Tài liệu Tổ chức dạy học dự án chương mắt, các dụng cụ quang vật lí 11

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 ROÃN VĂN HUẤN TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN CHƯƠNG “MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG” - VẬT LÍ 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HÀ NỘI – 2013 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 ROÃN VĂN HUẤN TỔ CHỨC DẠY HỌC DỰ ÁN CHƯƠNG “MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG” - VẬT LÍ 11 Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ Mã số: 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học : PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt HÀ NỘI – 2013 LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn chân thành và biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt – người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, dành nhiều thời gian đọc bản thảo, đóng góp nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa vật lí trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.Tôi cũng gửi lời cám ơn tới các Thầy Cô giáo đã tận tình giảng dạy tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn BGH trường THPT Đông Tiền Hải, Tiền Hải, Thái Bình đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm đề tài. Xin cảm ơn toàn thể HS lớp 11A1 đã cộng tác với tôi thực nghiệm thành công đề tài. Xin chân thành cảm ơn các đồng nghiệp, bạn bè, gia đình và những người thân đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thiện luận văn này. Tiền hải, tháng 06 năm 2013 Tác giả Roãn Văn Huấn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi cùng với sự hướng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Thị Hồng Việt cũng như các Thầy, Cô trong khoa Vật Lí – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2. Các kết quả là trung thực và chưa được công bố trong bất kì công trình nghiên cứu nào khác. Tiền Hải, ngày 10 tháng 06 năm 2013 Tác giả Roãn Văn Huấn DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU TRONG LUẬN VĂN Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BGH Ban giám hiệu CHBH Câu hỏi bài học CHKQ Câu hỏi khái quát CHND Câu hỏi nội dung CNTT Công nghệ thông tin DHDA Dạy học dự án HS Học sinh GV Giáo viên PGS.TS PPDH TB THPT TN TNSP ST TTC GVVL Phó giáo sư. Tiến sĩ Phương pháp dạy học Trung bình Trung học phổ thông Thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm Sáng tạo Tính tích cực Giáo viên vật lí MỤC LỤC I. MỞ ĐẦU........................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu: ................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 3 5. Giả thuyết khoa học................................................................................... 4 6. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 4 CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC DỰ ÁN 6 1.1 Cơ sở lý luận về dạy học dự án ............................................................... 6 1.1.1 Khái niệm dạy học dự án.................................................................. 6 1.1.2. Những ưu - nhược điểm của dạy học dự án ................................. 10 1.1.3. Đặc điểm của dạy học dự án ......................................................... 12 1.1.4 Vai trò của giáo viên, học sinh và công nghệ thông tin trong dạy học dự án ................................................................................................. 17 1.2. Cơ sở lý luận của tính tích cực trong dạy học ...................................... 19 1.2.1. Khái niệm về tính tích cực ............................................................ 19 1.2.2. Các biểu hiện và các cấp độ của tính tích cực trong học tập ........ 21 1.2.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức ........................... 22 1.3. Cơ sở lý luận về năng lực sáng tạo. ..................................................... 25 1.3.1. Năng lực sáng tạo .......................................................................... 