Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn I
Më ®Çu
1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
N«ng nghiÖp lµ mét trong hai ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt chñ yÕu, gi÷ vÞ trÝ
quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nã cµng trë lªn quan träng ®èi víi mét
quèc gia víi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n vµ gÇn 70% lao ®éng lµm viÖc
trong c¸c ngµnh thuéc lÜnh vùc n«ng nghiÖp nh ®Êt níc ViÖt Nam ta.
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n, kinh tÕ
hé gia ®×nh gi÷ vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu. Nã lµ ®¬n vÞ kinh tÕ ®Æc thï
vµ phï hîp víi thùc tr¹ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë níc ta hiÖn nay.
Trong nh÷ng n¨m qua, cïng víi sù chuyÓn ®æi m¹nh mÏ vÒ c¬ cÊu tæ chøc qu¶n
lý kinh tÕ cña Nhµ níc, kinh tÕ hé ®îc coi träng vµ nã ®· thóc ®Èy sù ph¸t triÓn
cña ngµnh n«ng nghiÖp níc ta, ®a níc ta tõ chç thiÕu l¬ng thùc thùc phÈm trë
thµnh níc cã khèi lîng g¹o xuÊt khÈu ®øng thø hai trªn thÕ giíi.
Nh vËy kinh tÕ hé ®· tá ra lµ mét ®¬n vÞ kinh tÕ phï hîp víi ®Æc thï trong
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nã gãp phÇn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm vµ x©y dùng
cuéc sèng míi ë n«ng th«n, ®¸p øng tèt nhu cÇu ngµy cµng cao vµ phong phó
cña con ngêi vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm.
MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua kinh tÕ hé ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to
lín, song chÝnh trong b¶n th©n nã vÉn ®ang tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn c¬ b¶n
cÇn gi¶i quyÕt ®ã lµ:
- S¶n xuÊt trong kinh tÕ hé hiÖn nay chñ yÕu lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp, yªu cÇu øng dông khoa häc, kü thuËt vµo s¶n xuÊt bÞ k×m h·m bëi
diÖn tÝch ®Êt manh món, quy m« nhá do kÕt qu¶ cña viÖc chia ®Êt b×nh qu©n.
- M©u thuÉn gi÷a t¨ng d©n sè vµ thiÕu viÖc lµm, kÕt hîp víi tÝnh thêi vô
trong n«ng nghiÖp t¹o ra hiÖn tîng d thõa lao ®éng, dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao
®éng b×nh qu©n thÊp.
- T×nh tr¹ng thiÕu kiÕn thøc, thiÕu vèn ®Çu t ®ang lµ t×nh tr¹ng chung cña
c¸c hé gia ®×nh nªn khi cã chÝnh s¸ch cho vay vèn hé còng kh«ng biÕt sö
dông sao cho cã hiÖu qu¶.
TiÒn Phong lµ mét x· thuéc HuyÖn Thêng TÝn - TØnh Hµ T©y nÒn s¶n
xuÊt cña x· nãi chung vÉn chñ yÕu dùa vµo n«ng nghiÖp. Kinh tÕ n«ng nghiÖp
nãi chung vµ kinh tÕ n«ng hé cña x· nãi riªng ®ang dÇn ph¸t triÓn theo ®µ ph¸t
-1-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
triÓn chung cña c¶ níc nhng nã còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng m©u thuÉn tån
t¹i cÇn ®îc gi¶i quyÕt.
XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®ã chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi:
"Thùc tr¹ng vµ mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé t¹i x·
TiÒn Phong - HuyÖn Thêng TÝn -TØnh Hµ T©y".
1.2. Môc tiªu nghiªn cøu ®Ò tµi
- HÖ thèng hãa nh÷ng lý luËn vµ thùc tiÔn trong vµ ngoµi níc vÒ ph¸t
triÓn kinh tÕ hé, tõ ®ã gióp ta hiÓu râ vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ quan ®iÓm, chÝnh s¸ch
cña §¶ng vµ Nhµ níc.
- N¾m ®îc thùc tr¹ng kinh tÕ n«ng hé cña ®Þa ph¬ng nghiªn cøu vµ t×m ra
nh÷ng nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë ®Þa bµn nghiªn cøu.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé t¹i ®Þa bµn nghiªn
cøu.
1.3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu
1.3.1. §èi tîng nghiªn cøu
- Nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ hé
- Hé n«ng d©n thuéc ®Þa bµn x· TiÒn Phong - Thêng TÝn - Hµ T©y.
1.3.2. Ph¹m vi nghiªn cøu
- VÒ kh«ng gian: Nghiªn cøu t×nh h×nh kinh tÕ hé trong ph¹m vi x· TiÒn
Phong - Thêng TÝn - Hµ T©y.
- VÒ thêi gian:
+ Thu thËp sè liÖu, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ t×nh h×nh trong 3 n¨m 2000 -2002.
+ Thêi gian thùc tËp 10/02/2003 ®Õn 10/06/2003.
-2-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn II
C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi
2.1. Mét sè lý luËn vÒ kinh tÕ hé n«ng d©n
2.1.1. Mét sè kh¸i niÖm vÒ hé n«ng d©n vµ kinh tÕ n«ng hé
2.1.1.1 Kh¸i niÖm hé n«ng d©n
Hé n«ng d©n ®· cã vµ tån t¹i tõ rÊt l©u, nã g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña
x· héi loµi ngêi vµ tr¶i qua víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Nã lµ mét trong
nh÷ng ®èi tîng ®îc c¸c nhµ khoa häc, c¸c tæ chøc trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau
quan t©m. §øng ë mçi gãc ®é kh¸c nhau, hä ®a ra nh÷ng quan ®iÓm kh¸c
nhau vÒ hé.
- Trong mét sè tõ ®iÓn chuyªn ngµnh kinh tÕ ngêi ta ®· ®Þnh nghÜa vÒ
hé nh sau: "Hé lµ tÊt c¶ ng÷ng ngêi sèng chung mét m¸i nhµ, nhãm ngêi ®ã
bao gåm c¶ nh÷ng ngêi cïng chung mét huyÕt téc vµ nh÷ng ngêi lµm
c«ng".
- Trªn ph¬ng diÖn thèng kª, Liªn Hîp Quèc cho r»ng: "Hé lµ nh÷ng ngêi
cïng sèng chung mét m¸i nhµ, cïng ¨n chung vµ cã chung mét ng©n quü"
- Theo Raul Hunnena Gi¸o s ®¹i häc Tæng hîp Lisbon th×: "Hé lµ nh÷ng
ngêi cïng chung huyÕt téc, cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau trong qu¸ tr×nh s¸ng
t¹o ra s¶n phÈm ®Ó b¶o tån chÝnh b¶n th©n vµ céng ®ång"
- VÒ hé n«ng d©n th× theo Gi¸o s Fnan Kellis -1988: " Hé n«ng d©n lµ
c¸c n«ng hé thu ho¹ch c¸c ph¬ng tiÖn sèng tõ ruéng ®Êt, sö dông chñ yÕu lao
®éng gia ®×nh trong s¶n xuÊt n«ng tr¹i, n»m trong hÖ thèng kinh tÕ réng h¬n
nhng c¬ b¶n ®îc ®Æc trng b»ng viÖc tham gia mét phÇn trong thÞ trêng ho¹t
®éng víi mét tr×nh ®é kh«ng cao.
2.1.1.2. Kh¸i niÖm kinh tÕ hé n«ng d©n
Th«ng thêng trong mçi qu¸ tr×nh nghiªn cøu vÒ hé n«ng d©n ®Òu bao
hµm c¶ nghiªn cøu vÒ kinh tÕ n«ng hé. Gièng nh hé gia ®×nh, hé n«ng d©n
còng ®îc x¸c ®Þnh díi nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau, song dï xem xÐt ë gãc ®é
nµo th× b¶n chÊt cña nã vÉn kh«ng thay ®æi.
Theo "kinh tÕ hé n«ng d©n" XB n¨m 2000 cña TS. §ç V¨n ViÖn vµ Th.S
§Æng V¨n TiÕn th×: " Kinh tÕ hé n«ng d©n lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ c¬ së
cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Trong ®ã c¸c nguån lùc s¶n xuÊt nh ®Êt ®ai, lao ®éng,
-3-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
tiÒn vèn vµ t liÖu s¶n xuÊt ®îc coi lµ cña chung ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt, cã
chung ng©n quü, ngñ chung mét nhµ, ¨n chung, mäi quyÕt ®Þnh trong s¶n xuÊt
kinh doanh lµ tïy thuéc vµo chñ hé. §îc Nhµ níc thõa nhËn, hç trî vµ t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn.
Kinh tÕ hé vµ kinh tÕ gia ®×nh lµ hai ph¹m trï nhng cã quan hÖ víi
nhau. NÕu nh kinh tÕ gia ®×nh ®îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi kinh tÕ tËp thÓ
th× kinh tÕ hé ®îc coi lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña mét ®¬n vÞ
kinh tÕ ®éc lËp. NÕu gia ®×nh ®îc xem trong mèi quan hÖ x· héi th× hé ®îc
xem lµ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ ë
n«ng th«n níc ta hé ®Òu tån t¹i phæ biÕn díi d¹ng hé gia ®×nh. Tøc lµ hé
võa cã chung c¬ së huyÕt thèng võa cã chung c¬ së kinh tÕ. V× vËy trong
qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®«i khi chóng t«i ®ång nhÊt gi÷a kinh tÕ gia ®×nh vµ
kinh tÕ hé.
2.1.2. §Æc trng cña kinh tÕ tÕ hé n«ng d©n
Kinh tÕ hé n«ng d©n gåm cã 6 ®Æc trng sau:
- Cã sù thèng nhÊt chÆt chÏ gi÷a quyÒn së h÷u, qu¸ tr×nh qu¶n lý vµ sö
dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt. Së h÷u trong n«ng hé lµ së h÷u chung, nghÜa lµ mäi
thµnh viªn trong hé ®Òu cã quyÒn së h÷u víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt vèn cã,
còng nh c¸c tµi s¶n kh¸c cña hé. MÆt kh¸c do dùa trªn c¬ së kinh tÕ chung vµ
cã cïng chung mét ng©n quü nªn mäi ngêi trong hé ®Òu cã ý thøc tr¸ch nhiÖm
rÊt cao vµ viÖc bè trÝ s¾p xÕp c«ng viÖc còng rÊt linh ho¹t, hîp lý. Tõ ®ã dÉn
®Õn hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc trong n«ng hé rÊt cao.
- Lao ®éng qu¶n lý vµ lao ®éng trùc tiÕp cã sù g¾n bã chÆt chÏ trong n«ng
hé, mäi ngêi thêng g¾n bã víi nhau theo quan hÖ huyÕt thèng , kinh tÕ n«ng hé
l¹i tæ chøc víi quy m« nhá h¬n c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c nªn viÖc ®iÒu
hµnh qu¶n lý còng ®¬n gi¶n h¬n. Trong n«ng hé chñ hé võa lµ ngêi ®iÒu hµnh,
qu¶n lý s¶n xuÊt võa lµ ngêi trùc tiÕp tham gia lao ®éng s¶n xuÊt, dÉn ®Õn tÝnh
thèng nhÊt gi÷a lao ®éng trùc tiÕp vµ lao ®éng qu¶n lý lµ rÊt cao.
- Kinh tÕ n«ng hé cã kh¶ n¨ng thÝch nghi vµ tù ®iÒu chØnh rÊt cao. Do
kinh tÕ hé cã quy m« nhá nªn dÔ ®iÒu chØnh h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp
n«ng nghiÖp kh¸c. NÕu gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi hé cã thÓ tËp trung mäi nguån
lùc vµo s¶n xuÊt ®Ó më réng s¶n xuÊt, khi gÆp ®iÒu kiÖn bÊt lîi hä dÔ dµng thu
hÑp quy m«, thËm chÝ hé cã thÓ trë vÒ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp.
- Cã sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi lîi Ých ngêi lao ®éng.
-4-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Trong kinh tÕ hé mäi ngêi g¾n bã víi nhau c¶ trªn c¬ së kinh tÕ lÉn huyÕt téc
vµ cã chung ng©n quü nªn dÔ dµng cã ®îc sù nhÊt trÝ, sù ®ång t©m, hiÖp lùc ®Ó
cïng nhau ph¸t triÓn kinh tÕ hé cña m×nh. V× vËy cã sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a
kÕt qu¶ s¶n xuÊt víi ngêi lao ®éng. Lîi Ých kinh tÕ ®· thùc sù trë thµnh ®éng
lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng cña mçi c¸ nh©n, lµ nh©n tè n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n
xuÊt cña kinh tÕ hé.
- Kinh tÕ n«ng hé lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt nhá nhng l¹i rÊt hiÖu qu¶, quy m«
nhá l¹i kh«ng ®ång nghÜa víi sù l¹c hËu, n¨ng suÊt thÊp. Trªn thùc tÕ n«ng hé
vÉn cã kh¶ n¨ng øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi ®Ó n©ng cao
n¨ng xuÊt lao ®éng. Trong thùc tÕ ®· chøng minh n«ng hé lµ lao ®éng¬n vÞ
s¶n xuÊt kinh doanh thÝch hîp nhÊt víi ®Æc ®iÓm trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
-Kinh tÕ hé n«ng d©n sö dông c¸c lao ®éng vµ tiÒn vèn cña chñ hél lµ
chñ yÕu.
2.1.3. Ph©n lo¹i n«ng hé.
Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kinh tÕ hé gia ®×nh lµ lo¹i h×nh kinh tÕ ®îc
ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng hãa. V×
vËy nÕu c¨n cø vµo møc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ta cã thÓ chia ra
c¸c nhãm sau:
- Nhãm kinh tÕ hé sinh tån: Lµ d¹ng ph¸t triÓn thÊp cña kinh tÕ hé, c¸c
hé thuéc nhãm nµy chØ s¶n xuÊt mét sè lo¹i c©y trång vËt nu«i chñ yÕu nh»m
duy tr× cuéc sèng cña gia ®×nh hä. Hä hÇu nh kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ýt vèn,
c«ng cô s¶n xuÊt th× th« s¬, l¹c hËu dÉn ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng thÊp vµ hä
tiÕn hµnh s¶n xuÊt chñ yÕu dùa vµo kinh nghiÖm.
- Nhãm kinh tÕ hé tù tóc: Nhãm nµy s¶n xuÊt ra l¬ng thùc thùc phÈm
cung cÊp cho nhu cÇu gia ®×nh hµng ngµy, s¶n xuÊt cßn manh món, l¹c hËu
kh«ng chÞu t×m tßi, häc hái, lu«n b»ng lßng víi b¶n th©n nªn hiÖu qu¶ trong
s¶n xuÊt cña nhãm hé nµy rÊt thÊp.
-Nhãm hé s¶n xuÊt nhá: Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cã mét bé phËn n«ng
d©n lµm ¨n kh¸ gi¶, ngoµi phÇn s¶n xuÊt ®Ó cung cÊp cho b¶n th©n gia ®×nh
cßn cã phÇn d thõa ®Ó b¸n ra ngoµi thÞ trêng. §©y lµ nhãm hé phÇn nµo biÕt
lµm ¨n, chÞu khã häc hái nhng vÉn cha thùc sù m¹nh d¹n ®Çu t, thuª vèn ®Ó
lµm ¨n.
- Nhãm kinh tÕ hé s¶n xuÊt hµng hãa lín: §©y chÝnh lµ nh÷ng lo¹i hé s¶n
xuÊt hµng hãa, nªn c¸c hé thuéc nhãm nµy ®· biÕt ®Çu t ph¸t triÓn lo¹i h×nh
-5-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
kinh tÕ mang ®Æc trng cña m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i.
Trªn ®©y lµ c¸c nhãm hé thuÇn n«ng. C¸c hé cã thu nhËp chñ yÕu tõ
ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i. §Æc trng cña c¸c hé nµy lµ chÞu ¶nh hëng lín
cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn.
Ngoµi lo¹i hé thuÇn n«ng cßn cã nhãm hé kiªm ngµnh nghÒ ,dÞch vô: §©y
lµ lo¹i hé ngoµi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hä cßn biÕt tËn dông nh÷ng c¸i cã s½n cña
«ng cha ®Ó l¹i nh c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng ®îc kÕ thõa tõ ®êi nµy sang ®êi
kh¸c nh»m n©ng cao thu nhËp cho gia ®×nh vµ tËn dông lao ®éng lóc n«ng nhµn ë
n«ng th«n. V× vËy lo¹i hé nµy cã vèn ®Ó ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh vµ cã kiÕn
thøc vÒ thÞ trêng.
2.1.4. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n
Ta cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè nh©n tè ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ
n«ng hé nh sau:
- Nhãm c¸c yÕu tè chñ quan: §©y lµ yÕu tè do chÝnh b¶n th©n gia ®×nh
n«ng d©n quyÕt ®Þnh. Mçi hé cã hoµn c¶nh riªng, cã tr×nh ®é, cã ph¬ng tiÖn vµ
c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c nhau. §ã lµ c¸c yÕu tè chñ quan, nã t¸c ®éng m¹nh
mÏ ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ n«ng hé. C¸c yÕu tè chñ quan bao gåm:
+ §Êt ®ai: §Êt ®ai lµ t liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu vµ ®Æc biÖt kh«ng g× cã thÓ
thÓ thay thÕ ®îc ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Do tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña nã mµ
®Êt ®ai cã thÓ coi nh mét d¹ng cña vèn nhng l¹i ®îc xem nh mét nguån lùc
riªng biÖt. SÏ kh«ng thÓ cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nÕu kh«ng cã ®Êt
®ai, sè lîng vµ chÊt lîng ®Êt ®ai sÏ quy ®Þnh lîi thÕ so s¸nh cña mçi vïng
trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Híng sö dông ®Êt quy ®Þnh híng sö dông c¸c t
liÖu s¶n xuÊt kh¸c, chÊt lîng ®Êt cao hay thÊp l¹i ¶nh hëng ®Õn n¨ng suÊt c©y
trång, vËt nu«i. V× vËy ®Êt ®ai ¶nh hëng rÊt lín ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ
n«ng hé. ChÝnh v× vËy víi mét diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cã h¹n mçi hé cÇn cã kÕ
ho¹ch sö dông sao cho phï hîp ®Ó cã ®îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt.
+ Vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt: vèn lµ gi¸ trÞ cña toµn bé ®Çu vµo, bao gåm
nh÷ng tµi s¶n, vËt phÈm trong s¶n xuÊt kinh doanh. Còng nh c¸c ngµnh s¶n
xuÊt kh¸c. Trong n«ng nghiÖp vèn lµ yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ
lu th«ng hµng hãa. Vèn quyÕt ®Þnh ®Õn quy m« s¶n xuÊt tõ ®ã ¶nh hëng ®Õn
chÊt lîng s¶n phÈm vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng
khai th¸c c¸c nguån lùc vµo s¶n xuÊt. Vèn ®îc xÕp vµo c¸c yÕu tè chñ quan
v× chñ hé cã quyÒn huy ®éng hoÆc quyÕt ®Þnh ph©n bæ vèn theo chu kú s¶n
-6-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
xuÊt. Vèn ®îc t¹o ra tõ hai nguån c¬ b¶n lµ vèn tù cã vµ vèn ®i vay. ViÖc sö
dông vèn cã hiÖu qu¶ hay kh«ng nã quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ
hé. NÕu ta cè ®Þnh c¸c yÕu tè kh¸c, chØ xÐt riªng ¶nh hëng cña vèn ®Õn thu
nhËp cña hé th× vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt vµ thu nhËp cña hé lµ hai ®¹i lîng
®ång biÕn.
+ Lao ®éng: Lao ®éng lµ yÕu tè cÇn thiÕt cña mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt,
kh«ng cã lao ®éng th× kh«ng thÓ cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®Æc biÖt trong s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp, còng nh ®Êt ®ai lao ®éng ¶nh hëng ®Õn thu nhËp trªn c¶ hai
mÆt, lîng vµ chÊt.
MÆt lîng cña lao ®éng: ThÓ hiÖn ë møc ®é ®Çu t lao ®éng vµo c«ng viÖc
cô thÓ. NÕu hé cµng nhiÒu lao ®éng th× thu nhËp cña hé cµng cao.
MÆt chÊt cña lao ®éng: ThÓ hiÖn sù hiÓu biÕt cña ngêi lao ®éng trong
c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh, n¾m ®îc qu¸ tr×nh sinh trëng vµ
ph¸t triÓn cña c©y trång vËt nu«i, tõ ®ã cã biÖn ph¸p t¸c ®éng, ch¨m sãc khoa
häc vµ mang l¹i hiÖu qu¶ cao. ChÊt lîng lao ®éng cßn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng tiÕp
thu khoa häc kü thuËt, am hiÓu thÞ trêng vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ níc, thÓ hiÖn ë
kinh nghiÖm trong s¶n xuÊt.
Lao ®éng lµ mét trong c¸c yÕu tè chñ quan ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn
cña kinh tÕ hé. Nã lµ yÕu tè cã thÓ thay ®æi ®îc c¶ vÒ chÊt vµ vÒ lîng nªn
trong c¸c gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé th× gi¶i ph¸p vÒ lao ®éng lµ
gi¶i ph¸p cã tÝnh kh¶ thi cao.
- Nhãm yÕu tè kh¸ch quan: §©y lµ c¸c yÕu tè t¸c ®éng tõ bªn ngoµi ®Õn
kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña n«ng hé mµ hé n«ng d©n kh«ng thÓ kiÓm so¸t
®îc. C¸c t¸c ®éng nµy cã thÓ theo híng tÝch cùc hoÆc tiªu cùc, cã thÓ lµ tèt víi
lo¹i hé nµy nhng l¹i kh«ng tèt víi hé kh¸c. C¸c yÕu tè thuéc nhãm nµy bao
gåm:
+ §iÒu kiÖn tù nhiªn: Do ®èi tîng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ sinh vËt sèng,
qu¸ tr×nh sinh trëng ph¸t triÓn phô thuéc nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh nh
khÝ hËu, thêi tiÕt, m«i trêng... NÕu gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi phï hîp víi giai
®o¹n ph¸t triÓn cña c©y trång vËt nu«i th× sÏ cho n¨ng suÊt cao vµ ngîc l¹i.
Nh vËy trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th× ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh
kh¸ lín ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña n«ng hé.
+ ThÞ trêng: thÞ trêng lµ n¬i diÔn ra trao ®æi hµng hãa, thÞ trêng cã t¸c
®éng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua c¬ chÕ thay ®æi gi¸
-7-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¶. Gi¸ c¶ l¹i phô thuéc vµo quy luËt cung cÇu trªn thÞ trêng. Cã hai lo¹i thÞ trêng lµ thÞ trêng ®Çu vµo vµ thÞ trêng ®Çu ra.
§èi víi thÞ trêng ®Çu ra (thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm), nã ph¶n ¸nh cung
s¶n phÈm. Trong n«ng nghiÖp cung vÒ s¶n phÈm thêng lµ cung muén, h¬n n÷a
c¸c s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp thêng khã b¶o qu¶n, v× vËy rñi ro do thÞ trêng ®em l¹i trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ rÊt lín. Bªn c¹nh ®ã thÞ trêng c¸c
s¶n phÈm trong n«ng nghiÖp lµ thÞ trêng c¹nh tranh hoµn h¶o, nªn ngêi n«ng
d©n kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®îc thÞ trêng, v× vËy sù t¸c ®éng cña thÞ trêng lµm
cho thu nhËp cña n«ng hé kh«ng æn ®Þnh.
§èi víi thÞ trêng c¸c yÕu tè ®Çu vµo, gi¸ c¶ ®Çu vµo trªn thÞ trêng ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt cña n«ng hé, v× thÕ nã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn
quy m« s¶n xuÊt, ®Õn møc ®é ®Çu t cña n«ng d©n. NÕu gi¸ ®Çu vµo t¨ng lµm
cho chi phÝ ®Çu t t¨ng dÉn ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt gi¶m xuèng.
+ ChÝnh s¸ch cña Nhµ níc: ChÝnh s¸ch kinh tÕ lµ c«ng cô ®¾c lùc cña
ChÝnh Phñ. Trong qu¶n lý kinh tÕ mçi chÝnh s¸ch ban hµnh ®Òu cã t¸c ®éng rÊt
lín ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dï lín hay nhá. NÕu chÝnh s¸ch ®óng
®¾n sÏ kÝch thÝch ®îc s¶n xuÊt vµ ngîc l¹i. V× vËy chÝnh s¸ch cña Nhµ ní cã
¶nh hëng rÊt lín ®Õn thu nhËp cña hé hay ®Õn sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ n«ng
hé. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n ë ViÖt Nam, Nhµ níc ta
®· chøng tá ®îc vai trß cña m×nh trong qu¶n lý kinh tÕ. Nã thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt
ë chÝnh s¸ch ruéng ®Êt trong c«ng cuéc ®æi míi. ChÝnh s¸ch nµy ®· lµm thay
®æi thu nhËp cña toµn bé d©n c trong n«ng th«n. Ngoµi ra cßn cã sù ®ãng gãp
hµng lo¹t c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nh ®Æt gi¸ trÇn, gi¸ sµn nh»m b¶o vÖ ngêi s¶n
xuÊt vµ ngêi tiªu dïng.
+ Ngoµi c¸c yÕu tè kÓ trªn, kinh tÕ hé cßn chÞu ¶nh hëng cña c¸c phong
tôc, tËp qu¸n, truyÒn thèng v¨n hãa….
2.2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë mét sè níc
trªn thÕ giíi
2.2.1. T×nh h×nh chung vÒ kinh tÕ hé trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hé trªn thÕ giíi diÔn ra m¹nh mÏ tõ nh÷ng hé
ph¸t triÓn s¶n xuÊt tõ tù cÊp tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸, tõ s¶n xuÊt tiÓu
n«ng sang s¶n xuÊt trang tr¹i. MÆc dï trong nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp trªn thÕ
giíi tån t¹i nhiÒu h×nh thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau. Song c¸c hé n«ng d©n, c¸c
-8-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
trang tr¹i gia ®×nh vÉn lµ lùc lîng chñ yÕu s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng n«ng s¶n
phÈm, ®¸p øng cho nhu cÇu vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm cña con ngêi. C¸c hé
n«ng d©n ®ang ®ãng mét vai trß chñ lùc trong nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp trªn thÕ giíi.
Tõ nh÷ng n¨m 1980 ë c¸c níc §«ng ¢u, kinh tÕ hé ®îc ®¸nh gi¸ lµ kinh
tÕ phô gia ®×nh, nhng trªn thùc tÕ nã l¹i ®ãng vai trß quan träng trong sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia.
- ë Hunggari s¶n phÈm hµng ho¸ n«ng tr¹i gia ®×nh chiÕm 60% tæng s¶n
phÈm hµng ho¸ thu ®îc tõ n«ng th«n.
- ë Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu
hÕt søc kinh ng¹c trong ph¸t triÓn kinh tÕ hé. Hä cã m« h×nh " hé tù chÞu tr¸ch
nhiÖm" lµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt c¬ b¶n trong n«ng th«n.
- ë Th¸i Lan ®· sö dông kinh tÕ hé theo m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i nhá,
chñ yÕu lµ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hä ®· ®¹t tèc ®é ph¸t triÓn cao
vµ kh¸ æn ®Þnh, tèc ®é t¨ng trëng cña hä lµ do kinh tÕ hé ®em l¹i.
Nh×n chung hÇu hÕt ë c¸c níc trªn thÕ giíi kÓ c¶ c¸c níc ph¸t triÓn, ®ang
ph¸t triÓn ®Òu coi träng kinh tÕ hé, v× ®©y lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ, nã phï hîp
víi ®Æc thï trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
2.2.2. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë mét sè níc trong khu vùc
2.2.2.1. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë Th¸i Lan
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y Th¸i Lan lµ mét níc ®øng ®Çu vÒ xuÊt khÈu
g¹o trªn thÕ giíi. Lµ mét trong nh÷ng níc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn æn
®Þnh. ë Th¸i Lan kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn m¹nh vµ hÇu hÕt lµ nh÷ng n«ng
tr¹i s¶n xuÊt hµng ho¸. §Ó thóc ®Èy kinh tÕ n«ng hé ph¸t triÓn ChÝnh Phñ Th¸i
Lan ®· ®iÒu tiÕt vÜ m« nh sau:
- ChÝnh s¸ch gi¸ c¶ thÞ trêng: Khi gi¸ n«ng s¶n thÊp, ChÝnh phñ thêng
dïng quü b×nh æn gi¸ c¶ b»ng c¸ch ®Æt møc gi¸ tèi thiÓu, t¹o nhu cÇu dù tr÷ vµ
®iÒu tiÕt h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o, ®Æc biÖt ®Ó gi¶m bít sù bãc lét cña tÇng líp
trung gian, th¬ng nh©n, ChÝnh Phñ h¹ thÊp gi¸ mua vËt t, n©ng gi¸ b¸n bu«n
n«ng s¶n.
VÒ mÆt thÞ trêng ChÝnh Phñ kh«ng ngõng n©ng cÊp vµ hoµn thiÖn hÖ
thèng c¬ së h¹ tÇng, giao th«ng vËn t¶i, ph¸t triÓn hÖ thèng ®¹i lý t¹o nªn c¸c
kªnh ph©n phèi liªn tôc tõ n«ng th«n ®Õn c¸c thµnh phè lín. T¨ng cêng th«ng
tin thÞ trêng, qu¶ng c¸o vµ tæ chøc c¸c khãa ®µo t¹o ®Ó n©ng cao kiÕn thøc vÒ
-9-
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
thÞ trêng cho ngêi s¶n xuÊt.
- ChÝnh s¸ch ®Çu t cho n«ng nghiÖp: §Çu t cho n«ng nghiÖp chiÕm tû
träng ®¸ng kÓ trong tæng ®Çu t cña ChÝnh Phñ vµ tËp trung vµo 3 lÜnh vùc lín
®ã lµ: §Çu t ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n ®èi víi c¸c trung t©m kinh tÕ
®Ó më réng thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm t¬i sèng. Kho¶n ®Çu t thø hai mµ
ChÝnh Phñ Th¸i Lan hÕt søc chó träng ®ã lµ x©y dùng hÖ thèng thñy lîi. Bªn
c¹nh ®ã ChÝnh Phñ cßn quan t©m cung øng ph©n bãn cho c¸c n«ng tr¹i. Trong
thêi kú thùc hiÖn cuéc "c¸ch m¹ng xanh" Th¸i Lan ®· cho phÐp nhËp khÈu
ph©n bãn kh«ng tÝnh thuÕ.
- ChÝnh s¸ch tÝn dông n«ng nghiÖp: Th¸i Lan lµ níc thµnh c«ng trong
viÖc cung cÊp tÝn dông n«ng nghiÖp th«ng qua c¸c tæ chøc tÝn dông nh ng©n
hµng quèc gia, ng©n hµng th¬ng m¹i, ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ c¸c hîp t¸c
x· n«ng nghiÖp. Ngoµi ra cßn cã c¸c tæ chøc phi ChÝnh Phñ kh¸c tham gia
cung cÊp tÝn dông cho n«ng d©n víi l·i suÊt ph¶i ch¨ng.
2.2.2.2. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë Trung Quèc
Trung Quèc lµ mét níc ®«ng d©n nhÊt thÕ giíi víi h¬n 1,3 tû d©n. ChÝnh
v× vËy kinh tÕ n«ng hé ®îc ChÝnh Phñ Trung Quèc quan t©m hµng ®Çu. Trong
15 n¨m trë l¹i ®©y kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n Trung Quèc ®· ®¹t ®îc
nhiÒu thµnh tùu to lín. §Ó ®¹t ®îc thµnh tùu ®ã Trung Quèc ®· ®Æc biÖt coi
träng kinh tÕ n«ng hé víi 3 mòi nhän c¬ b¶n ®ã lµ: Dùa vµo chÝnh s¸ch, dùa
vµo ®Çu t, vµ dùa vµo khoa häc kü thuËt.
+VÒ chÝnh s¸ch: N¨m 1984 ChÝnh phñ Trung Quèc ®· tiÕn hµnh giao
quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi cho hé n«ng d©n. TiÕp sau ®ã lµ chÝnh s¸ch khuyÕn
khÝch më réng ngµnh nghÒ dÞch vô, ph¸t triÓn hµng ho¸, khuyÕn khÝch c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ trong n«ng th«n cïng ph¸t triÓn.
+ VÒ ®Çu t: §Çu tiªn lµ viÖc tiÕn hµnh n©ng cÊp c¬ së vËt chÊt kü thuËt.
Bªn c¹nh ®ã ChÝnh Phñ cßn t¨ng cêng ®Çu t tµi chÝnh, më mang nhiÒu h×nh
thøc tÝn dông ®Ó n«ng hé cã ®iÒu kiÖn vay vèn ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
+ VÒ chuyÓn giao khoa häc kü thuËt: ViÖc kÕt hîp khoa häc kü thuËt víi
tiÒm n¨ng kinh tÕ ®· huy ®éng vµ tËn dông mäi n¨ng lùc s½n cã trong d©n ®Æc
biÖt lµ nguån vèn tù bá ra ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao møc sèng cña hé vµ x©y
dùng nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸.
2.2.2.3. Kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë Malaysia
Môc tiªu cña Malaysia lµ x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, s¶n
- 10 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
xuÊt hµng ho¸ cã gi¸ trÞ cao. V× thÕ chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp cña Malaysia
tËp trung chñ yÕu vµo khuyÕn n«ng vµ tÝn dông. Bªn c¹nh ®ã ChÝnh Phñ
Malaysia còng chó träng viÖc t×m kiÕm thÞ trêng xuÊt khÈu n«ng s¶n. Nhê
®ã mét vµi n¨m gÇn ®©y kinh tÕ n«ng hé cña ngêi d©n níc nµy cã thu nhËp
cao vµ æn ®Þnh.
Trªn ®©y lµ nh÷ng kinh nghiÖm ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë mét sè níc
trong khu vùc cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn gÇn gièng víi níc ta. Qua viÖc t×m hiÓu,
xem xÐt nh÷ng kinh nghiÖm ®ã chóng ta cã thÓ t×m thÊy nh÷ng bµi häc quý
gi¸, ®ång thêi x¸c ®Þnh ®îc sù kh¸c biÖt vÒ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi riªng cña
níc m×nh ®Ó ®a ra nh÷ng chñ tr¬ng, ®êng lèi ph¸t triÓn sao cho phï hîp.
2.3. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë níc ta
2.3.1. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé ë ViÖt Nam
- Trong thêi kú Ph¸p thuéc: ë thêi kú nµy tuyÖt ®¹i bé phËn n«ng d©n ®i
lµm thuª cho ®Þa chñ, mét bé phËn rÊt Ýt n«ng d©n s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá theo
kiÓu cæ truyÒn víi kinh nghiÖm vµ kü thuËt th« s¬.
- Tõ n¨m 1955 - 1959: Sau khi miÒn B¾c hoµn toµn gi¶i phãng. §¶ng vµ
Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch ruéng ®Êt víi môc ®Ých: "Ngêi
cµy cã ruéng". ChÝnh nhê c¶i c¸ch ruéng ®Êt, cïng víi c«ng t¸c khuyÕn n«ng
®· lµm cho kinh tÕ n«ng hé cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn.
- Tõ 1960 - 1980: §©y lµ giai ®o¹n chóng ta tiÕn hµnh c¶i c¸ch ruéng
®Êt, thùc hiÖn tËp thÓ hãa mét c¸ch å ¹t, song ®©y còng chÝnh lµ lóc tËp thÓ
béc lé râ tÝnh yÕu kÐm cña m×nh, thêi kú nµy kinh tÕ hé kh«ng ®îc coi träng.
§©y lµ thêi kú xuèng dèc cña nÒn n«ng nghiÖp níc ta.
- Tõ 1981 - 1987: ChØ thÞ 100CT/W ®îc Ban bÝ th trung ¬ng §¶ng ban
hµnh, quyÕt ®Þnh thùc hiÖn chÕ ®é kho¸n s¶n phÈm cuèi cïng ®Õn nhãm vµ
ngêi lao ®éng, ®êi sèng n«ng d©n phÇn nµo ®îc c¶i thiÖn, tÝch lòy cho hîp t¸c
x·. §©y cã thÓ nãi lµ bíc khëi ®Çu cho sù ®æi míi.
-Tõ 1988 ®Õn nay: Ngµy 5/5/1988 Bé ChÝnh trÞ vµ Ban ChÊp hµnh
trung ¬ng §¶ng ®· ban hµnh NghÞ QuyÕt 10 vÒ: "§æi míi qu¶n lý kinh tÕ
trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n". Thõa nhËn kinh tÕ hé lµ ®¬n vÞ kinh tÕ c¬
b¶n trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ x©y dùng n«ng th«n míi. Hé gia ®×nh ® îc giao quyÒn sö dông ®Êt l©u dµi, hé trë thµnh ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp. Hµng
- 11 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lo¹t nh÷ng chÝnh s¸ch ®æi míi ®ã ®· t¹o ®îc ®éng lùc thóc ®Èy nÒn n«ng
nghiÖp ph¸t triÓn. §a níc ta trë thµnh níc xuÊt khÈu g¹o ®øng thø hai trªn
thÕ giíi sau Th¸i.
2.3.2. Xu híng ph¸t triÓn kinh tÕ hé n«ng d©n ë níc ta
Theo quy luËt tÊt yÕu cña mäi sù vËt hiÖn tîng th× nhu cÇu cña con ngêi
ngµy cµng t¨ng trong khi ®ã nguån lùc s¶n xuÊt th× cã giíi h¹n ®Æc biÖt lµ ®Êt
®ai. V× thÕ trong c¬ chÕ kinh tÕ míi, n«ng nghiÖp n«ng th«n sÏ ph¶i cã bíc ®i
míi. HiÖn nay ë n«ng th«n qu¸ tr×nh chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt vµ tÝch tô ®Êt
®ang diÔn ra vµ dÇn diÔn ra ë quy m« cµng lín h¬n. ViÖc tÝch tô ruéng ®Êt t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc c¬ giíi hãa trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tiÕn tíi
mét nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ víi quy m« lín. Cïng víi xu híng chung cña nÒn
kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Ó kh¼ng ®Þnh m×nh kinh tÕ n«ng hé cã thÓ ph¸t triÓn
theo 2 xu híng sau:
+ Xu híng 1: Mét bé phËn n«ng hé sÏ trë thµnh c¸c chñ thÓ s¶n xuÊt
kinh doanh ®éc lËp, s½n sµng chuyÓn tõ tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng ho¸.
KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh tÝch tô ruéng ®Êt sÏ dÉn ®Õn sù h×nh thµnh c¸c trang tr¹i
n«ng nghiÖp, c¸c trang tr¹i nµy sÏ cã ®iÒu kiÖn ®Çu t tiÕn bé khoa häc, kü
thuËt míi, ®Çu t vèn ®em l¹i lîi nhuËn cao, ®a nÒn n«ng nghiÖp níc ta sang
mét giai ®o¹n míi.
+ Xu híng 2: Mét bé phËn n«ng hé cßn l¹i sau khi thùc hiÖn qu¸ tr×nh
chuyÓn quyÒn sö dông ®Êt, sÏ chuyÓn lao ®éng sang c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng
nghiÖp, hoÆc ®i lµm thuª. Cïng víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa
n«ng nghiÖp n«ng th«n lµ sù h×nh thµnh c¸c dÞch vô kinh tÕ kü thuËt, phôc vô
cho nghÒ n«ng th¬ng phÈm vµ ®êi sèng cña d©n c n«ng th«n. §©y lµ qu¸ tr×nh
kinh doanh t¸ch khái ruéng ®Êt.
ë n«ng th«n hiÖn nay, hiÖn tîng mét sè n«ng hé chuyÓn quyÒn sö dông
®Êt ®Ó ®i lµm thuª ®ang diÔn ra vµ dÇn t¨ng lªn. Qu¸ tr×nh tÝch tô ruéng ®Êt
cµng râ nÐt ë ®ång b»ng S«ng Cöu Long, cßn ë ®ång b»ng S«ng Hång, sù tÝch
tô ruéng ®Êt cha diÔn ra trªn quy m« hé mµ chØ lµ gi÷a c¸c lao ®éng trong
mét hé. Toµn bé ruéng ®Êt cña hé chØ do mét hoÆc hai lao ®éng ®¶m nhËn, c¸c
lao ®éng cßn l¹i chuyÓn sang lµm ngµnh nghÒ kh¸c. §©y lµ xu híng chung cña
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng hé nãi riªng vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng
th«n nãi chung. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy chØ lµ bíc ®i ®Çu tiªn cña nÒn n«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i, nã ra ®êi ®ßi hái chÝnh sù nç lùc cña b¶n th©n n«ng hé cïng
- 12 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
víi sù kÕt hîp ®ång bé cña hÖ thèng chÝnh s¸ch vÒ n«ng nghiÖp, n«ng th«n
trong thêi gian tíi.
2.4. HÖ thèng chØ tiªu dïng trong nghiªn cøu ®Ò tµi
2.4.1. HÖ thèng chØ tiªu ph¶n ¸nh ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh cña n«ng hé
- DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n trªn hé
- DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n / khÈu
- Sè nh©n khÈu b×nh qu©n/ hé
- Sè lao ®éng b×nh qu©n/ hé
- Tr×nh ®é v¨n hãa cña chñ hé hay cña lao ®éng chÝnh
- Møc trang bÞ c«ng cô s¶n xuÊt tÝnh trªn khÈu
- Møc trang bÞ c«ng cô s¶n xuÊt tÝnh trªn lao ®éng
- Vèn lu ®éng ®Çu t s¶n xuÊt b×nh qu©n/ hé
2.4.2. C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh ®êi sèng thu chi cña n«ng hé
- Tæng thu nhËp cña hé
- C¬ cÊu c¸c kho¶n thu
- Thu nhËp tÝnh trªn khÈu
tÝnh theo th¸ng, theo n¨m
- Tæng chi cña hé
- C¬ cÊu c¸c kho¶n chi
2.4.3. C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh
- GO (Gi¸ trÞ s¶n xuÊt): Lµ toµn bé gi¸ trÞ cña tµi s¶n vËt chÊt vµ dÞch vô
lao ®éng n«ng nghiÖp t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh, thêng lµ 1 n¨m. §èi
víi n«ng hé GO gåm:
+ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp
+ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh nghÒ
+ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt bu«n b¸n dÞch vô
GO =Qi.Pi
- 13 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Qi : Khèi lîng s¶n phÈm thø i
Pi : Gi¸ b¸n s¶n phÈm thø i
- IC (chi phÝ trung gian): lµ toµn bé chi phÝ vËt chÊt thêng xuyªn vµ dÞch
vô ®îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô kh¸c trong
mét thêi kú s¶n xuÊt.
IC = Ci
- VA (gi¸ trÞ gia t¨ng): Lµ kÕt qu¶ cuèi cïng thu ®îc sau khi trõ ®i chi phÝ
trung gian cña mét ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nµo ®ã.
VA = GO - IC
- MI (thu nhËp hçn hîp): Lµ phÇn thu nhËp thuÇn tóy cña n«ng hé s¶n
xuÊt, bao gåm c¶ c«ng lao ®éng vµ lîi nhuËn trong mét thêi kú s¶n xuÊt.
MI = VA - (A + T) - TiÒn c«ng lao ®éng (nÕu cã)
A : KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh
T: C¸c kho¶n thuÕ ph¶i nép
- Tû suÊt gi¸ trÞ gia t¨ng theo chi phÝ trung gian
TVA = VA/ MC
- Tû suÊt thu nhËp hçn hîp theo chi phÝ trung gian:
TMI = MI/ IC
PhÇn:III
§Æc ®iÓm ®Þa bµn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn
cøu
3.1. §Æc ®iÓm ®Þa bµn nghiªn cøu
3.1.1. §Æc ®iÓm tù nhiªn
3.1.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý, ®Þa h×nh
TiÒn Phong lµ mét x· thuéc huyÖn Thêng TÝn, c¸ch thñ ®« Hµ Néi 20km
vÒ phÝa Nam víi tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 458 (ha). X· cã con s«ng NhuÖ
ch¶y qua.
+ PhÝa §«ng gi¸p x· T©n Minh
+ PhÝa B¾c gi¸p víi x· V¨n Phó
+ PhÝa Nam vµ phÝa T©y gi¸p huyÖn Thanh Oai.
X· cã ®êng giao th«ng nèi liÒn víi quèc lé 1A, lµ con ®êng nèi liÒn B¾c -
- 14 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nam. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc giao lu, bu«n b¸n s¶n phÈm hµng hãa
víi c¸c ®Þa ph¬ng kh¸c.
VÒ ®Þa h×nh, nh×n chung ®Þa h×nh cña x· t¬ng ®èi b»ng ph¼ng, ruéng ®Êt
bÞ chia nhá, manh món do ®Êt canh t¸c kh«ng tËp trung nªn ¶nh hëng ®Õn ®iÒu
kiÖn ch¨m sãc cña hé n«ng d©n.
3.1.1.2. KhÝ hËu - thñy v¨n
X· TiÒn Phong n»m trong vïng khÝ hËu chung cña ®ång b»ng B¾c Bé, khÝ
hËu trong n¨m chia lµm 4 mïa râ rÖt. NhiÖt ®é trung b×nh hµng n¨m 23,5 0C,
cao nhÊt 38 - 390C, th¸ng l¹nh nhÊt xuèng tíi 8 - 90C, ®é Èm trung b×nh
kho¶ng 85%, biÕn ®éng trong kho¶ng 60 - 90%. Lîng ma b×nh qu©n th¸ng
trong n¨m kho¶ng 1804 mm, th¸ng cao nhÊt 419 mm, th¸ng thÊp nhÊt 142,7
mm, lîng ma thêng tËp trung vµo th¸ng 7, th¸ng 8, th¸ng 9.
VÒ thñy v¨n: X· cã nh¸nh s«ng ch¶y xuyªn qua x·, cã chiÒu dµi kho¶ng
2,5km vµ réng khaáng 30 -35 (m), s«ng ®îc chia c¾t bëi nhiÒu cèng ®Ëp vµ
nh¸nh s«ng nhá ®æ ra s«ng NhuÖ th«ng qua mét tr¹m b¬m lín. Nh¸nh s«ng
nµy cïng víi hÖ thèng kªnh m¬ng dµy ®Æc lµ nguån cung cÊp níc chñ yÕu cho
viÖc tíi tiªu cña x·. Nãi chung x· cã ®iÒu kiÖn kh¸ thuËn lîi trong viÖc cung
cÊp níc cho diÖn tÝch ®Êt canh t¸c.
Nh×n chung ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña x· lµ rÊt thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp.
3.1.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi
3.1.2.1. T×nh h×nh ph©n bè vµ sö dông ®Êt ®ai cña x·
T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai cña x· ®îc thÓ hiÖn qua biÓu 1.
Qua biÓu 1 ta thÊy tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña x· lµ 458 (ha) vµ
kh«ng biÕn ®éng qua 3 n¨m. Trong ®ã ®Êt n«ng nghiÖp chiÕm tû lÖ t¬ng ®èi
cao trong tæng quü ®Êt cña x·, chiÕm gÇn 75% vµ cã chiÒu híng gi¶m dÇn qua
3 n¨m. §Êt n«ng nghiÖp n¨m 2001 so víi n¨m 2000 gi¶m 0,43% (tøc gi¶m tõ
342,76 (ha) n¨m 2000 xuèng 341,30 (ha) n¨m 2001) vµ n¨m 2002 so víi 2001
gi¶m 0,47% (tøc gi¶m tõ 341,30 ha xuèng 339,7 (ha) n¨m 2002). B×nh qu©n
qua 3 n¨m gi¶m 0,45%/ n¨m. Trong diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp th× ®Êt c©y hµng
n¨m chiÕm tû lÖ cao gÇn 90% vµ chñ yÕu lµ ®Êt trång lóa, diÖn tÝch ®Êt trång
c©y ¨n qu¶ lµ rÊt Ýt vµ hÇu nh kh«ng biÕn ®éng qua c¸c n¨m. Cßn ®Êt nu«i
trång thuû s¶n th× chiÕm tû lÖ cao h¬n 8,4%. (tøc 28,79ha), qua c¸c n¨m còng
kh«ng cã biÕn ®éng lín. Nh vËy th«ng qua c¬ cÊu sö dông ®Êt n«ng nghiÖp th×
- 15 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
®Êt trång lóa vÉn lµ chñ yÕu. Ngoµi c©y lóa th× x· cha thùc sù cã thÕ m¹nh nµo
kh¸c trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.
§Êt chuyªn dïng chiÕm diÖn tÝch lín thø hai sau ®Êt n«ng nghiÖp vµ t¨ng
dÇn qua 3 n¨m ®ã lµ do ngµy nay kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®êi sèng cña
nh©n d©n ngµy ®îc n©ng cao. NhiÒu c«ng tr×nh ®îc x©y dùng ®Ó phôc vô s¶n
xuÊt vµ phôc vô ®êi sèng tinh thÇn cña ngêi d©n. §Êt chuyªn dïng n¨m 2001
t¨ng 3,22% so víi n¨m 2000 ( tøc tõ 61,2 ha n¨m 2000 lªn 63,17 (ha) n¨m
2001 ) vµ n¨m 2002 lµ 63,98 (ha) t¨ng 1,28% so víi n¨m 2001. Trung b×nh 3
n¨m t¨ng 2,25%/ n¨m.
- 16 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
- 17 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§Êt cha sö dông chiÕm tû lÖ nhá trong quü ®Êt, qua 3 n¨m diÖn tÝch ®Êt
nµy cã gi¶m ®i, trung b×nh mçi n¨m gi¶m 2,56% ®iÒu nµy chøng tá ®Êt ®ai
cña x· ngµy cµng ®îc ®a vµo sö dông nhiÒu h¬n.
Nh vËy qua biÓu ta thÊy c¬ cÊu sö dông ®Êt cña x· t¬ng ®èi æn ®Þnh, ë x·
còng cha cã sù chuyÓn dÞch vÒ c¬ cÊu c©y trång, ®Êt canh t¸c th× hÇu hÕt vÉn
lµ trång lóa, chñ yÕu 2 vô lóa/ n¨m.
Nh×n vµo mét sè chØ tiªu b×nh qu©n ta thÊy ®Êt canh t¸c tÝnh trªn khÈu
n«ng nghiÖp gi¶m dÇn, mÆc dï gi¶m ®¸ng kÓ song ®ã còng lµ dÊu hiÖu ®¸ng
mõng, chøng tá trong x· ®ang cã sù chuyÓn ®æi vÒ c¬ cÊu khÈu theo chiÒu híng tÝch cùc, tho¸t dÇn khái n«ng nghiÖp n«ng th«n.
3.1.2.2. T×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng
Cïng víi ®Êt ®ai, lao ®éng lµ yÕu tè ®Æc biÖt quan träng trong mäi qu¸
tr×nh s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c ngµnh nghÒ, ®iÒu nµy cµng thÓ hiÖn râ trong s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp nhÊt lµ khi tr×nh ®é c¬ giíi hãa ë níc ta cßn ë møc thÊp.
ChÝnh v× vËy ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p tæ chøc, sö dông hîp lý nguån lao ®éng
sao cho phï hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao th× viÖc xem xÐt vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh
d©n sè lao ®éng lµ v« cïng quan träng. T×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng cña x·
TiÒn Phong trong 3 n¨m (2000 2002) ®îc thÓ hiÖn ë biÓu 2.
Qua biÓu 2 ta thÊy, qua 3 n¨m nh©n khÈu cña x· b×nh qu©n t¨ng 1,81%/
n¨m. N¨m 2000 cã 7375 ngêi vµ ®Õn n¨m 2002 lµ 7644 ngêi. Trong ®ã khÈu
n«ng nghiÖp chiÕm ®a sè, gÇn 75%.
Tæng sè hé cña x· trong 3 n¨m t¨ng lªn, b×nh qu©n t¨ng 1,79%, Sè
hé trong x· ®îc chia lµm 3 lo¹i chÝnh lµ hé thuÇn n«ng, hé kiªm ngµnh
nghÒ dÞch vô vµ hé chuyªn ngµnh nghÒ dÞch vô (hé phi n«ng nghiÖp).
Hé kiªm lµ lo¹i hé chiÕm tû lÖ cao nhÊt trong 3 lo¹i hé trªn (chiÕm h¬n
60%). §©y lµ mét tû lÖ kh¸ cao chøng tá trong x· tån t¹i nhiÒu lo¹i h×nh
ngµnh nghÒ phô. Qua ®iÒu tra chóng t«i ®îc biÕt hiÖn trong x· ®ang tån
t¹i c¸c nghÒ nh: nghÒ lµm ch¨n b«ng, nghÒ ®iªu kh¾c, nghÒ méc, thªu.
- 18 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§©y lµ nh÷ng nghÒ thu hót phÇn lín lao ®éng trong x· vµo nh÷ng lóc n«ng
nhµn. Lo¹i h×nh hé kiªm ®ang cã xu híng t¨ng nhanh, b×nh qu©n mçi n¨m
t¨ng 3,08%, trong khi ®ã hé chuyªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹i cã xu híng gi¶m
m¹nh, b×nh qu©n mçi n¨m gi¶m 2,82%. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ
nhiÒu hé ®ang cã xu híng t¸ch ra khái s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, chuyÓn sang lµm
ngµnh nghÒ hoÆc bu«n b¸n dÞch vô, lo¹i hé nµy nh÷ng n¨m gÇn ®©y t¨ng kh¸
nhanh, b×nh qu©n t¨ng 9,04%/ n¨m.
VÒ lao ®éng: lao ®éng cña x· chia lµm 2 lo¹i chÝnh lµ lao ®éng n«ng
nghiÖp vµ lao ®éng phi n«ng nghiÖp. Trong 3 n¨m lao ®éng n«ng nghiÖp
t¨ng b×nh qu©n 2,64%/ n¨m (tõ 3147 lao ®éng n¨m 2000 lªn 3315 lao ®éng
n¨m 2002). Do trong x· cã nhiÒu ngµnh nghÒ phô cã tõ l©u ®êi nªn mÆc dï
lµm trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp hä thêng nhËn hµng vÒ nhµ lµm thªm cho
c¸c chñ lín nh»m t¨ng thu nhËp cho gia ®×nh, v× vËy lao ®éng ë ®©y cã tr×nh
®é tay nghÒ kh¸. Cßn vÒ lao ®éng phi n«ng nghiÖp, lo¹i h×nh lao ®éng nµy
cã tèc ®é t¨ng cao h¬n, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 3,93% (tõ 798 lao ®éng
n¨m 2000 lªn 862 lao ®éng n¨m 2002). Nh vËy sù chuyÓn dÞch vÒ c¬ cÊu hé
vµ c¬ cÊu lao ®éng ë x· ®ang theo chiÒu híng tÝch cùc, xu híng t¸ch dÇn
khái n«ng nghiÖp.
Qua t×m hiÓu t×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng cña x· TiÒn Phong qua 3 n¨m
cho thÊy khÈu n«ng nghiÖp vµ lao ®éng n«ng nghiÖp vÉn chiÕm tû lÖ t¬ng ®èi
cao. §iÒu nµy chøng tá n«ng nghiÖp vÉn lµ ngµnh cÇn chó träng trong ph¸t
triÓn kinh tÕ cña x· nãi chung vµ kinh tÕ n«ng hé nãi riªng. Nhng bªn c¹nh ®ã
x· cÇn ph¸t huy thÕ m¹nh ph¸t triÓn ngµnh nghÒ, ®a d¹ng hãa ngµnh nghÒ,
t¨ng thu nhËp cho hé, gi¶m bít sù d thõa lao ®éng trong n«ng th«n vµo lóc
n«ng nhµn, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ x· theo híng t¨ng dÇn tû
träng ngµnh c«ng nghiÖp - dÞch vô, gi¶m dÇn tû träng ngµnh n«ng nghiÖp
trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt cña x·.
3.1.2.3. T×nh h×nh c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña x·
C¬ së vËt chÊt kü thuËt lµ mét yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong mäi qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt. Nã lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh
doanh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®îc sù gióp ®ì cña HuyÖn Uû, cïng víi nç
lùc kh«ng ngõng cña nh©n d©n trong x· nªn c¬ së h¹ tÇng, vËt chÊt kü thuËt
cña x· cã nhiÒu thay ®æi. T×nh h×nh c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña x· ®îc thÓ hiÖn
- 19 -
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
á biÓu 3.
B¶ng 3: T×nh h×nh c¬ së vËt chÊt kü thuËt cã ®Õn n¨m 2002
DiÔn gi¶i
§VT
Sè lîng
c¸i
trêng
trêng
nhµ
chiÕc
1
2
8
5
1
km
km
con
chiÕc
chiÕc
m¸y
c¸i
c¸i
5
27
17,75
61
10
12
6
5
1
I. C¬ së phôc vô ®êi sèng
- Tr¹m x¸
- Trêng häc (cÊp 1+2)
- Trêng mÇm non
- Nhµ thê + ®Òn + chïa
- S©n vËn ®éng
II. C¬ së phôc vô s¶n xuÊt
- Tr¹m biÕn thÕ
- Kªnh m¬ng m¸ng
- §êng giao th«ng
- Tr©u, bß cµy kÐo
- ¤ t«
- C«ng l«ng
- M¸y lµm ®Êt
- Tr¹m b¬m
- Chî
Nguån: Ban thèng kª x· TiÒn Phong
Qua b¶ng 3 cho ta thÊy:
a. VÒ hÖ thèng ®êng giao th«ng
X· cã 17,75 km ®êng phôc vô nhu cÇu ®i l¹i cña nh©n dÉn trong x·, hÇu
hÕt c¸c ®o¹n ®êng lµng, ®êng xãm ®Òu l¸t g¹ch hoÆc bª t«ng hãa, cßn c¸c
®o¹n ®êng liªn x· ®îc r¶i ®¸, l¸ng nhùa. Tuy cã mét sè ®o¹n ®êng ®· xuèng
cÊp song nh×n chung x· cã m¹ng líi giao th«ng kh¸ tèt ®¶m b¶o ®îc nhu cÇu
®i l¹i vµ vËn chuyÓn hµng ho¸ cña nh©n d©n.
b. HÖ thèng thñy lîi
Do x· n»m ë vÞ trÝ thuËn lîi, cã con s«ng NhuÖ ch¹y qua, cïng víi hÖ
- 20 -