Tài liệu Tiểu luận môn cơ sở bảo tàng học công tác tuyên truyền - giáo dục của bảo tàng

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH. ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN. BỘ MÔN LƯU TRỮ HỌC VÀ QUẢN TRỊ VĂN PHÒNG. Tiểu luận môn: Cơ sở bảo tàng học. Đề tài: CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG. Giáo viên hướng dẫn: Tiến sĩ Phí Ngọc Tuyến. Sinh viên thực hiện: Nhóm 4: Hồ Thị Kiều Anh (1356130001). Nguyễn Thị Tú Khâm (1356130020). Trần Thị Lê Na (1356130026). Nguyễn Thị Ngà (1356130029). Lê Thị Thanh Nguyên (1356130035). Đặng Thị Quí (1356130042). Phan Vũ Phương Quỳnh (1356130044). Huỳnh Thị Kim Thoa (1356130052). H'Ruin Niê (1356130071). Vi Thị Lụa (1356130077). Thành phố Hồ Chí Minh, năm 2014. 1 MỤC LỤC. MỤC LỤC……………………………………………..............................trang 1. TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………......trang 4. PHẦN MỞ ĐẦU…………………………………………………………trang 5. PHẦN NỘI DUNG…………………………………………………….....trang 6. 1. VỊ TRÍ, Ý NGHĨA VÀ NHIỆM VỤ CỦA CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG………………...........trang 6. 1.1. THU HÚT NGƯỜI XEM TỚI BẢO TÀNG………………......trang 6. 1.2. GIÚP NGƯỜI XEM TÌM HIỂU NỘI DUNG CỦA BẢO 1.3. TÀNG………………………………………………………......trang 6. TẠO ĐIỀU KIỆN PHỤC VỤ NHÂN DÂN Ở NHỮNG NƠI XA BẢO TÀNG……………………………………………………trang 7. 2. CÁC CÔNG TÁC CƠ BẢN CỦA CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG…………………………………...trang 7. 2.1. CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN (THUYẾT MINH) CỦA BẢO TÀNG……………………………………………………trang 7. 2.1.1. THUYẾT MINH LÀ GÌ?............................................................trang 7. 2.1.2. THUYẾT MINH TRONG BẢO TÀNG LÀ GÌ?.......................trang 7. 2.1.3. QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN CỦA BẢO TÀNG……………………………………..trang 8. 2.1.4. CÁC BƯỚC TRONG CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN CỦA BẢO TÀNG……………………………………………...trang 9. 2.1.4.1. XÁC ĐỊNH ĐỐI TƯỢNG THAM QUAN…………………trang 9. 2.1.4.2. XÂY DỰNG MỤC ĐÍCH THUYẾT MINH……………...trang 14. 2.1.4.3. LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH………...trang 14. 2.2. CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN NGOÀI BẢO TÀNG……...trang 18. 2.3. CÔNG TÁC XUẤT BẢN CÔNG TRÌNH VỀ BẢO TÀNG...trang 20. 2.4. HOẠT ĐỘNG TRƯNG BÀY, TRIỂN LÃM, TRIỂN LÃM LƯU ĐỘNG CỦA BẢO TÀNG……………………………………trang 22. 2.4.1. HOẠT ĐỘNG TRƯNG BÀY CỦA BẢO TÀNG……………trang 22. 2.4.2. HOẠT ĐỘNG TRIỂN LÃM CỦA BẢO TÀNG…………….trang 24. 2.5. CÔNG TÁC PHỔ BIẾN KIẾN THỨC CỦA BẢO TÀNG….trang 27. 2 3. LÀM THẾ NÀO ĐỂ NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG?…………………...trang 29. 3.1. HỌC TẬP, ĐÀO TẠO ĐỂ NÂNG CAO NHẬN THỨC, TRÌNH ĐỘ…………………………………………………………….trang 30. 3.2. ĐA DẠNG HÓA CÁC NGUỒN TÀI TRỢ………………….trang 30. 4. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG VIỆT NAM………………………………………...trang 31. PHẦN KẾT LUẬN……………………………………………………..trang 39. LỜI CÁM ƠN…………………………………………………...………trang 40. TÀI LIỆU THAM KHẢO. 1. Thạc sĩ Lê Minh Chiến (2010), “Bảo tàng học”. 2. Tiến sĩ Phí Ngọc Tuyến (2012), “Cơ sở bảo tàng học”. 3 PHẦN MỞ ĐẦU. Mỗi quốc gia, mỗi dân tộc đều có lịch sử hình thành và phát triển khác nhau. Đó là quá trình xây dựng, đấu tranh bảo vệ Tổ quốc suốt hàng trăm năm. Vì vậy, lịch sử là quá khứ hào hùng, được tái hiện, lưu giữ đến ngày nay. Lịch sử là nguồn gốc, cội nguồn không thể đánh mất mà phải lưu giữ đến ngàn đời 4 sau. Lịch sử phải được đem vào nền giáo dục, tái hiện qua nhiều hình thức khác nhau như truyền miệng, lưu giữ qua các tài liệu. Đặc biệt, việc xây dựng các hệ thống bảo tàng đã góp phần quan trọng vào việc giữ gìn lịch sử dân tộc, tái hiện sinh động nhựng sự kiện, móc son quan trọng của lịch sử. Bảo tàng còn góp phần vào quá trình nghiên cứu khoa học, tuyên truyền giáo dục, bảo quản di sản văn hóa, tài liệu hóa khoa học, thông tin, giải trí và thưởng thức. Chính bởi những lẽ đó mà việc xây dựng hệ thống bảo tàng đang được chú trọng rất cao, mang ý nghĩa to lớn. Tuyên truyền và giáo dục là một trong những công tác quan trọng của bảo tàng. Lênin từng khẳng định: “Bảo tàng phải thực hiện chức năng của nhà nước là giáo dục”. Luật Di sản văn hóa cũng khẳng định nhiệm vụ, chức năng giáo dục của bảo tàng là hết sức quan trọng: “Bảo tàng là nơi bảo quản và trưng bày các sưu tập về lịch sử tự nhiên và xã hội (sau đây gọi là sưu tập) nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, giáo dục, tham quan và hưởng thụ văn hóa của nhân dân”. Vì vậy, chúng em chọn đề tài: “CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN - GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG”. PHẦN NỘI DUNG. 1. VỊ TRÍ, Ý NGHĨA VÀ NHIỆM VỤ CỦA CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG. - Kết quả của công tác tuyên truyền – giáo dục tùy thuộc không những vào các hình thức, biện pháp của bản thân nó mà còn trực tiếp chịu 5 ảnh hưởng của các khâu công tác trước, nhất là công tác trưng bày. Song, công tác tuyên truyền – giáo dục có vị trí độc lập, không thể thiếu trong toàn bộ hoạt động của bảo tàng. Bởi vì, không có trưng bày, không có công tác tuyên truyền – giáo dục, bảo tàng chỉ là một cơ quan lưu trữ mà thôi. Chỉ có thông qua công tác tuyên truyền – giáo dục, nhân dân ta mới biết được những hoạt động của bảo tàng và mới tìm hiểu đầy đủ giá trị của mọi di sản văn hóa vật chất và tinh thần trong các bảo tàng. Bởi vậy, công tác tuyên truyền – giáo dục luôn luôn có nhiệm vụ tạo mọi điều kiện tốt để đón rước được đông đảo nhân dân đến xem bảo tàng. Công tác tuyên truyền – giáo dục của bảo tàng gồm những nhiệm vụ chủ yếu sau đây: 1.1. THU HÚT NGƯỜI XEM TỚI BẢO TÀNG. - Đây cũng là nhiệm vụ chủ yếu của bảo tàng. Số lượt người xem hàng năm là thước đo kết quả cuối cùng của công tác bảo tàng. Để đạt được mục tiêu đó, bảo tàng có thể áp dụng nhiều biện pháp như tuyên truyền, quảng cáo, cổ động trong nhân dân để mọi người biết hoạt động của bảo tàng. Chỉ có như thế, bảo tàng mới mở rộng phạm vi người xem và thực hiện chức năng giáo dục khoa học của mình. 1.2. GIÚP NGƯỜI XEM TÌM HIỂU NỘI DUNG CỦA BẢO TÀNG. - Mục đích cuối cùng của bảo tàng là làm cho người xem, thông qua hiện vật trưng bày, hiểu được nội dung tư tưởng của bảo tàng. Từ đó, người xem nhận thức được giá trị khoa học và giá trị tư tưởng được giới thiệu trong mỗi hiện vật hay nhóm (bộ) hiện vật trưng 1.3. bày. TẠO ĐIỀU KIỆN PHỤC VỤ NHÂN DÂN Ở NHỮNG NƠI XA BẢO TÀNG. - Mỗi một bảo tàng đều ở một địa điểm nhất định. Dù cho phương tiện đi lại có thuận lợi, nhanh chóng đến đâu cũng không thể làm thỏa mãn yêu cầu của đông đảo nhân dân ở xa bảo tàng. Vì thế, một trong những nhiệm vụ của công tác tuyên truyền – giáo dục là phải lưu ý đến nhân dân các vùng xa xôi, hẻo lánh. Từ sự lưu ý đó, những 6 người làm công tác tuyên truyền – giáo dục mới định ra được mục tiêu và các hình thức thích hợp để phục vụ nhân dân. 2. CÁC CÔNG TÁC CƠ BẢN CỦA CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN – GIÁO DỤC CỦA BẢO TÀNG. 2.1. CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN (THUYẾT MINH) CỦA BẢO TÀNG. - Ngay từ lúc bảo tàng làm lễ khánh thành, mở cửa đón nhân dân vào xem, cũng là giờ phút mở đầu của hình thức thuyết minh. Hình thức này được sử dụng suốt trong quá trình tồn tại của bảo tàng. Do vậy, thuyết minh ở bảo tàng có một vị trí đặc biệt quá trình. 2.1.1. THUYẾT MINH LÀ GÌ? - Thuyết minh là quá trình làm cho cái gì đó trở nên dễ hiểu hoặc gắn vật gì đó với một ý nghĩa đặc biệt. 2.1.2. THUYẾT MINH TRONG BẢO TÀNG LÀ GÌ? - Thuyết minh là diễn giải, trình bày những nội dung ẩn chứa bên trong của một hiện vật, sưu tập hay sự kiện lịch sử quan trọng nào đó. Thuyết minh viên đang thuyết minh hướng dẫn du khách ba chuyên đề: ’’Tội ác chiến tranh xâm lược’’, ’’Kỷ vật Mậu thân’’ và ’’Nạn nhân chế độ lao tù từ thời Ngô Đình Diệm đến Nguyễn Văn Thiệu’’ tại Bảo tàng Chứng tích chiến tranh. (Ảnh: citinews.net) 7 2.1.3. QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN CỦA BẢO TÀNG. 2.1.4. CÁC BƯỚC TRONG CÔNG TÁC HƯỚNG DẪN THAM QUAN CỦA BẢO TÀNG. 2.1.4.1. XÁC ĐỊNH ĐỐI TƯỢNG THAM QUAN. - Xác định đối tượng tham quan dựa trên các tiêu chí như lứa tuổi, mục đích tham quan, học thức, ngôn ngữ,… - Việc xác định đối tượng tham quan là nền tảng để xây dựng các đề cương giới thiệu khác nhau tương ứng với những đối tượng khác nhau mà bảo tàng phục vụ. Ở bảo tàng không bao giờ chấp nhận có một bài thuyết minh viết sẵn để sử dụng cho bất cứ loại đối tượng nào đến thăm bảo tàng. Căn cứ vào đặc điểm tâm lý, tuổi tác của một số đối tượng đến tham quan và những kiến thức tích lũy được trong quá trình nghiên cứu mà bảo tàng xây dựng nên một số đề cương hướng dẫn khác nhau. 8 Đối tượng tham quan: Các đồng chí lãnh đạo Đảng và Nhà nước. Ví dụ: Đồng chí Đỗ Mười - Nguyên Tổng Bí thư Đảng cộng sản Việt Nam tham quan bảo tàng Lịch sử quốc gia. (Ảnh: baotanglichsu.vn) 9 Đối tượng tham quan: Các đoàn khách quốc tế. Ví dụ: Du khách quốc tế tham quan Bảo tàng Dân tộc học. (Ảnh: hanoimoi.com.vn) Đối tượng tham quan: Các đoàn khách quốc tế. Ví dụ: Đoàn đại biểu do ngài Juan José Lucas Gimenez (phải), Phó Chủ tịch thứ nhất Thượng viện Vương quốc Tây Ban Nha tham quan bảo tàng Quảng Ninh. (Ảnh: qtv.vn) 10 Đối tượng tham quan: Các đoàn học sinh, sinh viên. Ví dụ: Học sinh Trường Tiểu học Nghĩa Tân, quận Cầu Giấy tham quan Bảo tàng Chiến thắng B-52. (Ảnh: baomoi.com) Đối tượng tham quan: Các đoàn học sinh, sinh viên. Ví dụ: Các em học sinh trường THCS Đông Giang thăm Bảo tàng Hồ Chí Minh. (Ảnh: binhthuancpv.org.vn) 11 Đối tượng tham quan: Các đoàn học sinh, sinh viên. Ví dụ: Học sinh Trường THPT Chu Văn An tham quan Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam. (Ảnh: baotangphunu.org.vn) Đối tượng tham quan: Các đoàn học sinh, sinh viên. Ví dụ: Sinh viên trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn – Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh tham quan Bảo tàng Đồng Nai. (Ảnh: facebook.com/luutru.qtvp) 12 Đối tượng tham quan: Đội ngũ giai cấp công nhân, viên chức, người lao động. Ví dụ: Đoàn viên công đoàn, người lao động Quận 12 tham quan Bảo tàng Tôn Đức Thắng. (Ảnh: congdoanquan12.org.vn) Đối tượng tham quan: Các đơn vị bộ đội. Ví dụ: Đoàn viên ưu tú - Bộ đội Binh chủng Phòng không – Không quân tham quan Bảo tàng Chứng tích chiến tranh. (Ảnh: baotangchungtichchientranh.vn) 13 2.1.4.2. XÂY DỰNG MỤC ĐÍCH THUYẾT MINH. 2.1.4.3. LỰA CHỌN PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH. - Sử dụng cách tăng sự chú ý như:  Đặt câu hỏi. Lựa chọn phương pháp thuyết minh: Sử dụng cách tăng sự chú ý như đặt câu hỏi. Ví dụ: Cán bộ Bảo tàng Chứng tích chiến tranh đang đặt câu hỏi về lịch sử cho học sinh trường Tiểu học Bàn Cờ ngày 20/4/2012. (Ảnh: baotangchungtichchientranh.vn)  Kể chuyện.  Kích thích trí tưởng tượng. (Ví dụ: khi giới thiệu những công cụ lao động của người nguyên thủy, người hướng dẫn mô tả bằng lời và bằng những động tác của mình, có thể làm cho người xem hình dung được bức tranh sinh động của xã hội nguyên thủy).  Sử dụng ngôn ngữ phổ thông.  Đưa ra sự so sánh.  Đưa ra những chỉ dẫn. … 14 - Các phương pháp thuyết minh:  Dạng tĩnh: Thuyết minh các hiện vật, mô hình, tranh ảnh, hộp hình, giới thiệu thông tin theo sách dẫn,... Đây là phương pháp được cán bộ hướng dẫn sử dụng nhiều nhất.  Dạng động: Hướng dẫn tham quan bằng âm thanh, tiếng động, phim, slide, mô hình hoạt động, hiện vật cho phép cầm, nắm,... Hướng dẫn tham quan bằng âm thanh, tiếng động: Hệ thống thuyết minh tự động – autoguide tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. (Ảnh: baomoi.com) o Bảo tàng Lịch sử Quốc gia đưa vào sử dụng hệ thống thuyết minh tự động (autoguide) phục vụ khách tham quan từ ngày 22-4-2013. Du khách đến với bảo tàng sẽ được phát một thiết bị cầm tay có khả năng nhận diện, khi đến hệ thống trưng bày nào sẽ tự động phát thông tin về hệ thống đó. 15 Hiện, thiết bị thuyết minh tự động này được trang bị 50 bài giới thiệu về lịch sử Việt Nam từ các thời Tiền sử đến Cách mạng tháng Tám, gồm tiếng Việt và tiếng Anh. Theo ông Nguyễn Văn Cường - Giám đốc Bảo tàng, hệ thống autoguide đã được triển khai thực hiện trong 2 năm và chính thức hoàn thành vào 2013, hiện tiếp tục trong quá trình hoàn thiện, bổ sung. o Bảo tàng là một trong những điểm đến hấp dẫn nhiều khách tham quan, những hiện vật trong bảo tàng đều mang nhiều ý nghĩa và giá trị văn hóa, lịch sử đánh dấu sự phát triển của từng thời kỳ, hay văn hóa từng vùng miền, hoặc những mốc son đáng nhớ,… Nhưng không phải du khách nào khi đến với bảo tàng, chiêm ngưỡng những hiện vật đều có thể hiểu được những giá trị đó. Bởi số lượng hướng dẫn viên có hạn, nhưng lượng du khách lại rất đông. Vậy làm sao để phục vụ du khách tốt nhất, làm sao để du khách hiểu được những ý nghĩa của những hiện vật trưng bày, mang đến những trải nghiệm thú vị và kiến thức hữu ích cho du khách khi đến tham quan bảo tàng? Đó là sử dụng hệ thống thuyết minh tự động (autoguide). Hệ thống này cũng mang lại nhiều lợi ích như: thay thế người thuyết minh để hướng tham quan bảo tàng, có thể thuyết minh bằng nhiều thứ tiếng theo nội dung biên soạn của bảo tàng, tự động thay đổi nội dung thuyết minh khi du khách di chuyển khu vực tham quan, thiết bị cầm tay rất nhỏ gọn và tiện lợi, du khách có thể bật tắt và lựa chọn ngôn ngữ tùy theo yêu cầu, hoạt động bền bỉ và không ngơi nghỉ mọi lúc mọi nơi. 16 Hướng dẫn tham quan bằng phim tại Bảo tàng Lịch sử quân sự Việt Nam. (Ảnh: nguyensieu.edu.vn) Hướng dẫn tham quan bằng slide tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. (Ảnh: baotanglichsu.vn) 17 Hướng dẫn tham quan bằng hiện vật cho phép cầm, nắm,... tại Bảo tàng Y học cổ truyền. (Ảnh: fitoco.com) o Ngoài những phương pháp chủ yếu, người hướng dẫn tham quan bảo tàng còn sử dụng những phương pháp có liên quan đến xúc giác. Khi một người tham quan xem một hiệc vật gốc, được thấy tính chất phức tạp của việc gia công một loại công cụ nào đó của người nguyên thủy, được thấy những hoa văn đồ gốm một cách tinh tế, được chứng kiến kích thước và trọng lượng của một chiếc răng con voi Ma-mút chẳng hạn thì có lẽ suốt đời họ không quên những thứ đó và tất cả những gì liên quan đến nó. 2.2. CÔNG TÁC TUYÊN TRUYỀN NGOÀI BẢO TÀNG. - Một trong những hình thức, phương pháp, đạt hiệu quả và mang lại nhiều kinh nghiệm thực tiễn trong công tác tuyên truyền là việc thực hiện xã hội hóa hoạt động tuyên truyền, giáo dục. - Bảo tàng vận động, mời gọi nhiều thành phần xã hội, các cơ quan đơn vị, các tổ chức hội đoàn, các doanh nghiệp nhà nước và tư nhân, các cá 18 nhân tham gia vào hoạt động này nhằm giới thiệu về bảo tàng và nội dung trưng bày của bảo tàng với nhiều hình thức phong phú, đa dạng, phù hợp với đối tượng, ngành nghề, lứa tuổi của công chúng ở thành phố và nhiều địa phương khác. - Bảo tàng tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về bảo tàng, về nội dung trưng bày của bảo tàng, về hoạt động của bảo tàng,... - Đây là phương thức để bảo tàng thực hiện “đưa bảo tàng đến với công chúng”. Bảo tàng tỉnh Hải Dương, Sở VHTTDL Hà Nội phối hợp với Sở VHTTDL Hải Dương tổ chức cuộc thi ’’Tìm hiểu về di tích Văn miếu Quốc Tử Giám Thăng Long và Truyền thống khoa bảng Hải Dương’’. (Ảnh: vhttdlhd.vn) 19 Bảo tàng Lịch sử Việt Nam tổ chức cuộc thi ’’Tìm hiểu lịch sử Việt Nam’’ nhân dịp hưởng ứng tuần lễ ’’Học tập suốt đời’’. (Ảnh: baotanglichsu.vn) 2.3. CÔNG TÁC XUẤT BẢN CÔNG TRÌNH VỀ BẢO TÀNG. - Ngoài hệ thống trưng bày, các bảo tàng còn tuyên truyền qua sách báo, các ấn phẩm, phim tài liệu, phim truyện,... nhằm giới thiệu nhiều và sâu rộng hơn về bảo tàng, nội dung trưng bày của bảo tàng, hoạt động của bảo tàng,... 20