25 1.3.2. Các biện pháp hình thành và phát triển năng lực sáng tạo của HS trong dạy học Vật lí ................................................................................. 27 1.3.3. Tiêu chí đánh giá tính tích cực, sang tạo của học sinh. ................ 28 1.3.3.1. Đánh giá định tính ................................................................. 28 1.3.3.2. Tiêu chí đánh gíá định lượng ................................................. 30 1.4. Cơ sở thực tiễn về dạy học dạy học dự án .......................................... 30 1.4.1. Điều tra thực trạng việc vận dụng dạy học dự án trong dạy, học chương "Mắt. Các dụng cụ quang" - Vật lí 11 ở các trường THPT huyện Tiền Hải - Tỉnh Thái Bình. ...................................................................... 30 1.4.1.1 Mục đích điều tra .................................................................... 30 1.4.1.2. Phương pháp điều tra ............................................................. 31 1.4.1.3. Kết quả điều tra ...................................................................... 31 1.4.2. Phân tích kết quả điều tra, tìm giải pháp. ...................................... 31 1.4.2.1. Qua bảng kết quả điều tra trên có thể nhận thấy:.................. 31 1.4.2.2. Tình hình học tập của HS ....................................................... 33 1.4.2.3. Những khó khăn, sai lầm HS gặp phải khi học một số kiến thức chương “Mắt. Các dụng cụ quang” – vật lí 11............................ 34 1.4.2.4. Nguyên nhân dẫn tới những khó khăn, sai lầm của HS ......... 35 CHƯƠNG II. ĐỀ XUẤT TIẾN TRÌNH DẠY HỌC DỰ ÁN CHƯƠNG “MẮT. CÁC DỤNG CỤ QUANG ”- VẬT LÍ 11 .......................................... 40 2.1. Đề xuất tiến trình dạy học dự án đáp ứng mục tiêu dạy học môn vật lí, nhằm phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. ..... 40 2.2. Mục tiêu dạy học chương “Mắt. Các dụng cụ quang”. ........................ 45 2.2.1. Chuẩn kiến thức, kĩ năng chương “Mắt. Các dụng cụ quang” Vật lí 11 ................................................................................................... 45 2.2.2 Sơ đồ cấu trúc logic nội dung chương “Mắt. Các dụng cụ quang”. ................................................................................................................. 47 2.3. Xây dựng công cụ đánh giá dự án của học sinh................................... 47 2. 3.1. Các hình thức đánh giá ................................................................ 47 2.3.2. Các tiêu chí đánh giá ..................................................................... 49 2.3.2.1. Tiêu chí đánh giá hoạt động của thành viên trong nhóm ...... 49 2.3.2.2. Tiêu chí đánh giá quá trình làm việc của nhóm ..................... 51 2.3.2.3. Tiêu chí đánh giá sản phẩm dự án......................................... 52 2.3.3. Phiếu đánh giá ............................................................................... 57 2.3.4. Cách tính điểm .............................................................................. 61 2.3.4.1 Cách tính điểm trung bình các nhóm ...................................... 61 2.3.4.2. Cách tính điểm cho mỗi thành viên trong nhóm .................... 62 2.4. Xây dựng tiến trình dạy học một số dự án chương “Mắt. Các dụng cụ quang” – vật lí 11 nhằm phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh .. 62 2.4.1. Giai đoạn tiền dự án ...................................................................... 62 2.4.2. Giai đoạn tiến hành dự án: ........................................................... 63 Kết luận chương 2 ........................................................................................... 75 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................. 77 3.1. Mục đích thực nghiệm.......................................................................... 77 3.2. Đối tượng thực nghiệm ........................................................................ 