Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Thể loại khác Chưa phân loại Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học (thi công chức giá...

Tài liệu Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học (thi công chức giáo viên)

.PDF
156
15865
119

Mô tả:

Tình huống sư phạm trong công tác giáo dục học sinh trung học (Thi công chức Giáo viên)
Lêi nãi ®Çu Gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ViÖt Nam ®ang tiÕn hµnh ®æi míi toµn diÖn vµ ®ång bé theo h−íng “§æi míi m¹nh mÏ ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t− duy s¸ng t¹o cña ng−êi häc. Tõng b−íc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn vµ ph−¬ng tiÖn hiÖn ®¹i vµo d¹y häc, ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn vµ thêi gian tù häc, tù nghiªn cøu cho häc sinh” [15, tr 43] nh»m ®µo t¹o con ng−êi ViÖt Nam tù chñ, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cã n¨ng lùc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: “båi d−ìng cho häc sinh n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò” [14, tr 64]. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®−îc coi lµ nhiÖm vô quan träng cña toµn bé gi¸o viªn vµ sinh viªn (SV) c¸c tr−êng ®¹i häc s− ph¹m (§HSP), nhÊt lµ d¹y häc c¸c m«n nghiÖp vô s− ph¹m trong ®ã cã m«n Gi¸o dôc häc. Do sù biÕn ®éng nhanh chãng cña thùc tiÔn gi¸o dôc phæ th«ng trong thêi kú ®æi míi hiÖn nay, viÖc d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc cµng cÇn thiÕt ph¶i g¾n chÆt víi thùc tiÔn nhµ tr−êng phæ th«ng-m«i tr−êng ho¹t ®éng cña SV s− ph¹m khi ra tr−êng. D¹y häc m«n Gi¸o dôc häc cµng cÇn ph¶i d¹y cho SV c¸ch t− duy, t− duy s− ph¹m, d¹y cho hä c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp, mµ cèt lâi lµ kü n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò n¶y sinh trong thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng. VÒ lý luËn, sö dông t×nh huèng s− ph¹m (THSP) trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP ®−îc coi lµ mét lo¹i h×nh, mét ph−¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc cã kh¶ n¨ng båi d−ìng cho SV n¨ng lùc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. §æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc theo h−íng nµy ®] vµ ®ang ®−îc nghiªn cøu, øng dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay. §Æc biÖt, cho SV gi¶i quyÕt THSP vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh ë trung häc phæ th«ng (THPT) t¹o c¬ héi cho hä ¸p dông tri thøc hiÓu biÕt vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c nµy vµo viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh ë THPT. Tõ ®ã h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho hä kh¶ n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh-môc tiªu hµng ®Çu cña ®µo t¹o SV trë thµnh ng−êi gi¸o viªn THPT. VÒ thùc tiÔn, ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña x©y dùng vµ sö dông THSP trong d¹y häc, nhiÒu gi¸o viªn ®] nghiªn cøu vµ thö nghiÖm viÖc x©y dùng vµ sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc. Tuy nhiªn, ph−¬ng ph¸p d¹y häc nµy ch−a ®−îc chó träng ®óng møc ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay. Nãi chung, d¹y häc ë §HSP, vÉn lµ lèi truyÒn thô mét chiÒu tõ gi¸o viªn ®Õn SV; SV bÞ ®Æt vµo vÞ thÕ thô ®éng trong häc tËp, thiÕu c¬ héi tiÕp cËn víi thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng, thiÕu c¬ héi rÌn luyÖn c¸c kü n¨ng nghÒ nghiÖp cÇn thiÕt, nhÊt lµ kü n¨ng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh. Thµnh thö, viÖc ®óc rót ®−îc nh÷ng kinh nghÖm vÒ x©y dùng vµ sö dông THSP nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ qu¸ tr×nh d¹y häc chuÈn bÞ cho SV lµm c«ng t¸c gi¸o dôc häc sinh ë THPT trong c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay ®ang trë thµnh mét yªu cÇu cÊp b¸ch. HÖ thèng lý luËn vÒ THSP, vÒ x©y dùng vµ sö dông THSP ®−îc biªn so¹n trªn c¬ së kÕ thõa kinh nghiÖm cña c¸c nhµ gi¸o dôc trong n−íc vµ trªn thÕ giíi vÒ vÊn ®Ò nµy. Riªng hÖ thèng 282 THSP ®] ®−îc x©y dùng (Ch−¬ng 2) víi sù ®ãng gãp c«ng søc cña nhiÒu gi¸o viªn, c¸n bé qu¶n lý c¸c Së Gi¸o dôc-§µo t¹o, c¸c tr−êng THPT vµ SV s− ph¹m c¸c tØnh §ång b»ng s«ng Cöu Long. Tµi liÖu ®−îc biªn so¹n víi mong muèn gãp phÇn nhá bÐ vµo viÖc ®æi míi ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc-®µo t¹o s− ph¹m hiÖn nay. Tuy nhiªn, viÖc biªn so¹n tµi liÖu kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc sù gãp ý cña b¹n ®äc. Ch©n thµnh c¶m ¬n! T¸c gi¶ 1 Ch−¬ng 1. Mét sè vÊn ®Ò vÒ t×nh huèng s− ph¹m 1.1. T×nh huèng s− ph¹m 1.1.1. Kh¸i niÖm T×nh huèng s− ph¹m cã liªn quan mËt thiÕt víi vÊn ®Ò (V§) vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò (THCV§). Do ®ã nªn xem xÐt THSP trong mèi quan hÖ víi THCV§ vµ V§. 1.1.1.1. Kh¸i niÖm vÊn ®Ò VÊn ®Ò lµ mét ph¹m trï tõng ®−îc bµn ®Õn trong mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng x] héi. Theo c¸c nhµ T©m lý häc, con ng−êi chØ tÝch cùc t− duy khi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò, mét nhiÖm vô cÇn ph¶i gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò lµ g×? C¸c M¸c ®] cã mét c©u nãi næi tiÕng: “VÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi nµo ®] h×nh thµnh ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt chóng” [23, tr 7]; cßn Hå Chñ TÞch kÝnh yªu th× l¹i nãi “Khi cã viÖc g× m©u thuÉn, khi ph¶i t×m c¸ch gi¶i quyÕt chóng, tøc lµ cã vÊn ®Ò” [37, tr 90]. Nh÷ng ý kiÕn nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa to lín trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong cuéc sèng x] héi mµ cßn cã ý nghÜa v« cïng quan träng trong viÖc xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc®µo t¹o, trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Lecne, I.Ia. quan niÖm vÊn ®Ò th−êng ®−îc diÔn ®¹t d−íi h×nh thøc c©u hái, cho nªn «ng ®] ®Þnh nghÜa: “VÊn ®Ò lµ mét c©u hái n¶y ra hay ®−îc ®Æt ra cho chñ thÓ mµ chñ thÓ ch−a biÕt lêi gi¶i tõ tr−íc vµ ph¶i t×m tßi, s¸ng t¹o lêi gi¶i, nh−ng chñ thÓ ®] cã s½n mét sè ph−¬ng tiÖn ban ®Çu ®Ó sö dông thÝch hîp vµo sù t×m tßi ®ã” [22, tr 27]. Theo c¸c t¸c gi¶ trªn th× vÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi cã mét th¸ch thøc hay m©u thuÉn mµ con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt vµ con ng−êi ®] cã c¬ së ®Ó gi¶i quyÕt. Còng cã t¸c gi¶ chØ ®Ò cËp ®Õn th¸ch thøc mµ con ng−êi cÇn ph¶i gi¶i quyÕt trong vÊn ®Ò. VÝ dô nh− Hoµng Phª vµ c¸c céng sù (1994) cho r»ng: “VÊn ®Ò lµ ®iÒu cÇn ®−îc xem xÐt, nghiªn cøu, gi¶i quyÕt” [31, tr 1066]. NguyÔn Ngäc B¶o (1995) l¹i xem xÐt vÊn ®Ò võa lµ mét ph¹m trï cña logic biÖn chøng l¹i võa lµ ph¹m trï cña T©m lý häc. Theo logic häc biÖn chøng, vÊn ®Ò lµ h×nh thøc chñ quan cña sù biÓu thÞ tÊt yÕu sù ph¸t triÓn nhËn thøc khoa häc, tøc vÊn ®Ò ph¶n ¸nh m©u thuÉn biÖn chøng trong ®èi t−îng ®−îc nhËn thøc (m©u thuÉn gi÷a ®iÒu ®] biÕt vµ ®iÒu ch−a biÕt n¶y sinh mét c¸ch kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x] héi). Cßn vÊn ®Ò nh− lµ ph¹m trï cña T©m lý häc nã ph¶n ¸nh m©u thuÉn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc kh¸ch thÓ bëi chñ thÓ [2, tr 44]. Nh− vËy cã thÓ nãi vÊn ®Ò lµ m©u thuÉn (hay khã kh¨n) cÇn ®−îc xem xÐt, gi¶i quyÕt. VÊn ®Ò th−êng tån t¹i trong ®Çu cña chñ thÓ nhËn thøc, gi¶i quyÕt d−íi d¹ng c©u hái: C¸i g×? T¹i sao? Nh− thÕ nµo? Do ®ã, viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña t− duy s¸ng t¹o vµ chÝnh viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò l¹i lµ ®éng lùc ®Ó thóc ®Èy t− duy s¸ng t¹o ph¸t triÓn. VÊn ®Ò ®−îc coi lµ ph¹m trï c¬ b¶n trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò-d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay häc tËp dùa trªn vÊn ®Ò-häc tËp ®Þnh h−íng vµo vÊn ®Ò. Trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò, Ok«n,V [30, tr 101] nãi râ r»ng vÊn ®Ò trong häc tËp h×nh thµnh tõ mét khã kh¨n vÒ lý luËn hay thùc tiÔn mµ viÖc gi¶i quyÕt khã kh¨n ®ã lµ kÕt qu¶ cña tÝnh tÝch cùc nghiªn cøu cña b¶n th©n ng−êi häc. Tõ ®ã «ng cho r»ng t×nh huèng ®−îc tæ chøc hîp lý th−êng lµ nÒn t¶ng cña khã kh¨n nµy, trong t×nh huèng ®ã ng−êi häc ®−îc nh÷ng nhu cÇu cÇn thiÕt h−íng dÉn, ra søc kh¾c phôc khã kh¨n vµ do ®ã hä thu ®−îc nh÷ng kiÕn thøc míi vµ kinh nghiÖm míi. 1.1.1.2. Kh¸i niÖm t×nh huèng cã vÊn ®Ò 2 THCV§ lµ kh¸i niÖm chñ yÕu vµ lµ ®iÓm khëi ®Çu cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Cã rÊt nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau cña c¸c t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc vÒ THCV§. Sau ®©y lµ mét sè ý kiÕn th−êng gÆp: 1). Macmutov, M.I.: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ trë ng¹i vÒ mÆt trÝ tuÖ cña con ng−êi, xuÊt hiÖn khi anh ta ch−a biÕt c¸ch gi¶i thÝch hiÖn t−îng, sù kiÖn, qu¸ tr×nh cña thùc tÕ, khi ch−a thÓ ®¹t tíi môc ®Ých b»ng c¸ch thøc ho¹t ®éng quen thuéc. T×nh huèng nµy kÝch thÝch con ng−êi t×m tßi c¸ch gi¶i thÝch hay hµnh ®éng míi” [26, tr 212]. 2). Pªtr«pski, A.V: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con ng−êi, nã kÝch thÝch t− duy tr−íc khi con ng−êi n¶y sinh nh÷ng môc ®Ých vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi, trong ®ã nh÷ng ph−¬ng tiÖn vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng tr−íc ®©y mÆc dï lµ cÇn thiÕt nh−ng ch−a ®ñ ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých míi nµy” [11, tr 21]. 3). Lecne, I.Ia: “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ mét khã kh¨n ®−îc chñ thÓ ý thøc râ rµng hay m¬ hå, mµ muèn kh¾c phôc th× ph¶i t×m tßi nh÷ng tri thøc míi, nh÷ng ph−¬ng thøc hµnh ®éng míi” [22, tr 25]. 4). NguyÔn Ngäc B¶o (1995): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ tr¹ng th¸i t©m lý cña sù khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ xuÊt hiÖn ë con ng−êi khi hä trong t×nh huèng cña vÊn ®Ò mµ hä ph¶i gi¶i quyÕt kh«ng thÓ gi¶i thÝch mét sù kiÖn míi b»ng tri thøc ®] cã hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn hµnh ®éng b»ng c¸ch thøc ®] cã tr−íc ®©y vµ hä ph¶i t×m mét c¸ch thøc hµnh ®éng míi” [2, tr 42-43]. 