Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tìm hiểu bằng chứng kiểm toán và phương pháp thu thập bằng chứng kiểm toán trong...

Tài liệu Tìm hiểu bằng chứng kiểm toán và phương pháp thu thập bằng chứng kiểm toán trong kiểm toán báo cáo t

.DOC
73
107
99

Mô tả:

Lêi nãi ®Çu KÓ tõ khi ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa th× ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®· trë nªn tÊt yÕu vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. Víi kiÓm to¸n ®éc lËp, c¸c c«ng ty kiÓm to¸n ViÖt Nam ®ang tõng bíc n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng vµ phÊn ®Êu ngang tÇm kiÓm to¸n khu vùc vµ quèc tÕ. C«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp cung cÊp lo¹i h×nh dÞch vô chñ yÕu lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó ®a ra kÕt luËn vÒ tÝnh trung thùc cña th«ng tin trong c¸c b¶ng khai cïng tÝnh ph¸p lý cña biÓu mÉu chøa ®ùng c¸c th«ng tin ®ã. Ngoµi ra, c¸c chñ thÓ kiÓm to¸n cßn cã thÓ ®a ra nh÷ng ph¸n quyÕt hoÆc lêi khuyªn cho nhµ qu¶n lý b»ng th qu¶n lý. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n, h×nh thµnh nªn kÕt luËn kiÓm to¸n. MÆt kh¸c, khi thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i tÝnh ®Õn chi phÝ kiÓm to¸n, ph¶i vËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n phï hîp víi tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã vµ qua t×m hiÓu thùc tiÔn ho¹t ®éng cña C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn (A&C CO), em ®· quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi: “T×m hiÓu b»ng chøng kiÓm to¸n vµ ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn”. Môc tiªu nghiªn cøu lµ c¸c vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. §ång thêi t×m hiÓu thùc tr¹ng thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n t¹i A&C CO, tõ ®ã ®a ra mét sè nhËn xÐt vµ ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng: Ch¬ng I. C¬ së lý luËn cña thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n Ch¬ng II. Thùc tr¹ng thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn Ch¬ng III. Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn viÖc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn 1 Bµi viÕt ®· sö dông ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng kÕt hîp víi quan s¸t thùc tiÔn, pháng vÊn, ph©n tÝch, hÖ thèng ho¸ vµ sö dông c¸c b¶ng biÓu ®Ó minh ho¹. Do giíi h¹n vÒ mÆt thêi gian vµ kinh nghiÖm nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ nhiÒu mÆt. Em mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy c« vµ c¸c b¹n ®Ó bµi viÕt ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Ch¬ng I. c¬ së lý luËn cña thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n 1.1. b»ng chøng kiÓm to¸n víi Ph¬ng ph¸p thu thËp 1.1.1. Kh¸i niÖm b»ng chøng kiÓm to¸n Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, b»ng chøng lµ nh÷ng sù vËt dïng lµm b»ng ®Ó chøng tá sù viÖc ®ã lµ cã thËt(tr45) . Nh vËy, b»ng chøng ®ãng vai trß quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ph¸p lý. Muèn quy kÕt téi danh cho mét tæ chøc hoÆc c¸ nh©n nµo ®ã th× ph¶i ®a ra ®îc c¸c b»ng chøng x¸c ®¸ng víi téi danh ®ã. Trong nhiÒu trêng hîp kh¸c nhau, b»ng chøng ®a ra ph¶i tho¶ m·n rÊt nhiÒu tiªu chÝ (trung thùc, kh¸ch quan, thuyÕt phôc,..) th× b»ng chøng míi gióp Ých ®îc cho c«ng viÖc cña chóng ta. Víi lÜnh vùc kiÓm to¸n, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa vµo c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thu thËp ®îc ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ møc ®é trung thùc, hîp lý cña B¸o c¸o tµi chÝnh. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ 500.02, kiÓm 2 to¸n viªn cÇn ph¶i thu thËp ®ñ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n cã hiÖu lùc ®Ó cã c¨n cø hîp lý khi ®a ra kÕt luËn kiÓm to¸n. Do ®ã, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ nh÷ng minh chøng cô thÓ cho kÕt luËn kiÓm to¸n: B»ng chøng lµ s¶n phÈm cña ho¹t ®éng kiÓm to¸n, lµ c¬ së ph¸p lý cho kÕt luËn kiÓm to¸n ®ång thêi b»ng chøng cßn lµ c¬ së t¹o niÒm tin cho nh÷ng ngêi quan t©m. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ tÊt c¶ c¸c tµi liÖu th«ng tin mµ c¸c kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc liªn quan ®Õn cuéc kiÓm to¸n vµ dùa trªn c¸c th«ng tin nµy kiÓm to¸n viªn h×nh thµnh nªn ý kiÕn cña m×nh. Theo kh¸i niÖm nµy, b»ng chøng kiÓm to¸n bao gåm c¶ th«ng tin nh©n chøng vµ vËt chøng mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp lµm c¬ së cho nhËn xÐt cña m×nh vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n. TÝnh ®a d¹ng cña b»ng chøng kiÓm to¸n ( tríc hÕt lµ d¹ng nh©n chøng vµ vËt chøng) sÏ ¶nh hëng kh¸c nhau ®Õn viÖc h×nh thµnh ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n, do ®ã kiÓm to¸n viªn cÇn cã nhËn thøc cô thÓ vÒ c¸c lo¹i b»ng chøng ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ b»ng chøng mét c¸ch h÷u hiÖu khi thùc hµnh kiÓm to¸n. MÆt kh¸c, b»ng chøng kiÓm to¸n cã vai trß quan träng trong h×nh thµnh ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n, vËy nªn sù thµnh c«ng cña toµn bé cuéc kiÓm to¸n phô thuéc tríc hÕt vµo viÖc thu thËp vµ ®¸nh gi¸ b»ng chøng kiÓm to¸n. NÕu kiÓm to¸n viªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸c b»ng chøng thÝch hîp th× kiÓm to¸n viªn khã cã thÓ ®a ra nhËn ®Þnh x¸c ®¸ng vÒ ®èi tîng kiÓm to¸n. Nãi c¸ch kh¸c, kÕt luËn kiÓm to¸n khã cã thÓ ®óng víi thùc tr¹ng ®èi tîng ®îc kiÓm to¸n nÕu b»ng chøng thu ®îc qu¸ Ýt, kh«ng phï hîp hoÆc cã ®é tin cËy kh«ng cao. Nh÷ng ®èi tîng cô thÓ (kho¶n môc, bé phËn, nghiÖp vô,..) ®îc ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng rñi ro cao th× b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu thËp cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i. Trong kiÓm to¸n ph¶i xÐt tíi c¸c rñi ro sau:  Rñi ro tiÒm tµng-IR: Lµ rñi ro tiÒm Èn, vèn cã do kh¶ n¨ng tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh chøa ®ùng sai sãt träng yÕu chøa ®ùng sai sãt träng yÕu khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï cã hay kh«ng cã hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé.  Rñi ro kiÓm so¸t-CR: Lµ rñi ro s¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép mµ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ng¨n ngõa hÕt hoÆc kh«ng ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a kÞp thêi. 3  Rñi ro ph¸t hiÖn-DR: Lµ rñi ro x¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép mµ trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n kh«ng ph¸t hiÖn ®îc.  Rñi ro kiÓm to¸n-AR: Lµ rñi ro mµ kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n ®a ra ý kiÕn nhËn xÐt kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm to¸n cßn cã nh÷ng sai sãt träng yÕu. Rñi ro kiÓm to¸n bao gåm rñi ro tiÒm tµng, rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn. §Ó ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng , kiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ: Ngµnh nghÒ kinh doanh cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n; N¨ng lùc nh©n viªn cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n; ChÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh, kÕ to¸n cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n, tõ ®ã kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc b¶n chÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ vµ tÝnh chÊt phøc t¹p cña c¸c nghiÖp vô ®Ó ®a ra dù ®o¸n cña m×nh vÒ rñi ro tiÒm tµng. Víi rñi ro kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ trong viÖc ng¨n ngõa hoÆc ph¸t hiÖn, söa ch÷a c¸c sai sãt träng yÕu. Do ®ã, trong giai ®o¹n nµy ph¶i thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n vÒ m«i trêng kiÓm so¸t, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, tÊt c¶ ®îc chi tiÕt nh sau:  B»ng chøng vÒ m«i trêng kiÓm so¸t B»ng chøng lo¹i nµy bao gåm: c¸c tµi liÖu vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô cña Héi ®ång qu¶n trÞ, Ban Gi¸m ®èc vµ c¸c phßng ban chøc n¨ng; T duy qu¶n lý, phong c¸ch ®iÒu hµnh cña thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban Gi¸m ®èc; HÖ thèng kiÓm so¸t cña ban qu¶n lý, c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc liªn quan ®Õn nh©n sù vµ ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm; C¸c chÝnh s¸ch chØ ®¹o cña Nhµ níc, cña cÊp trªn, cña c¬ quan chuyªn m«n ¶nh hëng ®Õn ®¬n vÞ .V.v..  B»ng chøng vÒ hÖ thèng kÕ to¸n C¸c tµi liÖu vÒ tæ chøc bé m¸y kÕ to¸n, tæ chøc c«ng viÖc kÕ to¸n; C¸c lo¹i nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu, quy tr×nh kÕ to¸n c¸c nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu .V.v..  B»ng chøng vÒ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu 4 C¸c tµi liÖu vÒ viÖc lËp, kiÓm tra vµ phª duyÖt c¸c sè liÖu, tµi liÖu liªn quan ®Õn ®¬n vÞ; Tµi liÖu vÒ ch¬ng tr×nh øng dông vµ m«i trêng tin häc; Tµi liÖu vÒ viÖc ®èi chiÕu sè liÖu gi÷a ®¬n vÞ víi bªn ngoµi .V.v.. Nh vËy, sau khi thu thËp ®îc mét sù hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ sù vËn hµnh cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn sÏ ®a ra ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro kiÓm so¸t. Møc ®é rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu nµy sÏ ®îc chøng minh b»ng viÖc thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ë giai ®o¹n hai cña cuéc kiÓm to¸n tríc khi kiÓm to¸n viªn ®a ra møc ®é rñi ro kiÓm so¸t thÝch hîp ®îc sö dông. Víi rñi ro ph¸t hiÖn, kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c thñ tôc thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nh»m qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ®èi víi rñi ro ph¸t hiÖn. Tõ m« h×nh rñi ro: AR = IR x CR x DR suy ra DR = AR/ IR x CR, kiÓm to¸n viªn dùa vµo ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó gi¶m rñi ro ph¸t hiÖn vµ rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Rñi ro ph¸t hiÖn x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng cã kÕ ho¹ch thu thËp vµ sè lîng b»ng chøng tØ lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng 1.1 díi ®©y: B¶ng 1.1. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ sè lîng b»ng chøng cÇn thu thËp Trêng hîp AR IR CR DR Sè lîng b»ng chøng cÇn thu thËp 1 2 3 4 5 cao thÊp thÊp trung b×nh cao thÊp thÊp cao trung b×nh thÊp thÊp thÊp cao trung b×nh trung b×nh cao trung b×nh ThÊp trung b×nh trung b×nh thÊp trung b×nh cao trung b×nh trung b×nh Mèi quan hÖ gi÷a b»ng chøng kiÓm to¸n víi rñi ro kiÓm to¸n ®· phÇn nµo cho thÊy râ h¬n vÒ vai trß quan träng cña b»ng chøng trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c lo¹i rñi ro vµ c¸c ý kiÕn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn. Ngoµi ra, b»ng chøng kiÓm to¸n cã nhiÒu vai trß quan träng kh¸c bao gåm:  Thø nhÊt, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¨n cø ®Ó kiÓm to¸n viªn ®a ra ý kiÕn.  Thø hai, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¨n cø cña kiÓm to¸n viªn khi cã tranh chÊp kinh tÕ. KiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh thu thËp c¸c b»ng chøng liªn quan ®Õn kiÖn c¸o, nh÷ng tranh chÊp cã liªn quan tíi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n 5 vµ cã thÓ ¶nh hëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh. KiÓm to¸n viªn ph¶i xem xÐt tiÕn triÓn cña c¸c thñ tôc kiÖn c¸o cho ®Õn ngµy ký B¸o c¸o tµi chÝnh tõ ®ã lùa chän lo¹i ý kiÕn kiÓm to¸n thÝch hîp cho B¸o c¸o kiÓm to¸n.  Thø ba, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó lËp B¸o c¸o kiÓm to¸n.  Thø t, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra so¸t xÐt chÊt lîng kiÓm to¸n vµ d÷ liÖu tin cËy cho c¸c kú kiÓm to¸n sau. 1.1.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n V× b»ng chøng kiÓm to¸n rÊt ®a d¹ng nªn trong thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i kh¸c nhau, ®Æc biÖt ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo ®é tin cËy gióp kiÓm to¸n viªn ®Þnh híng ®îc mèi quan t©m ®óng møc tíi tõng lo¹i b»ng chøng trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ ®¸nh gi¸.  Ph©n lo¹i theo nguån gèc h×nh thµnh Theo nguån gèc h×nh thµnh, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc ph©n lo¹i theo ®é tin cËy t¨ng dÇn nh sau: - B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn trong néi bé: PhiÕu thu, phiÕu chi, phiÕu nhËp kho, phiÕu xuÊt kho,.. - B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn ra ngoµi ®¬n vÞ, sau ®ã quay trë vÒ ®¬n vÞ: C¸c hîp ®ång, uû nhiÖm chi ®· thanh to¸n,.. - B»ng chøng do bªn ngoµi lËp, lu t¹i ®¬n vÞ: Ho¸ ®¬n mua hµng, vÐ ®i tµu xe, sæ phô ng©n hµng, b¶ng sao kª ng©n hµng,.. - B»ng chøng do bªn ngoµi lËp vµ cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn: V¨n b¶n x¸c nhËn nî cña nhµ cung cÊp, x¸c nhËn sè d tiÒn göi ng©n hµng,.. - B»ng chøng do c¸c kiÓm to¸n viªn tù khai th¸c vµ ®¸nh gi¸ th«ng qua kiÓm tra, quan s¸t vµ tÝnh to¸n l¹i. B»ng chøng lo¹i nµy ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã ®é tin cËy cao nhÊt v× chóng do kiÓm to¸n viªn trùc tiÕp thu thËp.  Ph©n lo¹i b»ng chøng theo thñ tôc kiÓm to¸n Theo thñ tôc kiÓm to¸n, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc ph©n lo¹i theo ®é tin cËy t¨ng dÇn nh sau: - B»ng chøng pháng vÊn. - B»ng chøng x¸c nhËn (do bªn thø ba x¸c nhËn). 6 - B»ng chøng tÝnh to¸n. - B»ng chøng kiÓm tra (kiÓm tra vËt chÊt, kiÓm tra ®èi chiÕu tµi liÖu). - B»ng chøng quan s¸t. - B»ng chøng ph©n tÝch.  Ph©n lo¹i theo tÝnh thuyÕt phôc - B»ng chøng kh«ng thuyÕt phôc. - B»ng chøng thuyÕt phôc kh«ng hoµn toµn. - B»ng chøng thuyÕt phôc hoµn toµn.  Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt Ngoµi mét sè kiÓu mÉu b»ng chøng kiÓm to¸n c¬ b¶n, trong mét sè trêng hîp ®Æc biÖt, ph¶i thu thËp thªm c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt. B»ng chøng thêng gÆp lo¹i nµy bao gåm: ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia; Gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý; Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé hoÆc cña kiÓm to¸n viªn kh¸c; B»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan. ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia KiÓm to¸n viªn cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vÒ c¸c vÊn ®Ò mµ kiÓm to¸n viªn kh«ng am hiÓu s©u s¾c, vÝ dô nh ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña tµi s¶n quý hiÕm, c«ng tr×nh nghÖ thuËt, kho¸ng s¶n,.. Tuy nhiªn, cho dï kiÓm to¸n viªn sö dông ý kiÕn cña chuyªn gia lµm b»ng chøng kiÓm to¸n th× chuÈn mùc kiÓm to¸n vÉn ®ßi hái kiÓm to¸n viªn lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm sau cïng vÒ ý kiÕn nhËn xÐt ®èi víi B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n. Gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ quy ®Þnh: “ KiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng vÒ sù thõa nhËn tr¸ch nhiÖm cña c¸c nhµ qu¶n lý ®èi víi viÖc lËp c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh thÝch hîp vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®· phª chuÈn c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh ®ã,.. B»ng c¸ch thu thËp c¸c v¨n b¶n gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý hoÆc c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc ký”( Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr 208). Tuy nhiªn gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý kh«ng miÔn cho kiÓm to¸n viªn tr¸ch nhiÖm vÒ ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n ®a ra. “Gi¶i tr×nh cña c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thay thÕ cho c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n kh¸c,.. Trong nh÷ng trêng hîp nhÊt ®Þnh, gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý 7 chØ cã thÓ lµ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nÕu c¸c b»ng chøng nµy ®îc coi lµ hîp lý” (Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr209). Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông t liÖu kiÓm to¸n néi bé cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n nh c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nÕu xÐt thÊy ®ñ ®é tin cËy. §iÒu nµy gióp gi¶m bít (nhng kh«ng thay thÕ) thñ tôc kiÓm to¸n vµ chi phÝ kiÓm to¸n. “ Chøc n¨ng kiÓm to¸n néi bé h÷u hiÖu vµ thÝch hîp sÏ gi¶m bít phÇn viÖc mµ kiÓm to¸n ®éc lËp ph¶i lµm nhng kh«ng thay thÕ ®îc c«ng viÖc cña kiÓm to¸n ®éc lËp” (Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr 92). Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c Trêng hîp kh¸ch thÓ kiÓm to¸n ®îc kiÓm to¸n bëi c«ng ty kiÓm to¸n kh¸c trong c¸c n¨m tríc, kiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông t liÖu cña kiÓm to¸n ®éc lËp kh¸c. Tuy nhiªn kiÓm to¸n viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm khi sö dông c¸c b»ng chøng nµy. B»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông b»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan ®Ó cã thÓ kÕt luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c bªn h÷u quan lµ nh÷ng ®èi tîng cã kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t, cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn ®èi tîng ®îc kiÓm trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh hay quyÕt ®Þnh tµi chÝnh. ViÖc thu thËp b»ng chøng tõ c¸c bªn h÷u quan cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n rÊt quan träng. “NÕu kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Çy ®ñ, thÝch hîp vÒ c¸c bªn h÷u quan vµ c¸c nghiÖp vô víi c¸c bªn nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn m« t¶ trong b¸o c¸o cña m×nh nh÷ng giíi h¹n vÒ ph¹m vi c«ng viÖc vµ ghi ý kiÕn chÊp nhËn tõng phÇn hoÆc ý kiÕn kh«ng chÊp nhËn nÕu thÊy phï hîp” (Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr158). KiÓm to¸n viªn thu thËp b»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan qua vËn dông mét sè thñ tôc: - Xem xÐt l¹i c¸c th x¸c nhËn kho¶n ph¶i thu, kho¶n ph¶i tr¶ vµ c¸c x¸c nhËn cña ng©n hµng. ViÖc nµy gióp kiÓm to¸n viªn hiÓu tèt h¬n vÒ mèi quan hÖ b¶n chÊt gi÷a ®¬n vÞ c¸c bªn h÷u quan. - Xem xÐt l¹i c¸c nghiÖp vô ®Çu t, huy ®éng vèn quan träng cña ®¬n vÞ nh mua, b¸n cæ phÇn víi quy m« lín. 8 - X¸c minh c¸c nghiÖp vô bÊt thêng mµ kiÓm to¸n viªn cã nghi vÊn, gióp kiÓm to¸n viªn nhËn biÕt thªm ®îc bªn h÷u quan míi. - X¸c minh hay thu thËp th«ng tin qua ®iÒu tra, pháng vÊn, göi th x¸c nhËn tíi c¸c luËt s, ng©n hµng, c¬ quan thuÕ, h¶i quan,.. - X¸c minh kho¶n môc vµ tæng gi¸ trÞ c¸c nghiÖp vô víi c¸c bªn h÷u quan. 1.1.3. TÝnh chÊt cña b»ng chøng kiÓm to¸n Trong thùc tÕ kiÓm to¸n, b»ng chøng kiÓm to¸n cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kÕt luËn kiÓm to¸n. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn thu thËp ®îc nh÷ng b»ng chøng kiÓm to¸n thuyÕt phôc. TÝnh thuyÕt phôc cña b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc quyÕt ®Þnh bëi hai tÝnh chÊt quan träng lµ tÝnh hiÖu lùc vµ tÝnh ®Çy ®ñ.  TÝnh hiÖu lùc HiÖu lùc lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ ®é tin cËy hay chÊt lîng cña b»ng chøng kiÓm to¸n. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tÝnh hiÖu lùc bao gåm:  Thø nhÊt lµ lo¹i h×nh hay d¹ng cña b»ng chøng. B»ng chøng vËt chÊt vµ hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ c¸c lÜnh vùc kiÓm to¸n ®îc xem lµ cã ®é tin cËy cao h¬n b»ng chøng b»ng lêi. VÝ dô nh “ Biªn b¶n kiÓm kª” cã ®îc sau khi thùc hiÖn kiÓm kª hay quan s¸t kiÓm kª cã ®é tin cËy cao h¬n b»ng chøng thu ®îc qua pháng vÊn.  Thø hai lµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. B»ng chøng thu ®îc trong ®iÒu kiªn hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng tèt cã ®é tin cËy cao h¬n so víi b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc trong ®iÒu kiÖn hÖ thèng nµy ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶. Bëi v× trong m«i trêng kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng tèt h¬n, kh¶ n¨ng tån t¹i sai pham mµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ph¸t hiÖn ®îc sÏ thÊp h¬n.  Thø ba lµ nguån gèc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. B»ng chøng cã nguån gèc cµng ®éc lËp víi ®èi tîng kiÓm to¸n th× cµng cã hiÖu lùc(®é tin cËy cao). VÝ dô, b»ng chøng thu ®îc tõ c¸c nguån ®éc lËp bªn ngoµi ( nh B¶ng sao kª ng©n hµng, GiÊy b¸o sè d,..) cã ®é tin cËy cao h¬n b»ng chøng kiÓm to¸n cã ®îc do kh¸ch hµng cung cÊp(nh tµi liÖu kÕ to¸n, tµi liÖu thèng kª ban ®Çu,..) 9  Thø t lµ sù kÕt hîp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n. NÕu nhiÒu b»ng chøng cïng x¸c minh cho mét vÊn ®Ò th× sÏ cã gi¸ trÞ(®é tin cËy cao) h¬n so víi mét th«ng tin ®¬n lÎ.  TÝnh ®Çy ®ñ §Çy ®ñ lµ kh¸i niÖm chØ quy m« cÇn thiÕt cña b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó ®a ra ý kiÕn kÕt luËn cña cuéc kiÓm to¸n. §©y lµ mét vÊn ®Ò kh«ng cã thíc ®o chung, mµ ®ßi hái rÊt lín ë sù suy ®o¸n nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. C¸c chuÈn mùc kiÓm to¸n thêng chÊp nhËn kiÓm to¸n viªn thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ë møc ®é “cã tÝnh thuyÕt phôc” h¬n lµ “cã tÝnh chÊt ch¾c ch¾n”. TÝnh ®Çy ®ñ bao hµm sè lîng vµ chñng lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp. TÝnh ®Çy ®ñ phô thuéc vµo sù ph¸n quyÕt chñ quan cña kiÓm to¸n viªn vµ sù ph¸n quyÕt ®ã tuú thuéc vµo tõng t×nh huèng cô thÓ. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tÝnh ®Çy ®ñ cña b»ng chøng kiÓm to¸n bao gåm:  Thø nhÊt lµ tÝnh hiÖu lùc cña b»ng chøng. B»ng chøng cã ®é tin cËy cµng thÊp th× cµng cÇn thu thËp nhiÒu.  Thø hai lµ tÝnh träng yÕu. §èi tîng cô thÓ ®îc kiÓm to¸n cµng träng yÕu th× sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp cµng nhiÒu. C¸c ®èi tîng ®îc xem lµ träng yÕu thêng lµ c¸c kho¶n môc cã gi¸ trÞ lín, bëi v× nÕu sai sãt x¶y ra ë nh÷ng ®èi tîng nµy cã thÓ sÏ ¶nh hëng träng yÕu tíi B¸o c¸o tµi chÝnh. - Thø ba lµ møc ®é rñi ro. Nh÷ng ®èi tîng cô thÓ (kho¶n môc, bé phËn, nghiÖp vô,..) ®îc ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng rñi ro lín th× lîng b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu thËp cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i. 1.1.4. QuyÕt ®Þnh vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n KiÓm to¸n tµi chÝnh cã ®èi tîng lµ c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh bao gåm rÊt nhiÒu c¸c th«ng tin tµi chÝnh tæng hîp. Víi ®èi tîng kiÓm to¸n réng nh vËy, chi phÝ cña viÖc kiÓm tra, thu thËp vµ ®¸nh gi¸ tÊt c¶ c¸c b»ng chøng sÏ trë nªn rÊt cao. Cô thÓ, kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ kiÓm tra tÊt c¶ c¸c phiÕu thu, phiÕu chi ®· thanh to¸n, c¸c ho¸ ®¬n cña bªn b¸n, c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng, chøng tõ vËn chuyÓn, ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng, thÎ l¬ng thêi gian, c¸c lo¹i chøng tõ kh¸c vµ c¸c sæ s¸ch cã liªn quan. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng thÝch hîp cÇn thu thËp ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn vÒ ®èi tîng kiÓm 10 to¸n. QuyÕt ®Þnh nµy cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n cã thÓ chia lµm 4 lo¹i nh sau:  QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông ThÓ thøc kiÓm to¸n lµ nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n c¸ biÖt ph¶i thu thËp ë mét ®iÓm nµo ®ã trong mét cuéc kiÓm to¸n. Nh÷ng híng dÉn nµy thêng ®îc x¾p sÕp theo mét thø tù cô thÓ gióp kiÓm to¸n viªn sö dông trong suèt cuéc kiÓm to¸n.  QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét thÓ thøc nhÊt ®Þnh Sau khi ®· chon ®îc thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh quy m« mÉu. Quy m« mÉu cã thÓ gåm mét vµi phÇn tö, hay tÊt c¶ c¸c phÇn tö trong tæng thÓ ®ang nghiªn cøu. VÝ dô trong thÓ thøc kiÓm to¸n phiÕu chi, gi¶ sö trong ph¹m vi thêi gian cña cuéc kiÓm to¸n (quý IV, n¨m 2003) cã 10.000 phiÕu chi th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ chän quy m« mÉu lµ 600 phiÕu chi ®Ó kiÓm to¸n chi tiÕt. Quy m« mÉu chän theo thÓ thøc nµy thay ®æi gi÷a c¸c cuéc kiÓm to¸n.  QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt cÇn chän tõ tæng thÓ X¸c ®Þnh song quy m« mÉu chän cho tõng thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng phÇn tö c¸ biÖt ®Ó kiÓm tra cô thÓ. VÝ dô, sau khi chän 600 phiÕu chi tõ tæng thÓ 10.000 phiÕu chi ®Ó kiÓm to¸n chi tiÕt, kiÓm to¸n viªn cã thÓ chän ra c¸c phÇn tö cô thÓ theo c¸c c¸ch: (1) chän 200 phiÕu chi mét th¸ng; (2) chän 600 phiÕu chi cã gi¸ trÞ lín nhÊt; (3) chän phiÕu chi mét c¸ch ngÉu nhiªn; (4) chän theo ph¸n ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn hay kÕt hîp c¸c c¸ch nãi trªn.  QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian cña thÓ thøc kiÓm to¸n cã thÓ ngay tõ khi kú kÕ to¸n mµ B¸o c¸o tµi chÝnh ph¶n ¸nh cha kÕt thóc, hoÆc cã thÓ rÊt l©u sau khi kú kÕ to¸n ®ã kÕt thóc. Nhng th«ng thêng kh¸ch hµng muèn c«ng ty kiÓm to¸n hoµn thµnh kiÓm to¸n trong kho¶ng thêi gian kh«ng qu¸ mét quý kÓ tõ khi kÕt thóc niªn ®é kÕ to¸n. KÕt qu¶ cña c¸c quyÕt ®Þnh nµy ®Òu ®îc thÓ hiÖn trong ch¬ng tr×nh kiÓm to¸n, trong ®ã m« t¶ c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n, quy m« mÉu c¸c kho¶n môc kh¸c biÖt ph¶i chän, thêi gian hoµn thµnh,.. cho tõng yÕu tè cÊu thµnh cña B¸o c¸o tµi chÝnh. 11 1.1.5. Ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n §Ó thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp vµ ®Çy ®ñ, c¸c kiÓm to¸n viªn thêng vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p trong kiÓm to¸n tµi chÝnh bao gåm: kiÓm tra vËt chÊt; x¸c minh tµi liÖu; quan s¸t; lÊy x¸c nhËn; pháng vÊn; tÝnh to¸n; ph©n tÝch.  Ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt (kiÓm kª) Ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh kiÓm kª t¹i chç hay tham gia kiÓm kª c¸c lo¹i tµi s¶n cña doanh nghiÖp. KiÓm tra vËt chÊt do vËy thêng ®îc ¸p dông ®èi víi tµi s¶n cã d¹ng vËt chÊt cô thÓ nh hµng tån kho, tµi s¶n cè ®Þnh, tiÒn mÆt, giÊy tê thanh to¸n cã gi¸ trÞ. Thêi gian kiÓm kª cã thÓ ®Þnh kú, ®ét xuÊt, hay thêng xuyªn vµ lo¹i h×nh kiÓm kª cã thÓ lµ kiÓm kª chän mÉu, kiÓm kª toµn diÖn,..tuú thuéc vµo tÝnh chÊt nghiÖp vô. NÕu cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh n¨m th× kiÓm kª tiÕn hµnh vµo thêi ®iÓm cuèi n¨m vµ kiÓm kª toµn diÖn. NÕu cuéc kiÓm to¸n nh»m môc ®Ých ®Æc biÖt nh gi¶i thÓ doanh nghiÖp, chia t¸ch, s¸t nhËp th× cã thÓ thùc hiÖn kiÓm kª ®ét xuÊt vµ theo ph¬ng thøc kiÓm kª ®iÓn h×nh. Th«ng thêng cuéc kiÓm kª gåm ba phÇn: ChuÈn bÞ kiÓm kª, thùc hiÖn kiÓm kª vµ kÕt thóc kiÓm kª. ChuÈn bÞ kiÓm kª Th«ng thêng kiÓm to¸n viªn tham gia kiÓm kª víi t c¸ch lµ ngêi quan s¸t. kiÓm to¸n viªn cÇn n¾m b¾t ®îc kÕ ho¹ch kiÓm kª, quy tr×nh kiÓm kª, ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé cã ¶nh hëng ®Õn tµi s¶n kiÓm kª. Vµ mét yÕu tè quan träng trong giai ®o¹n nµy lµ sù cÇn thiÕt cã mÆt cña c¸c chuyªn gia ®¸nh gi¸ lo¹i tµi s¶n kiÓm kª. Thùc hiÖn kiÓm kª KiÓm to¸n viªn quan s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm kª cña kh¸ch hµng vÒ viÖc tu©n thñ ®óng c¸c quy ®Þnh ®· nªu trong giai ®o¹n chuÈn bÞ kiÓm kª. KiÓm kª ph¶i ®îc thùc hiÖn nh trong kÕ ho¹ch vµ ph¶i ®îc ghi chÐp tØ mØ vÒ tõng lo¹i ®èi tîng v× mçi ®èi tîng cã ®Æc tÝnh riªng ¶nh hëng ®Õn thao t¸c kiÓm kª, ph¬ng ph¸p kiÓm kª vµ viÖc ghi chÐp trong kiÓm kª. KÕt thóc kiÓm kª S¶n phÈm cuèi cïng cña giai ®o¹n kiÓm kª lµ Biªn b¶n kiÓm kª, trong ®ã cÇn chØ râ chªnh lÖch, nguyªn nh©n chªnh lÖch vµ biÖn ph¸p xö lý ®èi víi tõng trêng 12 hîp. Biªn b¶n kiÓm kª cÇn cã sù x¸c nhËn cña ba bªn lµ Thñ trëng ®¬n vÞ, ngêi thùc hiÖn kiÓm kª vµ ®¹i diÖn c«ng ty kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn lu b¶n sao Biªn b¶n kiÓm kª ®Ó lµm b»ng chøng kiÓm to¸n vµ lµm c¨n cø lËp b¸o c¸o kiÓm kª. NÕu v× mét lý do nµo ®ã kiÓm to¸n viªn kh«ng cã mÆt t¹i thêi ®iÓm ®¬n vÞ tiÕn hµnh kiÓm kª th× kiÓm to¸n viªn sÏ tiÕn hµnh thùc hiÖn thñ tôc kiÓm to¸n bæ sung nh»m thu thËp b»ng chøng ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp hoÆc ®a ra “ý kiÕn h¹n chÕ cña cuéc kiÓm to¸n”. VÝ dô vÒ “ý kiÕn h¹n chÕ cña cuéc kiÓm to¸n” : ...T¹i thêi ®iÓm 31/12/2003 chóng t«i cha ®îc chØ ®Þnh kiÓm to¸n, do ®ã ®· kh«ng tham gia ý kiÕn kiÓm kª tiÒn mÆt, hµng tån kho vµ tµi s¶n cè ®Þnh. V× vËy kh«ng thÓ kiÓm tra ®îc tÝnh ®óng ®¾n cña khèi lîng s¶n phÈm dë dang t¹i 31/12/2003 b»ng c¸c thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c vµ kh«ng kh¼ng ®Þnh ®îc tÝnh ®óng ®¾n cña chi phÝ s¶n xuÊt kinh doanh dë dang t¹i 31/12/2003... ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p kiÓm kª lµ cung cÊp b»ng chøng cã ®é tin cËy cao v× kiÓm kª lµ qu¸ tr×nh x¸c minh sù hiÖn h÷u cña tµi s¶n, mang tÝnh kh¸ch quan. H¬n n÷a c¸ch thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n, phï hîp víi chøc n¨ng x¸c minh cña kiÓm to¸n. Ph¬ng ph¸p kiÓm kª còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh:  §èi víi mét sè tµi s¶n cè ®Þnh nh ®Êt ®ai, nhµ xëng, m¸y mãc thiÕt bÞ,.. ph¬ng ph¸p kiÓm kª chØ cho biÕt sù hiÖn h÷u cña tµi s¶n, kh«ng cho biÕt quyÒn së h÷u cña ®¬n vÞ ®èi víi tµi s¶n ®ã; HoÆc tµi s¶n cã thÓ hiÖn h÷u nhng l¹i lµ tµi s¶n thuª ngoµi hay ®em thÕ chÊp,..  §èi víi hµng ho¸, nguyªn vËt liÖu tån kho, kiÓm tra vËt chÊt chØ cho biÕt sù tån t¹i thùc tÕ vÒ sè lîng, cßn chÊt lîng, t×nh tr¹ng kü thuËt, ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®óng hay sai th× cha thÓ hiÖn. KiÓm tra vËt chÊt ®èi víi vËt t do ®ã cÇn ®i kÌm víi b»ng chøng kh¸c ®Ó chøng minh quyÒn së h÷u vµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®ã. B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc tõ ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt gäi lµ kiÓu mÉu b»ng chøng vËt chÊt.  Ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu X¸c minh tµi liÖu lµ qu¸ tr×nh xem xÐt, kiÓm tra, ®èi chiÕu c¸c chøng tõ sæ s¸ch cã liªn quan s½n cã trong ®¬n vÞ. Ph¬ng ph¸p ¸p dông víi ho¸ ®¬n b¸n hµng, phiÕu nhËp kho, xuÊt kho, ho¸ ®¬n vËn t¶i, sæ kÕ to¸n,.. Ph¬ng ph¸p ®îc tiÕn hµnh theo hai c¸ch: 13 Thø nhÊt, tõ mét kÕt luËn cã tríc, kiÓm to¸n viªn thu thËp tµi liÖu lµm c¬ së cho kÕt luËt. VÝ dô: kiÓm to¸n viªn kiÓm tra c¸c tµi liÖu, hå s¬ ph¸p lý vÒ quyÒn së h÷u tµi s¶n. Thø hai, kiÓm tra c¸c tµi liÖu cña mét nghiÖp vô tõ khi ph¸t sinh ®Õn khi vµo sæ s¸ch. Qu¸ tr×nh nµy tiÕn hµnh theo hai híng:  Tõ chøng tõ gèc lªn sæ s¸ch khi muèn chøng minh nghiÖp vô ®· ®îc ghi sæ ®Çy ®ñ.  Tõ sæ s¸ch kiÓm tra ngîc vÒ chøng tõ gèc khi muèn thu thËp b»ng chøng vÒ tÝnh cã thËt cña mäi nghiÖp vô ®îc ghi sæ. Ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu t¬ng ®èi thuËn tiÖn do tµi liÖu thêng lµ cã s½n, chi phÝ thu thËp b»ng chøng còng thÊp h¬n c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh:  §é tin cËy cña tµi liÖu phô thuéc vµo nguån gèc cña b»ng chøng, phô thuéc vµo sù ®éc lËp cña tµi liÖu so víi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n.  C¸c tµi liÖu cung cÊp cã thÓ ®· bÞ söa ch÷a, gi¶ m¹o lµm mÊt tÝnh kh¸ch quan nªn cÇn cã sù kiÓm tra b»ng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c. Khi sö dông ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu, kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n biÖt qu¸ tr×nh kiÓm tra vËt chÊt vÒ tµi s¶n nh tiÒn mÆt, tr¸i phiÕu cã gi¸,.. víi qu¸ tr×nh kiÓm tra c¸c chøng tõ nh phiÕu chi ®· thanh to¸n vµ chøng tõ b¸n hµng,.. NÕu tµi liÖu ®îc kiÓm to¸n lµ mét ho¸ ®¬n mua hµng, kh«ng cã gi¸ trÞ thanh to¸n nh tiÒn th× ®ã lµ mét tµi liÖu chøng minh(tµi liÖu chøng minh lµ b»ng chøng thu thËp ®îc tõ ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu). §èi víi tr¸i phiÕu, khi cha ®îc ký th× vÉn lµ mét chøng tõ nhng sau khi ký tr¸i phiÕu lµ tµi s¶n vµ sau khi thanh to¸n, tr¸i phiÕu trë thµnh chøng tõ. Nh vËy, ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt ¸p dông ®èi víi tr¸i phiÕu khi tr¸i phiÕu lµ tµi s¶n, ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu ¸p dông víi tr¸i phiÕu khi tr¸i phiÕu lµ chøng tõ.  Ph¬ng ph¸p quan s¸t Quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n th«ng qua qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn trùc tiÕp quan s¸t, ®¸nh gi¸ mét thùc tr¹ng hay ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh quan s¸t n¬i s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp nh nhµ xëng, kho b·i, sù vËn hµnh cña m¸y mãc thiÕt bÞ .V.v.. Tõ ®ã ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ. Ph¬ng ph¸p nµy rÊt h÷u Ých trong nhiÒu phÇn hµnh cña cuéc kiÓm to¸n, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®¸ng tin cËy. Tuy nhiªn, b»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc cha thÓ hiÖn tÝnh ®Çy ®ñ nªn cÇn ®i kÌm víi ph¬ng ph¸p kh¸c. Ph¬ng 14 ph¸p nµy chØ cung cÊp b»ng chøng vÒ c«ng viÖc ë thêi ®iÓm quan s¸t, kh«ng ch¾c ch¾n ®óng víi c¸c thêi ®iÓm kh¸c. B»ng chøng thu ®îc tõ ph¬ng ph¸p nµy gäi lµ kiÓu mÉu quan s¸t.  Ph¬ng ph¸p x¸c nhËn X¸c nhËn lµ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin do bªn thø ba ®éc lËp cung cÊp ®Ó x¸c minh tÝnh chÝnh x¸c cña th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn nghi vÊn. §èi tîng cña ph¬ng ph¸p x¸c nhËn chñ yÕu lµ c¸c kho¶n ph¶i thu, kho¶n ph¶i tr¶, tiÒn göi ng©n hµng, tµi s¶n ký göi, ký quü, thÕ chÊp. C¸c ®èi tîng ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng 1.2. B¶ng sè 1.2. C¸c lo¹i th«ng tin cÇn ph¶i x¸c nhËn Th«ng tin Tµi s¶n N¬i x¸c nhËn TiÒn göi ng©n hµng Kho¶n ph¶i thu Ng©n hµng Kh¸ch nî PhiÕu nî ph¶i thu Ngêi lËp phiÕu Hµng tån kho göi trong C«ng ty lu kho C«ng ty lu kho Gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña b¶o hiÓm nh©n thä C«ng ty b¶o hiÓm C«ng nî Kho¶n ph¶i tr¶ PhiÕu nî ph¶i tr¶ Chñ nî Ngêi cho vay Tr¶ tríc cña kh¸ch hµng Kh¸ch hµng CÇm cè ph¶i tr¶ Ngêi nhËn cÇm cè Tr¸i phiÕu ph¶i tr¶ Ngêi gi÷ tr¸i phiÕu Vèn chñ së h÷u Ngêi gi÷ sæ ®¨ng ký vµ ®¹i lý chuyÓn nhîng Cæ ®«ng Cæ phÇn ®ang lu hµnh C¸c lo¹i th«ng tin kh¸c Lo¹i b¶o hiÓm Nî ngoµi ý muèn C«ng ty b¶o hiÓm LuËt s cña C«ng ty, ng©n hµng Hîp ®ång tr¸i kho¸n Ngêi gi÷ tr¸i kho¸n VËt ký quü cho chñ nî Chñ nî (Nguån: B¶ng 6-2, Alvin arens vµ James K.Loebbecke, Auditing, NXB Thèng kª, 1995, trang 133) 15 Sau khi ®· cã ký duyÖt cña cña ®¹i diÖn ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n, th x¸c nhËn cã thÓ ®îc kiÓm to¸n viªn göi trùc tiÕp ®Õn ngêi thø ba ®Ó nhê x¸c nhËn th«ng tin theo yªu cÇu vµ sau ®ã ®îc göi trë l¹i theo ®Þa chØ cña kiÓm to¸n viªn. Th«ng thêng, ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n cã thÓ göi th nhê x¸c nhËn ®Õn ngêi thø ba theo yªu cÇu cña kiÓm to¸n viªn nhng th tr¶ lêi vÉn ph¶i göi trùc tiÕp vÒ ®Þa chØ cña kiÓm to¸n viªn vµ kiÓm to¸n viªn ph¶i kiÓm so¸t ®îc toµn bé viÖc göi vµ nhËn c¸c x¸c nhËn. Quy tr×nh nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña ph¬ng ph¸p x¸c nhËn ®èi víi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n. Ph¬ng ph¸p nµy thêng ®îc ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c cuéc kiÓm to¸n. ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p x¸c nhËn lµ b»ng chøng thu ®îc cã ®é tin cËy cao nÕu kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ®óng quy tr×nh vµ ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: - Th«ng tin cÇn ph¶i ®îc x¸c nhËn theo yªu cÇu cña kiÓm to¸n viªn. - Sù x¸c nhËn ph¶i ®îc thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n. - Sù ®éc lËp cña ngêi x¸c nhËn th«ng tin. - KiÓm to¸n viªn ph¶i kiÓm so¸t ®îc toµn bé qu¸ tr×nh thu thËp thu x¸c nhËn. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy cã h¹n chÕ lµ chi phÝ thùc hiÖn kh¸ lín, ph¹m vi ¸p dông t¬ng ®èi giíi h¹n nhÊt lµ khi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n cã quy m« lín, quan hÖ réng, ®a quèc gia,.. H¬n n÷a, kiÓm to¸n viªn còng cÇn quan t©m tíi kh¶ n¨ng c¸c x¸c nhËn cña bªn thø ba ®· qua sù giµn xÕp tríc cña ®èi tîng ®îc kiÓm to¸n. Ph¬ng ph¸p lÊy x¸c nhËn cã thÓ thùc hiÖn theo hai h×nh thøc, h×nh thøc göi th x¸c nhËn phñ ®Þnh vµ th x¸c nhËn d¹ng kh¼ng ®Þnh. Theo h×nh thøc thø nhÊt, kiÓm to¸n viªn yªu cÇu ngêi x¸c nhËn göi th ph¶n håi nÕu cã sai kh¸c gi÷a thùc tÕ víi th«ng tin kiÓm to¸n nhê x¸c nhËn. Theo h×nh thøc thø hai, kiÓm to¸n viªn yªu cÇu ngêi x¸c nhËn göi th ph¶n håi cho tÊt c¶ c¸c th x¸c nhËn dï thùc tÕ cã trïng khíp víi th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn quan t©m. H×nh thøc thø hai do ®ã ®¶m b¶o tin cËy cao h¬n cho ph¬ng ph¸p x¸c nhËn, nhng chi phÝ còng cao h¬n. VËy nªn, tuú møc ®é hÖ träng cña th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn quan t©m ®Ó lùa chän h×nh thøc göi th x¸c nhËn phï hîp.  Ph¬ng ph¸p pháng vÊn Ph¬ng ph¸p pháng vÊn lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn thu thËp th«ng tin b»ng v¨n b¶n hay lêi nãi qua viÖc thÈm vÊn nh÷ng ngêi hiÓu biÕt vÒ vÊn ®Ò kiÓm to¸n 16 viªn qua t©m. VÝ dô, thÈm vÊn kh¸ch hµng vÒ nh÷ng quy ®Þnh kiÓm so¸t néi bé hoÆc hái nh©n viªn vÒ sù ho¹t ®éng cña c¸c quy chÕ nµy. Qu¸ tr×nh thu thËp b»ng chøng qua pháng vÊn thêng bao gåm ba giai ®o¹n: Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch pháng vÊn KiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých, ®èi tîng, thêi gian, ®Þa ®iÓm, néi dung cÇn pháng vÊn .V.v.. Néi dung pháng vÊn cã thÓ cô thÓ ho¸ thµnh nh÷ng träng ®iÓm cÇn pháng vÊn. Giai ®o¹n thùc hiÖn pháng vÊn KiÓm to¸n viªn giíi thiÖu lý do cuéc pháng vÊn, trao ®æi vÒ nh÷ng träng ®iÓm ®· x¸c ®Þnh. Khi pháng vÊn cã thÓ dïng hai lo¹i c©u hái c¬ b¶n lµ c©u hái “®ãng” hoÆc c©u hái “më”. C©u hái “më” gióp kiÓm to¸n viªn thu ®îc c©u tr¶ lêi chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. Lo¹i c©u hái nµy ®îc sö dông khi kiÓm to¸n viªn muèn thu thËp thªm th«ng tin víi viÖc sö dông c¸c côm tõ “thÕ nµo?”, “c¸i g×?”, “t¹i sao?”. C©u hái “®ãng” giíi h¹n c©u tr¶ lêi cña ngêi ®îc pháng vÊn, ®îc sö dông khi kiÓm to¸n viªn muèn x¸c nhËn mét vÊn ®Ò ®· nghe hay ®· biÕt. Lo¹i c©u hái nµy thêng dïng c¸c côm tõ “cã hay kh«ng?”. Giai ®o¹n kÕt thóc pháng vÊn KiÓm to¸n viªn ®a ra kÕt luËn trªn c¬ së th«ng tin ®· thu thËp ®îc. KiÓm to¸n viªn còng cÇn lu ý tÝnh kh¸ch quan vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi ®îc pháng vÊn ®Ó cã thÓ kÕt luËn x¸c ®¸ng vÒ b»ng chøng thu thËp. ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc nh÷ng b»ng chøng cha cã nh»m thu thËp nh÷ng th«ng tin ph¶n håi ®Ó cñng cè luËn cø cña kiÓm to¸n viªn. Tuy nhiªn nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ ®é tin cËy cña b»ng chøng kh«ng cao do ®èi tîng ®îc pháng vÊn chñ yÕu lµ ngêi trong ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n nªn thiÕu tÝnh kh¸ch quan. ChÊt lîng cña b»ng chøng còng phô thuéc vµo tr×nh ®é vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi ®îc hái. B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc khi ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy gäi lµ kiÓu mÉu pháng vÊn vµ thêng dïng ®Ó cñng cè cho c¸c b»ng chøng kh¸c.  Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn kiÓm tra chÝnh x¸c vÒ mÆt sè häc cña viÖc tÝnh to¸n vµ ghi sæ. VÝ dô, ®èi víi kiÓm tra viÖc tÝnh to¸n, kiÓm to¸n viªn xem xÐt tÝnh chÝnh x¸c b»ng tÝnh l¹i c¸c ho¸ ®¬n, phiÕu nhËp, xuÊt 17 kho; sè liÖu hµng tån kho; tÝnh l¹i chi phÝ khÊu hao; gi¸ thµnh; c¸c kho¶n dù phßng; thuÕ; sè tæng céng trªn sæ chi tiÕt vµ sæ c¸i .V.v.. §èi víi kiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña viÖc ghi sæ, kiÓm to¸n viªn ®èi chiÕu c¸c chøng tõ cã liªn quan ®Ó xem cïng mét th«ng tin ®îc ph¶n ¸nh trªn c¸c chøng tõ kh¸c nhau, ë nh÷ng n¬i kh¸c nhau. Ph¬ng ph¸p nµy chØ quan t©m ®Õn tÝnh chÝnh x¸c thuÇn tuý vÒ mÆt sè häc mµ kh«ng chó ý ®Õn sù phï hîp cña c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh ®îc sö dông. Do ®ã ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n thêng sö dông kÌm theo c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh kiÓm tra tµi liÖu, kiÓm tra vËt chÊt, ph©n tÝch .V.v.. ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ cung cÊp b»ng chøng cã ®é tin cËy cao, xÐt vÒ xÐt vÒ mÆt sè häc. Tuy nhiªn, nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ c¸c phÐp tÝnh vµ ph©n bæ ®«i khi kh¸ phøc t¹p, tèn thêi gian ®Æc biÖt khi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n cã quy m« lín, lo¹i h×nh kinh doanh ®a d¹ng. Trong trêng hîp ®ã ®Ó thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn ®îc trang bÞ m¸y tÝnh c¸ nh©n nhiÒu sè, m¸y tÝnh x¸ch tay,.. B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc khi ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n gäi lµ kiÓu mÉu chÝnh x¸c sè häc.  Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ qu¸ tr×nh so s¸nh, ®èi chiÕu, ®¸nh gi¸ c¸c mèi quan hÖ ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh hîp lý cña c¸c sè d trªn tµi kho¶n. C¸c mèi quan hÖ bao gåm quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh víi nhau vµ quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh víi c¸c th«ng tin phi tµi chÝnh. Do vËy, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gåm ba néi dung: Dù ®o¸n; so s¸nh; ®¸nh gi¸. Trong ®ã: - Dù ®o¸n lµ viÖc íc ®o¸n vÒ sè d tµi kho¶n, gi¸ trÞ tØ suÊt hoÆc xu híng.V.v.. - So s¸nh lµ viÖc ®èi chiÕu íc ®o¸n trªn víi sè b¸o c¸o. - §¸nh gi¸ lµ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p chuyªn m«n vµ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c (pháng vÊn, quan s¸t) ®Ó ph©n tÝch vµ kÕt luËn vÒ c¸c chªnh lÖch khi so s¸nh. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®îc sö dông ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n cã hiÖu lùc gåm ba lo¹i: kiÓm tra tÝnh hîp lý, ph©n tÝch xu híng vµ ph©n tÝch tØ suÊt. 18 KiÓm tra tÝnh hîp lý KiÓm tra tÝnh hîp lý thêng bao gåm nh÷ng so s¸nh c¬ b¶n nh: so s¸nh gi÷a sè liÖu thùc tÕ vµ sè liÖu kÕ ho¹ch, dù to¸n,..Tõ kÕ qu¶ so s¸nh, viÖc ®iÒu tra nh÷ng sai kh¸c lín gi÷a sè thùc tÕ vµ sè kÕ ho¹ch sÏ gióp kiÓm to¸n viªn ph¸t hiÖn nh÷ng sai sãt trong B¸o c¸o tµi chÝnh hoÆc nh÷ng biÕn ®éng lín trong t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ. So s¸nh gi÷a c¸c chØ tiªu cña ®¬n vÞ víi c¸c chØ tiªu b×nh qu©n trong nghµnh. Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin phi tµi chÝnh. So s¸nh sè liÖu cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n vµ kÕt qu¶ dù kiÕn cña kiÓm to¸n viªn. Ph©n tÝch xu híng Ph©n tÝch xu híng lµ sù ph©n tÝch nh÷ng thay ®æi theo thêi gian cña sè d tµi kho¶n hay nghiÖp vô. Ph©n tÝch xu híng thêng ®îc kiÓm to¸n viªn sö dông qua so s¸nh th«ng tin tµi chÝnh kú nµy víi kú tríc hay so s¸nh gi÷a c¸c th¸ng trong kú hoÆc so s¸nh sè d (sè ph¸t sinh) cña c¸c tµi kho¶n cÇn xem xÐt gi÷a c¸c kú nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng biÕn ®éng bÊt thêng ®Ó tËp trung kiÓm tra xem xÐt. Ph©n tÝch tØ suÊt 19 Ph©n tÝch tØ suÊt lµ c¸ch thøc so s¸nh nh÷ng sè d tµi kho¶n hoÆc nh÷ng lo¹i h×nh nghiÖp vô. Ph©n tÝch tû suÊt còng gióp so s¸nh tÝnh hîp lý vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña mét C«ng ty nµo ®ã víi c«ng ty kh¸c trong cïng tËp ®oµn hay víi nghµnh ®ã. Th«ng thêng khi ph©n tÝch tû suÊt còng ph¶i xem xÐt xu híng cña tû suÊt ®ã. Trong ba lo¹i h×nh ph©n tÝch nªu trªn, kiÓm tra tÝnh hîp lý kÕt hîp c¸c d÷ liÖu ho¹t ®éng, d÷ liÖu tµi chÝnh vµ ®îc lËp ra ®Ó kiÓm tra sù t¬ng øng gi÷a hai lo¹i d÷ liÖu nµy. Do ®ã møc ®é chÝnh x¸c hay tÝnh tin cËy cña b»ng chøng thu thËp ®îc khi kiÓm tra tÝnh hîp lý ®îc xem lµ cao nhÊt. Ph©n tÝch tû suÊt dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a c¸c b¸o c¸o kh¸c nhau cã mèi liªn quan nªn viÖc ph©n tÝch c¸c tû suÊt còng cã thÓ cung cÊp th«ng tin cã gi¸ trÞ. Ph©n tÝch xu híng ®îc xem lµ cung cÊp d÷ liÖu cã ®é tin cËy thÊp h¬n v× ph¬ng ph¸p nµy dïng nhiÒu vµo viÖc xem xÐt d÷ liÖu n¨m tríc. Tuy nhiªn, nÕu cã c¶ sù ph©n tÝch lïi th× c¸c b»ng chøng tËp hîp ®îc trë nªn cã ý nghÜa h¬n. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thñ tôc ph©n tÝch vµ ®é tin cËy cña b»ng chøng ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng 1.3. B¶ng 1.3. Quan hÖ gi÷a ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ®é tin cËy cña b»ng chøng thu thËp ®îc C¸c lo¹i h×nh ph©n tÝch §é tin cËy kÕt qu¶ DÔ sö dông Ph©n tÝch xu híng Ph©n tÝch tû suÊt hh KiÓm tra tÝnh hîp lý Khi sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn cÇn gi¶i quyÕt bèn vÊn ®Ò: Thø nhÊt, chän lo¹i h×nh ph©n tÝch phï hîp. Nh×n chung c¸c lo¹i h×nh ph©n tÝch ¸p dông hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c tµi kho¶n trong B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh vµ c¸c lo¹i nghiÖp vô liªn quan h¬n lµ ®èi víi c¸c tµi kho¶n trong B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n. C¸c tµi kho¶n trong B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh dÔ dù ®o¸n h¬n, trong khi ®ã tµi kho¶n trong B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n thêng kÕt hîp nhiÒu lo¹i h×nh nghiÖp vô phøc t¹p. Khi sö dông lo¹i h×nh ph©n tÝch, kiÓm to¸n viªn cã thÓ tham kh¶o híng dÉn chung ë B¶ng 1.4. 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan