TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
----- -----
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
ðỀ TÀI
T Ì N H HÌ N H T Ộ I PHẠ M Ở T R Ẻ V Ị TH À N H N I ÊN H I ỆN N A Y
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Giáo viên hướng dẫn:
HUỲNH THỊ SINH HIỀN
Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN THỊ PHƯƠNG NGỌC
MSSV: 5044120
Lớp: Tư pháp - K30
Cần Thơ, 5/2008
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
...................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Trung ..............................................................................................................................
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
Trung ..............................................................................................................................
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
..............................................................................................................................
MỤC LỤC
Trang
CHƯƠNG 10 MỘT SỐ VẤN ðỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VỀ TÌNH
HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN HIỆN NAY ............................................... 10
1.1 MỘT SỐ VẤN ðỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN10
1.1.1 Khái niệm về tội phạm .............................................................................. 10
1.1.2 Khái niệm về tình hình tội phạm............................................................... 11
1.1.3 Tìm hiểu về người chưa thành niên ......................................................... 12
1.1.3.1 Khái niệm .......................................................................................... 12
1.1.3.2 ðặc ñiểm về tâm, sinh lý ở trẻ vị thành niên ...................................... 13
1.1.3.3 Xác ñịnh tuổi phạm tội của trẻ vị thành niên theo quan ñiểm của các
nước ............................................................................................................... 14
1.1.3.4 Tuổi phạm tội trẻ vị thành niên theo qui ñịnh của pháp luật Việt Nam 15
1.1.4 ðặc ñiểm về tình hình tội phạm ở trẻ vị thành niên................................... 15
1.1.4.1 Về tính chất nhóm của tội phạm vị thành niên thực hiện ..................... 16
1.1.4.2 Về thời gian, ñịa ñiểm phạm tội ở trẻ vị thành niên ............................ 17
1.1.4.3 Về ñối tượng xâm hại của tội phạm vị thành niên ............................... 17
1.1.4.4 Về nhân thân của tội phạm vị thành niên............................................ 17
1.2 THỰC TRẠNG VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN............... 18
1.2.1 Thông số về lượng của tình hình tội phạm vị thành niên........................... 20
1.2.1.1 Thông số về tội phạm rõ ..................................................................... 21
1.2.1.2 Thông số về tội phạm ẩn ..................................................................... 22
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
1.2.2 Thông số về cơ cấu tình hình tội phạm trẻ vị thành niên ........................... 25
1.2.3 Thông số về tính chất của tình hình tội phạm vị thành niên ...................... 34
1.2.4 Thông số về nhân thân của người chưa thành niên phạm tội ...................... 36
1.2.4 Thông số về mức ñộ của tình hình tội phạm vị thành niên ......................... 43
1.2.5 Thông số về ñộng thái của tình hình tội phạm vị thành niên ..................... 47
1.2.6 Thông số về thiệt hại do tình hình tội phạm chưa thành niên gây ra........... 52
CHƯƠNG 2 NGUYÊN NHÂN VÀ ðIỀU KIỆN CỦA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM
CHƯA THÀNH NIÊN ............................................................................................ 55
2.1 TÌM HIỂU CHUNG VỀ NGUYÊN NHÂN VÀ ðIỀU KIỆN CỦA TÌNH
HÌNH TỘI PHẠM ............................................................................................... 55
2.1.1 Nguyên nhân và ñiều kiện tình hình tội phạm nói chung .......................... 55
2.1.2 Nguyên nhân và ñiều kiện của tình hình tội phạm chưa thành niên........... 56
2.1.2.1 Nguyên nhân từ phía gia ñình................................................................. 57
2.1.2.1.1 Những sai lầm trong việc giáo dục gia ñình ................................... 57
2.1.2.1.2 Sự không gương mẫu của cha mẹ và các thành viên khác ............... 60
2.1.2.1.3 Sử dụng quyền uy và sự áp ñặt của bố mẹ ñối với con cái. .............. 61
2.1.2.1.4 Cấu trúc của gia ñình không hoàn thiện........................................... 63
2.1.2.1.5 Hoàn cảnh gia ñình ......................................................................... 64
2.1.2.2 Nguyên nhân từ phía nhà trường ............................................................ 64
2.1.2.2.1 Khái quát chung về tình hình học sinh hiện nay ............................... 65
2.1.2.2.2 Công tác quản lý, giáo dục ở nhà trường chưa chặt chẽ, chưa ñược
quan tâm ñúng mức. ....................................................................................... 66
2.1.2.2.3 Giáo viên cũng là một nguyên nhân quan trọng trong việc phạm tội
của người chưa thành niên. ............................................................................. 68
2.1.2.2.4 Cơ sở vật chất của nhà trường chưa hoàn thiện .............................. 69
2.1.2.3 Nguyên nhân từ phía xã hội.................................................................. 69
2.1.2.3.1 Sự tác ñộng của những biểu hiện tiêu cực và tình trạng vi phạm pháp
luật chung của xã hội...................................................................................... 70
2.1.2.3.2 Ảnh hưởng của ñiều kiện kinh tế ñối với hành vi phạm tội của người
chưa thành niên. ............................................................................................. 71
2.1.2.3.3 Những thiếu sót trong công tác quản lý, giáo dục của các tổ chức,
ñoàn thể xã hội ñối với người chưa thành niên phạm tội ................................. 72
2.1.2.3.4 Hệ thống pháp luật chưa hoàn chỉnh và việc thực thi pháp luật chưa
nghiêm ........................................................................................................... 73
nhânCần
chủ quan
về phía
chưa thành
tội........... 75
Trung tâm2.1.2.4
HọcNguyên
liệu ĐH
Thơ
@ người
Tài liệu
học niên
tậpphạm
và nghiên
cứu
CHƯƠNG 3 PHÒNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN VÀ
MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ............................................................................................ 78
3.1 HOẠT ðỘNG PHÒNG NGỪA NGƯỜI CHƯA THÀNH NIÊN PHẠM TỘI.
.............................................................................................................................. 78
3.1.1 Hoạt ñộng phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội ............................ 78
3.1.2 ðặc trưng của phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội. ..................... 79
3.1.2.1 ðối tượng ........................................................................................... 79
3.1.2.2 Chủ thể ............................................................................................... 79
3.1.2.3 Các biên pháp tiến hành ...................................................................... 79
3.1.2.4 Mục ñích............................................................................................. 79
3.1.3 Ý nghĩa của biện pháp phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội ........ 79
3.2 GIA ðÌNH ðỐI VỚI CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG TỘI PHẠM Ở TRẺ
EM VỊ THÀNH NIÊN. ........................................................................................ 80
3.2.1 Cha mẹ phải dạy con biết cách làm người................................................. 80
3.2.2 Gia ñình với việc ñiều chỉnh hành vi lệch chuẩn của trẻ em...................... 83
3.2.3 Quản lý giáo dục con em trong gia ñình không phạm tội và tệ nạn xã hội. 89
3.3 NHÀ TRƯỜNG TRONG CÔNG TÁC PHÒNG CHỐNG TỘI PHẠM Ở
TRẺ EM CHƯA THÀNH NIÊN. ........................................................................ 94
3.3.1 Nhà trường phải là ñầu mối tiếp nối giữa cá tổ chức, các lực lượng gia ñình,
xã hội tham gia làm công tác giáo dục................................................................ 94
3.3.2 Nhà trường tổ chức cho học sinh tham gia các hoạt ñộng phù hợp với lứa
tuổi, trình ñộ ñiều kiện của nhà trường. .............................................................. 95
3.3.3 Nâng cao trình ñộ chuyên môn nghiệp vụ, trách nhiệm cho giáo viên....... 96
3.3.4 Nâng cao trình ñộ sư phạm, những hiểu biết về phương pháp giáo dục, tổ
chức, quản lý các em ở nhà. ............................................................................... 96
3.3.5 Khai thác những khả năng giáo dục của ñịa phương ................................. 96
3.3.6 ðề xuất với ñịa phương các chủ trương xây dựng môi trường giáo dục của
khu vực lành mạnh............................................................................................. 97
3.4 CÁC GIẢI PHÁP CỦA NHÀ NƯỚC VÀ XÃ HỘI TRONG PHÒNG
CHỐNG TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN............................................................ 98
3.4.1 Các giải pháp mang tính chất chung, toàn xã hội ....................................... 98
3.4.2 Các giải pháp mang tính chuyên môn nghiệp vụ...................................... 100
3.4.3 Các biện pháp phòng ngừa cá biệt ñối với người chưa thành niên phạm tội.
......................................................................................................................... 103
3.4.4 Giải pháp phòng ngừa tội phạm vị thành niên ñi từ các tổ chức khác trong xã
hội.................................................................................................................... 104
3.5 NHỮNG KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ðỘNG
PHÒNG
CHƯA
THÀNH
NIÊN
PHẠM
Trung tâm
HọcNGỪA
liệu NGƯỜI
ĐH Cần
Thơ
@ Tài
liệu
họcTỘI.........................
tập và nghiên107
cứu
3.5.1 Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật ñảm bảo cho nhiệm vụ phòng
ngừa người chưa thành niên phạm tội............................................................... 107
3.5.2 Cần phải xây dựng Tòa án dành riêng cho tội phạm vị thành niên ........... 108
3.5.3 Các biện pháp tiến hành quản lý chặt chẽ các em có biểu hiện làm trái pháp
luật và có biểu hiện tại cơ sở. ........................................................................... 109
3.5.4 Áp dụng và nhân rộng những mô hình phòng chống tội phạm có hiệu quả ở
các ñịa phương ......................................................................................................
.............................................................................................................................. …79
3.5.5 Áp dụng, nhân rộng những mô hình thực tiễn ñang ñược áp dụng trong việc
giáo dục người chưa thành niên phạm tội ........................................................... 80
3.5.5 Cần phải có một giải pháp mới trong công tác ngăn chặn văn hóa phẩm ñồi
trụy. ................................................................................................................1142
LỜI NÓI ðẦU
1.Tính cấp thiết của ñề tài
Trẻ em, người chưa thành niên hay trẻ vị thành niên dù ở giai ñoạn nào của sự
phát triển và tồn tại của xã hội cũng giữ một vị trí vô cùng quan trọng. Các em không
chỉ góp phần kiến tạo nên gia ñình, duy trùy giống nòi mà còn là nhân tố giúp ñánh giá
ñúng mức ñộ ổn ñịnh của xã hội, khả năng phát triển kinh tế và trình ñộ pháp luật của
quốc gia ñó, ñồng thời nó cũng phản ánh ñược ñặc ñiểm của thời ñại ngày nay. Chính
vì ñiều ñó, các em có ñủ lí lẽ ñể ñược bảo vệ, chăm sóc và giáo dục một cách chu ñáo,
tận tụy của gia ñình, nhà trường và xã hội ñể các em có ñiều kiện phát triển toàn diện
cả về thể chất lẫn tinh thần. Tất nhiên, hoàn cảnh sống, dù không phải mọi lúc mọi nơi
ñiều có thể ñáp ứng một cách ñầy ñủ về vật chất cho các em, nhưng phải bảo ñảm cho
các em ñược sống trong tình yêu thương, và giáo dục tốt ñó mới là ñiều chính yếu.
Môi trường sống trong lành giúp các em sớm ñịnh hướng ñược sự hình thành và phát
triển nhân cách. Trở thành những con người hữu dụng của gia ñình và ñất nước.
ðặc biệt trong năm gần ñây, ñất nước ta ñang tiến hành công cuộc ñổi mới sâu
sắc và toàn diện trên tất cả các lĩnh vực: chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội nhằm
thực hiện dân giàu nước mạnh xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. ðể thực hiện mục
tiêu ñó, ðảng, Nhà nước và nhân dân ta phải tiến hành ñồng thời nhiều nhiệm vụ quan
Trung trọng
tâmkhác
Họcnhau,
liệutrong
ĐHñóCần
Thơ
tậpquốc
và gia
nghiên
cứu
có nhiệm
vụ @
ñấu Tài
tranh liệu
bảo vệhọc
an ninh
và giữ gìn
trật tự an toàn xã hội. Trong công cuộc ñổi mới ñó bên cạnh những thành tựu về nhiều
mặt gặt hái ñược trong quá trình xây dựng, ñổi mới, hội nhập với thế giới thì chúng ta
cũng không trách khỏi những ảnh hưởng tiêu cực và những vấn nạn ñang diễn ra lan
tràn trong cuộc sống. Vì thế mỗi chúng ta ñặc biệt là gia ñình, nhà trường, và pháp luật
không thể không dành sự quan tâm ñúng mức, sâu sắc, triệt ñể ñến những vấn ñề ñang
nẩy sinh trong ñó có tình trạng trẻ vị thành niên phạm tội. Vì họ là những trụ cột tương
lai của ñất nước và ñất nước phát triển hay không phụ thuộc phần lớn ở họ. Mặc dù
tình hình trẻ vị thành niên phạm tội dù xuất hiện từ lâu nhưng việc phạm tội của họ
trước ñây ít về số lượng, ñơn giản về hành vi, nhỏ hẹp về qui mô. Nhưng hiện nay, khi
xã hội bị ảnh hưởng bởi các mặt tiêu cực của quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại hóa
và sự du nhập các nền văn hóa trên thế giới một cách rõ nét, cả về ñời sống vật chất và
tinh thần của nhân dân cũng bị chi phối, ảnh hưởng. Trong ñó, trẻ vị thành niên là ñối
tượng bị chi phối, ảnh hưởng lớn lao nhất bởi những ñặc ñiểm tâm sinh lý của họ. Vì
vậy tình hình người chưa thành niên phạm tội diễn biến ngày càng phức tạp, số lượng
phạm tội ngày càng tăng lên, tính chất phạm tội ngày càng nguy hiểm, hành vi và qui
mô phạm tội cũng lan rộng. Trước thực tế ñó nếu không có biện pháp hạn chế, khắc
phục thì chính nó sẽ tàn phá lại xã hội – nơi ñã sinh ra nó.
2. Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài
Mục tiêu nghiên cứu của ñề tài là nghiên cứu về tình hình tội phạm vị thành
niên trong giai ñoạn hiện nay. Nhưng mục ñích chính là thông qua việc nghiên cứu này
ñể tìm ra nguyên nhân, ñiều kiện dẫn ñến tình trạng phạm tội và cách phòng ngừa trẻ
vị thành niên trong thời kì hiện nay và ñặc biệt là trong nền kinh tế mở của nước ta
hiện nay.
