Tài liệu Tiểu luận phát triển thương mại điện tử toàn cầu thương mại điện tử trong khuôn khổ wto (chương 2,3)

3.2 TM§T ë c¸c khu vùci T×nh h×nh kÕt nèi Internet ë Ch©u Phi ®ang ®îc c¶i thiÖn. Sè thuª bao dial-up t¨ng 30% n¨m 2001 vµ ®¹t møc 1.3 triÖu. MÆc dï vËy, chØ 1 trong 118 ngêi ë Ch©u Phi cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi Internet. Chi phÝ thuª ®êng truyÒn vÉn cßn lµ mét trë ng¹i lín. Th¬ng m¹i B2B hÇu nh chØ diÔn ra ë Nam Phi, tuy nhiªn tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ®· ®îc x¸c ®Þnh trong lÜnh vùc dÞch vô trùc tuyÕn vµ ngo¹i tuyÕn. C¸c s¶n phÈm thñ c«ng vµ dÞch vô nh¾m ®Õn kh¸ch hµng lµ ngêi Ch©u Phi ë h¶i ngo¹i ®ang chiÕm u thÕ trong th¬ng m¹i B2C. ë Ch©u Mü La tinh, TM§T tËp trung ë 4 thÞ trêng Internet ph¸t triÓn nhÊt lµ Argentina, Brazil, Chile vµ Mexico. Nh×n chung, kho¶ng 50-70% doanh nghiÖp ë khu vùc nµy cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc víi Internet. Internet ®îc sö dông réng r·i trong thu thËp th«ng tin vµ t¹o lËp quan hÖ kinh doanh, nhng chØ mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn c¸c giao dÞch TM§T trùc tuyÕn. C¸c tËp ®oµn xuyªn quèc gia trong ngµnh chÕ t¹o « t« ®ang ®ãng vai trß chñ yÕu trong c¸c giao dÞch B2B, ®Æc biÖt lµ ë Brazil vµ Mexico. B2B còng ®ang ph¸t triÓn rÊt tèt trong lÜnh vùc tµi chÝnh vµ ng©n hµng. Trong lÜnh vùc B2G, Brazil lµ níc ®ang ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong øng dông m« h×nh chÝnh phñ ®iÖn tö (e-government). Trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, TM§T ®ang më réng víi tèc ®é nhanh nhÊt ë khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D¬ng. C¸c doanh nghiÖp ë khu vùc nµy, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong nh÷ng ngµnh chÕ t¹o, chÞu ¸p lùc tõ kh¸ch hµng ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ang ®Çu t cho c«ng t¸c øng dông c¸c ph¬ng ph¸p ®iÖn tö trong kinh doanh. Trung Quèc ®· trë thµnh níc cã sè ngêi sö dông Internet nhiÒu thø 2 trªn thÕ giíi, tuy nhiªn TM§T ë níc nµy cã thÓ sÏ kh«ng ph¸t triÓn nhanh nh vËy. Nh÷ng khã kh¨n vÒ h¹ tÇng c¬ së nh tèc ®é ®êng truyÒn chËm vµ chi phÝ ph¸t triÓn m¹ng líi truyÒn th«ng cao tiÕp tôc lµ mét khã kh¨n cho th¬ng m¹i B2B ë níc nµy. TM§T B2B vµ B2C ®îc dù b¸o sÏ ph¸t triÓn nhanh ë c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi khu vùc Trung vµ §«ng ¢u. Tuy nhiªn khèi lîng TM§T ë khu vùc nµy sÏ kh«ng vît qu¸ 1% TM§T toµn cÇu tríc n¨m 2005. Trong khi c¸c níc Trung ¢u vµ Baltic cã nÒn t¶ng c«ng nghÖ th«ng tin vµ khoa häc kü thuËt kh¸ tèt cho TM§T, c¸c níc kh¸c ë vïng Balkan, Caucasus vµ Trung ¸ cßn tôt l¹i phÝa sau mét kho¶ng kh¸ xa. TM§T dêng nh kh«ng chÞu nhiÒu t¸c ®éng trong giai ®o¹n h¹ c¸nh cña c¸c nÒn kinh tÕ thuéc B¾c Mü vµ T©y ¢u. TM§T B2B chØ chiÕm 2% trong tæng sè th¬ng m¹i gi÷a c¸c doanh nghiÖp ë Mü vµ Ýt h¬n ë T©y ¢u, nhng phÇn ®ãng gãp cña bu«n b¸n B2B trùc tuyÕn trong tæng khèi lîng bu«n b¸n gi÷a c¸c c«ng ty ®ang t¨ng nhanh ë c¶ hai bê §¹i T©y D¬ng, dù kiÕn sÏ ®¹t møc 20% trong tõ 2-4 n¨m n÷a. §iÒu nµy cho thÊy xu híng chuyÓn ®æi hµng lo¹t c¸c ho¹t ®éng kinh doanh sang m«i trêng trùc tuyÕn. Tèc ®é ph¸t triÓn æn ®Þnh cña th¬ng m¹i B2C trong ®iÒu kiÖn t¨ng trëng kinh tÕ chËm l¹i cho thÊy ngµnh b¸n lÎ trùc tuyÕn vÉn cßn ®ang ë trong thêi kú ph¸t triÓn mÆc dï nã ®· cã mÆt kh¸ sím. MÆc dï chØ chiÕm h¬n 3% tæng sè b¸n lÎ ë Mü, th ¬ng m¹i B2C ®· ®ãng gãp ®Õn 18% doanh sè cña mét sè ngµnh nh phÇn mÒm m¸y tÝnh, dÞch 1 vô du lÞch vµ ©m nh¹c. §iÒu nµy më ra c¬ héi tèt cho c¸c nhµ cung cÊp tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. 4. M«i trêng ph¸t triÓn cña TM§T 4.1 C¸c ®ßi hái cña TM§T Nh÷ng lîi Ých ®· ph©n tÝch ë trªn lµ rÊt to lín nhng thùc tÕ cßn ®ang ë d¹ng tiÒm n¨ng. Nh÷ng lîi Ých tiÒm n¨ng ®ã chØ ®îc hiÖn thùc hãa vµ TM§T chØ thùc sù ph¸t triÓn khi c¸c ®ßi hái cña nã ®îc ®¸p øng. ë ®©y ngêi viÕt chØ liÖt kª mét sè vÊn ®Ò quan träng nhÊt thuéc h¹ tÇng c¬ së kinh tÕ kü thuËt vµ ph¸p lý. ii  H¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ: TM§T ho¹t ®éng trªn nÒn t¶ng mét h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin ®ñ n¨ng lùc. H¹ tÇng nµy bao gåm 2 nh¸nh lµ tÝnh to¸n (computing) vµ truyÒn th«ng (communication). Hai nh¸nh nµy ngoµi c«ng nghÖ - thiÕt bÞ cßn cÇn ph¶i cã mét nÒn c«ng nghiÖp ®iÖn lùc c÷ng m¹nh lµm nÒn. HiÖn nay ®ang cã xu híng ®a c¶ c«ng nghÖ b¶o mËt vµ an toµn vµo c¬ së h¹ tÇng c«ng nghÖ cña TM§T. §ßi hái vÒ h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ bao gåm 2 mÆt: mét lµ tÝnh tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vÒ c«ng nghÖ thiÕt bÞ, hai lµ tÝnh phæ cËp vÒ kinh tÕ. H¹ tÇng truyÒn th«ng ph¶i ®¹t ®îc tèc ®é 45Mbps ®Ó cã thÓ chuyÓn t¶i ®îc th«ng tin díi d¹ng h×nh ¶nh, ®å häa, video. KÕ tiÕp lµ c¸c hÖ thèng thiÕt bÞ kü thuËt m¹ng, truy cËp tõ xa, an toµn kü thuËt. Th«ng thêng, mét quèc gia muèn ph¸t triÓn TM§T th× m¹ng trôc th«ng tin (backbone) quèc gia ®ãng vai trß x¬ng sèng. M¹ng nµy ®èi víi trong níc ®îc vÝ nh n¬i mäi con s«ng ®æ vµo, ®èi víi quèc tÕ ®îc vÝ nh cöa s«ng ®æ ra biÓn siªu lé th«ng tin quèc tÕ. Th«ng tin cã th«ng th¬ng ®îc hay kh«ng, mét phÇn quan träng phô thuéc vµo tèc ®é cña backbone.  H¹ tÇng c¬ së nh©n lùc: Ho¹t ®éng TM§T liªn quan tíi mäi con ngêi, tõ ngêi tiªu thô ®Õn ngêi s¶n xuÊt, ph©n phèi, c¸c c¬ quan chÝnh phñ, c¸c nhµ c«ng nghÖ, nªn viÖc ¸p dông TM§T tÊt yÕu ®ßi hái ®a sè con ngêi ph¶i cã kü n¨ng thùc tÕ øng dông c«ng nghÖ th«ng tin mét c¸ch cã hiÖu qu¶, cã thãi quen lµm viÖc trªn m¸y tÝnh, trªn m¹ng m¸y tÝnh vµ cÇn ph¶i cã mét ®éi ngò chuyªn gia ®ñ m¹nh vÒ c«ng nghÖ th«ng tin. Nãi trong diÖn hÑp, ®ã lµ nh÷ng tËp thÓ c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c tæ chøc dÞch vô m¹ng cã kü n¨ng chuyªn ngµnh vÒ TM§T vµ th«ng th¹o tiÕng Anh. Nãi trªn diÖn réng, ®iÒu kiÖn nh©n lùc bao gåm c¶ ngêi tiªu dïng.  B¶o mËt, an toµn: Giao dÞch th¬ng m¹i qua c¸c ph¬ng tiÖn ®iÖn tö, trong ®ã mäi d÷ liÖu ®Òu ë d¹ng sè hãa, ®Æt ra c¸c yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ tÝnh b¶o mËt, an toµn. MÊt tiÒn, lõa ®¶o, lÊy trém hoÆc thay ®æi th«ng tin, x©m nhËp d÷ liÖu... lµ c¸c rñi ro ngµy cµng lín kh«ng chØ ®èi víi ngêi kinh doanh mµ c¶ víi ngêi qu¶n lý, víi tõng quèc gia, v× c¸c hÖ thèng ®iÖn tö cã thÓ bÞ c¸c tin tÆc (hacker) x©m nhËp. GÇn ®©y ngêi ta ®· chøng kiÕn nh÷ng vô hacker lÊy trém c¸c sè tµi kho¶n ®Ó lÊy tiÒn ë c¸c ng©n hµng lín trªn thÕ giíi hay c¸c virus ®îc t¹o ra ®· ph¸ ho¹i hµng lo¹t c¸c kho th«ng tin cña nhiÒu c¬ quan, tæ chøc, g©y ngng trÖ cho c¶ hÖ thèng th«ng tin toµn cÇu; hoÆc cã nhiÒu tæ chøc cùc ®oan sö 2 dông Internet nh ph¬ng tiÖn phæ biÕn t tëng ph¸t xÝt vµ kªu gäi chiÕn tranh... ThiÖt h¹i tõ nh÷ng ho¹t ®éng ph¸ ho¹i ®ã kh«ng chØ tÝnh b»ng tiÒn. Do ®ã, cÇn ph¶i cã c¸c hÖ thèng b¶o mËt, an toµn ®îc thiÕt kÕ trªn c¬ së kü thuËt m· hãa (encryption) hiÖn ®¹i vµ mét c¬ chÕ an ninh h÷u hiÖu. Ngoµi ra, nhu cÇu b¶o vÖ bÝ mËt riªng t còng ngµy cµng t¨ng.  HÖ thèng thanh to¸n tù ®éng: Ph¬ng thøc thanh to¸n lµ vÊn ®Ò quan träng vµ rÊt nh¹y c¶m trong giao dÞch th¬ng m¹i. TM§T chØ cã thÓ thùc hiÖn thùc tÕ vµ cã hiÖu qu¶ khi ®· tån t¹i mét hÖ thèng thanh to¸n tµi chÝnh ë møc ®é ph¸t triÓn ®ñ cao, cho phÐp tiÕn hµnh thanh to¸n tù ®éng mµ kh«ng ph¶i dïng ®Õn tiÒn mÆt. Trong kinh doanh b¸n lÎ, vai trß cña thÎ th«ng minh (smart card) lµ rÊt quan träng. Khi cha cã hÖ thèng nµy, TM§T chØ giíi h¹n ë kh©u trao ®æi tin tøc, cßn viÖc bu«n b¸n hµng hãa vµ dÞch vô vÉn ph¶i kÕt thóc b»ng tr¶ tiÒn trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n truyÒn thèng. HiÖu qu¶ qu¶ do ®ã sÏ thÊp vµ kh«ng ®ñ bï ®¾p chi phÝ trang bÞ ph¬ng tiÖn TM§T..  B¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ: Do chÊt x¸m cña con ngêi ngµy cµng chiÕm gi¸ trÞ cao trong s¶n phÈm, b¶o vÖ tµi s¶n cuèi cïng sÏ trë thµnh b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ. Trong TM§T v× thÕ næi lªn vÊn ®Ò ®¨ng ký tªn miÒn (domain name), b¶o vÖ së h÷u chÊt x¸m vµ b¶n quyÒn cña c¸c th«ng tin (h×nh thøc qu¶ng c¸o, nh·n hiÖu th¬ng m¹i, cÊu tróc c¬ së d÷ liÖu c¸c néi dung truyÒn gëi), ë c¸c khÝa c¹nh phøc t¹p h¬n nhiÒu so víi viÖc b¶o vÖ së h÷u trÝ tuÖ trong nÒn kinh tÕ vËt thÓ. Mét trong c¸c khÝa c¹nh ®ã lµ m©u thuÉn gi÷a tÝnh phi biªn giíi cña kh«ng gian TM§T vµ tÝnh chÊt quèc gia cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.  B¶o vÖ ngêi tiªu dïng: Møc ®é tÝn nhiÖm cña ngêi tiªu dïng quyÕt ®Þnh trùc tiÕp sù thµnh b¹i trong kinh doanh. Do ®ã vÊn ®Ò b¶o vÖ ngêi tiªu dïng ngµy cµng ®îc ®Ò cao trong th¬ng m¹i. V× quy c¸ch phÈm chÊt hµng ho¸ vµ c¸c th«ng tin cã liªn quan trong TM§T ®Òu ë d¹ng sè hãa nªn ngêi mua chÞu rñi ro lín h¬n so víi giao dÞch th¬ng m¹i vËt thÓ. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ã, cÇn ph¶i thiÕt lËp mét c¬ chÕ trung gian ®¶m b¶o chÊt lîng nh»m môc ®Ých t¹o niÒm tin cho ngêi tiªu dïng, nhÊt lµ ë nh÷ng níc mµ tËp qu¸n mua hµng “sê tËn tay, thÊy tËn m¾t” vÉn cßn phæ biÕn. Mét trong c¸c gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò nµy lµ x©y dùng mét hÖ thèng tiªu chuÈn ho¸ c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i quèc tÕ thèng nhÊt cho c¸c giao dÞch TM§T .  Hµnh lang ph¸p lý: TM§T lµ ho¹t ®éng th¬ng m¹i cã quy m« toµn cÇu, v× vËy hµng lo¹t quy ®Þnh vÒ luËt ph¸p quèc tÕ vµ quèc gia vÒ lÜnh vùc ph¶i ®îc ®¸p øng. Nh÷ng néi dung chÝnh cña hµng lang ph¸p lý nµy lµ quy ®Þnh vÒ tiªu chuÈn chÊt lîng hµng ho¸, dÞch vô, quy ®Þnh vÒ nh÷ng ®iÒu cÊm vµ ®îc phÐp thay ®æi theo quèc gia, quy ®Þnh vÒ së h÷u c«ng nghiÖp, b¶n quyÒn chÕ t¹o, luËt vÒ ch÷ ký ®iÖn tö, luËt gi¶i quyÕt tranh chÊp ®èi víi hîp ®ång kinh tÕ ®iÖn tö... 4.2 C¸c cÊp ®é m«i trêng cho TM§T 3 C¸c vÊn ®Ò mµ TM§T ®Æt ra rÊt phøc t¹p, ®an xen vµo nhau trong mét mèi quan hÖ h÷u c¬ tõ kinh tÕ, ph¸p lý ®Õn an ninh, v¨n hãa x· héi. Do ®ã chÊp nhËn TM§T th× tÊt yÕu ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh ë mäi h×nh th¸i ho¹t ®éng cña c¶ ®Êt níc, trªn mäi cÊp ®é tõ doanh nghiÖp ®Õn quèc gia, quèc tÕ. Trªn b×nh diÖn quèc gia, doanh nghiÖp ®îc thóc ®Èy bëi ®éng c¬ lîi nhuËn vµ hiÖu qu¶ kinh doanh ®¬ng nhiªn sÏ lµ nh©n tè mang tÝnh chñ ®éng vµ s¸ng t¹o nhÊt trong viÖc øng dông TM§T. Kh«ng ai nghi ngê r»ng mét m«i trêng th«ng tho¸ng vµ an toµn sÏ lµ mét m¶nh ®Êt tèt cho TM§T ph¸t triÓn. V× vËy cÇn cã sù can thiÖp cña nhµ níc víi t c¸ch lµ ngêi t¹o ra luËt ch¬i vµ ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®ã lµ bÒn v÷ng. Trªn b×nh diÖn quèc tÕ, toµn cÇu hãa th¬ng m¹i tÊt yÕu lµm n¶y sinh nh÷ng giao thoa, t¬ng t¸c, t¬ng ®ång vµ dÞ biÖt gi÷a c¸c hÖ thèng chÝnh trÞ, kinh tÕ, ph¸p lý vµ x· héi cña c¸c quèc gia kh¸c nhau. §iÒu nµy kh«ng míi nhng víi TM§T, ranh giíi ®Þa lý - mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n x¸c ®Þnh c¸c khu«n khæ ®iÒu chØnh th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn ®¹i - trë nªn mê nh¹t dÇn. “Con ®êng t¬ lôa míi”iii ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c míi lµm c¨n b¶n. Ch¬ng II sÏ tËp trung t×m hiÓu nh÷ng nç lùc tËp thÓ ®a biªn trong khu«n khæ WTO nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. 4 Ch¬ng II Ph¸t triÓn TM§T toµn cÇu - TM§T trong khu«n khæ WTO 1. Ph¸t triÓn TM§T toµn cÇu 1.1 TM§T thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ Ch¬ng I ®· th¶o luËn nh÷ng lîi Ých mµ TM§T mang l¹i díi gãc ®é chi phÝ vµ thÞ trêng. Nh×n tæng qu¸t, víi TM§T, kho¶ng c¸ch kh«ng gian vµ thêi gian gi÷a ngêi s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu thô ®îc rót ng¾n, c¸c rµo c¶n gia nhËp thÞ trêng ®îc dì bá vµ c¹nh tranh ®îc thóc ®Èy. Nh÷ng hiÖu qu¶ nµy cã thÓ quan s¸t ®îc ë cÊp ®é thÞ trêng quèc gia, song tÇm quan träng cña chóng cã thÓ cßn lín h¬n ë ph¹m vi th¬ng m¹i quèc tÕ. Caroline Freund vµ Diana Weinhold iv ®· ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ lîng chøng minh trong thêi gian 2 n¨m 1998 vµ 1999, 10% gia t¨ng trong sè lîng c¸c m¸y chñ Internet (Internet hosts) ®· ®a ®Õn kÕt qu¶ khèi lîng th¬ng m¹i quèc tÕ t¨ng thªm 1%. Forrester Research, mét viÖn nghiªn cøu hµng ®Çu vÒ TM§T, cho r»ng kho¶ng 1400 tû USD gi¸ trÞ xuÊt khÈu sÏ ®îc thùc hiÖn trùc tuyÕn, t¬ng øng víi 18% xuÊt khÈu toµn thÕ giíi vµo n¨m 2004. Khèi lîng GDP ®îc thùc hiÖn qua TM§T cã thÓ lªn ®Õn 30% gi¸ trÞ hµng tiªu dïng vµ 36% gi¸ trÞ ®Çu vµo s¶n xuÊt. §ång thêi, c¸c giao dÞch ®iÖn tö ngµy cµng t¨ng trë thµnh mét ®éng lùc thóc ®Èy t¨ng trëng trong ngµnh c«ng nghiÖp IT (Information Technology: c«ng nghÖ th«ng tin).v ThËt vËy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngµy cµng cã nhiÒu quan t©m ®Õn TM§T víi chøc n¨ng thóc ®Èy th¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng mÊt m¸t trong kinh doanh xuÊt nhËp khÈu do hµng hãa bÞ tr× ho·n ë cöa khÈu xuÊt ph¸t tõ c¸c yªu cÇu phøc t¹p vÒ chøng tõ còng nh nh÷ng khóc m¾c trong thñ tôc th¬ng m¹i... ®«i khi vît qu¸ chi phÝ thuÕ quan. Nhê kh¶ n¨ng kÕt nèi trùc tiÕp gi÷a céng ®ång kinh doanh, ngêi tiªu dïng vµ chÝnh phñ, TM§T gióp ®¬n gi¶n hãa vµ lo¹i bá nh÷ng kh©u kh«ng cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh nµy. Singapore lµ quèc gia ®Çu tiªn øng dông TM§T vµo bu«n b¸n ngo¹i th¬ng. M¹ng TradeNet kÕt nèi c¸c nhµ bu«n, c¸c h·ng tµu, c¸c ®¹i lý b¶o hiÓm víi h¬n 20 c¬ quan nhµ níc qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu ®· ®îc thiÕt lËp tõ n¨m 1989. Thay v× ph¶i mÊt nhiÒu lÇn nép chøng tõ vµ nhËn giÊy phÐp tõ c¸c c¬ quan qu¶n lý, ngêi kinh doanh chØ cÇn göi bé chøng tõ ®iÖn tö 1 lÇn qua m¹ng TradeNet vµ nhËn ®îc toµn bé c¸c giÊy phÐp cÇn thiÕt chØ sau 15-30 phót, hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi thêi gian chê ®îi tríc ®ã lµ 2-3 ngµy. HiÖn nay, 98% th¬ng m¹i ë Singapore ®îc thùc hiÖn qua hÖ thèng nµy. Nhê vËy, 50% chi phÝ mua b¸n ngo¹i th¬ng ®îc tiÕt kiÖm. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao Singapore trë thµnh mét trong nh÷ng trung t©m trung chuyÓn th¬ng m¹i lín nhÊt thÕ giíi.vi ViÖc xuÊt tr×nh chøng tõ th¬ng m¹i qua TM§T còng trë thµnh th«ng lÖ ë c¸c níc nh Mü, Cana®a vµ mét sè níc trong EU. ë c¸c níc nµy, 90% khai b¸o thuÕ quan ®îc thùc hiÖn qua con ®êng ®iÖn tö.vii 5 1.2 Th¸ch thøc cña TM§T vµ c¸c nç lùc tiÕp cËn TM§T ë cÊp ®é toµn cÇu Internet ®Æt ra mét vÊn ®Ò lín: c¸c m¹ng th«ng tin sè hãa lµ mét kh«ng gian quèc tÕ kh«ng biªn giíi, mét kh«ng gian ®a cùc mµ kh«ng t¸c nh©n hay nhµ níc nµo cã thÓ kiÓm so¸t hoµn toµn; mét kh«ng gian kh«ng ®ång nhÊt trong ®ã mçi ngêi cã thÓ ho¹t ®éng, tù thÓ hiÖn, lµm viÖc theo c¸ch riªng. Do ®ã, ph¸p luËt - vèn ®îc x©y dùng vµ ¸p dông dùa nguyªn t¾c l·nh thæ, dùa trªn c¸c hµnh vi, c¸c lo¹i h×nh ®ång nhÊt - khã cã thÓ ®Æt ra ®îc. Nhng quèc gia - nh©n tè c¬ b¶n trong quan hÖ quèc tÕ ®· vµ vÉn sÏ lu«n tån t¹i cïng víi quy chÕ qu¶n lý riªng cña m×nh, còng nh th¬ng m¹i tù do vÉn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh do c¸c quèc gia cïng thiÕt lËp nªn. Xu híng toµn cÇu hãa vÒ kinh tÕ ®ang l«i cuèn c¸c quèc gia vµo vßng xo¸y cña mét hÖ thèng toµn cÇu lÖ thuéc lÉn nhau; luËt ch¬i lín ®îc h×nh thµnh dùa trªn sù t¬ng t¸c cña c¸c hÖ thèng s½n cã. DÊu Ên cña quèc gia trong luËt ch¬i lín ®Ëm hay nh¹t - mµ theo ®ã sÏ quyÕt ®Þnh ®Õn vÞ thÕ vµ lîi Ých cña quèc gia ®ã trong m«i trêng toµn cÇu hãa - tïy thuéc vµo nhËn thøc vµ chiÕn lîc thÝch øng cña hä. Nh×n tõ gãc ®é TM§T, vÊn ®Ò nµy ®îc thÓ hiÖn ë ý nghÜa: níc nµo sÏ cã ¶nh hëng vµ lîi Ých lín nhÊt trong viÖc x©y dùng mét khu«n khæ quèc tÕ ®iÒu chØnh TM§T toµn cÇu? Con ®êng t¬ lôa 1000 n¨m tríc tån t¹i vµ vËn hµnh ®îc lµ nhê giíi cÇm quyÒn ë tÊt c¶ c¸c níc vµ c¸c ®Þa ph¬ng n¬i nã ®i qua ®ång ý hoÆc bÞ thuyÕt phôc ®ång ý t¹o ®iÒu kiÖn vµ b¶o vÖ cho luång vËn chuyÓn xuyªn lôc ®Þa nµy. Sù phån vinh mµ con ®êng t¬ lôa mang l¹i tÊt nhiªn thuéc vÒ nh÷ng ngêi ®· khëi xíng vµ tËn dông ®îc c¸c tho¶ thuËn bu«n b¸n ®a biªn ®ã: ®Õ chÕ Trung Hoa, La M· vµ c¸c v¬ng triÒu Ba T. Còng nh vËy, b¶n chÊt qu¶n lý cña x· héi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh ®iÒu chØnh kh«ng gian TM§T. Trªn ph¹m vi quèc tÕ b¶n chÊt ®ã ®îc thÓ hiÖn ë c¸c ho¹t ®éng xóc tiÕn c¸c luËt, c¸c ®Þnh chÕ TM§T trªn thÕ giíi bëi c¸c nhãm lîi Ých (quèc gia vµ tæ chøc) kh¸c nhau. Thùc chÊt, ®ã lµ cuéc ®Êu tranh giµnh quyÒn kiÓm so¸t th¬ng m¹i quèc tÕ trong t¬ng lai. 1.2.1 Níc Mü Mü lµ níc cã nÒn t¶ng kü thuËt sè tiªn tiÕn, trªn thùc tÕ ®ang n¾m quyÒn khèng chÕ ba nh¸nh cña h¹ tÇng c«ng nghÖ TM§T: m¸y tÝnh, truyÒn th«ng, vµ b¶o mËt. Ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ®ang ®ãng vai trß lµ ®Çu tµu thóc ®Èy kinh tÕ Mü ph¸t triÓn, ®ång thêi hiÖn nay Mü còng chiÕm gÇn 50% doanh thu TM§T toµn cÇu (chñ yÕu ®îc t¹o ra trong néi bé níc Mü)viii. C«ng ty Land’End, mét c«ng ty b¸n lÎ s¶n phÈm nhiÒu nhÊt t¹i Mü, ®¹t 21% cña 1.6 tû USD doanh thu trong n¨m 2002 tõ viÖc kinh doanh theo ph¬ng thøc ®iÖn tö.ix Trong bèi c¶nh ®ã, TM§T cã ý nghÜa sèng cßn víi níc Mü. Lµ quèc gia khëi xíng TM§T, Mü ®· chñ ®éng ®a ra mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña TM§T vµ ra søc cæ vò cho viÖc thóc ®Èy TM§T trªn b×nh diÖn toµn cÇu. N¨m 1997, chÝnh phñ Mü ®· c«ng bè b¶n "Khu«n khæ cho TM§T toµn cÇu" (Framework for Global Electronic Commerce), trong ®ã nªu ra 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n ph¶n ¸nh quan ®iÓm cña chÝnh phñ Mü vÒ TM§T (thêng ®îc coi lµ “th¸ch thøc cña Mü”), mµ t tëng chñ ®¹o lµ: tù do tuyÖt ®èi (kÓ c¶ phi thuÕ); chÝnh phñ kh«ng can 6 thiÖp mµ chØ t¹o ®iÒu kiÖn cho TM§T; ®Ò cao vai trß tiªn phong, chñ ®éng cña khu vùc kinh tÕ t nh©n trong ph¸t triÓn TM§T ë Mü. Quan ®iÓm nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ: TM§T ë Mü ph¸t triÓn lµ do nhËn thøc cña khu vùc kinh tÕ t nh©n vÒ lîi Ých cña nã. Nguån: Kenneth L. Kraemer et al, "E-Commerce in the United States: Leader or one of the pack?", University of California, 2001. Song song víi 5 nguyªn t¾c chØ ®¹o, chÝnh phñ Mü còng khuyÕn nghÞ víi thÕ giíi 3 nguyªn t¾c: (i) TM§T trªn Internet cÇn ph¶i ®îc tù do, phi quan thuÕ (ii) ThÕ giíi cÇn cã mét luËt chung ®Ó ®iÒu tiÕt h×nh thøc th¬ng m¹i nµy, luËt Êy ph¶i ®¬n gi¶n, nhÊt qu¸n vµ mang tÝnh cã thÓ tiªn liÖu ®îc (predictability) (iii) Së h÷u trÝ tuÖ vµ bÝ mËt riªng t ph¶i ®îc t«n träng vµ b¶o vÖ trong khi tiÕn hµnh TM§T. Trong khu«n khæ c¸c tæ chøc quèc tÕ nh Liªn Hîp Quèc vµ APEC, Mü ho¹t ®éng rÊt tÝch cùc ®Ó thóc ®Èy, tuyªn truyÒn TM§T v× chÝnh viÖc ¸p dông réng r·i h×nh thøc th¬ng m¹i nµy sÏ ®em l¹i lîi Ých ®a d¹ng thiÕt th©n vµ mang tÝnh chiÕn lîc cho Mü. HiÖn nay Mü tiÕp tôc c¸c nç lùc ®Æt TM§T díi sù ®iÒu tiÕt cña WTOx. Trong quan hÖ th¬ng m¹i song ph¬ng, Mü ®· thµnh c«ng trong viÖc ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh th¬ng m¹i tù do Mü-Jordani, Mü-Singapore, trong ®ã bao gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh râ rµng vÒ viÖc duy tr× mét m«i trêng tù do vµ phi quan thuÕ cho c¸c giao dÞch TM§T. Mét hiÖp ®Þnh t¬ng tù còng ®ang ®îc th¬ng th¶o gi÷a Mü vµ Chilª. 1.2.2 Liªn minh Ch©u ¢u (EU: European Union) EU lµ khu vùc cã nÒn c«ng nghÖ th«ng tin ph¸t triÓn cao c¶ vÒ phÇn mÒm vµ phÇn cøng. HiÖn nay c¸c tËp ®oµn ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin vµ viÔn th«ng cña EU t¨ng cêng liªn kÕt víi nhau vµ hîp t¸c víi c¸c tËp ®oµn Mü, NhËt B¶n ®Ó phèi hîp ho¹t ®éng kinh doanh, lËp nhãm “S¸ng kiÕn c«ng nghiÖp Ch©u ¢u” (European Industrial Initiative) ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao, ®æi míi c¬ cÊu tæ chøc, t¨ng chñ ®éng cho c¸c chi nh¸nh, khuyÕn khÝch ¸p dông tiÕn bé kü thuËt vµ c¸c tiªu chuÈn chung cña EU vµo s¶n xuÊt vµ th¬ng m¹i. Do ®ã EU cã nÒn t¶ng v÷ng ch¾c ®Ó ph¸t triÓn vµ ®i ®Çu trong TM§T. N¨m 1994, Uû ban Ch©u ¢u ph¸t hµnh b¸o c¸o nhan ®Ò ”Ch©u ©u víi x· héi th«ng tin toµn cÇu” (Europe and the Global Information Society). TiÕp ®ã, n¨m 1997, Uû ban Ch©u ¢u l¹i Ên hµnh tµi liÖu mang tÝnh chÝnh s¸ch lµ “S¸ng kiÕn Ch©u ¢u trong TM§T" (A European Initiative in Electronic Commerce) nh»m thóc ®Èy sù 7 ph¸t triÓn cña TM§T ë Ch©u ¢u. Tµi liÖu nµy ®a ra mét ®Ò nghÞ vÒ khu«n khæ ph¸t triÓn TM§T kh«ng chØ trong néi bé EU mµ cßn cho c¶ thÕ giíi. Bèn vÊn ®Ò cÇn thùc hiÖn mµ tµi liÖu nµy nªu ra lµ  T¹o kh¶ n¨ng tiÕp cËn c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T réng r·i vµ rÎ tiÒn.  T¹o mét khu«n khæ luËt ph¸p thèng nhÊt vÒ TM§T.  N©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ nhËn thøc cña d©n chóng vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc ®Ó t¹o m«i trêng thuËn lîi cho TM§T ph¸t triÓn.  B¶o ®¶m c¸c khu«n khæ ph¸p lý vÒ TM§T ë EU t¬ng thÝch víi c¸c khu«n khæ ph¸p lý toµn cÇu. N¨m 2001 EU ®a ra c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o vÒ TM§T cña m×nh trong tµi liÖu “Ph¬ng híng cña EU trong TM§T” (EU’s Directive on Electronic Commerce). C¸c ®Ò xuÊt TM§T cña EU cã c¸c nguyªn lý c¬ b¶n vµ nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt víi Mü, nhÊt lµ trong lÜnh vùc thuÕ quan, vµ mang tÝnh khu vùc cao (sÏ th¶o luËn trong phÇn sau). EU ®· x¸c ®Þnh híng u tiªn hµnh ®éng trong triÓn khai TM§T lµ ®µo t¹o vµ ph¸t huy nh©n tè con ngêi kÕt hîp víi yÕu tè v¨n ho¸ Ch©u ¢u. §iÒu nµy thÓ hiÖn ý ®å cña EU mong muèn ®uæi kÞp Mü vµ tho¸t khái sù lÖ thuéc vµo Mü vÒ c«ng nghÖ th«ng tin nãi chung vµ øng dông TM§T nãi riªng. 1.2.3 C¸c tæ chøc khu vùc APEC §îc thóc ®Èy bëi ho¹t ®éng xóc tiÕn tÝch cùc cña Mü, th¸ng 2 n¨m 1998, APEC ®· thµnh lËp lùc lîng ®Æc nhiÖm ®Ó lo c¸c c«ng viÖc vÒ TM§T. Ch¬ng tr×nh c«ng t¸c ®îc lùc lîng ®Æc nhiÖm nµy v¹ch ra vµ thùc hiÖn gåm hai bíc  Giai ®o¹n 1: n©ng cao nhËn thøc cña c¸c níc thµnh viªn vÒ TM§T, t¸c ®éng cña nã ®Õn kinh tÕ vµ th¬ng m¹i cña tõng níc.  Giai ®o¹n 2: tiÕp tôc trao ®æi th«ng tin vµ thùc hiÖn c¸c c«ng t¸c híng ®Õn x©y dùng c¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o TM§T cña APEC ; thùc hiÖn m« h×nh chÝnh phñ ®iÖn tö lµm chÊt xóc t¸c cho TM§T; ph©n tÝch c¸c trë ng¹i vµ c¸c lÜnh vùc cã thÓ hîp t¸c; lËp c¸c ph©n diÔn ®µn (sub-forum) b¶o trî cho c¸c dù ¸n thö nghiÖm vÒ TM§T... Th¸ng 11 n¨m 98, APEC c«ng bè “Ch¬ng tr×nh hµnh ®éng APEC vÒ TM§T" thõa nhËn tiÒm n¨ng to lín cña TM§T ®ång thêi nh×n nhËn sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c níc thµnh viªn. B¶n ch¬ng tr×nh hµnh ®éng nµy ®Ò ra c¸c nhiÖm vô hîp t¸c tæng qu¸t ®Ó ®¹t môc tiªu tÊt c¶ c¸c thµnh viªn sÏ øng dông TM§T muén nhÊt vµo n¨m 2010. Nh×n chung tuyªn bè cña APEC vÒ TM§T mang tÝnh l¹c quan vµ Ýt ®Ò cËp ®Õn th¸ch thøc ph¸t triÓn cña TM§T. ASEAN 8 §Ó ®¸p l¹i tuyªn bè cña tæng thèng Mü B. Clinton vÒ mét khu«n khæ TM§T toµn cÇu, c¸c níc ASEAN më Héi nghÞ bµn trßn vÒ TM§T n¨m 1997 víi néi dung xoay quanh viÖc hîp t¸c trong lÜnh vùc nµy. N¨m 1998 c¸c níc ASEAN ®a ra b¶n “C¸c nguyªn t¾c chØ ®¹o TM§T", béc lé c¸c lo ng¹i vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm vÒ c«ng nghÖ th«ng tin, ph¸p lý, tµi chÝnh cña m×nh tríc xu thÕ ph¸t triÓn cña TM§T trªn thÕ giíi. Nh×n chung, c¸ch tiÕp cËn cña ASEAN ®èi víi TM§T lµ kh¸ thËn träng. C¸c níc nµy b¾t ®Çu b»ng viÖc nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt vÒ TM§T råi míi ®Õn kh¶o s¸t c¸c ®iÒu kiÖn chÊp nhËn TM§T vµ gióp ®ì nhau qua chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ hîp t¸c kü thuËt. N¨m 2000, c¸c níc ASEAN ®· ký HiÖp ®Þnh E-ASEAN nh»m ph¸t triÓn TM§T trong c¸c níc thµnh viªn. 1.2.4 C¸c tæ chøc quèc tÕ NhiÒu tæ chøc thuéc Liªn HiÖp Quèc vµ c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ còng nh phi chÝnh phñ ®ang thùc hiÖn nh÷ng ch¬ng tr×nh tiÕp cËn, ®¸nh gi¸ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ph¸t triÓn TM§T toµn cÇu, tuú theo chuyªn m«n vµ môc ®Ých mµ mçi tæ chøc ®ã tËp trung. Cã thÓ liÖt kª mét sè tæ chøc vµ c¸c vÊn ®Ò vÒ TM§T mµ hä ®ang tiÕp cËn nh sau:  UNCTAD: c¸c biÖn ph¸p thóc ®Èy TM§T vµ c¸c vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn (Ch¬ng tr×nh Trade Point).  ITC : ph¸t triÓn TM§T trong SMEs vµ khu vùc t nh©n.  WIPO: tªn miÒn (domain name) vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan ®Õn b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ.  ITU: c¸c vÊn ®Ò vÒ h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin cho TM§T.  WTO: c¸c nguyªn t¾c th¬ng m¹i vµ ®µm ph¸n th¬ng m¹i trong TM§T.  UN/ECE: c¸c biÖn ph¸p t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho TM§T.  UNCITRAL: khu«n khæ ph¸p lý cho TM§T (®· ban hµnh “§¹o luËt mÉu vÒ TM§T”).  UNDP: TM§T vµ c¸c vÊn ®Ò ph¸t triÓn.  World Bank: khÝa c¹nh tµi chÝnh vµ c¬ së d÷ liÖu trong TM§T.  OECD: tiÒm n¨ng vµ c¬ héi ph¸t triÓn TM§T ë c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. KhÝa c¹nh th¬ng m¹i quèc tÕ trong TM§T - vÊn ®Ò mµ khãa luËn ®Ò cËp ®Õn thuéc ph¹m vi tiÕp cËn cña WTO. PhÇn tiÕp theo sÏ ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt khi ®Æt TM§T díi sù ®iÒu tiÕt cña WTO. 9 2. Th¬ng m¹i ®iÖn tö trong khu«n khæ WTO 2.1 Vai trß cña WTO trong TM§T toµn cÇu Nh ®· ®Ò cËp, sè lîng c¸c tæ chøc cã liªn quan ®Õn TM§T lµ kh¸ phong phó vµ nh÷ng vÊn ®Ò TM§T ®Æt ra rÊt ®a d¹ng. Song xÐt cho cïng, c¸i ®îc chê ®îi nhiÒu nhÊt ë TM§T lµ mét ph¬ng thøc míi trong th¬ng m¹i quèc tÕ. HiÖn t¹i, 80% khèi lîng chu chuyÓn th¬ng m¹i quèc tÕ ®Æt díi sù ®iÒu tiÕt cña WTO; tæ chøc nµy hiÖn cã 146 thµnh viªn vµ lµ tæ chøc quèc tÕ lín nhÊt ®iÒu chØnh quan hÖ kinh tÕ - th¬ng m¹i gi÷a c¸c níc (hiÖn ®ang cã h¬n 20 níc ®Ö ®¬n xin gia nhËp tæ chøc nµy, trong ®ã cã ViÖt Nam).xi Theo mét l«gic hîp lý, TM§T dÉn ®Õn nh÷ng m« thøc míi trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, nh÷ng m« thøc ®ã tÊt nhiªn ph¶i ®îc ®Þnh h×nh trong WTO. Do ®ã, WTO sÏ lµ n¬i diÔn ra chñ yÕu sù “cä x¸t” c¸c quan ®iÓm vÒ TM§T ®Ó h×nh thµnh nªn hÖ thèng TM§T toµn cÇu. C¸c quèc gia ngåi vµo bµn ®µm ph¸n t¹i WTO ®Ó x¸c ®Þnh lîi Ých cña m×nh tuú theo thùc lùc s½n cã. Víi chÝnh s¸ch ®i ®Çu trong TM§T toµn cÇu, sù vît tréi vÒ tiÒm lùc kinh tÕ vµ c«ng nghÖ th«ng tin còng nh vÞ trÝ thèng trÞ trong th¬ng m¹i quèc tÕ, Mü vµ c¸c níc EU lµ nh÷ng níc ®îc chuÈn bÞ tèt nhÊt cho TM§T t¹i diÔn ®µn nµy. NhËt B¶n tuy cã tr×nh ®é ph¸t triÓn ngang b»ng víi Mü vµ EU nhng l¹i chó träng nhiÒu h¬n ®Õn ph¸t triÓn TM§T trong níc. Trung Quèc vµ Ên §é cã tiÒm n¨ng rÊt lín vÒ TM§T nhng cha ®îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ. Ngo¹i trõ Singapore, c¸c níc cßn l¹i hÇu nh chØ míi ë nh÷ng bíc ®Çu tiªn trong ph¸t triÓn TM§T. Qua ®ã, cã thÓ thÊy mét khu«n khæ WTO vÒ TM§T sÏ lµ kÕt qu¶ cña cuéc ch¹y ®ua gi÷a hai trung t©m Mü vµ EU (VÞ trÝ cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn sÏ ®îc th¶o luËn trong ch¬ng III). 2.2 Qu¸ tr×nh ®a TM§T vµo ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña WTO Vµo thêi ®iÓm vßng ®µm ph¸n Urugoay, chñ ®Ò TM§T cßn qu¸ míi nªn cha ®îc ®a vµo ch¬ng tr×nh ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®a ph¬ng. VÊn ®Ò liªn quan trùc tiÕp ®Õn TM§T xuÊt hiÖn trong cuéc häp WTO ®Çu tiªn ®îc tæ chøc ë Singapore n¨m 1996. T¹i cuéc häp nµy, c¸c níc tham gia ®· th«ng qua Tuyªn bè chung cÊp bé trëng vÒ th¬ng m¹i trong lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin (Ministerial Declaration on Trade in Information Technology), cßn gäi lµ HiÖp ®Þnh c«ng nghÖ th«ng tin (ITA: Information Technology Agreement). HiÖp ®Þnh nµy quy ®Þnh viÖc tù do hãa th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi mét sè c¸c s¶n phÈm thiÕt yÕu ®èi víi viÖc ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin, kÓ c¶ Internet, b¾t ®Çu tõ n¨m 2000. N¨m 1997, 69 níc ký HiÖp ®Þnh viÔn th«ng c¬ b¶n (Basic Telecommunication Agreement) cam kÕt më cöa thÞ trêng cho c¸c dÞch vô viÔn th«ng §Õn thêi ®iÓm n¨m 2000, ®· cã 50 níc thµnh viªn WTO tham gia ký kÕt hiÖp ®Þnh ITA, ®a khèi lîng th¬ng m¹i chÞu sù ®iÒu tiÕt cña HiÖp ®Þnh nµy lªn ®Õn 600 tû USD.xii TM§T chÝnh thøc trë thµnh mét lÜnh vùc ®îc th¶o luËn trong WTO vµo n¨m 1998, sau khi níc Mü ®Ö tr×nh kiÕn nghÞ gi÷ nguyªn thùc tÕ kh«ng ®¸nh thuÕ c¸c giao dÞch qua Internet (WTO Moratorium) trong cuéc häp bé trëng WTO lÇn thø 2 ë Geneva. §Ò xuÊt nµy ®îc cô thÓ hãa b»ng Tuyªn bè vÒ TM§T toµn cÇu (Declaration on Global Electronic Commerce) sau héi nghÞ. Tuyªn bè nµy cã 2 ®iÓm chÝnh. Mét lµ, 10 kh«ng ¸p ®Æt thuÕ quan ®èi víi c¸c giao dÞch TM§T. Hai lµ, §¹i héi ®ång (General Council) sÏ thiÕt lËp mét ch¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ TM§T nh»m th¶o luËn c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc thiÕt lËp mét khu«n khæ TM§T toµn cÇu díi sù ®iÒu tiÕt cña WTO. Bèn c¬ quan chÝnh cña WTO phô tr¸ch ch¬ng tr×nh lµ (i) Héi ®ång th¬ng m¹i hµng hãa ( the Council for Trade in Goods), (ii) Héi ®ång th¬ng m¹i dÞch vô (the Council for Trade in Services), (iii) Héi ®ång vÒ c¸c khÝa c¹nh cña QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã liªn quan ®Õn th¬ng m¹i (the Council for Trade-related Aspects of Intellectual Property Rights) vµ (iv) Uû ban Th¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn (the Committee on Trade and Development). Nh÷ng vÊn ®Ò ®· ®îc th¶o luËn gåm viÖc ph©n lo¹i c¸c s¶n phÈm kü thuËt sè (digital products), viÖc ¸p dông c¸c hiÖp ®Þnh hiÖn cã cña WTO ®Ó ®iÒu chØnh TM§T vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan ®Õn th¬ng m¹i vµ TM§T.xiii C¸c c¬ quan nµy ®Þnh kú nép b¸o c¸o lªn §¹i héi ®ång vÒ tiÕn ®é thùc hiÖn ch¬ng tr×nh vµ ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ. Nh÷ng thÊt b¹i t¹i kú häp lÇn thø 3 cña WTO t¹i Seatle (1999) ®· lµm gi¸n ®o¹n c¸c cuéc th¶o luËn. Tuy nhiªn, trong b¶n th¶o tuyªn bè cña héi nghÞ lÇn nµy, còng cã mét ®o¹n nãi vÒ TM§T, mÆc dï kh«ng ®îc sù nhÊt trÝ cña tÊt c¶ c¸c thµnh viªn. B¶n th¶o nµy tuyªn bè c¸c dÞch vô thùc hiÖn qua TM§T n»m trong ph¹m vi ®iÒu chØnh cña HiÖp ®Þnh GATS, ®ång thêi kÐo dµi WTO Moratorium ®Õn kú häp sau. Trong kú häp lÇn thø t t¹i Doha (2001), kho¶n 34 Tuyªn bè cÊp bé trëng WTO kh¼ng ®Þnh tiÕp tôc ch¬ng tr×nh tæng thÓ vÒ TM§T tríc ®ã vµ gia h¹n WTO Moratorium ®Õn kú sau. C¸c kÕt qu¶ cña vßng ®µm ph¸n nµy (dù ®Þnh kÐo dµi ®Õn 2005), ®Æc biÖt lµ thuÕ quan trong th¬ng m¹i dÞch vô, sÏ cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn TM§T quèc tÕ cho dï ®Õn nay vÉn cha cã hiÖp ®Þnh nµo vÒ TM§T ®îc chÝnh thøc ký kÕt. 2.3 Mét sè vÊn ®Ò cËp nhËtxiv Trªn hÕt, x¸c ®Þnh c¸c “s¶n phÈm”xv ®îc giao dÞch trong TM§T lµ vÊn ®Ò trung t©m cÇn ®îc gi¶i quyÕt tríc hÕt trong mäi cuéc bµn c·i vÒ TM§T. XÐt tõ khÝa c¹nh ph¸p lý, viÖc ¸p dông v¨n b¶n ph¸p luËt nµo ®iÒu chØnh TM§T phô thuéc trùc tiÕp vµo c¸ch TM§T ®îc ®Þnh nghÜa. Song do tÝnh phøc t¹p cña giao dÞch TM§T (sÏ ®îc th¶o luËn trong phÇn sau), §¹i héi ®ång WTO ®· cho ra mét ®Þnh nghÜa trung tÝnh nhÊt vª TM§T ®Ó cã c¬ së thùc hiÖn ch¬ng tr×nh nghiªn cøu tæng thÓ vÒ TM§T. §Þnh nghÜa ®ã nh sau: ”TM§T ®îc hiÓu lµ viÖc s¶n xuÊt (production), ph©n phèi (distribution), marketing, b¸n (sale) hoÆc chuyÓn giao (delivery) hµng hãa vµ dÞch vô b»ng ph¬ng tiÖn ®iÖn tö”. B¶ng 2 tãm t¾t mét sè quan ®iÓm chÝnh vÒ TM§T ®îc c¸c níc ®a ra trong c¸c cuéc th¶o luËn t¹i WTO. B¶ng 2 Mét c¸c quan ®iÓm chñ yÕu vÒ TM§T trong WTO Quèc gia/ l·nh thæ LËp trêng vÒ TM§T 11 Mü EU Singapore vµ Indonesia NhËt B¶n (a) XÕp TM§T vµo “Hµng hãa” chÞu sù ®iÒu chØnh cña GATT lµ cã lîi nhÊt v× nh vËy TM§T sÏ ®îc hëng mét quy chÕ th¬ng m¹i mang tÝnh tù do ho¸ h¬n.. Tuy nhiªn, WTO Moratorium nªn ®îc tiÕp tôc duy tr×. (b) Xem xÐt c¸c ph¬ng thøc giao hµng (modes of delivery) ®îc quy ®Þnh trong GATS vµ ®¸nh gi¸ ¶nh hëng cña c¸c dÞch vô sè ho¸ (digitised services) ®èi víi c¸c ph¬ng thøc nµy. (c) §¸nh gi¸ l¹i c¸c cam kÕt më cöa thÞ trêng dÞch vô quy ®Þnh trong GATS ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giao dÞch TM§T quèc tÕ. (d) Thùc hiÖn c¸c cam kÕt míi quy ®Þnh vÊn ®Ò chuyÓn giao dÞch vô qua ph¬ng tiÖn TM§T nhÊt qu¸n víi nguyªn t¾c dung hoµ vÒ mÆt kü thuËt (Technical Neutrality)xvi (a) XÕp TM§T vµo “DÞch vô” vµ v× vËy ¸p dông GATS (b) WTO Moratorium nªn ®îc tiÕp tôc duy tr× (a) Giao dÞch TM§T cã thÓ ®îc xÕp vµo “DÞch vô” hay c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ v« h×nh (b) C¸c cam kÕt hiÖn t¹i vÓ th¬ng m¹i dÞch vô nªn ®îc xem xÐt l¹i trong trêng hîp dÞch vô TM§T.(e-service) (c) WTO Moratorium nªn ®îc tiÕp tôc duy tr×. Hµng rµo thuÕ quan ®èi víi hµng hãa h÷u h×nh nªn ®îc h¹ thÊp. (a) GATS nªn ®îc ¸p dông trong trêng hîp giao göi sè ho¸ dung liÖu b»ng ph¬ng tiÖn ®iÖn tö (supplying digital contents by electronic means) (b) Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông khu«n khæ nµo ®èi víi b¶n th©n dung liÖu vÉn cha râ rµng vµ cÇn cã xem xÐt ¸p dông c¸c nguyªn t¾c cña GATT (c) WTO Moratorium nªn ®îc tiÕp tôc duy tr×. 2.3.1 GATT hay GATS Ph©n biÖt gi÷a hµng hãa vµ dÞch vô C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO ph©n biÖt hµng ho¸ vµ dÞch vô dùa trªn nh÷ng trêng hîp cô thÓ nhng vÒ c¬ b¶n, th¬ng m¹i hµng ho¸ ®îc ®iÒu chØnh bëi GATT vµ th¬ng m¹i dÞch vô ®Æt díi sù ®iÒu chØnh cña GATS. Mét giao dÞch TM§T cã thÓ ®îc thùc hiÖn díi nhiÒu h×nh thøc: chuyÓn ®¬n ®Æt hµng vÒ hµng ho¸ qua ph¬ng tiÖn TM§T, tr¶ tiÒn theo ph¬ng thøc thanh to¸n ®iÖn tö vµ nhËn hµng theo ph¬ng thøc chuyÓn giao h÷u h×nh (nh th¬ng m¹i truyÒn thèng); c¸c dÞch vô vµ dung liÖu (digitalised content) ®îc ®Æt hµng vµ chuyÓn giao hoµn toµn qua TM§T, ®ång thêi l¹i cã h×nh thøc h÷u h×nh t¬ng ®¬ng (vÝ dô nh néi dung c¸c b¶n nh¹c, phÇn mÒm, s¸ch... cã thÓ t¶i tõ m¹ng xuèng nhng còng cã thÓ mua ®îc tõ c¸c hiÖu s¸ch hay c¸c kiosque CDs. §iÒu nµy ®Æt ra mét c©u hái: liÖu c¸c hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i hiÖn cã cña WTO cã thÓ ¸p dông cho c¸c giao dÞch TM§T hay kh«ng, vµ ¸p dông nh thÕ nµo. GATS cã thÓ ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c giao dÞch dÞch vô ®îc thùc hiÖn hoµn toµn qua TM§T v× c¸c cam kÕt trong hiÖp ®Þnh nµy kh«ng ph©n biÖt tÝnh kü thuËt (technical neutral) trong ph¬ng thøc chuyÓn giao. Trong trêng hîp cßn l¹i, viÖc xÕp c¸c giao dÞch dung liÖu cã h×nh thøc h÷u h×nh t¬ng ®¬ng vµo hµng ho¸ hay dÞch vô lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. LÊy vÝ dô trong trêng hîp mét b¶n nh¹c ®îc t¶i tõ m¹ng xuèng, GATS ¸p dông ®èi víi hÇu hÕt c¸c yÕu tè cña giao dÞch ®ã, bao gåm dÞch vô viÔn th«ng phôc vô cho viÖc chuyÓn t¶i b¶n nh¹c (dÞch vô Internet), dÞch vô thanh to¸n ®iÖn tö phôc vô cho viÖc tr¶ tiÒn mua b¶n nh¹c, dÞch vô qu¶ng c¸o b¶n nh¹c ®ã 12 trªn m¹ng... Nhng b¶n th©n b¶n nh¹c l¹i cã thÓ lµ hµng hãa v× mét ®Üa CD cã chøa b¶n nh¹c ®ã lµ hµng ho¸ vµ GATT cã thÓ ®îc ¸p dông. ThuÕ quan vµ b¶o hé thÞ trêng trong TM§T. MÆc dï c¶ GATT vµ GATS ®Òu cã thÓ ®îc ¸p dông, khÝa c¹nh quan träng h¬n trong viÖc ph©n lo¹i TM§T lµ nh×n nhËn nh÷ng sù kh¸c nhau trong møc ®é cam kÕt vµ c¸c nguyªn t¾c mµ theo ®ã hai hiÖp ®Þnh nµy ®îc x©y dùng. Sù kh¸c nhau ®ã kÐo theo hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ quy chÕ ®·i ngé, møc ®é tù do ho¸ trong th¬ng m¹i.. vµ nhÊt lµ trong lÜnh vùc thuÕ quan. ë ®ã, quyÒn lîi vµ lËp trêng cña c¸c níc tham gia ®µm ph¸n cã nhiÒu m©u thuÉn nhau. B¶ng 3 Nh÷ng kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a GATT vµ GATS GATT GATS Quy chÕ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö (MFN vµ ®·i ngé quèc gia) NghÜa vô b¾t buéc chung C¸c cam kÕt riªng biÖt C¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng (quota) CÊm toµn bé Cho phÐp trong nh÷ng trêng hîp cÇn thiÕt ph¶i b¶o hé ThuÕ quan nhËp khÈu ThÊp, cho phÐp trong ®èi víi c¸c mÆt hµng mµ c¸c thµnh viªn cha h¹ møc thuÕ xuèng 0% Ýt ®Ò cËp HiÖn t¹i GATT cã tÇm bao phñ réng h¬n v× c¸c thµnh viªn tham gia WTO ®Òu ph¶i ký kÕt hiÖp ®Þnh nµy khi gia nhËp, cßn c¸c cam kÕt cô thÓ ®¹t ®îc trong GATS chØ míi ®îc h¬n 50% c¸c quèc gia thµnh viªn tham gia ký kÕt xvii. H¬n n÷a, c¸c quy ®Þnh cña GATT mang tÝnh b¾t buéc chung híng ®Õn tù do hãa th¬ng m¹i nhiÒu h¬n do lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè lîng vµ h¹ thÊp thuÕ quan, trong khi ®ã GATS cho phÐp sö dông quota vµ Ýt ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò thuÕ. Do ®ã, viÖc ®Æt TM§T díi sù ®iÒu tiÕt cña GATT ®a l¹i møc ®é tù do hãa nhiÒu h¬n cho c¸c giao dÞch TM§T quèc tÕ so víi viÖc ¸p dông GATS. Tõ ®ã, cã thÓ hiÓu ®îc Mü chän GATT lµ v× Mü muèn ®Èy m¹nh tù do ho¸ TM§T quèc tÕ ®Ó tËn dông thÕ m¹nh cña m×nh vÒ kh¶ n¨ng xuÊt khÈu rßng trong TM§T hiÖn nay (xem phÇn 1.2.1.), chÝnh s¸ch th¬ng m¹i râ rµng cña Mü lµ më réng c¬ héi cho hµng ho¸, dÞch vô vµ c¸c quyÒn së h÷u trÝ tuÖ tõ Mü b»ng c¸ch lo¹i bá mäi rµo c¶n ®èi víi TM§T.xviii EU chän GATS v× muèn cã nh÷ng bíc ®i thËn träng h¬n. EU chiÕm h¬n 45% doanh sè th¬ng m¹i c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng (media products, lµ c¸c s¶n phÈm cã thÓ sè hãa vµ bu«n b¸n trong giao dÞch TM§T díi h×nh thøc giao göi sè ho¸ dung liÖu) trªn thÕ giíi, hÇu hÕt trong sè ®ã ®îc bu«n b¸n trong néi bé EU, víi s¾c thuÕ ®¸nh vµo c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu tõ bªn ngoµi lµ 3.1% (ë Mü lµ 0%)xix; ®ång thêi EU còng nhËp khÈu dÞch vô cña Mü nhiÒu nhÊt.xx ChÝnh v× vËy viÖc ¸p dông GATT sÏ buéc EU ph¶i c¹nh tranh víi c¸c s¶n phÈm truyÒn th«ng tõ Mü trªn chÝnh thÞ trêng cña m×nh, ®ång thêi mÊt ®i nguån thu thuÕ quan tõ c¸c mÆt hµng nµy vµ c¸c dÞch vô nhËp khÈu tõ Mü. Trong t×nh h×nh hiÖn t¹i khi TM§T cha thËt sù chiÕm tû träng lín trong TM§T, ®ång thêi c¸c ®iÒu kiÖn kü thuËt còng nh c¸c cuéc th¶o luËn ®Òu cha ®i ®Õn kÕt luËn 13 cuèi cïng, hÇu hÕt c¸c níc ®Òu t¹m thêi ñng hé ®Ò nghÞ kÐo dµi WTO Moratorium cña Mü. Theo tÝnh to¸n cña UNCTAD, xxi viÖc kh«ng ¸p ®Æt thuÕ quan cho TM§T g©y thÊt tho¸t kho¶ng 1% trong tæng doanh thu tõ thuÕ quan cña c¶ thÕ giíi. MÆc dï vËy, tû lÖ nµy sÏ cao h¬n trong t¬ng lai vµ v× vËy lËp trêng cña c¸c níc cã thÓ sÏ thay ®æi. 2.3.2 §¸nh thuÕ giao dÞch TM§T (thuÕ néi ®Þa) TM§T t¹o nªn c¸c h×nh thøc hµng ho¸ vµ dÞch vô míi, xuÊt ph¸t tõ kh¶ n¨ng chuyÓn giao b»ng ®êng ®iÖn tö (nh ®· ®Ò cËp). H×nh thøc thuÕ nµo ®îc ¸p dông vµ ¸p dông nh thÕ nµo trong trêng hîp nµy lµ vÊn ®Ò cßn cha râ rµng vµ g©y nhiÒu tranh c·i. Trªn thùc tÕ, cã nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ®¸nh thuÕ giao dÞch TM§T  B¶n chÊt phi biªn giíi cña TM§T khiÕn cho c¸c cè g¾ng x¸c ®Þnh n¬i diÔn ra viÖc mua b¸n, chuçi gi¸ trÞ gia t¨ng vµ n¬i thu nhËp ®îc thùc hiÖn trë nªn v« Ých trong ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ hiÖn t¹i. Trong khi ®ã ®iÒu nµy kh«ng ®îc tÝnh ®Õn trong c¸c hiÖp ®Þnh song ph¬ng vÒ ®¸nh thuÕ nhiÒu n¨m tríc ®©y.V× vËy, viÖc quyÕt ®Þnh møc lîi nhuËn nµo bÞ ®¸nh thuÕ vµ níc nµo ®îc ®¸nh thuÕ theo quy ®Þnh cña c¸c hiÖp ®Þnh nµy lµ chuyÖn hÕt søc nan gi¶i.  Thùc tÕ ngêi sö dông Internet cã thÓ tiÕp cËn ®îc víi s¸ch b¸o, ©m nh¹c phÇn mÒm, phim ¶nh... trùc tuyÕn tõ bÊt cø n¬i nµo trªn thÕ giíi ®· dÉn ®Õn nh÷ng bÊt ®ång khi lùa chän luËt thuÕ cña quèc gia nµo ®îc ¸p dông. NÕu thuÕ ®îc ¸p dông dùa trªn n¬i tiªu thô, c¸c doanh nghiÖp sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc x¸c ®Þnh ®Þa chØ cña ngêi tiªu dïng vµ thÝch øng víi c¸c quy chÕ qu¶n lý vÒ thuÕ kh¸c nhau gi÷a c¸c quèc gia. C¸c quan chøc Mü vµ EU cho r»ng chÝnh s¸ch thuÕ ®èi víi TM§T sÏ cã t¸c ®éng lín ®Õn luång th¬ng m¹i vµ doanh thu tõ ho¹t ®éng nµy trong t¬ng lai.xxii V× thÕ hä chÊp nhËn 6 nguyªn t¾c chÝnh khi tiÕp cËn vÊn ®Ò lµ: (i) ¸p dông c¸c hiÖp ®Þnh vÒ thuÕ ®· cã ®Õn møc cã thÓ (ii) Kh«ng ph©n biÖt vÒ thuÕ khi mét s¶n phÈm cã thÓ ®ång thêi ®îc giao dÞch trong c¶ TM§T vµ ph¬ng thøc th¬ng m¹i truyÒn thèng (iii) Gi¶m thiÓu chi phÝ thÝch nghi (compliance cost) (iv) Ra luËt thuÕ minh b¹ch vµ ®¬n gi¶n (v) ñng hé viÖc ®¸nh thuÕ hiÖu qu¶ vµ c«ng b»ng (vi) ThiÕt lËp c¸c hÖ thèng thuÕ cã thÓ thÝch nghi ®îc víi c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt.xxiii MÆc dï vËy, gi÷a Mü vµ EU vÉn cã bÊt ®ång trong nhiÒu trêng hîp. VÝ dô nh n¨m 2000, EU ®Ò nghÞ r»ng c¸c c«ng ty b¸n c¸c s¶n phÈm sè (digital product) cho ngêi tiªu dïng trªn l·nh thæ EU ph¶i nép thuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT: Value Added Tax), nh vËy c¸c c«ng ty Mü ph¶i ®¨ng ký vµ gëi chøng tõ gi¸ trÞ gia t¨ng cho c¸c chÝnh phñ ë EU khi muèn b¸n hµng cho ngêi tiªu dïng EU. HiÖn t¹i, c¸c c«ng ty kinh doanh trªn l·nh thæ EU ph¶i nép thuÕ VAT cßn c¸c c«ng ty Mü th× kh«ng. EU cho r»ng ®iÒu ®ã ®em l¹i sù c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng. Ngîc l¹i, chÝnh phñ Mü viÖn dÉn c¸c khã kh¨n (®· ®Ò cËp ë trªn) vµ cho r»ng ®iÒu ®ã sÏ buéc c¸c c«ng ty Mü ph¶i g¸nh thªm chi phÝ thÝch nghi. Hä kÕt luËn ®Ò nghÞ ®ã lµ mét sù ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi c¸c c«ng ty Mü. 14 Xem xÐt ë tÇm réng h¬n, cã thÓ thÊy lËp trêng cña c¸c bªn xuÊt ph¸t tõ viÖc muèn duy tr× vµ ¸p dông c¸c hÖ thèng thuÕ cña m×nh cho TM§T quèc tÕ. Thèng kª trong IMF Government Finance Statistics Yearbook 2002 xxiv cho thÊy 30% thu nhËp chÝnh phñ ë c¸c níc EU lµ tõ thuÕ VAT ®¸nh trªn hµng hãa vµ dÞch vô néi ®Þa. Thªm vµo ®ã, thuÕ VAT ®¸nh trªn c¸c chi phÝ tÝnh thªm (VAT on extra charges) ®ãng gãp ®Õn 45% ng©n s¸ch Céng ®ång Ch©u ¢u. Trong khi ®ã hµng ho¸ vµ dÞch vô tõ bªn ngoµi vµo EU l¹i kh«ng ph¶i chÞu thuÕ VAT, do vËy cã nhiÒu kh¶ n¨ng ®em l¹i ®éng c¬ cho c¸c nhµ ®Çu t chuyÓn nguån nh©n lùc ra bªn ngoµi, ®iÒu mµ chÝnh phñ c¸c níc EU kh«ng hÒ mong muèn. V× lÏ ®ã, chÝnh s¸ch cña EU lµ tiÕp tôc duy tr× nguån ®ãng gãp cña hÖ thèng thuÕ VAT dùa trªn n¬i tiªu thô vµ ¸p dông nã trong TM§T quèc tÕ. Ngîc l¹i, phÇn ®ãng gãp cña thuÕ néi ®Þa ®¸nh trªn hµng ho¸ vµ dÞch vô trong ng©n s¸ch cña chÝnh phñ Mü kh«ng lín (3.6%). Ng©n s¸ch liªn bang phÇn lín dùa trªn thuÕ c«ng ty vµ thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Thªm vµo ®ã, Mü lµ níc chñ yÕu xuÊt siªu trong TM§T. Do ®ã Mü cã lîi Ých lín trong viÖc ñng hé kh«ng ®¸nh thuÕ giao dÞch TM§T vµ khuyÕn khÝch giíi kinh doanh ®Çu t vµo Mü, nép thuÕ trùc tiÕp cho chÝnh quyÒn Mü. 2.3.3 Më cöa thÞ trêng c«ng nghÖ th«ng tin C«ng nghÖ th«ng tin lµ c¬ së h¹ tÇng trùc tiÕp cña TM§T. V× thÕ, mét m«i trêng th¬ng m¹i quèc tÕ tù do cho c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho TM§T ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, trong thÞ trêng th¬ng m¹i c«ng nghÖ th«ng tin quèc tÕ thêng tån t¹i c¸c rµo c¶n díi h×nh thøc ®éc quyÒn nhµ níc. C¸c quèc gia, nhÊt lµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã xu híng b¶o hé ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin trong níc v× hai lý do: ®¶m b¶o an ninh quèc gia vµ tr¸nh lÖ thuéc vµo c«ng nghÖ cña níc ngoµi. Ngîc l¹i, c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn thêng thóc ®Èy qu¸ tr×nh tù do ho¸ th¬ng m¹i trong lÜnh vùc nµy ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch bµnh tríng ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin, vèn ®· vµ ®ang ®ãng vai trß rÊt quan träng trong nÒn kinh tÕ cña c¸c níc nµy. Môc tiªu cña WTO lµ ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó TM§T ph¸t triÓn nhanh chãng. Do ®ã, c¸c cuéc ®µm ph¸n sÏ híng ®Õn viÖc dì bá c¸c rµo c¶n th¬ng m¹i quèc tÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin. HiÖp ®Þnh ITA ®îc ®a vµo GATT vµ HiÖp ®Þnh ViÔn th«ng c¬ b¶n ®îc ®a vµo GATS ®îc ®¸nh gi¸ lµ mét thµnh c«ng cña Mü vµ EU trong viÖc "xuÊt khÈu" c¸c quy chÕ th¬ng m¹i cña m×nh sang c¸c níc kh¸cxxv. HiÖn t¹i, c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®ang tiÕp tôc ®µm ph¸n ®Ó më réng danh môc s¶n phÈm vµ dÞch vô c«ng nghÖ th«ng tin ®îc hëng quy chÕ th¬ng m¹i tù do trong hai hiÖp ®Þnh nµy, ®ång thêi g©y søc Ðp buéc c¸c níc ®ang ph¸t triÓn lo¹i bá ®éc quyÒn nhµ níc vµ më cöa thÞ trêng c«ng nghÖ th«ng tin cho c¸c c«ng ty níc ngoµi tham gia c¹nh tranh. 2.3.4 B¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ (IPRs) PhÇn lín c¸c giao dÞch th¬ng m¹i TM§T hiÖn nay cã néi dung liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n hoÆc cho thuª c¸c th«ng tin, vËt phÈm v¨n ho¸ hoÆc c«ng nghÖ ®îc b¶o vÖ díi h×nh thøc quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. C¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, hiÖn së h÷u h¬n 90% c¸c b»ng s¸ng chÕ vµ b¶n quyÒnxxvi, xem viÖc x©y dùng mét thÓ chÕ b¶o vÖ vµ thùc thi cã hiÖu qu¶ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ lµ ®iÒu tèi quan träng v× nã ®¶m b¶o lîi Ých 15 kinh tÕ vµ lîi thÕ vÒ tri thøc vµ c«ng nghÖ cña hä so víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, c¸c lËp luËn thêng ®îc ®a ra lµ: (i) QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ b¶o vÖ thµnh qu¶ tõ viÖc ®Çu t ph¸t triÓn c¸c c«ng nghÖ trong th«ng tin vµ truyÒn th«ng, v× vËy t¹o ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ míi (ii) Mét hÖ thèng b¶o vÖ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ tèt sÏ t¹o m«i trêng an toµn vµ hiÖu qu¶ trong chuyÓn giao th«ng tin vµ c«ng nghÖ quèc tÕ qua ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, hîp t¸c liªn doanh vµ cho thuª b»ng ph¸t minh s¸ng chÕ, tri thøc vµ c«ng nghÖ míi sÏ cã ®iÒu kiÖn phæ biÕn nhanh h¬n (mÆc dï vËy cã Ýt b»ng chøng cho thÊy ®iÒu nµyxxvii). HiÖn t¹i quyÒn së h÷u trÝ tuÖ nãi chung ®îc ®iÒu chØnh bëi c¸c c«ng íc trong Tæ chøc së h÷u trÝ tuÖ thÕ giíi (WIPO: World Intellectual Property Organization), trong WTO còng cã hiÖp ®Þnh TRIPS (Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights) ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i cã liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Tuy nhiªn, TM§T ®Æt ra hai th¸ch thøc khi ¸p dông c¸c hiÖp ®Þnh nµy. Thø nhÊt, trong khi quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®îc b¶o hé dùa trªn l·nh thæ ®Þa lý ®· ®îc ®¨ng ký, m«i trêng TM§T l¹i kh«ng cã biªn giíi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ¨n c¾p b¶n quyÒn hoÆc sao chÐp c¸c s¶n phÈm sè. Thø hai, m©u thuÉn cã thÓ ph¸t sinh khi tªn miÒn Internet ®îc do mét ngêi së h÷u gièng víi tªn th¬ng m¹i ®· ®îc mét ngêi kh¸c ®¨ng ký b¶o hé. Trong khi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cha cã mét lËp trêng râ rµng nµo vÒ t¸c ®éng cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña m×nh, c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ Mü ®· xóc tiÕn vµ vËn ®éng thiÕt lËp mét c¬ chÕ WTO b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trong TM§T. Mét c¬ chÕ ®îc níc nµy ñng hé lµ ¸p dông HiÖp ®Þnh b¶n quyÒn cña WIPO (WCT: WIPO Copyright Treaty) cho c¸c giao dÞch TM§T cã liªn quan ®Õn quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. HiÖp ®Þnh nµy bao gåm c¶ TRIPS vµ c«ng íc Berne, ®ång thêi cã thªm nh÷ng biÖn ph¸p míi ®îc quy ®Þnh thèng nhÊt vµ cô thÓ nh»m ng¨n chÆn n¹n ¨n c¾p b¶n quyÒn c¸c s¶n phÈm sè ho¸ trong m«i trêng TM§T. Thø nhÊt, WCT b¶o vÖ “quyÒn c«ng bè” s¶n phÈm (right of making available) ®· ®¨ng ký b¶n quyÒn chèng l¹i viÖc ®a s¶n phÈm lªn Internet vµ t¶i s¶n phÈm xuèng mµ kh«ng ®îc phÐp cña ngêi së h÷u b¶n quyÒn. Thø hai, WCT quy ®Þnh viÖc b¶o vÖ c¸c “biÖn ph¸p kü thuËt c«ng nghÖ” (technological measures) chèng l¹i viÖc ¨n c¾p mËt m· b¶o vÖ. Thø ba, hiÖp ®Þnh nµy còng ng¨n cÊm thay thÕ, söa ®æi c¸c “th«ng tin qu¶n lý quyÒn” (rights management information), nghÜa lµ c¸c th«ng tin, ch÷ sè hoÆc c¸c bé m· cho phÐp x¸c ®Þnh t¸c gi¶, tªn s¶n phÈm sè, ngêi së h÷u b¶n quyÒn, hoÆc c¸c quy ®Þnh sö dông. Tuy nhiªn, ®Õn nay chØ míi cã 26 níc chÊp nhËn tham gia hiÖp ®Þnh nµy (cÇn ph¶i cã 30 níc phª chuÈn th× 3hiÖp ®Þnh WCT míi cã hiÖu lùc) xxviii. Nguyªn nh©n lµ vÉn cßn mét sè bÊt ®ång liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng c¸c quy ®Þnh cô thÓ ®îc ¸p dông thèng nhÊt cho tÊt c¶ c¸c níc, xuÊt ph¸t ý chÝ cña c¸c níc muèn ¸p dông thùc tÕ b¶o vÖ b¶n quyÒn cña m×nh cho hiÖp ®Þnh nµy. Trong lÜnh vùc tªn miÒn vµ tªn th¬ng m¹i, tranh chÊp gi÷a chñ së h÷u tªn miÒn vµ chñ së h÷u tªn th¬ng m¹i ®îc ®Æt díi c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña tæ chøc ICANN (Internet Corporation for Assigned Names and Number). Mü lµ níc së h÷u nhiÒu tªn th¬ng m¹i næi tiÕng nhÊt, cïng WIPO vËn ®éng ®a ra c¸c quy ®Þnh xö lý 16 tranh chÊp cã lîi cho c¸c chñ së h÷u tªn th¬ng m¹i næi tiÕng h¬n. Thùc tÕ cho thÊy c¬ chÕ xö lý tranh chÊp cña ICANN ngÇm ñng hé quan ®iÓm nµy: trong 75% trong sè 327 trêng hîp tranh chÊp, c¸c c«ng ty lín thêng lµ ngêi th¾ng kiÖn.xxix MÆc dï c¸ch thøc gi¶i quyÕt nµy gióp ng¨n chÆn n¹n “l¹m dông viÖc ®¨ng ký tªn miÒn” (cybersquatting)xxx hÖ qu¶ ®a l¹i cã thÓ lµ sù c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng trong th¬ng m¹i quèc tÕ v× c¸c c«ng ty lín cã thÓ lîi dông vÊn ®Ò nµy ®Ó g©y khã kh¨n cho c¸c c«ng ty nhá h¬n. McDonald’s, tËp ®oµn cung cÊp thøc ¨n nhanh lín nhÊt thÕ giíi, ®· th¾ng trong vô theo kiÖn mét sè c«ng ty nhá nh McWellness (c«ng ty Thôy SÜ kinh doanh trong lÜnhvùc y tÕ), McAllen (cöa hµng xóc xÝch ë §an M¹ch) vµ McCaughey (cöa hµng cµ phª ë California) víi lý do tªn miÒn ®¨ng ký cña c¸c c«ng ty nµy gièng víi tªn miÒn cña McDonald’s vµ lµm ¶nh hëng ®Õn danh tiÕng cña McDonald’s. Trªn thùc tÕ, c¸c c«ng ty nhá trªn ®Òu Ýt nhiÒu cã c¹nh tranh víi McDonald’s trong mét sè lÜnh vùc liªn quan.xxxi B¶o hé “B»ng s¸ng chÕ c¸c ph¬ng ph¸p kinh doanh” (Business method patent) (hÇu hÕt liªn quan ®Õn viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh doanh TM§T trªn Internet) chØ ®îc ¸p dông duy nhÊt ë Mü. LuËt ë Mü quy ®Þnh nÕu mét ph¬ng ph¸p kinh doanh ®îc ®¨ng ký b¶o hé, mét c«ng ty ¸p dông ph¬ng ph¸p kinh doanh ®ã mµ kh«ng cã sù cho phÐp cña ngêi së h÷u b»ng s¸ng chÕ lµ bÊt hîp ph¸p. Víi TM§T, viÖc phæ biÕn c¸c ph¬ng ph¸p kinh doanh sÏ nhanh h¬n th«ng thêng. V× vËy Mü ®ang cè g¾ng ¸p ®Æt h×nh thøc nµy trong TM§T quèc tÕ. Tuy nhiªn c¸c níc kh¸c ®Òu ý thøc ®îc r»ng nÕu ®iÒu kho¶n nµy nµy ®îc ¸p dông, sÏ chØ níc Mü cã lîi v× c¸c níc kh¸c sÏ bÞ h¹n chÕ trong viÖc ph¸t triÓn, øng dông c¸c ph¬ng ph¸p kinh doanh tiªn tiÕn vµ ph¶i ¸p dông khu«n khæ luËt ph¸p cña Mü cho níc m×nh. Do ®ã, mét ®Ò nghÞ nh vËy cã Ýt kh¶ n¨ng ®îc chÊp nhËn réng r·i trong t¬ng lai gÇn. 3. NhËn xÐt chung T×nh h×nh thÕ giíi, c¸c khu vùc vµ c¸c níc cho thÊy khèi lîng TM§T ®ang t¨ng nhanh trªn thÕ giíi nhng tËp trung chñ yÕu vµo mét sè níc tiªn tiÕn, vµ chñ yÕu lµ trong néi ®Þa níc Mü. TM§T ®ang ®îc quan t©m trong tõng níc, tõng khèi kinh tÕ vµ c¶ thÕ giíi, nhng mèi quan t©m xuÊt ph¸t chñ yÕu lµ tõ phÝa c¸c níc ®· cã h¹ tÇng c¬ së v÷ng ch¾c vÒ c«ng nghÖ th«ng tin vµ ®· vã thùc tiÔn giao dÞch ®iÖn tö, cßn c¸c n íc kh¸c bÞ cuèn hót theo vµ bÞ buéc ph¶i tiÕp cËn, do ®ã nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn tá ra dÌ dÆt. TM§T lµ chñ ®Ò ®îc th¶o luËn réng r·i trong c¸c diÔn ®µn vÒ chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ. Níc Mü khëi ®Çu cho nh÷ng nç lùc ®a chñ ®Ò nµy vµo c¸c bµn ®µm ph¸n th¬ng m¹i ®a ph¬ng vµ TM§T ®· ®îc chÊp nhËn nh mét phÇn trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù cña WTO. MÆc dï hiÖn t¹i c¸c níc thµnh viªn WTO vÉn cha ®¹t ®îc mét tho¶ thuËn thèng nhÊt nµo vÒ TM§T, c¸c cam kÕt vÒ TM§T thêi gian tíi sÏ ®îc x©y dùng trªn c¬ së nh÷ng kiÕn nghÞ ®îc ®a ra trong qu¸ tr×nh th¶o luËn hiÖn nay, vµ cã nhiÒu kh¶ n¨ng trë thµnh mét phÇn cña HiÖp ®Þnh WTO trong t¬ng lai. V× thÕ viÖc tham gia x©y dùng mét khu«n khæ WTO cho TM§T cã ý nghÜa quan träng ®èi víi tÊt c¶ c¸c níc lµ thµnh viªn cña WTO vµ c¶ c¸c níc muèn gia nhËp tæ chøc nµy. 17 Nh×n chung, t tëng thèng nhÊt trong c¸c cuéc ®µm ph¸n lµ cÇn t¹o ra mét m«i trêng quèc tÕ thuËn lîi nhÊt ®Ó thóc ®Èy TM§T ph¸t triÓn nhanh chãng. Nh÷ng nguyªn t¾c cña tæ chøc WTO: kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, minh b¹ch, vµ tù do ho¸ thÞ trêng ®îc quy ®Þnh trong c¸c hiÖp ®Þnh GATT vµ GATS lµ phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña TM§T toµn cÇu. Tuy nhiªn, do TM§T lµm mê ®i ranh giíi gi÷a hµng ho¸ vµ dÞch vô, mét tiªu chÝ thèng nhÊt chØ ®¹o viÖc ¸p dông hiÖp ®Þnh nµo vµ nh thÕ nµo lµ cÇn thiÕt. Quan träng h¬n, ph¹m vi vµ c¸c møc ®é cam kÕt kh¸c nhau trong c¸c hiÖp ®Þnh nµy cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù phæ biÕn TM§T vµ lîi Ých cña c¸c níc trong th¬ng m¹i quèc tÕ. V× thÕ c¸ch tiÕp cËn cña c¸c níc tham gia nhiÒu khi m©u thuÉn nhau. Víi ý ®å vît lªn ®i tríc trong TM§T, c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ Mü vµ EU ®ang cè g¾ng ¸p ®Æt nh÷ng tiªu chuÈn cña m×nh trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét khu«n khæ WTO cho TM§T. Ngîc l¹i, cã rÊt Ýt ®Ò nghÞ ®Õn tõ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Lý do chÝnh lµ TM§T cßn kh¸ xa vêi ®èi víi c¸c níc nµy. NhiÒu kh¶ n¨ng c¸c níc ph¬ng B¾c vÉn sÏ chi phèi th¬ng m¹i quèc tÕ trong t¬ng lai v× hiÖn nay hä ®ang chiÕm u thÕ trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch TM§T toµn cÇu. Tuy nhiªn, nh×n tõ quan ®iÓm ph¸t triÓn, TM§T víi t c¸ch lµ mét lùc lîng míi thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi cÇn ®em l¹i c¬ héi ®ång ®Òu cho tÊt c¶ c¸c níc. ChÝnh v× vËy, ngµy cµng cã nhiÒu tiÕng nãi tõ c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ, phi chÝnh phñ vµ tõ chÝnh ngay trong c¸c níc ph¸t triÓn kªu gäi sù nç lùc cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ sù hç trî tõ bªn ngoµi gióp ®ì c¸c níc nµy b¾t kÞp víi xu thÕ toµn cÇu ho¸ nãi chung vµ TM§T trªn thÕ giíi nãi riªng ®Ó híng tíi mét trËt tù kinh tÕ quèc tÕ c«ng b»ng h¬n. 18 Ch¬ng III 1. th¬ng m¹i ®iÖn tö toµn cÇu vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Lîi Ých tiÒm n¨ng cña TM§T ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn Sù ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin ngµy nay t¹o nªn kho¶ng c¸ch kh¸ lín gi÷a c¸c níc ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn. Tuy vËy, sè ngêi dïng Internet ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn t¨ng lªn víi tèc ®é nhanh chãng trong mÊy n¨m gÇn ®©y. §iÒu ®ã nãi lªn r»ng c¸c níc nµy cã thÓ bá qua mét sè giai ®o¹n, “®i t¾t, ®ãn ®Çu” vµ øng dông c«ng nghÖ míi nhÊt dùa trªn thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ mµ c¸c níc ph¸t triÓn ®em l¹i. ViÖc øng dông TM§T ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nhê vËy sÏ tèn phÝ Ýt thêi gian vµ chi phÝ ®Çu t h¬n. Ngîc l¹i, viÖc øng dông TM§T sÏ lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy c¸c níc ®ang ph¸t triÓn tiÕp cËn c«ng nghÖ tiªn tiÕn, thùc hiÖn bíc nh¶y vät thu hÑp kho¶ng c¸ch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn víi c¸c níc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn. Tuy vËy, viÖc thùc hiÖn bíc nh¶y vät ®ã ®ßi hái chÝnh phñ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ph¶i cã chiÕn lîc t¨ng cêng n¨ng lùc nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc cña nguån nh©n lùc trong níc, ®ång thêi dì bá rµo c¶n ®éc quyÒn nhµ níc lµm trë ng¹i ®Õn søc ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶, cung cÊp c¬ së v÷ng ch¾c cho Internet vµ TM§T. Trong ng¾n h¹n, mÆc dï c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cha thÓ øng dông TM§T mét c¸ch toµn diÖn, m¹ng Internet vÉn cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho c«ng viÖc kinh doanh cña ngêi d©n ë c¸c níc nµy qua viÖc kÕt nèi hä víi thÕ giíi bªn ngoµi. Ên §é lµ mét trong c¸c ®iÓn h×nh nµy. Nhê ch¬ng tr×nh Gyandoor (“§¹i sø tri thøc”) cña chÝnh phñ, mét triÖu ngêi d©n vïng Dhar, mét vïng n«ng th«n xa x«i hÎo l¸nh cña Ên §é, ®· cã thÓ biÕt ®Õn Internet. ë nh÷ng ®iÓm truy cËp Internet trong vïng, qua c¸c nh©n viªn híng dÉn sö dông, ngêi n«ng d©n chØ cÇn bá ra mét sè tiÒn rÊt nhá lµ cã thÓ biÕt ®îc gi¸ c¶ n«ng s¶n trªn toµn quèc. Nhê vËy, hä cã thÓ tr¸nh ®îc viÖc gi¶m thu nhËp tõ viÖc b¸n n«ng s¶n v× thiÕu th«ng tin gi¸ c¶ nh tríc kia. NhiÒu ngêi cßn cã thÓ b¸n ®Êu gi¸ bß qua m¹ng vµ nép hå s¬ ®iÖn tö vay vèn ng©n hµng trong mét thêi gian ng¾n h¬n tríc kia nhiÒu lÇn. Ch¬ng tr×nh nµy còng gióp c¶i thiÖn c¸c dÞch vô c«ng khi 19 ngêi d©n cã thÓ bµy tá ý kiÕn cña m×nh víi chÝnh quyÒn th«ng qua th ®iÖn tö.xxxii ë Bangladesh, ngêi d©n n«ng th«n còng cã thÓ tiÕp xóc víi c¸c dÞch vô ®iÖn tho¹i miÔn phÝ ®îc ®Çu t tõ ng©n s¸ch ®Þa ph¬ng (village-paid phone). Trong mét trêng hîp kh¸c, mét ngêi phô n÷ Pakistan ®· nhËn ®îc ®¬n ®Æt hµng th¶m dÖt tay trÞ gi¸ hµng ngh×n USD qua viÖc ®¨ng qu¶ng c¸o trªn m¹ng. Ngoµi ra, hµng lo¹t c¸c th«ng tin bu«n b¸n, gi¸o dôc, y tÕ... ®îc chuyÓn t¶i miÔn phÝ qua m¹ng còng ®em l¹i c¬ héi phæ cËp kiÕn thøc vµ n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ ë c¸c vïng xa x«i. Trong dµi h¹n, nhiÒu nghiªn cøu cho r»ng viÖc tham gia vµo TM§T quèc tÕ sÏ ®em l¹i cho c¸c níc ®ang ph¸t triÓn c¬ héi ®Èy m¹nh tèc ®é héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. ViÖc cã ®îc th«ng tin vÒ c¸c c¬ héi bu«n b¸n vµ ®Çu t ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn mét c¸ch dÔ dµng vµ kh¶ n¨ng di chuyÓn vèn nhanh chãng sÏ thu hót c¸c c«ng ty ®a quèc gia vµ xuyªn quèc gia më réng c¸c chi nh¸nh vµ nèi kÕt nÒn kinh tÕ c¸c níc nµy vµo d©y chuyÒn ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ, gi¶m dÇn sù phô thuéc vµo c¸c quan hÖ kinh tÕ truyÒn thèng dùa trªn kho¶ng c¸ch ®Þa lý. Panagriya xxxiii dÉn ra trêng hîp Mü cã h¬n 100 c«ng ty cã m· sè phÇn mÒm ë Ên §é, n¬i mµ c«ng viÖc ®îc hoµn thµnh vµ chuyÓn vÒ mét c¸ch nhanh chãng b»ng ®iÖn tö nhê c¸c nhµ lËp tr×nh cã tay nghÒ cao víi mét chi phÝ lao ®éng thÊp h¬n ë Mü. Ngêi ta íc tÝnh cã h¬n 4 triÖu ngêi trong lùc lîng lao ®éng ë Mü ®ang sèng ë c¸c níc kh¸c vµ lµm viÖc cho c¸c c«ng ty Mü th«ng qua hÖ thèng ®iÖn tö víi møc l¬ng thÊp h¬n thÞ trêng truyÒn thèng. C¸c níc nh Trung Quèc, Ên §é, Malaysia... lµ nh÷ng níc cã kh¶ n¨ng khai th¸c tèt nhÊt lîi Ých tiÒm n¨ng nµy trong TM§T, nhng c¸c níc ®ang ph¸t triÓn kh¸c vÉn cã c¬ héi xuÊt khÈu lao ®éng tr×nh ®é cao trong c¸c lÜnh vùc kh¸c. Nhê vËy, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ ng¨n chÆn ®îc phÇn nµo n¹n “ch¶y m¸u chÊt x¸m”. C¸c ngµnh kh¸c nh dÞch vô du lÞch vµ xuÊt b¶n còng ®îc chê ®îi sÏ tËn dông ®îc c¬ héi më réng trong TM§T. 2. Th¸ch thøc ®èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn trong TM§T 2.1 Hè ng¨n c¸ch sè (digital divide) VÒ lý thuyÕt, kh«ng thÓ phñ nhËn r»ng TM§T cã tiÒm n¨ng rÊt to lín. Song khi nh×n nhËn thùc tr¹ng ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin vµ TM§T trªn thÕ giíi, ngay c¶ nh÷ng chuyªn gia l¹c quan nhÊt còng ph¶i thõa nhËn r»ng chØ níc Mü biÕt c¸ch chuyÓn ho¸ tiÒm n¨ng ®ã thµnh hiÖn thùc.xxxiv Møc ®é s½n sµng cho TM§T (ereadiness) ®îc ®¸nh gi¸ qua 3 yÕu tè: møc ®é phæ cËp Internet, h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin vµ hÖ thèng luËt ph¸p, trong ®ã yÕu tè h¹ tÇng së c«ng nghÖ th«ng tin lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt.xxxv Trªn thùc tÕ, gi÷a c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn tån t¹i mét “Hè ng¨n c¸ch sè”, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu. “Hè ng¨n c¸ch sè” ®îc hiÓu lµ sù chªnh lÖch trong tr×nh ®é ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin.xxxvi Møc ®é tiÕp cËn Internet ph©n bè rÊt phiÕn diÖn gi÷a c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. MÆc dï sè ngêi sö dông Internet ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn t¨ng nhanh trong vµi n¨m trë l¹i ®©y, con sè nµy vÉn duy tr× ë møc thiÓu sè t¬ng ®èi so víi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (xem biÓu ®å 6). KÕt qu¶ nµy xuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng h¹ tÇng c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin ë nhiÒu níc ®ang ph¸t triÓn cßn l¹c hËu, chi phÝ cao vµ dÞch vô nghÌo 20