77 3.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ..................................................... 77 3.4. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ....................................................... 77 3.4.1. Kế hoạch dạy học dự án ................................................................ 77 3.4.2. Quá trình thực nghiệm sư phạm .................................................... 79 3.5. Thu thập số liệu thực nghiệm ............................................................... 90 3.5.1.Thuận lợi ........................................................................................ 90 3.5.2. Khó khăn ....................................................................................... 91 3.6. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm. .............................................. 91 3.6.1 Đánh giá định tính .......................................................................... 91 3.6.2. Đánh giá định lượng ...................................................................... 92 3.6.2.1. Bảng tổng hợp kết quả ........................................................... 92 3.6.2.2. Bảng tổng hợp % điểm của lớp .............................................. 95 Kết luận chương 3 ....................................................................................... 96 KẾT LUẬN CHUNG ...................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO LÀM LUẬN VĂN ............................................... 98 PHỤ LỤC ............................................................................................................ 1 I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thời đại ngày nay là thời đại kinh tế tri thức, hội nhập và phát triển trong xu thế đó Việt Nam cũng đang bước vào quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập với cộng đồng quốc tế. Để chuẩn bị nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế công nghiệp, kinh tế tri thức và xu thế toàn cầu hóa thì ngành Giáo dục – Đào tạo phải có những đổi mới phương pháp và phương tiện dạy học. Theo nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII đã chỉ rõ “ Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại và quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh...” [2]. Tuy nhiên thực tiễn dạy học ở Việt Nam chưa đáp ứng được yêu cầu nêu trên còn tồn tại phương pháp dạy học giáo điều chưa giúp học sinh vận dụng vào thực tiễn. Đây là vấn đề giáo dục Việt Nam cần quan tâm. Dạy học dự án là cách dạy lấy hoạt động của người học làm trung tâm. Suốt quá trình giảng dạy, người thầy phải hướng cho học sinh đến mục tiêu, nội dung của bài học gắn liền với thực tế. Với phương pháp dạy học này, buộc người học phải tự mình nghiên cứu, tự giải quyết các vấn đề để lĩnh hội được các kiến thức và mang lại những kết quả thực tế. Do đó, dạy học dự án thực sự là phương pháp rất linh hoạt, hấp dẫn học sinh và kích thích được sự mong muốn học tập và tự tìm hiểu kiến thức của học sinh. Ngoài ra, dạy học dự án còn rèn cho người học các kĩ năng cần thiết, như kĩ năng học tập, kĩ năng sử dụng công nghệ - thông tin - truyền thông - công nghệ, kĩ năng sống và nghề nghiệp, kĩ năng giao tiếp và cộng tác... Đây là những kĩ năng hết sức cần thiết để học sinh Việt Nam có thể dễ dàng hòa nhập với học sinh quốc tế khi học tập, sinh hoạt cùng nhau. Trong dạy học dự án, giáo viên chỉ là hướng dẫn viên và tham vấn khi cần để học sinh phát huy hết khả năng học tập và sáng tạo cũng như xử lý các tình huống này sinh trong quá trình học tập. 2 Môn vật lí là môn khoa học thực nghiệm các kiến thức vật lí có rất nhiều ứng dụng trong thực tế vì vậy vận dụng phương pháp nào vào dạy học là rất cần thiết và quan trọng. Dạy học dự án đáp ứng được yêu cầu đó. Chương “Mắt. Các dụng cụ quang ”- vật lí 11 là chương có nhiều kiến thức gắn với thực tiễn,vì vậy học sinh có nhiều điều kiện để tiếp cận, tìm tòi các ứng dụng của lí thuyết vào thực tiễn. Ví