Tài liệu TIẾP CẬN GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG VÀ THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ Ở HUYỆN U MINH TỈNH CÀ MAU

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH VÕ KHÔI NGUYÊN TIẾP CẬN GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG VÀ THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ Ở HUYỆN U MINH TỈNH CÀ MAU LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Kinh tế Mã ngành: 52310101 Tháng 12 - 2014 TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA KINH TẾ - QUẢN TRỊ KINH DOANH VÕ KHÔI NGUYÊN MSSV: 4113919 TIẾP CẬN GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG VÀ THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ Ở HUYỆN U MINH, TỈNH CÀ MAU LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành: Kinh tế Mã ngành: 52310101 CÁN BỘ HƯỚNG DẪN PGS.TS. LÊ KHƯƠNG NINH Tháng 12 – 2014 LỜI CẢM TẠ Sau hơn ba năm học tập tại Khoa Kinh tế và Quản trị Kinh doanh, Trường Đại học Cần Thơ, em đã học tập được rất nhiều từ sự dạy bảo và hướng dẫn nhiệt tình của quý thầy cô. Các thầy cô không chỉ cho em những kỹ năng chuyên môn hữu ích mà còn những kiến thức về cuộc sống quý báu. Đó chính là nền tảng để em có thể thực hiện đề tài tốt nghiệp này cũng như hành trang để em bước vào đời. Em xin gởi lời cảm ơn chân thành đến thầy Lê Khương Ninh, giáo viên hướng dẫn luận văn của em. Nhờ có sự giúp đỡ và hướng dẫn tận tình của thầy em mới có thể hoàn thành bài viết này. Đặc biệt, em xin gởi lời cảm ơn sâu sắc đến chính quyền và các cơ quan ban ngành huyện U Minh, nơi đã cung cấp cho em những số liệu về huyện. Cũng như dành thời gian trò chuyện, khích lệ và động viên em trong suốt quá trình nghiên cứu. Cảm ơn các Cô, Bác nông dân tại các xã thuộc địa bàn huyện U Minh. Các cô, bác đã giúp em trả lời phỏng vấn, cung cấp cho em những thông tin, kiến thức sản xuất thực tế để em có thể hoàn thành tốt bài viết của mình và nâng cao kiến thức chuyên môn. Cuối cùng em xin kính chúc quý Thầy, Cô Khoa Kinh tế và Quản trị kinh doanh Trường Đại học Cần Thơ nhiều sức khỏe, công tác tốt và gặt hái được nhiều thành công trên con đường sự nghiệp. Kính gửi đến các Cô, Bác nông dân lời chúc sức khỏe. Chúc tất cả các bác có được cuộc sống sung túc, an lành và hơn hết là có được những vụ mùa bội thu. Chân thành cảm ơn! Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2014 Người thực hiện VÕ KHÔI NGUYÊN i TRANG CAM KẾT Tôi xin cam đoan đề tài “Tiếp cận giao thông, thị trường và thu nhập của nông hộ huyện U Minh tỉnh Cà Mau” do chính tôi thực hiện. Các số liệu thu thập và kết quả phân tích trong đề tài là hoàn toàn trung thực, chưa từng được sử dụng ở bất cứ đề tài cùng cấp nào. Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2014 Người thực hiện VÕ KHÔI NGUYÊN ii NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN         Họ và tên người nhận xét: ................................................. Học vị: .................. Chuyên ngành: ................................................................................................. Nhiệm vụ trong Hội đồng: Cán bộ hướng dẫn Cơ quan công tác:............................................................................................. Tên sinh viên: VÕ KHÔI NGUYÊN MSSV: 4113919 Lớp: KT11W1A1 Tên đề tài: Tiếp cận giao thông, thị trường và thu nhập của nông hộ huyện U Minh tỉnh Cà Mau  Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Cần Thơ NỘI DUNG NHẬN XÉT 1. Tính phù hợp của đề tài với chuyên ngành đào tạo: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 2. Hình thức trình bày: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 3. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 4. Độ tin cậy của số liệu và tính hiện đại của luận văn: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 5. Nội dung và kết quả đạt được (Theo mục tiêu nghiên cứu) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. Các nhận xét khác: ………………………………………………………………………………… ….……………………………………………………………………………… 7. Kết luận (Ghi rõ mức độ đồng ý hay không đồng ý nội dung đề tài và các yêu cầu chỉnh sửa,…): ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2014 NGƯỜI NHẬN XÉT iii NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN          Họ và tên người nhận xét: ................................................. Học vị: .................. Họ và tên người nhận xét: ................................................. Học vị: .................. Chuyên ngành: ................................................................................................. Nhiệm vụ trong Hội đồng: Cán bộ phản biện Cơ quan công tác:............................................................................................. Tên sinh viên: VÕ KHÔI NGUYÊN MSSV: 4113919 Lớp: KT11W1A1 Tên đề tài: Tiếp cận giao thông, thị trường và thu nhập của nông hộ huyện U Minh tỉnh Cà Mau  Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Cần Thơ NỘI DUNG NHẬN XÉT 1. Tính phù hợp của đề tài với chuyên ngành đào tạo: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 2. Hình thức trình bày: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 3. Ý nghĩa khoa học, thực tiễn và tính cấp thiết của đề tài: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 4. Độ tin cậy của số liệu và tính hiện đại của luận văn: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 5. Nội dung và kết quả đạt được (Theo mục tiêu nghiên cứu) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… 6. Các nhận xét khác: ………………………………………………………………………………… ….……………………………………………………………………………… 7. Kết luận (Ghi rõ mức độ đồng ý hay không đồng ý nội dung đề tài và các yêu cầu chỉnh sửa,…) ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2014 NGƯỜI NHẬN XÉT iv MỤC LỤC CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU .............................................................................1 1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ............................................................................ 1 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .................................................................... 2 1.2.1 Mục tiêu chung ...................................................................................... 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ...................................................................................... 2 1.3 PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................................ 2 1.3.1 Không gian ............................................................................................ 2 1.3.2 Thời gian ............................................................................................... 2 1.3.3 Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 2 1.3.4 Phạm vi nội dung ................................................................................... 3 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .........4 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN .................................................................................... 4 2.1.1 Khái niệm nông hộ ................................................................................ 4 2.1.2 Khái niệm thu nhập của nông hộ............................................................ 4 2.1.3 Khái niệm giao thông ............................................................................ 6 2.1.4 Khái niệm thị trường.............................................................................. 6 2.1.5 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập nông hộ .......................................................................................................... 8 2.1.6 Mô hình nghiên cứu ..............................................................................12 2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................15 2.2.1 Phương pháp chọn vùng nghiên cứu .....................................................15 2.2.3 Phương pháp phân tích số liệu ..............................................................15 CHƯƠNG 3: TÌNH HÌNH GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG VÀ THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ HUYỆN U MINH TỈNH CÀ MAU ...................................18 3.1 KHÁI QUÁT VỀ TỈNH CÀ MAU ..........................................................18 3.1.1 Vị trí địa lý ...........................................................................................19 3.1.2 Điều kiện tự nhiên ................................................................................19 3.1.3 Lao động ..............................................................................................21 v 3.1.4 Giao thông vận tải và cơ sở hạ tầng ......................................................22 3.1.6 Tình hình sản xuất nông nghiệp trên địa bàn tỉnh Cà Mau ....................23 3.2 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HUYỆN U MINH .........................................24 3.2.1 Vị trí địa lý và đặc điểm tự nhiên ..........................................................24 3.2.2 Điều kiện kinh tế - xã hội......................................................................26 3.2.3 Dân số và lao động ...............................................................................29 3.2.4 Văn hóa và xã hội .................................................................................30 3.3 THỰC TRẠNG GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG, THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ HUYỆN U MINH.......................................................................32 3.3.1 Khả năng tiếp cận giao thông và thực trạng giao thông của nông hộ huyện U Minh ...............................................................................................32 3.1.2 Khả năng tiếp cận thị trường và thực trạng thị trường của nông hộ huyện U Minh ..........................................................................................................35 3.3.3 Tình hình thu nhập của nông hộ huyện U Minh ....................................36 4.1 MÔ TẢ MẪU KHẢO SÁT .....................................................................40 4.1.1 Thông tin nhân khẩu học ......................................................................40 4.1.2 Thông tin chung về nông hộ .................................................................41 4.1.3 Các yếu tố tác động đến tình hình sản xuất nông nghiệp của hộ ............47 4.1.4 Tình hình tiếp cận giao thông và thị trường của nông hộ.......................52 4.1.5 Thu nhập của nông hộ...........................................................................53 4.2 PHÂN TÍCH ẢNH HƯỞNG CỦA GIAO THÔNG VÀ THỊ TRƯỜNG ĐẾN THU NHẬP CỦA NÔNG HỘ ..............................................................55 4.2.1 Kết quả mô hình hồi qui .......................................................................55 4.2.2 Phân tích mô hình ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập nông hộ .........................................................................................................56 CHƯƠNG 5: GIẢI PHÁP GIÚP NÔNG HỘ U MINH NÂNG CAO THU NHẬP BẰNG CÁCH MỞ RỘNG CƠ HỘI TIẾP CẬN VỚI GIAO THÔNG, THỊ TRƯỜNG .............................................................................................. 62 5.1 GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG ........................62 5.2 GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI NÔNG HỘ ...........................................................65 CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................. 67 vi 6.1 KẾT LUẬN .............................................................................................67 6.2 KIẾN NGHỊ ............................................................................................68 6.2.1 Đối với chính quyền địa phương ...........................................................68 6.2.2 Đối với nông hộ ....................................................................................70 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 71 PHỤ LỤC 1 .................................................................................................. 72 PHỤ LỤC 2 .................................................................................................. 75 vii DANH MỤC BIỂU BẢNG Trang Bảng 2.1: Tên của biến phụ thuộc, các biến độc lập và kỳ vọng về dấu của các βi ................................................................................................................... 14 Bảng 3.1: Bảng đơn vị hành chính, diện tích, dân số tỉnh Cà Mau 2013......... 19 Bảng 3.2: Các nhóm đất chính ở tỉnh Cà Mau ............................................... 20 Bảng 3.3: Hiện trạng sử dụng đất ở tỉnh Cà Mau ........................................... 21 Bảng 3.4: Tình hình sản xuất nông nghiệp của tỉnh Cà Mau 2011-2013 ........ 23 Bảng 3.5: Tình hình hoạt động tín dụng huyện U Minh 2012-2013 ............... 28 Bảng 3.6: Tình hình lao động tại huyện U Minh 2011-2013 .......................... 33 Bảng 3.7: Thống kê số tuyến đường xã và cầu bê tông ở huyện U Minh........ 33 Bảng 3.8: Các tuyến đường thủy chính ở huyện U Minh ............................... 34 Bảng 3.9: Diện tích gieo trồng và sản lượng lúa của nông dân huyện U Minh giai đoạn 2011-2013 ...................................................................................... 37 Bảng 3.10: Thu nhập bình quân đầu người huyện U Minh 2012-2013 ........... 39 Bảng 4.1: Cơ cấu mẫu điều tra tại các xã trên địa bàn huyện U Minh ............ 40 Bảng 4.2: Thông tin về nhân khẩu học........................................................... 40 Bảng 4.3: Thông tin chung về nông hộ .......................................................... 41 Bảng 4.4: Các mối quan hệ của mẫu khảo sát ................................................ 43 Bảng 4.5: Thông tin tài sản của mẫu khảo sát ................................................ 44 Bảng 4.6: Tình hình lao động của mẫu khảo sát............................................. 46 Bảng 4.7: Số người phụ thuộc trong gia đình hộ ............................................ 46 Bảng 4.8: Các nguồn thông tin được hỗ trợ của nông hộ ............................... 47 Bảng 4.9: Những rủi ro nông hộ thường gặp .................................................. 48 Bảng 4.10: Số tổ chức tín dụng hộ tham gia giao dịch năm 2013 ................... 50 Bảng 4.11: Nguồn vay hộ ưu tiên khi có nhu cầu........................................... 51 Bảng 4.12: Khoảng cách giao thông và thị trường của hộ .............................. 52 Bảng 4.13: Các hoạt động tạo thu nhập của hộ 2013...................................... 53 Bảng 4.14: Kết quả mô hình hồi quy ............................................................. 56 viii DANH MỤC HÌNH Trang Hình 3.1 Bản đồ hành chính tỉnh Cà Mau ...................................................... 18 ix DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT UBND Uỷ ban nhân dân NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn CSXH Chính sách xã hội x CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU 1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Việt Nam là một đất nước có nền nông nghiệp phát triển từ rất lâu đời, hình ảnh cây lúa đã gắn liền với bề dày lịch sử của dân tộc và ngày càng khẳng định thế mạnh quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Không chỉ giải quyết vấn đề về nhu cầu thực phẩm cho người dân, nông nghiệp được xem như là một “phương thuốc” hữu hiệu đối với bầu trời kinh tế còn nhiều ảm đạm như hiện nay. Không dừng lại ở đó, nông nghiệp còn là một người bạn đồng hành nuôi sống gần hơn 50% dân số đang làm việc trong lĩnh vực này. Tuy nhiên, mức thu nhập bình quân của nông dân lại thuộc vào hạng trung bình thấp so với các đối tượng khác, điều này ảnh hưởng rất lớn đến đời sống và sự phát triển của họ. Đặc biệt còn làm cho quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa chung của nước ta bị chậm lại, gặp nhiều khó khăn. Chính vì thế, thu nhập của nông dân đang là bài toán nan giải. Trong thời buổi kinh tế tập trung phát triển trên nhiều khía cạnh thì nền nông nghiệp hiện tại vướng phải nhiều sự tác động, thu nhập của nông dân cũng vì thế mà không ổn định. Bên cạnh việc thu nhập nông hộ được phản ánh qua các yếu tố như: trình độ học vấn, tuổi tác, kinh nghiệm trong nghề, diện tích đất canh tác, tài sản, ... thì thu nhập còn bị ảnh hưởng rất lớn từ cơ sở hạ tầng, đặc biệt là về hệ thống giao thông và việc tiếp cận với thị trường. Thế nhưng, đây là hai nhân tố còn nhiều hạn chế nhất, bởi lẽ chúng chưa được quan tâm đúng mức. Trên thực tế, mức độ tác động của giao thông đối với kinh tế là rất lớn, nếu hệ thống giao thông không thuận tiện hoặc khoảng cách từ nhà nông hộ đến thị trường quá xa thì thu nhập bị ảnh hưởng do phải tốn nhiều chi phí, thời gian. Bên cạnh đó, việc nắm bắt thông tin thị trường cũng rất quan trọng, đặc biệt là đối với nông hộ ở những vùng sâu vùng xa, bởi vì khi thiếu thông tin kịp thời nông hộ sẽ phải chịu tình trạng bị ép giá, bán với giá thấp hơn ngoài thị trường. Cùng với Đồng bằng sông Hồng, Đồng bằng sông Cửu Long là vùng trọng điểm của nền nông nghiệp, và là vựa lúa của cả nước với hơn 50% sản lượng lúa thu hoạch mỗi năm. Được thừa hưởng những ưu đãi từ thiên nhiên, khí hậu ôn hòa, lượng mưa và độ ẩm phù hợp trong việc phát triển nông nghiệp, cùng với truyền thống lao động chăm chỉ cần cù, nông nghiệp như đã trở thành biểu tượng của các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, đặc biệt là Cà Mau. Nông nghiệp đã bám rễ vào sự phát triển kinh tế của cả tỉnh, là một lĩnh vực được tập trung chú ý cao nhất. Tuy nhiên, hệ thống giao thông của một số 1 huyện trong tỉnh còn nhiều trắc trở, có những dự án xây dựng người dân không tiếp cận được, nắm bắt thị trường lại càng khó khăn đối với các huyện vùng sâu vùng xa, vì thế thu nhập của nhà nông lại càng bấp bênh hơn. Trong đó phải kể đến các nông hộ ở huyện U Minh, là một trong những huyện cách xa thành phố nhất của tỉnh Cà Mau, và cũng là huyện có nhiều tuyến đường giao thông hạn chế. Từ những lý luận và thực tiễn trên, tác giả nhận thấy sự cần thiết khi nghiên cứu đề tài: “Tiếp cận giao thông, thị trường và thu nhập của nông hộ ở huyện U Minh tỉnh Cà Mau”. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1 Mục tiêu chung Đề tài tập trung phân tích ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập của nông hộ huyện U Minh tỉnh Cà Mau để đề xuất giải pháp giúp nông hộ tiếp cận giao thông, thị trường hiệu quả hơn nhằm nâng cao thu nhập. 1.2.2 Mục tiêu cụ thể Để đạt được mục tiêu chung của đề tài, cần giải quyết những mục tiêu cụ thể như sau: Mục tiêu 1: Phân tích thực trạng thu nhập của nông hộ, giao thông và thị trường ở huyện U Minh, tỉnh Cà Mau. Mục tiêu 2: Phân tích ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập của nông hộ. Mục tiêu 3: Đề xuất giải pháp giúp nông hộ nâng cao thu nhập bằng cách mở rộng cơ hội tiếp cận với giao thông và thị trường. 1.3 PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1 Không gian Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn huyện U Minh tỉnh Cà Mau. 1.3.2 Thời gian Các số liệu thứ cấp sử dụng trong đề tài được thu thập trong giai đoạn từ năm 2010 – 2013. Số liệu sơ cấp được thu thập trong khoảng thời gian 1/10/2014 đến 20/10/2014. 1.3.3 Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là các hộ có sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện U Minh, tỉnh Cà Mau. 2 1.3.4 Phạm vi nội dung Cấu trúc của bài luận văn được chia thành 6 chương, cụ thể như sau: - Chương 1: Giới thiệu - Chương 2: Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Chương 3: Tình hình giao thông, thị trường và thu nhập của nông hộ huyện U Minh - Chương 4: Phân tích ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập của nông hộ huyện U Minh - Chương 5: Giải pháp giúp nông hộ U Minh nâng cao thu nhập bằng cách mở rộng cơ hội tiếp cận với giao thông, thị trường - Chương 6: Kết luận và kiến nghị. 3 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1 Khái niệm nông hộ Hộ nông dân là đối tượng nghiên cứu chủ yếu của khoa học nông nghiệp và phát triển nông thôn, vì tất cả các hoạt động nông nghiệp và phi nông nghiệp ở nông thôn chủ yếu được thực hiện qua sự hoạt động của hộ nông dân. Giáo sư Frank Ellis (1988) đã định nghĩa về nông hộ như sau: “Hộ nông dân là các hộ gia đình làm nông nghiệp, tự kiếm kế sinh nhai trên những mảnh đất của mình, sử dụng chủ yếu sức lao động của gia đình để sản xuất, thường nằm trong hệ thống kinh tế lớn hơn, nhưng chủ yếu đặc trưng bởi sự tham gia cục bộ vào các thị trường và có xu hướng hoạt động với mức độ hoàn hảo không cao”. Trong những thập kỷ gần đây, các cải cách kinh tế ở một số quốc gia đã thật sự coi hộ nông dân là đơn vị sản xuất tự chủ và cơ bản, đạt được tốc độ tăng trưởng nhanh trong sản xuất nông nghiệp và phát triển nông thôn (Đào Thế Tuấn, 1997). Như vậy, nông hộ là một đơn vị kinh tế cơ sở, vừa là một đơn vị sản xuất, vừa là một đơn vị tiêu dùng. Nông hộ không thể là một đơn vị kinh tế độc lập tuyệt đối và toàn năng mà còn phải phụ thuộc vào các hệ thống kinh tế lớn hơn của nền kinh tế quốc dân. Quá trình đô thị hóa, công nghiệp hóa đã và đang tiếp tục diễn ra làm thay đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, từ đó hoạt động kinh tế của nông hộ cũng có những biến đổi sâu sắc. Những nông hộ không có đất canh tác phải đi làm thuê tạo thu nhập và những hộ cho thuê đất sản xuất rồi chuyển sang nghề khác đều được coi là hộ nông dân. Ngược lại, những hộ hoạt động kinh tế trong lĩnh vực ngành nghề phi nông nghiệp tuy sống ở nông thôn nhưng không được coi là hộ nông dân. 2.1.2 Khái niệm thu nhập của nông hộ 2.1.2.1 Thu nhập Thu nhập là khoản thu của cá nhân kiếm được trong một niên độ thời gian nhất định từ tiền lương, đầu tư và các khoản khác, nó là tổng hợp các thu nhập thực được nhận bởi các cá nhân hay hộ gia đình. Thông thường thu nhập cá nhân phải chịu đánh thuế thu nhập. Các hình thái cơ bản của thu nhập: - Thu nhập bằng tiền là số thu nhập mà một người có được trong thời kì nhất định dưới hình thái tiền tệ. 4 - Thu nhập bằng hiện vật là thu nhập mà một người nhận được bằng các sản vật và dịch vụ. - Thu nhập chuyển giao là khoản thu nhập mà người nhận được không phải đổi lại một hàng hóa hay hiện vật nào, đó là tiền hưu trí, tiền bảo hiểm xã hội và các khoản trợ cấp khác. - Thu nhập nhất thời là thu nhập mà một người không thể biết chắc chắn có thể nhận được hay kiếm được đều đặn trong tương lai. 2.1.2.2 Thu nhập của nông hộ Michael (1998) cho rằng: “Thu nhập của hộ gia đình nông dân là số lượng hàng hóa dịch vụ vật chất mà hộ gia đình nông dân có thể dùng thu nhập bằng tiền của họ mua được, với thu nhập bằng tiền chỉ đơn giản là tổng số tiền mà hộ gia đình kiếm được hàng tháng, năm”. Theo tổ chức Lương thực và Nông nghiệp của Liên Hiệp Quốc: “Thu nhập của hộ gia đình nông dân trong sản xuất nông nghiệp chính là phần tiền thưởng cho người chủ sở hữu các yếu tố sản xuất cố định như đất đai, nguồn vốn và nguồn lao động khi đưa các yếu tố này tham gia vào quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm. Do đó trong xác định thu nhập của hộ gia đình nông dân, tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Thế giới coi nông hộ như một doanh nghiệp tự làm chủ, theo đó: thu nhập = tổng giá trị nông sản - chi phí các yếu tố đầu vào - chi trả nguồn vốn đã tiêu dùng - chi phí thuê lao động - chi trả lãi suất”. Trong cơ chế thị trường ngày nay, hoạt động sản xuất của nông hộ diễn ra rất đa dạng, ngoài sản xuất nông nghiệp, nông hộ còn tham gia vào các ngành nghề khác như: công nghiệp nông thôn, tiểu thủ công nghiệp, nghề rừng, ... Chính vì vậy thu nhập của hộ nông dân bao gồm toàn bộ những kết quả của các ngành trồng trọt, chăn nuôi, dịch vụ và một số ngành khác như sửa chữa, sản xuất nguyên vật liệu, chế biến nông sản, … mang lại. Thu nhập của nông hộ bao gồm: - Thu nhập từ sản xuất nông, lâm nghiệp, thuỷ sản. - Thu nhập từ sản xuất ngành nghề phi nông, lâm nghiệp, thuỷ sản (sau khi đã trừ chi phí và thuế sản xuất). - Thu nhập từ thuê mướn nông nghiệp: là lượng tiền mặt hoặc hiện vật thu được từ các hoạt động làm thuê nông nghiệp (bón phân, tưới nước, thu hoạch, ...). 5 - Thu nhập khác được tính vào thu nhập: như các khoản tiền được cho biếu, lãi tiết kiệm, trợ cấp của chính phủ, … Các khoản thu như rút tiền tiết kiệm, thu nợ, bán tài sản, vay nợ, tạm ứng và các khoản chuyển nhượng vốn nhận được do liên doanh, liên kết trong sản xuất kinh doanh thì không tính vào thu nhập nông hộ. 2.1.3 Khái niệm giao thông Trong luận cương của Mác đã định nghĩa: “Giao thông vận tải như một lĩnh vực thứ tư của sản xuất vật chất mà sản lượng của nó trong không gian và thời gian là tấn nhân cho cây số và hành khách nhân cho cây số”. Theo một định nghĩa đầy đủ thì giao thông vận tải là một ngành sản xuất vật chất độc lập và đặc biệt của nền kinh tế quốc dân vì nó không sản xuất ra hàng hoá mà chỉ lưu thông hàng hoá (bao gồm vận tải đường bộ, vận tải đường sắt, vận tải biển, và vận tải hàng không). Đối tượng của vận tải chính là con người và những sản phẩm vật chất do con người làm ra. Chất lượng sản phẩm vận tải là đảm bảo cho hàng hoá không bị hư hỏng, hao hụt, mất mát và đảm bảo phục vụ hành khách đi lại thuận tiện, an toàn, nhanh chóng và tiết kiệm chi phí. Trong vận tải đơn vị đo lường là tấn/km, hành khách/km. Sản phẩm giao thông vận tải không thể dự trữ và tích luỹ được. Vận tải chỉ có thể tích luỹ được sức sản xuất dự trữ đó là năng lực vận tải. Mặt khác sản phẩm này cùng được “sản xuất” ra và cùng được “tiêu thụ”. Một vai trò quan trọng của ngành giao thông vận tải là phục vụ nhu cầu lưu thông, đi lại của toàn xã hội, là cầu nối giữa các vùng miền và là phương tiện giúp Việt Nam giao lưu và hội nhập kinh tế quốc tế. Ngày nay, với hệ thống các loại hình giao thông: đường bộ, đường sắt, đường thuỷ, đường hàng không thì việc đi lại, giao lưu kinh tế, văn hoá giữa các địa phương, các vùng trong nước và với các quốc gia trên thế giới vô cùng thuận tiện. Đây cũng chính là một trong những tiêu chí để các nhà đầu tư xem xét khi quyết định đầu tư vào một thị trường nào đó. 2.1.4 Khái niệm thị trường 2.1.4.1 Khái niệm Khái niệm thị trường đã xuất hiện từ rất sớm trong nền kinh tế của mỗi quốc gia, thị trường là tập hợp các sự thỏa thuận mà thông qua đó người mua và người bán tiếp xúc với nhau để trao đổi món hàng hóa hay dịch vụ nào đó. Cramer (1997) đã định nghĩa rằng: “Thị trường là nơi có người mua và người bán với những điều kiện đảm bảo nhằm giao tiếp với nhau. Thị trường không nhất thiết phải có một địa điểm cụ thể, cho dù nhiều người vẫn hiểu theo khía 6 cạnh này, nghĩa là phải có thị trường hàng hóa. Thị trường có thể ở tầm địa phương hay, khu vực, quốc gia, hay quốc tế. Một yêu cầu duy nhất về sự tồn tại của thị trường đó là phải có luồng cung và luồng cầu để xác định giá thị trường thông qua người mua và người bán”. Như vậy, thị trường được hiểu là nơi có các quan hệ mua bán hàng hóa, dịch vụ giữa vô số những người bán và người mua có quan hệ cạnh tranh với nhau, bất kể là ở địa điểm nào, thời gian nào. Thị trường trong kinh tế học được chia thành ba loại: thị trường hàng hóa – dịch vụ (còn gọi là thị trường sản lượng), thị trường lao động và thị trường tiền tệ. 2.1.4.2 Chức năng của thị trường - Chức năng thừa nhận: Thừa nhận tức là người mua (người tiêu dùng) chấp nhận hàng hóa đó. - Chức năng thực hiện: Thị trường là nơi diễn ra các hành vi mua và bán hàng hóa. - Chức năng điều tiết, kích thích: Thị trường sẽ tạo ra sự gia tăng hay hạn chế cung – cầu. - Chức năng thông tin: Cung cấp nhiều thông tin liên quan đến sản phẩm. 2.1.4.3 Thị trường nông nghiệp Thị trường nông nghiệp là nơi tập hợp những thỏa thuận dựa vào đó người mua và người bán trao đổi được các mặt hàng nông sản. Phân loại thị trường nông nghiệp: - Thị trường các yếu tố đầu vào: là tập hợp các cá nhân, tổ chức mua và bán tư liệu sản xuất đầu vào (vốn, phân bón, giống, thức ăn, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu, …) hoặc dịch vụ (thủy lợi, làm đất, chăm sóc chữa trị cho vật nuôi, …) nhằm phục vụ cho quá trình sản xuất ra sản phẩm. Trong thị trường các yếu tố đầu vào quan trọng nhất là thị trường vốn, thị trường lao động, thị trường vật tư nông nghiệp và thị trường dịch vụ kỹ thuật. - Thị trường người bán buôn và môi giới trung gian: Thị trường người bán buôn và trung gian là tập hợp những cá nhân hay tổ chức mua hàng của người sản xuất và bán lại cho người khác hoặc bán cho người tiêu dùng để kiếm lời. Thông thường, người nông dân rất ít khi bán sản phẩm của mình đến tay người tiêu dùng/người sử dụng cuối cùng vì hàng nông sản có những đặc điểm khá đặc thù (xa thị trường, nhiều sản phẩm còn thô cần phải chế biến, sản phẩm nhỏ lẻ, ...). Những người tham gia vào thị trường người bán buôn và 7 trung gian bao gồm: người thu mua lưu động, thương nhân đầu mối, người bán buôn, người bán lẻ, cơ sở chế biến. - Thị trường tiêu dùng: Là những cá nhân, gia đình hay tổ chức mua trực tiếp hay bằng một phương thức trao đổi nào đó có được nông sản hoặc dịch vụ để phục vụ cho lợi ích cá nhân. 2.1.5 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập nông hộ 2.1.5.1 Cơ sở lý luận về ảnh hưởng của giao thông và thị trường đến thu nhập nông hộ Giao thông vận tải là một ngành ra đời trễ hơn so với các ngành sản xuất vật chất khác như công nghiệp, nông nghiệp nhưng nó có vai trò hết sức quan trọng là tiếp tục quá trình sản xuất trong khâu lưu thông, góp phần tích cực phát triển kinh tế xã hội. Giao thông mang thị trường đến gần hơn với mọi người, là cầu nối các khu nguyên liệu thô, các khu vực có tiềm năng phát triển và kích thích khả năng sản xuất. Hilling và Hoyle (1993) cho rằng: “Giao thông có vai trò liên kết sự phát triển kinh tế với quá trình tiến lên của xã hội”. Xã hội ngày càng phát triển thì nhu cầu vận tải ngày càng gia tăng cả về lượng lẫn về chất. Thật vậy, trong thời buổi công nghiệp hóa, hiện đại hóa như hiện nay giao thông đã thật sự trở thành “mạch máu” của nền kinh tế quốc dân.Việt Nam là một đất nước đông dân cư, đa số người dân sống ở khu vực nông thôn và lao động trong lĩnh vực nông nghiệp là chính, thì việc tiếp cận với hệ thống giao thông là một trong những vấn đề vô cùng quan trọng. Đường xá thuận tiện, đảm bảo sự đi lại nhanh chóng sẽ giúp cho người dân có cơ hội đến với thị trường rộng lớn hơn, học hỏi được những tiến bộ của xã hội. Hệ thống giao thông là điều kiện tiên phong trong việc phát triển kinh tế toàn diện. Đặc biệt khi xét trên khía cạnh kinh tế nông thôn, thì đường xá được ví như “cầu nối vạn năng” đưa sản phẩm đến thị trường kịp thời với mức giá thấp nhất. Bên cạnh đó, giao thông thuận tiện sẽ góp phần rút ngắn thời gian vận chuyển để nông sản đến tay người tiêu dùng tươi ngon và cao giá, đồng thời giảm bớt chi phí sản xuất và rủi ro cho nhà nông. Theo Johnson (1970): “Mạng lưới đường là một trong các nhân tố cơ bản nhất để nâng cao chức năng kinh tế khu vực”. Khi hệ thống đường xá thông thoáng, nông sản thu hoạch xong được vận chuyến ngay đến nơi tiêu thụ, nhờ đó nông dân tiết kiệm được một khoảng tiền bảo quản và giảm số lượng nông sản hao hụt khi chưa phân phối kịp. Ngoài ra, giao thông thuận lợi còn giúp cho nông hộ nâng cao 8