Tài liệu Tiểu luận thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở việt nam

B. NéI DUNG I. MéT Sè VÊN §Ò Lý LUËN VÒ C¹NH TRANH Vµ §éc quyÒn. 1. Kh¸i niÖm thÞ trêng, c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. 1.1 ThÞ trêng ThÞ trêng lµ n¬i trao ®æi hµng ho¸ ®îc s¶n xuÊt ra vµ h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ cïng víi mäi quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng êi víi ngêi, liªn kÕt víi nhau th«ng qua trao ®æi hµng ho¸. ThÞ trêng lµ mét ph¹m trï cña nÒn s¶n xuÊt vµ lu th«ng hµng ho¸, ph¶n ¸nh toµn bé quan hÖ trao ®æi gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n.ThÞ trêng chøa ®ùng tæng cung, tæng cÇu, mèi quan hÖ cung – cÇu , møc gi¸ vµ c¸c yÕu tè kh«ng gian, thêi gian, x· héi ®èi víi mét lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c lo¹i thÞ trêng lín lµ: ThÞ trêng hµng ho¸ vµ dÞch vô : lµ bé phËn c¬ b¶n cña thÞ trêng, ®Çu ra cña nÒn kinh tÕ, bao gåm toµn bé c¸c quan hÖ trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng ®· ®îc thÓ chÕ ho¸. ThÞ trêng tµi chÝnh : lµ c¸c ®Þnh chÕ qua ®ã ngêi muèn tiÕt kiÖm cã thÓ cÊp vèn trùc tiÕp cho ngêi vay. Hai thÞ trêng tµi chÝnh quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ lµ thÞ trêng tr¸i phiÕu vµ thÞ trêng cæ phiÕu. ThÞ trêng lao ®éng : thõa nhËn søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ; tiÒn l¬ng, tiÒn c«ng la gi¸ c¶ cña hµng ho¸ søc lao ®éng. ThÞ trêng bÊt ®éng s¶n: trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ thÞ trêng chuyÓn nhîng mua b¸n quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông ®Êt. ThÞ trêng khoa häc c«ng nghÖ : trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa chñ yÕu lµ thÞ trêng chuyÓn giao vµ mua b¸n c«ng nghÖ. Qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ ®îc thùc hiÖn chñ yÕu th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Nhµ níc chñ yÕu t¹o ®iÒu kiÖn hç trî vµ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¶i tiÕn c«ng nghÖ. 1.2.C¹nh tranh. C¹nh tranh lµ mét trong nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña kinh tÕ thÞ trêng.C¹nh tranh lµ c¸c quan hÖ kinh tÕ mµ ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ ganh ®ua nhau t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu kinh tÕ cña m×nh, th«ng thêng lµ chiÕm lÜnh thÞ trêng, giµnh lÊy kh¸ch hµng còng nh c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, thÞ trêng cã lîi NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 1 nhÊt.Môc ®Ých cuèi cïng cña c¸c chñ thÓ trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh lµ lîi Ých tiªu dïng vµ lîi nhuËn. Tuú theo tÝnh chÊt vµ díi c¸c gãc ®é kh¸c nhau mµ c¹nh tranh ®îc ph©n chia thµnh nhiÒu lo¹i: Khi nãi ®Õn tÝnh chÊt c¹nh tranh th× cã hai lo¹i: C¹nh tranh lµnh m¹nh vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. C¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ nh÷ng hµnh vi c¹nh tranh kh«ng hîp ph¸p hoÆc kh«ng phï hîp víi ®¹o lý, truyÒn thèng cña d©n téc. C¹nh tranh lµnh m¹nh ®èi lËp víi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Díi gãc ®é c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia thÞ trêng, cã c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi s¶n xuÊt( ngêi b¸n) víi nhau, gi÷a nh÷ng ngêi mua vµ ngêi b¸n, ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng, vµ gi÷a nh÷ng ngêi mua víi nhau.ë ®©y c¹nh tranh xoay quanh vÊn ®Ò chÊt lîng hµng ho¸, gi¸ c¶ vµ ®iÒu kiÖn dÞch vô. Díi gãc ®é thÞ trêng, gãc ®é thùc chøng th× cã hai lo¹i c¹nh tranh lµ c¹nh tranh hoµn h¶o vµ c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o. C¹nh tranh hoµn h¶o hay thuÇn tuý lµ t×nh tr¹ng c¹nh tranh trong ®ã gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ lµ kh«ng thay ®æi trong toµn bé ®Þa danh cña thÞ trêng, bëi v× ngêi mua, ngêi b¸n ®Òu biÕt têng tËn vÒ c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ trêng.C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o lµ h×nh thøc c¹nh tranh mµ ë ®ã c¸c c¸ nh©n b¸n hµng hoÆc c¸c nhµ s¶n xuÊt cã ®ñ søc m¹nh vµ thÕ lùc cã thÓ chi phèi ®îc gi¸ ca s¶n phÈn cña m×nh trªn thÞ trêng. Díi gãc ®é c¸c c«ng ®o¹n cña s¶n xuÊt- kinh doanh, gåm cã c¸c h×nh thøc: C¹nh tranh tríc khi b¸n hµng, trong qu¸ tr×nh b¸n hµng vµ sau khi b¸n hµng. Cuéc c¹nh tranh nµy ®îc thùc hiÖn b»ng ph¬ng thøc thanh to¸n vµ dÞch vô. XÐt theo môc tiªu kinh tÕ cña c¸c chñ thÓ trong c¹nh tranh, cã c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c nghµnh. XÐt theo ph¹m vi l·nh thæ ngêi ta nãi tíi c¹nh tranh trong níc vµ c¹nh tranh quèc tÕ. 1.3. §éc quyÒn. §éc quyÒn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ viÖc c¸c chñ thÓ kinh tÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi nhÊt ®Þnh khèng chÕ thÞ trêng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸, dÞch vô. §éc quyÒn cã thÓ xuÊt hiÖn do nhiÒu nguyªn nh©n, chñ yÕu lµ do kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh c¹nh tranh. Qu¸ tr×nh c¹nh tranh sÏ lµm cho nh÷ng doanh nghiÖp nµo kÐm hiÖu qu¶, cã nh÷ng quyÕt ®Þnh kinh doanh sai lÇm sÏ bÞ nh÷ng doanh nghiÖp kh¸c lµm ¨n hiÖu qu¶ th«n tÝnh, chiÕm lÜnh thÞ phÇn vµ rèt cuéc sÏ bÞ ®µo th¶i ra khái cuéc ch¬i. Trong trêng hîp cùc ®oan nhÊt, nÕu tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp kh¸c ®Òu bÞ mét doanh nghiÖp duy nhÊt ®¸nh b¹i th× rèt cuéc, c¹nh NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 2 tranh tù do ®· ®Ó l¹i mét doanh nghiÖp duy nhÊt trªn thÞ trêng vµ doanh nghiÖp ®ã ®¬ng nhiªn cã ®îc vÞ thÕ ®éc quyÒn. 2. Duy tr× c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn lµ mét tÊt yÕu trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng: 2.1. C¹nh tranh lµ ®éng lùc thóc ®Èy ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Môc ®Ých cña hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa mµ Trung Quèc ®ang híng tíi lµ ph¸t huy ®Çy ®ñ vai trß cña thÞ trêng trong viÖc ph©n bè nguån lùc, ®Ó ®¶m b¶o c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra tu©n theo quy luËt gi¸ trÞ vµ thÝch nghi víi nh÷ng thay ®æi trong quan hÖ cung cÇu, sö dông ®ßn bÈy gi¸ c¶ vµ c¬ chÕ c¹nh tranh trong viÖc ph©n bè nguån lùc ®Õn nh÷ng n¬i cã thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt, thùc hiÖn c¬ chÕ lùa chän nh÷ng n¬i cã kh¶ n¨ng vµ lo¹i bá nh÷ng ngêi yÕu kÐm nh»m g©y ¸p lùc vµ t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp, ®Èy m¹nh viÖc ®iÒu chØnh kÞp thêi s¶n xuÊt vµ nhu cÇu b»ng c¸ch lîi dông sù nh¹y c¶m cña thÞ trêng ®èi víi c¸c tÝn hiÖu kinh tÕ kh¸c nhau. V× kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa còng lµ kinh tÕ thÞ trêng nªn nã ph¶i ®îc g¾n víi c¹nh tranh.C¹nh tranh sÏ lo¹i bá c¸c doanh nghiÖp kÐm hiÖu qu¶ còng