5). Lª Nguyªn Long (1998): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng hay hoµn c¶nh mµ khi ®ã mét vÊn ®Ò ®] trë thµnh vÊn ®Ò cña chÝnh chñ thÓ nhËn thøc” [24, tr 100]. 6). Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù (2001): “T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ tËp hîp nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ hoµn c¶nh cïng nhau t¹o nªn mét t×nh thÕ, mét vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®−îc xem xÐt, c©n nh¾c vµ ®Ò ra gi¶i ph¸p hîp lý” [17, tr 395]. Râ rµng, mçi t¸c gi¶ ®−a ra mét kh¸i niÖm THCV§ trªn c¬ së khai th¸c c¸c khÝa c¹nh kh¸c nhau cña nã víi c¸c møc ®é khai th¸c kh¸c nhau vµ ®−îc thÓ hiÖn d−íi d¹ng ng«n tõ kh¸c nhau. Trong ®ã: T¸c gi¶ sè 1 nhÊn m¹nh sù xuÊt hiÖn trë ng¹i vÒ mÆt trÝ tuÖ cña con ng−êi trong t×nh huèng khi con ng−êi ®øng tr−íc mét vÊn ®Ò lý luËn hay thùc tiÔn cÇn gi¶i thÝch hay hµnh ®éng, nhÊn m¹nh tÝnh kÝch thÝch sù t×m tßi cña t×nh huèng; t¸c gi¶ sè 2 coi ®Æc tr−ng cña THCV§ lµ tr¹ng th¸i t©m lý x¸c ®Þnh cña con ng−êi vµ coi nã lµ yÕu tè kÝch thÝch con ng−êi t− duy t×m tßi nh»m tho¶ m]n môc ®Ých trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng míi; t¸c gi¶ sè 3 nhÊn m¹nh lªn sù ý thøc ®−îc khã kh¨n cña chñ thÓ vµ h−íng kh¾c phôc khã kh¨n lµ sù t×m tßi; t¸c gi¶ sè 4 cho THCV§ lµ tr¹ng th¸i t©m lý cña sù khã kh¨n vÒ trÝ tuÖ cña con ng−êi vµ t¸c gi¶ sè 5 ®Ò cËp ®Õn sù chuyÓn vÊn ®Ò trong t×nh huèng tõ vÊn ®Ò kh¸ch quan thµnh vÊn ®Ò chñ quan cña chñ thÓ nhËn thøc cßn t¸c gi¶ sè 6 l¹i nhÊn m¹nh ®Õn tÝnh cÊp thiÕt cÇn ph¶i ®Ò ra ph−¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Tuy nhiªn trong ý kiÕn cña c¸c t¸c gi¶ (dï râ rµng hay ch−a râ rµng) ®Òu chøa ®ùng nh÷ng ®iÓm chung. Nh÷ng ®iÓm chung ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua sù tæng kÕt cña Vò V¨n T¶o (2000) [33] d−íi ®©y: - Trong THCV§ lu«n lu«n chøa ®ùng mét néi dung cÇn x¸c ®Þnh, mét nhiÖm vô cÇn gi¶i quyÕt, mét khã kh¨n cÇn kh¾c phôc. ChÝnh v× lÏ ®ã, viÖc nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt THCV§ cã t¸c dông kÝch thÝch chñ thÓ t×m tßi ®Ó chiÕm lÜnh ®−îc tri thøc míi hoÆc ph−¬ng thøc hµnh ®éng míi. - THCV§ ®−îc ®Æc tr−ng bëi tr¹ng th¸i t©m lý xuÊt hiÖn ë chñ thÓ trong khi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò mµ viÖc gi¶i quyÕt ®ã l¹i cÇn ®Õn tri thøc, hµnh ®éng míi. 3 - THCV§ ®−îc cÊu thµnh bëi ba yÕu tè: Nhu cÇu nhËn thøc hoÆc hµnh ®éng cña ng−êi häc, sù t×m kiÕm nh÷ng tri thøc vµ ph−¬ng thøc hµnh ®éng ch−a biÕt, kh¶ n¨ng trÝ tuÖ cña chñ thÓ thÓ hiÖn ë kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc. - §Æc tr−ng c¬ b¶n cña THCV§ lµ nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Tr¹ng th¸i lóng tóng xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh nhËn thøc nh− mét m©u thuÉn gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ nhËn thøc trong ho¹t ®éng cña con ng−êi. ChÝnh v× vËy, THCV§ lµ mét hiÖn t−îng chñ quan, mét tr¹ng th¸i t©m lý cña chñ thÓ. THCV§ xuÊt hiÖn nhê ho¹t ®éng tÝch cùc t×m tßi, nghiªn cøu cña chÝnh chñ thÓ. XÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a V§ vµ THCV§ cho thÊy, mét khi vÊn ®Ò ®−îc chñ thÓ tiÕp nhËn, gi¶i quyÕt dùa trªn nh÷ng ph−¬ng tiÖn s½n cã cña m×nh th× vÊn ®Ò trë thµnh THCV§. Cho nªn, mäi THCV§ trong nã ®Òu chøa ®ùng vÊn ®Ò mµ chñ thÓ cÇn xem xÐt, gi¶i quyÕt; nh−ng kh«ng ph¶i vÊn ®Ò nµo còng lµ THCV§. 1.1.1.3. Kh¸i niÖm t×nh huèng s− ph¹m NÕu nh− kh¸i niÖm THCV§ ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc ®Ò cËp ®Õn th× sè t¸c gi¶ ®−a ra kh¸i niÖm THSP cßn ch−a nhiÒu. Thêi gian gÇn ®©y, THSP ®−îc sù quan t©m nhiÒu h¬n cña c¸c nhµ nghiªn cøu trong lÜnh vùc ®µo t¹o s− ph¹m (SP) n−íc ta. D−íi ®©y xin ®−îc ®Ò cËp ®Õn hai kh¸i niÖm THSP: - NguyÔn Ngäc B¶o (1999) cho r»ng: “THSP lµ t×nh huèng mµ trong ®ã xuÊt hiÖn sù c¨ng th¼ng trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ng−êi ®−îc gi¸o dôc. §Ó gi¶i quyÕt t×nh huèng ®ã ®ßi hái nhµ gi¸o dôc ph¶i nhanh chãng ph¶n øng, ph¸t hiÖn ®óng t×nh h×nh, t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèi −u t×nh h×nh ®ã nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc vµ x©y dùng tËp thÓ ng−êi ®−îc gi¸o dôc ®ã v÷ng m¹nh” [3, tr 7]. - Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù (2001) cho THSP lµ “TËp hîp nh÷ng hoµn c¶nh, nh÷ng ®iÒu kiÖn lµm n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò ®ßi hái gi¸o sinh ph¶i c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p s− ph¹m ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t−îng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ gi¸o dôc nhÊt” [17, tr 339]. Kh¸i niÖm THSP cña Bïi HiÒn vµ c¸c céng sù mang tÝnh kh¸i qu¸t khi ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò n¶y sinh trong t×nh huèng vµ sù c©n nh¾c, lùa chän nh÷ng biÖn ph¸p SP ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t−îng nãi chung; nh−ng chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng ®ã l¹i ®−îc giíi h¹n lµ gi¸o sinh-ng−êi ®ang chuÈn bÞ ®Ó trë thµnh ng−êi GV-nhµ gi¸o dôc-m« h×nh nh©n c¸ch mµ ng−êi gi¸o sinh cÇn ®¹t ®−îc trong t−¬ng lai. §©y lµ kh¸i niÖm THSP ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong lÜnh vùc ®µo t¹o SP. Trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ ®Ó trë thµnh ng−êi GV, ng−êi gi¸o sinh ®−îc ®Æt m×nh vµo vÞ thÕ cña GV ®Ó tËp gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc (CTGD) häc sinh. Trong kh¸i niÖm THSP cña NguyÔn Ngäc B¶o, chñ thÓ cña nh÷ng biÖn ph¸p SP cÇn t¸c ®éng lµ nhµ gi¸o dôc nãi chung (môc tiªu cÇn ®¹t ®−îc cña ng−êi gi¸o sinh). §èi t−îng t¸c ®éng cña nh÷ng biÖn ph¸p SP ®−îc nªu trong kh¸i niÖm lµ ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Ng−êi ®−îc gi¸o dôc trong kh¸i niÖm cã thÓ hiÓu lµ c¸ nh©n vµ tËp thÓ. T¸c gi¶ coi THSP lµ sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ®èi t−îng gi¸o dôc. Nh− vËy, t¸c gi¶ ®] nhÊn m¹nh ®Õn mèi quan hÖ c¬ b¶n mµ nhµ gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt trong c¸c mèi quan hÖ gi¸o dôc. §©y lµ kh¸i niÖm ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong CTGD ®èi t−îng cña c¸c nhµ gi¸o dôc nãi chung. Tuy nhiªn, ngoµi sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc vµ ®èi t−îng gi¸o dôc, cßn ph¶i tÝnh ®Õn sù c¨ng th¼ng xuÊt hiÖn trong mèi quan hÖ gi÷a nhµ gi¸o dôc víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng vµ c¸c yÕu tè kh¸c cã liªn quan ®Õn CTGD ®èi t−îng nh−: C¸c ®ång nghiÖp, c¸c phô 4 huynh häc sinh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x] héi, c¸c c¬ së vËt chÊt, c¸c ®iÒu kiÖn gi¸o dôc ... NÐt chung cã thÓ nhËn thÊy trong c¸c kh¸i niÖm vÒ THSP ®ã lµ: THSP lµ THCV§ diÔn ra ®èi víi nhµ gi¸o dôc trong thùc tiÔn gi¸o dôc ®èi t−îng. Nhµ gi¸o dôc ®−îc ®Ò cËp ®Õn trong t×nh huèng cã thÓ lµ nhµ gi¸o dôc ®ang thùc thi nhiÖm vô gi¸o dôc còng cã thÓ lµ nh÷ng gi¸o sinh ®ang chuÈn bÞ cho CTGD cña hä sau nµy. §èi t−îng gi¸o dôc ®ã lµ nh÷ng ®èi t−îng cña nh÷ng t¸c ®éng SP cña nhµ gi¸o dôc diÔn ra trong CTGD häc sinh. §èi t−îng gi¸o dôc chñ yÕu lµ nh÷ng c¸ nh©n vµ tËp thÓ häc sinh (HS). §Ó gi¸o dôc c¸ nh©n vµ tËp thÓ HS, nhµ gi¸o dôc cßn ph¶i t¸c ®éng ®Õn c¸c ®èi t−îng kh¸c cã liªn quan ®Õn HS (c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng). Trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc HS, nhµ gi¸o dôc th−êng ®−îc ®Æt tr−íc nh÷ng THCV§ ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt ®Ó ®−a c¸ nh©n vµ tËp thÓ HS ®i lªn. §ång thêi qua viÖc gi¶i quyÕt, nhµ gi¸o dôc cã c¬ héi cñng cè vµ tÝch luü kinh nghiÖm gi¸o dôc HS. Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn, cã thÓ quan niÖm: THSP lµ THCV§ diÔn ra ®èi víi nhµ gi¸o dôc trong CTGDhäc sinh; trong t×nh huèng ®ã, nhµ gi¸o dôc bÞ ®Æt vµo tr¹ng th¸i lóng tóng tr−íc vÊn ®Ò gi¸o dôc cÊp thiÕt mµ hä cÇn ph¶i gi¶i quyÕt; b»ng tri thøc, kinh nghiÖm vµ n¨ng lùc SP vèn cã, hä ch−a thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®ã khiÕn hä ph¶i tÝch cùc xem xÐt, t×m tßi ®Ó cã thÓ ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc ®èi t−îng mét c¸ch hîp lý nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ gi¸o dôc tèi −u; qua ®ã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt SP cña hä còng ®−îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. Gi¶i quyÕt THSP thùc chÊt lµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh trong t×nh huèng. THSP chØ ®−îc gi¶i quyÕt khi vÊn ®Ò cña CTGD häc sinh-tøc vÊn ®Ò SP trong t×nh huèng ®−îc chñ thÓ ph¸t hiÖn, chÊp nhËn vµ gi¶i quyÕt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a THCV§ vµ THSP cho thÊy, mét khi nhµ gi¸o dôc bÞ ®Æt vµo mét THCV§ diÔn ra trong CTGD häc sinh, ®Ó gi¶i quyÕt THCV§ ®ã, nhµ gi¸o dôc ph¶i tiÕn hµnh mét qu¸ tr×nh t− duy s− ph¹m trªn c¬ së nh÷ng kinh nghiÖm gi¸o dôc HS s½n cã cña m×nh, th× lóc ®ã nhµ gi¸o dôc ®] ®øng tr−íc mét THSP. Cho nªn, mäi THSP ®Òu lµ THCV§; nh−ng kh«ng THCV§ nµo còng lµ THSP. Tãm l¹i, cã vÊn ®Ò (V§) th× míi xuÊt hiÖn THCV§. Cã vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh-vÊn ®Ò SP, th× míi cã THCV§ s− ph¹m hay THSP. Mèi quan hÖ V§-THCV§THSP lµ mèi quan hÖ biÖn chøng. Mèi quan hÖ t−¬ng t¸c nµy ®−îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å d−íi ®©y: V§ THCV§ THSP Trong mèi quan hÖ trªn, THSP lµ kh¸i niÖm trung t©m. 5 1.1.2. C¸c yÕu tè trong THSP NhiÒu t¸c gi¶ [98][114][127]...®] tiÕn hµnh nghiªn cøu cÊu tróc cña vÊn ®Ò vµ THCV§. Tõ kh¸i niÖm THSP vµ mèi quan hÖ cña THSP víi THCV§, V§ (môc 1.1.1) cã thÓ nãi THSP lµ mét cÊu tróc-hÖ thèng. CÊu tróc cña THSP bao gåm ba yÕu tè: C¸i ®] biÕt hay kh¶ n¨ng s½n cã cña chñ thÓ cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP; c¸i ch−a biÕt cÇn ph¶i t×m kiÕm ®Ó cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP vµ tr¹ng th¸i t©m lý cña chñ thÓ trong THSP. 1.1.2.1. C¸i ®] biÕt trong THSP C¸i ®] biÕt trong THSP chÝnh lµ nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng vèn cã cña nhµ gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ®] biÕt ®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò trong t×nh huèng d−êng nh− quen quen, d−êng nh− ®] gÆp ë ®©u ®ã trong c¸c ho¹t ®éng d¹y häc vµ gi¸o dôc cña hä råi. Cho nªn, chÝnh c¸i ®] biÕt trong t×nh huèng ®ã tùa nh− lµ c¬ së ban ®Çu ®Þnh h−íng nhµ gi¸o dôc quan t©m ®Õn t×nh huèng hay ph¸t hiÖn ra t×nh huèng trong sù mu«n h×nh, mu«n vÎ cña thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh. NÕu mét t×nh huèng trong thùc tiÔn gi¸o dôc häc sinh hoµn toµn xa l¹, hay nãi c¸ch kh¸c, nÕu chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng ch−a hÒ cã mét kinh nghiÖm SP (kinh nghiÖm d¹y häc, gi¸o dôc HS) nµo cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò trong t×nh huèng, th× t×nh huèng ®ã sÏ kh«ng ®−îc chñ thÓ gi¶i quyÕt t×nh huèng quan t©m, ph¸t hiÖn vµ nh− vËy th× t×nh huèng ®ã kh«ng ®−îc coi lµ THSP ®èi víi chñ thÓ gi¶i quyÕt. Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh ë THPT sau nµy, c¸i ®] biÕt trong THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chÝnh lµ nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm vµ kü n¨ng vÒ gi¸o dôc phÇm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT vèn cã cña SVSP cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng. C¸i ®] biÕt ®ã mét phÇn ®−îc h×nh thµnh tù ph¸t ë sinh viªn (SV) th«ng qua qu¸ tr×nh l©u dµi tiÕp nhËn nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc (ë tr−êng phæ th«ng, ë nhµ hay trong cuéc sèng); mét phÇn SV cã ®−îc th«ng qua qu¸ tr×nh ®µo t¹o ë tr−êng SP. §èi víi SV, c¸i ®] biÕt trong THSP kh«ng chØ lµ yÕu tè ®Þnh h−íng hä quan t©m ®Õn t×nh huèng mµ cßn lµ c¬ së ban ®Çu gióp hä tiÕp tôc t×m kiÕm kinh nghiÖm gi¸o dôc cÇn thiÕt cã liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Cho nªn, qua viÖc gi¶i quyÕt THSP, sinh viªn cã c¬ héi cñng cè tri thøc, kü n¨ng vÒ CTGD häc sinh ®] biÕt. Mét ®iÒu thuËn lîi trong ®µo t¹o SV cã kh¶ n¨ng lµm CTGD häc sinh ë THPT hiÖn nay ë c¸c tr−êng §HSP lµ mçi SV ®Òu ®] cã nhiÒu hay Ýt nh÷ng kinh nghiÖm (c¶ lý luËn lÉn thùc tiÔn) vÒ vÊn ®Ò nµy mµ hä ®] tÝch luü ®−îc tr−íc ®©y. Cho nªn, khi x©y dùng vµ sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc nµy ph¶i dùa vµo vµ khai th¸c vèn sèng thùc tÕ vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng cña SV. Tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng hoµn toµn, hoÆc qu¸ xa l¹ ®èi víi kinh nghiÖm gi¸o dôc vèn cã cña hä. 1.1.2.2. C¸i ch−a biÕt cÇn t×m trong THSP C¸i ch−a biÕt trong THSP lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng ... vÒ gi¸o dôc HS nãi chung cña nhµ gi¸o dôc cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong THSP mµ hä ch−a biÕt. C¸i ch−a biÕt ®ã khiÕn hä c¶m thÊy vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng d−êng nh− xa l¹, khiÕn hä lóng tóng ch−a biÕt c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã ra lµm sao, khiÕn hä muèn biÕt, muèn kh¸m ph¸ ra nã ®Ó gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò. ChÝnh v× lÏ ®ã, c¸i ch−a biÕt cÇn t×m kiÕm trë thµnh yÕu tè trung t©m trong THSP, trë thµnh yÕu tè kÝch thÝch ho¹t ®éng t×m tßi, s¸ng t¹o. §èi víi ng−êi gi¸o viªn, ®iÒu ch−a biÕt nµy lµ Èn sè cã tÝnh kh¸i qu¸t. §ã cã thÓ lµ mét lý luËn (mét nguyªn t¾c, mét néi dung, mét ph−¬ng ph¸p...) hay mét kü n¨ng SP nµo ®ã...mµ nhµ gi¸o dôc cÇn ph¶i biÕt. §Ó tõ viÖc kh¸m ph¸ ra Èn 6 sè chung ®ã, nhµ gi¸o dôc cã thÓ liªn hÖ, vËn dông nã nh»m gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng cô thÓ cã vÊn ®Ò cïng lo¹i trong c«ng t¸c cña m×nh. Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh, c¸i ch−a biÕt trong THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông lµ nh÷ng tri thøc, kü n¨ng... vÒ CTGD häc sinh ë THPT cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng mµ SV ch−a biÕt. C¸i ch−a biÕt ®ã cã thÓ lµ mét sù hiÓu biÕt vÒ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS, mét nguyªn t¾c, mét néi dung hay ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc nµo ®ã mµ SV cÇn ph¶i biÕt ®Ó cã thÓ vËn dông gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò trong THSP. Do ®ã, th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt THSP, SV cã c¬ héi tÝch luü thªm tri thøc, kü n¨ng...vÒ CTGD nh©n c¸ch HS. Cho nªn khi x©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó d¹y SV lµm CTGD häc sinh, cÇn ®−a ra nh÷ng t×nh huèng mµ viÖc gi¶i quyÕt chóng ®ßi hái ph¶i cã sù t×m tßi, s¸ng t¹o kinh nghiÖm gi¸o dôc míi; tr¸nh ®−a ra nh÷ng t×nh huèng mµ trong ®ã vÊn ®Ò gi¶i quyÕt qu¸ gi¶n ®¬n chØ cÇn dùa vµo nh÷ng hiÓu biÕt hoÆc kü n¨ng s½n cã cña SV. Nh− vËy trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP nµy, lu«n lu«n ph¶i g¾n THSP víi nh÷ng yªu cÇu cÇn ®¹t ®−îc cña ch−¬ng tr×nh d¹y häc t−¬ng øng. 1.1.2.3. Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP Tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP lµ nh÷ng lóng tóng vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh xuÊt hiÖn ë nhµ gi¸o dôc khi hä cÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng. Nh÷ng lóng tóng ®ã kÝch thÝch lßng mong muèn vµ tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn mang tÝnh h−ng phÊn ë nhµ gi¸o dôc vµ khi ho¹t ®éng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶, trong hä xuÊt hiÖn niÒm h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn. §©y lµ ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña THSP. Trong ®µo t¹o SVSP lµm CTGD häc sinh, tr¹ng th¸i t©m lý khi SV ®−îc ®Æt vµo nh÷ng THSP cÇn gi¶i quyÕt lµ nh÷ng lóng tóng vÒ kinh nghiÖm gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS. §ã lµ nh÷ng lóng tóng khi SV ch−a cã ®ñ c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò liªn quan ®Õn gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t×nh huèng; lµ nh÷ng lóng tóng khi hä ch−a ®ñ kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c thao t¸c trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng ... VËn dông quan ®iÓm cña mét sè t¸c gi¶, nhÊt lµ cña Phan ThÕ Sñng vµ L−u Xu©n Míi (2000) [32] khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy ®Ó xem xÐt, cho thÊy, tr¹ng th¸i t©m lý ®ã ®−îc ®Æc tr−ng bëi: ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh ; tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm ®ã mang tÝnh h−ng phÊn vµ niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn nµy. - ThÓ n¨ng t©m lý cña nhu cÇu hiÓu biÕt nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc SP, sau khi m©u thuÉn vÒ CTGD häc sinh cÇn gi¶i quyÕt trong THSP ®−îc SV ph¸t hiÖn vµ chÊp nhËn, hä sÏ cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã. Nhu cÇu nµy thÓ hiÖn d−íi d¹ng c¸c c©u hái, th¾c m¾c, ng¹c nhiªn hay sù tr¨n trë...mµ SV thÊy cÇn thiÕt ph¶i ®−îc tho¶ m]n. Nh− vËy, THSP-®èi t−îng cña ho¹t ®éng häc tËp, ®] ®Æt SV-chñ thÓ nhËn thøc, vµo mét tr¹ng th¸i t©m lý tÝch cùc (bån chån, bøt døt, dån nÐn...) tr−íc vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, t¹o cho hä ý thøc s½n sµng häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc, cã ®éng c¬, cã môc ®Ých. Nhu cÇu hiÓu biÕt kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh cña SV khi gi¶i quyÕt THSP cã ®é lín (c−êng ®é lín) gäi lµ thÓ n¨ng t©m lý. SV cã thÓ n¨ng t©m lý lµ ng−êi lu«n cã sù s½n sµng cho ho¹t ®éng häc tËp; häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc; cã ®éng c¬ vµ môc ®Ých râ rµng. §é lín cña nhu cÇu hiÓu biÕt nµy cµng cao th× ý thøc s½n sµng cho ho¹t ®éng häc tËp; häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc; häc tËp mét c¸ch cã ®éng c¬ vµ môc ®Ých cña SV cµng lín. - TÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh mang tÝnh h−ng phÊn. 7 TÝnh h−ng phÊn trong ho¹t ®éng t×m tßi nhËn thøc cña SV lµ sù tÝch cùc t×m tßi, ph¸t hiÖn ®Õn møc say mª hay niÒm høng thó trong häc tËp cña hä. NiÒm høng thó, say mª do viÖc gi¶i quyÕt THSP mang l¹i khiÕn SV muèn tham gia vµo ho¹t ®éng häc tËp mét c¸ch hÕt m×nh. ChÝnh nhu cÇu mang mµu s¾c xóc c¶m do c¸ch häc ®ã mang l¹i gióp SV cã kh¶ n¨ng häc tËp quªn c¶ mÖt mái, khiÕn hä s½n sµng v−ît qua mäi khã kh¨n, trë ng¹i ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých häc tËp. §©y lµ mét trong nh÷ng ®éng lùc t¹o nªn n¨ng suÊt häc tËp cña SV. - NiÒm h¹nh phóc cña sù t×m tßi, ph¸t hiÖn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Cã kinh nghiÖm vÒ CTGD nh©n c¸ch HS lµ môc tiªu mµ qu¸ tr×nh häc tËp SP ®ßi hái. Sau khi ®] tr¶i qua tr¹ng th¸i t©m lý c¨ng th¼ng vµ ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng cña vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt, SV th−êng ®−îc h−ëng niÒm h¹nh phóc cña sù ph¸t hiÖn. NiÒm h¹nh phóc do ho¹t ®éng nhËn thøc ®ã mang l¹i th−êng ®−îc biÓu hiÖn ë chç: SV c¶m thÊy vui s−íng, c¶m thÊy t©m hån nhÑ nhâm, s¶ng kho¸i nh− võa trót ®−îc mét g¸nh nÆng, c¶m thÊy viÖc häc nghÒ SP, nghÒ SP ®¸ng yªu h¬n, ®¸ng quan t©m h¬n. Do ®ã hä sÏ tr©n träng vµ yªu quÝ viÖc häc ®Ó chuÈn bÞ cho nghÒ SP vµ nghÒ SP cña m×nh trong t−¬ng lai h¬n. HiÓu râ tr¹ng th¸i t©m lý trong THSP cã ý nghÜa cùc kú quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó ®µo t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng lµm CTGD häc sinh. HiÓu biÕt ®ã dÉn ®Õn sù quan t©m lµm béc lé m©u thuÉn trong THSP, lµm cho m©u thuÉn ®ã cã t¸c dông kÝch thÝch nhu cÇu, høng thó gi¶i quyÕt ë SV vµ t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt b»ng hÖ thèng nh÷ng c©u hái ®Þnh h−íng c¸ch gi¶i quyÕt cho mçi THSP. Tãm l¹i, c¸i ®] biÕt, c¸i ch−a biÕt ph¶i t×m vµ tr¹ng th¸i t©m lý lµ ba yÕu tè t¹o nªn mét THSP. ViÖc t×m hiÓu cÊu tróc cña THSP cã mét ý nghÜa cùc kú quan träng trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông chóng. ViÖc hiÓu biÕt ®ã cho phÐp ng−êi x©y dùng vµ sö dông THSP cã mét c¸i nh×n toµn diÖn ®Ó viÖc x©y dùng vµ sö dông THSP cña m×nh ®¹t hiÖu qu¶ tèi −u. 1.2.3. Sù ph©n lo¹i THSP THSP rÊt phong phó, ®a d¹ng vµ phøc t¹p. Sù ph©n lo¹i hîp lý c¸c THSP lµ c¬ së khoa häc cho viÖc x©y dùng vµ sö dông chóng mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o nh»m ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ tèi −u. Ngµy nay, trong lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng THSP, c¸c THSP th−êng ®−îc ph©n lo¹i tõ nhiÒu dÊu hiÖu kh¸c nhau. Chóng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i tõ: Môc ®Ých d¹y häc, néi dung d¹y häc; tõ tÝnh chÊt vµ biÓu hiÖn cña t×nh huèng; tõ c¸c mèi quan hÖ cÇn gi¶i quyÕt trong t×nh huèng; tõ ®èi t−îng g©y ra t×nh huèng...Trong ®ã, môc ®Ých, néi dung d¹y häc ®−îc coi lµ nh÷ng c¨n cø chÝnh ®Ó ph©n lo¹i THSP. 1.1.3.1. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo môc ®Ých d¹y häc Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét cÊu tróc bao gåm mét hÖ thèng c¸c thµnh tè vËn ®éng, ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ biÖn chøng. Ngoµi hai thµnh tè trung t©m ph¶n ¸nh tÝnh chÊt hai mÆt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lµ GV vµ SV th× mèi quan hÖ cña bé ba: Môc ®Ých, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc t¹o nªn mét tam gi¸c SP cã tÇm quan träng ®Æc biÖt. Trong mèi quan hÖ nµy, môc ®Ých d¹y häc lµ thµnh tè ®Þnh h−íng, lµ thµnh tè quy ®Þnh néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc, môc ®Ých d¹y häc kh¸c nhau quy ®Þnh néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau. THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc víi t− c¸ch nh− ph−¬ng ph¸p, ph−¬ng tiÖn t¸c ®éng ®Õn SV, cho nªn, THSP chÞu sù quy ®Þnh trùc tiÕp cña môc ®Ých d¹y häc, vµ môc ®Ých d¹y häc lµ c¬ së hµng ®Çu cña sù ph©n lo¹i THSP. 8 Theo quan niÖm vÒ môc tiªu d¹y häc nãi chung, qu¸ tr×nh d¹y häc hÖ thèng lý luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP nh»m båi d−ìng cho SV: Kü n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh; th¸i ®é hay gi¸ trÞ nh©n c¸ch cña nhµ gi¸o dôc ®èi víi CTGD häc sinh vµ nh÷ng tri thøc cã liªn quan. Do ®ã, THSP bao gåm: Nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV kü n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS; nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV c¸c phÈm chÊt nh©n c¸ch cÇn thiÕt cña ng−êi GV ®Ó thùc hiÖn tèt CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP nh»m båi d−ìng cho SV tri thøc cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn c¸c kü n¨ng vµ th¸i ®é gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS. Hay nh÷ng nhãm THSP t−¬ng øng víi nh÷ng c«ng viÖc cô thÓ cÇn thùc hiÖn trong CTGD häc sinh vµ c¸c gi¸ trÞ nh©n c¸ch, c¸c tri thøc cã liªn quan ®Õn c¸c c«ng viÖc nµy. Mçi mét qu¸ tr×nh d¹y häc l¹i bao gåm c¸c giai ®o¹n (hay c¸c b−íc) t¹o nªn mét logic hîp lý. Trong ®ã, mçi b−íc nh»m ®¹t ®−îc mét môc tiªu cô thÓ. Cho nªn, dùa vµo logic cña qu¸ tr×nh d¹y häc nµy, THSP bao gåm: Nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV t×m tßi, ph¸t hiÖn hiÓu biÕt vÒ CTGD häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV cñng cè, «n tËp (hay hÖ thèng ho¸) tri thøc míi tÝch luü ®−îc nµy; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o vÒ vµ cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD häc sinh; nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kÝch thÝch SV vËn dông tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vÒ CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP ®−îc x©y dùng vµ sö dông chñ yÕu nh»m vµo viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ n¾m tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o vÒ CTGD häc sinh cña SV. Do tÝnh quy ®Þnh cña môc ®Ých d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu vµ x¸c ®Þnh râ rµng, cô thÓ môc tiªu d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh vµ coi ®ã lµ c¨n cø ®Ó ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp THSP thµnh hÖ thèng. 1.1.3.2. THSP ®−îc x©y dùng c¨n cø vµo néi dung d¹y häc Trong cÊu tróc cña qu¸ tr×nh d¹y häc, néi dung d¹y häc lµ thµnh tè quy ®Þnh trùc tiÕp ph−¬ng ph¸p d¹y häc, còng quy ®Þnh trùc tiÕp viÖc x©y dùng vµ sö dông hÖ thèng THSP. Do ®ã, néi dung d¹y häc ®−îc coi lµ c¬ së cho sù ph©n lo¹i THSP. Néi dung d¹y häc c¸c m«n, phÇn, ch−¬ng vµ bµi häc kh¸c nhau th× THSP còng ®−îc x©y dùng vµ sö dông kh¸c nhau. Thùc tÕ d¹y häc vµ biªn so¹n tµi liÖu vÒ t×nh huèng trong c¸c qu¸ tr×nh ®µo t¹o, néi dung d¹y häc th−êng ®−îc coi lµ c¬ së chÝnh ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu [1] [9] [10] [32]...ph©n lo¹i vµ s¾p xÕp c¸c hÖ thèng THCV§ nãi chung vµ THSP nãi riªng. Néi dung d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP bao gåm hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é vÒ, vµ cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh ë THPT mµ SVSP cÇn n¾m ®Ó chuÈn bÞ thùc hiÖn tèt c«ng t¸c nµy ë THPT trong t−¬ng lai. HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn nµy ph¶i tu©n theo logic tri thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é ®−îc tr×nh bµy trong néi dung d¹y häc cña tõng ch−¬ng (hay tõng bµi) hoÆc tõng ®¬n vÞ cña ch−¬ng. Do tÝnh quy ®Þnh cña néi dung d¹y häc ®èi víi THSP, cÇn nghiªn cøu kü néi dung cña tõng ch−¬ng, tõng bµi (®−îc tr×nh bµy ë c¸c tµi liÖu kh¸c nhau) trong phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh vµ x¸c ®Þnh râ ®¬n vÞ kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é mµ SV cÇn lÜnh héi ®Ó cã cã së khoa häc khi x©y dùng t×nh huèng. 1.1.3.3 Ngoµi ra, THSP cßn ®−îc x©y dùng dùa trªn nhiÒu c¬ së kh¸c 9 - Dùa vµo chøc n¨ng khi tham gia c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS cña ng−êi GV. Ng−êi GV tham gia vµo ho¹t ®éng gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS víi nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau. Nh÷ng chøc n¨ng ®ã lµ: Chøc n¨ng qu¶n lý toµn diÖn häc sinh; chøc n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n; chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc toµn diÖn HS, chøc n¨ng phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc vµ chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS. Nh÷ng chøc n¨ng nµy quy ®Þnh néi dung c«ng viÖc cô thÓ t−¬ng øng mµ GV cÇn thùc hiÖn. Dùa vµo chøc n¨ng trong CTGD häc sinh cña ng−êi GV, THSP ®−îc x©y dùng bao gåm: Nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng qu¶n lý toµn diÖn häc sinh; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thiÕt kÕ ph−¬ng h−íng, kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng tæ chøc x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p gi¸o dôc toµn diÖn HS; nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng gi¸o dôc HS vµ nh÷ng THSP cã liªn quan ®Õn chøc n¨ng phèi hîp c¸c lùc l−îng trong CTGD häc sinh. - Dùa vµo tÝnh chÊt vµ biÓu hiÖn cña t×nh huèng mµ mét sè t¸c gi¶ [2] [30] [32]...®] tõng ®Ò cËp ®Õn, THSP cã thÓ bao gåm: Nh÷ng THSP cã tÝnh bÊt ngê ; nh÷ng THSP cã tÝnh kh«ng phï hîp; nh÷ng THSP cã tÝnh xung ®ét; nh÷ng THSP cã tÝnh lùa chän; nh÷ng THSP cã tÝnh b¸c bá; nh÷ng THSP cã tÝnh gi¶ ®Þnh; nh÷ng THSP ®¬n gi¶n; nh÷ng THSP phøc t¹p; nh÷ng THSP kh«ng nguy hiÓm; nh÷ng THSP nguy hiÓm; nh÷ng THSP mµ vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®] ®−îc gi¶i quyÕt råi vµ nh÷ng THSP mµ vÊn ®Ò trong t×nh huèng ch−a ®−îc gi¶i quyÕt; nh÷ng THSP tÝch cùc vµ nh÷ng THSP tiªu cùc... - Dùa vµo ®èi t−îng t¹o ra t×nh huèng cã nh÷ng THSP ®¬n ph−¬ng; nh÷ng THSP song ph−¬ng vµ nh÷ng THSP ®a ph−¬ng. - Dùa vµo c¸c mèi quan hÖ cña GV trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn CTGD häc sinh cã thÓ ph©n THSP thµnh c¸c lo¹i: Nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸ nh©n hay tËp thÓ HS; nh÷ng THSP diÔn ra gi÷a GV víi c¸c lùc luîng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng (Ban gi¸m hiÖu, gi¸m thÞ, gi¸o viªn kh¸c; phô huynh häc sinh, chi §oµn hay chi §éi trong líp)... - Dùa vµo nguyªn nh©n g©y nªn t×nh huèng cã thÓ ph©n THSP trong CTGD häc sinh thµnh c¸c lo¹i nh−: Nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh tõ qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc trong CTGD häc sinh vµ nh÷ng THSP xuÊt hiÖn do nh÷ng nguyªn nh©n n¶y sinh tõ ¶nh h−ëng nh©n c¸ch cña GV tíi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc hay tíi ®èi t−îng t¸c ®éng. Nãi chung, cã nhiÒu c¬ së ®Ó ph©n lo¹i THSP. THSP v« cïng phong phó vµ ®a d¹ng. Cho nªn, khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cÇn ph¶i tÝnh ®Õn sù phong phó vµ ®a d¹ng nµy. Tuy nhiªn, mét hÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng cÇn dùa trªn mét c¬ së chÝnh, cßn c¸c c¬ së kh¸c chØ lµ hç trî. 1.2. X©y dùng vµ sö dông THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cho SV c¸c tr−êng §HSP 1.2.1. Quan ®iÓm chØ ®¹o chung 1.2.1.1. Trong x©y dùng THSP: X©y dùng THSP ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh hîp lý, cã c¬ së khoa häc. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông t×nh huèng, THSP kh«ng tån t¹i ®éc lËp mµ lµ mét chuçi t×nh huèng. Cho nªn, mét lÏ ®−¬ng nhiªn cÇn tu©n thñ khi x©y dùng THSP ®ã lµ: Mçi THSP vµ c¶ 10 hÖ thèng THSP muèn ®−îc x©y dùng tèt cÇn tu©n theo c¸c quy ®Þnh chung; x©y dùng THSP ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra cã hÖ thèng, cã kÕ ho¹ch vµ cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt hç trî. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn cÇn ®−îc trang bÞ tr−íc khi x©y dùng THSP. - Khi x©y dùng THSP cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung. §ã lµ nh÷ng t− t−ëng, quan ®iÓm chung ®−îc ®óc kÕt thµnh nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n, thµnh mét hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi x©y dùng t×nh huèng. Sù tu©n thñ nh÷ng yªu cÇu chung nµy khiÕn cho qu¸ tr×nh x©y dùng THSP lu«n lu«n ®i ®óng h−íng. KÕ thõa, ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ [12] [30] [39] [42] ... khi nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy cho thÊy khi x¸c ®Þnh c¸c yªu cÇu x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh cÇn xuÊt ph¸t tõ c¬ së TriÕt häc, T©m lý häc vµ Lý luËn d¹y häc. Tõ c¬ së triÕt häc cho thÊy THSP trong CTGD häc sinh ë THPT ®−îc x©y dùng víi t− c¸ch nh− ph−¬ng tiÖn, nh− c¸ch thøc tiÕn hµnh ho¹t ®éng gi¸o dôc-®µo t¹o SV cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn CTGD häc sinh ë THPT th× ph¶i phï hîp víi môc ®Ých vµ néi dung d¹y häc phÇn lý luËn nµy ë c¸c tr−êng §HSP. §Ó cã søc thuyÕt phôc vµ ®é tin cËy, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i ph¶n ¸nh ch©n thùc thùc tÕ CTGD häc sinh cña ng−êi GV ë THPT vµ ph¶n ¸nh ®−îc nh÷ng hiÖn t−îng gi¸o dôc mang tÝnh phæ biÕn cña hä. C¬ së t©m lý häc yªu cÇu THSP ®−îc x©y dùng ph¶i cã søc hÊp dÉn, cã t¸c dông l«i cuèn, ph¶i g©y cho chñ thÓ gi¶i quyÕt (SVSP) mét høng thó nhËn thøc, mét sù tß mß muèn kh¸m ph¸ ...Cßn trªn c¬ së lý luËn d¹y häc, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i ®¶m b¶o tÝnh võa søc, ®ång thêi cã t¸c dông khÝch thÝch sù tranh luËn, tinh thÇn hîp t¸c t×m tßi trong SV. Mét tËp hîp ngÉu nhiªn c¸c t×nh huèng kh«ng thÓ ®¶m b¶o môc ®Ých d¹y häc, c¸i mµ d¹y häc sö dông t×nh huèng yªu cÇu kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn mµ lµ mét hÖ thèng hay mét chuçi c¸c t×nh huèng ®−îc ®−a ra ®Ó SV gi¶i quyÕt d−íi sù h−íng dÉn cña GV. HÖ thèng ®ã ®−îc x©y dùng, suy tõ quan niÖm vÒ vÊn ®Ò nµy cña Lecne, I.Ia. [79, tr 40] ph¶i ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn nh−: + Bao gåm c¸c kiÓu vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ võa søc víi SV ®Æc tr−ng cho lÜnh vùc lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh THPT mµ SVSP nghiªn cøu. + Chøa ®ùng nh÷ng kiÓu ph−¬ng ph¸p khoa häc vµ ph−¬ng thøc kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®iÓn h×nh, võa søc SV vµ cã ý nghÜa quan träng ®èi víi häc vÊn SP ë tr×nh ®é ®¹i häc. + Nh»m béc lé vµ båi d−ìng nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng SP s¸ng t¹o. + §−îc x©y dùng theo nguyªn t¾c t¨ng dÇn møc ®é phøc t¹p. Qua ý kiÕn nµy cho thÊy khi x©y dùng hÖ thèng THSP ®Ó d¹y häc phÇn nµy cÇn tÝnh ®Õn tÝnh hÖ thèng. TÝnh hÖ thèng ®ßi hái c¸c THSP ®−îc x©y dùng theo logic néi dung c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n ®−îc x¸c ®Þnh trong phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh vµ theo logic nhËn thøc cña SV tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn nµy ®Õn lóc kÕt thóc qu¸ tr×nh ®ã. Còng tõ quy luËt nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i bao gåm c¶ nh÷ng t×nh huèng ®¬n gi¶n lÉn t×nh huèng phøc t¹p víi c¸c møc ®é kh¸c nhau. §ång thêi hÖ thèng THSP ph¶i phong phó, ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i t×nh huèng vµ hÖ thèng t×nh huèng ph¶i ph¶n ¸nh ®−îc sù ®a d¹ng vÒ néi dung CTGD häc sinh ®Ó khi gi¶i quyÕt chóng, SV cã c¬ héi béc lé vµ ®−îc båi d−ìng toµn diÖn nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh häc tËp phÇn lý luËn nµy. - THSP ph¶i ®−îc x©y dùng theo mét quy tr×nh hîp lý ChÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng THSP tuú thuéc vµo quy tr×nh x©y dùng chóng cã hîp lý, cã khoa häc hay kh«ng. Khi bµn vÒ quy tr×nh, nhiÒu t¸c gi¶ [79] 11 [39]... ®] coi quy tr×nh lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh bao gåm c¸c giai ®o¹n, c¸c b−íc hay c¸c kh©u ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh cã tÝnh chÊt chØ dÉn qu¸ tr×nh thùc hiÖn mét ho¹t ®éng nµo ®ã kÓ tõ khi b¾t ®Çu cho ®Õn khi kÕt thóc ho¹t ®éng. Quy tr×nh bao gåm quy tr×nh vÜ m« vµ quy tr×nh vi m«. + Quy tr×nh vÜ m« lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c giai ®o¹n, c¸c kh©u hay c¸c b−íc c¬ b¶n cã tÝnh kh¸i qu¸t. + Quy tr×nh vi m« lµ mét trËt tù tuyÕn tÝnh c¸c kh©u hay c¸c b−íc nhá trong mét giai ®o¹n, hay c¸c hµnh ®éng, c¸c thao t¸c cô thÓ ®Ó tiÕn hµnh c¸c b−íc lín trong quy tr×nh vÜ m«. Mét quy tr×nh x©y dùng THSP hîp lý th−êng bao gåm ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ ho¹ch); giai ®o¹n thùc hiÖn (hay giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch) vµ giai ®o¹n ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh thùc hiÖn. Trong quy tr×nh ®ã, x¸c ®Þnh môc ®Ých cña viÖc x©y dùng THSP lµ b−íc khëi ®Çu. Môc ®Ých x©y dùng THSP lµ ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh. Môc ®Ých ®−îc x¸c ®Þnh sÏ chi phèi néi dung THSP. Néi dung t×nh huèng chøa ®ùng nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu cã liªn quan ®Õn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS mµ ng−êi GV cÇn gi¶i quyÕt. §ã ph¶i lµ THSP diÔn ra trong thùc tiÔn gi¸o dôc HS, gäi t¾t lµ THSP trong CTGD häc sinh. Cïng víi c¸c yªu cÇu quy ®Þnh viÖc x©y dùng THSP, môc ®Ých x©y dùng ®−îc coi lµ tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh x©y dùng t×nh huèng. Tõ x¸c ®Þnh môc ®Ých, néi dung tiÕn tíi x¸c lËp kÕ ho¹ch x©y dùng t×nh huèng vµ tiÕn hµnh thùc hiÖn nã còng nh− kiÓm tra, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh x©y dùng t×nh huèng ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh kÞp thêi. 1.2.1.2. Trong sö dông THSP: Sö dông THSP ®Ó d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh tøc lµ ®em nh÷ng THSP trong CTGD häc sinh ®] ®−îc x©y dùng ra dïng nh− biÖn ph¸p kÝch thÝch; quan träng h¬n, vÊn ®Ò trong THSP ®−îc coi nh− môc tiªu mµ qu¸ tr×nh d¹y häc cÇn h−íng SV tËp gi¶i quyÕt nh»m gióp hä tÝch lòy kinh nghiÖm (lý luËn vµ thùc tiÔn) vÒ lÜnh vùc c«ng t¸c nµy. ViÖc sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm ®Þnh h−íng ®æi míi trong ®µo t¹o nghÒ SP nh−: Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi häc; quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo SV vµ n¨ng lùc cña hä. Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp mét c¸ch hîp lý. - Quan ®iÓm sö dông THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc xuÊt ph¸t tõ viÖc häc, nguêi häc. Ng−êi häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh ë c¸c tr−êng §HSP lµ c¸c SVSP. Hä häc phÇn lý luËn nµy nh»m chuÈn bÞ cho CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë c¸c tr−êng THPT trong t−¬ng lai. Néi dung c¬ b¶n cña quan ®iÓm ®ã lµ: XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cña SVSP vµ ®Æc ®iÓm qu¸ tr×nh häc tËp cña hä ®Ó thiÕt kÕ qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP cña GV vµ SV cho phï hîp. + §Æc ®iÓm cña SVSP: ë c¸c tr−êng §HSP, phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh th−êng ®−îc bè trÝ d¹y cho SV n¨m thø hai. SVSP n¨m thø hai c¸c tr−êng §HSP phÇn lín ®ang ë løa tuæi 20. Theo nghiªn cøu cña Ng« C«ng Hoµn (1987) [18, tr 18, 21] th× ®©y lµ løa tuæi mµ ba lo¹i h×nh t− duy ph¸t triÓn cao h¬n c¶ lµ t− duy b»ng hµnh ®éng cô thÓ, t− duy b»ng h×nh ¶nh trùc quan vµ t− duy b»ng tõ ng÷ logic. Ngoµi ra, ë løa tuæi 12 nµy t− duy thùc tiÔn ®ang ph¸t triÓn m¹nh. §©y lµ lo¹i t− duy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò thùc tiÔn ®êi sèng, nghÒ nghiÖp. Nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV, c¸c nhµ T©m lý häc vµ Gi¸o dôc häc cßn cho r»ng trong ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña SV cã hai thµnh phÇn c¬ b¶n, ®ã lµ ho¹t ®éng trÝ tuÖ tÝch cùc vµ quy tr×nh tù ®iÒu khiÓn cña hä. Ho¹t ®éng nµy chi phèi toµn bé kÕt qu¶ häc tËp rÌn luyÖn cña SV. VÒ sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch nãi chung cña SV, NguyÔn Mü Léc (2000) [13] cho r»ng: C¸c qu¸ tr×nh t©m lý cña SV ®Æc biÖt lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®−îc “nghÒ nghiÖp ho¸”; kh«ng chØ vËy, tÝnh nghÒ nghiÖp ®ang dÇn dÇn bao trïm lªn niÒm tin, xu h−íng, t×nh c¶m, nghÜa vô, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, ®¹o ®øc ... nãi chung lµ lªn toµn bé nh©n c¸ch SV. Trong c¸c ®éng c¬ thóc ®Èy SV häc tËp, ®éng c¬ nhËn thøc khoa häc vµ ®éng c¬ nghÒ nghiÖp ®−îc xÕp ë vÞ trÝ hµng ®Çu. C¬ së t©m lý häc nµy cho thÊy SVSP n¨m thø hai cã kh¶ n¨ng vµ t©m lý s½n sµng cho nghÒ SP. Cho nªn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc theo quy tr×nh cã t¸c dông kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝch cùc cña t− duy SP ë SV ®¹t hiÖu qu¶ cao. + §Æc ®iÓm vÒ häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SV: Qu¸ tr×nh häc tËp nµy cña SV ph¶n ¸nh nhiÒu ®Æc ®iÓm, c¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n th−êng ®−îc nãi ®Õn lµ: D−íi sù h−íng dÉn cña GV, SVSP chñ ®éng, tÝch cùc nghiªn cøu tµi liÖu phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh; SVSP ngµy nay cã nhiÒu c¬ héi vËn dông nh÷ng thµnh tùu vÒ khoa häc-kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tèi −u ho¸ qu¸ tr×nh häc tËp cña m×nh; ®©y lµ qu¸ tr×nh häc tËp diÔn ra trong nhiÒu mèi quan hÖ t−¬ng t¸c (Quan hÖ gi÷a SV vµ GV gi¶ng d¹y; quan hÖ gi÷a SV vµ GV ë THPT; quan hÖ gi÷a SV vµ SV theo quan ®iÓm “Häc thÇy kh«ng tµy häc b¹n” vµ quan hÖ gi÷a SV víi x] héi theo quan ®iÓm häc trong x] héi, trong thùc tiÔn nghÒ nghiÖp) vµ häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh cña SVSP lµ qu¸ tr×nh nh»m thùc hiÖn môc tiªu, nhiÖm vô trau dåi tri thøc hiÓu biÕt, kü n¨ng vµ th¸i ®é vÒ, cã liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT cña ng−êi GV. Trong ®ã, ®Æc biÖt trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò diÔn ra trong thùc tiÔn CTGD häc sinh. Trau dåi kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµ môc tiªu quan träng cña qu¸ tr×nh häc tËp nµy nh»m ®¸p øng môc tiªu ®µo t¹o SVSP cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh cña x] héi hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai. SV ®−îc häc tËp th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt c¸c THSP cã kh¶ n¨ng phï hîp vµ ®¸p øng ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng nªu trªn. ViÖc gi¶i quyÕt THSP cña SV thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh t− duy, t− duy SP hay lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. VÒ t©m lý häc, nhiÒu nhµ T©m lý häc [16] [36] [43]...®] nghiªn cøu vµ ®−a ra quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong ho¹t ®éng cña t− duy. Trong Lý luËn d¹y häc, c¸c nhµ gi¸o dôc[1] [9] [22] [30] [33] [39]...còng ®] nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt quy tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hay quy tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng víi vai trß nh− mét ph−¬ng ph¸p, mét d¹ng häc tËp cña ng−êi häc. Tõ tæng hîp vµ ph¸t triÓn ý kiÕn cña nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n−íc, quy tr×nh xö lý THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc cña SV bao gåm 3 giai ®o¹n vµ n¨m b−íc ®−îc s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lý. Ba giai ®o¹n ®ã lµ: Giai ®o¹n ph¸t hiÖn ra THSP, vÊn ®Ò trong THSP; giai ®o¹n xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP vµ giai ®o¹n kiÓm tra, ®¸nh gi¸ tiÕn tr×nh xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP nh»m ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh xö lý THSP cho ®óng h−íng. N¨m b−íc xö lý THSP ®−îc diÔn ra nh− sau: B−íc 1). X¸c ®Þnh vµ ph©n tÝch THSP; b−íc 2). X¸c ®Þnh vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt vµ môc ®Ých gi¶i quyÕt; b−íc 3). §−a ra ý t−ëng vÒ viÖc gi¶i quyÕt; b−íc 4). X¸c ®Þnh vµ huy ®éng nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm 13 cã liªn quan ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong t×nh huèng vµ b−íc 5). §¸nh gi¸ viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng tõ ®ã rót ra kÕt luËn vµ bµi häc tõ viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng. Nh− vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh, SV ®−îc ®Æt vµo vÞ thÕ cña nhµ gi¸o dôc ®Ó tËp gi¶i quyÕt nh÷ng THSP. Cho nªn, c«ng t¸c gi¶ng d¹y cña GV ®−îc thiÕt kÕ nh»m ®Ó h−íng dÉn cã hiÖu qu¶ quy tr×nh nµy. - Quan ®iÓm chuyÓn dÞch tõ kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang kiÓu ®µo t¹o tËp trung vµo SV vµ n¨ng lùc cña hä Mét trong c¸c xu h−íng ®æi míi d¹y häc ®¹i häc hiÖn nay ®ã lµ xu h−íng chuyÓn dÞch tõ d¹y häc tËp trung vµo GV vµ kiÕn thøc sang d¹y häc tËp trung vµo SV vµ n¨ng lùc cña hä. Theo h−íng nµy, d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, häc tËp dùa trªn viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò th«ng qua sö dông nh÷ng t×nh huèng ®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn nghÒ nghiÖp ®ang ngµy cµng ®−îc nghiªn cøu vµ ¸p dông réng r]i. D¹y häc ë §HSP th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng THSP cã −u thÕ h¬n nhiÒu so víi ph−¬ng ph¸p d¹y häc truyÒn thèng-ph−¬ng ph¸p d¹y häc tËp trung vµo GV (vÉn ®ang thÞnh hµnh ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay). Nh÷ng −u thÕ cña nã ®] ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc thõa nhËn. Môc tiªu cña sù chuyÓn dÞch nµy lµ ®Ó båi d−ìng cho SV n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. D¹y häc th«ng qua viÖc gi¶i quyÕt THSP lµ mét hÖ thèng d¹y häc ë §HSP dùa trªn quy luËt cña sù lÜnh héi tri thøc vµ c¸ch thøc ho¹t ®éng mét c¸ch s¸ng t¹o cña SV. D¹ng d¹y häc nµy bao gåm trong ®ã sù kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë §HSP mang nh÷ng nÐt c¬ b¶n cña sù t×m tßi khoa häc nh»m tæ chøc cho SV tham gia mét c¸ch cã hÖ thèng vµo qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®−îc x©y dùng theo môc ®Ých vµ néi dung tµi liÖu häc tËp. Qua ®ã, SV cã c¬ héi lÜnh héi v÷ng ch¾c nh÷ng c¬ së khoa häc cña m«n häc, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cho hä n¨ng lùc t− duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò trong nhËn thøc vµ trong thùc tiÔn cña ho¹t ®éng SP; h×nh thµnh cho hä c¸c phÈm chÊt vµ n¨ng lùc SP phï hîp. D¹ng d¹y häc nµy cã c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n sau: + §Æc tr−ng c¬ b¶n nhÊt ®ã lµ SV häc nghÒ SP th«ng qua gi¶i quyÕt hÖ thèng THSP. + Qu¸ tr×nh d¹y häc theo ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc chia thµnh nh÷ng giai ®o¹n, nh÷ng b−íc cã tÝnh môc ®Ých chuyªn biÖt. Theo Ok«n,V. [30, tr 83-84] vµ nhiÒu t¸c gi¶ kh¸c, nh÷ng giai ®o¹n ®ã th−êng lµ: Giai ®o¹n chuÈn bÞ (hay giai ®o¹n x©y dùng kÕ ho¹ch), giai ®o¹n triÓn khai kÕ ho¹ch vµ giai ®o¹n ®¸nh gi¸; c¸c b−íc th−êng bao gåm: Tæ chøc c¸c t×nh huèng; biÓu ®¹t (nªu ra) c¸c vÊn ®Ò; gióp ®ì cho SV nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; kiÓm tra c¸c c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã vµ l]nh ®¹o qu¸ tr×nh hÖ thèng ho¸ vµ cñng cè c¸c kiÕn thøc ®] tiÕp thu ®−îc. + Qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua viÖc sö dông THSP cã thÓ ®−îc tæ chøc víi nhiÒu h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc phong phó vµ ®a d¹ng. C¸c h×nh thøc (lªn líp, häc ë nhµ ... víi c¸c d¹ng häc tËp c¸ nh©n, nhãm, tËp thÓ) vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc (hái-®¸p gîi më; t×m tßi, nghiªn cøu th«ng tin qua tµi liÖu; ®ãng vai; b¸o c¸o vµ tr×nh bµy...) ®−îc sö dông phèi hîp. Trong qu¸ tr×nh ®ã, SV ®−îc l«i cuèn tham gia cïng tËp thÓ, ®éng n]o, tranh luËn d−íi sù h−íng dÉn, gîi më cña GV. - Tõ hai quan ®iÓm trªn, qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng qua sö dông THSP ®−îc x¸c lËp; trong ®ã ph¶i tÝnh ®Õn: + Nh÷ng nguyªn t¾c hay yªu cÇu cÇn tu©n thñ khi sö dông THSP + HÖ thèng c¸c hµnh ®éng liªn tiÕp t¹o nªn mét quy tr×nh hîp lý cña GV vµ SV, trong ®ã, hµnh ®éng x¸c ®Þnh môc ®Ých cña qu¸ tr×nh d¹y häc nµy cã vai trß quyÕt ®Þnh. 14 Yªu cÇu quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh d¹y häc lý luËn vÒ CTGD häc sinh th«ng qua viÖc sö dông THSP trªn líp lµ båi d−âng cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c¸c THSP vÒ CTGD häc sinh; c¸c yªu cÇu kh¸c lµ yªu cÇu båi d−ìng tri thøc vµ th¸i ®é vÒ, vµ cã liªn quan ®Õn CTGD häc sinh t−¬ng øng. Kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cÇn båi d−ìng cho SV bao gåm: Kü n¨ng c«ng nhËn (ph¸t hiÖn, chÊp nhËn, x¸c ®Þnh râ vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt) vµ ®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt; kü n¨ng x¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò vµ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; kü n¨ng ®−a ra c¸ch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cÇn thiÕt qua viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong THSP. C¸c kü n¨ng trªn ®−îc ®¸nh gi¸ theo hai møc ®é: Møc ®é ch−a thµnh th¹o vµ møc ®é thµnh th¹o. Tri thøc ®−îc SV lÜnh héi víi c¸c møc ®é (mµ c¸c nhµ nghiªn cøu [6] [19] [38]...th−êng ®Ò cËp ®Õn): NhËn ®−îc, nhí, gi¶i thÝch vµ cho ®−îc vÝ dô hoÆc liªn hÖ ®−îc tri thøc (d−íi c¸c d¹ng kh¸c nhau: c¸c tõ ng÷, thuËt ng÷, c¸c nguyªn t¾c...) víi thùc tiÔn CTGD häc sinh cã liªn quan. Ngoµi ra cÇn båi d−ìng cho SV th¸i ®é ®èi víi CTGD häc sinh t−¬ng øng víi c¸c kü n¨ng, tri thøc vÒ c«ng t¸c nµy vµ th¸i ®é tÝch cùc häc tËp. Th¸i ®é tÝch cùc trong häc tËp thÓ hiÖn ë møc ®é chó ý, c¶m xóc, t©m thÕ cña SV vµ møc ®é tham gia cña hä vµo ho¹t ®éng häc tËp vµ c¸c môc tiªu häc tËp kh¸c. + ChuÈn, thang vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP. ChuÈn ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ tõ yªu cÇu trong môc tiªu cña qu¸ tr×nh d¹y häc sö dông THSP. Tõ x¸c ®Þnh chuÈn ®¸nh gi¸ sÏ x¸c ®Þnh ®−îc thang ®¸nh gi¸ (®iÓm sè, xÕp lo¹i häc lùc, %...) vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ (tr¾c nghiÖm, quan s¸t, tr−ng cÇu ý kiÕn ...) t−¬ng øng. ChuÈn, thang vµ kü thuËt ®¸nh gi¸ ®−îc cô thÓ ho¸ trong môc 2.2.2 vµ 2.3.2. CÇn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ c¶ vÒ mÆt ®Þnh l−îng lÉn vÒ mÆt ®Þnh tÝnh qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP. 1.2.1.3. Nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó qu¸ tr×nh x©y dùng vµ sö dông THSP ®¹t hiÖu qu¶ §Ó x©y dùng còng nh− sö dông THSP ®¹t hiÖu qu¶, ngoµi viÖc qu¸n triÖt c¸c yªu cÇu, môc ®Ých vµ néi dung cña viÖc x©y dùng vµ sö dông ra cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt hç trî nh−: - Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ nhËn thøc ®øng ®¾n ®èi víi sù nghiÖp ®æi míi gi¸o dôc, ®µo t¹o SP nãi chung vµ ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ë c¸c tr−êng §HSP nãi riªng cña tÊt c¶ mäi ng−êi nhÊt lµ cña GV, SV vµ c¸c c¸n bé l]nh ®¹o nhµ tr−êng. §Ó tõ ý thøc ®−îc tÇm quan träng cña vÊn ®Ò nµy, nhµ tr−êng, nhÊt lµ c¸c GV vµ SV cã sù quan t©m, ®Çu t− cho nã mét c¸ch tho¶ ®¸ng. - Nh÷ng ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt (Phßng häc, ph−¬ng tiÖn kü thuËt d¹y häc, tµi liÖu d¹y häc...) vµ c¸c ®iÒu kiÖn d¹y häc kh¸c (KÕ ho¹ch, ch−¬ng tr×nh d¹y häc, c¸c chÕ ®é cho d¹y häc..). Häc tËp phÇn lý luËn vÒ CTGD häc sinh b»ng ho¹t ®éng gi¶i quyÕt THSP, SVSP kh«ng ngõng ®−îc cñng cè, ph¸t triÓn nh÷ng kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh. Trong qu¸ tr×nh häc tËp nµy, THSP cã gi¸ trÞ nh− cÇu nèi gi÷a lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë THPT víi thùc tiÔn cña c«ng t¸c nµy. Chóng cho phÐp SVcã c¬ héi tr¶i nghiÖm vµ ®èi mÆt víi nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn gi¸o dôc sinh ®éng ë THPT trong qu¸ tr×nh häc tËp. Do ®ã, ®©y lµ ph−¬ng ph¸p tèt nhÊt ®Ó chuÈn bÞ cho SV cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS trong t−¬ng lai. 15 1.2.2. Ch−¬ng tr×nh phÇn lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch HS ë §HSP Lý luËn vÒ CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh thuéc m«n Gi¸o dôc häc (GDH). Trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc m«n GDH ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay, phÇn lý luËn nµy ®−îc gäi chung lµ Lý luËn gi¸o dôc (LLGD). Trong ®ã, gi¸o dôc ®−îc hiÓu theo nghÜa hÑp, tøc lµ gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS. Theo gi¸o s− Hµ ThÕ Ng÷ vµ §Æng Vò Ho¹t (1988) [28, tr 3] th× LLGD tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn-ph−¬ng ph¸p luËn vµ ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc nh÷ng phÈm chÊt nh©n c¸ch cho häc sinh. PhÇn nµy cã mét vÞ trÝ, vai trß rÊt quan träng trong ch−¬ng tr×nh m«n GDH nãi riªng vµ trong ch−¬ng tr×nh ®µo t¹o SVSP trë thµnh ng−êi GV ë THPT nãi chung. 1.2.2.1. VÞ trÝ, vai trß cña phÇn LLGD C«ng t¸c gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch cho HS trong nhµ tr−êng lu«n ®−îc §¶ng ta coi träng. Vai trß cña c«ng t¸c nµy ®] ®−îc x¸c ®Þnh râ trong LuËt gi¸o dôc: “coi träng gi¸o dôc t− t−ëng vµ ý thøc c«ng d©n” [25, tr 9]. Trong thùc tÕ, gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch (hay gi¸o dôc t− t−ëng, chÝnh trÞ, ®¹o ®øc t¸c phong) cho HS trong nhµ tr−êng ®] vµ ®ang ®−îc coi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu bëi v× hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c nµy t¹o ®éng lùc thóc ®Èy c¸c c«ng t¸c kh¸c cña nhµ tr−êng. Tõ tÇm quan träng cña CTGD phÈm chÊt nh©n c¸ch häc sinh, gi¸o s− Hµ ThÕ Ng÷ vµ §Æng Vò Ho¹t (1995) [28, tr 3] cho r»ng hÖ thèng lý luËn vÒ tæ chøc qu¸ tr×nh gi¸o dôc lµ mét ph©n ngµnh quan träng cña Gi¸o dôc häc. HÖ thèng lý luËn ®ã gãp phÇn quan träng vµo viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch ng−êi ®−îc gi¸o dôc. Cho nªn c¸c tr−êng SP cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®µo t¹o SVSP cã kh¶ n¨ng lµm CTGD, ®Æc biÖt c«ng t¸c chñ nhiÖm líp (CTCNL) ë nhµ tr−êng phæ th«ng vµ ph¶i coi ®©y lµ nhiÖm vô quan träng vµo bËc nhÊt cña nhµ tr−êng. Gi¸o s− C.A. Uxrªco [8, tr 5] còng ®] nãi r»ng viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o vµ toµn diÖn cho SV-nh÷ng ng−êi thÇy gi¸o t−¬ng lai lµm c«ng t¸c gi¸o dôc nhÊt lµ lµm GVCN líp lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan trong nhÊt cña tr−êng §HSP. 1.2.2.2. Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP Tr−êng §HSP lµ mét tr−êng ®µo t¹o nghÒ-nghÒ gi¸o viªn. Cho nªn mäi qu¸ tr×nh d¹y häc ë §HSP ®Òu ph¶i h−íng tíi môc tiªu ®µo t¹o chung cña tr−êng §HSP, ®ã lµ ®µo t¹o SVSP trë thµnh ng−êi GV cã ®Çy ®ñ phÈm chÊt vµ n¨ng lùc SP. Trong ®ã, phÈm chÊt SP bao gåm c¸c phÈm chÊt chÝnh trÞ, phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ phÈm chÊt c¸ nh©n; n¨ng lùc SP bao gåm sù v÷ng vµng vÒ chuyªn m«n (Tr×nh ®é chuyªn m«n vÒ gi¶ng d¹y, gi¸o dôc vµ c¸c c«ng t¸c kh¸c cã liªn quan) vµ nghiÖp vô s− ph¹m (Kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc hiÓu biÕt vµo ho¹t ®éng d¹y häc, ho¹t ®éng gi¸o dôc, ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n ho¸ x] héi kh¸c). Môc tiªu ®µo t¹o §HSP ®−îc ph©n thµnh c¸c cÊp ®é tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ. Tõ môc tiªu ®µo t¹o §HSP ®Õn môc tiªu ®µo t¹o cña tõng chuyªn ngµnh SP (VÝ dô: Môc tiªu ®µo t¹o cña chuyªn ngµnh SP To¸n lµ ®µo t¹o SV trë thµnh GV d¹y häc m«n To¸n); môc tiªu d¹y häc cña tõng m«n häc (VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc m«n Gi¸o dôc häc); môc tiªu d¹y häc cña tõng phÇn, ch−¬ng, tõng bµi vµ môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò trong bµi hoÆc tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô thÓ (VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD, môc tiªu d¹y häc ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o dôc...). Cã thÓ s¾p xÕp môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD trong hÖ thèng t−¬ng t¸c c¸c môc tiªu sau: Môc tiªu ®µo t¹o cña §HSP↔Môc tiªu ®µo t¹o cña tõng chuyªn ngµnh SP↔Môc tiªu d¹y häc cña m«n GDH↔Môc tiªu d¹y häc cña phÇn LLGD↔Môc tiªu 16 d¹y häc cña tõng ch−¬ng trong phÇn LLGD↔Môc tiªu d¹y häc cña tõng vÊn ®Ò hoÆc tõng ho¹t ®éng d¹y häc cô thÓ cña tõng ch−¬ng. C¨n cø vµo môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD vµ c¸c phÇn kh¸c cã liªn quan (Tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ Thùc hµnh gi¸o dôc häc) ®] ®−îc quy ®Þnh trong ch−¬ng tr×nh d¹y häc m«n GDH (1993) [7, tr 24, tr 31, tr 37]; kÕ thõa, ph¸t triÓn t− t−ëng cña c¸c nhµ lý luËn d¹y häc trong n−íc vµ trªn thÕ giíi [4] [5] [20] [40] [41]...vÒ môc tiªu d¹y häc ®¹i häc nhÊt lµ hÖ thèng 6 nhãm bao gåm 52 môc tiªu d¹y häc ë ®¹i häc theo h−íng tËp trung vµo SV cña Angelo, T.A vµ Cross, K.C. (1993) [38]; môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD ë §HSP lµ lµm cho SV lµm quen víi nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n trong LLGD ë nhµ tr−êng hiÖn nay ®èi chiÕu víi nh÷ng yªu cÇu x©y dùng nhµ tr−êng trong ®iÒu kiÖn ®æi míi b»ng viÖc cung cÊp cho SV nh÷ng tri thøc c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n c¸ch HS; h×nh thµnh b−íc ®Çu cho hä nh÷ng kü n¨ng vÒ ph−¬ng ph¸p tæ chøc gi¸o dôc-kh¶ n¨ng sö dông c¸c biÖn ph¸p, h×nh thøc gi¸o dôc t¸c ®éng tíi HS, kh¶ n¨ng phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng ®Ó thèng nhÊt t¸c ®éng gi¸o dôc tíi c¸c em trªn c¬ së vËn dông tri thøc ®] häc cã liªn quan nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu gi¸o dôc HS mét c¸ch cã ®Þnh h−íng vµ cã kÕ ho¹ch. Yªu cÇu: Sau khi häc xong phÇn LLGD, SVSP cã kh¶ n¨ng: - VËn dông tri thøc phÇn LLGD ®Ó xem xÐt, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thùc tiÔn CTGD häc sinh ë THPT. Qua ®ã h×nh thµnh dÇn dÇn cho SV kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD häc sinh. Qua mét sè nghiªn cøu vÒ kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò [16] [36] [38] [43]..., cã thÓ nãi, kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD bao gåm c¸c kü n¨ng c¬ b¶n nh−: Kü n¨ng ph¸t hiÖn, c«ng nhËn vÊn ®Ò trong CTGD cÇn gi¶i quyÕt vµ ®Ò ra môc ®Ých gi¶i quyÕt; kü n¨ng x¸c ®Þnh nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm cã liªn ®Õn vÊn ®Ò vµ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD; kü n¨ng gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD (kü n¨ng ®Ò ra chiÕn l−îc gi¶i quyÕt vµ gi¶i quyÕt); kü n¨ng rót ra ®−îc nh÷ng kÕt luËn kh¸i qu¸t vµ nh÷ng bµi häc cÇn thiÕt tõ viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong CTGD. Nh÷ng nghiªn cøu vÒ CTGD häc sinh trong nhµ tr−êng [27] [28] [34]... ®] chØ ra r»ng ®Ó thùc hiÖn CTGD häc sinh, ng−êi GV nhÊt lµ GVCN líp cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c c«ng viÖc. Trong ®ã, s¸u viÖc c¬ b¶n cÇn lµm lµ: T×m hiÓu ®Ó n¾m v÷ng t×nh h×nh HS (cïng c¸c t×nh h×nh kh¸c cã liªn quan ®Õn HS vµ ®Õn viÖc gi¸o dôc HS) ®Ó cã c¨n cø ®Ò ra biÖn ph¸p gi¸o dôc; x©y dùng tËp thÓ HS tù qu¶n ®Ó t¹o nªn m«i tr−êng vµ ph−¬ng tiÖn thuËn lîi trong gi¸o dôc HS; tæ chøc c¸c ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch toµn diÖn (gi¸o dôc ®¹o ®øc, gi¸o dôc lao ®éng, gi¸o dôc thÈm mü, gi¸o dôc thÓ chÊt); ®¸nh gi¸ toµn diÖn HS ®Ó cã c¨n cø ®iÒu khiÓn ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh gi¸o dôc c¸c em; phèi hîp víi c¸c lùc l−îng gi¸o dôc trong vµ ngoµi tr−êng (Ban gi¸m hiÖu, GV bé m«n, c¸c GV vµ c¸n bé gi¸o dôc kh¸c trong tr−êng, §oµn thanh niªn céng s¶n Hå ChÝ Minh hay §éi thiÕu niªn tiÒn phong Hå ChÝ Minh trong líp, gia ®×nh, c¸c lùc l−îng gi¸o dôc x] héi) ®Ó thèng nhÊt trong qu¶n lý, gi¸o dôc HS vµ x©y dùng kÕ ho¹ch gi¸o dôc HS-c¨n cø ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc HS mét c¸ch khoa häc. Nh− vËy kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS thùc chÊt lµ kh¶ n¨ng xem xÐt, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cã thÓ n¶y sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn s¸u c«ng viÖc gi¸o dôc c¬ b¶n nªu trªn cña ng−êi GV. - H×nh thµnh b−íc ®Çu nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc chung cho SV trong qu¸ tr×nh häc tËp tÝch cùc nh−: ý thøc tr¸ch nhiÖm trong häc tËp; ®Ò ra chiÕn l−îc vµ thãi quen häc tËp phï hîp; kh¶ n¨ng tù häc, tù t×m kiÕm tri thøc, tinh thÇn hîp t¸c trong häc 17 tËp...; nh÷ng phÈm chÊt, n¨ng lùc thùc hiÖn CTGD häc sinh, nhÊt lµ CTCNL ë nhµ tr−êng phæ th«ng sau nµy: Thùc hiÖn CTGD häc sinh mét c¸ch cã môc ®Ých vµ cã kÕ ho¹ch; xem xÐt kü l−ìng vµ toµn diÖn c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc cÇn gi¶i quyÕt; linh ho¹t trong ho¹t ®éng gi¸o dôc; kh¶ n¨ng ¸p dông tri thøc, kinh nghiÖm gi¸o dôc ®] häc; tù t×m kiÕm tri thøc, kinh nghiÖm vÒ gi¸o dôc HS; thùc hiÖn tèt c«ng t¸c gi¸o dôc HS; tÝnh to¸n; xem xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸c tµi liÖu häc tËp; tin t−ëng vµo sù nghiÖp gi¸o dôc, vµo sù tiÕn bé cña HS; th−¬ng yªu HS; kiªn nhÉn; b×nh tÜnh, tù tin, khÐo lÐo... trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc... - NhËn ®−îc, nhí vµ ph©n tÝch, liªn hÖ ®−îc c¸c tri thøc, kinh nghiÖm c¬ b¶n vÒ gi¸o dôc HS cã liªn quan (c¸c tri thøc c¬ b¶n vÒ Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o dôc, Néi dung gi¸o dôc, Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT) víi thùc tÕ gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng hiÖn nay. Môc tiªu d¹y häc phÇn LLGD chi phèi trùc tiÕp viÖc x©y dùng néi dung d¹y häc phÇn nµy. 1.2.2.3. Néi dung d¹y häc phÇn LLGD MÆc dï ®−îc bè trÝ d¹y häc víi sè tiÕt kh¸c nhau, nh−ng ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu d¹y häc trªn, néi dung d¹y häc phÇn LLGD ë c¸c tr−êng §HSP hiÖn nay th−êng bao gåm c¸c néi dung: Qu¸ tr×nh gi¸o dôc, Nguyªn t¾c gi¸o dôc, Néi dung gi¸o dôc vµ Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. V× chøc n¨ng chÝnh cña GVCN líp lµ thùc hiÖn CTGD häc sinh cho nªn ë §HSP Hµ Néi vµ mét sè tr−êng SP kh¸c, Ph−¬ng ph¸p CTCNL ë THPT còng ®−îc xÕp vµo phÇn LLGD. Néi dung cô thÓ cña tõng ch−¬ng ®ã lµ: - Ch−¬ng Qu¸ tr×nh gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm qu¸ tr×nh gi¸o dôc; cÊu tróc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; quy luËt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc; ®éng lùc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ logic cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc. - Ch−¬ng Nguyªn t¾c gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm nguyªn t¾c gi¸o dôc vµ hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c gi¸o dôc. - Ch−¬ng Néi dung gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm néi dung gi¸o dôc; nguyªn t¾c x©y dùng néi dung gi¸o dôc vµ néi dung gi¸o dôc - Ch−¬ng Ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc bao gåm: Kh¸i niÖm ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc; hÖ thèng c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ lùa chän, vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc. - Ph−¬ng ph¸p c«ng t¸c chñ nhiÖm líp ë THPT bao gåm: Chøc n¨ng cña GVCN líp; nhiÖm vô cña GVCN líp; nh÷ng yªu cÇu ®èi víi GVCN líp vµ néi dung vµ ph−¬ng ph¸p CTCNL 1.2.3. X©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD X©y dùng hÖ thèng THSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD lµ qu¸ tr×nh sö dông tæng hîp nh÷ng c¸ch thøc, biÖn ph¸p ®Ó thiÕt kÕ tõng THSP qua ®ã thiÕt kÕ mét hÖ thèng THSP phôc vô tèt cho qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn nµy. 1.2.3.1. Yªu cÇu Khi x©y dùng THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn tu©n thñ c¸c yªu cÇu chung cña viÖc x©y dùng tõng THSP còng nh− x©y dùng hÖ thèng THSP. C¸c yªu cÇu ®ã lµ: Thø nhÊt, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i phï hîp vµ phôc vô cho viÖc thùc hiÖn môc ®Ých, néi dung d¹y häc phÇn LLGD. §©y lµ yªu cÇu quan träng nhÊt, ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh x©y dùng tõng THSP ®i ®óng h−íng. Yªu cÇu nµy ®−îc x©y dùng dùa trªn c¬ së mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a môc ®Ých-néi dung vµ ph−¬ng ph¸p d¹y häc. Yªu cÇu nµy ®ßi hái THSP ph¶i chøa ®ùng nh÷ng th«ng tin cã liªn quan ®Õn tri thøc, kinh nghiÖm vÒ CTGD häc sinh nãi chung, 18 nhÊt lµ CTCNL cña GV ë THPT mµ SVSP ®] cã vµ cÇn ph¶i häc qua c¸c ch−¬ng trong phÇn LLGD. Nhê vËy, trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt t×nh huèng, SV sÏ cã c¬ héi h×nh thµnh, cñng cè, ph¸t triÓn tri thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é SP cÇn thiÕt, phï hîp víi c«ng t¸c gi¸o dôc HS ë nhµ tr−êng THPT sau nµy. NÕu yªu cÇu nµy ®−îc thùc hiÖn tèt th× THSP sÏ t¹o c¬ héi cho SV ®−îc h×nh thµnh mét c¸ch toµn diÖn nh©n c¸ch cña ng−êi GV ®Æc biÖt lµ GVCN líp khi xem xÐt, gi¶i quyÕt t×nh huèng. Thø hai, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i g¾n víi thùc tiÔn CTGD häc sinh ë THPT. Yªu cÇu nµy ®−îc x©y dùng trªn c¬ së thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD. Yªu cÇu nµy ®ßi hái, THSP ®Ó d¹y häc phÇn LLGD cÇn ®−îc x©y dùng tõ thùc tiÔn gi¸o dôc ë nhµ tr−êng phæ th«ng. Cã thÓ sö dông nh÷ng t×nh huèng gi¶ ®Þnh, nh÷ng t×nh huèng gi¸o dôc ®] x¶y ra tõ thêi xa x−a, nh÷ng t×nh huèng vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS diÔn ra ë c¸c ®Þa bµn kh¸c nh−ng tèt nhÊt lµ nªn sö dông nh÷ng t×nh huèng cã thùc diÔn ra trong m«i tr−êng ho¹t ®éng gi¸o dôc cña SV sau nµy. Bëi v× mét t×nh huèng thùc, gÇn gòi th−êng cã gi¸ trÞ h¬n mét t×nh huèng kh«ng thùc vµ xa l¹ v× nã t¹o cho SV niÒm tin tõ gi¸ trÞ thùc tiÔn cña t×nh huèng. ThËm chÝ nÕu cÇn cã thÓ mêi nh÷ng nh©n vËt cã liªn quan trong t×nh huèng ®Õn giao l−u cïng SV. §¶m b¶o yªu cÇu nµy khiÕn cho LLGD mµ SV ®−îc häc kh«ng t¸ch rêi thùc tiÔn CTGD cña hä sau khi ra tr−êng, ®iÒu ®ã t¹o nªn ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tÝch cùc. Thø ba, THSP ph¶i mang tÝnh phæ biÕn. THSP ph¶i chøa ®ùng vÊn ®Ò bøc xóc cÇn gi¶i quyÕt, th−êng x¶y ra trong CTGD häc sinh cña ng−êi GV ë THPT. §Ó tõ viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng t×nh huèng nµy, SVSP sÏ cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh chãng víi c¸c vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt th«ng th−êng trong CTGD mµ hä sÏ thùc hiÖn sau khi ra tr−êng. Tuy vËy, còng cÇn x©y dùng c¶ nh÷ng t×nh huèng thØnh tho¶ng hoÆc Ýt khi gÆp trong CTGD, ®Ó khi gi¶i quyÕt nh÷ng THSP, SV sÏ ®−îc lµm quen vµ sÏ kh«ng bÞ bÊt ngê ®èi víi bÊt kú lo¹i t×nh huèng nµo cã thÓ x¶y trong ho¹t ®éng gi¸o dôc cña hä sau nµy. Thø t−, THSP ph¶i cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV. Gi¸ trÞ ®Ých thùc cña THSP lµ ë chç nã cã kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV hay kh«ng. NÕu ®¶m b¶o ®−îc yªu cÇu nµy th× THSP míi trë thµnh ph−¬ng tiÖn, ®iÒu kiÖn vµ ®éng lùc thóc ®Èy SV häc tËp tèt. §Ó ®¹t ®−îc yªu cÇu nµy, ngoµi tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c trªn, THSP ®−îc x©y dùng ph¶i hÊp dÉn. THSP nªn ®−îc tr×nh bµy d−íi d¹ng chuyÖn kÓ ®Ó dÔ ®äc vµ dÔ thu hót. Nh÷ng quan ®iÓm cña nh©n vËt ®−îc nhËn ra trong chuyÖn kÓ. Trong ®ã, ®µm tho¹i lµ mét yÕu tè nghÖ thuËt cña sù m« t¶ trong t×nh huèng. T×nh huèng cµng chøa ®ùng kÞch tÝnh th× cµng cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é tÝch cùc trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt cña ng−êi häc. Thø n¨m, THSP ph¶i phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m-sinh lý cña SV. Mét mÆt, yªu cÇu nµy thÓ hiÖn tÝnh võa søc trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë ®¹i häc. ChÝnh tÝnh võa søc trong THSP lµm cho THSP cã t¸c dông kÝch thÝch th¸i ®é häc tËp tÝch cùc cña SV. TÝnh võa søc ®ã thÓ hiÖn ë chç THSP ®−a ra SV cã thÓ gi¶i quyÕt ®−îc víi sù cè g¾ng nç lùc, tÝch cùc. Cho nªn, vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh bµy kh«ng nªn qu¸ ®¬n gi¶n dÔ dÉn ®Õn sù coi th−êng, nhµm ch¸n còng kh«ng nªn qu¸ phøc t¹p khiÕn SV lo l¾ng, hoang mang. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt trong t×nh huèng ®−a ra nªn võa ph¶i ®Ó SV yÕu kÐm nÕu cè g¾ng còng cã thÓ biÕt ®−îc (hoÆc cã thÓ biÕt ®−îc víi sù gióp ®ì Ýt nhiÒu cña c¸c SV kh¸c hay cña GV). MÆt kh¸c, néi dung vµ h×nh thøc biÓu hiÖn ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nh©n vËt, cña c¸c mèi quan hÖ,... trong THSP ph¶i võa mang ®Æc tr−ng chung vÒ con ng−êi, vÒ c¸c mèi quan hÖ,... cña con ng−êi ViÖt Nam ®−îc thÓ hiÖn qua ng«n ng÷ tiÕng ViÖt, l¹i võa ph¶n ¸nh ®Æc tr−ng riªng vÒ con ng−êi, vÒ c¸c 19 mèi quan hÖ,...cña con ng−êi mang tÝnh ®Þa ph−¬ng ®−îc thÓ hiÖn trong ng«n ng÷ ®Þa ph−¬ng. §iÒu nµy khiÕn cho t×nh huèng trë nªn gÇn gòi vµ cã søc thuyÕt phôc ®èi víi SV h¬n. Thø s¸u, THSP ®−îc ®−a ra ph¶i g©y nªn sù tranh c]i ë SV khi gi¶i quyÕt. Yªu cÇu nµy ®ßi hái vÊn ®Ò trong t×nh huèng ®−îc tr×nh bµy cã ý nghÜa vµ liªn quan ®Õn c«ng t¸c gi¸o dôc mµ SV cÇn nghiªn cøu. VÊn ®Ò ®ã cã thÓ g©y nªn nh÷ng xung ®ét vÒ quan ®iÓm gi÷a c¸c SV vµ nã cho phÐp cã nhiÒu con ®−êng lùa chän ®Ó tr×nh bµy vÊn ®Ò ®−îc gi¶i quyÕt. KÕt qu¶ cuèi cïng cña viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng kh«ng ph¶i lµ ®−a ra mét ®¸p ¸n ®óng cho viÖc gi¶i quyÕt mét t×nh huèng cô thÓ nµo ®ã mµ quan träng h¬n lµ cung cÊp cho SV nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm chung vÒ chiÕn l−îc gi¶i quyÕt t×nh huèng. Thø b¶y, trong sù tr×nh bµy cña THSP kh«ng nªn cung cÊp s½n mét sù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®−îc ®−a ra còng nh− ¸p ®Æt tr−íc sù suy nghÜ cña SV. NÕu yªu cÇu nµy ®−îc ®¶m b¶o th× qua viÖc gi¶i quyÕt t×nh huèng c¸c SV cã c¬ héi ®Ó chia sÎ sù hiÓu biÕt cña hä vÒ néi dung t×nh huèng, vÒ nh÷ng ®Þnh h−íng gi¸ trÞ cña hä vµ nh÷ng khÝa c¹nh cã kh¶ n¨ng x¸c thùc vµ kh«ng x¸c thùc cña viÖc gi¶i quyÕt mµ hä ®Ò xuÊt. Thø t¸m, THSP ®−îc x©y dùng ®Ó d¹y häc phÇn LLGD ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng. CÇn l−u ý r»ng c¸c THSP ®−îc x©y dùng kh«ng ph¶i lµ mét tËp hîp ngÉu nhiªn mµ lµ mét hÖ thèng t×nh huèng th× míi ®¶m b¶o ®−îc môc ®Ých vµ néi dung d¹y häc mong muèn. Cho nªn ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng trong x©y dùng THSP lµ mét yªu cÇu kh«ng thÓ xem nhÑ. TÝnh hÖ thèng lµ mét ®Æc tr−ng cña cÊu tróc qu¸ tr×nh d¹y häc vµ x©y dùng mét hÖ thèng THSP ®Ó SV gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®] ®−îc coi lµ b¶n chÊt cña d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Qu¸ tr×nh d¹y häc phÇn LLGD m«n GDH ë c¸c tr−êng §HSP nh»m chuÈn bÞ cho SV lµm CTGD häc sinh sau nµy suy cho cïng lµ qu¸ tr×nh gióp SV nhËn thøc ®−îc tµi liÖu häc tËp vÒ c«ng t¸c gi¸o dôc HS. Cho nªn khi x©y dùng hÖ thèng THSP ph¶i quan t©m ®Õn lo¹i logic trong hÖ thèng SV-Tµi liÖu häc tËp vÒ CTGD häc sinh, ®ã lµ logic tµi liÖu häc tËp phÇn LLGD vµ logic nhËn thøc cña SV. Nh− vËy ph¶i dùa vµo logic cña tµi liÖu häc tËp, tøc dùa vµo hÖ thèng nh÷ng tri thøc, kü n¨ng kü x¶o ®] ®−îc x©y dùng trong tµi liÖu häc tËp phÇn LLGD ®Ó lùa chän THSP (hay THSP ph¶i vËn ®éng theo hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng ®] ®−îc x©y dùng trong tµi liÖu häc tËp phÇn LLGD, vËn ®éng tõng b−íc tõ lóc b¾t ®Çu qu¸ tr×nh häc tËp cho ®Õn lóc kÕt thóc qu¸ tr×nh häc tËp phÇn nµy). §ång thêi, sù vËn ®éng ®ã l¹i ph¶i phï hîp víi logic nhËn thøc cña SVSP trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Thø chÝn, THSP trong hÖ thèng ph¶i ®−îc x©y dùng víi nhiÒu møc ®é gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Cã t×nh huèng dÔ gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng khã gi¶i quyÕt, cã t×nh huèng ®¬n gi¶n, cã t×nh huèng phøc t¹p, cã t×nh huèng trong ®ã chØ chøa ®ùng mét vÊn ®Ò, cã t×nh huèng trong ®ã chøa ®ùng nhiÒu vÊn ®Ò... HÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng nh− vËy míi cã thÓ ®¸p øng víi logic nhËn thøc cña SV trong qu¸ tr×nh häc tËp, ®¸p øng nguyªn t¾c t¨ng dÇn møc ®é trong luyÖn tËp. Thø m−êi, hÖ thèng THSP ph¶i chøa ®ùng nhiÒu lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau. T×nh huèng diÔn ra trong c«ng t¸c gi¸o dôc HS lµ rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. ViÖc ®−a nhiÒu lo¹i t×nh huèng kh¸c nhau vµo trong hÖ thèng THSP lµ ®Ó hÖ thèng THSP ®−îc x©y dùng ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ vÒ sù ®a d¹ng cña t×nh huèng ®ã. MÆt kh¸c, khi SV ®−îc gi¶i quyÕt nhiÒu lo¹i THSP kh¸c nhau trong qu¸ tr×nh häc tËp th× hä sÏ cã c¬ héi ®−îc rÌn luyÖn nh©n c¸ch cña nhµ gi¸o mét c¸ch toµn diÖn h¬n. 1.2.3.2. Quy tr×nh x©y dùng 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan