Tài liệu Tình hình xoá đói giảm nghèo tại xã phú lương huyện lạc sơn tỉnh hoà bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÙI THỊ ĐÀO TÌNH HÌNH XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO TẠI XÃ PHÚ LƢƠNG - HUYỆN LẠC SƠN - TỈNH HOÀ BÌNH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC SƠN LA, NĂM 2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÙI THỊ ĐÀO TÌNH HÌNH XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO TẠI XÃ PHÚ LƢƠNG - HUYỆN LẠC SƠN - TỈNH HOÀ BÌNH Chuyên ngành: Địa lí Kinh tế - Xã hội KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Giảng viên hƣớng dẫn: ThS. Tòng Thị Quỳnh Hƣơng SƠN LA, NĂM 2014 LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn và tình cảm chân thành, em xin gửi lời cảm ơn chân thành đến cô giáo Ths. Tòng Thị Quỳnh Hƣơng, người đã trực tiếp hướng dẫn tận tình em trong suốt quá trình hoàn thành khoá luận này. Em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban giám hiệu trường Đại học Tây Bắc, phòng quản lý khoa học, Ban chủ nhiệm khoa cùng các thầy giáo, cô giáo trong khoa Sử - Địa đã giúp đỡ em trong suốt quá trình hoàn thành khoá luận. Xin chân thành cảm ơn các cô, chú làm việc tại thư viện trường Đai học Tây Bắc, Đảng Uỷ, UBND xã Phú Lương - huyện Lạc Sơn - tỉnh Hoà Bình, các bạn sinh viên lớp K51 ĐHSP Địa Lý, người thân trong gia đình và bạn bè đã giúp đỡ và động viên em trong quá trình hoàn thành khoá luận này. Khoá luận hoàn thành không tránh khỏi những khiếm khuyết, em rất mong nhận được ý kiến đóng góp của các thầy giáo, cô giáo cùng các độc giả. Em xin chân thành cảm ơn! Sơn La, tháng 5 năm 2014 Tác giả khoá luận Bùi Thị Đào DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ Nghĩa XĐGN Xoá đói giảm nghèo KT - XH Kinh tế - Xã hội UBND Uỷ ban nhân dân ĐBKK Đặc biệt khó khăn WHO Tổ chức y thế thế giới WB Ngân hàng thế giới TCTK Tổng cục thống kê LTTP Lương thực thực phẩm KH - KT Khoa học - kĩ thuật DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU STT 1 BẢNG TÊN BẢNG Bảng 1.1. Tiêu chí về chuẩn nghèo tính theo thu nhập bình TRANG 12 quân đầu người 2 Bảng 1.2 Chuẩn nghèo của nước ta giai đoạn 1994 - 2008 14 3 Bảng 1.3 Trình độ học vấn và trình độ chuyên môn kĩ thuật 15 của dân cư vùng Tây Bắc năm 2009 4 Bảng 1.4 Tỉ lệ hộ nghèo của các tỉnh Tây Bắc giai đoạn 15 2006 - 2008 5 Bảng 1.5 Tỉ lệ hộ nghèo các vùng thời kì 2002 - 2008 16 6 Bảng 2.1 Tình hình đất đai của xã Phú Lương năm 2011 21 7 Bảng 2.2 Số lượng hộ nghèo xã Phú Lương năm 2009 25 8 Bảng 2.3 Thu nhập bình quân đầu người/tháng của hộ điều 28 tra năm 2009 9 Bảng 2.4 Điều kiện về đất đai của nhóm hộ điều tra năm 30 2009 10 Bảng 2.5 Điều kiện về dân số và môi trường cuat nhóm hộ 30 điều tra năm 2009 11 Bảng 2.6 Trình độ của nhóm hộ điều tra năm 2009 31 12 Bảng 2.7 Tư liệu sản xuất của nhóm hộ điều tra năm 2009 32 13 Bảng 2.8 Số lượng hộ nghèo xã Phú Lương năm 2009 - 38 2011 14 Bảng 2.9 Số lượng hộ thoát nghèo của nhóm hộ điều tra 39 giai đoạn 2009 - 2011 15 Bảng 2.10 Danh sách hộ cận nghèo chính thức năm 2014 41 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Cơ cấu giá trị gia tăng giữa các ngành kinh tế của xã Phú Lương năm 2009…………………………………………………………….…………29 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục tiêu nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu ................................................... 2 2.1. Mục tiêu ......................................................................................................... 2 2.2. Nhiệm vụ ........................................................................................................ 2 2.3. Giới hạn nghiên cứu ..................................................................................... 3 2.3.1. Nội dung ..................................................................................................... 3 2.3.2. Thời gian:.................................................................................................... 3 2.3.3. Không gian: ................................................................................................ 3 4. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ................................................................... 