3. Phạm vi nghiên cứu của ñề tài
Phạm vi nghiên cứu của ñề tài sẽ ñề cập ñến tình hình trẻ vị thành niên phạm tội
hiện nay. Bên cạnh ñó thì tiêu ñiểm ñược tập trung phân tích ñó là trạng hình phạm tội
của trẻ vị thành niên hiện nay ñể biết ñược tính phức tạp và ngày càng nghiêm trọng
của chúng. ðồng thời cũng nghiên cứu về những nguyên nhân, ñiều kiện dẫn ñến tình
trạng phạm tội của người chưa thành niên. Và ñể làm rõ cho tình hình trẻ vị thành niên
phạm tội hiện nay, em sẽ trình bày tình trạng này ở một số tỉnh tiêu biểu như tại thành
phố Cần thơ, thành phố Hồ Chí Minh,…. Từ ñó em sẽ ñưa ra một số kiến nghị về việc
phòng chống trẻ vị thành niên phạm tội trên cơ sở thực tiễn và lí luận nhằm phục vụ
cho công tác phòng chống trẻ em phạm tội ở nước ta ngày càng vững mạnh và ñạt kết
quả cao hơn.
4. Phương pháp nghiên cứu của ñề tài
Trên cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu là nền tảng cơ bản ñể
xây dựng ñề tài với nội dung và hình thức logic, khoa học. Cơ sở của việc nghiên cứu
Trung này
tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
là những quy luật ñã ñược các nhà kinh ñiễn của chủ nghĩa Mác-Lênin tìm tòi,
khám phá. ðó là học thuyết duy vật, lịch sử và duy vật biện chứng.
ðể giải quyết những vấn ñề mà ñề tài ñặt ra, nội dung nghiên cứu của luận văn
dựa trên phương pháp nghiên cứu như: phương pháp phân tích luật viết, phương pháp
thu thập số liệu, phương pháp thống kê, phương pháp ñối chiếu, phương pháp so
sánh,…
5. Cơ cấu của ñề tài
Cơ cấu ñề tài gồm 3 phần:
Chương I: Khái niệm và thực trạng về tình hình tội phạm vị thành niên hiện nay
Chương II: Nguyên nhân và ñiều kiện của tình hình tội phạm vị thành niên hiện
nay
Chương III: Phòng ngừa tội phạm vị thành niên và một số kiến nghị
ðể thực hiện ñược ñề tài này xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm Khoa Luật
trong những năm qua ñã cung cấp những kiến thức về thực tiễn, ñã tạo ñiều kiện thuận
lợi cho tôi lựa chọn và thực hiện ñề tài.
Xin chân thành cảm ơn Cô Huỳnh Thị Sinh Hiền bộ môn Tư Pháp và Thầy Nguyễn
Chí Hiếu bộ môn Hành Chính ñã tận tâm giúp ñỡ, chỉ dẫn từ cách thực hiện, tài liệu
cần nghiên cứu cũng như cách xử lý những thông tin có ñược ñến việc sửa chửa những
sai sót trong quá trình thực hiện ñề tài góp phần vào việc hoàn thành ñề tài.
Qua ñây, cũng xin chân thành biết ơn Quý Thầy Cô, các bạn sinh viên Khoa Luật,
trường ðại Học Cần Thơ, biết ơn cán bộ công chức Công an thành phố Cần Thơ, Viện
kiểm sát nhân dân thành phố Cần Thơ ñã ñóng góp ý kiến, cho mượn tài liệu, cung cấp
thông tin ñể ñề tài ñược hoàn thiện hơn.
Dù ñã nhận ñược sự giúp ñỡ, hướng dẫn của Cô Huỳnh Thị Sinh Hiền và Thầy
Nguyễn Chí Hiếu, cùng quý Thầy cô khoa Luật, bạn bè, các cơ quan ñoàn thể. Và ñã
cố gắng cẩn thận trong việc nghiên cứu song do còn ñứng ở góc ñộ là một Cử nhân
Luật ñồng thời thời gian nghiên cứu ñề tài còn hạn hẹp nên chắc chắn luận văn không
tránh khỏi những khuyết ñiểm, thiếu sót. Do ñó, tác giả rất mong ñược sự ñóng góp ý
kiến của Giáo viên hướng dẫn, quý Thầy Cô, bạn bè ñể tác giả hoàn thành tốt luận văn
tốt nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn!
Cần thơ, tháng 5 năm 2008
Tác giả
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Nguyễn Thị Phương Ngọc
CHƯƠNG 1
MỘT SỐ LÝ LUẬN VÀ THỰC TRẠNG VỀ TÌNH HÌNH TỘI
PHẠM VỊ THÀNH NIÊN HIỆN NAY
1.1 MỘT SỐ LÝ LUẬN VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN
1.1.1 Khái niệm về tội phạm
Luật hình sự Việt Nam với vai trò là một ngành luật ñộc lập trong hệ thống
pháp luật, có nhiệm vụ: “…bảo vệ chế ñộ pháp chế xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ
của nhân dân, bảo vệ quyền bình ñẳng giữa các ñồng bào dân tộc, bảo vệ lợi ích của
Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp luật xã
hội chủ nghĩa, chống mọi hành vi phạm tội, ñồng thời giáo dục mọi người ý thức tuân
theo pháp luật, ñấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm.1 ðể thực hiện nhiệm vụ
này, Luật hình sự Việt Nam có phương pháp và ñối tượng ñiều chỉnh riêng nhằm xác
ñịnh những hành vi bị coi là tội phạm và những quy ñịnh về khung hình phạt ñược áp
dụng ñối với tội phạm là người chưa thành niên.
Theo ñiều 8 Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam qui
ñịnh: “Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội ñược qui ñịnh trong Bộ luật hình sự,
do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm
lập, chủ quyền, thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Tổ Quốc, xâm phạm chế
Trung phạm
tâm ñộc
Học
liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
ñộ chính trị, chế ñộ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội,
quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân
phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những
lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa”. Luật hình sự Việt Nam từ trước
ñến nay ñã thừa nhận “nguyên tắc hành vi”. Chỉ bằng hành vi, con người mới có thể
phạm tội. Tức là, chỉ có thể thông qua hành vi con người mới “gây ra hoặc ñe dọa gây
ra” những sự “nguy hiểm ñáng kể” cho xã hội. Những ý nghĩ, tư tưởng dù lệch lạc ñến
ñâu thì cũng không phải là tội phạm nếu chưa ñược thể hiện ra thế giới khách quan
bằng hành vi. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi của con người ñược biểu hiện ra
ngoài thế giới khách quan ñiều là tội phạm. Theo qui ñịnh của Bộ luật hình sự hiện
hành, hành vi bị xem là tội phạm phải có ñủ bốn dấu hiệu: tính nguy hiểm cho xã hội,
tính trái pháp luật hình sự, tính có lỗi, tính chịu hình phạt.
Như vậy tội phạm là khái niệm pháp lý nhưng cũng là khái niệm mang tính
khoa học. Khái niệm này dùng ñể chỉ tất cả những hành vi ñược pháp luật quốc gia
hoặc quốc tế xác ñịnh mà chủ thể thực hiện phải chịu sự cưỡng chế nghiêm khắc nhất
của Nhà nước là hình phạt. ðây cũng là khái niệm cơ bản nhất trong Luật hình sự Việt
Nam, khái niệm này một mặt nó là cơ sở thống nhất cho việc xác ñịnh những tội phạm
1
ðiều 1 Luật hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
cụ thể tại phần các tội phạm trong Bộ Luật hình sự mặt khác thì nó cũng trực tiếp phản
ánh một cách rõ nét những nguyên tắc cơ bản của luật hình sự Việt Nam. Nội dung của
khái niệm này nó cũng xác ñịnh giới hạn giữa tội phạm và không phải tội phạm, giữa
trách nhiệm hình sự và trách nhiệm pháp lý khác.
Khái niệm về tội phạm cũng là cơ sở ñể xây dựng các cấu thành tội phạm cụ
thể với ý nghĩa là mô hình pháp lý của từng loại tội phạm và qua ñó cũng là
cơ sở ñể quy ñịnh khung hình phạt tương ứng.
1.1.2 Khái niệm về tình hình tội phạm
Theo ñiều 8 Bộ luật hình sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì khái
niệm tội phạm là khái niệm ñơn nhất và cơ bản nhất của Luật hình sự nhằm qui ñịnh
những hành vi nguy hiểm nào cho xã hội là tội phạm.
Và ta có thể hiểu:“ tình hình tội phạm là hiện tượng xã hội tiêu cực mang thuộc
tính xã hội, thường xuyên thay ñổi, giai cấp, pháp luật hình sự và ñược ánh bằng toàn
bộ tình hình, cơ cấu, diễn biến của tổng thể các loại hoặc của một loại tội phạm ñã
xảy ra trong một khoảng thời gian nhất ñịnh và trong một phạm vi nhất ñịnh”2
Khác với khái niệm về tội phạm của Luật hình sự, khái niệm tình hình tội phạm
là khái niệm nghiên cứu tội phạm, phản ánh một cách chung nhất, ñầy ñủ nhất toàn bộ
số lượng cũng như tính chất, mức ñộ nguy hiểm của tội phạm ñã xảy ra trong một
khoảng không gian và thời gian nhất ñịnh. Khái niệm tình hình tội phạm phản ánh một
Trung hiện
tâmtượng
Họctiêuliệu
@hội
Tài
học này
tậpcóvà
nghiên
cứu
cực ĐH
ñang Cần
tồn tại Thơ
trong xã
và liệu
hiện tượng
những
ñặc ñiểm
khác với những hiện tượng tiêu cực khác vì nó là căn cứ cho việc xác ñịnh nguồn gốc
của hiện tượng tiêu cực này ñể từ ñó ñưa ra các giải pháp ñấu tranh nhằm từng bước
ngăn chặn, hạn chế, loại trừ chúng trong cuộc sống xã hội. Những dấu hiệu của tình
trạng phạm tội căn cứ vào tình hình tội phạm ñã xảy ra, diễn biến, cơ cấu và hậu quả
của tội phạm gây ra cho xã hội.
Nhưng thực chất về mặt học thuật, trong lĩnh vực Tư pháp hình sự ở nước ta
hiện nay vẫn chưa có sự thống nhất trong việc sử dụng thuật ngữ “tình hình tội phạm”.
Vì Tội phạm học là một môn khoa học mới mẻ, theo các công trình nghiên cứu tội
phạm học vẫn có những công trình chỉ ñưa ra nội dung khái niệm tình hình tội phạm
mà không rút ra ñịnh nghĩa. Các ñịnh nghĩa này có thể chia thành hai loại, một loại
ñược xây dựng trên cơ sở phân biệt rõ giữa tội phạm và tình hình tội phạm. Ta có thể
thấy qua ñịnh nghĩa sau “tình hình tội phạm là toàn bộ tình hình, cơ cấu, ñộng thái,
diễn biến của các tội phạm hay từng loại tội phạm trong một giai ñoạn nhất ñịnh xảy
ra trong một lĩnh vực, một ñịa phương, trong phạm vi quốc gia, khu vực hoặc toàn thế
giới trong một khoảng thời gian nhất ñịnh”3
2
ðại học quốc gia Hà Nội- Trường ðại học khoa học xã hội và nhân văn - Giáo trình tội phạm học - NXB ðại học quốc gia
Hà Nội
3
tr24--GS.TS Nguyễn Xuân Yêm - Tội phạm học hiện ñại và phòng ngừa tội phạm - NXB Công An nhân dân 2001
Và một loại ñịnh nghĩa khác về tình hình tội phạm là những ñịnh nghĩa không
phân chia rõ ràng giữa tội phạm và tình hình tội phạm. Ví dụ như sau: “tình hình tội
phạm là hiện tượng tiêu cực, trái pháp luật hình sự, mang tính giai cấp và thay ñổi
theo quá trình lịch sử, ñược thể hiện ở tổng hợp các tội phạm cụ thể ñã xảy ra trong xã
hội và trong khoảng thời gian xác ñịnh”4
ðối với các công trình nghiên cứu không sử dụng khái niệm tình hình tội phạm
thường theo hướng không phân biệt rõ giữa tội phạm và tình hình tội phạm. Từ sự
không rõ ràng giữa tội phạm với tình hình tội phạm dẫn ñến sự không thống nhất với
nhau trong việc trình bày khái niệm này dẫn ñến sự nhằm lẫn khái niệm tội phạm và
tình hình tội phạm có thể thay thế cho nhau. Do ñó chúng ta không thể sử dụng cùng
một lúc hai ñịnh nghĩa khác nhau: tội phạm là khái niệm chỉ tội phạm nói chung và
tình hình tội phạm là khái niệm chỉ trạng thái và xu thế vận ñộng của tội phạm. Về mặt
ngôn ngữ thì khái niệm tình hình tội phạm phải ñược hiểu theo nghĩa thứ hai (hay theo
ñịnh nghĩa tr91 - Trường ðại học luật Hà Nội - Giáo trình tội phạm học – NXB Công
An nhân dân 2004). ðó là trạng thái xu thế vận ñộng của tội phạm, trong ñó tình hình
tội phạm của các tội phạm (tội phạm nói chung – tất cả các tội danh); tình hình tội
phạm của nhóm tội phạm (nhóm tội danh); tình hình tội phạm của từng tội danh (tội
danh cụ thể).
Với ñối tượng nghiên cứu như vậy, dù tội phạm học có nghiên cứu tình hình tội
mức Học
ñộ chung
chỉCần
ñề cậpThơ
ñến một
loại tội
phạm
nhưtập
tội tham
nhũng, trốn
Trung ởtâm
liệuhay
ĐH
@ Tài
liệu
học
và nghiên
cứu
thuế,…thì tội phạm học cũng phải ñề cập ñến tình hình tội phạm có nội dung như ñã
ñịnh nghĩa và ý nghĩa của việc nghiên cứu ñó chính là giá trị phòng ngừa tội phạm. Vì
nó là cơ sở cho việc nhận thức ñúng ñắn bản chất, các ñặc ñiểm ñặc trưng của toàn bộ
bức tranh sinh ñộng về tội phạm xảy ra trong xã hội trong từng giai ñoạn, từng thời kỳ
nhất ñịnh ñể từ ñó ñề ra và thực hiện các biện pháp phòng chống tội phạm sát thực trên
qui mô toàn quốc hoặc từng ñịa phương, từng ngành, từng vùng dân cư.
1.1.3 Tìm hiểu về người chưa thành niên
1.1.1
1.1.3.1 Khái niệm
Như chúng ta ñã biết, con người phải ñạt ñến một ñộ tuổi nhất ñịnh nào ñó mới
ñủ khả năng nhận thức và khả năng ñiều khiển hành vi của mình trong mọi ứng xử và
tình huống của cuộc sống. Không thể có người sinh ra ñã có ñủ năng lực trách nhiệm
hành chính, dân sự hay hình sự mà năng lực ñó ñược phát triển và hoàn thiện qua các
cấu tạo sinh học ở cơ thể con người. Như vậy con người phải trải qua những năm
tháng nhất ñịnh mới có ñược năng lực trách nhiệm dân sự hay hình sự.
Ở nước ta, theo Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em, trẻ em là “công dân
Việt Nam dưới 16 tuổi” (ðiều 1). Khái niệm người chưa thành niên ñược sử dụng
trong bộ luật Lao ñộng, Luật Dân sự, Pháp lệnh xử lý hành chính, Bộ luật Tố tụng dân
4
tr91- Trường ðại học luật Hà Nội - Giáo trình tội phạm học – NXB Công An nhân dân 2004
sự và Bộ Luật hình sự. Bộ luật lao ñộng quy ñịnh: “ Người lao ñộng chưa thành niên là
người lao ñộng dưới 18 tuổi và người thành niên là người từ ñủ 18 tuổi trở lên” (ðiều
20)
Và khái niệm tội phạm do người chưa thành niên thực hiện có thể ñược hiểu
theo nhiều nghĩa 5.Theo nghĩa hẹp, thuật ngữ người chưa thành niên phạm tội chỉ biểu
thị người chưa thành niên ñã thực hiện hành vi phạm tội và ñã bị Tòa án chính thức xét
xử và tuyên là có tội. Theo nghĩa rộng, thuật ngữ tình hình tội phạm do người chưa
thành niên thực hiện ñược hiểu là tình hình người chưa thành niên phạm tội thể hiện ở
toàn bộ hành vi nguy hiểm cho xã hội do người chưa thành niên thực hiện trong ñịa
bàn và trong khoảng thời gian nhất ñịnh. Hay chúng ta có thể hiểu ñây là một khái
niệm phản ánh một cách chung nhất, ñầy ñủ nhất toàn bộ số lượng, cũng như tính chất,
mức ñộ nguy hiểm của tội phạm ñã xảy ra trong xã hội ở một khoảng thời gian, không
gian nhất ñịnh.
Những hành vi nguy hiểm cho xã hội do người chưa thành niên thực hiện hoặc
bị pháp luật hình sự ngăn cấm (quy ñịnh) rõ ràng hoặc có thể giải thích theo luật ñịnh
là ñã cấu thành tội phạm. Và tình hình người chưa thành niên phạm tội không phải là
căn bệnh hoặc thực thể bệnh lý mà ñó là hiện tượng xã hội tiêu cực, phổ biến, rộng lớn
về toàn bộ những hành vi nguy hiểm cho xã hội, bị coi là tội phạm của người chưa
thành niên.
ðặc Cần
ñiểm vềThơ
tâm, sinh
lý ở trẻ
vị thành
Trung tâm1.1.2
Học 1.1.3.2
liệu ĐH
@ Tài
liệu
họcniên
tập6 và nghiên cứu
Về mặt sinh lý: trẻ em phát triển rất nhanh về chiều cao và cơ thể. Sinh lý các
em trong giai ñoạn này phát triển là khá hoàn chỉnh về giới tính. ðiều này nó ảnh
hưởng ñến ñời sống tâm lý của các em và cũng là cơ sở gây mất tính cân bằng chung,
tính dễ bị kích thích, tính hiếu ñộng, tính nổi nóng ñặc biệt trên lĩnh vực tình cảm.
Về mặt tâm lý: sự phát triển tâm lý ở lứa tuổi này mang tính chuyển tiếp giữa
giai ñoạn phát triển tâm lý của tuổi thơ và giai ñoạn phát triển tâm lý ñang trưởng
thành, ñồng thời kích thích sự quan tâm ñến giới khác làm xuất hiện những tình cảm
và rung cảm mới.
Tuổi chưa thành niên là tuổi ñang hình thành “cái tôi”, là lứa tuổi biểu hiện và ý
thức cá tính của mình rất rõ nét. Yếu tố ñầu tiên của sự phát triển nhân cách ở tuổi
thành niên là tính tích cực, tính mạnh mẽ của bản thân nhằm lĩnh hội các chuẩn mực
nhất ñịnh, sự hăng hái sôi nổi nhiệt tình trong học tập, trong hoạt ñộng xã hội, trong
việc xây dựng mối quan hệ với người lớn và bạn bè nhằm xây dựng nhân cách cho bản
5
6
Trường ðại học luật Hà Nội - Giáo trình tội phạm học – NXB Công An nhân dân 2004
Tr 186 - GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm - Phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội trách nhiệm của gia ñình nhà trường và xã hội
- NXB Công an nhân dân 2004
thân. Tất cả các em bước vào cuộc sống với tư cách là một thành viên có ñủ giá trị và
sự bình ñẳng. Mặt khác thì ở tuổi này các em cũng thích tò mò, ham hiểu biết.
Do vậy ngoài những tác ñộng tích cực nêu trên thì những ñặc ñiểm ñó lại là
những nguyên nhân dễ dẫn ñến các hành vi lệch chuẩn như: có em vì tò mò, muốn thể
nghiệm bản thân, muốn khám phá sự huyền bí của chất bột màu trắng dẫn ñến nghiện
hút, các em muốn thể hiện và chứng minh mình là anh hùng xa lộ mà ñua xe trái phép,
phóng nhanh vượt ẩu gây tai nạn,…Ngoài ra ở tuổi này cũng xuất hiện những phẩm
chất tâm lý có ảnh hưởng tiêu cực ñến nhận thức tình cảm và ý chí của các em như:
tính hung bạo, tính e thẹn, dễ cáo giận, nhút nhát,…Nhiều khi các em không chịu sự
tác ñộng của người lớn tỏ ra bướng bỉnh, chống ñối và phản kháng, thậm chí thô bạo,
ngang ngược, lầm lì,…những ñặc ñiểm ñó là nguyên nhân dẫn ñến nhiều hành vi mang
tính bạo lực của các em. Chỉ cần va chạm, gây gổ nhỏ với bạn bè là có thể có hành vi
bạo lực ñể giải quyết và ñưa ñến hậu quả nghiêm trọng.
Tuổi chưa thành niên mang tư tưởng tự lập cao. Tuy nhiên ở tuổi này, sự ñánh
giá những phẩm chất tốt (theo nhận thức của các em) thường cao hơn và khả năng kỳ
vọng cao hơn khả năng có thực. Các em ñánh giá về người khác ñầy ñủ hơn, ñúng ñắn
hơn ñánh giá về bản thân, cảm thấy hài lòng khi người xung quanh ñánh giá cao và
quan hệ tốt với mình và sẽ cố gắng ñể ñược khen (hay còn gọi là sự tự khẳng ñịnh
mình). Ngoài ra, các em còn nảy sinh khát vọng làm chủ bản thân, những phản ứng và
của mình
tác ñộng
bản thân
theo những
mẫu mực
với mục
Trung hành
tâmviHọc
liệucóĐH
CầnñếnThơ
@ Tài
liệu học
tậpnhất
và ñịnh,
nghiên
cứu
ñích cụ thể.
Tóm lại: ở tuổi chưa thành niên, những tiền ñề cơ bản của một nhân cách hoàn
chỉnh ñang ñược tạo thành và là cơ sở cho sự phát triển của các em ñến tuổi trưởng
thành. Vì vậy sự biến ñổi trong thời kỳ này là vô cùng quan trọng cần phải ñược chú ý
ñến. Những biến ñổi này ñôi khi phá vỡ những ñặc ñiểm, những hứng thú có từ trước.
Sự phát triển này có tính mạnh mẽ và nhảy vọt nếu không chú ý ñến quá trình giáo
dục, phòng ngừa sẽ không có hiệu quả thì sự hình thành nhân cách ñó sẽ diễn ra một
cách tự phát gây khó khăn trong công tác giáo dục, cho quan hệ giữa trẻ em và người
lớn nên có một số em vi phạm pháp luật và trở thành kẻ phạm tội.
1.1.3
1.1.3.3 Xác ñịnh tuổi phạm tội của trẻ vị thành niên theo quan ñiểm
của các nước
Việc qui ñịnh ranh giới ñộ tuổi thành niên và chưa thành niên còn chưa thống
nhất giữa các Quốc gia và các lĩnh vực xã hội. ðộ tuổi ñược qui ñịnh ñối với người
chưa thành niên phạm tội ở các Quốc gia khác nhau là khác nhau tuỳ thuộc vào nhiều
yếu tố.
ðó là những yếu tố ảnh hưởng ñến khả năng nhận thức, trưởng thành về trí tuệ,
tinh thần và phụ thuộc vào ñặc ñiểm kinh tế - xã hội, lịch sử và văn hoá - xã hội của
mỗi dân tộc…Công ước về quyền trẻ em (ðiều 40.3(a)) và quy tắc Bắc Kinh (ðiều 4)
ñều khuyến nghị các nước có quy ñịnh ñộ tuổi chịu trách nhiệm hình sự ở trẻ em
không ñược ở mức quá thấp và phải “lưu ý ñến thực tế của ñộ tuổi trưởng thành về trí
tuệ tinh thần và tình cảm của người phải chịu trách nhiệm hình sự”. Và qua khảo sát
của Liên hiệp quốc thì việc phòng ngừa tình hình tội phạm là trẻ chưa thành niên trên
thế giới thì kết quả cho thấy: tuổi chịu trách nhiệm hình sự quy ñịnh ở các nước thì
khác nhau: từ 7 tuổi (Bănglañét, Brunây, Ai Cập, Thuỵ Sĩ, Thái Lan, Tuynidi, Ấn ðộ,
Xingabo,…); ñến 18 tuổi ( Cônggô, Irắc, Mêhicô, Vênêzuêla).
Có nhiều nước qui ñịnh cả hai ñộ tuổi (Anchentina, Trung Quốc, Cuba, Nhật
Bản, Gioocñani, Mali, Mêhicô, Xênêgan, Urugoay, Nam Tư (cũ), Thái Lan,…Có
những nước (Ấn ðộ, Pakixtan) lại qui ñịnh tuổi chịu trách nhiệm hình sự là 16 tuổi ở
nữ, tức là sớm hơn so với nam giới 2 năm. Tuy nhiên có những nước không qui ñịnh
ñộ tuổi tối thiểu chịu trách nhiệm hình sự như Chilê, CôxataRica, Tây Ban Nha…Ở
Mêhicô và Mỹ, nhiều Bang không qui ñịnh ñộ tuổi này, song ở nhiều Bang khác tuổi
qui ñịnh là từ 6 ñến 12 tuổi.
1.1.4
1.1.3.4 Tuổi phạm tội trẻ vị thành niên theo qui ñịnh của pháp luật
Việt Nam
ðối với Việt Nam, các nhà làm luật cũng ñưa ra các ñiều luật ñể làm rõ khái
niệm người chưa thành niên phạm tội ñể phòng ngừa tội phạm bằng biện pháp tư pháp
hay hình phạt ñúng mức. Bộ luật hình sự 1999 dành trọn chương XX qui ñịnh ñối với
người chưa thành niên phạm tội từ ðiều 68 ñến ðiều 77.
ñịnhĐH
ñộ tuổi
chịuThơ
trách @
nhiệm
hình
sự của
người
niên qui
Trung tâm Việc
Họcxác
liệu
Cần
Tài
liệu
học
tậpchưa
vàthành
nghiên
cứu
ñịnh tại ðiều 68 là: từ ñủ 14 tuổi ñến dưới 16 tuổi. Có qui ñịnh hình phạt tiền với
người từ ñủ 14 tuổi ñến dưới 16 tuổi có thu nhập và có tài sản riêng. Phạt tù có thời
hạn chia làm hai ñộ tuổi: từ 16 tuổi ñến dưới 18 tuổi và người từ ñủ 14 tuổi ñến dưới
16 tuổi (ðiều 74). Những người từ ñủ 18 tuổi trở lên phạm tội thì không ñược coi là
người chưa thành niên phạm tội. Việc qui ñịnh ñộ tuổi về người thành niên phạm tội
của các cơ quan bảo vệ pháp luật ñối với người chưa thành niên phạm tội thì phải có
chính sách hình sự hợp lý vừa ñề cao vai trò của pháp luật nhưng mang tính giáo dục
là chính. Vì các em trong giai ñoạn này chưa phát triển toàn diện về thể chất và tinh
thần cũng như chưa phát triển toàn diện về mặt tâm sinh lý, kinh nghiệm sống và trình
ñộ nhận thức của họ còn bị hạn chế,….
Theo qui ñịnh của Bộ luật Dân sự năm 2005 tại ñiều 18 “người chưa ñủ mười
tám tuổi là người chưa thành niên”. Và ñể xem xét hành vi phạm tội của người chưa
thành niên là tội phạm hay không thì chúng ta căn cứ vào ñiều 8 Bộ luật hình sự 1999.
Hành vi ñó phải có ñủ các ñiều kiện: phải là hành vi nguy hiểm cho xã hội ñược quy
ñịnh trong luật hình sự; do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách
cố ý hoặc vô ý; xâm phạm ñến những quan hệ xã hội ñược Luật hình sự bảo vệ.
1.1.4 ðặc ñiểm về tình hình tội phạm ở trẻ vị thành niên
Tội phạm do người chưa thành niên gây ra cũng hết sức ña dạng và phức tạp,
các em có thể gây ra hầu hết các loại tội phạm ñược quy ñịnh trong Bộ luật hình sự
1999 (trừ tội xâm phạm an ninh quốc gia) và ña số các loại tội phạm do các em gây ra
phần lớn là các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người
nằm ở chương XII và các tội xâm phạm quyền sở hữu của công dân nằm ở chương
XIV của Bộ luật hình sự Việt Nam, tập trung chủ yếu vào các tội như: trộm cắp, cướp,
cưỡng ñoạt, cướp giật, gây rối trật tự công cộng, cố ý gây thương tích, chống người thi
hành công vụ, hiếp dâm,…
Phần lớn tội phạm do người chưa thành niên thực hiện ñiều là tội phạm ñơn
giản, mang tính chất cơ hội; không ñề ra kế hoạch cụ thể, chi tiết trước khi hành ñộng;
ñộng cơ phạm tội chủ yếu là vụ lợi hoặc do thù ghét, ñôi khi do tính hiếu ñộng, trò
nghịch ngợm của trẻ con. Do nhiều em chưa rõ về những cách ứng xử trong cuộc sống
nên rất dễ nhầm lẫn giữa biểu hiện bề ngoài và bản thân vì thế các em rất cố chấp.
Những biểu hiện như liều lĩnh của các em lại cho rằng ñấy là dũng cảm; ngang ngược
và hỗn xược các em cho ñấy là bản lĩnh; nhất nhất theo bạn một cách mù quáng không
phân biệt ñúng sai, các em lại cho ñó là trung thành; ñiều ñó ảnh hưởng ñến suy nghĩ
nhất thời của các em và dẫn ñến việc phạm tội. Bên cạnh ñó thì sau khi phạm tội
chúng thường không có ý thức che giấu tội phạm hoặc không có những thủ ñoạn khác
nhằm ñánh lạc hướng cơ quan ñiều tra. Mặc dù tội phạm do người chưa thành niên
thực hiện có chuẩn bị trước song phần lớn là những hành vi mang tính cơ hội hoặc
không ñược chuẩn bị kỹ lưỡng, thiếu cẩn thận nên sẽ bị bắt sau một thời gian ngắn
bắt quảliệu
tang.ĐH
Và người
niên
rất dễhọc
bị phát
hiệnvà
do nghiên
tâm lý không
Trung hoặc
tâmbịHọc
Cầnthành
Thơ
@phạm
Tàitộiliệu
tập
cứu
vững vàng sợ bị trừng phạt khi nên sẽ khai ra những ñồng phạm với mình.
1.1.5
1.1.4.1 Về tính chất nhóm của tội phạm vị thành niên
ðặc ñiểm nổi bật khác của tình hình người chưa thành niên phạm tội là tính
chất nhóm, một thực trạng ta thường hay gặp ở lứa tuổi này là các em thường bị bạn bè
rủ rê vì quan hệ bạn bè sẽ tạo nên sức mạnh ñáng kể ở lứa tuổi này. Cùng với sự xuất
hiện ý thức của bản thân cho rằng mình ñã lớn nên tạo ra nhóm xã hội với tư cách là
chủ thể cộng ñồng. Chính vì thế chúng ta thấy ở lứa tuổi này quan hệ bạn bè ñược lập
thành từng nhóm, các nhóm xã hội này có sức liên kết mạnh và có tác ñộng ñến từng
thành viên. Người chưa thành niên thường tụ tập thành băng nhóm, băng ñảng có hung
khí ñể cướp, cưỡng ñoạt, cướp giật,…Sở dĩ các em thường liên kết lại thành từng
nhóm vì các em có cùng những nhu cầu, những thắc mắc, những ước muốn. Càng
thông cảm với nhau trong nhóm thì các em thoả mãn một cách ñầy ñủ hơn nhu cầu tự
khẳng ñịnh mình. Có thể nói ở một góc ñộ nào ñó ñây không phải là cách cư xử của
người lớn mà là các em liên kết với nhau ñể ñấu tranh với những vấn ñề mà các em
muốn người lớn thừa nhận. Và việc tụ tập thành băng nhóm phạm tội là hoàn toàn phù
hợp với ñặc ñiểm về thể chất và tâm lý lứa tuổi này. Chẳng hạn như thể lực yếu, thích
mạo hiểm, khả năng tự kiềm chế kém, muốn tự khẳng ñịnh bản thân, kích ñộng,…Cho
nên các em thường liên kết lại nhằm tạo nên sức mạnh và có sự hỗ trợ của những hung
khí như dao, gậy, lưỡi lê, côn,..ñể gây án dễ dàng và có hiệu quả cao. Tuy nhiên, phần
lớn nhóm, băng nhóm người chưa thành niên phạm tội ñều là hình thức ñồng phạm
giản ñơn - tất cả các thành viên ñiều là người thực hành, chỉ có một phần nhỏ là tội
phạm có tổ chức, trong những trường hợp này, người chỉ huy cầm ñầu thường là
những người ñã thành niên.
1.1.6
1.1.4.2 Về thời gian, ñịa ñiểm phạm tội ở trẻ vị thành niên
Thời gian gây án của người chưa thành niên tập trung vào buổi chiều và buổi
tối nhất là các ngày thứ bảy, chủ nhật, ngày tết và dịp nghỉ hè. Với ñặc ñiểm này
chúng ta có thể thấy ñược ñặc ñiểm tâm lý hoạt ñộng thành từng nhóm vì chúng không
thể thực hiện công việc một mình mà cần phải có người kích ñộng và làm theo chúng
thì chúng mới có dũng khí và khả năng thực hiện việc phạm tội, ñồng thời ñó cũng là
cách ñể chứng tỏ bản lĩnh cá nhân. Ngoài ra một ñiều cần chú ý nữa, ñây cũng là thời
gian mà những ñứa trẻ này mới tập hợp ñược vì trên thực tế thì những tội phạm do
người thành niên thực hiện hầu hết họ có xuất thân từ những hoàn cảnh khác nhau
thậm chí còn ñang ñi học hoặc ñang ñi làm…cho nên ñể tập hợp ñược lực lượng này
cần phải có một thời gian hợp lý và thời gian chung ñể cho việc tập hợp này thường là
vào những ngày nghỉ và thời gian rảnh chung trong ngày.
Về ñịa ñiểm, thì tội phạm vị thành niên thường xảy ra phổ biến ở ñô thị, các thị
xã, thị trấn, nhất là ở các thành phố lớn. Qua thực tế ta có thể thấy ñược ñô thị thì
chiếm khoảng 19% dân số cả nước nhưng trẻ em vị thành niên phạm tội lại chiếm
với tổng
người Thơ
vị thành@
niên
phạm
tội học
trong cả
nước
ở nông thôn
Trung khoản
tâm 70%
Họcsoliệu
ĐHsốCần
Tài
liệu
tập
vàvànghiên
cứu
là 24 %, miền núi là 0.76%,và một vùng ñặc biệt là vùng tiếp giáp giữa nông thôn và
thành thị là 5.3%. Người phạm tội thường tập trung ở những chổ ñông người như hội
hè, chợ, bến tàu, bến ga, bến xe, nhà ga, công viên, rạp hát,…chiếm khoảng 54.8% các
vụ phạm tội)7
1.1.7
1.1.4.3 Về ñối tượng xâm hại của tội phạm vị thành niên
ðối tượng xâm hại của các hành vi phạm tội của người chưa thành niên tập
trung chủ yếu với những ñồ vật nhỏ gọn, nhẹ, có giá trị cao như xe ñạp, ñồng hồ, nhẫn
vàng, tiền mặt, sức khoẻ và trên cùng là tính mạng, danh dự cũng như các quan hệ
khác. ðiều ñặc biệt là nạn nhân của những hành vi phạm tội này chủ yếu tập trung vào
những người không quen biết (chiếm khoản 65.4%); cùng xóm, cùng khu phố (20%);
nam giới thì khoảng 44.6%, nữ thì khoảng 27% còn lại của tập thể hoặc của Nhà
nước.8
1.1.8
1.1.4.4 Về nhân thân của tội phạm vị thành niên
Bên cạnh ñó chúng ta có thể tìm hiểu về ñặc ñiểm về nhân thân của tình hình tội
phạm vị thành niên. ðầu tiên, ñó là về giới tính: chúng ta cũng có thể thấy ñược một
7, 8
Theo công trình nghiên cứu của GS.TS. Nguyễn Xuân Yêm - Phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội trách nhiệm của gia
ñình nhà trường và xã hội - NXB Công an nhân dân 2004
tình trạng thực tế trên thế giới và cũng không riêng vì Việt Nam thì tỉ lệ trẻ em nữ
phạm tội thường ít hơn trẻ em nam. Qua số liệu ñã ñược thống kê thì ta có thể thấy rõ
trẻ em nam chiếm khoảng 96% trong tổng số người phạm tội trong khi ñó thì nữ giới
chỉ chiếm khoảng 4%. ðiều này chúng ta cũng thấy ñược ñặc tính tâm lý nam giới ở
tuổi vị thành niên thì rất khác với nữ giới vì nam giới thường nóng tính hơn nữ giới,
luôn muốn khẳng ñịnh mình, không có khả năng kiềm chế,…vì lý do ñó mà trẻ em
nam phạm tội nhiều hơn trẻ em nữ.
Về ñộ tuổi, người chưa thành niên phạm tội từ 14 tuổi ñến dưới 16 tuổi phạm
tội thì theo số liệu ñã ñược thống kê của thì chiếm khoảng 40% còn trong khi ñó cũng
là người chưa thành niên phạm tội nhưng ở ñộ tuổi từ ñủ 16 tuổi ñến dưới 18 tuổi thì
chiếm 60%. Nguyên nhân của sự chênh lệch giữa hai ñộ tuổi trên mặc dù ñều ñược
thống kê là người chưa thành niên phạm tội nhưng do chính sách hình sự của Nhà
nước ta quy ñịnh người chưa thành niên từ ñủ 16 ñến dưới 18 tuổi thì phải chịu trách
nhiệm về mọi tội phạm, còn người từ 14 ñến dưới 16 tuổi thì chỉ chịu trách nhiệm hình
sự về tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội ñặc biệt nghiêm trọng.9
Về trình ñộ văn hoá, người phạm tội ở tuổi này thường là những người có trình
ñộ văn hoá thấp, thường ñã bỏ học chỉ có khoảng 40% trong số họ là có ñi làm ñể có
tiền sinh sống và có nghề chủ yếu là bán báo, phụ xây, bán vé số, phụ bán hàng,…số
còn lại không làm gì mặc dù không ñi học nữa.
vớiliệu
nhữngĐH
thiệtCần
hại doThơ
các hành
phạm
tội của
người
niên gây
Trung tâm ðối
Học
@viTài
liệu
học
tậpchưa
vàthành
nghiên
cứu
ra tuy không lớn so với tội phạm do người ñã thành niên thực hiện nhưng những ảnh
hưởng của nó về mặt xã hội là không lường ñược. Các công trình nghiên cứu về tội
phạm học cho thấy: những kẻ phạm tội nguy hiểm là người lớn ñều phần lớn có nguồn
gốc phạm tội từ lứa tuổi chưa thành niên.
Hơn nữa những hành vi phạm tội của lớp trẻ kéo theo sự thoái hoá về mặt ñạo
ñức, gây nên nỗi lo lắng cho các bậc làm cha làm mẹ và của toàn xã hội về tương lai
của thế hệ nối tiếp sự nghiệp của toàn dân tộc. Và ñặc biệt gây hậu quả nghiêm trọng
hơn ñó là những trường hợp tội phạm ñã bị bắt, bị cảnh cáo nhưng vẫn tái phạm ñã
làm cho quần chúng hoài nghi khả năng giáo dục của chính quyền, gây nên nổi bất an
trong nhân dân và là tấm gương xấu lôi kéo trẻ em sa vào con ñường phạm tội.
1.2 THỰC TRẠNG VỀ TÌNH HÌNH TỘI PHẠM VỊ THÀNH NIÊN
Thực trạng của tội phạm là tình trạng thực tế hiện có của tội phạm trong một
ñơn vị không gian và thời gian nhất ñịnh. Cũng như thực trạng của các hiện tượng
khác, thực trạng của tội phạm cần phải ñược ñánh giá về mặt “ñịnh lượng” và mặt
“ñịnh tính” hay nói cách khác là ñánh giá về mức ñộ của tội phạm (ñịnh lượng) và
ñánh giá về tính chất và cơ cấu của tội phạm (ñịnh tính).
9
PGS.TS. Nguyễn Xuân Yêm - Tội phạm học hiện ñại và phòng ngừa tội phạm - NXB Bộ công an 2001
Và tình hình tội phạm vị thành niên ở nước ta có xu hướng ngày càng tăng cả
về số vụ và số lượng người phạm tội. Và tuỳ vào những ñịa bàn khác nhau mà số
lượng tội phạm vị thành niên xảy ra nhiều hay ít. Tại thành phố Hồ Chí Minh thì vào
10/2006 – 4/2007 có 2.500 vụ do người chưa thành niên thực hiện với 1.200 người vi
phạm. Và tỉ lệ xét xử người chưa thành niên phạm tội tại Toà án thành phố Hồ Chí
Minh thì cũng phản ánh ñược sự gia tăng này vào năm 2002 thì xét xử 380 bị cáo
nhưng ñến năm 2006 thì tỉ lệ này tăng một cách ñáng kể là 700 bị cáo (tăng trong 4
năm là gần 100% ). Tại Thanh Hoá thì từ 6/2006 - 6/2007 thì có 201 vụ với 360 người
vi phạm10. Tại thành phố Cần Thơ thì từ 11/2006 - 11/2007 thì thành phố có 265 vụ
phạm tội với 308 người vi phạm.
Và ta cũng có thể tìm hiểu sự khác nhau này qua số lượng trẻ em vị thành niên
phạm tội trong những năm trước 2000 và 2001 theo thống kê của Cục cảnh sát hình sự,
Bộ công an tại ðông Nam Bộ:
ðịa phương
Năm 2001
Năm 2002
TP. Hồ Chí Minh
983
929
Lâm ðồng
98
172
Ninh Thuận
56
69
Bình Phước
48
98
Trung tâm Học
Tâyliệu
Ninh ĐH Cần Thơ @
74Tài liệu học tập và
196nghiên cứu
Bình Dương
59
54
ðồng Nai
203
169
Và theo số liệu thống kê của Tòa án thành phố Cần Thơ năm 2005 tại một số
tỉnh ðồng Bằng Sông Cửu Long:
Hành vi
ðồng
Tháp
Vĩnh
Long
Cần Thơ
Hậu
Giang
Sóc
Trăng
Giết người
1
1
2
1
1
0
Cố ý gây
thương tích
2
4
7
2
2
3
Hiếp dâm
2
1
3
1
2
1
Cướp tài sản
3
2
8
2
3
2
Cướp giật
tài sản
4
5
9
2
4
2
Trộm cấp tài
8
10
19
4
8
7
sản
10
Trang wed Google.com.vn - Thu Hà - tình hình tội phạm vị thành niên tại thành phố Hồ Chí minh
Bạc Liêu
Gây rối trật
tự công
cộng
5
6
8
3
4
6
Tội phạm về
ma túy
6
6
13
5
3
2
Tổng
31
35
69
20
27
23
Mặc dù số liệu chỉ ñại diện một số tỉnh và thành phố vào những năm trước
nhưng qua số liệu trên có thể cho ta thấy ñược sự khác nhau rõ rệt về số vụ cũng như
số người phạm tội giữa một thành phố lớn với số lượng dân cư ñông, với nhiều tệ nạn
xã hội phức tạp. Sự khác nhau ñó có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân do dân số
ñông khó quản lý, người từ nhiều ñịa phương di cư lên thành phố ñể kiếm sống bằng
nhiều cách nên trật tự và an toàn xã hội ở thành phố ñã phức tạp lại càng phức tạp hơn.
Một mặt thì chính quyền ñoàn thể tại Thành phố chưa thực hiện tốt phong trào ñấu
tranh phòng chống tội phạm nói chung và tội phạm vị thành niên nói riêng.
Chúng ta có thể tìm hiểu về thực trạng hay tình hình phạm tội của người chưa
thành niên qua những vấn ñề sau:
1.2.1 Thông số về lượng của tình hình tội phạm vị thành niên
Theo lý luận về tội phạm học thì thực trạng của tình hình tội phạm trẻ vị thành
số lượng
tội ĐH
phạmCần
do trẻThơ
vị thành
thực học
hiện và
những
ñã thực
Trung niên
tâmlà Học
liệu
@niên
Tàiñãliệu
tập
vàngười
nghiên
cứu
hiện các tội phạm ñó trên một ñịa bàn nhất ñịnh và trong một khoảng thời gian nhất
ñịnh. Các tội phạm ñã thực hiện trên thực tế có một phần ñã ñược các cơ quan chức
năng phát hiện, ñiều tra, truy tố, xét xử và ñưa vào thống kê (phần tội phạm rõ) còn
một phần do nhiều nguyên nhân tuy ñã xảy ra trên thực tế nhưng chưa ñược các cơ
quan chức năng phát hiện và xử lý hoặc ñã ñược xử lý nhưng chưa ñược ñưa vào thống
kê hình sự (phần tội phạm ẩn của tình hình tội phạm).
- Xem thêm -