Lêi nãi ®Çu
KÓ tõ khi ViÖt Nam chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa th× ho¹t ®éng kiÓm to¸n ®· trë
nªn tÊt yÕu vµ ph¸t triÓn nhanh chãng. Víi kiÓm to¸n ®éc lËp, c¸c c«ng ty kiÓm
to¸n ViÖt Nam ®ang tõng bíc n©ng cao chÊt lîng ho¹t ®éng vµ phÊn ®Êu ngang
tÇm kiÓm to¸n khu vùc vµ quèc tÕ.
C«ng ty kiÓm to¸n ®éc lËp cung cÊp lo¹i h×nh dÞch vô chñ yÕu lµ kiÓm to¸n
b¸o c¸o tµi chÝnh ®Ó ®a ra kÕt luËn vÒ tÝnh trung thùc cña th«ng tin trong c¸c
b¶ng khai cïng tÝnh ph¸p lý cña biÓu mÉu chøa ®ùng c¸c th«ng tin ®ã. Ngoµi ra,
c¸c chñ thÓ kiÓm to¸n cßn cã thÓ ®a ra nh÷ng ph¸n quyÕt hoÆc lêi khuyªn cho
nhµ qu¶n lý b»ng th qu¶n lý. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i thu
thËp vµ ®¸nh gi¸ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n, h×nh thµnh nªn kÕt luËn kiÓm to¸n.
MÆt kh¸c, khi thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i tÝnh ®Õn chi phÝ kiÓm to¸n,
ph¶i vËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n phï hîp
víi tõng lo¹i h×nh doanh nghiÖp. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do ®ã vµ qua t×m hiÓu
thùc tiÔn ho¹t ®éng cña C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn (A&C CO), em ®·
quyÕt ®Þnh lùa chän ®Ò tµi: “T×m hiÓu b»ng chøng kiÓm to¸n vµ ph¬ng ph¸p thu
thËp b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i C«ng ty cæ
phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn”.
Môc tiªu nghiªn cøu lµ c¸c vÊn ®Ò lý luËn liªn quan ®Õn thu thËp b»ng chøng
kiÓm to¸n. §ång thêi t×m hiÓu thùc tr¹ng thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n t¹i
A&C CO, tõ ®ã ®a ra mét sè nhËn xÐt vµ ý kiÕn nh»m hoµn thiÖn viÖc thu thËp
b»ng chøng kiÓm to¸n.
Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng I. C¬ së lý luËn cña thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n
Ch¬ng II. Thùc tr¹ng thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n
B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn
Ch¬ng III. Ph¬ng híng vµ gi¶i ph¸p hoµn thiÖn viÖc thu thËp
b»ng chøng kiÓm to¸n trong kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh t¹i
C«ng ty cæ phÇn KiÓm to¸n vµ T vÊn
1
Bµi viÕt ®· sö dông ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng kÕt hîp víi quan s¸t thùc
tiÔn, pháng vÊn, ph©n tÝch, hÖ thèng ho¸ vµ sö dông c¸c b¶ng biÓu ®Ó minh ho¹.
Do giíi h¹n vÒ mÆt thêi gian vµ kinh nghiÖm nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái
nh÷ng thiÕu sãt vÒ nhiÒu mÆt. Em mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy c« vµ c¸c
b¹n ®Ó bµi viÕt ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Ch¬ng I. c¬ së lý luËn cña thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n
1.1. b»ng chøng kiÓm to¸n víi Ph¬ng ph¸p thu thËp
1.1.1. Kh¸i niÖm b»ng chøng kiÓm to¸n
Theo Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt, b»ng chøng lµ nh÷ng sù vËt dïng lµm b»ng ®Ó
chøng tá sù viÖc ®ã lµ cã thËt(tr45) . Nh vËy, b»ng chøng ®ãng vai trß quan träng
trong nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc ph¸p lý. Muèn quy kÕt téi danh
cho mét tæ chøc hoÆc c¸ nh©n nµo ®ã th× ph¶i ®a ra ®îc c¸c b»ng chøng x¸c ®¸ng
víi téi danh ®ã. Trong nhiÒu trêng hîp kh¸c nhau, b»ng chøng ®a ra ph¶i tho¶
m·n rÊt nhiÒu tiªu chÝ (trung thùc, kh¸ch quan, thuyÕt phôc,..) th× b»ng chøng
míi gióp Ých ®îc cho c«ng viÖc cña chóng ta.
Víi lÜnh vùc kiÓm to¸n, c¸c kiÓm to¸n viªn ph¶i dùa vµo c¸c b»ng chøng
kiÓm to¸n thu thËp ®îc ®Ó ®a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ møc ®é trung thùc,
hîp lý cña B¸o c¸o tµi chÝnh. Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n quèc tÕ 500.02, kiÓm
2
to¸n viªn cÇn ph¶i thu thËp ®ñ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n cã hiÖu lùc ®Ó cã c¨n
cø hîp lý khi ®a ra kÕt luËn kiÓm to¸n. Do ®ã, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ nh÷ng
minh chøng cô thÓ cho kÕt luËn kiÓm to¸n: B»ng chøng lµ s¶n phÈm cña ho¹t
®éng kiÓm to¸n, lµ c¬ së ph¸p lý cho kÕt luËn kiÓm to¸n ®ång thêi b»ng chøng
cßn lµ c¬ së t¹o niÒm tin cho nh÷ng ngêi quan t©m.
Theo ChuÈn mùc KiÓm to¸n ViÖt Nam sè 500, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ tÊt
c¶ c¸c tµi liÖu th«ng tin mµ c¸c kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc liªn quan ®Õn cuéc
kiÓm to¸n vµ dùa trªn c¸c th«ng tin nµy kiÓm to¸n viªn h×nh thµnh nªn ý kiÕn
cña m×nh. Theo kh¸i niÖm nµy, b»ng chøng kiÓm to¸n bao gåm c¶ th«ng tin nh©n
chøng vµ vËt chøng mµ kiÓm to¸n viªn thu thËp lµm c¬ së cho nhËn xÐt cña m×nh
vÒ B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n. TÝnh ®a d¹ng cña b»ng chøng kiÓm to¸n ( tríc hÕt lµ d¹ng nh©n chøng vµ vËt chøng) sÏ ¶nh hëng kh¸c nhau ®Õn viÖc h×nh
thµnh ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n, do ®ã kiÓm to¸n viªn cÇn cã nhËn thøc cô thÓ vÒ
c¸c lo¹i b»ng chøng ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ b»ng chøng mét c¸ch h÷u hiÖu khi thùc
hµnh kiÓm to¸n. MÆt kh¸c, b»ng chøng kiÓm to¸n cã vai trß quan träng trong
h×nh thµnh ý kiÕn kÕt luËn kiÓm to¸n, vËy nªn sù thµnh c«ng cña toµn bé cuéc
kiÓm to¸n phô thuéc tríc hÕt vµo viÖc thu thËp vµ ®¸nh gi¸ b»ng chøng kiÓm
to¸n. NÕu kiÓm to¸n viªn kh«ng thu thËp ®Çy ®ñ vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸c b»ng
chøng thÝch hîp th× kiÓm to¸n viªn khã cã thÓ ®a ra nhËn ®Þnh x¸c ®¸ng vÒ ®èi tîng kiÓm to¸n. Nãi c¸ch kh¸c, kÕt luËn kiÓm to¸n khã cã thÓ ®óng víi thùc tr¹ng
®èi tîng ®îc kiÓm to¸n nÕu b»ng chøng thu ®îc qu¸ Ýt, kh«ng phï hîp hoÆc cã
®é tin cËy kh«ng cao. Nh÷ng ®èi tîng cô thÓ (kho¶n môc, bé phËn, nghiÖp vô,..)
®îc ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng rñi ro cao th× b»ng chøng kiÓm to¸n ph¶i thu thËp cµng
nhiÒu vµ ngîc l¹i. Trong kiÓm to¸n ph¶i xÐt tíi c¸c rñi ro sau:
Rñi ro tiÒm tµng-IR: Lµ rñi ro tiÒm Èn, vèn cã do kh¶ n¨ng tõng nghiÖp
vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh chøa ®ùng sai sãt träng yÕu
chøa ®ùng sai sãt träng yÕu khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép, mÆc dï cã hay
kh«ng cã hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé.
Rñi ro kiÓm so¸t-CR: Lµ rñi ro s¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp
vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép
mµ hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ng¨n ngõa hÕt
hoÆc kh«ng ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a kÞp thêi.
3
Rñi ro ph¸t hiÖn-DR: Lµ rñi ro x¶y ra sai sãt träng yÕu trong tõng nghiÖp
vô, tõng kho¶n môc trong b¸o c¸o tµi chÝnh khi tÝnh riªng rÏ hoÆc tÝnh gép
mµ trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n kh«ng
ph¸t hiÖn ®îc.
Rñi ro kiÓm to¸n-AR: Lµ rñi ro mµ kiÓm to¸n viªn vµ c«ng ty kiÓm to¸n
®a ra ý kiÕn nhËn xÐt kh«ng thÝch hîp khi b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc kiÓm
to¸n cßn cã nh÷ng sai sãt träng yÕu. Rñi ro kiÓm to¸n bao gåm rñi ro tiÒm
tµng, rñi ro kiÓm so¸t vµ rñi ro ph¸t hiÖn.
§Ó ®¸nh gi¸ rñi ro tiÒm tµng , kiÓm to¸n viªn ph¶i thu thËp c¸c b»ng chøng
kiÓm to¸n vÒ: Ngµnh nghÒ kinh doanh cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n; N¨ng lùc nh©n
viªn cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n; ChÝnh s¸ch kinh tÕ, tµi chÝnh, kÕ to¸n cña ®¬n vÞ
®îc kiÓm to¸n, tõ ®ã kiÓm to¸n viªn hiÓu ®îc b¶n chÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ vµ
tÝnh chÊt phøc t¹p cña c¸c nghiÖp vô ®Ó ®a ra dù ®o¸n cña m×nh vÒ rñi ro tiÒm
tµng.
Víi rñi ro kiÓm so¸t, kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro
kiÓm so¸t th«ng qua viÖc ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng
kiÓm so¸t néi bé cña ®¬n vÞ trong viÖc ng¨n ngõa hoÆc ph¸t hiÖn, söa ch÷a c¸c
sai sãt träng yÕu. Do ®ã, trong giai ®o¹n nµy ph¶i thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm
to¸n vÒ m«i trêng kiÓm so¸t, hÖ thèng kÕ to¸n vµ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t, tÊt c¶ ®îc chi tiÕt nh sau:
B»ng chøng vÒ m«i trêng kiÓm so¸t
B»ng chøng lo¹i nµy bao gåm: c¸c tµi liÖu vÒ chøc n¨ng nhiÖm vô cña Héi
®ång qu¶n trÞ, Ban Gi¸m ®èc vµ c¸c phßng ban chøc n¨ng; T duy qu¶n lý, phong
c¸ch ®iÒu hµnh cña thµnh viªn Héi ®ång qu¶n trÞ vµ Ban Gi¸m ®èc; HÖ thèng
kiÓm so¸t cña ban qu¶n lý, c¸c chÝnh s¸ch vµ thñ tôc liªn quan ®Õn nh©n sù vµ
ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm; C¸c chÝnh s¸ch chØ ®¹o cña Nhµ níc, cña cÊp trªn, cña c¬
quan chuyªn m«n ¶nh hëng ®Õn ®¬n vÞ .V.v..
B»ng chøng vÒ hÖ thèng kÕ to¸n
C¸c tµi liÖu vÒ tæ chøc bé m¸y kÕ to¸n, tæ chøc c«ng viÖc kÕ to¸n; C¸c lo¹i
nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu, quy tr×nh kÕ to¸n c¸c nghiÖp vô kinh tÕ chñ yÕu .V.v..
B»ng chøng vÒ c¸c thñ tôc kiÓm so¸t chñ yÕu
4
C¸c tµi liÖu vÒ viÖc lËp, kiÓm tra vµ phª duyÖt c¸c sè liÖu, tµi liÖu liªn quan
®Õn ®¬n vÞ; Tµi liÖu vÒ ch¬ng tr×nh øng dông vµ m«i trêng tin häc; Tµi liÖu vÒ
viÖc ®èi chiÕu sè liÖu gi÷a ®¬n vÞ víi bªn ngoµi .V.v..
Nh vËy, sau khi thu thËp ®îc mét sù hiÓu biÕt vÒ c¸ch thiÕt kÕ vµ sù vËn hµnh
cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, kiÓm to¸n viªn sÏ ®a ra ®¸nh gi¸ ban ®Çu vÒ rñi ro
kiÓm so¸t. Møc ®é rñi ro kiÓm so¸t ban ®Çu nµy sÏ ®îc chøng minh b»ng viÖc
thùc hiÖn c¸c thö nghiÖm kiÓm so¸t ë giai ®o¹n hai cña cuéc kiÓm to¸n tríc khi
kiÓm to¸n viªn ®a ra møc ®é rñi ro kiÓm so¸t thÝch hîp ®îc sö dông.
Víi rñi ro ph¸t hiÖn, kiÓm to¸n viªn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c thñ
tôc thu thËp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nh»m qu¶n lý vµ kiÓm so¸t ®èi víi rñi ro
ph¸t hiÖn. Tõ m« h×nh rñi ro: AR = IR x CR x DR suy ra DR = AR/ IR x CR,
kiÓm to¸n viªn dùa vµo ®¸nh gi¸ møc ®é rñi ro tiÒm tµng vµ rñi ro kiÓm so¸t ®Ó
gi¶m rñi ro ph¸t hiÖn vµ rñi ro kiÓm to¸n xuèng møc cã thÓ chÊp nhËn ®îc. Rñi
ro ph¸t hiÖn x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng cã kÕ ho¹ch thu thËp vµ sè lîng b»ng
chøng tØ lÖ nghÞch víi rñi ro ph¸t hiÖn. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ sè lîng
b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng 1.1 díi ®©y:
B¶ng 1.1. Quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i rñi ro vµ sè lîng b»ng chøng cÇn thu thËp
Trêng
hîp
AR
IR
CR
DR
Sè lîng b»ng
chøng cÇn thu
thËp
1
2
3
4
5
cao
thÊp
thÊp
trung b×nh
cao
thÊp
thÊp
cao
trung b×nh
thÊp
thÊp
thÊp
cao
trung b×nh
trung b×nh
cao
trung b×nh
ThÊp
trung b×nh
trung b×nh
thÊp
trung b×nh
cao
trung b×nh
trung b×nh
Mèi quan hÖ gi÷a b»ng chøng kiÓm to¸n víi rñi ro kiÓm to¸n ®· phÇn nµo
cho thÊy râ h¬n vÒ vai trß quan träng cña b»ng chøng trong viÖc ®¸nh gi¸ c¸c
lo¹i rñi ro vµ c¸c ý kiÕn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña kiÓm to¸n viªn. Ngoµi ra, b»ng
chøng kiÓm to¸n cã nhiÒu vai trß quan träng kh¸c bao gåm:
Thø nhÊt, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¨n cø ®Ó kiÓm to¸n viªn ®a ra ý kiÕn.
Thø hai, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¨n cø cña kiÓm to¸n viªn khi cã tranh
chÊp kinh tÕ. KiÓm to¸n viªn ph¶i tiÕn hµnh thu thËp c¸c b»ng chøng liªn
quan ®Õn kiÖn c¸o, nh÷ng tranh chÊp cã liªn quan tíi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
5
vµ cã thÓ ¶nh hëng träng yÕu ®Õn B¸o c¸o tµi chÝnh. KiÓm to¸n viªn ph¶i
xem xÐt tiÕn triÓn cña c¸c thñ tôc kiÖn c¸o cho ®Õn ngµy ký B¸o c¸o tµi
chÝnh tõ ®ã lùa chän lo¹i ý kiÕn kiÓm to¸n thÝch hîp cho B¸o c¸o kiÓm
to¸n.
Thø ba, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó lËp B¸o c¸o kiÓm to¸n.
Thø t, b»ng chøng kiÓm to¸n lµ c¬ së ®Ó kiÓm tra so¸t xÐt chÊt lîng kiÓm
to¸n vµ d÷ liÖu tin cËy cho c¸c kú kiÓm to¸n sau.
1.1.2. Ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n
V× b»ng chøng kiÓm to¸n rÊt ®a d¹ng nªn trong thùc tÕ cã nhiÒu c¸ch ph©n
lo¹i kh¸c nhau, ®Æc biÖt ph©n lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n theo ®é tin cËy gióp
kiÓm to¸n viªn ®Þnh híng ®îc mèi quan t©m ®óng møc tíi tõng lo¹i b»ng chøng
trong qu¸ tr×nh thu thËp vµ ®¸nh gi¸.
Ph©n lo¹i theo nguån gèc h×nh thµnh
Theo nguån gèc h×nh thµnh, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc ph©n lo¹i theo ®é tin
cËy t¨ng dÇn nh sau:
- B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn trong néi bé: PhiÕu thu,
phiÕu chi, phiÕu nhËp kho, phiÕu xuÊt kho,..
-
B»ng chøng do ®¬n vÞ ph¸t hµnh vµ lu©n chuyÓn ra ngoµi ®¬n vÞ, sau ®ã
quay trë vÒ ®¬n vÞ: C¸c hîp ®ång, uû nhiÖm chi ®· thanh to¸n,..
- B»ng chøng do bªn ngoµi lËp, lu t¹i ®¬n vÞ: Ho¸ ®¬n mua hµng, vÐ ®i tµu
xe, sæ phô ng©n hµng, b¶ng sao kª ng©n hµng,..
- B»ng chøng do bªn ngoµi lËp vµ cung cÊp cho kiÓm to¸n viªn: V¨n b¶n
x¸c nhËn nî cña nhµ cung cÊp, x¸c nhËn sè d tiÒn göi ng©n hµng,..
- B»ng chøng do c¸c kiÓm to¸n viªn tù khai th¸c vµ ®¸nh gi¸ th«ng qua
kiÓm tra, quan s¸t vµ tÝnh to¸n l¹i. B»ng chøng lo¹i nµy ®îc ®¸nh gi¸ lµ cã
®é tin cËy cao nhÊt v× chóng do kiÓm to¸n viªn trùc tiÕp thu thËp.
Ph©n lo¹i b»ng chøng theo thñ tôc kiÓm to¸n
Theo thñ tôc kiÓm to¸n, b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc ph©n lo¹i theo ®é tin cËy
t¨ng dÇn nh sau:
- B»ng chøng pháng vÊn.
- B»ng chøng x¸c nhËn (do bªn thø ba x¸c nhËn).
6
- B»ng chøng tÝnh to¸n.
- B»ng chøng kiÓm tra (kiÓm tra vËt chÊt, kiÓm tra ®èi chiÕu tµi liÖu).
- B»ng chøng quan s¸t.
- B»ng chøng ph©n tÝch.
Ph©n lo¹i theo tÝnh thuyÕt phôc
- B»ng chøng kh«ng thuyÕt phôc.
- B»ng chøng thuyÕt phôc kh«ng hoµn toµn.
- B»ng chøng thuyÕt phôc hoµn toµn.
Mét sè b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt
Ngoµi mét sè kiÓu mÉu b»ng chøng kiÓm to¸n c¬ b¶n, trong mét sè trêng
hîp ®Æc biÖt, ph¶i thu thËp thªm c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n ®Æc biÖt. B»ng chøng
thêng gÆp lo¹i nµy bao gåm: ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia; Gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n
lý; Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé hoÆc cña kiÓm to¸n viªn kh¸c; B»ng
chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan.
ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia
KiÓm to¸n viªn cã thÓ tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vÒ c¸c vÊn ®Ò mµ
kiÓm to¸n viªn kh«ng am hiÓu s©u s¾c, vÝ dô nh ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña tµi s¶n quý
hiÕm, c«ng tr×nh nghÖ thuËt, kho¸ng s¶n,.. Tuy nhiªn, cho dï kiÓm to¸n viªn sö
dông ý kiÕn cña chuyªn gia lµm b»ng chøng kiÓm to¸n th× chuÈn mùc kiÓm to¸n
vÉn ®ßi hái kiÓm to¸n viªn lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm sau cïng vÒ ý kiÕn nhËn xÐt
®èi víi B¸o c¸o tµi chÝnh ®îc kiÓm to¸n.
Gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý
Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ quy ®Þnh: “ KiÓm
to¸n viªn ph¶i thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng vÒ sù thõa nhËn tr¸ch nhiÖm cña c¸c
nhµ qu¶n lý ®èi víi viÖc lËp c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh thÝch hîp vµ c¸c nhµ qu¶n lý
®· phª chuÈn c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh ®ã,.. B»ng c¸ch thu thËp c¸c v¨n b¶n gi¶i
tr×nh cña nhµ qu¶n lý hoÆc c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh ®· ®îc ký”( Nh÷ng chuÈn mùc
vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr 208). Tuy nhiªn gi¶i tr×nh cña
nhµ qu¶n lý kh«ng miÔn cho kiÓm to¸n viªn tr¸ch nhiÖm vÒ ý kiÕn kÕt luËn kiÓm
to¸n ®a ra. “Gi¶i tr×nh cña c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng thay thÕ cho c¸c b»ng chøng
kiÓm to¸n kh¸c,.. Trong nh÷ng trêng hîp nhÊt ®Þnh, gi¶i tr×nh cña nhµ qu¶n lý
7
chØ cã thÓ lµ c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nÕu c¸c b»ng chøng nµy ®îc coi lµ hîp
lý” (Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr209).
Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn néi bé
KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông t liÖu kiÓm to¸n néi bé cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm
to¸n nh c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n nÕu xÐt thÊy ®ñ ®é tin cËy. §iÒu nµy gióp
gi¶m bít (nhng kh«ng thay thÕ) thñ tôc kiÓm to¸n vµ chi phÝ kiÓm to¸n. “ Chøc
n¨ng kiÓm to¸n néi bé h÷u hiÖu vµ thÝch hîp sÏ gi¶m bít phÇn viÖc mµ kiÓm
to¸n ®éc lËp ph¶i lµm nhng kh«ng thay thÕ ®îc c«ng viÖc cña kiÓm to¸n ®éc lËp”
(Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr 92).
Tµi liÖu cña kiÓm to¸n viªn kh¸c
Trêng hîp kh¸ch thÓ kiÓm to¸n ®îc kiÓm to¸n bëi c«ng ty kiÓm to¸n kh¸c
trong c¸c n¨m tríc, kiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông t liÖu cña kiÓm to¸n ®éc lËp
kh¸c. Tuy nhiªn kiÓm to¸n viªn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm khi sö dông c¸c b»ng
chøng nµy.
B»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan
KiÓm to¸n viªn cã thÓ sö dông b»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan ®Ó cã thÓ kÕt
luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan trªn B¸o c¸o tµi chÝnh. C¸c bªn h÷u quan lµ nh÷ng
®èi tîng cã kh¶ n¨ng ®iÒu hµnh, kiÓm so¸t, cã ¶nh hëng ®¸ng kÓ ®Õn ®èi tîng ®îc kiÓm trong qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh hay quyÕt ®Þnh tµi chÝnh. ViÖc
thu thËp b»ng chøng tõ c¸c bªn h÷u quan cña kh¸ch thÓ kiÓm to¸n rÊt quan
träng. “NÕu kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n
®Çy ®ñ, thÝch hîp vÒ c¸c bªn h÷u quan vµ c¸c nghiÖp vô víi c¸c bªn nµy, kiÓm
to¸n viªn cÇn m« t¶ trong b¸o c¸o cña m×nh nh÷ng giíi h¹n vÒ ph¹m vi c«ng viÖc
vµ ghi ý kiÕn chÊp nhËn tõng phÇn hoÆc ý kiÕn kh«ng chÊp nhËn nÕu thÊy phï
hîp” (Nh÷ng chuÈn mùc vµ nguyªn t¾c chØ ®¹o kiÓm to¸n quèc tÕ, 1992, tr158).
KiÓm to¸n viªn thu thËp b»ng chøng vÒ c¸c bªn h÷u quan qua vËn dông mét
sè thñ tôc:
- Xem xÐt l¹i c¸c th x¸c nhËn kho¶n ph¶i thu, kho¶n ph¶i tr¶ vµ c¸c x¸c
nhËn cña ng©n hµng. ViÖc nµy gióp kiÓm to¸n viªn hiÓu tèt h¬n vÒ mèi
quan hÖ b¶n chÊt gi÷a ®¬n vÞ c¸c bªn h÷u quan.
- Xem xÐt l¹i c¸c nghiÖp vô ®Çu t, huy ®éng vèn quan träng cña ®¬n vÞ nh
mua, b¸n cæ phÇn víi quy m« lín.
8
- X¸c minh c¸c nghiÖp vô bÊt thêng mµ kiÓm to¸n viªn cã nghi vÊn, gióp
kiÓm to¸n viªn nhËn biÕt thªm ®îc bªn h÷u quan míi.
- X¸c minh hay thu thËp th«ng tin qua ®iÒu tra, pháng vÊn, göi th x¸c nhËn
tíi c¸c luËt s, ng©n hµng, c¬ quan thuÕ, h¶i quan,..