dụ như ứng dụng lí thuyết chế tạo kính thiên văn, kính hiển vi, ống nhòm ...Liên quan đến những vấn đề nghiên cứu của đề tài đã có nhiều đề tài nghiên cứu về dạy học dự án như: “ Tổ chức dạy học dự án với nội dung nghề nghiệp trong dạy học vật lí 10 nâng cao ”- Phạm Vân Ngọc – Luận văn thạc sĩ, ĐHSPHN, 2012; “Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức phân máy điện chương “Dòng điện xoay chiều” sách giáo khoa vật lí 12 nâng cao THPT” – Vũ Văn Dụng – Luận văn thạc sĩ, ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội, 2009; “Tổ chức dạy học dự án nội dung kiến thức “Dòng điện trong chất bán dẫn” sách giáo khoa vật lí 11 nâng cao THPT” – Phạm Văn Hoạch – Luận văn thạc sĩ ĐH Giáo dục, ĐHQG Hà Nội, 2009; “Tổ chức dạy học dự án các nội dung kiến thức chương “Cơ học chất lưu” vật lí 10 nâng cao ” – Nguyễn Nguyệt Huệ - Luận văn Thạc sĩ – ĐHSPHN, năm 2010”. Tuy nhiên chưa có đề tài nhiên cứu về dạy học dự án chương "Mắt. Các dụng cụ quang"- vật lí 11 đáp ứng nhiệm vụ dạy học môn vật lí, nhằm phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT . Với những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài nghiên cứu: Tổ chức dạy học dự án chương “Mắt. Các dụng cụ quang ” - vật lí 11 2. Mục đích nghiên cứu: Xây dựng tiến trình dạy học dự án chương : “Mắt. Các dụng cụ quang” - vật lí 11 đáp ứng mục tiêu dạy học môn vật lí, nhằm phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu 3 Hoạt động dạy học dự án chương “Mắt.Các dụng cụ quang ”- vật lí 11 3.2. Phạm vi nghiên cứu Nội dung kiến thức: chương “Mắt. Các dụng cụ quang” - vật lí11. Địa bàn nghiên cứu: Tiền Hải – Thái Bình. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về 4.1.1.Dạy học dự án. 4.1.2. Mục tiêu dạy học môn vật lí. 4.1.3.Tính tích cực. 4.1.4. Năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. 4.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn 4.2.1. Điều tra thực trạng việc vận dụng dạy học dự án trong dạy, học chương "Mắt. Các dụng cụ quang" - vật lí 11 ở địa bàn nghiên cứu. 4.2.2. Phân tích kết quả điều tra, tìm giải pháp. 4.3. Đề xuất tiến trình dạy học dự án đáp ứng mục tiêu dạy học môn vật lí, nhằm phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. 4.4. Nghiên cứu nội dung , chương trình SGK vật lí và xây dựng cấu trúc logic nội dung chương “Mắt. Các dụng cụ quang”- vật lí 11 4.4.1. Chuẩn kiến thức. 4.4.2.Cấu trúc logic. 4 4.5. Đề xuất tiến trình dạy học dự án một số kiến thức chương “Mắt. Các dụng cụ quang” - vật lí 11 đáp ứng mục tiêu dạy học vật lí, nhằm phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. Trong khuôn khổ luận văn , chúng tôi đề xuất dạy học dự án: “Chế tạo các dụng cụ quang hỗ trợ cho mắt” để kết hợp dạy học hai bài “ Mắt” và “ Kính thiên văn”. Dự án này được chúng tôi chia làm hai dự án thành phần: Dự án thành phần 1: Chế tạo dụng cụ quang khắc phục tật cận thị học đường Dự án thành phần 2: Chế tạo dụng cụ quang hỗ trợ cho mắt nhìn xa 5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng tiến trình dạy học chương “Mắt. Các dụng cụ quang ” - vật lí 11 dựa trên cơ sở lý luận về dạy học dự án đáp ứng mục tiêu dạy học môn vật lí, thì có thể phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo cho học sinh THPT. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu luật giáo dục, nghị quyết của Đảng và Nhà nước, các chỉ thị, điều lệ của ngành giáo dục ... - Nghiên cứu các tài liệu và cơ sở lý luận liên quan đến đề tài. 6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra một số trường THPT ở địa bàn Tiền Hải bằng phiếu điều tra. - Dự giờ, quan sát, điều tra thực trạng dạy học kiến thức chương “Mắt. Các dụng cụ quang” - vật lí lớp 11 ở trường THPT Đông Tiền Hải và một số trường THPT khác. 5 - Phỏng vấn các giáo viên Vật lí, cán bộ lãnh đạo nhà trường và một số cán bộ, giáo viên khác. 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tổ chức dạy học dự án theo tiến trình đã đề xuất. 6.4. Phương pháp thống kê toán học Dùng phương pháp thống kê toán học để xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm. 6 CHƯƠNG I CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC DỰ ÁN 1.1 Cơ sở lý luận về dạy học dự án 1.1.1 Khái niệm dạy học dự án Khái niệm dự án Thuật ngữ dự án, ngày nay được hiểu theo nghĩa phổ thông là một đề án, một dự thảo hay một kế hoạch, trong đó đề án, dự thảo hay kế hoạch này cần được thực hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Khái niệm dự án được sử dụng phổ biến trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội: trong sản xuất, doanh nghiệp, trong nghiên cứu khoa học cũng như trong quản lý xã hội... Khái niệm dự án ngày nay được hiểu là một dự định, một kế hoạch, trong đó cần xác định rõ mục tiêu, thời gian, phương tiện tài chính, vật chất, nhân lực và cần được thực hiện nhằm đạt mục đích đề ra. Trong một dự án, những người tham gia chủ yếu tự lập kế hoạch cho những gì họ muốn làm và muốn đạt tới. Họ bàn thảo các đề xuất khác nhau, làm rõ những gì họ định làm. Trong quá trình đó, những người tham gia học cách đề ra những mục tiêu thực tế, cách sử dụng thời gian giải quyết các vấn đề theo phân công công việc và đưa ra một kế hoạch đi đến kết thúc. Một dự án có sự tham gia của nhiều chuyên gia, ví dụ như chuyên gia thẩm định, nhân viên marketing… Từ điển bách khoa mở Wikipedia tiếng Việt định nghĩa: “Dự án là một tập hợp các công việc nối tiếp nhau được thực hiện trong một khoảng thời gian xác định, với những nguồn lực nhất định nhằm đạt tới mục tiêu cụ thể, rõ ràng, làm thỏa mãn nhu cầu của đối tượng hướng đến” [Wikipedia]. Khái niệm dự án đã đi từ lĩnh vực kinh tế, xã hội vào lĩnh vực giáo dục, đào tạo không chỉ với ý nghĩa là các dự án phát triển giáo dục mà còn được sử dụng như 7 một phương pháp hay hình thức dạy học. Khái niệm Project được sử dụng trong các trường dạy kiến trúc - xây dựng ở Ý từ cuối thế kỷ XVI. Từ đó tư tưởng dạy học dự án lan sang Pháp cũng như một số nước châu Âu khác và Mỹ, trước hết là trong các trường đại học và chuyên nghiệp. Khái niệm dạy học dự án Đầu thế kỷ XX các nhà sư phạm Mỹ đã xây dựng cơ sơ lý luận cho phương pháp dự án (The Project Method) và coi đó là mô hình dạy học quan trọng để thực hiện quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, nhằm khắc phục nhược điểm của dạy học truyền thống coi thầy giáo là trung tâm. Ban đầu, dạy học dự án được sử dụng trong dạy học thực hành các môn học kỹ thuật, về sau được dùng trong hầu hết các môn học khác, cả các môn khoa học xã hội. Sau một thời gian phần nào bị lãng quên, hiện nay dạy học dự án được sử dụng phổ biến trong các trường phổ thông và đại học trên thế giới, đặc biệt ở những nước phát triển. Ở Việt Nam, các đề án môn học, đề án tốt nghiệp từ lâu cũng đã được sử dụng trong đào tạo đại học, các hình thức này gần gũi với dạy học dự án. Tuy vậy trong lĩnh vực lý luận dạy học, dạy học dự án chưa được quan tâm nghiên cứu một cách thích đáng, nên việc sử dụng chưa đạt hiệu quả cao. Tuỳ theo cách tiếp cận mà có nhiều quan niệm hay định nghĩa khác nhau về dạy học dự án: Khái niệm dạy học dự án được Kilpatriek, nhà lí luận người Mỹ định nghĩa là “ hành động có chủ ý, với toàn bộ nhiệt tình, diễn ra trong một môi trường xã hội, hay nói ngắn gọn hơn là hoạt động có chủ ý và có tâm huyết” [38]. Trong định nghĩa này Kilpatriek nhấn mạnh vào hai đặc điểm của phương pháp dự án là định hướng vào hứng thú của người học và tính tích cực cao của người học. Khác với Kilpatriek, K.Frey – nhà sư phạm Đức lại nhấn mạnh tới đặc điểm cuối của phương pháp này, đó là việc tạo ra sản phẩm. K.rey định nghĩa: “ Phương pháp dự án là một con đường giáo dục. Đó là một hình thức của hoạt động học tập, 8 có tác dụng giáo dục. Quyết định là ở chỗ: Nhóm người học xác định một chủ đề làm việc, thống nhất về nội dung làm việc, tự lập kế hoạch và tiến trình công việc để dẫn tới một sự kết thúc có ý nghĩa, thường xuất hiện một sản phẩm có thể trình bày được”[37]. Vậy chúng ta thấy rằng: Dạy học dự án là phương pháp dạy học mà người dạy và người học cùng nhau giải quyết không chỉ về mặt lý thuyết mà còn về thực tiễn một nhiệm vụ học tập có tính chất tổng hợp, tạo điều kiện cho người học cùng nhau và tự quyết trong tất cả các giai đoạn học tập, kết quả là tạo ra được một sản phẩm hoạt động nhất định; Là phương pháp dạy học mà người dạy đóng vai trò là người định hướng các nhiệm vụ học tập, định hướng quá trình thực hiện cũng như quá trình tạo ra sản phẩm, người học trực tiếp thực hiện các giai đoạn của dự án học tập; Là phương pháp dạy học mà người học không thụ động tiếp nhận kiến thức từ người dạy mà chủ động tìm tòi, khám phá các kiến thức cần thiết thông qua các nhiệm vụ thực tế liên quan đến bài học. Trong khi Kilpatriek và K.rey coi dạy học dự án là một phương pháp dạy học thì các nhà sư phạm khác của Đức và Việt Nam lại quan niệm dạy học dự án là một hình thức dạy học. Tác giả Nguyễn Văn Cường trong một thông báo khoa học năm 1997, đã viết “ Dạy học Project hay dạy học dự án là một hình thức dạy học, trong đó HS dưới sự điều khiển của GV tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức hợp không chỉ về mặt lí thuyết mà đặc biệt về mặt thực hành thông qua đó tạo ra các sản phẩm thực hành có thể giới thiệu, công bố được” [8]. Cũng vẫn quan niệm như vậy, TS. Nguyễn Thị Diệu Thảo đã xây dựng định nghĩa về dạy học dự án như sau: “ Dạy học dự án là một hình thức dạy học, trong đó người học dưới sự chỉ đạo của GV thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp mang tính thực tiễn với hình thức làm việc nhóm là chủ yếu. Nhiệm vụ này được thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, tạo ra những sản phẩm có thể trình bày, giới thiệu” [15. tr23]. Định nghĩa này coi dạy học dự án là một hình thức dạy học lớn, hình thức tổ chức dạy học. Quan niệm này phù hợp với bản 9 chất của dạy học dự án và có thể hòa nhập với hệ thống các khái niệm quen thuộc trong phạm trù PPDH hiện nay ở Việt Nam như bài giảng, xemina, thí nghiệm, thực tập, tham quan, hội thảo và dạy học dự án [15, tr 22]. Dạy học dự án là chiến lược giáo dục mà người học được cung cấp các tài nguyên, các chỉ dẫn để áp dụng trên các tình huống cụ thể, qua đó người học tích lũy được kiến thức và khả năng giải quyết vấn đề. Thông qua các dự án học tập mà nhiều mục tiêu giáo dục được thực hiện và đem lại các hiệu quả trong thời gian dài. Tuy nhiên khi không phân biệt giữa hình thức và PPDH, người ta cũng gọi là PP dự án, khi đó cần hiểu đó là PPDH theo nghĩa rộng, một PPDH phức hợp . Theo chương trình PTL của Microsoft, dạy học dự án còn được coi là một mô hình dạy học: “ Đó là các hoạt động học tập được thiết kế một cách cẩn thận, mang tính chất lâu dài liên quan đến nhiều lĩnh vực học thuật, lấy HS làm trung tâm và hoà nhập với những vấn đề và thực tiễn của thế giới thực tại” [23]. Cũng như vậy dạy học dự án được PGS.TS. Đỗ Hương Trà coi là một mô hình dạy học vì khi thực hiện một dự án, có nhiều PPDH cụ thể được sử dụng: “ Dạy học dự án là một mô hình dạy học lấy hoạt động của HS làm trung tâm. Kiểu dạy học này phát triển các kiến thức và kĩ năng cho HS thông qua quá trình HS giải quyết một bài tập tình huống gắn với thực tiễn bằng những kiến thức theo nội dung môn học – được gọi là dự án. Dự án đặt HS vào vai trò tích cực như: người giải quyết vấn đề, người ra quyết định, điều tra viên hay người viết báo cáo. Thường thì HS sẽ làm việc theo nhóm và hợp tác với các chuyên gia bên ngoài và cộng đồng để trả lời các câu hỏi và hiểu sâu hơn nội dung, ý nghĩa của bài học. Học dự án đòi hỏi HS phải nghiên cứu và thể hiện kết quả học tập của mình thông qua cả sản phẩm và phương thức thực hiện” [28] . Theo chúng tôi quan điểm của PGS.TS Đỗ Hương Trà là một định nghĩa thể hiện đầy đủ bản chất, đặc điểm của dạy học dự án. Theo đó, các nhóm HS, dưới sự hướng dẫn của giáo viên mà thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách tự lực, độc lập qua những giai đoạn nhất định: đề xuất ý tưởng, lập kế hoạch, thực hiện ý 10 tưởng, tạo sản phẩm, công bố sản phẩm. Qua đó, giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Chương trình dạy học dự án được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế. Vì vậy chúng tôi quyết định chọn quan niệm dạy học dự án của tác giả PGS.TS. Đỗ Hương Trà làm định nghĩa dạy học dự án cho đề tài của chúng tôi. 1.1.2. Những ưu - nhược điểm của dạy học dự án Cũng giống như bất kì phương pháp dạy học nào khác, dạy học dự án có những ưu điểm và nhược điểm nhất định. Sử dụng dạy học dự án, người dạy cần tìm ra các giải pháp để phát huy điểm mạnh và hạn chế điểm yếu để đạt được kết quả cao nhất. Ưu điểm của dạy học dự án: - Gắn lý thuyết với thực hành, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội. - Phát triển kỹ năng tự học, tự định hướng. - Kích thích động cơ, hứng thú học tập của người học. - Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm. - Phát triển khả năng sáng tạo. - Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp. - Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn. - Rèn luyện năng lực cộng tác làm việc. - Phát triển năng lực đánh giá. 11 - Rèn luyện và phát huy các kỹ năng xã hội quan trọng. Không chỉ với HS, DHDA còn đem lại nhiều lợi ích cho GV. Dạy học dự án góp phần đổi mới phương pháp dạy học, thay đổi phương thức đào tạo. Với dạy học dự án, GV có điều kiện nâng cao tính chuyên nghiệp, mở rộng sự hợp tác với đồng nghiệp và xây dựng các mối quan hệ với HS. Nhiều GV cảm thấy hài lòng với việc tìm ra được một mô hình triển khai cho phép hỗ trợ các đối tượng HS đa dạng bằng việc tạo ra nhiều cơ hội học tập hơn trong lớp học. Với những ưu điểm này, dạy học dự án góp phần khắc phục một số nhược điểm của PPDH truyền thống và nó là xu thế phát triển của giáo dục hiện đại. Nhược điểm của dạy học dự án: - Dạy học dự án chỉ phù hợp với những nội dung nhất định; không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tượng, hệ thống cũng như rèn luyện hệ thống kĩ năng cơ bản. Do đó, dạy học dự án không thể là một PPDH độc tôn và cũng không thể được thay thế cho các PPDH truyền thống. - Dạy học dự án đòi hỏi nhiều thời gian và công sức chuẩn bị nên không thể tiến hành một cách thường xuyên trong chương trình môn học bởi có thể ảnh hưởng đến thời gian học tập các môn học khác. - Dạy học dự án đòi hỏi về tài chính, tư liệu tham khảo phong phú và địa điểm phù hợp cho hoạt động của GV và HS. Nhất là để dạy học dự án có hiệu quả đòi hỏi sự hỗ trợ của các phương tiện dạy học và cơ sở vật chất hiện đại. Do vậy ở những nơi còn thiếu và yếu về các phương tiện dạy học thì khó triển khai dạy học dự án. - Dạy học dự án đòi hỏi GV phải có năng lực tổ chức và quản lý HS trong hoạt động nhất là hoạt động theo nhóm. Trong quá trình thực hiện dự án, nhiều GV có thể sẽ cảm thấy phải chịu áp lực khi phải thực hiện đúng tiến độ chương trình nhất là với GV phải dạy nhiều lớp. Mặt khác, GV cũng sẽ gặp khó khăn khi cần sự phối hợp với nhiều người khác như: GV đồng nghiệp, Ban giám hiệu nhà trường, 12 Ban phụ huynh. Bên cạnh đó, những HS thụ động, chưa quen với cách học năng động hoặc chưa có kĩ năng cần thiết trong sử dụng máy tính, internet, có thể cũng sẽ gặp khó khăn khi chủ động định hướng quá trình học tập và thực hiện dự án. 1.1.3. Đặc điểm của dạy học dự án Trong các tài liệu về dạy học dự án có rất nhiều đặc điểm được đưa ra. Các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ XX khi xác lập cơ sở lý thuyết cho PPDH này đã nêu ra 3 đặc điểm cốt lõi của dạy học dự án: định hướng người học, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. Có thể cụ thể hoá các đặc điểm của dạy học dự án như sau: Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội, thực tiễn nghề nghiệp cũng như thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn đời sống, xã hội. Trong những trường hợp lý tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. Thông qua đó, có thể kiểm tra, củng cố,