạy học tích hợp đơn môn, liên môn, xuyên môn trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học xã hội – nhân văn, khoa học – công nghệ. Sự kết hợp đó dựa trên nguyên lí “Tích hợp là phương thức hình thành nhân cách phát triển toàn diện” và phát triển năng lực là nguyên tắc xuyên xuốt chương trình giáo dục phổ thông sau năm 2015. Năng lực chỉ có thể hình thành và phát triển ở học sinh thông qua tổ chức dạy học bằng các hoạt động. Hoạt động xét về phương diện logic khoa học là một tổ hợp các thành phần kiến thức, kĩ năng của nhiều khoa học. Các kiến thức khoa học từ các môn học khác nhau phải được lựa chọn theo nguyên tắc hướng vào làm sáng tỏ một vấn đề nào đó có giá trị như một tiêu đề cốt lõi. Việc lựa chọn thành phần nội dung và phương pháp tổ chức học sinh lĩnh hội, vận dụng nội dung đó được định hướng bởi các chủ đề có phạm vi khái quát ở các cấp độ khác nhau. Giá trị tích hợp hay phạm vi tích hợp tăng dần từ các chủ đề trong một phân môn, trong một môn học (khoa học chuyên ngành), trong một lĩnh vực (khoa học tự nhiên, khoa học xã hội – nhân văn…). Dạy học theo chủ đề là một trong những xu thế dạy học hiện đại. Hiện nay, nhiều nước trên thế giới đã thực hiện dạy học theo chủ đề đối với các môn học trong nhà trường phổ thông và đã đem lại hiệu quả nhất định, thí dụ như Australia, Anh, Hoa Kì, Canada, Pháp, Đức, Nhật Bản, Ấn độ, Singapo, CHLB Đức... Với bối cảnh hội nhập quốc tế. Việc xây dựng chủ đề và tổ chức dạy học theo chủ đề sẽ giúp người học nắm chắc kiến thức và rèn kĩ năng tổng hợp, xử lý thông tin, đặc biệt là kĩ năng hệ thống hóa, kĩ năng phát hiện vấn đề, kĩ năng phân tích tổng hợp. Với cách khai thác chủ đề là đơn vị nội dung cơ bản để tổ chức dạy học vừa tránh được dạy những kiến thức, sự kiện, hiện tượng một cách rời rạc vừa là phương thức phát triển năng lực người học. Lịch sử là một trong những môn học có vai trong quan trọng trong nhà trường phổ thông, đặc biệt là trong giáo dục và hình thành phẩm chất, nhân cách cho người học. Dạy học LS ở trường phổ thông không chỉ trang bị cho HS những kiếnthức cơ 2 bản về LS thế giới và dân tộc, mà qua đó còn hình thành cho các em những tư tưởng tình cảm đúng đắn: giáo dục lòng yêu nước, trung thànhvới dân tộc, với cách mạng… phát huy những truyền thống tốt đẹp của cha ông ta để lại, noi gương người xưa để hành động trong ngày hôm nay, hăng say học tập tìm tòi học hỏi để chung tay xây dựng đất nước. Hiện nay, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đã và đang được thực hiện mạnh mẽ trong các nhà trường phổ thông nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Do vậy, chất lượng giáo dục môn học còn thấp, chưa đáp ứng được yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Với mong muốn nâng cao chất lượng, hiệu quả bài học trong dạy học lịch sử nói chung và dạy học phần lịch sử Việt nam trong chương trình lớp 10, tôi chọn đề tài nghiên cứu “TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)”. 2. Lịch sử nghiên cứu 2.1. Tài liệu nước ngoài M.T. Ogơrôtnhicôp trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Matxcơva, Tổ tư liệu trường ĐHSP Hà Nội I, 1986), nhấn mạnh quan điểm đòi hỏi việc tổ chức bài học phù hợp với hứng thú của trẻ em nhưng cần: “giải thích những tài liệu nghiên cứu bằng những môn học khác nhau xung quanh môn học đó” [11;43] N.U. Savin trong cuốn “Giáo dục học” (NXB Giáo dục Hà Nội, 1983) nêu rõ: Nền học vấn phổ thông phản ánh đầy đủ và chính xác nhất tri thức khoa học và thực tiễn của nhân loại và nó thực sự là toàn diện. “Ở đó đã kết hợp một cách hữu cơ các 4 tri thức về tự nhiên, xã hội và tư duy con người đã đạt được sự hài hòa giữa học vấn về nhân văn và về tự nhiên…” [14;99]. Tài liệu giáo dục lịch sử tác giả N.G.Đai - ri trong cuốn “Chuẩn bị giờ học lịch sử như thế nào” đã nêu ý nghĩa của việc sử dụng các nguồn tư liệu: phải sử dụng không ngừng và có hệ thống tất cả mọi nguồn tư liệu muôn hình muôn vẻ…Ông viết:“Toàn bộ công tác dạy học sẽ vô cùng có lợi, nếu thầy giáo hiểu môn học trên cơ sở tất cả các nguồn tư liệu hiện nay” [13;13]. Đai- ri còn nhấn mạnh: 3 “Thầy giáo bắt buộc phải biết rõ những thành tựu của khoa học lịch sử và của các khoa học giáo dục...phải biết tất cả những hiện tượng quan trọng nhất của đời sống chính trị xã hội và văn hóa” [13;13]. Khi trình bày về sự phát triển của khoa học LS, N.A. E- Rô- Phê- Ép đã đề cập đến nhiều vấn đề về LS xã hội, về văn hóa, tư tưởng, triết học, về nhiều lĩnh vực chuyên môn của khoa học lân cận, “họ hàng” với khoa học lịch sử. Trong cuốn “Lịch sử là gì” ông khẳng định: “Không có một bộ môn khoa học nào có thể phát triển một cách đơn độc” [12;147]. Tác giả nêu rõ mối quan hệ giữa LS với các khoa học nghiên cứu xã hội khác nhau, như xã hội học, dân tộc học, tâm lí xã hội…rất chặt chẽ.“Sở dĩ các ngành khoa học này xích gần nhau vì chúng cùng nghiên cứu một đối tượng như nhau”[12;147]. 2.2. Tài liệu trong nước 2.2.1. Sách chuyên khảo PPDHLS Trong nhiều cuốn sách, các nhà nghiên cứu đã đề cập đến dạy học tích hợp, liên môn, dạy học theo chủ đề và vai trò, ý nghĩa to lớn của những PPDH đó trong quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục hiện nay. Thứ nhất đó là cuốn “Một số chuyên đề phương pháp dạy học Lịch sử”(2002) trong cuốn này TS. Nguyễn Anh Dũng trong bài viết “Tích hợp kiến thức các bộ môn khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” đã đề cập đến một số vấn đề về tích hợp, chủ yếu là các kiến thức bộ môn khoa học xã hội như Địa lý, Văn học, GDCD trong dạy học lịch sử. Mặc dù mới chỉ đề cập một cách khái quát về xu hướng tích hợp liên môn trong dạy học Lịch sử mà chưa đề cập đến tích hợp lịch sử theo chủ đề cụ thể nhưng bài viết đã nhấn mạnh được xu hướng tích hợp ngày càng phổ biến ở trong nước cũng như trên thế giới và hiệu quả to lớn đạt được khi dạy học tích hợp. Trong Tập bài giảng “Chương trình, phương pháp dạy học Lịch sử” (2011) của khoa Sư phạm, trường Đại học Giáo dục đã nêu lên khái niệm chung về dạy học tích hợp, ưu điểm của dạy học tích hợp cũng như và nhấn mạnh việc vận dụng tích hợp trong môn Lịch sử, từ đó đặt ra nhiệm vụ của giáo viên và học sinh. Theo đó, 4 các bài học trong môn Lịch sử có thể được tích hợp lại thành các chủ đề, chuyên đề vì giữa các chương, các bài, các phần có mối quan hệ chặt chẽ giúp cho học sinh hình thành kiến thức một cách có hệ thống. Cũng như có thể tích hợp liên môn giữa môn học Lịch sử với các môn học khác làm cho kiến thức các môn học bổ sung cho nhau, giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn các sự kiện đã học. Trong giáo trình “Phương pháp dạy học Lịch sử tập I” do Phan Ngọc Liên chủ biên (2010) có đề cập đến dạy học tích hợp cũng đã nhấn mạnh đến dạy học tích hợp liên môn. Việc dạy học tích hợp liên môn đòi hỏi giáo viên Lịch sử không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải nắm vững nội dung, chương trình các môn học được giảng dạy ở trường phổ thông, trước hết là Văn học, Địa lí, GDCD. Học sinh có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập theo hướng tích hợp vì ở đây các em huy động những kiến thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức cao hơn và biết vận dụng thông minh trong học tập. Tuy không đề cập nhiều theo hướng tích hợp chủ đề nhưng tài liệu đã tập trung phân tích rõ ý nghĩa của dạy học tích hợp trong xu thế phát triển chung của giáo dục hiện nay đặc biệt là nhấn mạnh sự tích hợp liên môn giữa các môn học. Phương pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên có thể linh hoạt trong quá trình giảng dạy, học sinh