Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học (Thi công chức Giáo viên)
Lêi nãi ®Çu
Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn vµ ®ång bé theo
h−íng “§æi míi m¹nh mÏ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét
chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc. Tõng b−íc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p
tiªn tiÕn vµ ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc, tù
nghiªn cøu cho häc sinh” [15, tr 43] nh»m ®µo t¹o con ng−êi ViÖt Nam tù chñ, n¨ng ®éng,
s¸ng t¹o cã n¨ng lùc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: “båi d−ìng cho häc sinh n¨ng lùc t−
duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò” [14, tr 64].
§æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®−îc coi lµ nhiÖm vô quan träng cña toµn bé gi¸o viªn
vµ sinh viªn (SV) c¸c tr−êng ®¹i häc s− ph¹m (§HSP), nhÊt lµ d¹y häc c¸c m«n nghiÖp vô
s− ph¹m trong ®ã cã m«n Gi¸o dôc häc. Do sù biÕn ®éng nhanh chãng cña thùc tiÔn gi¸o
dôc phæ th«ng trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, viÖc d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc cµng cÇn
thiÕt ph¶i g¾n chÆt víi thùc tiÔn nhµ tr−êng phæ th«ng-m«i tr−êng ho¹t ®éng cña SV s−
ph¹m khi ra tr−êng. D¹y häc m«n Gi¸o dôc häc cµng cÇn ph¶i d¹y cho SV c¸ch t− duy, t−
duy s− ph¹m, d¹y cho hä c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp, mµ cèt lâi lµ kü n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng.
VÒ lý luËn, sö dông t×nh huèng s− ph¹m (THSP) trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng
§HSP ®−îc coi lµ mét lo¹i h×nh, mét ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc cã kh¶ n¨ng båi d−ìng
cho SV n¨ng lùc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc theo h−íng
nµy ®] vµ ®ang ®−îc nghiªn cøu, øng dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn
nay. §Æc biÖt, cho SV gi¶i quyÕt THSP vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh
ë trung häc phæ th«ng (THPT) t¹o c¬ héi cho hä ¸p dông tri thøc hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc c«ng
t¸c nµy vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh ë THPT. Tõ ®ã
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho hä kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña c«ng t¸c gi¸o
dôc häc sinh-môc tiªu hµng ®Çu cña ®µo t¹o SV trë thµnh ng−êi gi¸o viªn THPT.
VÒ thùc tiÔn, ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña x©y dùng vµ sö dông THSP trong d¹y
häc, nhiÒu gi¸o viªn ®] nghiªn cøu vµ thö nghiÖm viÖc x©y dùng vµ sö dông THSP trong
qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p d¹y häc nµy ch−a ®−îc chó
träng ®óng møc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay. Nãi chung, d¹y häc ë §HSP, vÉn lµ lèi truyÒn
thô mét chiÒu tõ gi¸o viªn ®Õn SV; SV bÞ ®Æt vµo vÞ thÕ thô ®éng trong häc tËp, thiÕu c¬ héi
tiÕp cËn víi thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng, thiÕu c¬ héi rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng
nghÒ nghiÖp cÇn thiÕt, nhÊt lµ kü n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o
dôc häc sinh. Thµnh thö, viÖc ®óc rót ®−îc nh÷ng kinh nghÖm vÒ x©y dùng vµ sö dông
THSP nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh d¹y häc chuÈn bÞ cho SV lµm c«ng t¸c gi¸o dôc
häc sinh ë THPT trong c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay ®ang trë thµnh mét yªu cÇu cÊp b¸ch.
HÖ thèng lý luËn vÒ THSP, vÒ x©y dùng vµ sö dông THSP ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së
kÕ thõa kinh nghiÖm cña c¸c nhµ gi¸o dôc trong n−íc vµ trªn thÕ giíi vÒ vÊn ®Ò nµy. Riªng
hÖ thèng 282 THSP ®] ®−îc x©y dùng (Ch−¬ng 2) víi sù ®ãng gãp c«ng søc cña nhiÒu gi¸o
viªn, c¸n bé qu¶n lý c¸c Së Gi¸o dôc-§µo t¹o, c¸c tr−êng THPT vµ SV s− ph¹m c¸c tØnh
§ång b»ng s«ng Cöu Long.
Tµi liÖu ®−îc biªn so¹n víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc ®æi míi ph−¬ng
ph¸p gi¸o dôc-®µo t¹o s− ph¹m hiÖn nay. Tuy nhiªn, viÖc biªn so¹n tµi liÖu kh«ng thÓ tr¸nh
khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc.
Ch©n thµnh c¶m ¬n!
T¸c gi¶
1
Ch−¬ng 1.
Mét sè vÊn ®Ò vÒ t×nh huèng s− ph¹m
1.1. T×nh huèng s− ph¹m
1.1.1. Kh¸i niÖm
T×nh huèng s− ph¹m cã liªn quan mËt thiÕt víi vÊn ®Ò (V§) vµ t×nh huèng cã vÊn
®Ò (THCV§). Do ®ã nªn xem xÐt THSP trong mèi quan hÖ víi THCV§ vµ V§.
1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÊn ®Ò
VÊn ®Ò lµ mét ph¹m trï tõng ®−îc bµn ®Õn trong mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng x]
héi. Theo c¸c nhµ T©m lý häc, con ng−êi chØ tÝch cùc t− duy khi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò,
mét nhiÖm vô cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò lµ g×? C¸c M¸c ®] cã mét c©u nãi næi tiÕng:
“VÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi nµo ®] h×nh thµnh ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt chóng” [23, tr 7];
cßn Hå Chñ TÞch kÝnh yªu th× l¹i nãi “Khi cã viÖc g× m©u thuÉn, khi ph¶i t×m c¸ch gi¶i
quyÕt chóng, tøc lµ cã vÊn ®Ò” [37, tr 90]. Nh÷ng ý kiÕn nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa to
lín trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong cuéc sèng x] héi mµ cßn cã ý nghÜa
v« cïng quan träng trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc®µo t¹o, trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Lecne, I.Ia. quan niÖm vÊn ®Ò th−êng ®−îc diÔn ®¹t
d−íi h×nh thøc c©u hái, cho nªn «ng ®] ®Þnh nghÜa: “VÊn ®Ò lµ mét c©u hái n¶y ra hay
®−îc ®Æt ra cho chñ thÓ mµ chñ thÓ ch−a biÕt lêi gi¶i tõ tr−íc vµ ph¶i t×m tßi, s¸ng t¹o
lêi gi¶i, nh−ng chñ thÓ ®] cã s½n mét sè ph−¬ng tiÖn ban ®Çu ®Ó sö dông thÝch hîp vµo
sù t×m tßi ®ã” [22, tr 27]. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× vÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi cã mét
th¸ch thøc hay m©u thuÉn mµ con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt vµ con ng−êi ®] cã c¬ së ®Ó
gi¶i quyÕt. Còng cã t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp ®Õn th¸ch thøc mµ con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt
trong vÊn ®Ò. VÝ dô nh− Hoµng Phª vµ c¸c céng sù (1994) cho r»ng: “VÊn ®Ò lµ ®iÒu
cÇn ®−îc xem xÐt, nghiªn cøu, gi¶i quyÕt” [31, tr 1066]. NguyÔn Ngäc B¶o (1995) l¹i
xem xÐt vÊn ®Ò võa lµ mét ph¹m trï cña logic biÖn chøng l¹i võa lµ ph¹m trï cña T©m
lý häc. Theo logic häc biÖn chøng, vÊn ®Ò lµ h×nh thøc chñ quan cña sù biÓu thÞ tÊt yÕu
sù ph¸t triÓn nhËn thøc khoa häc, tøc vÊn ®Ò ph¶n ¸nh m©u thuÉn biÖn chøng trong ®èi
t−îng ®−îc nhËn thøc (m©u thuÉn gi÷a ®iÒu ®] biÕt vµ ®iÒu ch−a biÕt n¶y sinh mét c¸ch
kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x] héi). Cßn vÊn ®Ò nh− lµ ph¹m trï cña T©m lý
häc nã ph¶n ¸nh m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc kh¸ch thÓ bëi chñ thÓ [2, tr 44].
Nh− vËy cã thÓ nãi vÊn ®Ò lµ m©u thuÉn (hay khã kh¨n) cÇn ®−îc xem xÐt, gi¶i
quyÕt. VÊn ®Ò th−êng tån t¹i trong ®Çu cña chñ thÓ nhËn thøc, gi¶i quyÕt d−íi d¹ng c©u
hái: C¸i g×? T¹i sao? Nh− thÕ nµo? Do ®ã, viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò lµ h×nh thøc biÓu
hiÖn cña t− duy s¸ng t¹o vµ chÝnh viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¹i lµ ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy t−
duy s¸ng t¹o ph¸t triÓn.
VÊn ®Ò ®−îc coi lµ ph¹m trï c¬ b¶n trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò-d¹y häc gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò hay häc tËp dùa trªn vÊn ®Ò-häc tËp ®Þnh h−íng vµo vÊn ®Ò. Trong d¹y häc nªu
vÊn ®Ò, Ok«n,V [30, tr 101] nãi râ r»ng vÊn ®Ò trong häc tËp h×nh thµnh tõ mét khã
kh¨n vÒ lý luËn hay thùc tiÔn mµ viÖc gi¶i quyÕt khã kh¨n ®ã lµ kÕt qu¶ cña tÝnh tÝch
cùc nghiªn cøu cña b¶n th©n ng−êi häc. Tõ ®ã «ng cho r»ng t×nh huèng ®−îc tæ chøc
hîp lý th−êng lµ nÒn t¶ng cña khã kh¨n nµy, trong t×nh huèng ®ã ng−êi häc ®−îc nh÷ng
nhu cÇu cÇn thiÕt h−íng dÉn, ra søc kh¾c phôc khã kh¨n vµ do ®ã hä thu ®−îc nh÷ng
kiÕn thøc míi vµ kinh nghiÖm míi.
1.1.1.2. Kh¸i niÖm t×nh huèng cã vÊn ®Ò
2
THCV§ lµ kh¸i niÖm chñ yÕu vµ lµ ®iÓm khëi ®Çu cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
Cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc vÒ THCV§. Sau ®©y
lµ mét sè ý kiÕn th−êng gÆp:
1). Macmutov, M.I.: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ trë ng¹i vÒ mÆt trÝ tuÖ cña con
ng−êi, xuÊt hiÖn khi anh ta ch−a biÕt c¸ch gi¶i thÝch hiÖn t−îng, sù kiÖn, qu¸ tr×nh cña
thùc tÕ, khi ch−a thÓ ®¹t tíi môc ®Ých b»ng c¸ch thøc ho¹t ®éng quen thuéc. T×nh huèng
nµy kÝch thÝch con ng−êi t×m tßi c¸ch gi¶i thÝch hay hµnh ®éng míi” [26, tr 212].
2). Pªtr«pski, A.V: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng
th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con ng−êi, nã kÝch thÝch t− duy tr−íc khi con ng−êi n¶y sinh
nh÷ng môc ®Ých vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi, trong ®ã nh÷ng ph−¬ng tiÖn vµ
ph−¬ng thøc ho¹t ®éng tr−íc ®©y mÆc dï lµ cÇn thiÕt nh−ng ch−a ®ñ ®Ó ®¹t ®−îc môc
®Ých míi nµy” [11, tr 21].
3). Lecne, I.Ia: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét khã kh¨n ®−îc chñ thÓ ý thøc râ
rµng hay m¬ hå, mµ muèn kh¾c phôc th× ph¶i t×m tßi nh÷ng tri thøc míi, nh÷ng ph−¬ng
thøc hµnh ®éng míi” [22, tr 25].
4). NguyÔn Ngäc B¶o (1995): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ tr¹ng th¸i t©m lý cña sù
khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ xuÊt hiÖn ë con ng−êi khi hä trong t×nh huèng cña vÊn ®Ò mµ hä
ph¶i gi¶i quyÕt kh«ng thÓ gi¶i thÝch mét sù kiÖn míi b»ng tri thøc ®] cã hoÆc kh«ng thÓ
thùc hiÖn hµnh ®éng b»ng c¸ch thøc ®] cã tr−íc ®©y vµ hä ph¶i t×m mét c¸ch thøc hµnh
®éng míi” [2, tr 42-43].
5). Lª Nguyªn Long (1998): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng hay hoµn c¶nh
mµ khi ®ã mét vÊn ®Ò ®] trë thµnh vÊn ®Ò cña chÝnh chñ thÓ nhËn thøc” [24, tr 100].
6). Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù (2001): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ tËp hîp nh÷ng ®iÒu
kiÖn vµ hoµn c¶nh cïng nhau t¹o nªn mét t×nh thÕ, mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt,
c©n nh¾c vµ ®Ò ra gi¶i ph¸p hîp lý” [17, tr 395].
Râ rµng, mçi t¸c gi¶ ®−a ra mét kh¸i niÖm THCV§ trªn c¬ së khai th¸c c¸c khÝa
c¹nh kh¸c nhau cña nã víi c¸c møc ®é khai th¸c kh¸c nhau vµ ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng
ng«n tõ kh¸c nhau. Trong ®ã: T¸c gi¶ sè 1 nhÊn m¹nh sù xuÊt hiÖn trë ng¹i vÒ mÆt trÝ
tuÖ cña con ng−êi trong t×nh huèng khi con ng−êi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò lý luËn hay
thùc tiÔn cÇn gi¶i thÝch hay hµnh ®éng, nhÊn m¹nh tÝnh kÝch thÝch sù t×m tßi cña t×nh
huèng; t¸c gi¶ sè 2 coi ®Æc tr−ng cña THCV§ lµ tr¹ng th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con
ng−êi vµ coi nã lµ yÕu tè kÝch thÝch con ng−êi t− duy t×m tßi nh»m tho¶ m]n môc ®Ých
trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi; t¸c gi¶ sè 3 nhÊn m¹nh lªn sù ý thøc ®−îc khã kh¨n cña
chñ thÓ vµ h−íng kh¾c phôc khã kh¨n lµ sù t×m tßi; t¸c gi¶ sè 4 cho THCV§ lµ tr¹ng
th¸i t©m lý cña sù khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ cña con ng−êi vµ t¸c gi¶ sè 5 ®Ò cËp ®Õn sù
chuyÓn vÊn ®Ò trong t×nh huèng tõ vÊn ®Ò kh¸ch quan thµnh vÊn ®Ò chñ quan cña chñ
thÓ nhËn thøc cßn t¸c gi¶ sè 6 l¹i nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh cÊp thiÕt cÇn ph¶i ®Ò ra ph−¬ng
¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Tuy nhiªn trong ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ (dï râ
rµng hay ch−a râ rµng) ®Òu chøa ®ùng nh÷ng ®iÓm chung. Nh÷ng ®iÓm chung ®ã ®−îc
thÓ hiÖn qua sù tæng kÕt cña Vò V¨n T¶o (2000) [33] d−íi ®©y:
- Trong THCV§ lu«n lu«n chøa ®ùng mét néi dung cÇn x¸c ®Þnh, mét nhiÖm vô
cÇn gi¶i quyÕt, mét khã kh¨n cÇn kh¾c phôc. ChÝnh v× lÏ ®ã, viÖc nghiªn cøu vµ gi¶i
quyÕt THCV§ cã t¸c dông kÝch thÝch chñ thÓ t×m tßi ®Ó chiÕm lÜnh ®−îc tri thøc míi
hoÆc ph−¬ng thøc hµnh ®éng míi.
- THCV§ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i t©m lý xuÊt hiÖn ë chñ thÓ trong khi gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò mµ viÖc gi¶i quyÕt ®ã l¹i cÇn ®Õn tri thøc, hµnh ®éng míi.
3
- THCV§ ®−îc cÊu thµnh bëi ba yÕu tè: Nhu cÇu nhËn thøc hoÆc hµnh ®éng cña
ng−êi häc, sù t×m kiÕm nh÷ng tri thøc vµ ph−¬ng thøc hµnh ®éng ch−a biÕt, kh¶ n¨ng trÝ
tuÖ cña chñ thÓ thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc.
- §Æc tr−ng c¬ b¶n cña THCV§ lµ nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh ®Ó
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Tr¹ng th¸i lóng tóng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc nh− mét
m©u thuÉn gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ nhËn thøc trong ho¹t ®éng cña con ng−êi. ChÝnh
v× vËy, THCV§ lµ mét hiÖn t−îng chñ quan, mét tr¹ng th¸i t©m lý cña chñ thÓ. THCV§
xuÊt hiÖn nhê ho¹t ®éng tÝch cùc t×m tßi, nghiªn cøu cña chÝnh chñ thÓ.
XÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a V§ vµ THCV§ cho thÊy, mét khi vÊn ®Ò ®−îc chñ thÓ
tiÕp nhËn, gi¶i quyÕt dùa trªn nh÷ng ph−¬ng tiÖn s½n cã cña m×nh th× vÊn ®Ò trë thµnh
THCV§. Cho nªn, mäi THCV§ trong nã ®Òu chøa ®ùng vÊn ®Ò mµ chñ thÓ cÇn xem
xÐt, gi¶i quyÕt; nh−ng kh«ng ph¶i vÊn ®Ò nµo còng lµ THCV§.
1.1.1.3. Kh¸i niÖm t×nh huèng s− ph¹m
NÕu nh− kh¸i niÖm THCV§ ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc ®Ò cËp ®Õn
th× sè t¸c gi¶ ®−a ra kh¸i niÖm THSP cßn ch−a nhiÒu. Thêi gian gÇn ®©y, THSP ®−îc sù
quan t©m nhiÒu h¬n cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc ®µo t¹o s− ph¹m (SP) n−íc
ta. D−íi ®©y xin ®−îc ®Ò cËp ®Õn hai kh¸i niÖm THSP:
- NguyÔn Ngäc B¶o (1999) cho r»ng: “THSP lµ t×nh huèng mµ trong ®ã xuÊt hiÖn
sù c¨ng th¼ng trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ng−êi ®−îc gi¸o dôc. §Ó gi¶i
quyÕt t×nh huèng ®ã ®ßi hái nhµ gi¸o dôc ph¶i nhanh chãng ph¶n øng, ph¸t hiÖn ®óng
t×nh h×nh, t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèi −u t×nh h×nh ®ã nh»m h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc vµ x©y dùng tËp thÓ ng−êi ®−îc gi¸o dôc ®ã
v÷ng m¹nh” [3, tr 7].
- Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù (2001) cho THSP lµ “TËp hîp nh÷ng hoµn c¶nh, nh÷ng
®iÒu kiÖn lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái gi¸o sinh ph¶i c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng
biÖn ph¸p s− ph¹m ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t−îng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi¸o dôc nhÊt” [17,
tr 339].
Kh¸i niÖm THSP cña Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù mang tÝnh kh¸i qu¸t khi ®Ò cËp
®Õn vÊn ®Ò n¶y sinh trong t×nh huèng vµ sù c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p SP ®Ó
t¸c ®éng vµo ®èi t−îng nãi chung; nh−ng chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng
®ã l¹i ®−îc giíi h¹n lµ gi¸o sinh-ng−êi ®ang chuÈn bÞ ®Ó trë thµnh ng−êi GV-nhµ gi¸o
dôc-m« h×nh nh©n c¸ch mµ ng−êi gi¸o sinh cÇn ®¹t ®−îc trong t−¬ng lai. §©y lµ kh¸i
niÖm THSP ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong lÜnh vùc ®µo t¹o SP. Trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ®Ó trë
thµnh ng−êi GV, ng−êi gi¸o sinh ®−îc ®Æt m×nh vµo vÞ thÕ cña GV ®Ó tËp gi¶i quyÕt
nh÷ng vÊn ®Ò diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc (CTGD) häc sinh. Trong kh¸i niÖm THSP
cña NguyÔn Ngäc B¶o, chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng lµ nhµ gi¸o dôc
nãi chung (môc tiªu cÇn ®¹t ®−îc cña ng−êi gi¸o sinh). §èi t−îng t¸c ®éng cña nh÷ng
biÖn ph¸p SP ®−îc nªu trong kh¸i niÖm lµ ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Ng−êi ®−îc gi¸o dôc
trong kh¸i niÖm cã thÓ hiÓu lµ c¸ nh©n vµ tËp thÓ. T¸c gi¶ coi THSP lµ sù c¨ng th¼ng
xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ®èi t−îng gi¸o dôc. Nh− vËy, t¸c gi¶
®] nhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ c¬ b¶n mµ nhµ gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt trong c¸c mèi
quan hÖ gi¸o dôc. §©y lµ kh¸i niÖm ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong CTGD ®èi t−îng cña c¸c
nhµ gi¸o dôc nãi chung. Tuy nhiªn, ngoµi sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ
gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ®èi t−îng gi¸o dôc, cßn ph¶i tÝnh ®Õn sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn
trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng
vµ c¸c yÕu tè kh¸c cã liªn quan ®Õn CTGD ®èi t−îng nh−: C¸c ®ång nghiÖp, c¸c phô
4
huynh häc sinh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x] héi, c¸c c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn gi¸o
dôc ...
NÐt chung cã thÓ nhËn thÊy trong c¸c kh¸i niÖm vÒ THSP ®ã lµ: THSP lµ
THCV§ diÔn ra ®èi víi nhµ gi¸o dôc trong thùc tiÔn gi¸o dôc ®èi t−îng. Nhµ gi¸o dôc
®−îc ®Ò cËp ®Õn trong t×nh huèng cã thÓ lµ nhµ gi¸o dôc ®ang thùc thi nhiÖm vô gi¸o
dôc còng cã thÓ lµ nh÷ng gi¸o sinh ®ang chuÈn bÞ cho CTGD cña hä sau nµy. §èi t−îng
gi¸o dôc ®ã lµ nh÷ng ®èi t−îng cña nh÷ng t¸c ®éng SP cña nhµ gi¸o dôc diÔn ra trong
CTGD häc sinh. §èi t−îng gi¸o dôc chñ yÕu lµ nh÷ng c¸ nh©n vµ tËp thÓ häc sinh (HS).
§Ó gi¸o dôc c¸ nh©n vµ tËp thÓ HS, nhµ gi¸o dôc cßn ph¶i t¸c ®éng ®Õn c¸c ®èi t−îng
kh¸c cã liªn quan ®Õn HS (c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng). Trong qu¸
tr×nh gi¸o dôc HS, nhµ gi¸o dôc th−êng ®−îc ®Æt tr−íc nh÷ng THCV§ ®ßi hái ph¶i gi¶i
quyÕt ®Ó ®−a c¸ nh©n vµ tËp thÓ HS ®i lªn. §ång thêi qua viÖc gi¶i quyÕt, nhµ gi¸o dôc
cã c¬ héi cñng cè vµ tÝch luü kinh nghiÖm gi¸o dôc HS.
Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, cã thÓ quan niÖm: THSP lµ THCV§ diÔn ra ®èi víi nhµ
gi¸o dôc trong CTGDhäc sinh; trong t×nh huèng ®ã, nhµ gi¸o dôc bÞ ®Æt vµo tr¹ng th¸i
lóng tóng tr−íc vÊn ®Ò gi¸o dôc cÊp thiÕt mµ hä cÇn ph¶i gi¶i quyÕt; b»ng tri thøc, kinh
nghiÖm vµ n¨ng lùc SP vèn cã, hä ch−a thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®ã khiÕn hä ph¶i
tÝch cùc xem xÐt, t×m tßi ®Ó cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc ®èi t−îng mét c¸ch hîp
lý nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc tèi −u; qua ®ã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt SP cña hä
còng ®−îc cñng cè vµ ph¸t triÓn.
Gi¶i quyÕt THSP thùc chÊt lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh trong t×nh
huèng. THSP chØ ®−îc gi¶i quyÕt khi vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh-tøc vÊn ®Ò SP trong
t×nh huèng ®−îc chñ thÓ ph¸t hiÖn, chÊp nhËn vµ gi¶i quyÕt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt
®Þnh. Xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a THCV§ vµ THSP cho thÊy, mét khi nhµ gi¸o dôc bÞ
®Æt vµo mét THCV§ diÔn ra trong CTGD häc sinh, ®Ó gi¶i quyÕt THCV§ ®ã, nhµ gi¸o
dôc ph¶i tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh t− duy s− ph¹m trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm gi¸o
dôc HS s½n cã cña m×nh, th× lóc ®ã nhµ gi¸o dôc ®] ®øng tr−íc mét THSP. Cho nªn,
mäi THSP ®Òu lµ THCV§; nh−ng kh«ng THCV§ nµo còng lµ THSP.
Tãm l¹i, cã vÊn ®Ò (V§) th× míi xuÊt hiÖn THCV§. Cã vÊn ®Ò trong CTGD häc
sinh-vÊn ®Ò SP, th× míi cã THCV§ s− ph¹m hay THSP. Mèi quan hÖ V§-THCV§THSP lµ mèi quan hÖ biÖn chøng. Mèi quan hÖ t−¬ng t¸c nµy ®−îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å
d−íi ®©y:
V§
THCV§
THSP
Trong mèi quan hÖ trªn, THSP lµ kh¸i niÖm trung t©m.
5
1.1.2. C¸c yÕu tè trong THSP
NhiÒu t¸c gi¶ [98][114][127]...®] tiÕn hµnh nghiªn cøu cÊu tróc cña vÊn ®Ò vµ
THCV§. Tõ kh¸i niÖm THSP vµ mèi quan hÖ cña THSP víi THCV§, V§ (môc 1.1.1)
cã thÓ nãi THSP lµ mét cÊu tróc-hÖ thèng. CÊu tróc cña THSP bao gåm ba yÕu tè: C¸i ®]
biÕt hay kh¶ n¨ng s½n cã cña chñ thÓ cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP;
c¸i ch−a biÕt cÇn ph¶i t×m kiÕm ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP vµ tr¹ng
th¸i t©m lý cña chñ thÓ trong THSP.
1.1.2.1. C¸i ®] biÕt trong THSP
C¸i ®] biÕt trong THSP chÝnh lµ nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng vèn cã
cña nhµ gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ®] biÕt
®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò trong t×nh huèng d−êng nh− quen quen, d−êng nh− ®] gÆp
ë ®©u ®ã trong c¸c ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc cña hä råi. Cho nªn, chÝnh c¸i ®] biÕt
trong t×nh huèng ®ã tùa nh− lµ c¬ së ban ®Çu ®Þnh h−íng nhµ gi¸o dôc quan t©m ®Õn
t×nh huèng hay ph¸t hiÖn ra t×nh huèng trong sù mu«n h×nh, mu«n vÎ cña thùc tiÔn gi¸o
dôc häc sinh. NÕu mét t×nh huèng trong thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh hoµn toµn xa l¹,
hay nãi c¸ch kh¸c, nÕu chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng ch−a hÒ cã mét kinh nghiÖm SP
(kinh nghiÖm d¹y häc, gi¸o dôc HS) nµo cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò trong t×nh huèng, th×
t×nh huèng ®ã sÏ kh«ng ®−îc chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng quan t©m, ph¸t hiÖn vµ nh−
vËy th× t×nh huèng ®ã kh«ng ®−îc coi lµ THSP ®èi víi chñ thÓ gi¶i quyÕt.
Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh ë THPT sau nµy, c¸i ®] biÕt trong THSP
®−îc x©y dùng vµ sö dông chÝnh lµ nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng vÒ gi¸o dôc
phÇm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT vèn cã cña SVSP cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i
quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ®] biÕt ®ã mét phÇn ®−îc h×nh thµnh tù ph¸t ë sinh viªn
(SV) th«ng qua qu¸ tr×nh l©u dµi tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc (ë tr−êng phæ th«ng,
ë nhµ hay trong cuéc sèng); mét phÇn SV cã ®−îc th«ng qua qu¸ tr×nh ®µo t¹o ë tr−êng
SP. §èi víi SV, c¸i ®] biÕt trong THSP kh«ng chØ lµ yÕu tè ®Þnh h−íng hä quan t©m ®Õn
t×nh huèng mµ cßn lµ c¬ së ban ®Çu gióp hä tiÕp tôc t×m kiÕm kinh nghiÖm gi¸o dôc cÇn
thiÕt cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Cho nªn, qua viÖc gi¶i
quyÕt THSP, sinh viªn cã c¬ héi cñng cè tri thøc, kü n¨ng vÒ CTGD häc sinh ®] biÕt.
Mét ®iÒu thuËn lîi trong ®µo t¹o SV cã kh¶ n¨ng lµm CTGD häc sinh ë THPT
hiÖn nay ë c¸c tr−êng §HSP lµ mçi SV ®Òu ®] cã nhiÒu hay Ýt nh÷ng kinh nghiÖm (c¶ lý
luËn lÉn thùc tiÔn) vÒ vÊn ®Ò nµy mµ hä ®] tÝch luü ®−îc tr−íc ®©y. Cho nªn, khi x©y
dùng vµ sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc nµy ph¶i dùa vµo vµ khai th¸c vèn sèng
thùc tÕ vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh
huèng cña SV. Tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng hoµn toµn, hoÆc qu¸ xa l¹ ®èi víi kinh
nghiÖm gi¸o dôc vèn cã cña hä.
1.1.2.2. C¸i ch−a biÕt cÇn t×m trong THSP
C¸i ch−a biÕt trong THSP lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng ... vÒ gi¸o dôc HS nãi chung
cña nhµ gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP mµ hä ch−a biÕt.
C¸i ch−a biÕt ®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng d−êng nh−
xa l¹, khiÕn hä lóng tóng ch−a biÕt c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã ra lµm sao, khiÕn hä
muèn biÕt, muèn kh¸m ph¸ ra nã ®Ó gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò. ChÝnh v× lÏ ®ã, c¸i ch−a
biÕt cÇn t×m kiÕm trë thµnh yÕu tè trung t©m trong THSP, trë thµnh yÕu tè kÝch thÝch
ho¹t ®éng t×m tßi, s¸ng t¹o. §èi víi ng−êi gi¸o viªn, ®iÒu ch−a biÕt nµy lµ Èn sè cã tÝnh
kh¸i qu¸t. §ã cã thÓ lµ mét lý luËn (mét nguyªn t¾c, mét néi dung, mét ph−¬ng ph¸p...)
hay mét kü n¨ng SP nµo ®ã...mµ nhµ gi¸o dôc cÇn ph¶i biÕt. §Ó tõ viÖc kh¸m ph¸ ra Èn
6
sè chung ®ã, nhµ gi¸o dôc cã thÓ liªn hÖ, vËn dông nã nh»m gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng
cô thÓ cã vÊn ®Ò cïng lo¹i trong c«ng t¸c cña m×nh.
Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh, c¸i ch−a biÕt trong THSP ®−îc x©y
dùng vµ sö dông lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng... vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan
®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng mµ SV ch−a biÕt. C¸i ch−a biÕt ®ã cã thÓ lµ
mét sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS,
mét nguyªn t¾c, mét néi dung hay ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc nµo ®ã mµ SV cÇn ph¶i biÕt
®Ó cã thÓ vËn dông gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP. Do ®ã, th«ng qua viÖc gi¶i
quyÕt THSP, SV cã c¬ héi tÝch luü thªm tri thøc, kü n¨ng...vÒ CTGD nh©n c¸ch HS.
Cho nªn khi x©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó d¹y SV lµm CTGD häc sinh, cÇn ®−a
ra nh÷ng t×nh huèng mµ viÖc gi¶i quyÕt chóng ®ßi hái ph¶i cã sù t×m tßi, s¸ng t¹o kinh
nghiÖm gi¸o dôc míi; tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng mµ trong ®ã vÊn ®Ò gi¶i quyÕt
qu¸ gi¶n ®¬n chØ cÇn dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt hoÆc kü n¨ng s½n cã cña SV. Nh− vËy
trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP nµy, lu«n lu«n ph¶i g¾n THSP víi nh÷ng
yªu cÇu cÇn ®¹t ®−îc cña ch−¬ng tr×nh d¹y häc t−¬ng øng.
1.1.2.3. Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP
Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP lµ nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh xuÊt
hiÖn ë nhµ gi¸o dôc khi hä cÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Nh÷ng lóng tóng ®ã
kÝch thÝch lßng mong muèn vµ tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn mang tÝnh
h−ng phÊn ë nhµ gi¸o dôc vµ khi ho¹t ®éng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶, trong hä xuÊt hiÖn niÒm
h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn. §©y lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña THSP.
Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh, tr¹ng th¸i t©m lý khi SV ®−îc ®Æt vµo
nh÷ng THSP cÇn gi¶i quyÕt lµ nh÷ng lóng tóng vÒ kinh nghiÖm gi¸o dôc phÈm chÊt
nh©n c¸ch HS. §ã lµ nh÷ng lóng tóng khi SV ch−a cã ®ñ c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn
®Ò liªn quan ®Õn gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t×nh huèng; lµ nh÷ng lóng
tóng khi hä ch−a ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c thao t¸c trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh
huèng ... VËn dông quan ®iÓm cña mét sè t¸c gi¶, nhÊt lµ cña Phan ThÕ Sñng vµ L−u
Xu©n Míi (2000) [32] khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ó xem xÐt, cho thÊy, tr¹ng th¸i t©m
lý ®ã ®−îc ®Æc tr−ng bëi: ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ
CTGD häc sinh ; tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mang
tÝnh h−ng phÊn vµ niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn nµy.
- ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc SP, sau khi m©u thuÉn vÒ CTGD häc sinh cÇn gi¶i quyÕt
trong THSP ®−îc SV ph¸t hiÖn vµ chÊp nhËn, hä sÏ cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i
quyÕt m©u thuÉn ®ã. Nhu cÇu nµy thÓ hiÖn d−íi d¹ng c¸c c©u hái, th¾c m¾c, ng¹c nhiªn
hay sù tr¨n trë...mµ SV thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®−îc tho¶ m]n. Nh− vËy, THSP-®èi t−îng
cña ho¹t ®éng häc tËp, ®] ®Æt SV-chñ thÓ nhËn thøc, vµo mét tr¹ng th¸i t©m lý tÝch cùc
(bån chån, bøt døt, dån nÐn...) tr−íc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, t¹o cho hä ý thøc s½n sµng
häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc, cã ®éng c¬, cã môc ®Ých. Nhu cÇu hiÓu biÕt kinh
nghiÖm vÒ CTGD häc sinh cña SV khi gi¶i quyÕt THSP cã ®é lín (c−êng ®é lín) gäi lµ
thÓ n¨ng t©m lý. SV cã thÓ n¨ng t©m lý lµ ng−êi lu«n cã sù s½n sµng cho ho¹t ®éng häc
tËp; häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc; cã ®éng c¬ vµ môc ®Ých râ rµng. §é lín cña nhu
cÇu hiÓu biÕt nµy cµng cao th× ý thøc s½n sµng cho ho¹t ®éng häc tËp; häc tËp mét c¸ch
tù gi¸c, tÝch cùc; häc tËp mét c¸ch cã ®éng c¬ vµ môc ®Ých cña SV cµng lín.
- TÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc
sinh mang tÝnh h−ng phÊn.
7
TÝnh h−ng phÊn trong ho¹t ®éng t×m tßi nhËn thøc cña SV lµ sù tÝch cùc t×m tßi,
ph¸t hiÖn ®Õn møc say mª hay niÒm høng thó trong häc tËp cña hä. NiÒm høng thó, say
mª do viÖc gi¶i quyÕt THSP mang l¹i khiÕn SV muèn tham gia vµo ho¹t ®éng häc tËp
mét c¸ch hÕt m×nh. ChÝnh nhu cÇu mang mµu s¾c xóc c¶m do c¸ch häc ®ã mang l¹i
gióp SV cã kh¶ n¨ng häc tËp quªn c¶ mÖt mái, khiÕn hä s½n sµng v−ît qua mäi khã
kh¨n, trë ng¹i ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých häc tËp. §©y lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc t¹o nªn
n¨ng suÊt häc tËp cña SV.
- NiÒm h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc
sinh.
Cã kinh nghiÖm vÒ CTGD nh©n c¸ch HS lµ môc tiªu mµ qu¸ tr×nh häc tËp SP ®ßi
hái. Sau khi ®] tr¶i qua tr¹ng th¸i t©m lý c¨ng th¼ng vµ ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng
cña vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, SV th−êng ®−îc h−ëng niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn.
NiÒm h¹nh phóc do ho¹t ®éng nhËn thøc ®ã mang l¹i th−êng ®−îc biÓu hiÖn ë chç: SV
c¶m thÊy vui s−íng, c¶m thÊy t©m hån nhÑ nhâm, s¶ng kho¸i nh− võa trót ®−îc mét
g¸nh nÆng, c¶m thÊy viÖc häc nghÒ SP, nghÒ SP ®¸ng yªu h¬n, ®¸ng quan t©m h¬n. Do
®ã hä sÏ tr©n träng vµ yªu quÝ viÖc häc ®Ó chuÈn bÞ cho nghÒ SP vµ nghÒ SP cña m×nh
trong t−¬ng lai h¬n.