3 5. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................... 4 5.1. Quan điểm...................................................................................................... 4 5.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 5 5.2.1. Cơ sở phương pháp luận: ............................................................................ 5 5.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể ................................................................. 5 6. Những đóng góp của khoá luận ..................................................................... 6 7. Bố cục của khoá luận ...................................................................................... 6 NỘI DUNG........................................................................................................... 7 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ ĐÓI NGHÈO VÀ XĐGN ............................................................................................................ 7 1.1. Cơ sở lí luận .................................................................................................. 7 1.1.1. Khái niệm, phương pháp tiếp cận và thước đo ......................................... 7 1.1.1.1. Khái niệm ................................................................................................. 7 1.1.1.2. Phương pháp tiếp cận và thước đo ........................................................ 10 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 14 1.2.1. Tình hình đói nghèo của vùng Tây Bắc .................................................. 14 1.2.1.1. Nghèo ở vùng Tây Bắc ........................................................................... 14 1.2.1.2. Vấn đề giảm nghèo ở vùng Tây Bắc....................................................... 16 1.2.1.3. Tình hình đói nghèo ở tỉnh Hoà Bình..................................................... 17 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG XOÁ ĐÓI GIẢM NGHÈO TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHÚ LƢƠNG - HUYỆN LẠC SƠN - TỈNH HOÀ BÌNH ...................... 19 2.1. Đặc điểm tự nhiên và kinh tế - xã hội của xã Phú Lƣơng ...................... 19 2.1.1. Vị trí địa lí và lãnh thổ ............................................................................. 19 2.1.2. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 20 2.1.2.1. Địa hình .................................................................................................. 20 2.1.2.2. Khí hậu ................................................................................................... 20 2.1.2.3. Thuỷ văn ................................................................................................. 20 2.1.2.4. Thảm thực vật ......................................................................................... 21 2.1.2.5. Thổ nhưỡng ............................................................................................ 21 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội......................................................................... 21 2.1.2.1. Dân cư và nguồn lao động ..................................................................... 21 2.1.2.2. Thực trạng phát triển khu dân cư nông thôn ......................................... 22 2.1.2.3. Kết cấu hạ tầng ...................................................................................... 22 2.1.2.4. Thuỷ lợi................................................................................................... 22 2.1.2.5. Giáo dục đào tạo .................................................................................... 23 2.1.2.6. Y tế, chăm sóc sức khoẻ.......................................................................... 23 2.1.2.7. Văn hoá thông tin ................................................................................... 23 2.1.2.8. Năng lượng ............................................................................................. 23 2.1.2.9. Quốc phòng an ninh ............................................................................... 24 2.1.3. Đánh giá chung ........................................................................................ 24 2.1.3.1. Thuận lợi ................................................................................................ 24 2.1.3.2. Khó khăn ................................................................................................ 25 2.2. Thực trạng đói nghèo của xã Phú Lƣơng ................................................ 25 2.2.1. Thực trạng chung ..................................................................................... 25 2.2.2. Thực trạng đói nghèo nhóm hộ điều tra ................................................. 27 2.2.2.1. Chỉ tiêu thu nhập của nhóm hộ điều tra ................................................ 27 2.2.2.3. Chỉ tiêu nhà ở và điện nước ................................................................... 32 2.2.3. Nguyên nhân gây ra đói nghèo trên địa bàn xã ..................................... 33 2.2.3.1. Nguyên nhân khách quan ....................................................................... 33 2.2.3.2. Nguyên nhân chủ quan ........................................................................... 33 2.3. Thực trạng XĐGN trên địa bàn xã Phú Lƣơng - huyện Lạc Sơn - tỉnh Hoà Bình............................................................................................................. 35 2.3.1. Những chính sách đã được triển khai và thực hiện............................... 35 2.3.2. Những kết quả đạt được........................................................................... 37 2.3.3. Một số hạn chế còn tồn tại ....................................................................... 40 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VỀ XĐGN TRÊN ĐỊA BÀN XÃ PHÚ LƢƠNG .............................................................................................................. 44 3.1. Định hƣớng về công tác XĐGN của xã Phú Lƣơng - Huyện Lạc Sơn Tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011 - 2015 .............................................................. 44 3.1.1. Mục tiêu chung XĐGN xã Phú Lương - Huyện Lạc Sơn - Tỉnh Hoà Bình giai đoạn 2011 - 2015 ................................................................................ 44 3.1.2. Phương hướng mục tiêu XĐGN ở xã Phú Lương - Huyện Lạc Sơn Tỉnh Hoà Bình.................................................................................................... 45 3.2. Các giải pháp về XĐGN trên địa bàn xã Phú Lƣơng - Huyện Lạc Sơn Tỉnh Hoà Bình ................................................................................................... 46 3.2.1. Giải pháp chung ....................................................................................... 46 3.2.1.1. Nhóm giải pháp thực hiện quan điểm nhận thức ................................... 46 3.2.1.2. Nhóm các giải pháp thuộc về tổ chức thực hiện .................................... 47 3.2.1.3. Nhóm các giải pháp tăng cường năng lực thực hiện ............................. 47 3.2.2. Các giải pháp cụ thể ................................................................................. 47 3.2.2.1. Các giải pháp về khía cạnh kinh tế ........................................................ 47 3.2.2.2. Cách giải pháp về khía cạnh xã hội ....................................................... 50 3.3. Kiến nghị ..................................................................................................... 52 3.3.1. Đối với Nhà nước ..................................................................................... 52 3.3.2. Đối với tỉnh ............................................................................................... 53 3.3.3. Đối với xã Phú Lương .............................................................................. 54 3.3.4. Từ phía xã hội với huyện, tỉnh, trường ................................................... 54 3.3.5. Đối với người nghèo ................................................................................. 55 KẾT LUẬN ........................................................................................................ 56 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Chúng ta đang sống trong những năm đầu của thế kỉ XXI, tại thời điểm chuyển giao này xã hội loài người đang bước vào một kỉ nguyên mới, kỉ nguyên của công nghệ thông tin, về xu hướng toàn cầu hoá, hội nhập về một nền kinh tế tri thức, trong xã hội này sức lao động thủ công của con người được giải phóng nhường chỗ cho máy móc, cho hiện đại hoá. Với những thành tựu về công nghệ sinh học cũng như thành tựu trong khám phá và chinh phục vũ trụ đã tạo ra bước nhảy vọt cho xã hội loài người. Bên cạnh những thành tựu đạt được đó, hiện nay con người đang phải đối mặt với thực tế đó là sự phân hoá giàu nghèo, sự phát triển kinh tế không đồng đều giữa các vùng, các quốc gia. Đa số dân cư các nước Châu Âu, Bắc Mĩ có điều kiện sống tốt, nhưng bên cạnh đó vẫn tồn tại những nước khó khăn đói nghèo, an ninh lương thực không đảm bảo, những nhu cầu cơ bản nhất của con người còn thiếu thốn. Nếu vấn đề đói nghèo không được giải quyết thì không có mục tiêu nào mà cộng đồng Quốc tế đặt ra như: hoà bình, ổn định, công bằng xã hội... giải quyết được. Vì thế cuộc đấu tranh chống đói nghèo là một trong những cuộc đấu tranh lâu dài, khó khăn và gian khổ nhất đối với hầu hết các dân tộc trên thế giới. Trong những thập niên gần đây, nhờ sự nỗ lực của các nước và các tổ chức quốc tế mà công cuộc xoá đói giảm nghèo (XĐGN) đã thu được những kết quả đáng kể. Trong vòng 1/3 thế kỉ, từ 1981 đến 2013 số người nghèo trên thế giới đã giảm từ 1,9 tỉ người xuống 1,1 tỉ người, mức thu nhập được xếp vào mức nghèo khổ đã nâng từ 1 USD/ngày lên 1,25 USD/ngày. Theo báo cáo của Ngân hàng thế giới (WB) tại các nước đang phát triển, tỉ lệ dân số thu nhập dưới 1,25 USD/ngày đã giảm một nửa, từ 52% năm 1981 xuống 21% năm 2011. Tuy nhiên con số này vẫn còn cao hơn dự kiến 985 triệu người, đáng chú ý là sự chênh lệch khá lớn về tỉ lệ nghèo giữa các quốc gia và khu vực. Ở Việt Nam, sau hơn 25 năm đổi mới, nền kinh tế có mức tăng trưởng khá và ổn định. Tỉ lệ nghèo đã giảm từ 58,1% năm 1993 xuống còn 14,5% năm 2008 và đến năm 2012 còn 9,6%. Tuy nhiên nền kinh tế thị trường đang làm cho sự 1 phân hoá giàu nghèo tăng lên. Đặc biệt một số bộ phận dân cư sống ở các vùng cao, vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc miền núi có tỉ lệ nghèo cao và hầu như bị tách khỏi tiến trình đổi mới và tăng trưởng kinh tế của đất nước, vì vậy XĐGN là yêu cầu cấp thiết cho mọi dân tộc, mọi quốc gia, mọi vùng kinh tế để phù hợp với xu thế phát triển của xã hội hiện nay và trong tương lai. Xã Phú Lương là một xã nghèo của huyện Lạc Sơn - tỉnh Hoà Bình, trong những năm qua đã có những bước ngoặc to lớn trong việc phát triển KT - XH. Tuy được sự hỗ trợ của chương trình 135 của Chính phủ, nhưng xã vẫn còn nhiều khó khăn như: cơ sở hạ tầng yếu kém, đời sống nhân dân chưa được cải thiện, trình độ dân trí thấp và tỉ lệ hộ nghèo vẫn còn cao (chiếm 39,4% năm 2009). Vấn đề hiện nay là tìm ra được những giải pháp phù hợp với tình hình thực tế của địa phương, nhằm phát huy cao hơn nữa những kết quả đạt được, từng bước nâng cao điều kiện sống của nhân dân trong xã. Xuất phát từ mục đích khoa học, đó là có một cái nhìn khái quát về thực trạng XĐGN tại xã Phú Lương - Huyện Lạc Sơn - Tỉnh Hoà Bình, trên cơ sở đó phân tích những ảnh hưởng của vấn đề, đồng thời đề xuất những biện pháp về XĐGN, tôi chọn đề tài “Tình hình xoá đói giảm nghèo tại xã Phú Lương Huyện Lạc Sơn - Tỉnh Hoà Bình”. 2. Mục tiêu nhiệm vụ và giới hạn nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Vận dụng các nghiên cứu lí luận và thực tiễn về nghèo và giảm nghèo để phân tích tình hình đói nghèo và nguyên nhân nghèo ở xã Phú Lương, từ đó đề xuất một số giải pháp giảm nghèo theo hướng bền vững phù hợp với hoàn cảnh của địa phương. 2.2. Nhiệm vụ Để hoàn thành mục tiêu trên cần thực hiện các nhiệm vụ sau: - Hệ thống hoá cơ sở khoa học liên quan đến vấn đề XĐGN, từ đó vận dụng vào nghiên cứu trên địa bàn xã Phú Lương. - Tìm hiểu hiện trạng và nguyên nhân dẫn tới đói nghèo tại xã Phú Lương. - Đề xuất các biện pháp XĐGN để áp dụng ở xã Phú Lương. 2 2.3. Giới hạn nghiên cứu 2.3.1. Nội dung Khoá luận tập trung tìm hiểu, phân tích hiện trạng nghèo và giảm nghèo ở xã Phú Lương, nguyên nhân và các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập và đói nghèo, từ đó đưa ra một số giải pháp cơ bản giúp người dân XĐGN. 2.3.2. Thời gian: Nghiên cứu hiện trạng nghèo và giảm nghèo trong khoảng thời gian từ năm 2000 - 2013. 2.3.3. Không gian: Khoá luận được thực hiện tại 25 xóm ở xã Phú Lương - Huyện Lạc Sơn - Tỉnh Hoà Bình 4. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu Vấn đề đói nghèo và XĐGN là một yêu cầu cần thiết cho mọi dân tộc, mọi quốc gia trên thế giới, vì vậy nó được quan tâm bởi nhiều tổ chức và các nhà nghiên cứu Liên Hợp Quốc, Ngân hàng thế giới (WB) hằng năm vẫn công bố tình hình đói nghèo trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Năm 2000, WB chính thức công bố “Báo cáo về tình hình phát triển thế giới - tấn công nghèo đói” ở tầm vĩ mô. Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, các tổ chức quốc tế ở Việt Nam đã dần phác hoạ bức tranh toàn cảnh về đói nghèo ở Việt Nam, “Việt Nam đánh giá đói nghèo và chiến lược” của WB vào tháng 1 năm 1995 đã xem xét tình trạng đói nghèo của cả nước ta trong bối cảnh KT - XH khi vừa kết thúc chiến tranh và tiến hành đổi mới. Hội nghị nhóm tư vấn các nhà tài trợ cho Việt Nam đã thể hiện diễn biến đói nghèo qua “Báo cáo phát triển Việt Nam năm 2005 - Tấn công đói nghèo”. Báo cáo đặc biệt hữu ích khi đưa cách tiếp cận để giải quyết nghèo khổ bền vững với 3 trụ cột: Tạo cơ hội, đảm bảo sự bình đẳng, giảm bớt nguy cơ tổn thương. “Nghèo - Báo cáo phát triển Việt Nam 2004” đã chỉ ra giảm nghèo ở Việt Nam đứng trước nhiều khó khăn, xuất phát từ chính sách và tăng trưởng kinh tế. Trong nghiên cứu “Giảm nghèo và rừng ở Việt Nam” năm 2004, tác giả WIlliam D. Sunderlin và Huỳnh Thu Ba đi tìm mối quan hệ giữa rừng và giảm nghèo, những tác động tích cực của rừng đến giảm nghèo là không phủ nhận, 3 tuy nhiên nghiên cứu chưa đánh giá được cụ thể tác động của rừng đến giảm nghèo ở mức độ nào. Trong khuôn khổ dự án hợp tác Việt Nam - Canada “Một số vấn đề giảm nghèo ở các dân tộc thiểu số Việt Nam” năm 2003, TS. Bùi Minh Đạo phân tích khá chi tiết hiện trạng đói nghèo ở vùng dân tộc thiểu số. Năm 2010, Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam công bố “Mục tiêu phát triển thiên niên kỉ 2010 - Việt Nam 2/3 chặng đường thực hiện các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ hướng tới năm 2015”, báo cáo đánh giá những thành tựu của Việt Nam đạt được trong mục tiêu xoá bỏ tình trạng nghèo cùng cực, thiếu đói, Báo cáo cũng chỉ ra thách thức công cuộc XĐGN thời gian tới. Đây là tài liệu mang tính pháp lý cao. Tại Hoà Bình đã có luận văn thạc sĩ “Nghèo và vấn đề giảm nghèo ở tỉnh Hoà Bình”, năm 2010, tác giả Phan Thị Thu Hằng, luận văn đã phân tích cụ thể bức tranh toàn cảnh nghèo khổ tỉnh Hoà Bình. Cùng với đó là nhiều tài liệu, báo cáo của các cơ quan, ban ngành như: Sở LĐTB và XH, ban dân tộc, tôn giáo, cục thống kê..., kỷ yếu hội đồng nhân dân các xã, huyện và tỉnh các nhiệm kì đều có nói đến vấn đề này. Từ những công trình trên, tôi thấy tầm quan trọng của việc nghiên cứu XĐGN trong phạm vi hẹp hơn, để nắm bắt được tình hình XĐGN một cách cụ thể hơn. 5. Quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Quan điểm - Quan điểm tổng hợp lãnh thổ: Các chỉ tiêu về đói nghèo có mối quan hệ qua lại với nhau và chịu tác động của nhiều yếu tố: tự nhiên, KT - XH. Tuỳ thuộc vào sức ảnh hưởng của từng yếu tố mà nghèo đói diễn ra với mức độ khác nhau. Vì vậy, nghiên cứu vấn đề đói nghèo ở xã Phú Lương - Huyện Lạc Sơn Tỉnh Hoà Bình cần xem xét sự tác động của các đối tượng như: tự nhiên, dân cư, KT - XH đối với vấn đề nghiên cứu một cách toàn diện và khách quan. - Quan điểm hệ thống: Đói nghèo ở xã Phú Lương là một hệ thống nhỏ trong hệ thống đói nghèo ở phạm vi cao hơn là tỉnh Hoà Bình và vùng Tây Bắc, 4 vì vậy khi nghiên cứu đói nghèo ở xã Phú Lương cần tìm hiểu sự tác động qua lại trong một hệ thống và các hệ thống khác nhau. - Quan điểm lịch sử - viễn cảnh: Đói nghèo là một hiện tượng xã hội phát sinh và tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định, tuỳ theo thời kỳ các nhân tố ảnh hưởng đến đói nghèo và mức độ nghèo khác nhau. Theo quan điểm lịch sử khi xem xét hiện tượng đói nghèo, nghiên cứu trong một khoảng thời gian liên tục từ quá khứ đến hiện tại và trong tương lai. - Quan điểm kinh tế: Quan điểm này được thể hiện thông qua một số chỉ tiêu kinh tế cụ thể như: Tốc độ tăng trưởng, hiệu quả kinh tế, chuẩn nghèo, tỉ lệ hộ nghèo. Trong nghiên cứu XĐGN ở xã Phú Lương áp dụng quan điểm này có thể thấy và cụ thể hơn các chỉ tiêu KT - XH. - Quan điểm phát triển bền vững: Quan điểm này đòi hỏi sự đảm bảo bền vững về cả ba mặt: kinh tế, xã hội, môi trường. - Quan điểm xã hội học: Quan điểm xã hội học giúp cho đề tài nhìn nhận và đánh giá tác động của chính sách xã hội của xã nói riêng, tỉnh Hoà Bình nói chung đến giảm nghèo và ý nghĩa của nó trong việc cải thiện và nâng cao mức sống của người dân. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Cơ sở phương pháp luận: Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. 5.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể - Phương pháp thu thập số liệu đã công bố: Tài liệu thứ cấp là các tài liệu đã được công bố như các văn kiện, nghi quyết Đảng Bộ các cấp. Tác giả tiến hành thu thập các số liệu phản ánh tình trạng đói nghèo của xã. Đó là những số liệu đã có trong báo cáo của Hội Đồng Nhân Dân, UBND và các ban ngành liên quan của xã. - Phương pháp phân tích tổng hợp: Sử dụng để phân tích các số liệu, tài liệu thu thập được trên cơ sở đó tổng hợp khái quát hoá, rút ra các kết luận, các nhận định khoa học phục vụ mục đích nghiên cứu tình hình XĐGN ở xã Phú Lương. 5 - Phương pháp khảo sát thực địa: Được tiến hành tại xã Phú Lương, mà tiêu biểu là 5 xóm của xã, nhằm kiểm tra, đánh giá và thu nhập bổ sung các tư liệu, số liệu, hình ảnh về thực trạng đói nghèo ở xã. - Phương pháp bản đồ, biểu đồ và ứng dụng Công nghệ thông tin: Là phương pháp và cũng là công cụ quan trọng trong nghiên cứu Địa lý, các bản đồ là những tài liệu tham khảo và cũng là sản phẩm của quá trình nghiên cứu. Các biểu đồ là hình ảnh trực quan sinh động được xây dựng trên cơ sở các bảng số liệu. Sử dụng Công nghệ thông tin nhằm xây dựng các, lược đồ, sơ đồ và biểu đồ liên quan tới hiện trạng sử dụng, sự phân hoá và nguyên nhân đói nghèo trên địa bàn nghiên cứu. 6. Những đóng góp của khoá luận Những nghiên cứu về đói nghèo ở tỉnh là không nhiều, nhất là khi xem xét đói nghèo ở cấp thấp hơn (cấp xã), bên cạnh tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của vùng Tây Bắc và tỉnh Hoà Bình, khoá luận đã đưa ra hệ thống tiêu chí và đánh giá phù hợp với khu vực vùng sâu, vùng xa của tỉnh Hoà Bình. Đồng thời đánh giá ảnh hưởng của tự nhiên, KT - XH đến mức sống dân cư xã Phú Lương. Nghiên cứu thực trạng và sự phân hoá nghèo khổ ở xã Phú Lương. Từ đó, tìm hiểu những nguyên nhân và đề xuất được một số giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn xã. 7. Bố cục của khoá luận Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục khoá luận bao gồm 3 chương: Chƣơng 1. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn về đói nghèo và XĐGN. Chƣơng 2. Thực trạng nghèo và XĐGN trên địa bàn xã Phú Lƣơng huyện Lạc Sơn - tỉnh Hoà Bình. Chƣơng 3. Một số giải pháp về XĐGN trên địa bàn xã Phú lƣơng huyện Lạc Sơn - tỉnh Hoà Bình. 6 NỘI DUNG CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN VỀ ĐÓI NGHÈO VÀ XĐGN 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm, phương pháp tiếp cận và thước đo 1.1.1.1. Khái niệm a. Quan niệm đói nghèo trên thế giới Trên thế giới các quốc gia phát triển không đồng đều, có một số nước giàu, nhưng còn nhiều nước nghèo. Tuy nhiên có nhiều nước giàu nhưng không phải đã hết nghèo. Quan niệm về nghèo đói hay nhận dạng về nghèo đói của từng quốc gia hay từng vùng, từng nhóm dân cư nhìn chung có sự khác biệt đáng kể, tiêu chí chung nhất để xác định nghèo đói vẫn là mức thu nhập hay tiêu chí thoả mãn những nhu cầu cơ bản nhất của con người về ăn, ở, mặc, y tế, giáo dục, văn hoá, đi lại và giao tiếp xã hội. Sự khác nhau chung nhất là sự thoả mãn ở mức cao hay là mức thấp đều phụ thuộc vào trình độ phát triển KT - XH cũng như phong tục tập quán của từng vùng, từng quốc gia.  Tại Hội nghị về chống nghèo đói do Uỷ Ban kinh tế - xã hội khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (ESCAP) tổ chức tại Băng Cốc - Thái Lan tháng 9 năm 1993, các quốc gia trong khu vực đã thống nhất cho rằng: “Nghèo đói là tình trạng của một bộ phận dân cư không có khả năng thoả mãn nhu cầu cơ bản của con người, mà những nhu cầu ấy phụ thuộc vào trình độ và sự phát triển kinh tế - xã hội, phong tục tập quán của từng vùng và những phong tục ấy đã được xã hội thừa nhận”.[1] Theo khái niệm này thì đói nghèo được hiểu theo ba khía cạnh: (1) Nhu cầu cơ bản của con người là: ăn, ở, mặc, y tế, giáo dục, văn hoá, đi lại, và giao tiếp xã hội. (2) Nghèo thay đổi theo thời gian: Thước đo nghèo khổ sẽ thay đổi theo thời gian, khi kinh tế càng phát triển thì tiêu chí đánh giá đói nghèo càng cao. (3) Nghèo thay đổi theo không gian: Nghèo đói có sự thay đổi khác nhau giữa các vùng, các quốc gia và khu vực. 7  Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO): Báo cáo diễn giải, nghèo có nghĩa là “Không có nhà cửa, quần áo, ốm đau và không có ai chăm sóc, mù chữ và không được đến trường. Người nghèo dễ bị tổn thương trước những sự biểu hiện bất lợi nằm ngoài khả năng kiểm soát của họ. Họ thường bị các thể chế của Nhà nước và xã hội đối xử tàn tệ, bị gạt ra rìa và không có tiếng nói quyền lực trong các thể chế đó”[1].  Tại Hội nghị thượng đỉnh thế giới về phát triển xã hội tổ chức tại Copenhagen - Đan Mạch năm 1995, Hội nghị đã đưa ra một định nghĩa cụ thể hơn về nghèo như sau: “Người nghèo là tất cả những ai mà thu nhập thấp hơn dưới 1đô la (USD) mỗi ngày cho mỗi người, số tiền được coi như mua những sản phẩm thiết yếu để tồn tại”.  Trong “Báo cáo về tình hình phát triển thế giới - Tấn công nghèo đói”, năm 2000, WB thừa nhận quan điểm truyền thống hiện nay về đói nghèo: “Đói nghèo không chỉ bao hàm sự khốn cùng về vật chất (được đo lường theo khái niệm thích hợp về thu nhập hoặc tiêu dùng) mà còn là sự hưởng thụ thiếu thốn về giáo dục và y tế”.  Tuy vậy cũng có quan niệm khác về nghèo đói mang tính kinh điển hơn, triết lí hơn của chuyên gia hàng đầu của tổ chức lao động quốc tế (ILO). Ông Abplase - người được giải Nobel về kinh tế năm 1997: “Nghèo đói là sự thiếu cơ hội lựa chọn tham gia vào phát triển cộng đồng”. Xét cho cùng, tồn tại của con người nói chung và người giàu, người nghèo nói riêng, sự khác nhau để phân biệt giữa họ chính là cơ hội lựa chọn của mỗi người trong cuộc sống và thông thường người giàu có cơ hội lựa chọn nhiều hơn người nghèo.  Để đánh giá rõ hơn mức độ nghèo, người ta chia thành 2 loại là nghèo tuyệt đối và tương đối: - Nghèo tuyệt đối (nghèo thu nhập): Đo lường mức chi tiêu cần thiết để đảm bảo một người có thể mua được một lượng lương thực, thực phẩm tương đương 2100 - 2300 Kcalo/người/ngày. Mức nghèo tuyệt đối là thước đo dễ lượng hoá để mô tả tình trạng đói nghèo. 8 - Nghèo tương đối được Rebert Mc Mamara - Nguyên Tổng giám đốc WB định nghĩa: “Nghèo ở mức độ tương đối là sống ở ranh giới ngoài cùng của tồn tại. Những người nghèo tương đối là những người phải đấu tranh để sinh tồn trong các thiếu thốn tồi tệ và tình trạng bỏ bê và mất phẩm cách vượt qua sức tưởng tượng mang dấu ấn của cảnh ngộ may mắn của tri thức chúng ta”. Mức nghèo tuyệt đối có phương pháp tính toán riêng nên ranh giới nghèo tuyệt đối được xác lập cụ thể. Ngược lại ranh giới của nghèo tương đói rất khó xác định bởi không có một tiêu chuẩn chung để áp dụng, nó phụ thuộc chủ yếu vào tình hình kinh tế - chính trị - xã hội của từng quốc gia và mức độ quan tâm, điều chỉnh của chính quốc gia đó. Những tiêu chí đánh giá nghèo đói dù xuất phát từ tổ chức nào và ở thời điểm nào thì về cơ bản cũng đều có sự thống nhất về ba khía cạnh của người nghèo: (1) Không được hưởng những nhu cầu cơ bản nhất ở mức tối thiểu dành cho con người. (2) Có mức sống thấp hơn mức sống trung bình của cộng đồng dân cư. (3) Thiếu cơ hội lựa chọn tham gia vào quá trình phát triển cộng đồng. b. Quan niệm đói nghèo ở Việt Nam Các tài liệu và các công trình nghiên cứu của hầu hết các tác giả Việt Nam đều thống nhất với định nghĩa chung về nghèo do Uỷ Ban Kinh tế xã hội Châu Á - Thái Bình Dương của Liên Hợp Quốc (ESCAP) đưa ra tại Hội nghị tổ chức tại Băng Cốc - Thái Lan vào tháng 9 năm 1993. Ngoài định nghĩa chung về đói nghèo, nước ta còn sử dụng rộng rãi hai định nghĩa về cơ bản cũng đều bắt nguồn từ WB. - Nghèo đói chung (tương đương với nghèo tương đối, nghèo về con người): Được xác định bằng số tiền chi phí để mua đủ một lượng hàng hoá lương thực thực phẩm, tương đương với mức tiêu dùng năng lượng 2100 Kcalo/ người/ngày và một số mặt hàng phi LTTP... - Nghèo đói LTTP (tương đương với nghèo tuyệt đối, nghèo về thu nhập WB): Được xác định bằng số tiền chi phí cho nhu cầu thiết yếu để duy trì sự sống với năng lượng 2100 Kcalo/người/ngày. 9 Điểm khác biệt so với nhiều nước là bên cạnh khái niệm nghèo nước ta còn sử dụng khái niện đói để phân biệt mức độ nghèo của một bộ phận dân cư. Đói là tình trạng một bộ phân dân cư nghèo có mức sống dưới mức tối thiểu và thu nhập không đủ đảm bảo nhu cầu về vật chất để duy trì cuộc sống. Đó là những bộ phận dân cư thiếu ăn hằng năm, đứt bữa từ 1 đến 2 tháng, thường vay nợ của cộng đồng và thiếu khả năng chi trả [6]. Hiện nay, tình trạng đói đã không được nhắc đến trong văn kiện chính thức của Đảng năm 2001. Tuy vậy, cụm từ “XĐGN” vẫn được sử dụng, chỉ một nội dung hẹp hơn là đấu tranh giảm nghèo, tiến tới xoá nghèo. 1.1.1.2. Phương pháp tiếp cận và thước đo a. Phương pháp tiếp cận Chuẩn nghèo là thước đo mức sống của dân cư để phân biệt trong xã hội, ai thuộc diện nghèo và ai thuộc diện không nghèo. Trải qua hơn 1 thế kỉ, trên thế giới đã hình thành 3 phương pháp tiếp cận chuẩn nghèo chủ yếu sau: Phương pháp dựa vào nhu cầu chi tiêu; phương pháp dựa vào thu nhập thực tế; phương pháp dựa vào đánh giá của người dân. Trong ba phương pháp trên thì 2 phương pháp đầu được các quốc gia sử dụng khá phổ biến, phương pháp cuối lại được hầu hết các tổ chức phi chính phủ (NGOs) sử dụng trong việc xác định hộ nghèo trong các dự án giảm nghèo và phát triển cộng đồng (PPA). b. Thước đo  Tiêu chí đánh giá đói nghèo trên thế giới - Chỉ tiêu thu nhập Thu nhập bình quân theo đầu người là một chỉ tiêu quan trọng phản ánh được quy mô, trình độ phát triển kinh tế và mức sống của người dân trong một nước. Hiện nay WB sử dụng hai phương pháp tính toán chủ yếu là: Phương pháp Atlat (phương pháp theo tỉ giá hối đoái) và phương pháp bình quân thu nhập mỗi nước theo sức mua tương đương (Parachasing Power Parity - PPP). WB sau nhiều cuộc điều tra trên toàn cầu đã đưa ra ngưỡng nghèo chung (theo PPP): + Đối với các nước thu nhập thấp: dưới 1 USD/người/ngày. 10 + Đối với nước nhập trung bình thấp: dưới 2 USD/người/ngày. Ngoài ra, còn có một số chuẩn nghèo khuyến nghị cho các quốc gia: + Đối với các nước chậm phát triển: 0,5 USD/người/ngày. + Đối với các nước đang phát triển: 1USD/người/ngày. + Đối với các Châu Mĩ và các nước đang phát triển ở mức khá: 2 USD/người/ngày. + Đối với các nước Châu Âu: 4 USD/người/ngày. + Đối với các nước công nghiệp: 14 USD/người/ngày. - Chỉ tiêu dinh dưỡng Nhu cầu về dinh dưỡng là nhu cầu cơ bản và tối thiểu của con người để tồn tại, hoạt động và tái tạo sức lao động. Trong nhiều năm, các nhà dinh dưỡng của WHO, FAO, các cơ quan quốc gia và quốc tế đã đưa ra mức dinh dưỡng tối thiểu, cần thiết cho mỗi cơ thể theo thể trạng con người là 2100Kcalo mà WHO đưa ra đã dựa trên nhiều lần đánh giá và kiểm nghiệm. WB xây dựng ngưỡng nghèo trên cơ sở xác định nhu cầu tiêu dùng về lương thực của con người, là mức chi dùng tối thiểu, được xác định như tổng số tiền chi cho giỏ tiêu dùng trong thời gian nhất định, bao gồm một lượng tối thiểu lương thực thực phẩm và đồ dùng cá nhân cần thiết bảo đảm cuộc sống và sức khoẻ một người ở độ tuổi trưởng thành và các khoản chi bắt buộc khác, cụ thể là: + Ngưỡng nghèo thứ nhất: Là số tiền cần thiết để mua số lượng lương thực, lượng lương thực này phải đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng đủ 2100 Kcalo cho mỗi người mỗi ngày (gồm 40 loại sản phẩm), được gọi là nghèo lương thực. + Ngưỡng nghèo thứ hai: Bao gồm chi tiêu cho sản phẩm lương thực và phi lương thực gọi là ngưỡng nghèo chung. Nghèo đói chịu tác động của nhiều nhân tố như: kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội nên chưa thể coi 3 phương pháp trên là căn cứ để đánh giá mức độ giàu nghèo của một quốc gia. Vì vậy Liên Hợp Quốc đã sử dụng chỉ số nghèo khổ Human Porerty Index (HPI), cách tính HPI dành cho các nước đang phát triển (HPI - 1) dựa vào chỉ số phát triển con người HDI. Giá trị HPI càng cao thì mức độ nghèo khổ càng lớn và ngược lại. 11