học được nhiều và chủ động tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức. Hơn nữa khi học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ôn tập có hệ thống và dễ dàng ghi nhớ kiến thức. Trong cuốn “Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” (2012), TS. Hoàng Thanh Tú đã nêu lên việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong chương trình, mục tiêu bài học cần đạt để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và phương pháp tiến hành. Nội dung ôn tập có thể được cấu trúc theo các chủ đề khái quát, so sánh các sự kiện trong mối quan hệ đồng đại, lịch đại, hay cũng có thể cấu trúc theo chủ đề tương ứng với các nội dung chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, kháng chiến. Dạy và học Lịch sử theo các chủ đề, chuyên đề không chỉ tạo tư duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá trình ôn tập hiệu quả hơn. Trên cơ sở đó 5 học sinh được ôn tập, củng cố, tổng hợp các kiến thức ở mức độ cao và biết vận dụng sáng tạo trong học tập. 2.2.2. Tạp chí, báo cáo nghiên cứu về dạy học theo chủ đề PGS.TS. Nghiêm Đình Vỳ trong báo cáo tham luận “Một số suy nghĩ ban đầu về định hướng xây dựng chương trình và SGK môn Lịch sử ở trường phổ thông sau 2015” tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã chỉ rõ: “Hiện nay môn Lịch sử ở THPT đang được học theo chương trình đồng tâm với THCS, nhưng mức độ chưa được tốt. Chúng tôi đề nghị không nên học lặp lại mà nên áp dụng dạy theo chủ đề cả về lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Nói như vậy không có nghĩa là môn Lịch sử là môn tự chọn, mà như trên tôi đã đề nghị phải là môn cơ bản, bắt buộc. Nhưng vẫn nên theo xu thế là trong nội bộ môn Lịch sử có những chủ đề bắt buộc và có cả chủ đề tự chọn”. Nhìn nhận từ thực trạng dạy và học môn Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay thì yêu cầu đổi mới là vấn đề cấp thiết. Việc tổ chức dạy học lịch sử theo chủ đề là một trong những hướng đi phù hợp và đúng đắn với thực tế giáo dục, đáp ứng được yêu cầu đổi mới trong giáo dục của nước ta hiện nay. Đây cũng là xu thế phát triển chung mà nhiều nước trên thế giới đã và đang thực hiện với nhiều những thành tựu to lớn, như Hà Lan, Australia… Trong bài viết“Nhìn nhận lại chương trình, SGK Lịch sử hiện hành và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình, SGK sau năm 2015”của Ts. Nguyễn Xuân Trường tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam đã đề xuất ở cấp THPT, nội dung kiến thức lịch sử không lặp lại tiến trình như THCS, mà được thiết kế thành các chủ đề. Tuy nhiên, phải đảm bảo tính toàn diện giữa các chủ đề về chiến tranh với chủ đề về kinh tế, văn hóa. Như vậy, có thể thấy dạy học theo chủ đề là một trong những định hướng được nhiều nhà nghiên cứu, nhà quản lý giáo dục đưa ra tại hội thảo và đây là một trong những hướng đi đúng đắn, phù hợp với thực trạng dạy và học Lịch sử ở nước ta hiện nay góp phần xây dựng chương trình SGK mới sau năm 2015. 6 Ngoài ra, vấn đề trên cũng được một số luận án tiến sĩ, luận văn cao học đề cập tới như: Phạm Văn Thiêm “Sử dụng kiến thức Văn học, Địa lí, Chính trị trong giờ học lịch sử ở trường PTTH theo nguyên tắc liên môn” tác giả đã kết luận: “Dạy học theo nguyên tắc liên môn là một trong những biện pháp nâng cao hiệu quả giờ học trên lớp, từng bước nâng cao chất lượng học tập của học sinh, đáp ứng được những yêu cầu cách mạng nước ta trong giai đoạn mới” [16;63]. Hay tác giả Trần Viết Thụ trong “Giảng dạy những nội dung văn hóa trong khóa trình lịch sử dân tộc ở trường PTTH”, Luận án Tiến sĩ (1997). Trong công trình nghiên cứu của Bùi Thị Hương Mơ với đề tài : “Xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề Lịch sử Việt Nam từ 1919 đến 1954 chươngtrình THPT chuyên” (Luận văn Thạc sĩ, Trường Đại học Sư phạm, 10/2013). Trong công trình này tác giả cũng đã nghiên cứu sâu về dạy học theo chủ đề môn Lịch sử và tác giả cũng đã đưa ra được một số chủ đề cơ bản dạy học phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919-1954 trong các trường THPT chuyên. Trong khóa luận “Phương pháp dạy học các chủ đề trong phần lịch sử ViệtNam lớp 11, chương trình chuẩn” (Khóa luận tốt nghiệp năm 2012, Trường ĐH Giáo dục, ĐHQGHN), tác giả Trương Thị Hòa cũng đã khẳng định vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc biệt là vận dụng trong dạy học lịch sử ở các trường THPT theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Đồng thời tác giả cũng đã đề xuất một số cách thức xây dựng các chủ đề trong dạy học lịch sử ở lớp 11, chương trình chuẩn. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu ở trên đã trình bày những nội dung cơ bản về dạy học tích hợp, dạy học theo chủ đề và nhấn mạnh vận dụng dạy học tích hợp theo chủ đề trong môn Lịch sử, nhiệm vụ của giáo viên và học sinh cũng như những ưu điểm của dạy học theo chủ đề. Khẳng định dạy học theo chủ đề là một xu hướng chung của nhiều nước trên thế giới và là xu thế tất yếu trong quá trình đổi mới ở nước ta. Tuy nhiên, các tài liệu trên chưa đi sâu vào việc xây dựng các chủ đề tích hợp trong phần Lịch sử Việt Nam lớp 10, vận dụng các phương pháp dạy học phù hợp các chủ đề Lịch sử.Trên cơ sở đó, bài khóa luận sẽ đi sâu vào trình bày cơ sở lí luận, thực tiễn của dạy học Lịch sử theo chủ đề, đề xuất một số chủ đề và 7 phương pháp dạy học các chủ đề đó trong chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 THPT phần lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX, chương trình chuẩn 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lí luận, thực tiễn dạy học theo chủ đề ở trường THPT để khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc dạy học theo chủ đề trong dạy học bộ môn Lịch sử nói chung và trong dạy học phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX nói riêng. Đề xuất xây dựng nội dung các chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX và đề xuất PPDH theo chủ đề đã đề xuất theo định hướng phát triển năng lực HS. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu nêu trên khóa luận cần thực hiện những nhiệm vụ cơ bản sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học theo chủ đề, xác định cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo chủ đề trong dạy hoc Lịch sử ở trường THPT. - Nghiên cứu chương trình SGK Lịch sử lớp 10, phần lịch sử Việt Nam để đề xuất các chủ đề. - Tìm hiểu thực trạng dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. - Đề xuất hệ thống các chủ đề và xây dựng một chủ đề cụ thể phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX. - Thực nghiệm bài dạy cụ thể ở trường THPT và đánh giá hiệu quả của việc tổ chức dạy học theo chủ đề trong DHLS. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: - Quy trình DHLS theo chủ đề ở trường THPT. - Hoạt động dạy học theo chủ đề trong môn lịch sử ở trường THPT phần lịch sử Việt Nam giai đoạn từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX. 8 Phạm vi nghiên cứu: - Nghiên cứu quy trình thiết kế xây dựng chủ đề trong môn lịch sử lớp 10 THPT. - Về nội dung: Dạy học tích hợp các chủ đề trong môn Lịch sử và vận dụng trong chương trình môn Lịch sử lớp 10 THPT (Chương trình chuẩn) phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX. - Về địa bàn khảo sát: Các trường THPT Đông Anh, THPT Thanh Chương I, THPT Nguyễn Cảnh Chân. 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Nghiên cứu các tài liệu về lí luận dạy học Lịch sử nói chung và lý luận dạy học nói riêng, SGK Lịch sử 10 cơ bản, các tài liệu về các Vương triều trong lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX…để tìm hiểu cơ sở lí luận của đề tài. - Phương pháp điều tra thực tiễn. - Sử dụng phiếu điều tra để đánh giá chất lượng dạy và học của hình thức dạy học theo chủ đề. - Xin ý kiến đánh giá của GV phổ thông về kết quả dạy và học của hình thức dạy học theo chủ đề thông qua giáo án. - Phương pháp thống kê toán học: Sau khi tiến hành điều tra khảo sát tại các trường THPT và tiến hành thực nghiệm tại trường THPT, sẽ tiến hành xử lí số liệu để làm nổi bật thực trạng dạy học tích hợp, dạy học theo chủ đề tại các trường THPT, cũng như những hiệu quả đạt được của việc vận dụng PPDH này trong dạy học Lịch sử. - Phương pháp thực nghiệm: Tiến hành thực nghiệm điều tra và thực nghiệm sư phạm ở trường THPT. 6. Đóng góp của khóa luận - Ý nghĩa lí luận:  Khẳng định vai trò, ý nghĩa của phương pháp dạy học theo chủ đề đặc biệt là vận dụng trong dạy học Lịch sử ở trường THPT theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. 9  Đề xuất quy trình xây dựng và tổ chức thực hiện các chủ đề trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. - Ý nghĩa thực tiễn: Xây dựng được một số chủ đề cụ thể thuộc nội dung lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XIX, Lịch sử lớp 10 chương trình chuẩn. 7. Bố cục của khóa luận Bố cục: ngoài các phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung gồm 2 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn). Chương 2: Tổ chức dạy học theo chủ đề phần lịch sử Việt Nam từ thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX (Lớp 10 chương trình chuẩn). 10 Chương 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ THẾ KỈ X ĐẾN GIỮA THẾ KỈ XIX (LỚP 10 CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) 1.1. Những vấn đề lí luận liên quan đến dạy học chủ đề 1.1.1.Một số khái niệm liên quan đến đề tài nghiên cứu Khái niệm chủ đề Có nhiều quan niệm khác nhau về chủ đề: - Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: Chủ đề là vấn đề chủ yếu được đặt ra trong tác phẩm, toát lên từ nội dung và theo một hướng tư tưởng nhất định. Chủ đề gắn bó với đề tài, nói lên cách tiếp cận, khai thác và khám phá vấn đề trong phạm vi cuộc sống của đề tài đó. - Theo từ điển tiếng Việt, chủ đề là nội dung chủ yếu, nổi bật được đề cập đến. - Theo từ điển tiếng Anh: Chủ đề là mục tiêu chính của một nội dung chẳng hạn như một cuốn sách, bài nói chuyện, hay triển lãm nghệ thuật, hay một cuộc thảo luận. - Theo tìm hiểu từ các tư liệu nghiên cứu có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm "chủ đề" như:  Chủ đề là vấn đề chính, vấn đề chủ yếu mang tính khái quát về một hiện tượng nào đó trong đời sống tự nhiên và xã hội, đó là điểm nhấn gây ấn tượng nhất.  Chủ đề là sự thể hiện sự thống nhất hữu cơ giữa hiện thực khách quan và tư tưởng chủ quan của con người.  Chủ đề luôn được xây dựng từ một đề tài nhất định, tuy chủ đề gắn bó với đề tài nhưng nhiều khi nó vượt qua những giới hạn của những đề tài cụ thể mà nêu lên những vấn đề khái quát, rộng lớn hơn xuất phát từ những gợi ý của những hiện tượng tự nhiên và xã hội thông qua cách nhìn cụ thể. Như vậy, mặc dù có nhiều quan điểm khác nhau về chủ đề nhưng các quan điểm trên đều có điểm chung là "sự thống nhất hữu cơ giữa hiện thực khách quan 11 và tư tưởng chủ quan của con người" hay "sự thống nhất giữa những hiện tượng tự nhiên và xã hội thông qua cách nhìn cụ thể". Theo đó, ta có thể đưa ra cách hiểu chung nhất, ngắn gọn nhất về chủ đề như sau: - Chủ đề là vấn đề chủ yếu, trung tâm, là phương diện chính yếu của hiện thực khách quan trong các mối liên hệ nhiều chiều của nó với các hiện tượng tự nhiên, xã hội. - Trong lĩnh vực giáo dục, chủ đề là một đơn vị nội dung kiến thức tương đối trọn vẹn mà khi học xong chủ đề người học có thể vận dụng kiến thức đã học được để giải quyết một vấn đề thực tiễn hoặc giải quyết một vấn đề trong bối cảnh mới và giá trị của chủ đề phụ thuộc vào mức độ phạm vi mà chủ đề phản ánh. - Yêu cầu về nội dung của chủ đề là phải chứa đựng những nội dung tri thức mang tính phổ biến, điển hình đồng thời phải có khả năng mở ra và kết hợpvới những lĩnh vực hay các chủ đề khác. Mỗi chủ đề sau khi học xong phải đảm bảo có thể giải quyết và xử lí được độc lập một lĩnh vực của đời sống đặt ra, nhưng đồng thời lại phải có khả năng kết nối với những chủ đề tiếp theo để phát triển lên một bước mới, một cấp cao hơn. Trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông, chủ đề lịch sử được hiểu là những vấn đề nổi bật, quan trọng rút ra từ các giai đoạn (thời kì) lịch sử hay từ hệ thống các sự kiện, hiện tượng lịch sử có quan hệ mật thiết với nhau. Khi thiết kế các chủ đề lịch sử, giáo viên cần phải nắm rõ đặc trưng cơ bản của bộ môn Lịch sử, của kiến thức lịch sử, cần xem xét nét đặc trưng của các sự kiện, hiện tượng trong hệ thống kiến thức để vừa thấy được nét đặc trưng của mỗi sự kiện, hiện tượng lịch sử, vừa thấy được cái chung, thống nhất với các sự kiện, hiện tượng lịch sử khác, qua đó thể hiện được tính liên tục, tính phát triển và tính kế thừa, phát triển của lịch sử. Dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề (Themes based learning), là quá trình tổ chức cho học sinh tiếp cận, khai thác, khám phá vấn đề học tập để lĩnh hội và vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống nhận thức hay thực tiễn. 12 Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó GV không dạy học chỉ bằng tổ chức học sinh tiếp thu kiến thức rời rạc mà chủ yếu là hướng dẫn HS tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức, kĩ năng ở phạm vi rộng vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn, hoặc ý nghĩa khái quát nguyên lí khoa học. Dạy học theo chủ đề là mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế cho lớp học truyền thống đặc trưng bởi những bài học với chủ đề rời rạc, đơn lẻ. Dạy học theo chủ đề chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan đến nhiều lĩnh vực, hướng vào nội dung tích hợp gắn với thực tiễn và các tư tưởng có tính khái quát. Theo mô hình này, HS có nhiều cơ hội làm việc theo nhóm để giải quyết những vấn đề xác thực, có hệ thống và liên quan đến nhiều kiến thức của các môn học khác nhau, thu thập thông tin từ nhiều nguồn kiến thức. Việc học thực sự có giá trị với người học vì nó gắn với thực tế và rèn luyện kĩ năng hoạt động và kĩ năng sống. HS được tạo cơ hội thể hiện kiến thức lĩnh hội được và đánh giá việc học tập và giao tiếp của bản thân. Thông qua cách tiếp cận dạy học theo chủ đề, GV là người hướng dẫn, đồng hành và làm cho quá trình học tập trở nên dễ dàng hơn. Học sinh tích cực, chủ động và hứng thú hơn trong quá trình lĩnh hội tri thức và thực hành giải quyết vấn đề. Dạy học theo chủ đề không chỉ giúp học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề, mà hơn thế nữa, dạy học theo chủ đề hướng tới phát triển tư duy bậc cao thể hiện ở việc yêu cầu HS trả lời những câu hỏi có mức độ khái quát nhất định, mà để trả lời được những câu hỏi đó kiến thức phải được tổ chức sao cho thuận lợi cho quá trình học tập. Việc cấu trúc hóa nội dung học theo chủ đề có thể dẫn đến sự xóa bỏ ranh giới giữa các môn học được biên soạn như hiện nay. Dạy học theo chủ đề tăng cường tích hợp kiến thức liên môn, đa môn hay xuyên môn làm cho kiến thức (các khái niệm) có mối liên hệ mạng lưới nhiều chiều, đan bện vào nhau là sự tích hợp ở mức độ cao những kiến thức được học với các ứng dụng kĩ thuật và đời sống thực tiễn làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp dẫn hơn. 13
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng