Tiết 77
Văn bản
SÔNG NƯỚC CÀ MAU
( Trích Đất rừng Phương Nam ) - Đoàn Giỏi
I – MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT
- Bổ sung kiến thức về tác giả và tác phẩm văn học hiện đại.
- Hiểu và cản nhận được sự phong phú và độc đáo của thiên nhiên sông nước
Cà Mau, qua đó thấy được tình cảm gắn bó của tác giả đối với vùng đất này.
- Thấy được hình thức nghệ thuật độc đáo được sử dụng trong đoạn trích.
II – TRỌNG TÂM KIẾN THỨC, KỸ NĂNG
1. Kiến thức
- Sơ giản về tác giả và tác phẩm Đất rừng phương Nam.
- Vẻ đẹp của thiên nhiên và cuộc sống con người một vùng đất phương Nam.
- Hiểu biết hơn về vị trí địa lý, lịch sử và con người Cà Mau.
- Tác dụng của một số biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích.
2. Kỹ năng:
- Nắm bắt nội dung văn bản truyện hiện đại có yếu tố miêu tả kết hợp thuyết
minh.
- Đọc diễn cảm phù hợp với nội dung văn bản.
- Nhận biết các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản và vận
dụng chúng khi làm văn miêu tả cảnh thiên nhiên.
- Nhận biết các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong văn bản và vận dụng
chúng khi làm văn miêu tả cảnh thiên nhiên.
*Kĩ năng sống:
+ Giao tiếp phản hồi lắng nghe cảm nhận trình bày suy nghĩ của
bản thân về nội dung và nghệ thuật của truyện.
* GDMT: Liên hê ê. Môi trường tự nhiên hoang dã.
3.Thái độ:
- Có tình yêu quê hương đất nước .
- Có ý thức tôn trọng văn hóa và gìn giữ bảo vệ danh lam thắng cảnh, bảo vệ
tài nguyên môi trường.
II/ PHƯƠNG PHÁP:
Đọc, nêu vấn đề, vấn đáp, phân tích, bình giảng, tổng hợp.
III/ CHUẨN BỊ:
1/ Đối với GV:
+ Soạn bài
+ Đọc sách giáo viên và sách bài soạn, bản đồ Việt Nam.
+ Nghiên cứu về lịch sử địa phương tỉnh Cà Mau
+ Ảnh chân dung nhà văn Đoàn Giỏi, tranh ảnh thiên nhiên sông nước Cà
Mau.
2/ Đối với Học sinh:
Soạn bài, SGK.
III./ TIẾN TRÌNH GIỜ DẠY:
1/ Ổn định lớp: Giáo viên kiểm tra sĩ số và chấn chỉnh nề nếp của lớp.
2/ Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra vở bài soạn của học sinh
Kiểm tra bài cũ lồng ghép trong quá trình dạy bài mới.
3/ Bài mới:
Tổ quốc tôi như một con tàu
Mũi thuyền xé sóng mũi Cà Mau
Mảnh đất Cà Mau xinh tươi và đẹp giàu đã trở thành nguồn cảm hứng bất
tận của nhiều nhà văn, nhà thơ nhạc sĩ...
Vậy dựa vào kiến thức về địa lý em hãy xác định vị trí của tỉnh Cà Mau.
Giáo viên treo bản đồ địa lí Việt Nam và chỉ vào địa lí Cà Mau.
HS Trả lời
GV: Đây là tỉnh Cà Mau điểm cực nam cuối cùng của Tổ quốc cách thủ đô
Hà Nội thân yêu của chúng ta khoảng 2000 km về phía nam. Cà Mau thuộc vùng
Tây Nam Bộ cách thành phố Hồ Chí Minh khoảng 412 km về phía nam. Với vị trí
địa lý phía đông giáp với biển Đông, phía tây giáp với biển Đông và vịnh Thái Lan,
phía bắc giáp với Kiên Giang và Bạc Liêu.
Hôm nay, chúng ta sẽ được đến với vùng Cà Mau để tìm hiểu xem vùng đất
này có gì hấp dẫn, riêng biệt so với vùng đất liền của chúng ta qua bài học “Sông
nước Cà Mau” của tác giả Đoàn Giỏi.
Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: HDHS đọc, tìm hiểu chung.
Nội dung cần đạt
I ĐỌC, TÌM HIỂU CHUNG:
PP vấn đáp. KT động não.
- Nêu những hiểu biết của em về tác giả? tác 1.Tác giả:
phẩm?
- Tác giả Đoàn Giỏi ( 1925 - 1989) quê
GV: Giới thiệu
ở tỉnh Tiền Giang.
Tác giả tên khai sinh là Đoàn Giỏi ( 1925- Ông viết văn từ thời kháng chiến chống
1989) ngoài ra còn có bút danh là Nguyễn Hoài, Pháp.
Nguyễn Phú Lễ. Quê ở Châu Thành – Tiền
Giang.
Trong những năm chống thực dân Pháp,
Đoàn Giỏi công tác trong ngành an ninh rồi làm
công tác thông tin văn nghệ.Tập kết ra bắc, từ
năm 1955 ông chuyển sang làm sáng tác và biên
tập sách báo. Đoàn Giỏi là Uỷ viên BCH Hội
nhà văn Việt Nam các khóa I,II,III.
Ông thường viết về thiên nhiên và
cuộc sống con người Nam Bộ.
Đề tài sáng tác thường viết cho thiếu nhi , giàu
sức lôi cuốn hấp dẫn bởi chất hồn nhiên trong
trẻo và đậm đà hơi thở của vùng đất phương
Nam.
Các tác phẩm chính : Những dòng chư máu
Nam Kì 1940 (kí, 1948); Chiến sĩ Tháp Mười 2. Tác phẩm:
(kịch thơ, 1949),Cá bống mú( truyện ,1956),
Đất rừng phương Nam ( truyện, 1957)
- Bài văn Sông nước Cà Mau trích
chương 18 của tác phẩm Đất rừng
- GV giới thiệu cách đọc sau đó đọc mẫu đoạn phương Nam (1957) là truyện dài nổi
1.
tiếng nhất của Đoàn Giỏi.
- Yêu cầu đọc: giọng hăm hở, liệt kê, giới thiệu
nhấn mạnh các tên riêng.
GV cho HS tìm hiểu chú thích 3,5,10,11,12,15.
3. Đọc và giải nghĩa từ khó:
G/V- Em hãy nhận xét về ngôi kể và vị trí người
miêu tả?
- Tác dụng của ngôi kể?
- Ngôi kể thứ nhất: Nhân vật bé An đồng thời
là người kể chuyện, kể những điều mắt thấy, tai
nghe.
Vị trí người miêu tả là người ở trên thuyền,
dọc theo dòng sông, là người đang tận mắt
chứng kiến những cảnh vật đang hiện lên trên
dòng sông và hai bên bờ sông . Cảnh miêu tả vì
vậy trở lên sinh động cụ thể như một cuộn phim
quay chậm diễn ra trước mắt người đọc.
G/V- Hãy cho biết bố cục của văn bản? Nội
dung của mỗi đoạn?
4. Bố cục:
Văn bản chia làm 3 đoạn:
+ Đoạn 1: Từ đầu đến....”lặng lẽ một
màu xanh đơn điệu”
Những ấn tượng chung về cảnh sông
nước Cà Mau.
+ Đoạn 2: Tiếp theo đến...khói sóng
ban mai.
Cảnh kênh rạch, sông nước được
giới thiệu tỉ mỉ, cụ thể, thấm đậm màu
sắc địa phương.
+ Đoạn 3: Phần còn lại
Hoạt động 2:HD HS tìm hiểu chi tiết.
Đặc tả cảnh chợ Năm Căn.
II.ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN:
PP vấn đáp, phân tích tổng hợp , KT động não.
1. Giới thiệu chung về sông nước Cà
HS : Đọc đoạn văn từ “ Càng đổ dần về Mau:
hướng mũi Cà Mau đến một màu xanh đơn
điệu”
Cảnh sông nước Cà Mau được giới thiệu như
thế nào?
- Một vùng sông ngòi kênh rạch rất nhiều, bủa
giăng chằng chịt như mạnh nhện.
- Màu sắc riêng biệt: Màu xanh của trời, nước,
cây, lá rừng tạo thành một thế giới xanh, xanh
bát ngát.
- Âm thanh rì rào của gió, rừng, sóng biển đều
ru vỗ triền miên
Nét đặc sắc về nghệ thuật trog đoạn văn trên ?
- Biện pháp so sánh : Chi chít như mạng nhện
- Điệp từ, tính từ chỉ màu sắc, cảm nhận bằng - Kênh rạch, sông ngòi: dày đặc NT:So sánh
thị giác, thính giác
- Màu sắc: xanh
điệp từ,
- Tiếng sóng
tính từ
Chỉ màu sắc
?- Em hình dung như thế nào về cảnh sông nước
Cà Mau qua ấn tượng ban đầu của tác giả?
Thiên nhiên còn hoang sơ, đầy hấp
dẫn và bí ẩn.
2. Cảnh kênh rạch, sông ngòi:
G/V- Hãy tìm những danh từ riêng trong đoạn
văn?
- Cách đặt tên: Chà Là, Cái Keo, Bảy Háp, Mái
Giầm, Ba khía, Bọ Mắt, Năm Căn
HS : Làm bài tập trăc nghiệm:
Người Cà Mau quen gọi tên đất, tên sông theo
cách nào?
A.Theo danh từ mĩ lệ;
B.Theo thói quen đời sống;
C.Theo cách của ông cha để lại;
D.Theo đặc điểm riêng biệt của đất, của sông.
Đáp án: D
?- Em có nhận xét gì về cách đặt tên?
Cái tên dân dã mộc mạc theo lối dân gian. Những - Cách đặt tên : Theo đặc điểm riêng
cái tên rất riêng ấy góp phần tạo nên màu sắc địa biệt của nó.
phương không thể trộn lẫn với các vùng sông nước
khác
Nghệ thuật : Miêu tả, thuyết minh
?- Những địa danh đó gợi ra đặc điểm gì về thiên
nhiên và cuộc sống Cà Mau?
?- Đoạn văn có phải hoàn toàn thuộc văn miêu tả
không? Vì sao?
- Đoạn văn không chỉ tả cảnh mà còn xen kẻ thể
loại văn thuyết minh. Giới thiệu cụ thể, chi tiết về
cảnh quan, tập quán, phong tục một vùng đất nước
Thiên nhiên phong phú đa dạng,
GV: Tích hợp lịch sử Cà Mau
hoang sơ gắn bó với cuộc sống lao
Cà Mau là vùng đất trẻ mới được khai phá cách động của con người.
đây khoảng 300 năm .Qua nhiều lần thay đổi địa
giới hành chính ngày 1/1/1997 Cà Mau được chia
tách ra từ tinhhr Minh Hải cũ gồm Cà Mau và Bạc * Tả cảnh dòng sông Năm Căn:
Liêu.
Tên gọi Cà Mau được hình thành do người Khơ
me gọi vùng đất này là “ Tưk Kha – Mau” nói trại
đi là Cà Mau hoặc Khơ Mâu có nghĩa là nước đen.
Do nước đen là màu nước đặc trưng của lá tràm
rừng U Minh bạt ngàn rụng xuống làm đổi màu
nước.
Do mạng lưới sông ngòi, kênh rạch chăng chịt nên ở
đây giao thông đường thủy rất phát triển . Đây cúng
là điểm riêng biệt của vùng sông nước so với vùng đất
liền của chúng ta. Chính nét riêng này cùng với thiên
nhiên hoang sơ đầy bí ẩn và những thắng cảnh nổi
tiếng đã tạo nên điểm du lich khá hẫm dẫn đối với
những ai thích khám phá vùng sông nước.
Ảnh Đất Mũi – Cà Mau
Đây là nơi cắm mốc tọa độ cuối cùng của Việt Nam
8037’30 vĩ Bắc, 104043’ kinh Đông thuộc địa phận xã
Đất Mũi huyện Ngọc Hiển. Ngọc Hiển là tên một thầy
giáo có công lao rất lớn trong cuộc kháng chiến chống
thực dân Pháp .
Ảnh Hòn Khoai - Cà Mau
GV: Bình
Truyện kể rằng khi những cư dân Việt đầu tiên đặt
chân lên vùng đất này tìm nước ngọt để uống họ phát
hiện rằng ở đó có rất nhiều khoai. Vì vậy họ đặt tên là
đảo Hòn Khoai. Nơi đây còn gắn liền với cuộc khởi
nghĩa Hòn Khoai do thầy giáo Phan Ngọc Hiển lãnh
đạo thành công.
Ảnh hòn Đá Bạc – Cà Mau
Gọi là hòn Đá Bạc vì ở đó có rất nhiều đá màu bạc.
Đây là ảnh chùa Khơ me tọa lạc tại thành phố Cà
Mau.
Chùa Khơ me- Cà Mau
Và đây là cảng hàng không Cà Mau
Cảng hàng không Cà Mau
?- Dòng sông và rừng đước Năm Căn được tác giả
miêu tả bằng những chi tiết nổi bật nào?
- Dòng sông: Nước ầm ầm đổ ra biển ngày đêm như
thác; cá hàng đàn đen trũi như người bơi ếch giữa
những đầu sóng trắng.
- Rừng đước: Dựng cao ngất như hai dãy trường
thành vô tận; cây đước ngọn bằng tăm tắp, lớp này
chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông, đắp từng bậc
màu xanh..
Tượng đài, hình ảnh cây đước tại trung tâm tp Cà Mau.
Rừng đước đã trở thành biểu tượng tượng trưng cho - Dòng sông
NT: So sánh, động
sự hiên ngang, dũng mãnh của người Cà Mau.
từ mạnh
- Rừng đước
GV: Theo em cách tả cảnh ở đây có gì độc đáo.
Tác dụng của cách tả này?
- Dùng nhiều phép so sánh:( nước... như thác; cá...
như người bơi ếch; đước... như hai dãy trường thành
vô tận)
- Tác giả tả trực tiếp bằng thị giác, thính giác. Dùng
nhiều so sánh Khiến cảnh hiện lên cụ thể, sinh
động.
?- Đoạn văn tả cảnh sông và đước Năm Căn đã tạo
nên một thiên nhiên như thế nào trong tâm tưởng của
em?
?- Em có nhận xét gì về cách dùng động từ của tác
giả ở câu văn: "Thuyền chúng tôi chèo thoắt qua
kênh bọ mắt, đổ ra con sông cửa lớn, xuôi về Năm
Căn".
Thiên nhiên mang vẻ đẹp hùng vĩ,
-Một câu văn dùng tới 3 động từ (thoát, đổ, xuôi) chỉ nên thơ, trù phú, một vẻ đẹp chỉ có
các trạng thái hoạt động khác nhau của con thuyền thời xa xưa.
trong những không gian khác nhau.
- Thoắt qua : Diễn tả trạng thái vượt qua nơi khó
khăn, nguy hiểm.
- Đổ ra: Diễn tả trạng thái từ nơi hẹp(kênh nhỏ) ra nơi
rộng (sông lớn)
- Xuôi: Diễn tả trạng thái thuyền nhẹ nhàng trên dòng
nước êm ả. Cách dùng từ như vậy vừa tinh tế, vừa
chính xác nó diễn tả trình tự xuôi theo dòng chảy của
con thuyền.
* GV: Cà Mau không chỉ độc đáo ở cảnh thiên
nhiên sông nước mà còn hấp dẫn ở cảnh sinh hoạt
cộng đồng nơi chợ búa.
?- Quang cảnh chợ Năm Căn vừa quen thuộc, vừa lạ
lùng hiện lên qua các chi tiết điển hình nào?
- Quen thuộc: Giống các chợ kề bên vùng Nam Bộ,
lều lá nằm cạnh nhà tầng; gỗ chất thành đống, rất
nhiều thuyền trên bến.
- Lạ lùng: Nhiều bến, nhiều lò than hầm, gỗ đước;
nhà bè như những khu phố nổi, như chợ nổi trên
sông; bán đủ thứ, nhiều dân tộc.
?- Ở đoạn văn trước tác giả chú ý đến miêu tả, ở
đoạn văn này tác giả chú ý đến kể chuyện. ở đây
bút pháp kể được tác giả sử dụng như thế nào?
Tác giả chú trọng liệt kê hàng loạt chi tiết về chợ năm
Căn.
3. Tả cảnh chợ Năm Căn:
?- Qua cách kể của tác giả, em hình dung như thế
nào về chợ Năm Căn?
GV cho HS thảo luận:
- Quen thuộc: NT: So sánh, miêu tả
Tìm những chi tiết thể hiện sự tấp nập, đông vui , - Lạ lùng:
trù phú và độc đáo của chợ Năm Căn?
Nghệ thuật tả cảnh chợ của tác giả?
- Sự đông vui trù phú: Ngững đống gỗ chất cao
như núi, những cột đáy, thuyền chài, thuyền buôn
dập dềnh trên sóng, những bến vận hà nhộn nhịp,
những lò than hầm gỗ đước, những ngôi nhà bè
đêm sáng rực... như những khu phổ nổi.
Cảnh tượng đông vui tấp nập, hấp
- Sự độc đáo: Chợ họp trên sông, mua vật dụng dẫn.
không cần ra khỏi thuyền, người bán hàng thuộc
nhiều dân tộc khác nhau: người Hoa, Miên
Nghệ thuật : Từ láy, so sánh, liệt kê
Quan sát kĩ lưỡng, nhận xét tinh tế.
Hoạt động 3
III. TỔNG KẾT:
?- Qua đoạn trích Sông nước Cà Mau, Em cảm nhận 1. Nội dung:
được gì về vùng đất?
- Thiên nhiên phong phú hoang sơ
?- Em có nhận xét gì về tác gỉa qua văn bản này?
mà tươi đẹp; Sinh hoạt độc đáo mà
?- Em học tập được gì từ nghệ thuật tả cảnh của tác hấp dẫn.
giả?
- Tình yêu đất nước sâu sắc và vốn
hiểu biết rất phong phú đã giúp tác
giả miêu tả, giới thiệu sông nước Cà
Mau tường tận, hấp dẫn đến như vậy.
2. Nghệ thuật:
GV: Bình
Ngôi kể thứ nhất( tôi), trực tiếp
quan sát, miêu tả cảnh từ trên thuyền
Sông nước Cà Mau là một đoạn trích độc đáo và hấp
Sử dụng nhiều phương thức và
dẫn thể hiện sự am hiểu, tấm lòng gắn bó của nhà văn thủ pháp miêu tả( quan sát, so sánh,
Đoàn Giỏi với thiên nhiên và con người vùng đất Cà tưởng tượng), nhất là việc huy động
Mau.
nhiều giác quan để cảm nhận và tô
Thiên nhiên phong phú hoang sơ mà tươi đẹp, sinh đậm ấn tượng
hoạt độc đáo và hấp dẫn .Đã từ lâu mảnh đất Cà Mau
.
– cực nam của Tổ quốc đã trở thành nguồn cảm hứng 4. Ghi nhớ : ( SGK- Tr23)
bất tận cho nhiểu nhà thơ, nhà văn.
“ Tổ quốc tôi như một con tàu
Mũi thuyền xé sóng- Mũi Cà Mau”
( Xuân Diệu- Mũi Cà Mau)
Đi đâu cúng nhớ quê hương
Ở đâu lòng cúng mến thương đất này
“Bồng bềnh sông rợn trời mây
Gió ru dừa nước, đước say bãi bồi”
(Tố Hữu- Một thoáng Cà Mau)
Hoạt động 4:
IV. LUYỆN TẬP:
Viết đoạn văn nêu cảm nhận của em
về vùng Cà Mau qua bài Sông nước
Cà Mau (Khoảng 5 câu).
* Dặn dò : HS về học nội dung bài học;
+ Làm bài tập sgk trang 23;
+Xem trước bài “So sánh”.
- Xem thêm -