HiÓu râ tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP cã ý nghÜa cùc kú quan träng ®èi víi qu¸
tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó ®µo t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng lµm CTGD häc sinh.
HiÓu biÕt ®ã dÉn ®Õn sù quan t©m lµm béc lé m©u thuÉn trong THSP, lµm cho m©u
thuÉn ®ã cã t¸c dông kÝch thÝch nhu cÇu, høng thó gi¶i quyÕt ë SV vµ t¹o nh÷ng ®iÒu
kiÖn cÇn thiÕt b»ng hÖ thèng nh÷ng c©u hái ®Þnh h−íng c¸ch gi¶i quyÕt cho mçi THSP.
Tãm l¹i, c¸i ®] biÕt, c¸i ch−a biÕt ph¶i t×m vµ tr¹ng th¸i t©m lý lµ ba yÕu tè t¹o
nªn mét THSP. ViÖc t×m hiÓu cÊu tróc cña THSP cã mét ý nghÜa cùc kú quan träng
trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông chóng. ViÖc hiÓu biÕt ®ã cho phÐp ng−êi x©y dùng
vµ sö dông THSP cã mét c¸i nh×n toµn diÖn ®Ó viÖc x©y dùng vµ sö dông THSP cña
m×nh ®¹t hiÖu qu¶ tèi −u.
1.2.3. Sù ph©n lo¹i THSP
THSP rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Sù ph©n lo¹i hîp lý c¸c THSP lµ c¬ së
khoa häc cho viÖc x©y dùng vµ sö dông chóng mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o nh»m ®¹t
®−îc hiÖu qu¶ tèi −u.
Ngµy nay, trong lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng THSP, c¸c THSP th−êng ®−îc
ph©n lo¹i tõ nhiÒu dÊu hiÖu kh¸c nhau. Chóng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i tõ: Môc ®Ých d¹y
häc, néi dung d¹y häc; tõ tÝnh chÊt vµ biÓu hiÖn cña t×nh huèng; tõ c¸c mèi quan hÖ cÇn
gi¶i quyÕt trong t×nh huèng; tõ ®èi t−îng g©y ra t×nh huèng...Trong ®ã, môc ®Ých, néi
dung d¹y häc ®−îc coi lµ nh÷ng c¨n cø chÝnh ®Ó ph©n lo¹i THSP.
1.1.3.1. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo môc ®Ých d¹y häc
Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét cÊu tróc bao gåm mét hÖ thèng c¸c thµnh tè vËn ®éng,
ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ biÖn chøng. Ngoµi hai thµnh tè trung t©m ph¶n ¸nh tÝnh
chÊt hai mÆt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ GV vµ SV th× mèi quan hÖ cña bé ba: Môc ®Ých,
néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc t¹o nªn mét tam gi¸c SP cã tÇm quan träng ®Æc biÖt.
Trong mèi quan hÖ nµy, môc ®Ých d¹y häc lµ thµnh tè ®Þnh h−íng, lµ thµnh tè quy ®Þnh
néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, môc ®Ých d¹y häc kh¸c
nhau quy ®Þnh néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau. THSP ®−îc x©y dùng vµ sö
dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc víi t− c¸ch nh− ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng ®Õn
SV, cho nªn, THSP chÞu sù quy ®Þnh trùc tiÕp cña môc ®Ých d¹y häc, vµ môc ®Ých d¹y
häc lµ c¬ së hµng ®Çu cña sù ph©n lo¹i THSP.
8
Theo quan niÖm vÒ môc tiªu d¹y häc nãi chung, qu¸ tr×nh d¹y häc hÖ thèng lý
luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP nh»m båi d−ìng cho SV: Kü n¨ng thùc hiÖn
CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh; th¸i ®é hay gi¸ trÞ nh©n c¸ch cña nhµ gi¸o
dôc ®èi víi CTGD häc sinh vµ nh÷ng tri thøc cã liªn quan. Do ®ã, THSP bao gåm:
Nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV kü n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch
HS; nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV c¸c phÈm chÊt nh©n c¸ch cÇn thiÕt cña ng−êi
GV ®Ó thùc hiÖn tèt CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV tri thøc cã
liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c kü n¨ng vµ th¸i ®é gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS.
Hay nh÷ng nhãm THSP t−¬ng øng víi nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ cÇn thùc hiÖn trong
CTGD häc sinh vµ c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch, c¸c tri thøc cã liªn quan ®Õn c¸c c«ng viÖc
nµy.
Mçi mét qu¸ tr×nh d¹y häc l¹i bao gåm c¸c giai ®o¹n (hay c¸c b−íc) t¹o nªn mét
logic hîp lý. Trong ®ã, mçi b−íc nh»m ®¹t ®−îc mét môc tiªu cô thÓ. Cho nªn, dùa vµo
logic cña qu¸ tr×nh d¹y häc nµy, THSP bao gåm: Nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö
dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc lý luËn vÒ CTGD häc
sinh cho SV; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch
SV t×m tßi, ph¸t hiÖn hiÓu biÕt vÒ CTGD häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö
dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV cñng cè, «n tËp (hay hÖ thèng ho¸) tri thøc
míi tÝch luü ®−îc nµy; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc
kÝch thÝch SV h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o vÒ vµ cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD
häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV
vËn dông tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vÒ CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng
vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ n¾m tri thøc, kü n¨ng, kü
x¶o vÒ CTGD häc sinh cña SV.
Do tÝnh quy ®Þnh cña môc ®Ých d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu vµ x¸c
®Þnh râ rµng, cô thÓ môc tiªu d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh vµ coi ®ã lµ c¨n
cø ®Ó ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp THSP thµnh hÖ thèng.
1.1.3.2. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo néi dung d¹y häc
Trong cÊu tróc cña qu¸ tr×nh d¹y häc, néi dung d¹y häc lµ thµnh tè quy ®Þnh trùc
tiÕp ph−¬ng ph¸p d¹y häc, còng quy ®Þnh trùc tiÕp viÖc x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng
THSP. Do ®ã, néi dung d¹y häc ®−îc coi lµ c¬ së cho sù ph©n lo¹i THSP. Néi dung d¹y
häc c¸c m«n, phÇn, ch−¬ng vµ bµi häc kh¸c nhau th× THSP còng ®−îc x©y dùng vµ sö
dông kh¸c nhau.
Thùc tÕ d¹y häc vµ biªn so¹n tµi liÖu vÒ t×nh huèng trong c¸c qu¸ tr×nh ®µo t¹o,
néi dung d¹y häc th−êng ®−îc coi lµ c¬ së chÝnh ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu [1] [9] [10]
[32]...ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp c¸c hÖ thèng THCV§ nãi chung vµ THSP nãi riªng.
Néi dung d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP bao
gåm hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é vÒ, vµ cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh ë
THPT mµ SVSP cÇn n¾m ®Ó chuÈn bÞ thùc hiÖn tèt c«ng t¸c nµy ë THPT trong t−¬ng
lai. HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn nµy ph¶i tu©n theo logic tri thøc,
kü n¨ng vµ th¸i ®é ®−îc tr×nh bµy trong néi dung d¹y häc cña tõng ch−¬ng (hay tõng
bµi) hoÆc tõng ®¬n vÞ cña ch−¬ng.
Do tÝnh quy ®Þnh cña néi dung d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu kü néi
dung cña tõng ch−¬ng, tõng bµi (®−îc tr×nh bµy ë c¸c tµi liÖu kh¸c nhau) trong phÇn lý
luËn vÒ CTGD häc sinh vµ x¸c ®Þnh râ ®¬n vÞ kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é mµ SV cÇn
lÜnh héi ®Ó cã cã së khoa häc khi x©y dùng t×nh huèng.
1.1.3.3 Ngoµi ra, THSP cßn ®−îc x©y dùng dùa trªn nhiÒu c¬ së kh¸c
9
- Dùa vµo chøc n¨ng khi tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS cña ng−êi GV.
Ng−êi GV tham gia vµo ho¹t ®éng gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS víi nhiÒu chøc
n¨ng kh¸c nhau. Nh÷ng chøc n¨ng ®ã lµ: Chøc n¨ng qu¶n lý toµn diÖn häc sinh; chøc
n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng tËp thÓ
HS tù qu¶n; chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc toµn diÖn HS, chøc n¨ng phèi
hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc vµ chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu
chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS. Nh÷ng chøc n¨ng nµy quy ®Þnh néi dung c«ng viÖc cô
thÓ t−¬ng øng mµ GV cÇn thùc hiÖn. Dùa vµo chøc n¨ng trong CTGD häc sinh cña
ng−êi GV, THSP ®−îc x©y dùng bao gåm: Nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng
qu¶n lý toµn diÖn häc sinh; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng
h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng tæ chøc x©y
dùng tËp thÓ HS tù qu¶n; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn
ph¸p gi¸o dôc toµn diÖn HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸
®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS vµ nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc
n¨ng phèi hîp c¸c lùc l−îng trong CTGD häc sinh.
- Dùa vµo tÝnh chÊt vµ biÓu hiÖn cña t×nh huèng mµ mét sè t¸c gi¶ [2] [30]
[32]...®] tõng ®Ò cËp ®Õn, THSP cã thÓ bao gåm: Nh÷ng THSP cã tÝnh bÊt ngê ; nh÷ng
THSP cã tÝnh kh«ng phï hîp; nh÷ng THSP cã tÝnh xung ®ét; nh÷ng THSP cã tÝnh lùa
chän; nh÷ng THSP cã tÝnh b¸c bá; nh÷ng THSP cã tÝnh gi¶ ®Þnh; nh÷ng THSP ®¬n
gi¶n; nh÷ng THSP phøc t¹p; nh÷ng THSP kh«ng nguy hiÓm; nh÷ng THSP nguy hiÓm;
nh÷ng THSP mµ vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®] ®−îc gi¶i quyÕt råi vµ nh÷ng THSP mµ vÊn
®Ò trong t×nh huèng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt; nh÷ng THSP tÝch cùc vµ nh÷ng THSP tiªu
cùc...
- Dùa vµo ®èi t−îng t¹o ra t×nh huèng cã nh÷ng THSP ®¬n ph−¬ng; nh÷ng THSP
song ph−¬ng vµ nh÷ng THSP ®a ph−¬ng.
- Dùa vµo c¸c mèi quan hÖ cña GV trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn CTGD häc sinh cã
thÓ ph©n THSP thµnh c¸c lo¹i: Nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸ nh©n hay tËp thÓ
HS; nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸c lùc luîng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng
(Ban gi¸m hiÖu, gi¸m thÞ, gi¸o viªn kh¸c; phô huynh häc sinh, chi §oµn hay chi §éi
trong líp)...
- Dùa vµo nguyªn nh©n g©y nªn t×nh huèng cã thÓ ph©n THSP trong CTGD häc
sinh thµnh c¸c lo¹i nh−: Nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh tõ qu¸
tr×nh thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trong CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng
nguyªn nh©n n¶y sinh tõ ¶nh h−ëng nh©n c¸ch cña GV tíi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc
hay tíi ®èi t−îng t¸c ®éng.
Nãi chung, cã nhiÒu c¬ së ®Ó ph©n lo¹i THSP. THSP v« cïng phong phó vµ ®a
d¹ng. Cho nªn, khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc
sinh cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù phong phó vµ ®a d¹ng nµy. Tuy nhiªn, mét hÖ thèng THSP
®−îc x©y dùng cÇn dùa trªn mét c¬ së chÝnh, cßn c¸c c¬ së kh¸c chØ lµ hç trî.
1.2. X©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc
sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP
1.2.1. Quan ®iÓm chØ ®¹o chung
1.2.1.1. Trong x©y dùng THSP:
X©y dùng THSP ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh hîp lý, cã c¬ së khoa häc. Trong qu¸ tr×nh
d¹y häc sö dông t×nh huèng, THSP kh«ng tån t¹i ®éc lËp mµ lµ mét chuçi t×nh huèng.
Cho nªn, mét lÏ ®−¬ng nhiªn cÇn tu©n thñ khi x©y dùng THSP ®ã lµ: Mçi THSP vµ c¶
10
hÖ thèng THSP muèn ®−îc x©y dùng tèt cÇn tu©n theo c¸c quy ®Þnh chung; x©y dùng
THSP ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra cã hÖ thèng, cã kÕ ho¹ch vµ cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt hç trî. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÇn ®−îc trang bÞ tr−íc khi x©y dùng THSP.
- Khi x©y dùng THSP cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung. §ã lµ nh÷ng t− t−ëng,
quan ®iÓm chung ®−îc ®óc kÕt thµnh nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n, thµnh mét hÖ thèng
nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi x©y dùng t×nh huèng. Sù tu©n thñ
nh÷ng yªu cÇu chung nµy khiÕn cho qu¸ tr×nh x©y dùng THSP lu«n lu«n ®i ®óng
h−íng.
KÕ thõa, ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ [12] [30] [39] [42] ... khi nghiªn cøu
vÊn ®Ò nµy cho thÊy khi x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ
CTGD häc sinh cÇn xuÊt ph¸t tõ c¬ së TriÕt häc, T©m lý häc vµ Lý luËn d¹y häc. Tõ c¬
së triÕt häc cho thÊy THSP trong CTGD häc sinh ë THPT ®−îc x©y dùng víi t− c¸ch
nh− ph−¬ng tiÖn, nh− c¸ch thøc tiÕn hµnh ho¹t ®éng gi¸o dôc-®µo t¹o SV cã kh¶ n¨ng
thùc hiÖn CTGD häc sinh ë THPT th× ph¶i phï hîp víi môc ®Ých vµ néi dung d¹y häc
phÇn lý luËn nµy ë c¸c tr−êng §HSP. §Ó cã søc thuyÕt phôc vµ ®é tin cËy, THSP ®−îc
x©y dùng ph¶i ph¶n ¸nh ch©n thùc thùc tÕ CTGD häc sinh cña ng−êi GV ë THPT vµ
ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng gi¸o dôc mang tÝnh phæ biÕn cña hä. C¬ së t©m lý häc
yªu cÇu THSP ®−îc x©y dùng ph¶i cã søc hÊp dÉn, cã t¸c dông l«i cuèn, ph¶i g©y cho
chñ thÓ gi¶i quyÕt (SVSP) mét høng thó nhËn thøc, mét sù tß mß muèn kh¸m ph¸
...Cßn trªn c¬ së lý luËn d¹y häc, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh võa søc, ®ång
thêi cã t¸c dông khÝch thÝch sù tranh luËn, tinh thÇn hîp t¸c t×m tßi trong SV.
Mét tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c t×nh huèng kh«ng thÓ ®¶m b¶o môc ®Ých d¹y häc,
c¸i mµ d¹y häc sö dông t×nh huèng yªu cÇu kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn mµ
lµ mét hÖ thèng hay mét chuçi c¸c t×nh huèng ®−îc ®−a ra ®Ó SV gi¶i quyÕt d−íi sù
h−íng dÉn cña GV. HÖ thèng ®ã ®−îc x©y dùng, suy tõ quan niÖm vÒ vÊn ®Ò nµy cña
Lecne, I.Ia. [79, tr 40] ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn nh−:
+ Bao gåm c¸c kiÓu vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ võa søc víi SV ®Æc tr−ng cho lÜnh vùc lý
luËn vµ thùc tiÔn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh THPT mµ SVSP nghiªn cøu.
+ Chøa ®ùng nh÷ng kiÓu ph−¬ng ph¸p khoa häc vµ ph−¬ng thøc kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i
quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®iÓn h×nh, võa søc SV vµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi häc vÊn SP
ë tr×nh ®é ®¹i häc.
+ Nh»m béc lé vµ båi d−ìng nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng SP s¸ng t¹o.
+ §−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¨ng dÇn møc ®é phøc t¹p.
Qua ý kiÕn nµy cho thÊy khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn nµy cÇn
tÝnh ®Õn tÝnh hÖ thèng. TÝnh hÖ thèng ®ßi hái c¸c THSP ®−îc x©y dùng theo logic néi
dung c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ®−îc x¸c ®Þnh trong phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh vµ theo
logic nhËn thøc cña SV tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn nµy ®Õn lóc kÕt
thóc qu¸ tr×nh ®ã. Còng tõ quy luËt nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, THSP
®−îc x©y dùng ph¶i bao gåm c¶ nh÷ng t×nh huèng ®¬n gi¶n lÉn t×nh huèng phøc t¹p víi
c¸c møc ®é kh¸c nhau. §ång thêi hÖ thèng THSP ph¶i phong phó, ®a d¹ng vÒ chñng
lo¹i t×nh huèng vµ hÖ thèng t×nh huèng ph¶i ph¶n ¸nh ®−îc sù ®a d¹ng vÒ néi dung
CTGD häc sinh ®Ó khi gi¶i quyÕt chóng, SV cã c¬ héi béc lé vµ ®−îc båi d−ìng toµn
diÖn nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn nµy.
- THSP ph¶i ®−îc x©y dùng theo mét quy tr×nh hîp lý
ChÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng THSP tuú thuéc vµo quy tr×nh x©y dùng
chóng cã hîp lý, cã khoa häc hay kh«ng. Khi bµn vÒ quy tr×nh, nhiÒu t¸c gi¶ [79]
11
[39]... ®] coi quy tr×nh lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh bao gåm c¸c giai ®o¹n, c¸c b−íc hay
c¸c kh©u ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh cã tÝnh chÊt chØ dÉn qu¸ tr×nh thùc
hiÖn mét ho¹t ®éng nµo ®ã kÓ tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn khi kÕt thóc ho¹t ®éng.
Quy tr×nh bao gåm quy tr×nh vÜ m« vµ quy tr×nh vi m«.
+ Quy tr×nh vÜ m« lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c giai ®o¹n, c¸c kh©u hay c¸c b−íc
c¬ b¶n cã tÝnh kh¸i qu¸t.
+ Quy tr×nh vi m« lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c kh©u hay c¸c b−íc nhá trong mét
giai ®o¹n, hay c¸c hµnh ®éng, c¸c thao t¸c cô thÓ ®Ó tiÕn hµnh c¸c b−íc lín trong quy
tr×nh vÜ m«.
Mét quy tr×nh x©y dùng THSP hîp lý th−êng bao gåm ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n
chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ ho¹ch); giai ®o¹n thùc hiÖn (hay giai ®o¹n triÓn
khai kÕ ho¹ch) vµ giai ®o¹n ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh thùc hiÖn.
Trong quy tr×nh ®ã, x¸c ®Þnh môc ®Ých cña viÖc x©y dùng THSP lµ b−íc khëi
®Çu. Môc ®Ých x©y dùng THSP lµ ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh. Môc ®Ých
®−îc x¸c ®Þnh sÏ chi phèi néi dung THSP. Néi dung t×nh huèng chøa ®ùng nh÷ng vÊn
®Ò chñ yÕu cã liªn quan ®Õn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS mµ ng−êi GV cÇn gi¶i
quyÕt. §ã ph¶i lµ THSP diÔn ra trong thùc tiÔn gi¸o dôc HS, gäi t¾t lµ THSP trong
CTGD häc sinh. Cïng víi c¸c yªu cÇu quy ®Þnh viÖc x©y dùng THSP, môc ®Ých x©y
dùng ®−îc coi lµ tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸
tr×nh x©y dùng t×nh huèng. Tõ x¸c ®Þnh môc ®Ých, néi dung tiÕn tíi x¸c lËp kÕ ho¹ch
x©y dùng t×nh huèng vµ tiÕn hµnh thùc hiÖn nã còng nh− kiÓm tra, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh
x©y dùng t×nh huèng ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh kÞp thêi.
1.2.1.2. Trong sö dông THSP:
Sö dông THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh tøc lµ ®em nh÷ng
THSP trong CTGD häc sinh ®] ®−îc x©y dùng ra dïng nh− biÖn ph¸p kÝch thÝch; quan
träng h¬n, vÊn ®Ò trong THSP ®−îc coi nh− môc tiªu mµ qu¸ tr×nh d¹y häc cÇn h−íng
SV tËp gi¶i quyÕt nh»m gióp hä tÝch lòy kinh nghiÖm (lý luËn vµ thùc tiÔn) vÒ lÜnh vùc
c«ng t¸c nµy.
ViÖc sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ®−îc
tiÕn hµnh trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh h−íng ®æi míi trong ®µo t¹o nghÒ SP nh−:
Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi häc;
quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang kiÓu ®µo t¹o
tËp trung vµo SV vµ n¨ng lùc cña hä. Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng
qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp mét c¸ch hîp lý.
- Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi
häc.
Ng−êi häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP lµ c¸c SVSP. Hä
häc phÇn lý luËn nµy nh»m chuÈn bÞ cho CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë c¸c tr−êng
THPT trong t−¬ng lai. Néi dung c¬ b¶n cña quan ®iÓm ®ã lµ: XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña
SVSP vµ ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh häc tËp cña hä ®Ó thiÕt kÕ qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP
cña GV vµ SV cho phï hîp.
+ §Æc ®iÓm cña SVSP: ë c¸c tr−êng §HSP, phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh
th−êng ®−îc bè trÝ d¹y cho SV n¨m thø hai. SVSP n¨m thø hai c¸c tr−êng §HSP phÇn
lín ®ang ë løa tuæi 20. Theo nghiªn cøu cña Ng« C«ng Hoµn (1987) [18, tr 18, 21] th×
®©y lµ løa tuæi mµ ba lo¹i h×nh t− duy ph¸t triÓn cao h¬n c¶ lµ t− duy b»ng hµnh ®éng cô
thÓ, t− duy b»ng h×nh ¶nh trùc quan vµ t− duy b»ng tõ ng÷ logic. Ngoµi ra, ë løa tuæi
12
nµy t− duy thùc tiÔn ®ang ph¸t triÓn m¹nh. §©y lµ lo¹i t− duy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc
tiÔn ®êi sèng, nghÒ nghiÖp. Nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV, c¸c nhµ T©m lý
häc vµ Gi¸o dôc häc cßn cho r»ng trong ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV cã hai thµnh phÇn c¬
b¶n, ®ã lµ ho¹t ®éng trÝ tuÖ tÝch cùc vµ quy tr×nh tù ®iÒu khiÓn cña hä. Ho¹t ®éng nµy
chi phèi toµn bé kÕt qu¶ häc tËp rÌn luyÖn cña SV. VÒ sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch nãi
chung cña SV, NguyÔn Mü Léc (2000) [13] cho r»ng: C¸c qu¸ tr×nh t©m lý cña SV ®Æc
biÖt lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®−îc “nghÒ nghiÖp ho¸”; kh«ng chØ vËy, tÝnh nghÒ nghiÖp
®ang dÇn dÇn bao trïm lªn niÒm tin, xu h−íng, t×nh c¶m, nghÜa vô, tinh thÇn tr¸ch
nhiÖm, ®¹o ®øc ... nãi chung lµ lªn toµn bé nh©n c¸ch SV. Trong c¸c ®éng c¬ thóc ®Èy
SV häc tËp, ®éng c¬ nhËn thøc khoa häc vµ ®éng c¬ nghÒ nghiÖp ®−îc xÕp ë vÞ trÝ hµng
®Çu. C¬ së t©m lý häc nµy cho thÊy SVSP n¨m thø hai cã kh¶ n¨ng vµ t©m lý s½n sµng
cho nghÒ SP. Cho nªn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo quy tr×nh
cã t¸c dông kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝch cùc cña t− duy SP ë SV ®¹t hiÖu qu¶ cao.
+ §Æc ®iÓm vÒ häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SV: Qu¸ tr×nh häc tËp
nµy cña SV ph¶n ¸nh nhiÒu ®Æc ®iÓm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n th−êng ®−îc nãi ®Õn lµ:
D−íi sù h−íng dÉn cña GV, SVSP chñ ®éng, tÝch cùc nghiªn cøu tµi liÖu phÇn lý luËn
vÒ CTGD häc sinh; SVSP ngµy nay cã nhiÒu c¬ héi vËn dông nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa
häc-kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tèi −u ho¸ qu¸ tr×nh häc tËp cña m×nh; ®©y lµ qu¸ tr×nh häc tËp
diÔn ra trong nhiÒu mèi quan hÖ t−¬ng t¸c (Quan hÖ gi÷a SV vµ GV gi¶ng d¹y; quan hÖ
gi÷a SV vµ GV ë THPT; quan hÖ gi÷a SV vµ SV theo quan ®iÓm “Häc thÇy kh«ng tµy
häc b¹n” vµ quan hÖ gi÷a SV víi x] héi theo quan ®iÓm häc trong x] héi, trong thùc
tiÔn nghÒ nghiÖp) vµ häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SVSP lµ qu¸ tr×nh
nh»m thùc hiÖn môc tiªu, nhiÖm vô trau dåi tri thøc hiÓu biÕt, kü n¨ng vµ th¸i ®é vÒ, cã
liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT cña ng−êi GV.
Trong ®ã, ®Æc biÖt trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò diÔn ra trong thùc tiÔn CTGD häc
sinh. Trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ môc tiªu quan träng cña qu¸ tr×nh häc tËp
nµy nh»m ®¸p øng môc tiªu ®µo t¹o SVSP cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD
häc sinh cña x] héi hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai.
SV ®−îc häc tËp th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP cã kh¶ n¨ng phï hîp vµ ®¸p
øng ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng nªu trªn.
ViÖc gi¶i quyÕt THSP cña SV thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh t− duy, t− duy SP hay lµ qu¸
tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VÒ t©m lý häc, nhiÒu nhµ T©m lý häc [16] [36] [43]...®] nghiªn
cøu vµ ®−a ra quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong ho¹t ®éng cña t− duy. Trong Lý luËn
d¹y häc, c¸c nhµ gi¸o dôc[1] [9] [22] [30] [33] [39]...còng ®] nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt
quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay quy tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng víi vai trß nh− mét
ph−¬ng ph¸p, mét d¹ng häc tËp cña ng−êi häc.
Tõ tæng hîp vµ ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc, quy tr×nh
xö lý THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc cña SV bao gåm 3 giai ®o¹n vµ n¨m b−íc ®−îc s¾p
xÕp theo mét tr×nh tù hîp lý.
Ba giai ®o¹n ®ã lµ: Giai ®o¹n ph¸t hiÖn ra THSP, vÊn ®Ò trong THSP; giai ®o¹n
xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP vµ giai ®o¹n kiÓm tra, ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh xem
xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh xö lý THSP
cho ®óng h−íng.
N¨m b−íc xö lý THSP ®−îc diÔn ra nh− sau: B−íc 1). X¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch
THSP; b−íc 2). X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ môc ®Ých gi¶i quyÕt; b−íc 3). §−a ra
ý t−ëng vÒ viÖc gi¶i quyÕt; b−íc 4). X¸c ®Þnh vµ huy ®éng nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm
13
cã liªn quan ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng vµ b−íc 5). §¸nh gi¸ viÖc gi¶i quyÕt
t×nh huèng tõ ®ã rót ra kÕt luËn vµ bµi häc tõ viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng.
Nh− vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh, SV ®−îc ®Æt
vµo vÞ thÕ cña nhµ gi¸o dôc ®Ó tËp gi¶i quyÕt nh÷ng THSP. Cho nªn, c«ng t¸c gi¶ng d¹y
cña GV ®−îc thiÕt kÕ nh»m ®Ó h−íng dÉn cã hiÖu qu¶ quy tr×nh nµy.
- Quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang
kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo SV vµ n¨ng lùc cña hä
Mét trong c¸c xu h−íng ®æi míi d¹y häc ®¹i häc hiÖn nay ®ã lµ xu h−íng
chuyÓn dÞch tõ d¹y häc tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang d¹y häc tËp trung vµo SV
vµ n¨ng lùc cña hä. Theo h−íng nµy, d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, häc tËp dùa trªn viÖc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng qua sö dông nh÷ng t×nh huèng ®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn nghÒ
nghiÖp ®ang ngµy cµng ®−îc nghiªn cøu vµ ¸p dông réng r]i. D¹y häc ë §HSP th«ng
qua viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng THSP cã −u thÕ h¬n nhiÒu so víi ph−¬ng ph¸p d¹y häc
truyÒn thèng-ph−¬ng ph¸p d¹y häc tËp trung vµo GV (vÉn ®ang thÞnh hµnh ë c¸c tr−êng
§HSP hiÖn nay). Nh÷ng −u thÕ cña nã ®] ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc
thõa nhËn. Môc tiªu cña sù chuyÓn dÞch nµy lµ ®Ó båi d−ìng cho SV n¨ng lùc t− duy
s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
D¹y häc th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt THSP lµ mét hÖ thèng d¹y häc ë §HSP dùa
trªn quy luËt cña sù lÜnh héi tri thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng mét c¸ch s¸ng t¹o cña SV.
D¹ng d¹y häc nµy bao gåm trong ®ã sù kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë §HSP
mang nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña sù t×m tßi khoa häc nh»m tæ chøc cho SV tham gia mét
c¸ch cã hÖ thèng vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng theo môc ®Ých vµ
néi dung tµi liÖu häc tËp. Qua ®ã, SV cã c¬ héi lÜnh héi v÷ng ch¾c nh÷ng c¬ së khoa
häc cña m«n häc, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho hä n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc
gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong nhËn thøc vµ trong thùc tiÔn cña ho¹t ®éng SP; h×nh thµnh
cho hä c¸c phÈm chÊt vµ n¨ng lùc SP phï hîp. D¹ng d¹y häc nµy cã c¸c ®Æc tr−ng c¬
b¶n sau:
+ §Æc tr−ng c¬ b¶n nhÊt ®ã lµ SV häc nghÒ SP th«ng qua gi¶i quyÕt hÖ thèng
THSP.
+ Qu¸ tr×nh d¹y häc theo ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n,
nh÷ng b−íc cã tÝnh môc ®Ých chuyªn biÖt. Theo Ok«n,V. [30, tr 83-84] vµ nhiÒu t¸c gi¶
kh¸c, nh÷ng giai ®o¹n ®ã th−êng lµ: Giai ®o¹n chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ
ho¹ch), giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch vµ giai ®o¹n ®¸nh gi¸; c¸c b−íc th−êng bao gåm:
Tæ chøc c¸c t×nh huèng; biÓu ®¹t (nªu ra) c¸c vÊn ®Ò; gióp ®ì cho SV nh÷ng ®iÒu kiÖn
cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; kiÓm tra c¸c c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã vµ l]nh ®¹o qu¸
tr×nh hÖ thèng ho¸ vµ cñng cè c¸c kiÕn thøc ®] tiÕp thu ®−îc.
+ Qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua viÖc sö dông THSP cã thÓ ®−îc tæ chøc víi nhiÒu
h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc phong phó vµ ®a d¹ng. C¸c h×nh thøc (lªn líp, häc ë
nhµ ... víi c¸c d¹ng häc tËp c¸ nh©n, nhãm, tËp thÓ) vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc (hái-®¸p
gîi më; t×m tßi, nghiªn cøu th«ng tin qua tµi liÖu; ®ãng vai; b¸o c¸o vµ tr×nh bµy...)
®−îc sö dông phèi hîp. Trong qu¸ tr×nh ®ã, SV ®−îc l«i cuèn tham gia cïng tËp thÓ,
®éng n]o, tranh luËn d−íi sù h−íng dÉn, gîi më cña GV.
- Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng
qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp; trong ®ã ph¶i tÝnh ®Õn:
+ Nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi sö dông THSP
+ HÖ thèng c¸c hµnh ®éng liªn tiÕp t¹o nªn mét quy tr×nh hîp lý cña GV vµ SV,
trong ®ã, hµnh ®éng x¸c ®Þnh môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc nµy cã vai trß quyÕt ®Þnh.
14
Yªu cÇu quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng qua
viÖc sö dông THSP trªn líp lµ båi d−âng cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c¸c
THSP vÒ CTGD häc sinh; c¸c yªu cÇu kh¸c lµ yªu cÇu båi d−ìng tri thøc vµ th¸i ®é vÒ,
vµ cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh t−¬ng øng.
Kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÇn båi d−ìng cho SV bao gåm: Kü n¨ng c«ng nhËn
(ph¸t hiÖn, chÊp nhËn, x¸c ®Þnh râ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt) vµ ®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt;
kü n¨ng x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò vµ viÖc gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò; kü n¨ng ®−a ra c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng
bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt qua viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP. C¸c kü n¨ng trªn
®−îc ®¸nh gi¸ theo hai møc ®é: Møc ®é ch−a thµnh th¹o vµ møc ®é thµnh th¹o.
Tri thøc ®−îc SV lÜnh héi víi c¸c møc ®é (mµ c¸c nhµ nghiªn cøu [6] [19]
[38]...th−êng ®Ò cËp ®Õn): NhËn ®−îc, nhí, gi¶i thÝch vµ cho ®−îc vÝ dô hoÆc liªn hÖ
®−îc tri thøc (d−íi c¸c d¹ng kh¸c nhau: c¸c tõ ng÷, thuËt ng÷, c¸c nguyªn t¾c...) víi
thùc tiÔn CTGD häc sinh cã liªn quan.
Ngoµi ra cÇn båi d−ìng cho SV th¸i ®é ®èi víi CTGD häc sinh t−¬ng øng víi c¸c
kü n¨ng, tri thøc vÒ c«ng t¸c nµy vµ th¸i ®é tÝch cùc häc tËp. Th¸i ®é tÝch cùc trong häc
tËp thÓ hiÖn ë møc ®é chó ý, c¶m xóc, t©m thÕ cña SV vµ møc ®é tham gia cña hä vµo
ho¹t ®éng häc tËp vµ c¸c môc tiªu häc tËp kh¸c.
+ ChuÈn, thang vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y häc
sö dông THSP.
ChuÈn ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ tõ yªu cÇu trong môc tiªu cña qu¸ tr×nh d¹y häc
sö dông THSP.
Tõ x¸c ®Þnh chuÈn ®¸nh gi¸ sÏ x¸c ®Þnh ®−îc thang ®¸nh gi¸ (®iÓm sè, xÕp lo¹i
häc lùc, %...) vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ (tr¾c nghiÖm, quan s¸t, tr−ng cÇu ý kiÕn ...) t−¬ng
øng. ChuÈn, thang vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ trong môc 2.2.2 vµ 2.3.2.
CÇn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ c¶ vÒ mÆt ®Þnh l−îng lÉn vÒ mÆt ®Þnh tÝnh qu¸ tr×nh x©y
dùng vµ sö dông THSP.
1.2.1.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP ®¹t
hiÖu qu¶
§Ó x©y dùng còng nh− sö dông THSP ®¹t hiÖu qu¶, ngoµi viÖc qu¸n triÖt c¸c yªu
cÇu, môc ®Ých vµ néi dung cña viÖc x©y dùng vµ sö dông ra cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn
thiÕt hç trî nh−:
- Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ nhËn thøc ®øng ®¾n ®èi víi sù nghiÖp ®æi míi gi¸o dôc,
®µo t¹o SP nãi chung vµ ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP nãi riªng cña
tÊt c¶ mäi ng−êi nhÊt lµ cña GV, SV vµ c¸c c¸n bé l]nh ®¹o nhµ tr−êng. §Ó tõ ý thøc
®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy, nhµ tr−êng, nhÊt lµ c¸c GV vµ SV cã sù quan t©m,
®Çu t− cho nã mét c¸ch tho¶ ®¸ng.
- Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt (Phßng häc, ph−¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc, tµi
liÖu d¹y häc...) vµ c¸c ®iÒu kiÖn d¹y häc kh¸c (KÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh d¹y häc, c¸c chÕ
®é cho d¹y häc..).
Häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh b»ng ho¹t ®éng gi¶i quyÕt THSP, SVSP
kh«ng ngõng ®−îc cñng cè, ph¸t triÓn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Trong
qu¸ tr×nh häc tËp nµy, THSP cã gi¸ trÞ nh− cÇu nèi gi÷a lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt
nh©n c¸ch HS ë THPT víi thùc tiÔn cña c«ng t¸c nµy. Chóng cho phÐp SVcã c¬ héi tr¶i
nghiÖm vµ ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc sinh ®éng ë THPT trong
qu¸ tr×nh häc tËp. Do ®ã, ®©y lµ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó chuÈn bÞ cho SV cã kh¶ n¨ng
thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t−¬ng lai.
15
1.2.2. Ch−¬ng tr×nh phÇn lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë
§HSP
Lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh thuéc m«n Gi¸o dôc häc
(GDH). Trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc m«n GDH ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay, phÇn lý
luËn nµy ®−îc gäi chung lµ Lý luËn gi¸o dôc (LLGD). Trong ®ã, gi¸o dôc ®−îc hiÓu
theo nghÜa hÑp, tøc lµ gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS. Theo gi¸o s− Hµ ThÕ Ng÷
vµ §Æng Vò Ho¹t (1988) [28, tr 3] th× LLGD tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn-ph−¬ng
ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh.
PhÇn nµy cã mét vÞ trÝ, vai trß rÊt quan träng trong ch−¬ng tr×nh m«n GDH nãi riªng vµ
trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o SVSP trë thµnh ng−êi GV ë THPT nãi chung.
1.2.2.1. VÞ trÝ, vai trß cña phÇn LLGD
C«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS trong nhµ tr−êng lu«n ®−îc
§¶ng ta coi träng. Vai trß cña c«ng t¸c nµy ®] ®−îc x¸c ®Þnh râ trong LuËt gi¸o dôc:
“coi träng gi¸o dôc t− t−ëng vµ ý thøc c«ng d©n” [25, tr 9]. Trong thùc tÕ, gi¸o dôc
phÈm chÊt nh©n c¸ch (hay gi¸o dôc t− t−ëng, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc t¸c phong) cho HS
trong nhµ tr−êng ®] vµ ®ang ®−îc coi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu bëi v× hiÖu qu¶ cña c«ng
t¸c nµy t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c¸c c«ng t¸c kh¸c cña nhµ tr−êng.
Tõ tÇm quan träng cña CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh, gi¸o s− Hµ ThÕ
Ng÷ vµ §Æng Vò Ho¹t (1995) [28, tr 3] cho r»ng hÖ thèng lý luËn vÒ tæ chøc qu¸ tr×nh
gi¸o dôc lµ mét ph©n ngµnh quan träng cña Gi¸o dôc häc. HÖ thèng lý luËn ®ã gãp
phÇn quan träng vµo viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Cho nªn c¸c
tr−êng SP cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®µo t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng lµm CTGD, ®Æc
biÖt c«ng t¸c chñ nhiÖm líp (CTCNL) ë nhµ tr−êng phæ th«ng vµ ph¶i coi ®©y lµ nhiÖm
vô quan träng vµo bËc nhÊt cña nhµ tr−êng. Gi¸o s− C.A. Uxrªco [8, tr 5] còng ®] nãi
r»ng viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o vµ toµn diÖn cho SV-nh÷ng ng−êi thÇy gi¸o t−¬ng lai lµm
c«ng t¸c gi¸o dôc nhÊt lµ lµm GVCN líp lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan trong nhÊt
cña tr−êng §HSP.
1.2.2.2. Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP
Tr−êng §HSP lµ mét tr−êng ®µo t¹o nghÒ-nghÒ gi¸o viªn. Cho nªn mäi qu¸ tr×nh
d¹y häc ë §HSP ®Òu ph¶i h−íng tíi môc tiªu ®µo t¹o chung cña tr−êng §HSP, ®ã lµ
®µo t¹o SVSP trë thµnh ng−êi GV cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc SP. Trong ®ã, phÈm
chÊt SP bao gåm c¸c phÈm chÊt chÝnh trÞ, phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ phÈm chÊt c¸ nh©n;
n¨ng lùc SP bao gåm sù v÷ng vµng vÒ chuyªn m«n (Tr×nh ®é chuyªn m«n vÒ gi¶ng d¹y,
gi¸o dôc vµ c¸c c«ng t¸c kh¸c cã liªn quan) vµ nghiÖp vô s− ph¹m (Kh¶ n¨ng vËn dông
tri thøc hiÓu biÕt vµo ho¹t ®éng d¹y häc, ho¹t ®éng gi¸o dôc, ho¹t ®éng nghiªn cøu
khoa häc gi¸o dôc vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ x] héi kh¸c). Môc tiªu ®µo t¹o §HSP ®−îc
ph©n thµnh c¸c cÊp ®é tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ. Tõ môc tiªu ®µo t¹o §HSP ®Õn môc tiªu
®µo t¹o cña tõng chuyªn ngµnh SP (VÝ dô: Môc tiªu ®µo t¹o cña chuyªn ngµnh SP To¸n
lµ ®µo t¹o SV trë thµnh GV d¹y häc m«n To¸n); môc tiªu d¹y häc cña tõng m«n häc
(VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc); môc tiªu d¹y häc cña tõng phÇn, ch−¬ng,
tõng bµi vµ môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò trong bµi hoÆc tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô
thÓ (VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD, môc tiªu d¹y häc ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o
dôc...). Cã thÓ s¾p xÕp môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD trong hÖ thèng t−¬ng t¸c c¸c môc
tiªu sau: Môc tiªu ®µo t¹o cña §HSP↔Môc tiªu ®µo t¹o cña tõng chuyªn ngµnh
SP↔Môc tiªu d¹y häc cña m«n GDH↔Môc tiªu d¹y häc cña phÇn LLGD↔Môc tiªu
16
d¹y häc cña tõng ch−¬ng trong phÇn LLGD↔Môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò hoÆc
tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô thÓ cña tõng ch−¬ng.
C¨n cø vµo môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD vµ c¸c phÇn kh¸c cã liªn quan (Tæ
chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ Thùc hµnh gi¸o dôc häc) ®] ®−îc quy ®Þnh trong ch−¬ng
tr×nh d¹y häc m«n GDH (1993) [7, tr 24, tr 31, tr 37]; kÕ thõa, ph¸t triÓn t− t−ëng cña
c¸c nhµ lý luËn d¹y häc trong n−íc vµ trªn thÕ giíi [4] [5] [20] [40] [41]...vÒ môc tiªu
d¹y häc ®¹i häc nhÊt lµ hÖ thèng 6 nhãm bao gåm 52 môc tiªu d¹y häc ë ®¹i häc theo
h−íng tËp trung vµo SV cña Angelo, T.A vµ Cross, K.C. (1993) [38]; môc tiªu d¹y häc
phÇn LLGD ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë §HSP lµ lµm cho
SV lµm quen víi nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong LLGD ë nhµ tr−êng hiÖn nay ®èi chiÕu víi
nh÷ng yªu cÇu x©y dùng nhµ tr−êng trong ®iÒu kiÖn ®æi míi b»ng viÖc cung cÊp cho SV
nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS; h×nh thµnh b−íc ®Çu cho hä
nh÷ng kü n¨ng vÒ ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc-kh¶ n¨ng sö dông c¸c biÖn ph¸p, h×nh
thøc gi¸o dôc t¸c ®éng tíi HS, kh¶ n¨ng phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ
ngoµi tr−êng ®Ó thèng nhÊt t¸c ®éng gi¸o dôc tíi c¸c em trªn c¬ së vËn dông tri thøc ®]
häc cã liªn quan nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu gi¸o dôc HS mét c¸ch cã ®Þnh h−íng vµ
cã kÕ ho¹ch.
Yªu cÇu: Sau khi häc xong phÇn LLGD, SVSP cã kh¶ n¨ng:
- VËn dông tri thøc phÇn LLGD ®Ó xem xÐt, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc
tiÔn CTGD häc sinh ë THPT. Qua ®ã h×nh thµnh dÇn dÇn cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh. Qua mét sè nghiªn cøu vÒ kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò [16]
[36] [38] [43]..., cã thÓ nãi, kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD bao gåm c¸c kü
n¨ng c¬ b¶n nh−: Kü n¨ng ph¸t hiÖn, c«ng nhËn vÊn ®Ò trong CTGD cÇn gi¶i quyÕt vµ
®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt; kü n¨ng x¸c ®Þnh nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn ®Õn
vÊn ®Ò vµ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD; kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD
(kü n¨ng ®Ò ra chiÕn l−îc gi¶i quyÕt vµ gi¶i quyÕt); kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng kÕt luËn
kh¸i qu¸t vµ nh÷ng bµi häc cÇn thiÕt tõ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD. Nh÷ng
nghiªn cøu vÒ CTGD häc sinh trong nhµ tr−êng [27] [28] [34]... ®] chØ ra r»ng ®Ó thùc
hiÖn CTGD häc sinh, ng−êi GV nhÊt lµ GVCN líp cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c c«ng
viÖc. Trong ®ã, s¸u viÖc c¬ b¶n cÇn lµm lµ: T×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng t×nh h×nh HS (cïng
c¸c t×nh h×nh kh¸c cã liªn quan ®Õn HS vµ ®Õn viÖc gi¸o dôc HS) ®Ó cã c¨n cø ®Ò ra
biÖn ph¸p gi¸o dôc; x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n ®Ó t¹o nªn m«i tr−êng vµ ph−¬ng tiÖn
thuËn lîi trong gi¸o dôc HS; tæ chøc c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch toµn diÖn
(gi¸o dôc ®¹o ®øc, gi¸o dôc lao ®éng, gi¸o dôc thÈm mü, gi¸o dôc thÓ chÊt); ®¸nh gi¸
toµn diÖn HS ®Ó cã c¨n cø ®iÒu khiÓn ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¸c em; phèi hîp
víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng (Ban gi¸m hiÖu, GV bé m«n, c¸c GV
vµ c¸n bé gi¸o dôc kh¸c trong tr−êng, §oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh hay §éi
thiÕu niªn tiÒn phong Hå ChÝ Minh trong líp, gia ®×nh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x] héi)
®Ó thèng nhÊt trong qu¶n lý, gi¸o dôc HS vµ x©y dùng kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS-c¨n cø ®Ó
tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch khoa häc. Nh− vËy kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS thùc chÊt lµ kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c
vÊn ®Ò cã thÓ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn s¸u c«ng viÖc gi¸o dôc c¬ b¶n nªu trªn
cña ng−êi GV.
- H×nh thµnh b−íc ®Çu nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc chung cho SV trong qu¸ tr×nh
häc tËp tÝch cùc nh−: ý thøc tr¸ch nhiÖm trong häc tËp; ®Ò ra chiÕn l−îc vµ thãi quen
häc tËp phï hîp; kh¶ n¨ng tù häc, tù t×m kiÕm tri thøc, tinh thÇn hîp t¸c trong häc
17
tËp...; nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc thùc hiÖn CTGD häc sinh, nhÊt lµ CTCNL ë nhµ
tr−êng phæ th«ng sau nµy: Thùc hiÖn CTGD häc sinh mét c¸ch cã môc ®Ých vµ cã kÕ
ho¹ch; xem xÐt kü l−ìng vµ toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt; linh ho¹t
trong ho¹t ®éng gi¸o dôc; kh¶ n¨ng ¸p dông tri thøc, kinh nghiÖm gi¸o dôc ®] häc; tù
t×m kiÕm tri thøc, kinh nghiÖm vÒ gi¸o dôc HS; thùc hiÖn tèt c«ng t¸c gi¸o dôc HS; tÝnh
to¸n; xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c tµi liÖu häc tËp; tin t−ëng vµo sù nghiÖp
gi¸o dôc, vµo sù tiÕn bé cña HS; th−¬ng yªu HS; kiªn nhÉn; b×nh tÜnh, tù tin, khÐo lÐo...
trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc...
- NhËn ®−îc, nhí vµ ph©n tÝch, liªn hÖ ®−îc c¸c tri thøc, kinh nghiÖm c¬ b¶n vÒ
gi¸o dôc HS cã liªn quan (c¸c tri thøc c¬ b¶n vÒ Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o
dôc, Néi dung gi¸o dôc, Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT) víi
thùc tÕ gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng hiÖn nay.
Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD chi phèi trùc tiÕp viÖc x©y dùng néi dung d¹y häc
phÇn nµy.
1.2.2.3. Néi dung d¹y häc phÇn LLGD
MÆc dï ®−îc bè trÝ d¹y häc víi sè tiÕt kh¸c nhau, nh−ng ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu
d¹y häc trªn, néi dung d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay th−êng bao
gåm c¸c néi dung: Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o dôc, Néi dung gi¸o dôc vµ
Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. V× chøc n¨ng chÝnh cña GVCN líp lµ thùc hiÖn CTGD häc sinh
cho nªn ë §HSP Hµ Néi vµ mét sè tr−êng SP kh¸c, Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT còng
®−îc xÕp vµo phÇn LLGD. Néi dung cô thÓ cña tõng ch−¬ng ®ã lµ:
- Ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm qu¸ tr×nh gi¸o dôc; cÊu tróc
cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o
dôc; quy luËt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®éng lùc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ logic cña qu¸
tr×nh gi¸o dôc.
- Ch−¬ng Nguyªn t¾c gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm nguyªn t¾c gi¸o dôc vµ hÖ
thèng c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc.
- Ch−¬ng Néi dung gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm néi dung gi¸o dôc; nguyªn t¾c
x©y dùng néi dung gi¸o dôc vµ néi dung gi¸o dôc
- Ch−¬ng Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc; hÖ
thèng c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ lùa chän, vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc.
- Ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c chñ nhiÖm líp ë THPT bao gåm: Chøc n¨ng cña GVCN
líp; nhiÖm vô cña GVCN líp; nh÷ng yªu cÇu ®èi víi GVCN líp vµ néi dung vµ
ph−¬ng ph¸p CTCNL
1.2.3. X©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD
X©y dùng hÖ thèng THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD lµ qu¸ tr×nh sö
dông tæng hîp nh÷ng c¸ch thøc, biÖn ph¸p ®Ó thiÕt kÕ tõng THSP qua ®ã thiÕt kÕ mét
hÖ thèng THSP phôc vô tèt cho qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn nµy.
1.2.3.1. Yªu cÇu
Khi x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung cña
viÖc x©y dùng tõng THSP còng nh− x©y dùng hÖ thèng THSP. C¸c yªu cÇu ®ã lµ:
Thø nhÊt, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i phï hîp vµ phôc vô cho viÖc thùc hiÖn môc
®Ých, néi dung d¹y häc phÇn LLGD.
§©y lµ yªu cÇu quan träng nhÊt, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh x©y dùng tõng THSP ®i
®óng h−íng. Yªu cÇu nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a
môc ®Ých-néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Yªu cÇu nµy ®ßi hái THSP ph¶i chøa ®ùng
nh÷ng th«ng tin cã liªn quan ®Õn tri thøc, kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh nãi chung,
18
nhÊt lµ CTCNL cña GV ë THPT mµ SVSP ®] cã vµ cÇn ph¶i häc qua c¸c ch−¬ng trong
phÇn LLGD. Nhê vËy, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng, SV sÏ cã c¬ héi h×nh
thµnh, cñng cè, ph¸t triÓn tri thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é SP cÇn thiÕt, phï hîp víi c«ng t¸c
gi¸o dôc HS ë nhµ tr−êng THPT sau nµy. NÕu yªu cÇu nµy ®−îc thùc hiÖn tèt th× THSP
sÏ t¹o c¬ héi cho SV ®−îc h×nh thµnh mét c¸ch toµn diÖn nh©n c¸ch cña ng−êi GV ®Æc
biÖt lµ GVCN líp khi xem xÐt, gi¶i quyÕt t×nh huèng.
Thø hai, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i g¾n víi thùc tiÔn CTGD häc sinh ë THPT.
Yªu cÇu nµy ®−îc x©y dùng trªn c¬ së thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn trong
qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD. Yªu cÇu nµy ®ßi hái, THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn
®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng. Cã thÓ sö dông nh÷ng t×nh
huèng gi¶ ®Þnh, nh÷ng t×nh huèng gi¸o dôc ®] x¶y ra tõ thêi xa x−a, nh÷ng t×nh huèng
vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS diÔn ra ë c¸c ®Þa bµn kh¸c nh−ng tèt nhÊt lµ nªn sö dông
nh÷ng t×nh huèng cã thùc diÔn ra trong m«i tr−êng ho¹t ®éng gi¸o dôc cña SV sau nµy.
Bëi v× mét t×nh huèng thùc, gÇn gòi th−êng cã gi¸ trÞ h¬n mét t×nh huèng kh«ng thùc vµ
xa l¹ v× nã t¹o cho SV niÒm tin tõ gi¸ trÞ thùc tiÔn cña t×nh huèng. ThËm chÝ nÕu cÇn cã
thÓ mêi nh÷ng nh©n vËt cã liªn quan trong t×nh huèng ®Õn giao l−u cïng SV. §¶m b¶o
yªu cÇu nµy khiÕn cho LLGD mµ SV ®−îc häc kh«ng t¸ch rêi thùc tiÔn CTGD cña hä
sau khi ra tr−êng, ®iÒu ®ã t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tÝch cùc.
Thø ba, THSP ph¶i mang tÝnh phæ biÕn.
THSP ph¶i chøa ®ùng vÊn ®Ò bøc xóc cÇn gi¶i quyÕt, th−êng x¶y ra trong CTGD
häc sinh cña ng−êi GV ë THPT. §Ó tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng nµy, SVSP sÏ
cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh chãng víi c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt th«ng th−êng trong
CTGD mµ hä sÏ thùc hiÖn sau khi ra tr−êng. Tuy vËy, còng cÇn x©y dùng c¶ nh÷ng t×nh
huèng thØnh tho¶ng hoÆc Ýt khi gÆp trong CTGD, ®Ó khi gi¶i quyÕt nh÷ng THSP, SV sÏ
®−îc lµm quen vµ sÏ kh«ng bÞ bÊt ngê ®èi víi bÊt kú lo¹i t×nh huèng nµo cã thÓ x¶y
trong ho¹t ®éng gi¸o dôc cña hä sau nµy.
Thø t−, THSP ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV.
Gi¸ trÞ ®Ých thùc cña THSP lµ ë chç nã cã kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña
SV hay kh«ng. NÕu ®¶m b¶o ®−îc yªu cÇu nµy th× THSP míi trë thµnh ph−¬ng tiÖn,
®iÒu kiÖn vµ ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tèt. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu nµy, ngoµi tu©n thñ
nh÷ng nguyªn t¾c trªn, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i hÊp dÉn. THSP nªn ®−îc tr×nh bµy
d−íi d¹ng chuyÖn kÓ ®Ó dÔ ®äc vµ dÔ thu hót. Nh÷ng quan ®iÓm cña nh©n vËt ®−îc
nhËn ra trong chuyÖn kÓ. Trong ®ã, ®µm tho¹i lµ mét yÕu tè nghÖ thuËt cña sù m« t¶
trong t×nh huèng. T×nh huèng cµng chøa ®ùng kÞch tÝnh th× cµng cã t¸c dông kÝch thÝch
th¸i ®é tÝch cùc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt cña ng−êi häc.
Thø n¨m, THSP ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m-sinh lý cña SV.
Mét mÆt, yªu cÇu nµy thÓ hiÖn tÝnh võa søc trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë ®¹i häc.
ChÝnh tÝnh võa søc trong THSP lµm cho THSP cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp
tÝch cùc cña SV. TÝnh võa søc ®ã thÓ hiÖn ë chç THSP ®−a ra SV cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc
víi sù cè g¾ng nç lùc, tÝch cùc. Cho nªn, vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh bµy kh«ng
nªn qu¸ ®¬n gi¶n dÔ dÉn ®Õn sù coi th−êng, nhµm ch¸n còng kh«ng nªn qu¸ phøc t¹p
khiÕn SV lo l¾ng, hoang mang. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt trong t×nh huèng ®−a ra nªn võa ph¶i
®Ó SV yÕu kÐm nÕu cè g¾ng còng cã thÓ biÕt ®−îc (hoÆc cã thÓ biÕt ®−îc víi sù gióp
®ì Ýt nhiÒu cña c¸c SV kh¸c hay cña GV). MÆt kh¸c, néi dung vµ h×nh thøc biÓu hiÖn
®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nh©n vËt, cña c¸c mèi quan hÖ,... trong THSP ph¶i võa mang
®Æc tr−ng chung vÒ con ng−êi, vÒ c¸c mèi quan hÖ,... cña con ng−êi ViÖt Nam ®−îc thÓ
hiÖn qua ng«n ng÷ tiÕng ViÖt, l¹i võa ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng riªng vÒ con ng−êi, vÒ c¸c
19
mèi quan hÖ,...cña con ng−êi mang tÝnh ®Þa ph−¬ng ®−îc thÓ hiÖn trong ng«n ng÷ ®Þa
ph−¬ng. §iÒu nµy khiÕn cho t×nh huèng trë nªn gÇn gòi vµ cã søc thuyÕt phôc ®èi víi
SV h¬n.
Thø s¸u, THSP ®−îc ®−a ra ph¶i g©y nªn sù tranh c]i ë SV khi gi¶i quyÕt.
Yªu cÇu nµy ®ßi hái vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh bµy cã ý nghÜa vµ liªn
quan ®Õn c«ng t¸c gi¸o dôc mµ SV cÇn nghiªn cøu. VÊn ®Ò ®ã cã thÓ g©y nªn nh÷ng
xung ®ét vÒ quan ®iÓm gi÷a c¸c SV vµ nã cho phÐp cã nhiÒu con ®−êng lùa chän ®Ó
tr×nh bµy vÊn ®Ò ®−îc gi¶i quyÕt. KÕt qu¶ cuèi cïng cña viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng
kh«ng ph¶i lµ ®−a ra mét ®¸p ¸n ®óng cho viÖc gi¶i quyÕt mét t×nh huèng cô thÓ nµo ®ã
mµ quan träng h¬n lµ cung cÊp cho SV nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm chung vÒ chiÕn l−îc
gi¶i quyÕt t×nh huèng.
Thø b¶y, trong sù tr×nh bµy cña THSP kh«ng nªn cung cÊp s½n mét sù gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò ®−îc ®−a ra còng nh− ¸p ®Æt tr−íc sù suy nghÜ cña SV.
NÕu yªu cÇu nµy ®−îc ®¶m b¶o th× qua viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng c¸c SV cã c¬
héi ®Ó chia sÎ sù hiÓu biÕt cña hä vÒ néi dung t×nh huèng, vÒ nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ
cña hä vµ nh÷ng khÝa c¹nh cã kh¶ n¨ng x¸c thùc vµ kh«ng x¸c thùc cña viÖc gi¶i quyÕt
mµ hä ®Ò xuÊt.
Thø t¸m, THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn LLGD ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hÖ
thèng. CÇn l−u ý r»ng c¸c THSP ®−îc x©y dùng kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn
mµ lµ mét hÖ thèng t×nh huèng th× míi ®¶m b¶o ®−îc môc ®Ých vµ néi dung d¹y häc
mong muèn. Cho nªn ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong x©y dùng THSP lµ mét yªu cÇu
kh«ng thÓ xem nhÑ. TÝnh hÖ thèng lµ mét ®Æc tr−ng cña cÊu tróc qu¸ tr×nh d¹y häc vµ
x©y dùng mét hÖ thèng THSP ®Ó SV gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®] ®−îc coi lµ
b¶n chÊt cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD m«n GDH ë c¸c
tr−êng §HSP nh»m chuÈn bÞ cho SV lµm CTGD häc sinh sau nµy suy cho cïng lµ qu¸
tr×nh gióp SV nhËn thøc ®−îc tµi liÖu häc tËp vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS. Cho nªn khi x©y
dùng hÖ thèng THSP ph¶i quan t©m ®Õn lo¹i logic trong hÖ thèng SV-Tµi liÖu häc tËp
vÒ CTGD häc sinh, ®ã lµ logic tµi liÖu häc tËp phÇn LLGD vµ logic nhËn thøc cña SV.
Nh− vËy ph¶i dùa vµo logic cña tµi liÖu häc tËp, tøc dùa vµo hÖ thèng nh÷ng tri thøc, kü
n¨ng kü x¶o ®] ®−îc x©y dùng trong tµi liÖu häc tËp phÇn LLGD ®Ó lùa chän THSP
(hay THSP ph¶i vËn ®éng theo hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng ®] ®−îc x©y dùng trong tµi
liÖu häc tËp phÇn LLGD, vËn ®éng tõng b−íc tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp cho ®Õn
lóc kÕt thóc qu¸ tr×nh häc tËp phÇn nµy). §ång thêi, sù vËn ®éng ®ã l¹i ph¶i phï hîp
víi logic nhËn thøc cña SVSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc.
Thø chÝn, THSP trong hÖ thèng ph¶i ®−îc x©y dùng víi nhiÒu møc ®é gi¶i quyÕt
kh¸c nhau. Cã t×nh huèng dÔ gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng khã gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng
®¬n gi¶n, cã t×nh huèng phøc t¹p, cã t×nh huèng trong ®ã chØ chøa ®ùng mét vÊn ®Ò, cã
t×nh huèng trong ®ã chøa ®ùng nhiÒu vÊn ®Ò... HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng nh− vËy
míi cã thÓ ®¸p øng víi logic nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, ®¸p øng nguyªn
t¾c t¨ng dÇn møc ®é trong luyÖn tËp.
Thø m−êi, hÖ thèng THSP ph¶i chøa ®ùng nhiÒu lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau. T×nh
huèng diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS lµ rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. ViÖc ®−a nhiÒu
lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau vµo trong hÖ thèng THSP lµ ®Ó hÖ thèng THSP ®−îc x©y
dùng ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ vÒ sù ®a d¹ng cña t×nh huèng ®ã. MÆt kh¸c, khi SV ®−îc
gi¶i quyÕt nhiÒu lo¹i THSP kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh häc tËp th× hä sÏ cã c¬ héi ®−îc
rÌn luyÖn nh©n c¸ch cña nhµ gi¸o mét c¸ch toµn diÖn h¬n.
1.2.3.2. Quy tr×nh x©y dùng
20
- Xem thêm -