nh c¸c s¶n phÈm kÐm chÊt lîng nh»m t¨ng cêng ph©n bè hîp lÝ nguån lùc x· héi. Th«ng qua c¬ chÕ gi¸, doanh nghiÖp ph¶i tù quyÕt ®Þnh kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh nh»m c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña thÞ trêng.C¹nh tranh nh mét ®éng c¬ m¹nh mÏ khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm, c¶i tiÕn ph¬ng thøc qu¶n lÝ, gi¶m chi phÝ vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm nh»m ®¹t ®îc s¶n lîng tèi ®a víi chi phÝ ®Çu vµo tèi thiÓu.C¹nh tranh còng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc tiÕp thªm sinh lùc cho c¸c doanh nghiÖp bëi v× søc sèng cña c¸c doanh nghiÖp n»m ë kh¶ n¨ng tiÕp tôc tiÕn hµnh ®iÒu chØnh l¹i tæ chøc vµ kh¶ n¨ng hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm cña m×nh phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ trêng. NÕu kh«ng cã ¸p lùc c¹nh tranh trªn thÞ trêng, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã ®éng c¬ ®Ó tù tiÕp tôc ®iÒu chØnh l¹i vµ ph¸t triÓn, ®Ó tham gia c¸c ho¹t ®éng s¸ng t¹o hoÆc ®Ó c¶i tiÕn hÖ thèng qu¶n lÝ cña hä.Do ®ã,nÕu kh«ng cã c¹nh tranh th× c¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. 2.2.§éc quyÒn trong kinh doanh. HËu qu¶ cña nã. §éc quyÒn kinh doanh lµ viÖc mét doanh nghiÖp hay mét tËp ®oµn kinh tÕ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ x· héi nhÊt ®Þnh khèng chÕ thÞ trêng s¶n xuÊt vµ tiªu thô s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô. §éc quyÒn hoÆc khèng chÕ thÞ trêng lµ m¬ íc cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp. TÊt c¶ c¸c nhµ doanh nghiÖp ®Òu íc muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn mµ NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 3 kh«ng ph¶i ®¬ng ®Çu víi c¹nh tranh. V× vËy lÞch sö cña c¸c chiÕn lîc h¹n chÕ c¹nh tranh cã mét bÒ dµy gÇn t¬ng ®¬ng víi bÒ dµy cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. §éc quyÒn trong kinh doanh dï h×nh thµnh vµ tån t¹i b»ng c¸ch nµo còng thêng g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n.§éc quyÒn trong kinh doanh lµ nh©n tè k×m h·m ®éng lùc ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Bëi lÏ víi thÕ ®éc quyÒn, ngêi s¶n xuÊt kh«ng cÇn quan t©m ®Õn c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ ph¬ng thøc qu¶n lý mµ vÉn thu ®îc lîi nhuËn ®Æc biÖt cao. §éc quyÒn trong kinh doanh sÏ dÉn ®Õn h×nh thµnh gi¸ c¶ ®éc quyÒn, gi¸ c¶ lòng ®o¹n cao, lµm ¶nh hëng ®Õn lîi Ých cña ngêi tiªu dïng.§éc quyÒn trong kinh doanh lµ yÕu tè h¹n chÕ tù do kinh doanh vµ v¨n minh th¬ng m¹i. V× nh÷ng hËu qu¶ trªn cña ®éc quyÒn trong kinh doanh nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi ®· coi chèng ®éc quyÒn lµ nhiÖm vô ®Æc biÖt quan trängcña nhµ níc. Nhµ níc kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung ®Ó h×nh thµnh nh÷ng tËp ®oµn kinh tÕ ®ñ søc khèng chÕ thÞ trêng b»ng luËt chèng ®éc quyÒn. MÆt kh¸c, nhµ níc ngµy cµng gi¶m bít sù can thiÖp b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®Ó t¹o thÕ ®éc quyÒn cho mét sè doanh nghiÖp ®Æc biÖt. 3. C¹nh tranh vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng . 3.1. C¹nh tranh ®iÒu chØnh gi÷a cung vµ cÇu C¹nh tranh cã thÓ ®a ®Õn lîi Ých cho ngêi nµy vµ thiÖt h¹i cho ngêi kh¸c, song xÐt díi gãc ®é toµn x· héi, c¹nh tranh lu«n cã t¸c ®éng tÝch cùc. C¹nh tranh ®iÒu chØnh cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng, Khi cung mét hµng ho¸ nµo ®ã lín h¬n cÇu, c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ngêi b¸n lµm cho gi¸ c¶ thÞ trêng gi¶m xuèng. ChØ nh÷ng c¬ së kinh doanh nµo ®ñ kh¶ n¨ng c¶i tiÕn c«ng nghÖ, trang bÞ kü thuËt, ph¬ng thøc qu¶n lý vµ h¹ ®îc gi¸ b¸n s¶n phÈm míi cã thÓ tån t¹i. Víi ý nghÜa ®ã, c¹nh tranh lµ nh©n tè quan träng kÝch thÝch viÖc øng dông khoa häc, c«ng nghÖ tiªn tiÕn trong s¶n xuÊt. Khi cung mét hµng ho¸ nµo ®ã thÊp h¬n cÇu, hµng ho¸ ®ã trë nªn khan hiÕm trªn thÞ trêng, gi¸ c¶ t¨ng lªn t¹o ra lîi nhuËn cao h¬n møc b×nh qu©n. Khi ®ã ngêi kinh doanh sÏ ®Çu t vèn x©y dùng thªm c¬ së s¶n xuÊt míi hoÆc n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt c¶u nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt s½n cã. §ã lµ ®éng lùc quan träng nhÊt lµm t¨ng thªm lîng vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt, kinh doanh, n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt trong toµn x· héi. §iÒu quan träng lµ ®éng lùc ®ã hoµn toµn tù nhiªn,kh«ng theo vµ kh«ng cÇn bÊt kú mét mÖnh lÖnh hµnh chÝnh nµo cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc. NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 4 C¹nh tranh buéc c¸c chñ thÓ kinh doanh lu«n lu«n quan t©m ®Õn viÖc c¶i tiÕn c«ng nghÖ, trang bÞ s¶n xuÊt vµ ph¬ng thøc qu¶n lý nh»m n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, h¹ gi¸ thµnh vµ trªn c¬ së ®ã h¹ gi¸ b¸n cña hµng ho¸. C¹nh tranh t¸c ®éng mét c¸ch tÝch cùc ®Õn ph©n phèi thu nhËp. C¹nh tranh sÏ h¹n chÕ hµnh vi bãc lét trªn c¬ së quyÒn lùc thÞ trêng vµ viÖc h×nh thµnh thu nhËp kh«ng t¬ng øng víi n¨ng suÊt. Trong c¹nh tranh tÊt yÕu sÏ cã doanh nghiÖp ngµy cµng lín m¹nh nhê lµm ¨n hiÖu qu¶, ®ång thêi cã doanh nghiÖp bÞ ph¸ s¶n. §èi víi x· héi, ph¸ s¶n doanh nghiÖp kh«ng hoµn toµn mang ý nghÜa tiªu cùc v× c¸c nguån lùc cña x· héi ®îc chuyÓn sang cho nhµ kinh doanh kh¸c tiÕp tôc sö dông mét c¸ch hiÖu qu¶ h¬n. V× vËy, ph¸ sane kh«ng ph¶i lµ sù huû diÖt hoµn toµn mµ lµ sù huû diÖt s¸ng t¹o. 4. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nh»m ®¶m b¶o c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. XuÊt ph¸t t c¬ chÕ h×nh thµnh, tån t¹i cña ®éc quyÒn, tõ mèi liªn hÖ h÷u c¬ gi÷a ®éc quyÒn vµ c¹nh tranh trong kinh doanh ®Ó cã sù c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn, cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. Nh÷ng ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt cÇn cã lµ: 4.1. §iÒu kiÖn vÒ c¸c yÕu tè ph¸p lý – thÓ chÕ ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh. C¸c yÕu tè vÒ ph¸p lý – thÓ chÕ do nhµ níc ban hµnh lµ nh©n tè quan träng nhÊt h×nh thµnh m«i trêng kinh doanh trong mçi quèc gia. Víi xu thÕ héi nhËp ngµy cµng cao vÒ kinh tÕ trªn thÕ giíi hiÖn nay, nh÷ng quy dÞnh vÒ ph¸p lý- thÓ chÕ ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi kinh doanh ®· vµ ®ang kh«ng bÞ giíi h¹n trong ph¹m vi quèc gia mµ ®îc h×nh thµnh vµ cã hiÖu lùc trong ph¹m vi khu vùc hoÆc toµn cÇu. Song dï h×nh thµnh vµ cã hiÖu lùc trong ph¹m vi nµo, ®Ó ®¶m b¶o cho c¹nh tranh vµ chèng ®éc quyÒn, c¸c yÕu tè ph¸p lý- thÓ chÕ ph¶i ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu nh: §¶m b¶o sù ®ång bé trong toµn bé hÖ thèng thuéc mäi lÜnh vùc cña ho¹t ®éng kinh doanh; c¸c quy ®Þnh ph¸p lý- thÓ chÕ do nhµ níc ban hµnh ph¶i râ rµng vµ s¸t víi thùc tiÔn; hiÖu lùc ph¸p luËt cña c¸c quy ®Þnh ph¸p lý- thÓ chÕ ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt trong viÖc ®iÒu chØnh hµnh vi kinh doanh, … 4.2. §iÒu kiÖn trong chØ ®¹o, ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¸c quy ®Þnh ph¸p lý- thÓ chÕ cña Nhµ níc lµ s¶n phÈm chñ quan trªn c¬ së nhËn thøc kh¸ch quan. §Ó c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt ®· ban hµnh cã hiÖu lùc trong thùc tiÔn th× viÖc chØ ®¹o vµ ®iÒu hµnh cña bé m¸y hµnh chÝnh nhµ níc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. V× vËy ®Ó thùc hiÖn vai trß qu¶n lý kinh tÕ cña m×nh, NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 5 nhµ níc ph¶i h×nh thµnh ®îc bé m¸y ®iÒu hµnh ®ñ n¨ng lùc chuyªn m«n, tËn tuþ, c«ng t©m khi thi hµnh c«ng vô. Mäi v¨n b¶n ph¸p quy ®Òu kh«ng thÓ ®a vµo thùc hiÖn ®îc trong cuéc sèng nÕu bé m¸y ®iÒu hµnh non kÐm vÒ chuyªn m«n, quan liªu vµ l·ng phÝ. 4.3. §iÒu kiÖn vÒ tr×nh ®é v¨n ho¸, ®¹o ®øc x· héi cña nh©n d©n vµ c¸c chñ thÓ kinh doanh. NÕu nh sù h×nh thµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt, c«ng t¸c chØ ®¹o, ®iÒu hµnh cña bé m¸y c«ng quyÒn lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn th× tr×nh ®é v¨n ho¸ vµ ®¹o ®øc cña c¸c chñ thÓ kinh doanh l¹i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ dÓ ®¶m b¶o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ chèng ®éc quyÒn trong kinh doanh. Sù ph©n biÖt c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ c¹nh tranh kh«ng lµnh amnhj thêng th«ng qua nh÷ng tiªu chÝ ®Þnh tÝnh, khã cã thÓ ®Þnh lîng. V× vËy, chØ cã thÓ ®¶m b¶o sù c¹nh tranh lµnh m¹nh khi nh©n d©n- víi t c¸ch lµ ngêi tiªu dïng- cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cÇn thiÕt vµ ®¹o ®øc trong kinh doanh ®îc t«n träng. 5. Kinh nghiÖm quèc tÕ. 5.1. NhËt B¶n. 5.1.1. Kh¸i niÖm chÝnh s¸ch c¹nh tranh ë NhËt B¶n. NÒn t¶ng vµ bèi c¶nh. T tëng, luËt ph¸p vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh do ngêi Mü ®a vµo NhËt B¶n ®îc ®¸nh dÊu b»ng viÖc ban hµnh luËt chèng ®éc quyÒn n¨m 1947. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai, chÝnh s¸ch c¹nh tranh ®îc coi lµ mét h×nh thøc qu¶n lý cña Nhµ níc chø kh«ng ph¶i lµ mét nguyªn t¾c tæ chøc cña nÒn kinh tÕ, tinh thÇn c¹nh tranh vÉn cha thÊm s©u vµo v¨n ho¸ kinh doanh cña ngêi d©n vµ tinh thÇn lµm viÖc cña quan chøc chÝnh phñ, vÞ trÝ l©u dµi cña c¹nh tranh cha ch¨c ch¾n trong ngêi NhËt B¶n. Sù phôc hng cña chÝnh s¸ch c¹nh tranh míi diÔn ra gÇn ®©y, nhng cha toµn diÖn vµ cßn l©u míi ph¸t huy ®Çy ®ñ søc m¹nh cña m×nh. ë NhËt bÈn còng gièng nh ë nh÷ng níc kh¸c, quan ®iÓm vÒ t¸c ®éng cña c¹nh tranh cã thÓ kh¸c nhau, thËm chÝ m©u thuÉn nhau. Th¸i ®é hoµi nghi ®èi víi vai trß cña c¹nh tranh chÞu ¶nh hëng cña c¸c yÕu tè x· héi vµ v¨n ho¸. ë NhËt B¶n, c¹nh tranh ®îc quan niÖm lµ mét tr¹ng th¸i trong ®ã c¸c doanh nghiÖp cã thÓ b¸n nh÷ng hµng ho¸ hoÆc dÞch vô gièng nhau cho cïng mét nhãm kh¸ch hµng, hoÆc nhËn ®îc nh÷ng s¶n phÈm gièng nhau tõ mét nhµ cung øng. ThuËt ng÷ “c¹nh tranh” thêng ®i kÌm víi “tù do” vµ “lµnh m¹nh”. Sau chiÕn tranh môc tiªu kinh tÕ tËp trung vµo t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ c¹nh tranh tù do bÞ cho lµ kh«ng phï hîp víi môc tiªu ®Æt ra, mÆc dï trong luËt chèng ®éc quyÒn ®· nªu môc tiªu cña c¹nh tranh lµ: “KhuyÕn NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 6 khÝch c¹nh tranh tù do vµ lµnh m¹nh, khuyÕn khÝch søc s¸ng t¹o cña c¸c nghiÖp chñ, khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, t¨ng trëng kinh tÕ, t¨ng sè lîng c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp thùc tÕ cña ngêi d©n, vµ th«ng qua ®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ d©n chñ cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc, còng nh b¶o ®¶m lîi Ých cña ngêi tiªu dïng nãi chung”. ViÖc thùc thi ph¸p luËt c¹nh tranh kh¸ láng lÎo. HiÖn nay, môc tiªu cña NhËt B¶n lµ chuyÓn träng t©m tõ t¨ng trëng sang v× lîi Ých cña ngêi tiªu dïng. C¸c c¬ quan nhµ níc NhËt b¶n ®· nhËn thøc ®îc r»ng kh«ng thÓ tiÕp tôc diÔn ra th«ng qua viÖc híng dÉn tõ Trung ¬ng, mµ ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸c doanh nghiÖp c¹nh tranh- nh÷ng ngêi d¸m chÊp nhËn rñi ro, ph¸t huy s¸ng kiÕn cña b¶n th©n m×nh. N¨m 1998, NhËt B¶n b¾t ®Çu thùc hiÖn ch¬ng tr×nh “ T¹o ra mét hÖ thèng kinh tÕ- x· héi c«ng b»ng vµ tù do, më cöa hoµn toµn víi thÕ giíi vµ dùa trªn c¸c nguyªn t¾c thÞ trêng”. Ch¬ng tr×nh nµy nh»m môc ®Ých t¹o ®iÒu kiÖn c¹nh tranh c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶, kÕt hîp chÝnh s¸ch c¹nh tranh víi c¶i c¸ch ph¸p lý, c¹nh tranh trªn thÞ trêng vµ qu¶n lý cña nhµ níc, gi¶m sù chØ ®¹o cña chÝnh phñ, ph¶n ®èi nh÷ng vô s¸p nhËp quy m« lín. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, khi toµn cÇu ho¸ ngµy cµng cã quy m« réng lín th× NhËt B¶n kh«ng thÓ tiÕp tôc duy tr× chÝnh s¸ch b¶o hé c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c ngµnh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Thay vµo ®ã lµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh trao nhiÒu quyÒn tù chñ h¬n cho c¸c chñ thÓ kinh doanh. 5.1.2.Néi dung cña luËt c¹nh tranh. - CÊm c¸c tho¶ thuËn theo chiÒu ngang: LuËt c¹nh tranh c¬ b¶n cña NhËt B¶n lµ luËt chèng ®éc quyÒn ban hµnh n¨m 1947. LuËt nµy ng¨n chÆn nh÷ng h¹n chÕ v« lý ®èi víi th¬ng m¹i, ng¨n chÆn “ ®éc quyÒn t nh©n” vµ “ t×nh tr¹ng ®éc quyÒn”, nh÷ng hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh vµ c¸c vô s¸p nhËp h¹n chÕ c¹nh tranh. T¬ng tù nh luËt c¹nh tranh cña nhiÒu níc, LuËt chèng ®éc quyÒn cña NhËt B¶n cÊm c¸c tho¶ thuËn gi÷a c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cïng phèi hîp hµnh ®éng ®Ó h¹n chÕ c¹nh tranh, bao gåm c¸c lo¹i hîp ®ång, tho¶ thuËn, c¸c hµnh vi phèi hîp hµnh ®éng ®Ó chi phèi gi¸ c¶, h¹n chÕ s¶n lîng, c«ng nghÖ ¸p dông, ph¸t triÓn s¶n phÈm, ph©n chia thÞ trêng, kh¸ch hµng, th«ng ®ång trong bá thÇu hoÆc tÈy chay ®èi tîng kh¸c. Trong luËt chèng ®éc quyÒn cña NhËt B¶n cã ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ hiÖp héi. §©y lµ quy ®Þnh kh«ng phæ biÕn trong luËt cña c¸c níc kh¸c. Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, c¸c hiÖp héi ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c ho¹t ®éng NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 7 kh«ng phï hîp víi t tëng c¹nh tranh trong néi bé mét ngµnh vµ gi÷a c¸c ngµnh víi nhau, ng¨n ch¨n doanh nghiÖp thµnh viªn gi¶m gi¸ hay khuyÕn m·i, ng¨n c¶n c¶i tiÕn c«ng nghÖ, duy tr× quan hÖ kh¸ch hµng æn ®Þnh, tho¶ thuËn ®éc quyªn ng¨n chÆn doanh nghiÖp míi tham gia kinh doanh, lo¹i trõ ®èi thñ míi. Quy ®Þnh nµy cÊm c¸c hiÖp héi th¬ng m¹i h¹n chÕ c¹nh tranh mét c¸ch nghiªm träng nh h¹n chÕ sè hµng kinh doanh trong ngµnh, h¹n chÕ “ mét c¸ch kh«ng c«ng b»ng” c¸ch thøc c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn tiÕn hµnh kinh doanh. - L¹m dông vÞ trÝ chi phèi: LuËt chèng ®éc quyÒn cÊm ®éc quyÒn t nh©n, tøc lµ mét doanh nghiÖp duy nhÊt hoÆc mét nhãm c¸c doanh nghiÖp c«ng khai kiÓm so¸t, khèng chÕ, lo¹i trõ ®èi thñ c¹nh tranh, ng¨n chÆn kh«ng cho ngêi kh¸c tham gia kinh doanh hoÆc sö dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ®Ó ®¹t ®îc môc dÝch ®ã. VÞ trÝ chi phèi thÞ phèi thÞ trêng ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn thÞ phÇn cña doanh nghiÖp trªn thÞ trêng toµn quèc : víi thÞ phÇn trong c¶ níc lín h¬n 50 % th× doanh nghiÖp ®îc coi lµ cã kh¶ n¨ng chi phèi thÞ trêng vµ lóc ®ã c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh cña hä sÏ bÞ coi lµ l¹m dông vÞ trÝ chi phèi thÞ trêng - S¸p nhËp: LuËt chèng ®éc quyÒn cÊm nh÷ng vô s¸p nhËp g©y h¹n chÕ c¹nh tranh trong mét sè lÜnh vùc th¬ng m¹i cô thÓ hoÆc sö dông c¸c biÖn ph¸p kh«ng lµnh m¹nh ®Ó buéc doanh nghiÖp kh¸c ph¶i s¸p nhËp, bao gåm c¶ h×nh thøc mua mét phÇn hay toµn bé doanh nghiÖp vµ c¸c h×nh thøc liªn kÕt, hîp nhÊt kh¸c. Trong luËt quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp cã tµi s¶n lín h¬n mét møc nhÊt ®Þnh ph¶i b¸o c¸o vÒ së h÷u cña c¸c cæ ®«ng, ph¶i th«ng b¸o c¸c giao dÞch chuyÓn nhîng cæ phÇn, cÇm n¾m së h÷u cña c«ng ty kh¸c. LuËt cßn quy ®Þnh c¸c quy tr×nh th«ng b¸o tríc khi s¸p nhËp, cho thuª, mîn nghiÖp vô, tµi s¶n,… vµ chÕ ®é b¸o c¸o ®èi víi c¸c h×nh thøc s¸p nhËp c«ng ty , mua cæ phÇn kh¸c. VÒ thñ tôc, c¸c doanh nghiÖp muèn s¸p nhËp ph¶i xin ý kiÕn c¬ quan c¹nh tranh tríc khi nép hå s¬. NÕu c¬ quan c¹nh tranh kh«ng ®ång ý th× doanh nghiÖp sÏ kh«ng tiÕp tôc nép hå s¬ n÷a. YÕu tè chñ yÕu ®Ó c¬ quan c¹nh tranh xem xÐt cho phÐp s¸p nhËp lµ c¬ cÊu ngµnh, ngoµi ra cßn c©n nh¾c mét sè yÕu tè kh¸c nh t×nh tr¹ng tµi chÝnh vµ hiÖu qu¶ cña b¶n th©n doanh nghiÖp muèn s¸p nhËp nh g¸nh nÆng nî nÇn, kh¶ n¨ng ph¸ s¶n,… - C¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh: Mét phÇn lín trong luËt ph¸p vÒ c¹nh tranh cña NhËt B¶n lµ c¸c quy ®Þnh vÒ hµnh vi th¬ng m¹i kh«ng lµnh m¹nh. Nh÷ng quy ®Þnh nµy ®îc giíi kinh NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 8 doanh ñng hé nhiÒu h¬n c¶. ë NhËt còng nh ë c¸c níc kh¸c, c¹nh tranh “tù do” g¾n chÆt víi “ b×nh ®¼ng” vµ lµnh m¹nh. TÊt c¶ c¸c quy ®Þnh vÒ c¹nh tranh lµnh m¹nh ®Òu nh»m b¶o vÖ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. C¬ quan c¹nh tranh NhËt B¶n ®· cè g¾ng ®a ra c¸c híng dÉn chung vÒ c¹nh tranh lµnh m¹nh nhng trªn thùc tÕ vÉn ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ. C¸c hµnh vi th¬ng m¹i bÞ coi lµ kh«ng lµnh m¹nh nh thu hót hoÆc Ðp buéc kh¸ch hµng cña ®èi thñ c¹nh tranh ph¶i céng t¸c víi m×nh ; ®a ra nh÷ng ®iÒu kiÖn g©y trë ng¹i cho ho¹t ®éng kinh doanh cña ®èi t¸c ; Ên ®Þnh gi¸ b¸n thÊp, gi¸ mua cao mét c¸ch bÊt hîp lý, lõa phØnh ®Ó thu hót kh¸ch hµng,… - B¶o vÖ ngêi tiªu dïng: Ph¸p luËt c¬ b¶n vÒ b¶o vÖ ngêi tiªu dïng ®îc ban hµnh vµo n¨m 1968, thÓ hiÖn mèi quan t©m vÒ c¸ch øng xö b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ mong muèn mét chÕ ®é c¹nh tranh võa tù do , võa lµnh m¹nh. LuËt b¶o vÖ ngêi tiªu dung cßn quy ®Þnh ph¶i cã chØ dÉn vÒ ®Æc tÝnh, chÊt lîng s¶n phÈm vµ “ nh÷ng chØ dÉn gian dèi vµ g©y hiÖu qu¶ nghiªm träng ph¶i bÞ xö lý”. Nh÷ng quy ®Þnh nµy rÊt gÇn gòi víi c¸c quy ®Þnh cÊm nh÷ng hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh trong luËt chèng ®éc quyÒn, c¸c sai ph¹m nh vËy ®Òu lµm tæn h¹i ®Õn nh÷ng ngêi b¸n hµng trung thùc cïng nhu ngêi mua hµng bÞ th«ng tin sai. 5.1.3. C¸c vÊn ®Ò th¬ng m¹i quèc tÕ trong chÝnh s¸ch c¹nh tranh. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai ,víi nh÷ng nç lùc cña NhËt B¶n vµ sù trî gióp cña Mü, kinh tÕ NhËt B¶n dÇn dÇn æn ®Þnh tõ n¨m 1949, sau ®ã søc s¶n xuÊt phôc håi nhanh chãng nhê nhu cÇu ®Æc biÖt tõ chiÕn tranh TriÒu Tiªn. Tuy nhiªn, dï kinh tÕ ®· ®îc æn ®Þnh vµ søc ph¸t triÓn ®· ®îc phôc håi, kinh tÕ NhËt B¶n vµo gi÷a thËp niªn 1950 vÉn cßn yÕu kÐm so víi c¸c níc ¢u-Mü. Trong bèi c¶nh kinh tÕ nãi trªn, NhËt B¶n ph¶i ®èi mÆt víi vÊn ®Ò nªn gia nhËp c¸c tæ chøc th¬ng m¹i, kinh tÕ thÕ giíi nh thÕ nµo.NhËt B¶n lµ níc nghÌo thiªn nhiªn vµo lo¹i nhÊt thÕ giíi nªn ngo¹i th¬ng cã vai trß v« cïng quan träng cho kinh tÕ ph¸t triÓn. ThÞ trêng trong níc tuy kh«ng nhá, nhng ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ quy m« kinh tÕ ph¶i cÇn ®Õn thÞ trêng níc ngoµi. Râ rµng viÖc gia nhËp c¸c tæ chøc kinh tÕ, th¬ng m¹i quèc tÕ sÏ mang l¹i c¬ héi tiÕp cËn thÞ trêng thÕ giíi réng lín.Song viÖc gia nhËp vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ l¹i ®i kÌm theo nh÷ng nghÜa vô ph¶i më cöa thÞ trêng níc m×nh ®èi víi hµng ngo¹i vµ ho¹t ®éng ®Çu t cña c¸c c«ng ty níc ngoµi trong khi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña NhËt B¶n cßn non yÕu so víi c¸c níc ¢u- Mü. ChÝnh phñ NhËt B¶n thÊy r»ng kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c, chØ cã c¸ch lµ chÊp nhËn héi nhËp vµ ®Æt kÕ ho¹ch gi¶m bít th¸ch thøc, ®ång thêi ®a ra chiÕn lîc ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp NhËt NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 9 B¶n cã tiÒm n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ trêng quèc tÕ. ChiÕn lîc më cöa, héi nhËp, n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n gåm ba bé ph©n kh«ng thÓ t¸ch rêi lµ: Thø nhÊt, më cöa nh thÕ nµo ®Ó hµng nhËp kh«ng c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trong níc. Thø hai, viÖc më cöa ph¶i kÕt hîp víi chiÕn lîc, chÝnh s¸ch lµm sao cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ngµy cµng cã søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ thÕ giíi. Thø ba, ®Ó héi nhËp cã hiÖu qu¶, tranh thñ ®îc nhiÒu c¬ héi cña thÞ trêng thÕ giíi, cã chiÕn lîc vµ tæ chøc ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ “ thÇn kú” vµ sù t¨ng cêng søc c¹nh tranh quèc tÕ cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu cña NhËt B¶n trong thêi kú nµy chøng minh sù thµnh c«ng cña chiÕn lîc më cöa, hé nhËp nªu trªn. 5.2. Trung Quèc. 5.2.1. Nh÷ng yÕu tè t¹o nªn sù c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ. §iÒu 15 HiÕn ph¸p söa ®æi 1993 ®· nªu râ: “Trung Quèc ¸p dông hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa”. HiÖn nay, Trung Quèc vÉn ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cha thùc sù h×nh thµnh mét c¬ chÕ thÞ trêng ®Çy ®ñ vµ vÉn thiÕu mét m«i trêng ®¶m b¶o cho sù c¹nh tranh më vµ lµnh m¹nh. - Xo¸ bá gi¸ ®éc quyÒn nhµ níc: HiÖn nay kho¶ng 90% nhiªn liÖu s¶n xuÊt ®îc ®iÒu tiÕt bëi c¬ chÕ thÞ trêng chØ trõ nh÷ng hµng ho¸ mµ c¹nh tranh lµ kh«ng cÇn thiÕt nh hµng ho¸ cã vai trß quan träng ®èi víi an ninh quèc gia vµ cuéc sèng cña ngêi d©n, tµi nguyªn quý hiÕm hoÆc ®ang bÞ c¹n kiÖt, hµng ho¸ ®éc quyÒn tù nhiªn vµ c¸c hµng ho¸ liªn quan ®Õn phóc lîi c«ng céng…Trung b×nh cã kho¶ng 80% hµng ho¸ ®îc ®a ra thÞ trêng vµ do c¬ chÕ thÞ trêng ®iÒu tiÕt díi sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ níc. Do níi láng kiÓm so¸t vÒ gi¸ c¶ ®èi víi hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm, nªn ph¹m vi vµ sè lîng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt do nhµ níc ¸p ®Æt ®· gi¶m m¹nh. Do ®ã c¸c doanh nghiÖp ®· dÇn h×nh thµnh quan niÖm vÒ c¹nh tranh vµ sù m¹o hiÓm, vµ hä ®· bá t tëng lçi thêi r»ng “tÊt c¶ mäi ngêi cã thÓ cïng chia sÎ mét chiÕc b¸nh lín”. §©y lµ ®iÒu kiÖn quan träng nhÊt cho sù tån t¹i c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp. - H×nh thµnh nhiÒu h×nh thøc së h÷u: C¬ cÊu së h÷u cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc ®· ph¸t triÓn, tõ chç chØ cã hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ, ®Õn nay h×nh thøc NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 10 së h÷u nhµ níc, tËp thÓ, t nh©n vµ c¸c h×nh thøc së h÷u khac ®· cïng tån t¹i vµ tû lÖ phÇn tr¨m cña kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang suy gi¶m ( cßn 28,8% n¨m 1998), trong khi ®ã kinh tÕ tËp thÓ vµ kinh tÕ t nh©n t¨ng. Víi môc tiªu h×nh thµnh mét hÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa th× viÖc gi¶m bít dÇn tû lÖ khu vùc kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ mét dÊu hiÖu tèt. Kinh nghiÖm qu¸ khø cho thÊy, nÕu tû lÖ cña kinh tÕ nhµ níc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n lín sÏ kh«ng cã lîi cho viÖc ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ cã tÝnh c¹nh tranh vµ vÒ l©u dµi sÏ dÉn ®Õn sù cøng nh¾c vµ suy tho¸i cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. MÆt kh¸c m« h×nh së h÷u ®a d¹ng, trong ®ã c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¹nh tranh trªn thÞ trêng vµ ph¸t huy ®Çy ®ñ vai trß cña thÞ trêng trong viÖc tèi u ho¸ ph©n bæ nguån lùc. - T¨ng cêng quyÒn tù chñ trong viÖc ra quyÕt ®Þnh vÒ qu¶n lý cña doanh nghiÖp nhµ níc: HiÖn nay Trung Quèc cã kho¶ng h¬n 300.000 doanh nghiÖp nhµ níc, trong ®ã chØ cã kho¶ng 100.000 doanh nghiÖp vÉn ho¹t ®éng theo kÕ ho¹ch s¶n xuÊt cña nhµ níc. §iÒu nµy cã ý nghÜa lµ ®a sè c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· thÞ trêng ho¸ ho¹t ®éng kinh doanh cña hä. CÇn ph¶i thõa nhËn r»ng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng vµo qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ ë Trung Quèc vµ gi÷ vai trß chi phèi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tõ n¨m 1995, ®Þnh híng, c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ nãc ë Trung Quèc lµ “ t¹o dùng mét hÖ thèng qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i”, víi môc ®Ých lµm râ quyÒn së h÷u, x¸c ®Þnh râ c¸c quyÒn vµ nghÜa vô, ph©n biÖt chøc n¾ng qu¶n lý cña nhµ níc víi chøc n¨ng kinh doanh cña doanh nghiÖp, x©y dùng hÖ thèng qu¶n lý khoa häc, hoµn thiÖn c¬ chÕ ra quyÕt ®Þnh, c¬ chÕ thùc hiÖn vµ c¬ chÕ gi¸m s¸t, trªn c¬ cë ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp thùc sù trë thµnh c¸c ph¸p nh©n vµ lµm chñ thÞ trêng, cã thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh mét c¸ch ®éc lËp vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸c kho¶n lîi nhuËn còng nh tr¸ch nhiÖm cña hä. §iÒu ®ã cho thÊy ngoµi mét sè rÊt Ýt c¸c ngµnh ph¶i do nhµ níc ®éc quyÒn n¾m gi÷, tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc c¹nh tranh cÇn ph¶i tiÕn hµnh s¾p xÕp l¹i tµi s¶n vµ ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu theo ph¬ng thøc kh¸c nhau. §©y lµ môc tiªu cña c¶i c¸ch kinh tÕ o Trung Quèc vµ ®ã còng lµ tiÒn ®Ò ®Ó cñng cè doanh nghiÖp nhµ níc vµ ®a c¬ chÕ c¹nh tranh vµo ®êi sèng kinh tÕ Trung Quèc. - H×nh thµnh c¬ chÕ më cöa víi thÕ giíi bªn ngoµi: NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 11 Trung Quèc ®· thùc hiÖn c¬ chÕ më cöa ra thÕ giíi bªn ngoµi theo nhiÒu híng vµ nhiÒu kªnh kh¸c nhau. KÓ tõ khi luËt liªn doanh gi÷a Trung Quèc víi níc ngoµi ®îc ban hµnh n¨m 1979, Trung Quèc ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi h¬n hai m¬i n¨m . Cho tíi cuèi n¨m 1999, Trung Quèc ®· thu hót ®îc h¬n 280 tû USD vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµ h¬n 320.000 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®îc thµnh lËp. Tõ 1993-1999, Trung Quèc lµ mét níc ®ang ph¸t triÓn, thu hót lîng vèn ®Çu t níc ngoµi lín nhÊt, xÐt trªn ph¹m vi toµn cÇu chØ ®øng thø 2 sau Mü. Nh÷ng doanh nghiÖp níc ngoµi kh«ng chØ ®em ®Õn Trung Quèc vèn, c«ng nghÖ vµ c¬ héi viÖc lµm mµ cßn ®em ®Õn c¸c ph¬ng thøc qu¶n lý míi; lµm cho thÞ trêng Trung Quèc thÝch øng víi thÞ trêng quèc tÕ vµ nÒn kinh tÕ Trung Quèc nh×n mét c¸ch tæng thÓ , ®· hoµ nhËp ®îc víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ Trung Quèc ®· cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh . 5.2.2. ChÝnh s¸ch c¹nh tranh ë Trung Quèc. C¸c®iÒu kho¶n t¹m thêi vÒ viÖc thùc hiÖn vµ b¶o hé c¹nh tranh x· héi chñ nghÜa ®· ®îc quèc vô viÖn ban hµnh th¸ng 10-1980, trong ®ã quy ®Þnh r»ng: trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¹nh tranh cÇn ph¶i cã nç lùc ®Ó ph¸ vì t×nh tr¹ng c¸t cø ë tõng vïng vµ ph©n chia thÞ trêng theo khu vùc hµnh chÝnh. Kh«ng cã ®Þa ph¬ng hoÆc khu vùc nµo ®îc phÐp phong to¶ thÞ trêng hoÆc cÊm b¸n hµng ho¸ cã xuÊt xø tõ c¸c vïng hay c¸c khu vùc kh¸c. Nh÷ng quy ®Þnh nµy còng yªu cÇu c¸c khu vùc cã ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, v©n t¶i, tµi chÝnh vµ th¬ng m¹i ph¶i xem l¹i c¸c luËt lÖ vµ quy ®inh hiÖ hµnh, xo¸ bá c¸c quy ®Þnh g©y c¶n trë c¹nh tranh. Cho phÐp c¸c vïng vµ khu vùc liªn quan thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p phï hîp víi tinh thÇn cu¶ c¸c ®iÒu kho¶n t¹m thêi ®Ó b¶o ®¶m tÝnh c¹nh tranh. TiÕp ®ã, chÝnh phñ Trung Quèc ban hµnh mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, luËt, quy ®inh vÒ c¹nh tranh. §Õn n¨m 1993, uû ban thêng vô §¹i héi ®¹i biÓu nh©n d©n toµn quèc lÇn thø VIII míi th«ng qua luËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, trong ®ã cã nh÷ng ®iÒu kho¶n nh ®iÒu 15 quy ®inh vÒ viÖc cÊm tho¶ thu©n g©y h¹n chÕ nghiªm träng tíi c¹nh tranh: “Ngêi tr¶ gi¸ kh«ng ®îc cã hµnh vi cÊu kÕt v¬i ngêi khac ®Ó Ðp buéc t¨ng hoÆc gi¶m møc gi¸. Ngêi ®Æt gi¸ vµ ngêi mêi thÇu kh«ng ®îc c©u kÕt víi ®Ó nhau lo¹i bá ®èi thñ c¹nh tranh. Th¸ng 12-1993, uû ban nhµ níc vÒ c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i ®· ban hµnh c¸c ®iÒu kho¶n vÒ cÊm hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh phôc vô c«ng céng, trong ®ã liÖt kª hµng lo¹t c¸c h×nh thøc h¹n chÕ c¹nh tranh, bao gåm Ðp buéc ngêi tiªu dïng ph¶i mua c¸c s¶n phÈm ®îc chØ ®Þnh, b¸n hµng rµng buéc, tõ chèi cung cÊp s¶n phÈm cho nh÷ng ngêi kh«ng NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 12 chÊp nhËn nh÷ng ®iÒu kiÖn v« lý ®ã, tuú tiÖn ¸p ®Æt c¸c laäi chi phÝ,… trong luËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh , Quèc vô viÖn còng ®· ban hµnh c¸c ®iÒu kho¶n vÒ cÊm c¸c hµnh vi l¹m dông quyÒn lùc hµnh chÝnh c¶n trë c¹nh tranh. Trong ®ã ®iÒu 7 quy ®Þnh chÝnh quyÒn vµ c¸c c¬ quan trùc thuéc kh«ng ®îc l¹m dông quyÒn lùc hµnh chÝnh dÓ Ðp buéc ngêi d©n mua hµng cña c¸c c¬ së kinh daonh do hä chØ ®Þnh vµ ¸p ®Æt nh÷ng han chÕ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng hîp ph¸p cña c¸c nhµ kinh doanh kh¸c. §iÒu 30 còng quy ®Þnh c¸c c¬ quan nhµ níc cã hµnh vi l¹m dông quyÒn lùc hµnh chÝnh sÏ do c¸c c¬ quan nhµ níc cÊp trªn xö lý; trong tr¬ng hîp nghiªm träng c¸c c¬ quan cã liªn quan cïng cÊp hoÆc cÊp trªn sÏ ¸p dung xö ph¹t hµnh chÝnh ®èi v¬i nh÷ng ngêi cã tr¸ch nhiÖm trùc tiÕp. 5.2.3. Ph¸p luËt ch«ng ®éc quyÒn ë Trung Quèc. V¨n b¶n ph¸p lý ®Çu tiªn ®a ra nhiÖm vô chèng ®éc quuyÒn lµ c¸c ®iÒu kho¶n t¹m thêi vÒ viÖc thùc hiÖn vµ b¶o hé c¹nh tranh x· héi chñ nghÜa ban hµnh th¸ng 10-1980, trong ®ã quy ®Þnh r»ng: trong ®êi sèng kinh tÕ chØ trõ nh÷ng s¶n ph¶m mµ nµh níc chØ ®Þnh c¸c ®¬n vÞ ®îc phÐp kinh doanh, kh«ng cã s¶n ph¶m nµo kh¸c ®îc phÐp ®éc quyÒn hoÆc dµnh riªng cho mét ®¬n vÞ nµo c¶.TiÕp ®ã, chÝnh phñ trung Quèc ban hµnh mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh vÒ chèng ®éc quyÒn, trong ®ã cã nh÷ng v¨n b¶n quan träng nh: cÊm tho¶ thuËn g©y h¹n chÕ nghiªm träng ®Õn c¹nh tranh, luËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, cÊm l¹m dông vÞ thÕ khèng chÕ thÞ trêng,… Xem xÐt c¸c ®iÒu kho¶n ®îc ®Ò cËp ë trªn cho thÊy mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu næi lªn trong ph¸p luËt chèng ®éc quyÒn hiÖn nay ë Trung Quèc lµ: Trung Quèc cha cã mét hÖ thèng hoµn chØnh vµ chuyªn biÖt vÒ luËt chèng ®éc quyÒn, c¸c ®iÒu kho¶n chèng ®éc quyÒn n»m r¶i r¸c trong rÊt nhiÒu c¸c quy ®Þnh, th«ng t, c¸c ®iÒu kho¶n t¹m thêi… tuy nhiªn chóng kh«ng n»m trong mét hÖ thèng hoµn chØnh vµ chuyªn biÖt vÒ luËt chèng ®éc quyÒn. TÝnh phi hiÖu qu¶ cña c¸c chÕ tµi ¸p dông víi rµo c¶n hµnh chÝnh ®èi víi c¹nh tranh, phi hiÖu qu¶ cña c¸c c¬ quan chèng ®éc quyÒn. LuËt chèng ®éc quyÒn kh¸c so víi c¸c luËt kh¸c, nhiÖm vô cña nã kh«ng chØ nhµm lo¹i bá nh÷ng hµnh vi l¹m dông quyÒn lùc hµnh chÝnh c¶n trë c¹nh tranh. NhiÖm vô nµy ®ßi hái c¸c c¬ quan chèng ®éc quyÒn ph¶i cã ®ñ quyÒn lùc vµ tÝnh ®éc lËp. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c c¬ quan cã nhiÖm vô chèng ®éc quyÒn lµ c¸c phßng qu¶n lý c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i. HÖ thèng nµy cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i bµn, ®Æc biÖt lµ do c¸c rµo c¶n hµnh chÝnh ®èi víi c¹nh tranh thêng rÊt phøc t¹p vµ khã ®iÒu tra. NÕu c¸c c¬ quan chèng ®éc quyÒn kh«ng cã ®ñ quyÒn NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 13 lùc vµ tÝnh ®éc lËp th× viÖc xö lý c¸c trêng hîp nµy ch¾c ch¨n sÏ bÞ can thiÖp vµ t¸c ®éng bëi c¸c c¬ quan hµnh chÝnh vµ do ®ã sÏ ng¨n c¶n c¸c c¬ quan chèng ®éc quyÒn ®a ra c¸c quyÕt ®Þnh phï hîp víi luËt ph¸p. 5.2.4. Bµi häc tõ qu¸ tr×nh s©y dùng vµ thùc thi chÝnh s¸ch c¹nh tranh ë Trung Quèc vµ nh÷ng kiÕn nghÞ cho chÝnh s¸ch ViÖt Nam. ViÖt Nam vµ Trung Quèc ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ, tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi chñ nghÜa, g¾n víi c¹nh tranh. Thóc ®Èy c¹nh tranh cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¶i c¸ch kinh tÕ c¶ ë ViÖt Nam vµ Trung Quèc. Do ®ã cÇn ph¶i thiÕt lËp mét hÖ thèng thÞ trêng thèng nhÊt trªn toµn quèc vµ ë ®ã c¬ chÕ c¹nh tranh lµ c¬ chÕ thÞ tr êng vµ vai trß cña c¹nh tranh lµ vai trß cña thÞ trêng. C¹nh tranh lµ ph¬ng tiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong viÖc khuyÕn khÝch c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn. Bëi vËy, trong qu¸ tr×nh x©y dùng thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa cÇn ph¶i x©y dùng mét chÝnh s¸ch c¹nh tranh nãi chung vµ luËt khuyÕn khÝch c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn nãi riªng. C¶ Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu cÇn ph¶i cã sù thay ®æi vÒ c¸ch nh×n vµ quan ®iÓm trong viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch c¹nh tranh ë hai níc, cô thÓ lµ: - Thèng nhÊt nhËn thøc vµ quan ®iÓm , ph¶i coi c¹nh tranh theo ph¸p luËt lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. C¹nh tranh lµ ®éng lùc quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, song tù do c¹nh tranh theo kiÓu “ c¸ lín nuèt c¸ bД ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn ®éc quyÒn vµ l¹i lµ nh©n tè c¶n trë sù ph¸t triÓn. ChÝnh v× thÕ nhµ níc cÇn ph¶i cã luËt c¹nh tranh víi môc ®Ých ®¶m b¶o vµ duy tr× c¹nh tranh, trong ®ã chó ý ®Õn nh÷ng ®Æc thï quèc gia. - Xo¸ bá t×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö trong qu¶n lý kinh doanh, ®¶m b¶o tù do hµnh nghÒ theo ph¸p luËt , tù do quyÕt ®Þnh cña mäi c¸ nh©n, tæ chøc, b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi kinh doanh cho mäi c¸ nh©n, tæ chøc trong x· héi. Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ t¹p trung, ngêi tiªu dïng chØ ®îc sö dông nh÷ng s¶n phÈm mµ hä ®îc cung cÊp. Ngîc l¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng th× nhµ s¶n xuÊt ph¶i cung øng nh÷ng g× mµ ngêi tiªu dïng cÇn. ChÝnh v× thÕ, sù lùa chän cña ngêi tiªu dïng sÏ lµ tiÒn ®Ò cho viÖc x©y dùng nh÷ng chiÕn lîc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp. V× thÕ chØ khi quyÒn tù do lùa chän cña ngêi tiªu dïng ®îc b¶o ®¶m th× c¬ chÕ c¹nh tranh míi ph¸t huy ®îc t¸c dông tÝch cùc cña nã. - §Ó chÊm døt c¸c hiÖn tîng h¹n chÕ c¹nh tranh b»ng nh÷ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh, ph¶i ®Æt c¸c c¬ quan nhµ níc còng thuéc ph¹m vi ®iÒu chØnh cña luËt c¹nh tranh. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vÒ chèng l¹m dông u thÕ trªn thÞ NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 14 trêng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn nhµ níc vÒ c¸c dÞch vô c«ng Ých lµ rÊt bæ Ých ®èi víi ViÖt Nam. HiÖn nay ë ViÖt Nam t×nh tr¹ng c¸c tæng c«ng ty quèc doanh ®éc quyÒn, kh«ng ®îc kiÓm to¸n vµ gi¸m s¸t cã hiÖu qu¶ ®ang lµ nh÷ng trë ng¹i chñ yÕu ®Ó thu hót ®Çu t níc ngoµi vµ n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam. V× vËy viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ph¶i g¾n víi viÖc c«ng khai, minh b¹ch c¸c qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh, lµm râ nh÷ng lîi Ých vµ sù ph©n phèi c¸c lîi Ých míi cã thÓ ng¨n chÆn ®îc sù l¹m dông quyÒn lùc. Tuyªn truyÒn m¹nh mÏ h¬n n÷a vÒ ý nghÜa cña c¹nh tranh vµ gi¸m s¸t ®éc quyÒn. KÕt hîp víi viÖc xö lý nghiªm minh c¸c hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh vµ h¹n chÕ c¹nh tranh. Nh vËy, cÇn cã sù quyÕt t©m m¹nh mÏ h¬n trong c¶i c¸ch, ®Æc biÖt lµ ®æi míi t duy vµ quan niÖm vÒ c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë mäi cÊp. QuyÕt t©m nµy cÇn ®îc kh¼ng ®Þnh b»ng mét nghÞ quyÕt cña c¬ quan cao nhÊt cña §¶ng hoÆc ChÝnh phñ II .Thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë ViÖt Nam 1.Sù chuyÓn biÕn vÒ nhËn thøc ®èi víi c¹nh tranh. Níc ta trong qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ ®· cã sù thay ®æi vÒ t duy,quan niÖm vµ c¸ch thøc ®èi xö víi c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn. Trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung c¹nh tranh ®îc quan niÖm lµ thuéc tÝnh cña kinh tÕ thÞ trêng t b¶n chñ nghÜa, dÉn tíi l·ng phÝ nguån lùc do ®Çu t trïng l¾p, ph¸ s¶n,t¹o ra sù lén xén trªn thÞ trêng, c¹nh tranh bÞ ®ång nhÊt víi “ tranh mua tranh b¸n”, “c¸ lín nuèt c¸ bbД. Mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh ®Òu ®îc chØ ®¹o tõ Trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng, tõ trªn xuèng díi. Quan niÖm cung cÇu vµ c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ®îc tån t¹i theo ®óng nghÜa cña nã. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, c¹nh tranh theo ph¸p luËt ®· dÇn ®îc chÊp nhËn nh mét ®éng lùc ph¸t triÓn, ®¶m b¶o hiÖu qu¶, tiÕn bé x· héi nhng cã giíi h¹n. §Æc biÖt tõ khi níc ta tham gia héi nhËp kinh tÕ thÕ giíi th× c¹nh tranh ®îc nh×n nhËn theo híng tÝch cùc h¬n. §Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, nhµ níc tõng bíc níi láng c¹nh tr¹nh nh»m ®¶m b¶o cho tù do th¬ng m¹i vµ æn ®Þnh ®Ó ph¸t triÓn. Trong v¨n kiÖn §¹i héi VIII cña §¶ng còng ®· ghi râ: “c¬ chÕ thÞ trêng ®ßi hái ph¶i h×nh thµnh mét m«i trêng c¹nh tranh lµnh m¹nh, hîp ph¸p, v¨n minh. C¹nh tranh v× lîi Ých ph¸t triÓn ®Êt níc, chø kh«ng ph¶i lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t, l·ng phÝ c¸c nguån lùc, th«n tÝnh lÉn NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 15 nhau”. Trong môc tiªu tæng qu¸t cña kÕ ho¹ch 5 n¨m 2001-2005 §¶ng ta kh¼ng ®Þnh cÇn ph¶i n©ngcao râ rÖt hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ. 2.2. HiÖn tr¹ng c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. 2.2.1. C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ níc ta cßn ë tr×nh ®é thÊp, tiÒm Èn nhiÒu nh©n tè kh«ng lµnh m¹nh. C¹nh tranh cña níc ta hiÖn nay cßn ë tr×nh ®é thÊp, nhiÒu hµnh vi c¹nh tranh cha phï hîp víi c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan. C¹nh tranh diÔn ra chñ yÕu trong lÜnh vùc lu th«ng. C¹nh tranh trong s¶n xuÊt, c¹nh tranh vÒ chÊt lîng hµng ho¸ cßn nhiÒu h¹n chÕ. Cã thÓ nãi trªn lÜnh vùc mua b¸n, dÞch vô, bøc tranh ®ang rÊt s«i ®éng vµ nhiÒu mµu s¾c. Tuy nhiªn chÝnh ë lÜnh vùc nµy còng ®ang chøng kiÕn ®Çy rÉy nh÷ng tiªu cùc cña c¹nh tranh “ kh«ng lµnh m¹nh”, “bÊt hîp ph¸p”, ®ã lµ: Thø nhÊt, hµng ho¸ lu th«ng trµn lan trªn thÞ trêng. T×nh tr¹ng hµng gi¶ ngµy cµng më réng vÒ quy m« vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng, ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i v¬i nh÷ng thñ ®o¹n, kü thuËt lµm tinh vi, phøc t¹p ®· g©y ¶nh hëng mét c¸ch nghiªm träng ®Õn lîi Ých, thËm chÝ ®Õn tÝnh m¹ng cña ngêi tiªu dïng. C¸c mÆt hµng bÞ lµm gi¶ hiÖn nay phæ biÕn lµ thùc phÈm c«ng nghÖ,b¸nh kÑo, níc gi¶i kh¸t, rîu bia,mü phÈm, chÊt tÈy röa, quÇn ¸o, giµy dÐp, phô tïng xe ®¹p, xe g¾n m¸y, c¸c ho¸ ®¬n, chøng tõ, b»ng cÊp,… Thø hai lµ hµng nh¸i mÉu m· , nh·n hiÖu : §©y lµ nh÷ng c¬ së cã giÊy phÐp s¶n xuÊt, ®¨ng ký chÊt lîng nhng khi s¶n xuÊt th× gi¶ nh·n hiÖu, nh¸i mÉu m·. T×nh tr¹nh hµng gi¶, mµ ë ®©y lµ viÖc nh¸i nh·n hiÖu, mÉu m· h¸ng ho¸ tøc lµ vi ph¹m c¸c s¸ng chÕ, gi¶i ph¸p h÷u Ých, kiÓu d¸n c«ng nghiÖp vµ ®Æc biÖt lµ vi ph¹m nh·n hiÖu hµng ho¸ ngµy cµng nghiªm träng, ®· ¶nh hëng ®Õn lîi Ých cña ngêi s¶n xuÊt. Nã chØ ra r»ng, møc ®é c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ ngµy cµng t¨ng, ®· lµm ¶nh hëng nghiªm träng ®Õn lîi Ých cña ngêi tiªu dïng, t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi cña ®Êt níc. Thø ba lµ vÊn ®Ò qu¶ng c¸o sai sù thËt. Cïng víi qu¸ tr×nh c¹nh tranh, c¸c ho¹t ®éng qu¶ng c¸o hiÖn nay ®ang diÔn ra s«i næi trªn c¸c ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chúng . Người tiêu dùng được giới thiệu đầy đủ hơn về các chủng loại hàng hoá đang có trên thị trường, do đó có điều kiện lựa chọn, mua sắm tốt hơn. Quảng cáo tạo ra không khí cạnh tranhkhẩn trương đối với người sản xuất. Qua quảng cáo các nhà sản xuất thu được nhiều lợi nhuận hơn do tăng doanh số bán ra. Thế nhưng hoạt động quảng cáo ở Việt Nam đã hàm chứa nhiều nhân tó NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 16 khôg lành mạnh. Trong nhiều trường hợp quảng cáo đã làm phương hại dến giá trị nhân phẩm, thuần phong mỹ tục, sức khoẻ và nếp sống thanh lịch của người Việt Nam. Quảng cáo sai chất lượng hành hoá đã đăng ký, tự cho sản phẩm của mình là vô địch, tốt hơn sản phẩm của người khác;quảng cáo sai sự thật, gây ảnh hưởng xấu tới lợi ích quốc gia, tổ chứcvà cá nhân. Thứ tư, bán phá giá và cản trở quyền lựa chọn của người tiêu dùng đang là vấn đề thời sự trong “ cạnh tranh không lành mạnh” hiện nay. Biều hiện rõ nhất là cạnh tranh giữa các đối thủ trong và ngoài nước. Cáccông ty có vốn nước ngoài đều được bù lỗ hoặc dùng hàng tồn kho ở thị trường khác đem chào bán ở thị trường Việt Nam với giá giảm hơn giá bình trường làm cho hàng nội địa ế ẩm, điêu đứng. 2.2. Các chủ thể kinh doanh tham gia môi trường cạnh tranh ở nước ta còn nhỏ bé, phân tán. Trong thời gian qua, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng như : tăng trưởng GDP ở nhịp độ cao ( 2001 là 6,9%, 2002 là 7,04%, 2003 là 7,3%), cơ cấu kinh tế tiếp tục chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng của công nghiệp, dịch vụ, giảm dần tỷ trọng của nông nghiệp. Cơ cấu của từng ngành cũng có sự chuyển dịch dần theo hướng phát huy lợi thế cạnh tranh hơn đối với thị trường trong và ngoài nước. Tỷ lệ huy động vốn cho đầu tư phát triển cõu hướng tăng ( 2003 chiếm tới 35,6% GDP). Các nguồn lực trong xã hội được huy động tốt hơn, đặc biệt trong khu vực kinh tế tư nhân, đầu tư cho cơ sở hạ tầngcó tiến bộ,năng lực sản xuất của nhiều ngành tăng. Tuy nhiên hạn chế chủ yếu của nền kinh tế là hiệu quả sức cạnh tranh còn yếu kém, chậm được cải thiện: Theo đánh giá của diễn đàn kinh tế thế giới ( WEF), xét về chỉ số cạnh tranh của nền kinh tế, Viêt Nam xếp thứ 48/53 nước được xem xét (1999); 53/59 nước ( 2000); 60/75 nước ( 2001); 65/80 nước ( 2002 ). Sức cạnh tranh và năng lực quản lý doanh nghiệp còn yếu, nhìn chung thiếu sự chuẩn bị để ứng phó với quá trình hội nhập đang diến ra ngày càng sâu NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 17 rộng. Doanh mục các sản phẩm chưa có năng lực cạnh tranh hoặc có năng lực cạnh tranh có điều kiện còn rộng, nhiều doanh nghiệp tồn tại được là nhờ có sự bảo hộ, trợ cấp của nhà nước, nhất là dựa vào điều kiện còn độc quyền. Tỷ lệ doanh nghiệp nhà nước làm ăn thua lỗ còn lớn kết hợp với nhiều dự án đầu tư không hiệu quả làm tăng tỷ lệ nợ xấu, khó đòi, ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động của hệ thống ngân hàng. Xét chỉ tiêu cạnh tranh của sản phẩm nhu giá cả, chất lượng, mạng lưới tổ chức tiêu thụ và uy tín doanh nghiệp thì sức cạnh tranh của hàng Việt Nam cũng thấp hơn so với các nước trong khu vực và thế giới. Nhiều sản phẩm được coi là có khả năng cạnh tranh như gạo. cà phê, dệt may, giày dép, thuỷ sản đang có nguy cơ giảm sút về sức cạnh tranh. Trong những mặt hàng xuất khẩu chủ lực, chưa có được mặt hàng có hàm lượng công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn. Nhiều sản phẩm xuất khẩu chủ là nguyên liệu khoáng sản, hoặc gia công làm thuê, lắp ráp cho nước ngoài nên giá trị gia tăng thấp, chất lượng hàng xuất khẩu còn nhiều hạn chế. Rào cản kỹ thuật các mặt hàng xuất khẩu của các thị trường như Mỹ và EU ngày càng khắt khe, trong khi đó quá trình sản xuất, quá trình công nghiệp của ta chưa có các biện pháp hữu hiệu để khắc phục được rào cản đó. 2.3. Tính độc quyền và độc quyền từ một bộ phận doanh nghiệp nhà nước. Tính độc quyền và độc quyền từ một bộ phận doanh nghiệp nhà nước vẫn còn khá trầm trọng trong nền kinh tế thị trường nước ta hiện nay. Theo ban chỉ đạo đổi mới doanh nghiệp, đên năm 2001, cả nước có khoảng 5.280 doanh nghiệp nhà nước với tổng số vốn gần 116.000 tỷ đồng, tạo ra 40,21% GDP cả nước. Doanh nghiệp nhà nước hầu như có mặt ở tất cả các lĩnh vực, ở tất cả các địa phương trong nền kinh tế quốc dân. Những sản phẩm công nghiệp chủ yếu đều do doanh nghiệp nhà nước nắm giữ gần như tuyệt đối. Như vậy, dù đã đổi mới sau 15 năm, song tỷ trọng doanh nghiệp nhà nước vẫn chiếm vị trí áp đảo ở nhiều ngành quan trọng trong nền kinh tế quốc dân, vẫn còn sự hạn chế tham gia cạnh tranh của các chủ thế tham gia khác, làm thu NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 18 hẹp sức cạnh tranh của hàng hoá trên thị trường. Doanh nghiệp nhà nước tuy chiếm tỷ trọng vốn lớn trong nền kinh tế và có số lượng doanh nghiệp chiếm ưu thế ở phần lớn các ngành quan trọng, song hiệu quả hoạt động chưa cao so với các loại hình doanh nghiệp khác. Năm 2001, doanh nghiệp nhà nước đã góp 40,21% GDP cho xã hội, 50% kim ngạch xuất khẩu và 39,25% tổng thu ngân sách nhà nước. Song hiệu quả sử dụng vốn của doanh nghiệp nhà nước là rất thấp. Sự phát triển của doanh nghiệp nhà nước là chưa tương xứng với vị trí mang tính độc quyền của nó trong nền kinh tế hiện nay. Trong khi tình trạng độc quyền, đặc quyền do nhà nước tạo ra còn khá bao trùm trong nền kinh tế quốc dân thì sự độc quyền xuất phát từ tất yếu tích tụ sản xuất và tập trung sản xuất trong nước lại chưa đáng kể. Đây cũng là điều dễ hiểu bởi bản thân nên kinh tế nước ta kém phát triển lại duy trì quá lâu cơ chế kế hoạch hoá, tập trung quan liêu bao cấp. Nền kinh tế đang chuyển đổi sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Cơ chế kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp đang bị xoá bỏ. Do đó, những điều kiện cho độc quyền không tích cực từ kinh tế nhà nước cũng dần bị thu hẹp. III.nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn ë viÖt nam. 1.Độc quyền của một số tổng công ty. Năm 1994, nhà nước ban hành quyết định thành lập các tổng công ty nhằm tách chức năng kinh doanh khỏi chức năng quản lý nhà nước.Các tổng công ty tập hợp các doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong cùng một ngành sản phẩm được coi là có ý nghĩa chiến lược đặc biệt quan trọng đối với nền kinh tế trong phạm vi cả nước hoặc một bộ ngành, địa phương. Cho đến nay có 17 tổng công ty 91 vơi 450 thành viên, 71 tổng công ty 90 của bộ với 1057 thành viên và 7 tổng công ty 90 của địa phương với 116 thành viên, tổng cộng chiếm 27% số NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 19 doanh nghiệp nhà nước và 76,5% tổng giá trị tài sản của doanh nghiệp nhà nước cả nước. Sự tồn tại của các tổng công ty đã hạn chế cạnh tranh giữa các tổng công ty với các doanh nghiệp không phải thành viên và giữa các công ty thành viên trong nội bộ tổng công ty. Các tổng công ty có khả năng chi phối thị trường đã dựng lên rào cản hành chính, cản trở các doanh nghiệp khác tham gia kinh doanh, dù đó là doanh nghiệp nhà nước hay doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác. Các tổng công ty với sức mạnh kinh tế của mình thường kiến nghị với chính phủ chính sách bảo hộ ngăn cản nhập khẩu, chính sách bao cấp như trợ cấp xuất khẩu, lãi suất uu đãi để ổn định giá nhăm duy trì vị trí độc quyền của mình. Trong nhiều trường hợp, các tổng công ty đã thành công. Bên cạnh đó, cạnh tranh trong nội bộ tổng công ty cũng bị hạn chế trong một chừng mực nhất định. Nhiều tổng công ty có nhiều thành viên là pháp nhân độc lập. Các doanh nghiệp này có quyền chủ động kinh doanh về sản xuất,thị trường cung cấp và tiêu thụ, nhưng lại chịu sự chỉ đạo của tổng công ty về hướng đầu tư phát triển, các chỉ tiêu cân đối lớn, định mức kinh tế kỹ thuật, địa bàn hoạt động,…thậm chí phải gánh chịu hậu quả của thành viên kém hiệu quả theo quyêt định của tổng công ty. Mục tiêu tách chøc n¨ng kinh doanh khái chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc ®· kh«ng ®¹t ®îc, mét sè c«ng ty vÉn thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý nhµ níc. §îc thµnh lËp ®Ó æn ®Þnh thÞ trêng nhng thùc tÕ mét sè tæng c«ng ty ®ang chi phèi thÞ trêng theo híng ngîc l¹i, lµm cho gi¸ c¶ hoÆc s«t nãng hoÆc sèt l¹nh, hoÆc b¸n víi gi¸ qu¸ thÊp. Mét sè tæng c«ng ty võa kinh doanh võa ®Þnh gi¸ nh÷ng mÆt hµng do hä ®éc quyÒn, t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng trªn thÞ trêng gi÷a nh÷ng ngêi kinh doanh. 2.C¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng. C¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cha b×nh ®¼ng. MÆc dï hiÕn ph¸p 1992 chÝnh thøc thõa nhËn sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh chÊt b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tríc ph¸p luËt nhng hÖ thèng luËt vµ v¨n b¶n díi luËt cha thÓ hiÖn tÝnh chÊt b×nh ®¼ng nµy. T×nh tr¹ng ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ : gi÷a doanh nghiÖp nhµ níc víi doanh NguyÔn ThÞ Quúnh Hoa 20