- X¸c minh kho¶n môc vµ tæng gi¸ trÞ c¸c nghiÖp vô víi c¸c bªn h÷u quan.
1.1.3. TÝnh chÊt cña b»ng chøng kiÓm to¸n
Trong thùc tÕ kiÓm to¸n, b»ng chøng kiÓm to¸n cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn kÕt
luËn kiÓm to¸n. Do ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra lµ cÇn thu thËp ®îc nh÷ng b»ng chøng kiÓm
to¸n thuyÕt phôc. TÝnh thuyÕt phôc cña b»ng chøng kiÓm to¸n ®îc quyÕt ®Þnh bëi
hai tÝnh chÊt quan träng lµ tÝnh hiÖu lùc vµ tÝnh ®Çy ®ñ.
TÝnh hiÖu lùc
HiÖu lùc lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ ®é tin cËy hay chÊt lîng cña b»ng chøng
kiÓm to¸n. Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tÝnh hiÖu lùc bao gåm:
Thø nhÊt lµ lo¹i h×nh hay d¹ng cña b»ng chøng. B»ng chøng vËt chÊt vµ
hiÓu biÕt cña kiÓm to¸n viªn vÒ c¸c lÜnh vùc kiÓm to¸n ®îc xem lµ cã ®é
tin cËy cao h¬n b»ng chøng b»ng lêi. VÝ dô nh “ Biªn b¶n kiÓm kª” cã ®îc
sau khi thùc hiÖn kiÓm kª hay quan s¸t kiÓm kª cã ®é tin cËy cao h¬n
b»ng chøng thu ®îc qua pháng vÊn.
Thø hai lµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé. B»ng chøng thu ®îc trong ®iÒu kiªn
hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng tèt cã ®é tin cËy cao h¬n so víi b»ng
chøng kiÓm to¸n thu ®îc trong ®iÒu kiÖn hÖ thèng nµy ho¹t ®éng kÐm hiÖu
qu¶. Bëi v× trong m«i trêng kiÓm so¸t néi bé ho¹t ®éng tèt h¬n, kh¶ n¨ng
tån t¹i sai pham mµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé kh«ng ph¸t hiÖn ®îc sÏ
thÊp h¬n.
Thø ba lµ nguån gèc thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n. B»ng chøng cã
nguån gèc cµng ®éc lËp víi ®èi tîng kiÓm to¸n th× cµng cã hiÖu lùc(®é tin
cËy cao). VÝ dô, b»ng chøng thu ®îc tõ c¸c nguån ®éc lËp bªn ngoµi ( nh
B¶ng sao kª ng©n hµng, GiÊy b¸o sè d,..) cã ®é tin cËy cao h¬n b»ng
chøng kiÓm to¸n cã ®îc do kh¸ch hµng cung cÊp(nh tµi liÖu kÕ to¸n, tµi
liÖu thèng kª ban ®Çu,..)
9
Thø t lµ sù kÕt hîp c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n. NÕu nhiÒu b»ng chøng cïng
x¸c minh cho mét vÊn ®Ò th× sÏ cã gi¸ trÞ(®é tin cËy cao) h¬n so víi mét
th«ng tin ®¬n lÎ.
TÝnh ®Çy ®ñ
§Çy ®ñ lµ kh¸i niÖm chØ quy m« cÇn thiÕt cña b»ng chøng kiÓm to¸n ®Ó ®a ra
ý kiÕn kÕt luËn cña cuéc kiÓm to¸n. §©y lµ mét vÊn ®Ò kh«ng cã thíc ®o chung,
mµ ®ßi hái rÊt lín ë sù suy ®o¸n nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn. C¸c chuÈn
mùc kiÓm to¸n thêng chÊp nhËn kiÓm to¸n viªn thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n ë
møc ®é “cã tÝnh thuyÕt phôc” h¬n lµ “cã tÝnh chÊt ch¾c ch¾n”.
TÝnh ®Çy ®ñ bao hµm sè lîng vµ chñng lo¹i b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu
thËp. TÝnh ®Çy ®ñ phô thuéc vµo sù ph¸n quyÕt chñ quan cña kiÓm to¸n viªn vµ
sù ph¸n quyÕt ®ã tuú thuéc vµo tõng t×nh huèng cô thÓ.
Nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng ®Õn tÝnh ®Çy ®ñ cña b»ng chøng kiÓm to¸n bao gåm:
Thø nhÊt lµ tÝnh hiÖu lùc cña b»ng chøng. B»ng chøng cã ®é tin cËy cµng
thÊp th× cµng cÇn thu thËp nhiÒu.
Thø hai lµ tÝnh träng yÕu. §èi tîng cô thÓ ®îc kiÓm to¸n cµng träng yÕu
th× sè lîng b»ng chøng kiÓm to¸n cÇn thu thËp cµng nhiÒu. C¸c ®èi tîng ®îc xem lµ träng yÕu thêng lµ c¸c kho¶n môc cã gi¸ trÞ lín, bëi v× nÕu sai
sãt x¶y ra ë nh÷ng ®èi tîng nµy cã thÓ sÏ ¶nh hëng träng yÕu tíi B¸o c¸o
tµi chÝnh.
- Thø ba lµ møc ®é rñi ro. Nh÷ng ®èi tîng cô thÓ (kho¶n môc, bé phËn,
nghiÖp vô,..) ®îc ®¸nh gi¸ lµ kh¶ n¨ng rñi ro lín th× lîng b»ng chøng kiÓm
to¸n ph¶i thu thËp cµng nhiÒu vµ ngîc l¹i.
1.1.4. QuyÕt ®Þnh vÒ b»ng chøng kiÓm to¸n
KiÓm to¸n tµi chÝnh cã ®èi tîng lµ c¸c B¸o c¸o tµi chÝnh bao gåm rÊt nhiÒu
c¸c th«ng tin tµi chÝnh tæng hîp. Víi ®èi tîng kiÓm to¸n réng nh vËy, chi phÝ cña
viÖc kiÓm tra, thu thËp vµ ®¸nh gi¸ tÊt c¶ c¸c b»ng chøng sÏ trë nªn rÊt cao.
Cô thÓ, kiÓm to¸n viªn kh«ng thÓ kiÓm tra tÊt c¶ c¸c phiÕu thu, phiÕu chi ®·
thanh to¸n, c¸c ho¸ ®¬n cña bªn b¸n, c¸c ho¸ ®¬n b¸n hµng, chøng tõ vËn
chuyÓn, ®¬n ®Æt hµng cña kh¸ch hµng, thÎ l¬ng thêi gian, c¸c lo¹i chøng tõ kh¸c
vµ c¸c sæ s¸ch cã liªn quan. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i x¸c ®Þnh sè lîng b»ng chøng
thÝch hîp cÇn thu thËp ®Ó cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn vÒ ®èi tîng kiÓm
10
to¸n. QuyÕt ®Þnh nµy cña kiÓm to¸n viªn vÒ thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n cã
thÓ chia lµm 4 lo¹i nh sau:
QuyÕt ®Þnh vÒ thÓ thøc kiÓm to¸n cÇn ¸p dông
ThÓ thøc kiÓm to¸n lµ nh÷ng híng dÉn chi tiÕt vÒ qu¸ tr×nh thu thËp mét lo¹i
b»ng chøng kiÓm to¸n c¸ biÖt ph¶i thu thËp ë mét ®iÓm nµo ®ã trong mét cuéc
kiÓm to¸n. Nh÷ng híng dÉn nµy thêng ®îc x¾p sÕp theo mét thø tù cô thÓ gióp
kiÓm to¸n viªn sö dông trong suèt cuéc kiÓm to¸n.
QuyÕt ®Þnh vÒ quy m« mÉu cÇn chän ®èi víi mét thÓ thøc nhÊt ®Þnh
Sau khi ®· chon ®îc thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n viªn x¸c ®Þnh quy m«
mÉu. Quy m« mÉu cã thÓ gåm mét vµi phÇn tö, hay tÊt c¶ c¸c phÇn tö trong tæng
thÓ ®ang nghiªn cøu. VÝ dô trong thÓ thøc kiÓm to¸n phiÕu chi, gi¶ sö trong
ph¹m vi thêi gian cña cuéc kiÓm to¸n (quý IV, n¨m 2003) cã 10.000 phiÕu chi
th× kiÓm to¸n viªn cã thÓ chän quy m« mÉu lµ 600 phiÕu chi ®Ó kiÓm to¸n chi
tiÕt. Quy m« mÉu chän theo thÓ thøc nµy thay ®æi gi÷a c¸c cuéc kiÓm to¸n.
QuyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng kho¶n môc c¸ biÖt cÇn chän tõ tæng thÓ
X¸c ®Þnh song quy m« mÉu chän cho tõng thÓ thøc kiÓm to¸n, kiÓm to¸n
viªn cÇn x¸c ®Þnh nh÷ng phÇn tö c¸ biÖt ®Ó kiÓm tra cô thÓ. VÝ dô, sau khi chän
600 phiÕu chi tõ tæng thÓ 10.000 phiÕu chi ®Ó kiÓm to¸n chi tiÕt, kiÓm to¸n viªn
cã thÓ chän ra c¸c phÇn tö cô thÓ theo c¸c c¸ch: (1) chän 200 phiÕu chi mét
th¸ng; (2) chän 600 phiÕu chi cã gi¸ trÞ lín nhÊt; (3) chän phiÕu chi mét c¸ch
ngÉu nhiªn; (4) chän theo ph¸n ®o¸n cña kiÓm to¸n viªn hay kÕt hîp c¸c c¸ch
nãi trªn.
QuyÕt ®Þnh vÒ thêi gian hoµn thµnh c¸c thÓ thøc
ViÖc x¸c ®Þnh thêi gian cña thÓ thøc kiÓm to¸n cã thÓ ngay tõ khi kú kÕ to¸n
mµ B¸o c¸o tµi chÝnh ph¶n ¸nh cha kÕt thóc, hoÆc cã thÓ rÊt l©u sau khi kú kÕ
to¸n ®ã kÕt thóc. Nhng th«ng thêng kh¸ch hµng muèn c«ng ty kiÓm to¸n hoµn
thµnh kiÓm to¸n trong kho¶ng thêi gian kh«ng qu¸ mét quý kÓ tõ khi kÕt thóc
niªn ®é kÕ to¸n.
KÕt qu¶ cña c¸c quyÕt ®Þnh nµy ®Òu ®îc thÓ hiÖn trong ch¬ng tr×nh kiÓm
to¸n, trong ®ã m« t¶ c¸c thÓ thøc kiÓm to¸n, quy m« mÉu c¸c kho¶n môc kh¸c
biÖt ph¶i chän, thêi gian hoµn thµnh,.. cho tõng yÕu tè cÊu thµnh cña B¸o c¸o tµi
chÝnh.
11
1.1.5. Ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n
§Ó thu thËp ®îc c¸c b»ng chøng kiÓm to¸n thÝch hîp vµ ®Çy ®ñ, c¸c kiÓm
to¸n viªn thêng vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p trong kiÓm to¸n tµi chÝnh bao gåm:
kiÓm tra vËt chÊt; x¸c minh tµi liÖu; quan s¸t; lÊy x¸c nhËn; pháng vÊn; tÝnh
to¸n; ph©n tÝch.
Ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt (kiÓm kª)
Ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt lµ qu¸ tr×nh kiÓm kª t¹i chç hay tham gia kiÓm
kª c¸c lo¹i tµi s¶n cña doanh nghiÖp. KiÓm tra vËt chÊt do vËy thêng ®îc ¸p dông
®èi víi tµi s¶n cã d¹ng vËt chÊt cô thÓ nh hµng tån kho, tµi s¶n cè ®Þnh, tiÒn mÆt,
giÊy tê thanh to¸n cã gi¸ trÞ.
Thêi gian kiÓm kª cã thÓ ®Þnh kú, ®ét xuÊt, hay thêng xuyªn vµ lo¹i h×nh
kiÓm kª cã thÓ lµ kiÓm kª chän mÉu, kiÓm kª toµn diÖn,..tuú thuéc vµo tÝnh chÊt
nghiÖp vô. NÕu cuéc kiÓm to¸n B¸o c¸o tµi chÝnh n¨m th× kiÓm kª tiÕn hµnh vµo
thêi ®iÓm cuèi n¨m vµ kiÓm kª toµn diÖn. NÕu cuéc kiÓm to¸n nh»m môc ®Ých
®Æc biÖt nh gi¶i thÓ doanh nghiÖp, chia t¸ch, s¸t nhËp th× cã thÓ thùc hiÖn kiÓm
kª ®ét xuÊt vµ theo ph¬ng thøc kiÓm kª ®iÓn h×nh.
Th«ng thêng cuéc kiÓm kª gåm ba phÇn: ChuÈn bÞ kiÓm kª, thùc hiÖn kiÓm
kª vµ kÕt thóc kiÓm kª.
ChuÈn bÞ kiÓm kª
Th«ng thêng kiÓm to¸n viªn tham gia kiÓm kª víi t c¸ch lµ ngêi quan s¸t.
kiÓm to¸n viªn cÇn n¾m b¾t ®îc kÕ ho¹ch kiÓm kª, quy tr×nh kiÓm kª, ®Æc ®iÓm
cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ kiÓm so¸t néi bé cã ¶nh hëng ®Õn tµi s¶n kiÓm kª. Vµ
mét yÕu tè quan träng trong giai ®o¹n nµy lµ sù cÇn thiÕt cã mÆt cña c¸c chuyªn
gia ®¸nh gi¸ lo¹i tµi s¶n kiÓm kª.
Thùc hiÖn kiÓm kª
KiÓm to¸n viªn quan s¸t qu¸ tr×nh thùc hiÖn kiÓm kª cña kh¸ch hµng vÒ viÖc
tu©n thñ ®óng c¸c quy ®Þnh ®· nªu trong giai ®o¹n chuÈn bÞ kiÓm kª. KiÓm kª
ph¶i ®îc thùc hiÖn nh trong kÕ ho¹ch vµ ph¶i ®îc ghi chÐp tØ mØ vÒ tõng lo¹i ®èi
tîng v× mçi ®èi tîng cã ®Æc tÝnh riªng ¶nh hëng ®Õn thao t¸c kiÓm kª, ph¬ng
ph¸p kiÓm kª vµ viÖc ghi chÐp trong kiÓm kª.
KÕt thóc kiÓm kª
S¶n phÈm cuèi cïng cña giai ®o¹n kiÓm kª lµ Biªn b¶n kiÓm kª, trong ®ã cÇn
chØ râ chªnh lÖch, nguyªn nh©n chªnh lÖch vµ biÖn ph¸p xö lý ®èi víi tõng trêng
12
hîp. Biªn b¶n kiÓm kª cÇn cã sù x¸c nhËn cña ba bªn lµ Thñ trëng ®¬n vÞ, ngêi
thùc hiÖn kiÓm kª vµ ®¹i diÖn c«ng ty kiÓm to¸n. KiÓm to¸n viªn lu b¶n sao Biªn
b¶n kiÓm kª ®Ó lµm b»ng chøng kiÓm to¸n vµ lµm c¨n cø lËp b¸o c¸o kiÓm kª.
NÕu v× mét lý do nµo ®ã kiÓm to¸n viªn kh«ng cã mÆt t¹i thêi ®iÓm ®¬n vÞ
tiÕn hµnh kiÓm kª th× kiÓm to¸n viªn sÏ tiÕn hµnh thùc hiÖn thñ tôc kiÓm to¸n bæ
sung nh»m thu thËp b»ng chøng ®Çy ®ñ vµ thÝch hîp hoÆc ®a ra “ý kiÕn h¹n chÕ
cña cuéc kiÓm to¸n”. VÝ dô vÒ “ý kiÕn h¹n chÕ cña cuéc kiÓm to¸n” : ...T¹i thêi
®iÓm 31/12/2003 chóng t«i cha ®îc chØ ®Þnh kiÓm to¸n, do ®ã ®· kh«ng tham gia
ý kiÕn kiÓm kª tiÒn mÆt, hµng tån kho vµ tµi s¶n cè ®Þnh. V× vËy kh«ng thÓ kiÓm
tra ®îc tÝnh ®óng ®¾n cña khèi lîng s¶n phÈm dë dang t¹i 31/12/2003 b»ng c¸c
thñ tôc kiÓm to¸n kh¸c vµ kh«ng kh¼ng ®Þnh ®îc tÝnh ®óng ®¾n cña chi phÝ s¶n
xuÊt kinh doanh dë dang t¹i 31/12/2003...
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p kiÓm kª lµ cung cÊp b»ng chøng cã ®é tin cËy cao
v× kiÓm kª lµ qu¸ tr×nh x¸c minh sù hiÖn h÷u cña tµi s¶n, mang tÝnh kh¸ch quan.
H¬n n÷a c¸ch thùc hiÖn ph¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n, phï hîp víi chøc n¨ng x¸c
minh cña kiÓm to¸n.
Ph¬ng ph¸p kiÓm kª còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh nh:
§èi víi mét sè tµi s¶n cè ®Þnh nh ®Êt ®ai, nhµ xëng, m¸y mãc thiÕt bÞ,..
ph¬ng ph¸p kiÓm kª chØ cho biÕt sù hiÖn h÷u cña tµi s¶n, kh«ng cho biÕt
quyÒn së h÷u cña ®¬n vÞ ®èi víi tµi s¶n ®ã; HoÆc tµi s¶n cã thÓ hiÖn h÷u
nhng l¹i lµ tµi s¶n thuª ngoµi hay ®em thÕ chÊp,..
§èi víi hµng ho¸, nguyªn vËt liÖu tån kho, kiÓm tra vËt chÊt chØ cho biÕt
sù tån t¹i thùc tÕ vÒ sè lîng, cßn chÊt lîng, t×nh tr¹ng kü thuËt, ph¬ng
ph¸p ®¸nh gi¸ ®óng hay sai th× cha thÓ hiÖn.
KiÓm tra vËt chÊt ®èi víi vËt t do ®ã cÇn ®i kÌm víi b»ng chøng kh¸c ®Ó
chøng minh quyÒn së h÷u vµ gi¸ trÞ cña tµi s¶n ®ã. B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc tõ ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt gäi lµ kiÓu mÉu b»ng chøng vËt chÊt.
Ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu
X¸c minh tµi liÖu lµ qu¸ tr×nh xem xÐt, kiÓm tra, ®èi chiÕu c¸c chøng tõ sæ
s¸ch cã liªn quan s½n cã trong ®¬n vÞ. Ph¬ng ph¸p ¸p dông víi ho¸ ®¬n b¸n
hµng, phiÕu nhËp kho, xuÊt kho, ho¸ ®¬n vËn t¶i, sæ kÕ to¸n,.. Ph¬ng ph¸p ®îc
tiÕn hµnh theo hai c¸ch:
13
Thø nhÊt, tõ mét kÕt luËn cã tríc, kiÓm to¸n viªn thu thËp tµi liÖu lµm c¬ së
cho kÕt luËt. VÝ dô: kiÓm to¸n viªn kiÓm tra c¸c tµi liÖu, hå s¬ ph¸p lý vÒ quyÒn
së h÷u tµi s¶n.
Thø hai, kiÓm tra c¸c tµi liÖu cña mét nghiÖp vô tõ khi ph¸t sinh ®Õn khi vµo
sæ s¸ch. Qu¸ tr×nh nµy tiÕn hµnh theo hai híng:
Tõ chøng tõ gèc lªn sæ s¸ch khi muèn chøng minh nghiÖp vô ®· ®îc ghi
sæ ®Çy ®ñ.
Tõ sæ s¸ch kiÓm tra ngîc vÒ chøng tõ gèc khi muèn thu thËp b»ng chøng
vÒ tÝnh cã thËt cña mäi nghiÖp vô ®îc ghi sæ.
Ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu t¬ng ®èi thuËn tiÖn do tµi liÖu thêng lµ cã s½n,
chi phÝ thu thËp b»ng chøng còng thÊp h¬n c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c.
Tuy nhiªn, ph¬ng ph¸p nµy còng cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh:
§é tin cËy cña tµi liÖu phô thuéc vµo nguån gèc cña b»ng chøng, phô
thuéc vµo sù ®éc lËp cña tµi liÖu so víi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n.
C¸c tµi liÖu cung cÊp cã thÓ ®· bÞ söa ch÷a, gi¶ m¹o lµm mÊt tÝnh kh¸ch
quan nªn cÇn cã sù kiÓm tra b»ng c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c.
Khi sö dông ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu, kiÓm to¸n viªn cÇn ph©n biÖt qu¸
tr×nh kiÓm tra vËt chÊt vÒ tµi s¶n nh tiÒn mÆt, tr¸i phiÕu cã gi¸,.. víi qu¸ tr×nh
kiÓm tra c¸c chøng tõ nh phiÕu chi ®· thanh to¸n vµ chøng tõ b¸n hµng,.. NÕu tµi
liÖu ®îc kiÓm to¸n lµ mét ho¸ ®¬n mua hµng, kh«ng cã gi¸ trÞ thanh to¸n nh tiÒn
th× ®ã lµ mét tµi liÖu chøng minh(tµi liÖu chøng minh lµ b»ng chøng thu thËp ®îc
tõ ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu). §èi víi tr¸i phiÕu, khi cha ®îc ký th× vÉn lµ
mét chøng tõ nhng sau khi ký tr¸i phiÕu lµ tµi s¶n vµ sau khi thanh to¸n, tr¸i
phiÕu trë thµnh chøng tõ. Nh vËy, ph¬ng ph¸p kiÓm tra vËt chÊt ¸p dông ®èi víi
tr¸i phiÕu khi tr¸i phiÕu lµ tµi s¶n, ph¬ng ph¸p x¸c minh tµi liÖu ¸p dông víi tr¸i
phiÕu khi tr¸i phiÕu lµ chøng tõ.
Ph¬ng ph¸p quan s¸t
Quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n th«ng qua qu¸ tr×nh
kiÓm to¸n viªn trùc tiÕp quan s¸t, ®¸nh gi¸ mét thùc tr¹ng hay ho¹t ®éng cña ®¬n
vÞ ®îc kiÓm to¸n. VÝ dô, kiÓm to¸n viªn tiÕn hµnh quan s¸t n¬i s¶n xuÊt cña
doanh nghiÖp nh nhµ xëng, kho b·i, sù vËn hµnh cña m¸y mãc thiÕt bÞ .V.v.. Tõ
®ã ®¸nh gi¸ vÒ thùc tÕ ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ.
Ph¬ng ph¸p nµy rÊt h÷u Ých trong nhiÒu phÇn hµnh cña cuéc kiÓm to¸n, b»ng
chøng kiÓm to¸n ®îc ®¸nh gi¸ lµ ®¸ng tin cËy. Tuy nhiªn, b»ng chøng kiÓm to¸n
thu ®îc cha thÓ hiÖn tÝnh ®Çy ®ñ nªn cÇn ®i kÌm víi ph¬ng ph¸p kh¸c. Ph¬ng
14
ph¸p nµy chØ cung cÊp b»ng chøng vÒ c«ng viÖc ë thêi ®iÓm quan s¸t, kh«ng
ch¾c ch¾n ®óng víi c¸c thêi ®iÓm kh¸c. B»ng chøng thu ®îc tõ ph¬ng ph¸p nµy
gäi lµ kiÓu mÉu quan s¸t.
Ph¬ng ph¸p x¸c nhËn
X¸c nhËn lµ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin do bªn thø ba ®éc lËp cung cÊp ®Ó
x¸c minh tÝnh chÝnh x¸c cña th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn nghi vÊn. §èi tîng cña
ph¬ng ph¸p x¸c nhËn chñ yÕu lµ c¸c kho¶n ph¶i thu, kho¶n ph¶i tr¶, tiÒn göi
ng©n hµng, tµi s¶n ký göi, ký quü, thÕ chÊp. C¸c ®èi tîng ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng
1.2.
B¶ng sè 1.2. C¸c lo¹i th«ng tin cÇn ph¶i x¸c nhËn
Th«ng tin
Tµi s¶n
N¬i x¸c nhËn
TiÒn göi ng©n hµng
Kho¶n ph¶i thu
Ng©n hµng
Kh¸ch nî
PhiÕu nî ph¶i thu
Ngêi lËp phiÕu
Hµng tån kho göi trong C«ng ty lu kho
C«ng ty lu kho
Gi¸ trÞ b»ng tiÒn cña b¶o hiÓm nh©n thä
C«ng ty b¶o hiÓm
C«ng nî
Kho¶n ph¶i tr¶
PhiÕu nî ph¶i tr¶
Chñ nî
Ngêi cho vay
Tr¶ tríc cña kh¸ch hµng
Kh¸ch hµng
CÇm cè ph¶i tr¶
Ngêi nhËn cÇm cè
Tr¸i phiÕu ph¶i tr¶
Ngêi gi÷ tr¸i phiÕu
Vèn chñ së h÷u
Ngêi gi÷ sæ ®¨ng ký vµ ®¹i lý
chuyÓn nhîng
Cæ ®«ng
Cæ phÇn ®ang lu hµnh
C¸c lo¹i th«ng tin kh¸c
Lo¹i b¶o hiÓm
Nî ngoµi ý muèn
C«ng ty b¶o hiÓm
LuËt s cña C«ng ty, ng©n hµng
Hîp ®ång tr¸i kho¸n
Ngêi gi÷ tr¸i kho¸n
VËt ký quü cho chñ nî
Chñ nî
(Nguån: B¶ng 6-2, Alvin arens vµ James K.Loebbecke, Auditing, NXB Thèng kª, 1995, trang 133)
15
Sau khi ®· cã ký duyÖt cña cña ®¹i diÖn ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n, th x¸c nhËn cã
thÓ ®îc kiÓm to¸n viªn göi trùc tiÕp ®Õn ngêi thø ba ®Ó nhê x¸c nhËn th«ng tin
theo yªu cÇu vµ sau ®ã ®îc göi trë l¹i theo ®Þa chØ cña kiÓm to¸n viªn. Th«ng thêng, ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n cã thÓ göi th nhê x¸c nhËn ®Õn ngêi thø ba theo yªu
cÇu cña kiÓm to¸n viªn nhng th tr¶ lêi vÉn ph¶i göi trùc tiÕp vÒ ®Þa chØ cña kiÓm
to¸n viªn vµ kiÓm to¸n viªn ph¶i kiÓm so¸t ®îc toµn bé viÖc göi vµ nhËn c¸c x¸c
nhËn. Quy tr×nh nh»m ®¶m b¶o tÝnh ®éc lËp cña ph¬ng ph¸p x¸c nhËn ®èi víi
®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n.
Ph¬ng ph¸p nµy thêng ®îc ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c cuéc kiÓm to¸n. ¦u
®iÓm cña ph¬ng ph¸p x¸c nhËn lµ b»ng chøng thu ®îc cã ®é tin cËy cao nÕu
kiÓm to¸n viªn thùc hiÖn ®óng quy tr×nh vµ ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
- Th«ng tin cÇn ph¶i ®îc x¸c nhËn theo yªu cÇu cña kiÓm to¸n viªn.
- Sù x¸c nhËn ph¶i ®îc thùc hiÖn b»ng v¨n b¶n.
- Sù ®éc lËp cña ngêi x¸c nhËn th«ng tin.
- KiÓm to¸n viªn ph¶i kiÓm so¸t ®îc toµn bé qu¸ tr×nh thu thËp thu x¸c
nhËn.
Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy cã h¹n chÕ lµ chi phÝ thùc hiÖn kh¸ lín, ph¹m vi
¸p dông t¬ng ®èi giíi h¹n nhÊt lµ khi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n cã quy m« lín, quan
hÖ réng, ®a quèc gia,.. H¬n n÷a, kiÓm to¸n viªn còng cÇn quan t©m tíi kh¶ n¨ng
c¸c x¸c nhËn cña bªn thø ba ®· qua sù giµn xÕp tríc cña ®èi tîng ®îc kiÓm to¸n.
Ph¬ng ph¸p lÊy x¸c nhËn cã thÓ thùc hiÖn theo hai h×nh thøc, h×nh thøc göi
th x¸c nhËn phñ ®Þnh vµ th x¸c nhËn d¹ng kh¼ng ®Þnh. Theo h×nh thøc thø nhÊt,
kiÓm to¸n viªn yªu cÇu ngêi x¸c nhËn göi th ph¶n håi nÕu cã sai kh¸c gi÷a thùc
tÕ víi th«ng tin kiÓm to¸n nhê x¸c nhËn. Theo h×nh thøc thø hai, kiÓm to¸n viªn
yªu cÇu ngêi x¸c nhËn göi th ph¶n håi cho tÊt c¶ c¸c th x¸c nhËn dï thùc tÕ cã
trïng khíp víi th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn quan t©m. H×nh thøc thø hai do ®ã
®¶m b¶o tin cËy cao h¬n cho ph¬ng ph¸p x¸c nhËn, nhng chi phÝ còng cao h¬n.
VËy nªn, tuú møc ®é hÖ träng cña th«ng tin mµ kiÓm to¸n viªn quan t©m ®Ó lùa
chän h×nh thøc göi th x¸c nhËn phï hîp.
Ph¬ng ph¸p pháng vÊn
Ph¬ng ph¸p pháng vÊn lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn thu thËp th«ng tin b»ng
v¨n b¶n hay lêi nãi qua viÖc thÈm vÊn nh÷ng ngêi hiÓu biÕt vÒ vÊn ®Ò kiÓm to¸n
16
viªn qua t©m. VÝ dô, thÈm vÊn kh¸ch hµng vÒ nh÷ng quy ®Þnh kiÓm so¸t néi bé
hoÆc hái nh©n viªn vÒ sù ho¹t ®éng cña c¸c quy chÕ nµy.
Qu¸ tr×nh thu thËp b»ng chøng qua pháng vÊn thêng bao gåm ba giai ®o¹n:
Giai ®o¹n lËp kÕ ho¹ch pháng vÊn
KiÓm to¸n viªn ph¶i x¸c ®Þnh ®îc môc ®Ých, ®èi tîng, thêi gian, ®Þa ®iÓm,
néi dung cÇn pháng vÊn .V.v.. Néi dung pháng vÊn cã thÓ cô thÓ ho¸ thµnh
nh÷ng träng ®iÓm cÇn pháng vÊn.
Giai ®o¹n thùc hiÖn pháng vÊn
KiÓm to¸n viªn giíi thiÖu lý do cuéc pháng vÊn, trao ®æi vÒ nh÷ng träng
®iÓm ®· x¸c ®Þnh. Khi pháng vÊn cã thÓ dïng hai lo¹i c©u hái c¬ b¶n lµ c©u hái
“®ãng” hoÆc c©u hái “më”.
C©u hái “më” gióp kiÓm to¸n viªn thu ®îc c©u tr¶ lêi chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. Lo¹i
c©u hái nµy ®îc sö dông khi kiÓm to¸n viªn muèn thu thËp thªm th«ng tin víi
viÖc sö dông c¸c côm tõ “thÕ nµo?”, “c¸i g×?”, “t¹i sao?”.
C©u hái “®ãng” giíi h¹n c©u tr¶ lêi cña ngêi ®îc pháng vÊn, ®îc sö dông khi
kiÓm to¸n viªn muèn x¸c nhËn mét vÊn ®Ò ®· nghe hay ®· biÕt. Lo¹i c©u hái nµy
thêng dïng c¸c côm tõ “cã hay kh«ng?”.
Giai ®o¹n kÕt thóc pháng vÊn
KiÓm to¸n viªn ®a ra kÕt luËn trªn c¬ së th«ng tin ®· thu thËp ®îc. KiÓm to¸n
viªn còng cÇn lu ý tÝnh kh¸ch quan vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi ®îc pháng vÊn ®Ó cã
thÓ kÕt luËn x¸c ®¸ng vÒ b»ng chøng thu thËp.
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gióp kiÓm to¸n viªn thu thËp ®îc nh÷ng
b»ng chøng cha cã nh»m thu thËp nh÷ng th«ng tin ph¶n håi ®Ó cñng cè luËn cø
cña kiÓm to¸n viªn. Tuy nhiªn nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ ®é tin cËy cña
b»ng chøng kh«ng cao do ®èi tîng ®îc pháng vÊn chñ yÕu lµ ngêi trong ®¬n vÞ
®îc kiÓm to¸n nªn thiÕu tÝnh kh¸ch quan. ChÊt lîng cña b»ng chøng còng phô
thuéc vµo tr×nh ®é vµ sù hiÓu biÕt cña ngêi ®îc hái. B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc khi ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy gäi lµ kiÓu mÉu pháng vÊn vµ thêng dïng ®Ó
cñng cè cho c¸c b»ng chøng kh¸c.
Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n
Ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n lµ qu¸ tr×nh kiÓm to¸n viªn kiÓm tra chÝnh x¸c vÒ mÆt
sè häc cña viÖc tÝnh to¸n vµ ghi sæ. VÝ dô, ®èi víi kiÓm tra viÖc tÝnh to¸n, kiÓm
to¸n viªn xem xÐt tÝnh chÝnh x¸c b»ng tÝnh l¹i c¸c ho¸ ®¬n, phiÕu nhËp, xuÊt
17
kho; sè liÖu hµng tån kho; tÝnh l¹i chi phÝ khÊu hao; gi¸ thµnh; c¸c kho¶n dù
phßng; thuÕ; sè tæng céng trªn sæ chi tiÕt vµ sæ c¸i .V.v.. §èi víi kiÓm tra tÝnh
chÝnh x¸c cña viÖc ghi sæ, kiÓm to¸n viªn ®èi chiÕu c¸c chøng tõ cã liªn quan ®Ó
xem cïng mét th«ng tin ®îc ph¶n ¸nh trªn c¸c chøng tõ kh¸c nhau, ë nh÷ng n¬i
kh¸c nhau.
Ph¬ng ph¸p nµy chØ quan t©m ®Õn tÝnh chÝnh x¸c thuÇn tuý vÒ mÆt sè häc mµ
kh«ng chó ý ®Õn sù phï hîp cña c¸c ph¬ng ph¸p tÝnh ®îc sö dông. Do ®ã ph¬ng
ph¸p tÝnh to¸n thêng sö dông kÌm theo c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c nh kiÓm tra tµi liÖu,
kiÓm tra vËt chÊt, ph©n tÝch .V.v..
¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ cung cÊp b»ng chøng cã ®é tin cËy cao, xÐt
vÒ xÐt vÒ mÆt sè häc. Tuy nhiªn, nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ c¸c phÐp tÝnh
vµ ph©n bæ ®«i khi kh¸ phøc t¹p, tèn thêi gian ®Æc biÖt khi ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n
cã quy m« lín, lo¹i h×nh kinh doanh ®a d¹ng. Trong trêng hîp ®ã ®Ó thùc hiÖn
ph¬ng ph¸p nµy, kiÓm to¸n viªn cÇn ®îc trang bÞ m¸y tÝnh c¸ nh©n nhiÒu sè, m¸y
tÝnh x¸ch tay,..
B»ng chøng kiÓm to¸n thu ®îc khi ¸p dông ph¬ng ph¸p tÝnh to¸n gäi lµ kiÓu
mÉu chÝnh x¸c sè häc.
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch lµ qu¸ tr×nh so s¸nh, ®èi chiÕu, ®¸nh gi¸ c¸c mèi quan
hÖ ®Ó x¸c ®Þnh tÝnh hîp lý cña c¸c sè d trªn tµi kho¶n. C¸c mèi quan hÖ bao gåm
quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh víi nhau vµ quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi
chÝnh víi c¸c th«ng tin phi tµi chÝnh. Do vËy, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch gåm ba néi
dung: Dù ®o¸n; so s¸nh; ®¸nh gi¸. Trong ®ã:
- Dù ®o¸n lµ viÖc íc ®o¸n vÒ sè d tµi kho¶n, gi¸ trÞ tØ suÊt hoÆc xu híng.V.v..
- So s¸nh lµ viÖc ®èi chiÕu íc ®o¸n trªn víi sè b¸o c¸o.
- §¸nh gi¸ lµ viÖc sö dông c¸c ph¬ng ph¸p chuyªn m«n vµ c¸c ph¬ng ph¸p
kh¸c (pháng vÊn, quan s¸t) ®Ó ph©n tÝch vµ kÕt luËn vÒ c¸c chªnh lÖch khi
so s¸nh.
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®îc sö dông ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n cã hiÖu
lùc gåm ba lo¹i: kiÓm tra tÝnh hîp lý, ph©n tÝch xu híng vµ ph©n tÝch tØ suÊt.
18
KiÓm tra tÝnh hîp lý
KiÓm tra tÝnh hîp lý thêng bao gåm nh÷ng so s¸nh c¬ b¶n nh: so s¸nh gi÷a
sè liÖu thùc tÕ vµ sè liÖu kÕ ho¹ch, dù to¸n,..Tõ kÕ qu¶ so s¸nh, viÖc ®iÒu tra
nh÷ng sai kh¸c lín gi÷a sè thùc tÕ vµ sè kÕ ho¹ch sÏ gióp kiÓm to¸n viªn ph¸t
hiÖn nh÷ng sai sãt trong B¸o c¸o tµi chÝnh hoÆc nh÷ng biÕn ®éng lín trong t×nh
h×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña ®¬n vÞ.
So s¸nh gi÷a c¸c chØ tiªu cña ®¬n vÞ víi c¸c chØ tiªu b×nh qu©n trong nghµnh.
Nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¸c th«ng tin tµi chÝnh vµ th«ng tin phi tµi
chÝnh.
So s¸nh sè liÖu cña ®¬n vÞ ®îc kiÓm to¸n vµ kÕt qu¶ dù kiÕn cña kiÓm to¸n
viªn.
Ph©n tÝch xu híng
Ph©n tÝch xu híng lµ sù ph©n tÝch nh÷ng thay ®æi theo thêi gian cña sè d tµi
kho¶n hay nghiÖp vô. Ph©n tÝch xu híng thêng ®îc kiÓm to¸n viªn sö dông qua
so s¸nh th«ng tin tµi chÝnh kú nµy víi kú tríc hay so s¸nh gi÷a c¸c th¸ng trong
kú hoÆc so s¸nh sè d (sè ph¸t sinh) cña c¸c tµi kho¶n cÇn xem xÐt gi÷a c¸c kú
nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng biÕn ®éng bÊt thêng ®Ó tËp trung kiÓm tra xem xÐt.
Ph©n tÝch tØ suÊt
19
Ph©n tÝch tØ suÊt lµ c¸ch thøc so s¸nh nh÷ng sè d tµi kho¶n hoÆc nh÷ng lo¹i
h×nh nghiÖp vô. Ph©n tÝch tû suÊt còng gióp so s¸nh tÝnh hîp lý vÒ t×nh
h×nh tµi chÝnh cña mét C«ng ty nµo ®ã víi c«ng ty kh¸c trong cïng tËp
®oµn hay víi nghµnh ®ã. Th«ng thêng khi ph©n tÝch tû suÊt còng ph¶i xem
xÐt xu híng cña tû suÊt ®ã.
Trong ba lo¹i h×nh ph©n tÝch nªu trªn, kiÓm tra tÝnh hîp lý kÕt hîp c¸c d÷
liÖu ho¹t ®éng, d÷ liÖu tµi chÝnh vµ ®îc lËp ra ®Ó kiÓm tra sù t¬ng øng gi÷a
hai lo¹i d÷ liÖu nµy. Do ®ã møc ®é chÝnh x¸c hay tÝnh tin cËy cña b»ng
chøng thu thËp ®îc khi kiÓm tra tÝnh hîp lý ®îc xem lµ cao nhÊt. Ph©n tÝch
tû suÊt dùa trªn mèi quan hÖ gi÷a c¸c b¸o c¸o kh¸c nhau cã mèi liªn quan
nªn viÖc ph©n tÝch c¸c tû suÊt còng cã thÓ cung cÊp th«ng tin cã gi¸ trÞ.
Ph©n tÝch xu híng ®îc xem lµ cung cÊp d÷ liÖu cã ®é tin cËy thÊp h¬n v×
ph¬ng ph¸p nµy dïng nhiÒu vµo viÖc xem xÐt d÷ liÖu n¨m tríc. Tuy nhiªn,
nÕu cã c¶ sù ph©n tÝch lïi th× c¸c b»ng chøng tËp hîp ®îc trë nªn cã ý
nghÜa h¬n. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thñ tôc ph©n tÝch vµ ®é tin cËy cña b»ng
chøng ®îc kh¸i qu¸t qua B¶ng 1.3.
B¶ng 1.3. Quan hÖ gi÷a ph¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ ®é tin cËy cña b»ng chøng
thu thËp ®îc
C¸c lo¹i h×nh ph©n tÝch
§é tin cËy kÕt qu¶
DÔ sö dông
Ph©n tÝch xu híng
Ph©n tÝch tû suÊt
hh
KiÓm tra tÝnh hîp lý
Khi sö dông ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Ó thu thËp b»ng chøng kiÓm to¸n, kiÓm
to¸n viªn cÇn gi¶i quyÕt bèn vÊn ®Ò:
Thø nhÊt, chän lo¹i h×nh ph©n tÝch phï hîp. Nh×n chung c¸c lo¹i h×nh ph©n
tÝch ¸p dông hiÖu qu¶ ®èi víi c¸c tµi kho¶n trong B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh vµ
c¸c lo¹i nghiÖp vô liªn quan h¬n lµ ®èi víi c¸c tµi kho¶n trong B¶ng c©n ®èi kÕ
to¸n. C¸c tµi kho¶n trong B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh dÔ dù ®o¸n h¬n, trong khi
®ã tµi kho¶n trong B¶ng c©n ®èi kÕ to¸n thêng kÕt hîp nhiÒu lo¹i h×nh nghiÖp vô
phøc t¹p. Khi sö dông lo¹i h×nh ph©n tÝch, kiÓm to¸n viªn cã thÓ tham kh¶o híng
dÉn chung ë B¶ng 1.4.
20
- Xem thêm -