Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tiếp cận triết học khái niệm nhà nước pháp quyền và sự vận dụng nó trong xây dựn...

Tài liệu Tiếp cận triết học khái niệm nhà nước pháp quyền và sự vận dụng nó trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở việt nam hiện nay

.PDF
89
160
74

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- PHẠM THỊ HƢƠNG TIẾP CẬN TRIẾT HỌC KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VÀ SỰ VẬN DỤNG NÓ TRONG XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Triết học Hà Nội - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------------------------------------- PHẠM THỊ HƢƠNG TIẾP CẬN TRIẾT HỌC KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VÀ SỰ VẬN DỤNG NÓ TRONG XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Triết học Mã số: 60 22 03 01 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Thúy Vân Hà Nội - 2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sỹ với đề tài “Tiếp cận triết học khái niệm nhà nước pháp quyền và sự vận dụng nó trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” là công trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi dƣới sự hƣớng dẫn của PGS. TS. Nguyễn Thị Thúy Vân. Những phần sử dụng tài liệu tham khảo trong luận văn đã đƣợc nêu rõ trong phần danh mục tài liệu tham khảo, đƣợc trích dẫn rõ ràng, trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nào. HỌC VIÊN PHẠM THỊ HƢƠNG LỜI CẢM ƠN ` Để hoàn thành luận văn này, trƣớc tiên tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến PGS. TS. Nguyễn Thị Thúy Vân, ngƣời đã hết lòng giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Cô đã luôn bên cạnh để đóng góp, sửa chữa những thiếu sót, khuyết điểm, đƣa ra hƣớng giải quyết và luôn động viên tôi trong quá trình làm luận văn. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô trong và ngoài trƣờng đã tạo điều kiện, nhiệt tình giúp đỡ tôi. Đặc biệt, tôi xin cảm ơn các thầy, cô trong khoa Triết học, trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã cung cấp cho tôi nền tảng kiến thức quý báu và sự giúp đỡ tận tình tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn của mình. Do còn hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm nên luận văn chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận đƣợc các ý kiến đóng góp của quý thầy, cô cùng toàn thể các bạn để luận văn đƣợc bổ sung và hoàn thiện hơn, cũng nhƣ có thể rút kinh nghiệm cho những nghiên cứu tiếp theo. Tôi xin chân thành cảm ơn HỌC VIÊN PHẠM THỊ HƢƠNG MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 NỘI DUNG..................................................................................................... 11 Chƣơng 1: TƢ TƢỞNG VỀ NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VÀ CÁC CÁCH TIẾP CẬN KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN ............... 11 1.1. Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử triết học và khái niệm nhà nƣớc pháp quyền .......................................................................... 11 1.1.1.Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông .............................. 11 1.1.2 Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Tây ................................. 14 1.1.3 Khái niệm nhà nƣớc pháp quyền. .......................................................... 28 1.2 Các cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền ............................ 32 1.2.1 Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ luật học ............. 32 1.2.2 Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ lịch sử ............... 33 1.2.3 Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ chính trị học 34 1.2.4 Cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ triết học............. 36 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 49 Chƣơng 2: VẬN DỤNG CÁCH TIẾP CẬN TRIẾT HỌC VỀ KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN TRONG XÂY DỰNG NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ........ 51 2.1 Quan điểm xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Đảng cộng sản Việt Nam............................................................................... 51 2.2 Thực tiễn xây dựng và một số vấn đế đặt ra trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay................................ 57 2.2.1 Vấn đề pháp luật, dân chủ, tổ chức quyền lực trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ..................................................................................... 57 2.2.2 Cơ sở xã hội của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam............. 59 2.2.3 Cơ sở kinh tế của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam........... 62 2.3 Một số kiến nghị và giải pháp trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay từ sự vận dụng nhận thức triết học về nhà nƣớc pháp quyền. .............................................................................. 67 2.3.1 Về nội dung pháp luật trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ................................................................................................................. 67 2.3.2 Về cách thức tổ chức quyền lực trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ............................................................................................... 68 2.3.3 Về phát huy dân chủ trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ................................................................................................................. 70 2.3.4 Về vấn đề xây dựng xã hội dân sự trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ........................................................................................ 72 2.3.5. Về xây dựng nền kinh tế thị trƣờng trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ........................................................................................ 73 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 78 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 80 MỞ ĐẦU 1.Lý do chọn đề tài Thực tiễn xây dựng và phát triển nhà nƣớc pháp quyền trên thế giới hiện nay đang đặt ra vấn đề cần có những khái quát chung về đặc trƣng bản chất cũng nhƣ tính quy luật cho sự phát triển của mô hình nhà nƣớc này từ phƣơng diện triết học. Tùy theo đặc điểm kinh tế, xã hội, truyền thống văn hóa, lập trƣờng giai cấp, quan điểm nhận thức với những nét đặc thù riêng đã tạo nên các mô hình nhà nƣớc pháp quyền khác nhau. Điều đó thể hiện tính đa dạng muôn vẻ của các quốc gia trong quá trình tồn tại và phát triển. Ở Việt Nam, bắt đầu từ Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (tháng 1/ 1994) Đảng ta đã khẳng định sự cần thiết phải xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền nhƣ là điều kiện không thể thiếu để có nền dân chủ thực sự vì nhân dân. Liên tiếp qua các kỳ đại hội Đảng ta tiếp tục coi nhiệm vụ xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân là một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong sự nghiệp đổi mới, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nƣớc ta. Đại hội XI tiếp tục khẳng định mạnh mẽ đƣờng lối “xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, đảm bảo Nhà nước ta thực sự là của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, do Đảng lãnh đạo; thực hiện tốt chức năng quản lý kinh tế, quản lý xã hội; giải quyết đúng mối quan hệ giữa Nhà nước và các tổ chức khác trong hệ thống chính trị, với nhân dân, với thị trường. Nâng cao năng lực quản lý và điều hành của Nhà nước theo pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và kỷ luật, kỷ cương. Nhà nước chăm lo, phục vụ nhân dân, đảm bảo quyền, lợi ích chính đáng của mọi người dân” [ 16; 52]. Từ quan điểm định hƣớng trên, những nét chính yếu cho mô hình nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam đã dần đƣợc định hình và trở thành hiện thực. Mô hình này thể hiện những nhận thức và vận dụng sáng tạo về mặt lý luận của Đảng và Nhà nƣớc ta trong quá trình tìm kiếm cách thức tổ 1 chức nhà nƣớc một cách phù hợp nhất cho mục tiêu xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên với một mô hình vừa đƣợc xây dựng về mặt lý luận lại vừa “thi công” trong hoạt động thực tiễn nên còn bộc lộ nhiều bất cập, hạn chế, mà trong một số chúng là những nhận thức về đặc trƣng bản chất cũng nhƣ những thể hiện của nhà nƣớc pháp quyền trong thực tế. Sự thiếu hụt về mặt lý luận này đang làm chúng ta lúng túng trong hoạt động thực tiễn, và quan trọng hơn nó có nguy cơ làm lệch hƣớng con đƣờng phát triển theo quy luật của một trong những bộ phận quan trọng nhất của kiến trúc thƣợng tầng, đó là Nhà nƣớc. Để góp phần hoàn thiện hơn về mặt lý luận, khái niệm Nhà nƣớc pháp quyền, chỉ ra những đặc trƣng chủ yếu của nó, những vấn đề có tính quy luật trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, từ đó có những kiến nghị, giải pháp để giải quyết những vấn đề đang đặt ra trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay rất cần những nghiên cứu lý luận ở tầng bậc bản chất. Và đó là công việc của khoa học triết học. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “ Tiếp cận triết học khái niệm nhà nước pháp quyền và sự vận dụng nó trong xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay” làm đề tài luận văn của mình. 2.Lịch sử nghiên cứu vấn đề Vấn đề nhà nƣớc nói chung và nhà nƣớc pháp quyền nói riêng luôn đƣợc các học giả trong và ngoài nƣớc đặc biệt quan tâm nghiên cứu. Có thể điểm qua một số công trình nghiên cứu cơ bản theo các hƣớng sau: Thứ nhất, các công trình nghiên cứu về tƣ tƣởng nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông và phƣơng Tây. Thuộc nhóm này, có thể kể đến các công trình: Tư tưởng pháp trị của pháp gia với sự nghiệp xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam của nhóm tác giả Doãn Chính, Nguyễn Văn Trịnh (Nxb. Chính trị Quốc gia, 2007), bài viết Tư tưởng đề cao pháp luật trong quản lý xã hội theo học thuyết pháp trị 2 của Hàn Phi Tử (Đỗ Đức Minh, Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật, số 7/2010), Công trình triết học pháp quyền của Lão Tử của Bùi Ngọc Sơn (Nxb. Tƣ pháp, 2007)… Đây là những công trình đi sâu nghiên cứu những tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông, thông qua một số tƣ tƣởng của các nhà triết học Trung Quốc thời cổ, trung đại từ đó chỉ ra ý nghĩa, giá trị của những tƣ tƣởng này trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Trong công trình Triết học chính trị Montesquieu với việc xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam (Nxb.TP.Hồ Chí Minh, 2006), ngoài phần giới thiệu về Montesquieu với triết học chính trị phƣơng Tây, tác giả Lê Tuấn Huy đặt ra vấn đề nhà nƣớc pháp quyền, nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và học thuyết phân quyền của Montesquieu. Trong đó, tác giả chú ý đến sự chuyển hóa nhận thức trong tiến trình đổi mới và vấn đề phân quyền xã hội chủ nghĩa. Trong cuốn sách chuyên khảo Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Đào Trí Úc chủ biên, Nxb Chính trị Quốc gia, 2005) các tác giả đã dùng một dung lƣợng tƣơng đối lớn để nghiên cứu quan niệm về nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử tƣ tƣởng ở cả phƣơng Đông và phƣơng Tây, phân tích sự thay đổi nội hàm của khái niệm nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử để từ đó xác lập nên nội dung chủ yếu của khái niệm nhà nƣớc pháp quyền. Công trình Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân của Trần Hậu Thành (Nxb. Lý luận Chính trị, 2005) cũng phân tích quá trình hình thành và phát triển tƣ tƣởng nhà nƣớc pháp quyền trong tiến trình lịch sử nhân loại, một số quan điểm và thực tiễn tổ chức nhà nƣớc pháp quyền hiện nay trên thế giới, cũng nhƣ việc xây dựng nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Bài viết Khái quát về tư pháp của mốt số nước trên thế giới (Nguyễn Đức Minh, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật, số 2/20111) thiên về việc điểm qua 3 những tƣ tƣởng nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Tây trong lịch sử, đặc biệt là quan niệm về quyền tƣ pháp. Nhìn chung, các nghiên cứu thuộc nhóm này đã khảo cứu lịch sử quan niệm về nhà nƣớc pháp quyền, các tƣ tƣởng chi phối quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền….Các tác giả khẳng định, trải qua quá trình phát triển nhà nƣớc pháp quyền với các mô hình trên thế giới đã thể hiện tính hiệu quả và những giá trị ƣu việt mà nhân loại hƣớng tới. Thứ hai, những công trình nghiên cứu về xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam Đây là mảng nghiên cứu nhận đƣợc sự quan tâm nghiên cứu đông đảo của giới học thuật Việt Nam. Có thể nêu tên một số công trình tiêu biểu sau: Công trình: Xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn (Nxb. Chính trị quốc gia, 1996) của Nguyễn Văn Niên; sách chuyên khảo Xây dựng nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân (Nxb. Chính trị quốc gia, 2005) của Nguyễn Trọng Thóc; công trình Cải cách hành chính và công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Đoàn Trọng Truyến (Nxb Tƣ Pháp, 2006)… là những công trình nêu ra nội dung lý luận và thực tiễn quan trọng trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Công trình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân – Lý luận và thực tiễn do Nguyễn Duy Quý, Nguyễn Tất Viễn chủ biên (Nxb. Chính trị quốc gia, 2008) khái quát lịch sử hình thành và phát triển của học thuyết nhà nƣớc pháp quyền; chủ nghĩa Mác- Lê nin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam về nhà nƣớc và nhà nƣớc pháp quyền. Các tác giả nêu khái niệm, những đặc trƣng cơ bản và chức năng của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và các yếu tố quy định, chi phối cũng nhƣ 4 phƣơng hƣớng và các giải pháp chủ yếu xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Công trình Xây dựng nhà nước pháp quyền đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay của Lê Minh Quân (Nxb. Chính trị quốc gia, 2003) làm rõ cơ sở lý luận đổi mới tổ chức và hoạt động của tòa hành chính đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam; quá trình hình thành và phát triển, thực trạng tổ chức và hoạt động của tòa hành chính ở Việt Nam. Từ đó, tác giả chỉ ra yêu cầu, quan điểm, giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động của tòa hành chính theo hƣớng xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền ở Việt Nam hiện nay. Khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, sự hình thành và phát triển tƣ tƣởng xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam, phƣơng hƣớng và biện pháp xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam cũng đƣợc làm rõ trong công trình của giả Nguyễn Văn Thanh Bước đầu tìm hiểu vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam (Nxb. Thanh Niên, 2006). Công trình Một số vấn đề xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở nước ta (tác giả Trần Thành, Nxb. Chính trị Quốc gia, 2009) trình bày về tính tất yếu trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa và những vấn đề đặt ra trong tiến trình xây dựng hình thức nhà nƣớc này ở Việt Nam. Công trình Xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn do Đào Trí Úc, Phạm Hữu Nghị chủ biên (Nxb. Từ điển Bách Khoa, 2009) đã chỉ ra những định hƣớng lớn của nhiệm vụ xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa; phân tích, lý giải và đề xuất các giải pháp xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn hiện nay: đổi mới sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nƣớc, đổi mới vai trò, chức năng của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh kinh tế thị trƣờng, dân chủ, xã hội dân sự… 5 Công trình vận dụng học thuyết Mác để xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam của nhóm tác giả Nguyễn Tĩnh Gia và Mai Đình Chiến (Nxb. Chính trị Quốc gia, 2006) giới thiệu học thuyết Mác về cơ sở hạ tầng và kiến trúc thƣợng tầng với Nhà nƣớc pháp quyền; việc vận dụng quan hệ giữa cơ sở hạ tầng và kiến trúc thƣợng tầng để xây dựng nhà nƣớc pháp quyền; nguyên tắc và giải pháp vận dụng quan hệ này để xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong luận án tiến sĩ Triết học Quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về nhà nước với việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2009) tác giả Trần Ngọc Liêu khẳng định cần phải nhận thức đúng đắn và vận dụng quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin về nhà nƣớc để xác định và giải quyết những vấn đề cơ bản đang đặt ra nhằm tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngoài ra, vấn đề xây dựng nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam còn đƣợc nhìn nhận ở khía cạnh những nhân tố tác động, quy định quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền ở Việt Nam nhƣ: Tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đến quyền hành pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Nguyễn Trung Tín, Tạp chí Nhà Nƣớc và pháp luật, số 5/2010), Nhận thức về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong các văn kiện của Đại hội XI và những vấn đề cần được tiếp tục nghiên cứu, phát triển (Nguyễn Nhƣ Phát, Tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật, số 8/2011)… Hƣớng nghiên cứu này nhằm chỉ ra những “mầm mống” của nhà nƣớc pháp quyền đã từng tồn tại trong xã hội Việt Nam, chỉ ra yếu tố kinh tế, chính trị và truyền thống văn hóa với tƣ cách là những yếu tố tác động quan trọng đến quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta hiện nay. Thứ ba, các công trình nghiên cứu về các cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền. 6 Liên quan đến nội dung nghiên cứu này có các công trình nhƣ: Trần Ngọc Liêu, (2009), Khái niệm nhà nước pháp quyền từ góc nhìn triết học, Tạp chí Triết học, số 11. Trong công trình này, tác giả đƣa ra định nghĩa khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, nội dung và bản chất của nhà nƣớc pháp quyền từ cách tiếp cận triết học, khẳng định nhà nƣớc pháp quyền là một trình độ phát triển tất yếu của nhà nƣớc. Theo đó, nhà nƣớc pháp quyền Tƣ bản chủ nghĩa là hình thức chƣa thể hiện hết nội dung còn nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhà nƣớc thể hiện hết nội dung của nhà nƣớc pháp quyền, là nhà nƣớc pháp quyền theo nghĩa đầy đủ nhất. Tác giả Phạm Văn Đức, (2005), Về một số nét đặc thù của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Viết Nam, Tạp chí Triết học, số 9. Tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ mối quan hệ giữa cái phổ biến và cái đặc thù. Bài viết nêu lên các đặc trƣng cơ bản, mang nét riêng của nhà nƣớc pháp quyền Việt Nam. Từ đó đi đến khẳng định nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là sự thống nhất giữa cái phổ biến và cái đặc thù thông qua sự so sánh những điểm giống nhau và khác nhau về mô hình nhà nƣớc pháp quyền của Việt Nam và trên thế giới nói chung. Công trình Nhà nước là những con số cộng đơn giản (2008) của tác giả Nguyễn Đăng Dung, Nxb Lao động lại có cách tiếp cận độc đáo khi coi cách tổ chức bộ máy nhà nƣớc để đảm bảo cho cuộc sống con ngƣời ngày càng bình đẳng, tự do hơn theo cách hết sức giản đơn. Chính sự đơn giản này buộc nhà nƣớc phải chịu trách nhiệm rõ ràng khi phải tổ chức nhà nƣớc theo cơ cấu những con số cộng đơn giản hai số hạng mà mỗ số hạng phải chịu trách nhiệm về những hành vi của mình. Đó cũng chính là mô hình nhà nƣớc pháp quyền tiến bộ và hiện đại. Tác giả Trần Ngọc Đƣờng (2001), Quyền con người, quyền công dân trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội, triển khai hƣớng nghiên cứu nhà nƣớc pháp quyền từ khía cạnh quyền con ngƣời. Tác giả bắt đầu bằng những luận giải về quyền con ngƣời, quyền công dân trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội 7 chủ nghĩa, tiếp đó chuyển sang lý giải về quyền cá nhân con ngƣời trong nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa; tiến hành so sánh về quyền con ngƣời trong ba bộ luật cơ bản: Hiến pháp năm 1946, Hiến pháp năm 1959 và năm 1980, chỉ ra bƣớc phát triển của nó và cuối cùng là gợi mởi về mặt hành lang pháp lý để có thể đảm bảo về quyền và nghĩa vụ của công dân trong mô hình nhà nƣớc pháp quyền hiện nay. Các công trình nhƣ: Lịch sử các học thuyết chính trị; Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam và thế giới lại thiên về nghiên cứu khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ góc độ lịch sử và chính trị học. Việc phân tích lịch sử ra đời, tồn tại, phát triển của nhà nƣớc, của pháp luật, của các thể chế chính trị cung cấp cho ngƣời đọc những tƣ liệu giá trị trong lịch sử để luận giải về sự tồn tại và những biểu hiện của nhà nƣớc pháp quyền hiện nay. Tóm lại, tổng quan tình hình nghiên cứu cho thấy, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về nhà nƣớc pháp quyền ở các góc độ và cách tiếp cận khác nhau, tuy nhiên, những công trình nghiên cứu về nhà nƣớc pháp quyền từ cách tiếp cận triết học còn ít và chƣa có tính hệ thống, mà theo chúng tôi cách tiếp cận này có thể chỉ ra những đặc trƣng, bản chất để có thể biến mô hình lý luận về nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thành một hiện thực hợp quy luật. Đó là hƣớng nghiên cứu chính mà luận văn muốn triển khai. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát lịch sử quan niệm và các cách tiếp cận khác nhau khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, luận văn phân tích cách tiếp cận triết học khái niệm nhà nƣớc pháp quyền, chỉ ra dấu hiệu bản chất, một số vấn đề có tính quy luật trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, từ đó đề xuất kiến nghị và giải pháp cho quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay trên cơ sở những nhận thức triết học đó. 8 - Nhiệm vụ nghiên cứu + Khái quát tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử tƣ tƣởng phƣơng Đông và phƣơng Tây. Trình bày khái niệm và một số cách tiếp cận khái niệm nhà nƣớc pháp quyền. + Phân tích cách tiếp cận triết học khái niệm nhà nƣớc pháp quyền chỉ ra bản chất, một số vấn đề có tính quy luật trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền . + Vận dụng những nhận thức triết học về nhà nƣớc pháp quyền vào thực tiễn xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ những vấn đề đặt ra trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam để đề xuất kiến nghị và giải pháp cho quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu cách tiếp cận triết học khái niệm nhà nƣớc pháp quyền và vận dụng nó trong thực tiễn xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. - Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu lịch sử tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền qua một số nhà tƣ tƣởng tiêu biểu qua các giai đoạn lịch sử ở phƣơng Đông và phƣơng Tây. Khái niệm nhà nƣớc pháp quyền đƣợc triển khai phân tích trên một số phƣơng diện chủ yếu nhƣ: dấu hiệu bản chất của nhà nƣớc pháp quyền; nội dung của pháp luật; nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nƣớc; cơ sở kinh tế, cơ sở xã hội của nhà nhà nƣớc pháp quyền. Vận dụng những nhận thức triết học về nhà nƣớc pháp quyền vào thực tiễn xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. 9 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận Luận văn đƣợc thực hiện trên cơ sở quan điểm của Chủ nghĩa MácLênin, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nƣớc và nhà nƣớc pháp quyền. -Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng các phƣơng pháp của phép biện chứng duy vật nhƣ : phân tích, tổng hợp, lôgich- lịch sử, trừu tƣợng hoá, khái quát hoá, so sánh. 6. Ý nghĩa của đề tài Luận văn đƣa ra cách tiếp cận triết học khái niệm nhà nƣớc pháp quyền từ đó chỉ ra bản chất, một số vấn đề có tính quy luật trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền. Góp phần hoàn thiện về mặt lý luận những vấn đề trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho những sinh viên, học viên sau đại học quan tâm, nghiên cứu vấn đề này. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chƣơng và 5 tiết. 10 NỘI DUNG Chƣơng 1: TƢ TƢỞNG VỀ NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN VÀ CÁC CÁCH TIẾP CẬN KHÁI NIỆM NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN 1.1. Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền trong lịch sử triết học và khái niệm nhà nƣớc pháp quyền 1.1.1.Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông Phƣơng Đông là khởi đầu của nền văn minh nhân loại, ngay từ thời Cổ đại ngƣời phƣơng Đông đã sớm nhận thức đƣợc sức mạnh cộng đồng trong nhu cầu trị thủy và chống giặc ngoại xâm và ý thức đó đã thức đẩy nhanh chóng quá trình tạo dựng nhà nƣớc. Khi nhà nƣớc hình thành, nhìn thấy nguy cơ lạm dụng và thèm khát quyền lực của ngƣời cầm quyền, các nhà tƣ tƣởng chính trị phƣơng Đông đã luôn tìm kiếm phƣơng thức quản lý xã hội có hiệu quả trong đó có tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền. Ở Trung Quốc, trong lịch sử đấu tranh quyết liệt của các trƣờng phái chính trị xã hội xung quanh việc lựa chọn đƣờng lối trị nƣớc có nhiều nội dung mang yếu tố pháp quyền có giá trị to lớn trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền sau này. Lão Tử với tƣ tƣởng “vô vi nhi trị” ông chủ trƣơng cai trị xã hội theo đƣờng lối “vô vi”. Theo quan điểm của ông thì Đạo đƣợc hiểu là nguồn gốc của vạn vật vừa đƣợc hiểu là cái tất yếu tự nhiên vƣợt lên trên tất cả. Cái tất yếu tự nhiên này dƣờng nhƣ là tuyệt đối còn những cái trong hiện thực mà chúng ta nhìn thấy là biểu hiện của cái tất yếu tự nhiên. Ông Vua muốn cai trị đƣợc đất nƣớc thì phải chạm vào cái tất yếu tự nhiên đó.Tức là không làm gì trái với tự nhiên, không đem tâm can thiệp vào việc ngƣời, giữ xã hội trong trạng thái quân bình, giữ hạnh phúc cho con ngƣời. “Vô vi” mà vẫn sai khiến đƣợc quần thần, cai trị đƣợc đất nƣớc. Thực chất đây là chủ trƣơng hãy thuận theo tự nhiên mà cai trị. 11 Cốt lõi tƣ tƣởng “ vô vi nhi trị” đó là tƣ tƣởng về quyền tự nhiên của con ngƣời, con ngƣời không thể tách mình ra khỏi quyền tự nhiên của mình, xã hội càng hiện đại thì quyền tự nhiên của con ngƣời càng đƣợc tính đến nhiều hơn. Tƣ tƣởng này rất có giá trị với mô hình nhà nƣớc pháp quyền thời hiện đại bởi việc nhận thức và bảo vệ các quyền tự nhiên của con ngƣời thông qua hệ thống pháp luật là một nội dung quan trọng của nhà nƣớc pháp quyền. Bên cạnh tƣ tƣởng của Lão Tử phải kể đến tƣ tƣởng của Nho Giáo do Khổng Tử sang lập sau đó Mạnh Tử, Tuân Tử, Đổng Trọng và các đồ đệ khác bổ sung, hoàn thiện lại đó là chủ trƣơng cai trị xã hội bằng đạo đức. Khổng Tử quan niệm Vua là ngƣời vâng mệnh trời mà trị dân, mệnh trời phải hợp với lòng dân, ngƣời cầm quyền phải dựa vào dân. Ông cho rằng: làm chính trị mà dùng đức để cảm hóa dân thì nhƣ sao Bắc đẩu ở một nơi mà các sao khác hƣớng cả về tức thiên hạ theo về với mình cả. Trong việc dùng pháp trị và dùng đức trị ông nói, dùng pháp trị thì ngƣời ta miễn cƣỡng tuân theo nhƣng dùng lễ và đức để trị thì ngƣời ta xúc động tận trong lòng và tự nguyện thực hiện. Tƣ tƣởng của Khổng tử đã đặt ra những yêu cầu và chuẩn mực đạo đức cho ngƣời cầm quyền nó có giá trị lớn trong việc đƣa ra những yêu cầu bắt buộc đối với đội ngũ cán bộ nhà nƣớc, sự điều hành của nhà nƣớc phải dựa trên những quy định cần thiết có sự kết hợp hài hòa giữa đạo đức và pháp luật. Tƣ tƣởng pháp trị của Hàn Phi Tử đƣợc coi là thể hiện tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền một cách rõ rệt nhất. Ông đã kế thừa, tổng hợp và phát triển học thuyết của các bậc Pháp gia tiền bối nhƣ Quản trọng, Tử Sản, Thân bất Hại, Thận Đáo, Thƣơng Ƣởng…để tạo nên một học thuyết hoàn chỉnh về đƣờng lối pháp trị. Ông cho rằng pháp trị là thuyết duy nhất thích hợp với yêu cầu chính trị của thời đại, ông coi xã hội phải trải qua pháp trị là tất yếu và đó là nguyên tắc chính trị trong xã hội. Ba yếu tố “pháp”, “thuật”, “thế” trong đƣờng lối pháp trị của ông thống nhất không thể tách rời, các yếu tố gắn bó và 12 phụ trợ cho nhau nên không thể thiếu bất cứ yếu tố nào. “Pháp” ở đây là pháp luật, theo ông xã hội đƣợc thịnh trị, trật tự thì cần duy trì hiệu lực của pháp luật cho nên việc làm cho pháp luật không hỏng nát là tiền đề và mục đích tối cao về chính trị. Hàn Phi là ngƣời đầu tiên có quan điểm rất rõ ràng về pháp luật và chủ trƣơng xây dựng một thứ pháp luật thành văn công bố khắp thiên hạ. Mọi ngƣời đều đƣợc bình đẳng trƣớc pháp luật, pháp luật đối với mọi ngƣời đều có tác dụng nhƣ nhau, vƣợt khỏi địa vị, mọi tình thân sơ. Ông nói phạt tội không tránh bậc đại thần, thƣởng điều không hay không để xót kẻ thất phu. Nhƣng chỉ có pháp luật thôi thì chƣa đủ mà cần phải có yếu tố “Thuật”. Bởi Nhà Vua quan lý xã hội một mặt không thể thiếu đƣợc sự trợ giúp của bầy tôi nhƣng mặt khác, chính bọn bầy tôi là những kẻ có thể gây hại đến Vua, nếu có cơ hội họ có thể làm phản bất cứ lúc nào vì lợi ích riêng của mình. Thuật bao hàm hai nội dung cơ bản đó là thuật xét đoán, sử dụng con ngƣời, dò xét bề tôi, trừ kẻ gian, chọn ngƣời giao việc và thuật xét đoán công việc. “Thế” là uy thế, quyền thế của nhà Vua, là điểm tựa, là cái nền để ông Vua trị nƣớc. Để tạo nên uy thế của mình nhà Vua phải phải có sự tập trung quyền lực một cách tuyệt đối trong tay mình. Trong việc thực thi pháp luật nhà Vua là ngƣời duy nhất nắm quyền thƣởng, phạt. Đối với một ông vua thì cái uy không thể cho mƣợn. Cái quyền không thể cùng chung với ngƣời khác. Quan niệm này thể hiện rất rõ chủ trƣơng tập quyền và quan điểm thực dụng. Có thể thấy, xét về mặt lịch sử và nhận thức của con ngƣời lúc bấy giờ quan điểm của Hàn Phi Tử là rất tiến bộ và nó đã có những đóng góp quan trọng trong việc đề ra những tiêu chuẩn, chuẩn mực cơ bản đối với pháp luật trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền. Trong tƣ tƣởng của các nhà tƣ tƣởng phƣơng Đông đã bắt đầu đƣa ra các tƣ tƣởng có giá trị to lớn, làm tiền đề tƣ tƣởng cho sự ra đời quan niệm về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Đông nói riêng và lịch sử tƣ tƣởng nhân loại nói chung trong đó rõ nhất là sự ghi nhận sự tồn tại của con ngƣời và xã 13 hội theo những quy luật tự nhiên tất yếu và tính hiệu quả của việc dùng pháp luật để quản lý xã hội. Tuy nhiên những tƣ tƣởng đó mới đạt đến nhà nƣớc pháp trị là chủ yếu, thu phục ngƣời dân bởi tính hà khắc của pháp luật hơn là tính tự giác của ngƣời dân trong ý thức về vai trò của pháp luật trong quản lý xã hội. 1.1.2 Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền ở phƣơng Tây * Tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền thời cổ đại ở phƣơng Tây Thời cổ đại có sự xung đột giữa quyền lực với sự áp chế quyền lực. Lúc đầu có thể là quyền lực của sức mạnh cơ bắp, sức mạnh lao động...Để có thể áp chế quyền lực đó ngƣời ta nghĩ tới pháp luật. Nhà nƣớc và pháp luật có mối quan hệ mật thiết với nhau và là điều kiện tồn tại của nhau. Các nhà tƣ tƣởng hƣớng tới tìm kiếm những nguyên tắc, hình thức và cơ cấu để thiết lập mối quan hệ qua lại giữa quyền lực và pháp luật. Quyền lực muốn trở thành sức mạnh thực tế thì phải dựa vào pháp luật đồng thời lại bị ràng buộc bởi pháp luật. Điều này đƣợc thể hiện rất rõ qua tƣ tƣởng của nhiều nhà tƣ tƣởng thời kỳ này. Xô lông (TK IV TCN) là ngƣời đầu tiên động chạm đến khái niệm dân chủ trong việc tổ chức nhà nƣớc và kết hợp giữa sức mạnh với pháp luật trong cải cách nhà nƣớc Aten. Có thể thấy trong lịch sử tƣ tƣởng triết học ngƣời đƣa ra tƣ tƣởng về nền dân chủ trong xã hội là ông. Tƣ tƣởng cơ bản của ông là giải phóng mọi ngƣời bằng quyền lực của pháp luật, bằng sự kết hợp của sức mạnh và pháp luật. Ở thời kỳ này dân chủ đƣợc hiểu theo nghĩa đơn giản là sự công bằng. Điều đảm bảo sự công bằng là làm sao để ngƣời dân tồn tại trong xã hội không bị áp đặt bởi quyền lực tuyệt đối. Trong tƣ tƣởng của Xôlông ta thấy ông đã bắt đầu đề cập đến việc quyền lực của nhà nƣớc đảm bảo sự công bằng trong xã hội. Theo tƣ tƣởng của ông thì trong xã hội luật pháp nhƣ một đối trọng với quyền lực nhà nƣớc để đảm bảo sự ồn định của xã hội. 14
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan