Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Tích hợp liên môn trong dạy học nội dung sinh lý thực vật sinh học 11 trung học ...

Tài liệu Tích hợp liên môn trong dạy học nội dung sinh lý thực vật sinh học 11 trung học phổ thông

.PDF
114
2269
92

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC PHAN THỊ MỸ LINH TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG SINH LÝ THỰC VẬT SINH HỌC 11- TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM SINH HỌC HÀ NỘI – 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC PHAN THỊ MỸ LINH TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG SINH LÝ THỰC VẬT SINH HỌC 11- TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LUẬN VĂN THẠC SỸ SƯ PHẠM SINH HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Sinh học Mã số: 60.14.01.11 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Mai Văn Hưng HÀ NỘI – 2014 LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài này, bên cạnh sự nỗ lực của bản thân, em còn được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, bạn bè và gia đình. Em xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến PGS.TS. Mai Văn Hưng - người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn và giúp đỡ em suốt trong quá trình nghiên cứu đề tài này. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo của trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã đóng góp cho em những ý kiến quý báu. Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo cùng toàn thể các em học sinh trường THPT Trần Hưng Đạo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và hợp tác nhiệt tình giúp đỡ em trong suốt thời gian nghiên cứu . Dù đã có nhiều cố gắng, nhưng do điều kiện có hạn, luận văn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được sự góp ý, chỉ dẫn của các thầy, cô giáo và các bạn. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 13 tháng 11 năm 2014 Tác giả Phan Thị Mỹ Linh i DANH MỤC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT VIẾT TẮT ĐỌC LÀ GV Giáo viên HS Học sinh THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TN Thực nghiệm ĐC Đối chứng GD&ĐT Giáo dục và đào tạo SGK Sách giáo khoa ii MỤC LỤC Trang LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i DANH MỤC KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ...................................................... ii DANH MỤC BẢNG ...................................................................................... v DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ..................................................................... vi MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 3 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................ 4 5. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 4 6. Giả thuyết nghiên cứu ................................................................................ 4 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 4 8. Cấu trúc của đề tài ...................................................................................... 5 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................. 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu dạy học tích hợp ....................................................... 6 1.2. Cơ sở lý luận ........................................................................................... 8 1.2.1. Tổng quan dạy học tích hợp.................................................................. 8 1.2.2. Khái niệm về dạy học tích hợp ............................................................. 9 1.2.3. Dạy học Sinh học theo quan điểm tích hợp là tất yếu và cần thiết .............................................................................................................. 12 1.2.4. Ý nghĩa của dạy học tích hợp liên môn ............................................... 14 1.3. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 14 CHƯƠNG 2.TÍCH HỢP LIÊN MÔN TRONG DẠY HỌC NỘI DUNG SINH LÝ THỰC VẬT - SINH HỌC 11 - THPT.............................. 19 2.1. Phân tích chương trình Sinh học 11 - THPT .......................................... 19 2.1.1. Mục tiêu chương trình Sinh học 11 ..................................................... 19 iii 2.1.2. Cấu trúc của chương trình Sinh học 11 ............................................... 21 2.2. Các nguyên tắc của sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học ................ 21 2.3. Quy trình tổ chức dạy học tích hợp liên môn ......................................... 22 2.4. Các nội dung kiến thức sử dụng để tích hợp liên môn ........................... 26 2.5. Xây dựng một số chủ đề, giáo án tích hợp liên môn .............................. 49 CHƯƠNG 3.THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM................................................... 76 3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 76 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm .......................................................................... 76 3.3. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm......................................................... 76 3.4. Nội dung thực nghiệm ........................................................................... 76 3.5. Phương pháp thực nghiệm ..................................................................... 77 3.6. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 77 3.6.1. Kết quả định lượng ............................................................................. 77 3.6.2. Kết quả định tính ................................................................................ 87 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 89 Kết luận........................................................................................................ 89 Khuyến nghị ................................................................................................. 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92 PHỤ LỤC .................................................................................................... 95 iv DANH MỤC BẢNG Trang Bảng 3.1. Thống kê điểm các bài kiểm tra trong TN .................................... 81 Bảng 3.2. Bảng so sánh các tham số đặc trưng giữa các lớp ĐC và TN ........ 82 của 2 bài kiểm tra. ........................................................................................ 82 Bảng 3.3. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 1 trong TN ................................... 82 Bảng 3.4. Tần suất điểm bài kiểm tra lần 2 trong TN ................................... 83 Bảng 3.5. Kiểm định X điểm các bài kiểm tra trong TN lần1 ...................... 84 Bảng 3.6. Kiểm định X điểm các bài kiểm tra trong TN lần 2 ..................... 85 Bảng 3.7. Tổng hợp điểm các bài kiểm tra độ bền kiến thức sau TN ............ 86 Bảng 3.8. Bảng so sánh các tham số đặc trưng giữa các lớp ĐC và TN ........ 86 của bài kiểm tra độ bền kiến thức. ................................................................ 86 Bảng 3.9. Bảng tần suất điểm bài kiểm tra độ bền kiến thức......................... 86 v DANH MỤC HÌNH, BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 1.1. Khảo sát về việc GV sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học. 15 Biểu đồ 1.2. Khảo sát về mức độ lồng ghép các kiến thức ngoài vào bài học 16 Hình 2.1. Quang phổ của ánh sáng ............................................................... 30 Hình 2.2. Quang phổ hấp thụ của chất diệp lục……………………………...31 Hình 2.3. Mô hình giải thích lá cây có màu lục ............................................ 32 Hình 2.4. Thí nghiệm về áp suất thẩm thấu và màng bán thấm. .................... 35 Hình 2.5. Thí nghiệm vận chuyển thụ động của CuSO4 và nước ................. 38 Hình 2.6. Thí nghiệm về lực mao dẫn........................................................... 41 Hình 2.7. Liên kết ion trong phân tử NaCl.................................................... 45 Hình 2.8. Liên kết cộng hóa trị trong phân tử O2 và N2 ................................ 45 Hình 2.9. Liên kết hidro ............................................................................... 46 Hình 2.10. Các loại liên kết Van Der Walls .................................................. 46 Hình 2.11. Cấu trúc hóa học của auxin ......................................................... 47 Hình 2.12. Cấu trúc hóa học của gibexerin ................................................... 47 Hình 2.13. Cấu trúc hóa học của nước .......................................................... 50 Hình 2.14. Cấu trúc hóa học của nước……………………………….52 Hình 2.15. Cấu tạo lông hút của rễ ............................................................... 53 Hình 2.16. Cấu tạo đất .................................................................................. 54 Hình 2.17. Các con đường hấp thu nước ở rễ ............................................... 54 Hình 2.18. Con đường vận chuyển nước ở thân ............................................ 56 vi Hình 2.19. Cấu tạo xylem ............................................................................. 56 Hình 2.20. Các con đường thoát hơi nước .................................................... 57 Hình 2.21. Cấu tạo khí khổng ....................................................................... 58 Hình 2.22. Khí khổng ở cây 2 lá mầm .......................................................... 59 Hình 2.23. Khí khổng ở cây 1 lá mầm .......................................................... 59 Hình 2.24. Quá trình trao đổi nước ở cây ..................................................... 65 Hình 2.25. Con đường xâm nhập của các ion vào rễ ..................................... 70 Hình 2.26. Sơ đồ minh họa cách hấp thụ thụ động các chất khoáng ............. 71 Hình 2.27. Sơ đồ minh hoạ cách hấp thụ chủ động các chất khoáng ............. 72 Biểu đồ 3.1. Đồ thị điểm trung bình các bài kiểm tra trong TN .................... 82 Biểu đồ 3.2. Đồ thị tần suất điểm bài kiểm tra lần 1 trong TN ...................... 83 Biểu đồ 3.3. Đồ thị tần suất điểm bài kiểm tra lần 2 trong TN ...................... 83 Biểu đồ 3.4. Đồ thị điểm trung bình của bài kiểm tra sau TN ....................... 86 Đồ thị 3.5. Đồ thị tần suất điểm bài kiểm tra độ bền kiến thức ..................... 87 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Xuất phát từ nhu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay Cùng với sự phát triển vượt bậc của khoa học công nghệ, khối lượng tri thức của nhân loại tăng lên nhanh chóng chỉ trong một thời gian ngắn khiến cho các phương pháp dạy học truyền thống trở nên không còn hiệu quả và không đáp ứng được các nhu cầu của xã hội. Chính điều đó đã đặt ra cho nền giáo dục nước nhà là cần thiết phải có sự thay đổi sâu sắc và toàn diện. Nghị quyết hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành trung ương khóa XI (nghị quyết số 29-NQ/TW) về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo sau 2015 đã định hướng rõ ràng rằng: “Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học.” [20]. Nằm trong lộ trình đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá ở các trường phổ thông theo định hướng phát triển năng lực của học sinh trên tinh thần Nghị quyết 29 - NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Năm học mới 2014-2015, Bộ GD&ĐT chỉ đạo các cơ sở giáo dục khuyến khích giáo viên dạy học theo hướng “tích hợp liên môn” [20]. 1.2. Xuất phát từ điều kiện học tập và ý nghĩa của việc sử dụng kiến thức liên môn Bản thân thế giới tự nhiên là một thể thống nhất, có quan hệ chặt chẽ với nhau, vì thế từ đầu thế kỷ XX đã xuất hiện các khoa học liên ngành, gian ngành hình thành nên những kiến thức đa ngành, liên ngành. Xu hướng hiện nay của khoa học chính là tiếp tục phân hóa sâu song song với tích hợp liên môn, liên ngành ngày càng rộng. 1 Việc giảng dạy các môn khoa học tại trường học hiện nay cần phải phản ánh được chiều hướng phát triển của khoa học trên thế giới, không thể giảng dạy các môn khoa học một cách riêng lẻ như trước. Mặt khác, với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật, lượng kiến thức mới được cập nhật ngày càng nhiều và nhanh, thời gian học tập ở trường lại có hạn nên do đó cần chuyển từ dạy học riêng rẽ sang dạy học tích hợp liên môn vừa giúp học sinh nắm kiến thức một cách toàn diện, nhiều chiều mà còn tiết kiệm được thời gian dạy học tại trường. 1.3. Xuất phát từ đặc điểm của kiến thức Sinh học 11 nội dung Sinh lý thực vật và thực trạng dạy học Sinh học 11 ở các trường THPT Không có bất cứ ngành khoa học nào không có sự tích hợp tri thức của nhiều lĩnh vực. Các khoa học tự nhiên đã chuyển từ tiếp cận “phân tích - cấu trúc” sang tiếp cận “tổng hợp - hệ thống”. Sự thống nhất của các thao tác tư duy phân tích và tổng hợp đã tạo nên tiếp cận “cấu trúc - hệ thống” đem lại cách nhận thức biện chứng về quan hệ giữa các ngành khoa học. Xu thế phát triển của khoa học là ngày càng phân hóa sâu, song song với tích hợp liên môn, liên ngành ngày càng mạnh. Điều đó dẫn đến một tất yếu là không thể giảng dạy các khoa học như các lĩnh vực tri thức riêng lẻ. Sự phát triển của Sinh học cũng không nằm ngoài xu hướng đó. Sinh học là ngành khoa học nghiên cứu sự sống, nhiệm vụ của Sinh học là tìm hiểu bản chất của các nguyên lý và các quá trình trong thế giới sống, khám phá các quy luật sinh học. Bản chất của sự sống là tổng hợp của tất cả các yếu tố vô sinh và hữu sinh của tự nhiên và xã hội, của giới vô cơ và hữu cơ, giữa con người và thiên nhiên, giữa các hiện tượng vật lý, hóa học, khí hậu, thổ nhưỡng,…. Vì vậy, Sinh học là môn khoa học có liên quan chặt chẽ với các môn khoa học khác như Vật lý, Hóa học, Địa lý,… Không những thế, Sinh học còn là bộ môn khoa học thực nghiệm. Các kiến thức Sinh học được hình 2 thành trên cơ sở các thí nghiệm, thực nghiệm của các nhà khoa học và thực tiễn lao động sản xuất cũng như quá trình đấu tranh với thiên nhiên của con người. Con người lại sử dụng chính các kiến thức đã tích lũy được để phục vụ đời sống của mình (chăn nuôi, trồng trọt, y học, bảo vệ môi trường….). Do đó, trong dạy học Sinh học cần đặt nó vào trong mối quan hệ tương tác với các ngành, các chuyên ngành khoa học khác. Ngày nay, trong sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật, đặc biệt là sự phát triển của công nghệ thông tin, kiến thức Sinh học tăng rất nhanh theo thời gian và có nhiều sự đổi mới, cũng như sự xuất hiện của rất nhiều các phân ngành nhỏ mới. Các đặc trưng này đã chi phối việc sử dụng các phương pháp dạy học truyền thống trở nên không còn phù hợp. Nhằm nâng cao hiệu quả học tập của học sinh, rút ngắn thời gian dạy học thì việc sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học Sinh học là một lựa chọn sáng suốt và dần trở thành một xu thế phổ biến. Từ các lý do nêu trên đã gợi cho người viết lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Tích hợp liên môn trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 - THPT”. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng một số chủ đề tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 - THPT nhằm nâng cao hiệu quả học tập của HS. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc tích hợp kiến thức liên môn trong dạy học. 3 - Điều tra, khảo sát việc sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học Sinh học nói chung và Sinh lý thực vật nói riêng của GV. - Phân tích nội dung kiến thức về Sinh lý thực vật - Sinh học 11 THPT nhằm xác định các nội dung có thể sử dụng tích hợp liên môn và các kiến thức Toán, Lý, Hóa,… có liên quan từ đó thiết kế các giáo án, chủ đề sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học. - Thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá hiệu quả và tính khả thi của đề tài. 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu: Học sinh và giáo viên trường THPT Trần Hưng Đạo tham gia các giờ dạy học nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu: Các nội dung tích hợp liên môn trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 – THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu Nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 - THPT. 6. Giả thuyết nghiên cứu Sử dụng tích hợp liên môn trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật Sinh học 11 - THPT sẽ giúp nâng cao hiệu quả học tập của học sinh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: nghiên cứu các tài liệu về lý luận dạy học và các tài liệu liên quan đến tích hợp liên môn. 7.2. Phương pháp điều tra, khảo sát: phương pháp này được sử dụng nhằm thu thập thông tin, tìm hiểu thực tiễn sử dụng tích hợp liên môn của GV trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật - Sinh học 11 - THPT. 4 7.3. Phương pháp thực nghiệm: sử dụng thực nghiệm sư phạm trên hai lớp ĐC và TN nhằm kiểm chứng tính đúng đắn và hiệu quả của đề tài. 8. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần “Mở đầu”, phần “Kết luận”, các danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, sơ đồ, biểu bảng, phần “Nội dung” có cấu trúc như sau: Chương 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài Chương 2. Tích hợp liên môn trong dạy học nội dung Sinh lý thực vật Sinh học 11 - THPT Chương 3. Thực nghiệm sư phạm Kết luận và khuyến nghị 5 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử nghiên cứu dạy học tích hợp Dạy học tích hợp là một quan điểm dạy học hiện nay đang hết sức phổ biến không chỉ trên thế giới mà ngay trong nước ta cũng có rất nhiều các nhà giáo dục đã và đang vận dụng quan điểm này vào việc dạy học ở trường THPT với các công trình tiêu biểu: Nguyễn Thanh Hùng (2006), nghiên cứu vấn đề Tích hợp trong dạy học Ngữ văn [13]. Theo đề tài này, tác giả coi việc tích hợp trong dạy học Ngữ văn là quan điểm, là hình thức, phương pháp, phương tiện đã và đang được các nhà trường phổ thông áp dụng, cụ thể là tích hợp Tập làm văn, Văn học, Ngữ pháp vào trong môn Ngữ Văn. Cuối cùng, tác giả đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học theo chương trình tích hợp đối với môn Ngữ Văn. Lê Trọng Sơn (1999), với đề tài Vận dụng tích hợp giáo dục dân số qua dạy học giải phẫu người ở lớp 9 phổ thông THCS. Theo tác giả, giáo dục dân số được lồng ghép vào môn Giải phẫu sinh lý người là thích hợp nhất cả về độ tuổi của học sinh cũng như nội dung môn học. Ông đã chỉ ra mối quan hệ giữa những tri thức giải phẫu con người và tri thức dân số, từ đó vận dụng quan điểm tích hợp để lồng ghép các kiến thức dân số cần thiết vào các bài học có liên quan. Đó chính là bản chất của giáo dục tích hợp [23]. Trong đề tài Dạy học tích hợp, tác giả Trần Bá Hoành (2003), đưa ra một số khái niệm nền tảng về sư phạm tích hợp, các quan điểm và mục tiêu của sư phạm tích hợp, điều kiện và triển vọng để triển khai dạy học theo hướng tích hợp ở trường phổ thông tại Việt Nam [9]. 6 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi Nguyễn Phúc Chỉnh và Trần Thị Mai Lan (2009), lại đề cập đến Tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học vi sinh vật học (Sinh học 10). Việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong các môn học ở trường phổ thông sẽ đạt được mục tiêu kép vừa nâng cao chất lượng dạy học môn học, vừa góp phần giúp HS định hướng nghề nghiệp sau này. Các tác giả đã nghiên cứu nội dung của phần Vi sinh vật lớp 10, từ đó đưa ra một số nguyên tắc và biện pháp tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học vi sinh vật [5]. Đối với các nhà trường sư phạm, việc vận dụng quan điểm sử dụng kiến thức liên môn trong quá trình đào tạo giáo viên cũng đang là vấn đề nhận được sự quan tâm của rất nhiều những nhà nghiên cứu. Có thể kể ra một số tác giả với các công trình tiêu biểu như: Đinh Quang Báo (2003), với công trình Cơ sở lý luận của việc đào tạo tích hợp khoa học cơ bản và phương pháp dạy học bộ môn ở các trường sư phạm [1]; Lê Đức Ngọc (2005), với đề tài Xây dựng chương trình đào tạo giáo viên dạy tích hợp các môn tự nhiên, các môn xã hội - nhân văn và các môn công nghệ [19]; Nguyễn Đăng Trung (2003), Vận dụng quan điểm tích hợp trong quá trình dạy học môn giáo dục học trong nhà trường sư phạm [24]. Như vậy, việc sử dụng kiến thức liên môn vào dạy học đã và đang thu hút sự quan tâm của không ít những nhà sư phạm ở Việt Nam. Những tác phẩm đó đã góp phần khẳng định dạy học theo quan điểm sử dụng kiến thức liên môn là tất yếu và cần thiết trong nhà trường hiện nay. Có thể nói tích hợp liên môn là một trong những xu thế dạy học hiện đại hiện đang được quan tâm nghiên cứu và áp dụng vào nhà trường ở trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng. Ở nước ta, từ thập niên 90 của thế kỷ XX trở lại đây, vấn đề xây dựng môn học tích hợp ở những mức độ khác nhau mới thực sự được tập trung nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng vào nhà trường phổ thông, chủ yếu ở bậc Tiểu học và cấp THCS. Trước đó, tinh 7 thần giảng dạy tích hợp chỉ mới được thực hiện ở các mức độ thấp như liên hệ, phối hợp các kiến thức, kĩ năng thuộc các môn học hay phân môn khác nhau để giải quyết một vấn đề dạy học. Hiện nay, xu hướng tích hợp vẫn đang được tiếp tục nghiên cứu, thử nghiệm và áp dụng vào đổi mới chương trình và SGK THPT. Bài toán đang đặt ra trong lĩnh vực lí luận và phương pháp dạy học bộ môn là phải tiếp cận, nghiên cứu và vận dụng dạy học tích hợp vào dạy học nhằm hình thành và phát triển năng lực cho HS một cách có hiệu quả hơn, góp phần thực hiện tốt mục tiêu giáo dục và đào tạo của bộ môn. 1.2. Cơ sở lý luận 1.2.1. Tổng quan dạy học tích hợp Trào lưu sư phạm tích hợp xuất phát từ quan niệm về quá trình học tập, trong đó toàn thể các quá trình học tập góp phần hình thành ở HS những năng lực rõ ràng, có dự tính. Thông qua những hoạt động tích hợp, HS học cách phối hợp các kiến thức, kĩ năng và thao tác đã lĩnh hội một cách riêng rẽ với nhau để giải quyết một tình huống có vấn đề. Khái niệm năng lực ở đây được hiểu là một khái niệm tích hợp bao hàm cả những nội dung, những hoạt động cần thực hiện và những tình huống trong đó diễn ra các hoạt động. Theo ý nghĩa đó, năng lực được định nghĩa là sự tích hợp các kĩ năng (các hoạt động) tác động một cách thích hợp và tự nhiên lên các nội dung trong một loại tình huống cho trước để giải quyết những vấn đề do tình huống này đặt ra. Năng lực này là một hoạt động phức hợp đòi hỏi sự tích hợp, phối hợp các kiến thức và kĩ năng, chứ không phải là sự tác động các kĩ năng riêng rẽ lên một nội dung. Khoa sư phạm tích hợp nhấn mạnh dạy cách tìm tòi sáng tạo và cách vận dụng kiến thức vào các tình huống khác nhau. Tức là, dạy cho HS biết cách sử dụng kiến thức và kĩ năng của mình để giải quyết những tình huống cụ thể, có ý nghĩa nhằm hình thành, phát triển năng lực học tập của HS. Đồng 8 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi thời chú ý xác lập mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng khác nhau của các môn học hay các phân môn khác nhau để bảo đảm cho HS khả năng huy động có hiệu quả những kiến thức và năng lực của mình vào giải quyết các tình huống tích hợp. Dạy học tích hợp liên môn thuộc về nội dung dạy học chứ không phải là phương pháp dạy học. Còn tại sao phải dạy học theo hướng tích hợp liên môn thì đó là do yêu cầu của mục tiêu dạy học phát triển năng lực HS, đòi hỏi HS phải biết vận dụng kiến thức vào giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề trong thực tiễn, bao gồm cả tự nhiên và xã hội, đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức tổng hợp, liên quan đến nhiều môn học. Vì vậy, dạy học cần phải tăng cường theo hướng tích hợp liên môn. 1.2.2. Khái niệm về dạy học tích hợp Tích hợp (integration) có nghĩa là sự hợp nhất, sự hoà nhập, sự kết hợp. Khái niệm tích hợp có thể hiểu một cách khái quát là:“sự hợp nhất hay là sự nhất thể hoá đưa tới một đối tượng mới như là một thể thống nhất trên những nét bản chất nhất của các thành phần đối tượng, chứ không phải là một phép cộng giản đơn những thuộc tính của các thành phần ấy”. Hiểu như vậy, tích hợp có hai tính chất cơ bản, liên hệ mật thiết với nhau, quy định lẫn nhau, là tính liên kết và tính toàn vẹn. Liên kết phải tạo thành một thực thể toàn vẹn, không còn sự phân chia giữa các thành phần kết hợp. Tính toàn vẹn dựa trên sự thống nhất nội tại các thành phần liên kết, chứ không phải sự sắp đặt các thành phần bên cạnh nhau. Không thể gọi là tích hợp nếu các tri thức, kĩ năng chỉ được tiếp thu, tác động một cách riêng rẽ, không có sự liên kết, phối hợp với nhau trong lĩnh hội nội dung hay giải quyết vấn đề, tình huống. 9 Trong lí luận dạy học, tích hợp được hiểu là “sự kết hợp một cách hữu cơ, có hệ thống, ở những mức độ khác nhau các kiến thức, kĩ năng thuộc các môn học khác nhau hoặc các hợp phần của bộ môn thành một nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lí luận và thực tiễn được đề cập đến trong các môn học hoặc các hợp phần của bộ môn đó”. Trong Chương trình THPT, môn Ngữ văn, năm 2002 của Bộ Giáo dục và đào tạo, khái niệm tích hợp cũng được hiểu là “sự phối hợp các tri thức gần gũi, có quan hệ mật thiết với nhau trong thực tiễn, để chúng hỗ trợ và tác động vào nhau, phối hợp với nhau nhằm tạo nên kết quả tổng hợp nhanh chóng và vững chắc.” [3,tr.27]. Còn theo Xavier Roegiers, “Sư phạm tích hợp là một quan niệm về quá trình học tập góp phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính trước những điều cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập tương lai hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động. Như vậy, sư phạm tích hợp nhằm làm cho quá trình học có ý nghĩa” [28]. Ngoài những hoạt động học tập riêng lẻ cần thiết cho các năng lực riêng lẻ, sư phạm tích hợp còn dự tính những hoạt động tích hợp trong đó học sinh học cách sử dụng phối hợp những kiến thức, những kỹ năng, những thao tác đã lĩnh hội một cách rời rạc để giải quyết tình huống có ý nghĩa trong thực tế. Sư phạm tích hợp gọi những năng lực và mục tiêu đó là năng lực tích hợp và mục tiêu tích hợp. Như vậy, theo quan điểm của Xavier Roegier, năng lực là cơ sở của khoa sư phạm tích hợp, gắn học với hành. Phạm Văn Lập (2004) lại cho rằng, “tích hợp có nghĩa là những kiến thức, kỹ năng học được ở môn này, phần này của môn học được sử dụng như những công cụ để nghiên cứu học tập trong môn học khác, trong các phần khác của cùng môn học. Thí dụ, toán học được sử dụng như một công cụ đắc 10 Ket-noi.com Ket-noi.com kho kho tai tai lieu lieu mien mien phi phi lực trong nghiên cứu sinh học. Tin học được sử dụng như một công cụ để mô hình hóa các quá trình sinh học…” [17]. Hiện tại có 4 quan điểm tích hợp khác nhau đối với các môn học: - Quan điểm “đơn môn”: chương trình học tập được xây dựng theo hệ thống riêng biệt. Các môn học được tiếp cận một cách riêng rẽ. - Quan điểm “đa môn”: thực chất là những vấn đề được nghiên cứu theo những quan điểm khác nhau, nghĩa là theo những môn học khác nhau. Theo quan điểm này, các môn học được tiếp cận một cách riêng rẽ, chỉ gặp nhau ở một số thời điểm trong nghiên cứu các đề tài. - Quan điểm “liên môn”: trong dạy học, có những tình huống chỉ có thể được giải quyết hợp lý qua sự tích hợp của nhiều môn học. Ở đây, các quá trình học tập sẽ không được đề cập một cách rời rạc mà phải liên kết với nhau xung quanh vấn đề phải giải quyết. - Quan điểm “xuyên môn”: theo quan điểm này, có thể phát triển những kỹ năng cho người học, kỹ năng đó có thể sử dụng trong nhiều môn học, trong nhiều tình huống. Có rất nhiều những định nghĩa khác nhau về dạy học tích hợp liên môn nhưng các cách định nghĩa này lại thống nhất biện chứng với nhau mục tiêu chính là trong cùng một đơn vị thời gian học tập, HS có thể tiếp thu được một nội dung kiến thức nhưng được nhìn dưới góc độ của nhiều môn học khác nhau và sử dụng các kiến thức đó để giải quyết mục tiêu bài học. Thông qua những nhận định trên, chúng tôi tự rút ra khái niệm về tích hợp liên môn trong dạy học: “ Tích hợp liên môn là một quan niệm dạy học hiện đại. Tích hợp liên môn là sự lồng ghép, sự kết hợp những nội dung kiến thức, kỹ năng của các môn học khác theo những cách khác nhau vào môn học mục tiêu để giải quyết 11
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan