Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
PhÇn I
Lêi nãi ®Çu
******
Ngµy nay, víi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña cuéc c¸c m¹ng khoa häc kü
thuËt c«ng nghÖ, xu híng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ , ph©n c«ng lao ®éng
ngµy cµng ph¸t triÓn s©u réng trªn ph¹m vi quèc tÕ . Bèi c¶nh ®ã ®Æt c¸c
doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ níc tríc nh÷ng
th¸ch thøc c¹nh tranh v« cïng khèc liÖt. Do vËy viÖc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc lµ rÊt cÊp thiÕt, kh«ng chØ cã ý nghÜa lý
luËn mµ c¶ thùc tiÕn, tõ ®ã ph¸t huy tèi ®a néi lùc cña nÒn kinh tÕ.
Tríc bèi c¶nh quèc tÕ vµ trong níc cã nhiÒu thêi c¬ vµ th¸ch thøc, thuËn
lîi vµ khã kh¨n ®an xen vµ phøc t¹p, ®Ó ®¸p øng yªu cÇu thùc hiÖn thµnh c«ng
sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt níc vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶ , thiÕt
nghÜ viÖc s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc cÇn ®îc ®Èy
lªn mét bíc míi. B¸o c¸o ChÝnh trÞ t¹i §¹i héi IX cña §¶ng ®· kh¼ng ®Þnh: “
TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®èi víi DNNN ®Ó t¹o ®éng lùc ph¸t triÓn
vµ n©ng cao hiÖu qu¶ theo híng: xo¸ bao cÊp, doanh nghiÖp c¹nh tranh b×nh
®¼ng trªn thÞ trêng, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ s¶n xuÊt kinh doanh; nép ®ñ thuÕ
vµ cã l·i. Thùc hiÖn tèt quy chÕ d©n chñ trong doanh nghiÖp. C¬ chÕ phï hîp
®Ó kiÓm tra, kiÓm so¸t, thanh tra cña nhµ níc ®èi víi doanh nghiÖp”.
V× vËy, ®Ó t×m ra híng ®i míi cho c¸c doanh nghiÖp nhµ níc n©ng cao
kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh trong qu¸ tr×nh héi nhËp, em quyÕt ®Þnh chän
®Ò tµi:
Mét sè gi¶i ph¸p ®æi míi vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhµ níc nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng héi nhËp thÞ trêng quèc tÕ cña ViÖt
Nam.
PhÇn iI
Néi dung chÝnh
Ch¬ng I
Doanh nghiÖp nhµ níc trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
I .Kh¸i niÖm vµ vai trß cña doanh nghiÖp nhµ níc (DNNN).
1. Kh¸i niÖm:
Doanh nghiÖp nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn, thµnh
lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc ho¹t ®éng c«ng Ých, nh»m
thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ x· héi do Nhµ níc giao.
1
DNNN cã t c¸ch ph¸p nh©n, cã quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch
nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi sè vèn do doanh nghiÖp
qu¶n lý. DNNN ho¹t ®éng kinh doanh chñ yÕu nh»m môc tiªu lîi nhuËn.
Tuy nhiªn trong ph¹m vi bµi viÕt nµy, chóng ta chØ tËp trung nghiªn cøu
c¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh v× hiÖn ®ang cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò tån t¹i
trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN, ®Æc biÖt lµ kh¶ n¨ng
c¹nh tranh cña c¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh trong xu thÕ héi nhËp toµn
cÇu.
VËy ®Ó phï hîp víi ph¹m vi vµ môc ®Ých cña bµi viÕt ta thèng nhÊt l¹i
kh¸i niÖm vÒ DNNN nh sau: DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do Nhµ níc ®Çu t vèn,
thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh nh»m môc tiªu lîi nhuËn
vµ thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ x· héi do Nhµ níc giao.
2. Vai trß chñ ®¹o, chñ lùc cña DNNN:
2.1. Vai trß chñ ®¹o, chñ lùc cña xÝ nghiÖp quèc doanh trong c¬ chÕ cò.
Tõ n¨m 1955 miÒn B¾c níc ta bíc vµo thêi kú kh«i phôc, c¶i t¹o vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ. Ngay ë giai ®o¹n ®Çu cña c«ng cuéc kh«i phôc vµ c¶i t¹o kinh tÕ
( 1955- 1960 ). Nhµ níc ta ®· rÊt coi träng viÖc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò,
thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt míi mµ nßng cèt lµ kinh tÕ quèc doanh ( nay lµ kinh
tÕ nhµ níc ). ë giai ®o¹n nµy, cïng víi qu¸ tr×nh thu hÑp c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ phi x· héi chñ nghÜa lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh b»ng
nhiÒu con ®êng, nh tiÕp tôc më réng vµ ph¸t triÓn c¸c c¬ së s¶n xuÊt ra ®êi
trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Nhµ níc x©y dùng mét lo¹t c¸c xÝ
nghiÖp. nhµ m¸y míi, quèc h÷u ho¸ hoÆc c¶i t¹o vµ biÕn c¸c c¬ së kinh doanh
cña c¸c nhµ t s¶n thµnh c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh hoÆc xÝ nghiÖp c«ng t hîp
doanh. Víi chñ tr¬ng ®ã, xÝ nghiÖp quèc doanh ®· ®ãng vai trß lµ lùc lîng
nßng cèt, ®i ®Çu trong c«ng cuéc kh«i phôc vµ c¶i t¹o kinh tÕ trªn mäi ph¬ng
diÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. §Õn cuèi thêi kú c¶i t¹o vµ kh«i phôc kinh tÕ, xÝ
nghiÖp quèc doanh ®· chiÕm u thÕ tuyÖt ®èi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tõ
®©y, vai trß chñ ®¹o cña xÝ nghiÖp quèc doanh lu«n ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch
xuyªn suèt trong mäi chñ tr¬ng, ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh trong thùc
tiÔn ®êi sèng kinh tÕ - x· héi níc ta.
Theo chñ tr¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa dùa trªn c¬ së chÕ
®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt trong giai ®o¹n thi hµnh c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung (1960- 1985 ), kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ chiÕm vÞ trÝ ®éc
t«n. Trong c¬ chÕ kinh tÕ ®ã, xÐt trªn gi¸c ®é quan hÖ s¶n xuÊt, xÝ nghiÖp quèc
doanh dùa trªn c¬ së chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt ®îc coi lµ h×nh
thøc së h÷u tiÕn bé ®ãng vai trß g¬ng mÉu, ®Çu tµu trong viÖc tiÕp tôc x©y
dùng vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt míi x· héi chñ nghÜa; xÝ nghiÖp quèc
doanh võa lµ tÊm g¬ng, võa híng dÉn kinh tÕ tËp thÓ trong qu¸ tr×nh x©y dùng
chÕ ®é x· héi míi. ChÝnh qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp míi trong
thêi kú nµy ( g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh nh ë ViÖt
Tr×, Th¸i Nguyªn, Vinh, ... ®· gãp phÇn h×nh thµnh bíc ®Çu c¸c trung t©m kinh
tÕ vïng, lµm h¹t nh©n thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña tõng vïng. Sù h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc doanh ®Þa ph¬ng ë kh¾p
c¸c tØnh miÒn B¾c trong thêi kú nµy võa nh»m x©y dùng mét hÖ thèng kinh tÕ
ph©n t¸n, phï hîp víi hoµn c¶nh chiÕn tranh cña níc ta lóc ®ã l¹i võa t¹o ra c¬
së kinh tÕ ®Ó gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi ®Æt ra, nh t¹o ra
bíc ®Çu c¬ së h¹ tÊng ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi ë c¸c vïng n«ng
th«n miÒn nói; c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh ë ®©y ®ãng vai trß híng dÉn, gióp ®ì
kinh tÕ tËp thÓ cïng ph¸t triÓn. Trªn gi¸c ®é toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n, vai
2
trß chñ ®¹o cña kinh tÕ quèc doanh ®îc biÓu hiÖn cô thÓ trong lÜnh vùc s¶n
xuÊt c«ng nghiÖp: c«ng nghiÖp nÆng ®ãng vai trß lµ x¬ng sèng cña toµn bé
nÒn kinh tÕ quèc d©n, trang bÞ m¸y mãc, thiÕt bÞ cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc
d©n; c«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn ®¶m b¶o c¸c nhu cÇu vÒ hµng
c«ng nghiÖp cho c¸c c«ng nh©n viªn chøc vµ nh©n d©n lao ®éng.
MÆc dï ®Õn ®Çu thËp kû 80 nÒn kinh tÕ níc ta gÆp nhiÒu khã kh¨n, thùc
sù lµ mét nÒn kinh tÕ thiÕu hôt vµ thùc chÊt c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®·
®îc chuyÓn sang c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ phi tËp trung, song mäi sù c¶i tiÕn, hoµn
thiÖn khi ®ã hÇu nh nh»m vµo môc tiªu cè g¾ng thæi cho kinh tÕ quèc doanh
mét luång sinh khÝ míi, kinh tÕ quèc doanh vÉn chiÕm vÞ trÝ ®éc t«n. Tuy
nhiªn, ë thêi kú nµy ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c¸c h×nh thøc kinh tÕ ngoµi quèc
doanh nh kinh tÕ hé gia ®×nh,...
3
Nh vËy trong c¬ chÕ kinh tÕ cò, xÝ nghiÖp quèc doanh thùc sù gi÷ vai trß
chñ ®¹o, vai trß ®ßn bÈy, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ quèc
doanh cã vai trß më ®êng, híng dÉn, gióp ®ì kinh tÕ tËp thÓ cïng ph¸t triÓn.
XÐt trªn gi¸c ®é x· héi, kinh tÕ quèc doanh ®ãng gãp søc m×nh vµo viÖc gi¶i
quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi ë tõng vïng, tõng ®Þa ph¬ng: c¬ së h¹ tÇng, c«ng ¨n
viÖc lµm...
2.2. Vai trß cña xÝ nghiÖp quèc doanh vµ doanh nghiÖp nhµ níc trong c¬
chÕ kinh tÕ míi.
Tõ n¨m 1985, c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung dÇn dÇn ®îc thay thÕ bëi c¬
chÕ kinh tÕ míi víi ®Æc trng c¬ b¶n lµ kh«ng coi nÒn kinh tÕ quèc d©n chØ bao
gåm hai h×nh thøc së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Trong c¬ chÕ
kinh tÕ míi ®ã, mét mÆt, tiÕp tôc ®æi míi qu¶n lý ®èi víi c¸c xÝ nghiÖp quèc
doanh vµ hîp t¸c x· trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng
nghiÖp,... vµ lÜnh vùc lu th«ng, mÆt kh¸c kinh tÕ c¸ thÓ, kinh tÕ t nh©n ®îc
khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong giai ®o¹n 1988-1990, ®Çu t vµo khu vùc kinh tÕ
t nh©n cã tèc ®é t¨ng rÊt cao. Cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi ®ã kinh tÕ quèc
doanh kh«ng cßn gi÷ vÞ trÝ ®éc t«n.
Giai ®o¹n ph¸t triÓn nµy lµ giai ®o¹n tõ chñ tr¬ng ®Õn thùc tiÔn, ph¸t
triÓn kinh tÕ ®Òu nhÊt qu¸n ë chç ph¸t triÓn mét kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Tõ n¨m 1991, DNNN trë thµnh mét bé phËn quan
träng trong c¬ chÕ kinh tÕ míi. MÆc dï ë giai ®o¹n nµy tû träng cña kinh tÕ
nhµ níc nãi chung vµ doanh nghiÖp nhµ níc nãi riªng cã gi¶m, song cho ®Õn
nay DNNN vÉn gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o v× nã n¾m gi÷ nh÷ng lÜnh vùc then chèt,
träng yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. MÆt kh¸c, kinh tÕ nhµ níc, DNNN ®·
®ãng gãp thiÕt thùc gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ – x· héi bøc b¸ch cña
thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý nh: tiÒn tÖ ho¸ tiÒn l¬ng trong khu vùc s¶n
xuÊt kinh doanh, chuyÓn tõ c¬ chÕ kinh doanh vËt t hai gi¸ sang c¬ chÕ mét
gi¸ vµ th¬ng m¹i ho¸ vËt t, kiÒm chÕ l¹m ph¸t, æn ®Þnh tµi chÝnh tiÒn tÖ, tho¸t
ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi, t¹o ®µ t¨ng trëng kh¸ trong nh÷ng n¨m
®Çu cña thËp kû 90.
II. Sù cÇn thiÕt ph¶i ph¸t huy vai trß ®¹o, chñ lùc cña DNNN.
1. XuÊt ph¸t tõ ®ßi hái bøc b¸ch cña c¬ chÕ thÞ trêng.
B¾t ®Çu tõ gi÷a thËp kû 80 c¬ chÕ kinh tÕ míi ®· ®îc h×nh thµnh ë níc
ta. §Æc trng c¬ b¶n cña c¬ chÕ míi lµ x©y dùng mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. LÞch sö
h×nh thµnh kinh tÕ ngoµi quèc doanh ë níc ta trong suèt thêi kú ®Çu cña giai
®o¹n nµy theo ®Êy c¸c c¬ së kinh tÕ nµy ®îc lËp ra tõ chÝnh nguån vèn l©u nay
n»m ph©n t¸n trong c¸c tÇng líp d©n c. Tõ ®ã tíi nay, nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn míi ®îc ph¸t triÓn ë níc ta ( kho¶ng h¬n 10 n¨m trë l¹i ®©y ), viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ chñ yÕu ®îc tiÕn hµnh theo chiÒu réng, tÝch luü chung cña toµn
bé nÒn kinh tÕ quèc d©n còng nh tÜch luü riªng cña tõng doanh nghiÖp d©n
doanh cßn rÊt nhá bÐ.
Tríc hÕt, chóng ta xem xÐt m©u thuÉn gi÷a c¬ chÕ kinh tÕ míi theo xu
híng héi nhËp víi Khu vùc vµ ThÕ giíi vµ quy m« qu¸ nhá bÐ cña c¸c doanh
nghiÖp ®· ®îc h×nh thµnh ë níc ta. C¸c doanh nghiÖp d©n doanh víi quy m«
nhá vµ rÊt nhá ®¬ng nhiªn kh«ng thÓ cã vèn ®Ó ®Çu t nhµ xëng, c«ng nghÖ
còng nh trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, vµ ®¬ng nhiªn còng kh«ng thÓ cã tµi s¶n thÕ
chÊp ®Ó vay vèn ng©n hµng më réng ®Çu t. NÕu so s¸nh sè vèn b×nh qu©n cña
mét doanh nghiÖp d©n doanh víi gi¸ trÞ mét chiÕc xe «t« con ( 200 triÖu ®ång
t¬ng ®¬ng víi gi¸ trÞ mét chiÕc xe con rÎ tiÒn, cßn 650 triÖu ®ång t¬ng ®¬ng
víi gi¸ trÞ mét chiÕc «t« con lo¹i kh¸ ) míi thÊy kh¶ n¨ng vÒ vèn cña doanh
nghiÖp d©n doanh cña níc ta qu¸ eo hÑp. Quy m« nhá cña doanh nghiÖp níc
4
ta thÓ hiÖn ë ngay c¶ víi hÖ thèng c¸c doanh nghiÖp nhµ níc:... C¸c Tæng
c«ng ty ®· thu hót 2000 doanh nghiÖp nhµ níc, chiÕm 1/3 sè DNNN víi sè
vèn lµ 60.000 tû ®ång, b»ng 95% tæng sè vèn cña doanh nghiÖp trung ¬ng vµ
b»ng 74% tæng sè vèn cña toµn bé DNNN. Nh thÕ, kho¶ng 4000 DNNN cßn
l¹i cña nÒn kinh tÕ quèc d©n còng chØ cã tæng sè vèn b»ng 26% tæng sè vèn
cña DNNN – c¸c DNNN nµy còng chØ lµ c¸c doanh nghiÖp quy m« võa vµ
nhá. Trong khi c¬ chÕ kinh tÕ míi- c¬ chÕ kinh tÕ më, níc ta ph¶i tõng bíc héi
nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi cña níc ta ®ßi hái bøc b¸ch vai trß
chñ ®¹o, lµm h¹t nh©n dÉn d¾t c¸c doanh nghiÖp d©n doanh cña c¸c DNNN.
Thø hai, c¬ chÕ kinh tÕ míi theo híng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc
vµ quèc tÕ ®ßi hái chóng ta ph¶i ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ, v× c¬ cÊu kinh tÕ cò
dùa trªn c¬ së “ u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng...” ®· kh«ng cßn thÝch hîp.
X©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý vÒ c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh vµ tÝnh hîp lý vÒ
c¬ cÊu kinh tÕ vïng ë c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Yªu cÇu x©y dùng
mét c¬ cÊu kinh tÕ míi, hîp lý trong ph¹m vi nÒn kinh tÕ quèc d©n l¹i m©u
thuÉn víi môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn cña tõng thµnh viªn kinh tÕ. Nãi c¸ch
kh¸c kh«ng
ph¶i lóc nµo lîi Ých cña tõng thµnh viªn kinh tÕ ( tèi ®a ho¸ lîi nhuËn ) còng
phï hîp víi lîi Ých cña toµn x· héi ( lîi Ých x· héi ®¹t tèi ®a ). Trong bèi c¶nh
®ã, chØ cã Nhµ níc sö dông c¸c doanh nghiÖp do m×nh lËp ra ( DNNN ) míi
cã thÓ ®iÒu hoµ ®îc sù bÊt cËp trong c¬ chÕ kinh tÕ theo ph¬ng ch©m ë ngµnh
nµo, vïng nµo cã nhu cÇu më réng n¨ng lùc s¶n xuÊt mµ doanh nghiÖp d©n
doanh kh«ng lµm th× DNNN ph¶i lµm. Cã nh thÕ míi cã thÓ nãi ®Õn viÖc h×nh
tµnh mét c¬ chÕ kinh tÕ hîp lý trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa ë níc ta hiÖn nay.
Thø ba, c¬ chÕ kinh tÕ míi ë níc ta ®ßi hái ph¶i qu¶n lý nÒn kinh tÕ nãi
chung vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nãi riªng b»ng ph¸p luËt. §©y lµ mét vÊn ®Ò
hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n, v× trong nhiÒu n¨m qua chóng ta Ýt chó ý ®Õn vÊn
®Ò nµy, ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt cña mçi chñ thÓ kinh doanh cßn qu¸ thÊp.
VÊn ®Ò cµng phøc t¹p h¬n khi sè lîng c¸c chñ thÓ kinh doanh qu¸ nhiÒu, khi
mµ c¸c doanh nh©n ®ñ lo¹i: cã nhiÒu ngêi ®· ®îc ®µo t¹o, am hiÓu ph¸p luËt
vµ kiÕn thøc qu¶n trÞ kinh doanh, vµ còng cã rÊt nhiÒu ngêi tham ra vµo qu¸
tr×nh kinh doanh song cßn thiÕu c¶ ý thøc vµ kiÕn thøc cÇn thiÕt. Trong t×nh
h×nh ®ã, c¸c DNNN trë thµnh lùc lîng g¬ng mÉu, ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn
ph¸p luËt nãi chung vµ luËt kinh doanh nãi riªng. Thùc hiÖn nghiªm chØnh luËt
ph¸p, híng dÉn c¸c vÖ tinh cña m×nh cïng thùc hiÖn luËt ph¸p lµ mét ®ßi hái
tÊt yÕu cña c¬ chÕ kinh tÕ míi ®èi víi c¸c DNNN ë níc ta.
§¬ng nhiªn, khi c¸c doanh nghiÖp d©n doanh lín m¹nh ®Õn mét møc
nµo ®ã, khi ý thøc kinh doanh theo ph¸p luËt còng nh viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt
cña c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ngµy cµng cao th× vai trß cña DNNN trong
lÜnh vùc nµy còng thay ®æi theo.
2. DNNN ®ãng vai trß lµ c«ng cô thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt.
Víi ®Æc trng cña kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh
híng x· héi chñ nghÜa th× c¸c ®¬n vÞ kinh doanh ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng, Nhµ níc ®ãng vai trß ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa. VÒ nguyªn t¾c, trong c¬ chÕ kinh tÕ ®ã mçi ®¬n vÞ kinh doanh lµ mét
chñ thÓ kinh tÕ, trùc tiÕp ®èi mÆt víi thÞ trêng ®Ó quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ
c¬ b¶n: s¶n xuÊt c¸i g×? s¶n xuÊt nh thÕ nµo? s¶n xuÊt cho ai? theo môc tiªu
tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. §iÒu nµy tÊt yÕu dÉn ®Õn kÕt côc lµ ë ®©u, khi nµo, ®èi
víi mÆt hµng nµo cã thÓ ®em l¹i lîi nhuËn cao th× ë ®ã, khi ®ã c¸c doanh
nghiÖp cã kh¶ n¨ng sÏ ®æ x« vµo s¶n xuÊt vµ kinh doanh mÆt hµng ®ã vµ ngîc
5
l¹i, nÕu ë ®©u, khi nµo vµ ®èi víi mÆt hµng nµo kh«ng cã l·i hoÆc lç vèn th× ë
®ã, khi ®ã sÏ cã nhiÒu doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng rót khái thÞ trêng s¶n xuÊt
vµ kinh doanh mÆt hµng ®ã. Do sù h¹n chÕ cña mçi doang nghiÖp vÒ viÖc thu
thËp còng nh xö lý c¸c th«ng tin cÇn thiÕt vÒ thÞ trêng ®Ó quyÕt ®Þnh cã tham
gia hay rót khái mét
thÞ trêng kinh doanh nµo ®ã, tÊt sÏ dÉn ®Õn nguy c¬ cã thÓ ph¸t sinh m©u
thuÉn gi÷a cung vµ cÇu ë mäi lóc mäi n¬i vµ ®èi víi mäi m,Æt hµng. §Ó chèng
l¹i nguy c¬ ®ã, Nhµ níc ph¶i thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt b»ng nhiÒu c«ng cô
kh¸c nhau, trong ®ã DNNN ®îc coi lµ mét c«ng cô.
§ãng vai trß lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt thø nhÊt, c¸c DNNN ë níc ta ®îc h×nh
htµnh ë c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh ®îc coi lµ kh«ng hÊp dÉn bëi kh¶
n¨ng sinh lêi thÊp. Ch¼ng h¹n lµ khu vùc s¶n xuÊt s¶n phÈm c«ng céng. Thùc
hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña DNNN theo híng nµy t¹o ra tÝnh c©n ®èi gi÷a c¸c
ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Víi t c¸ch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt, viÖc h×nh
thµnh vµ sù tån t¹i cña c¸c DNNN trong lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh nµo ®ã
kh«ng cè ®Þnh, lu«n ®îc nhµ níc thùc hiÖn theo ph¬ng ch©m: ë ®©y, khi nµo
nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ang cÇn më réng s¶n xuÊt kinh doanh mét mÆt hµng cô
thÓ nµo ®ã mµ c¸c doanh nghiÖp d©n doanh hoÆc kh«ng ®ñ søc kinh doanh
hoÆc tõ chèi th× ë ®ã vµ khi ®ã cÇn sù cã mÆt cña DNNN. §Õn lóc nµo ®ã, khi
c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ®· ®ñ søc ®¸p øng nhu cÇu thÞ trêng, DNNN cã
thÓ rót khái thÞ trêng ®ã, nhêng cho c¸c doanh nghiÖp d©n doanh. Qu¸ tr×nh
®ã diÔn ra mét c¸ch liªn tôc, lÆp ®i lÆp l¹i ë mäi lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n h×nh thµnh vai trß cña DNNN.
Thø hai, chøc n¨ng ®iÒu tiÕt cña DNNN cßn thÓ hiÖn ë viÖc ®iÒu tiÕt
kinh tÕ trong ph¹m vi tõng vïng. ë tõng vïng còng diÔn ra hiÖn tîng c¸c
doanh nghiÖp d©n doanh chØ ®æ x« vµo kinh doanh c¸c mÆt hµng dÔ sinh lîi
nhuËn, nªn dÉn ®Õn mÊt c©n ®èi trong s¶n xuÊt kinh doanh vïng. ChÝnh
DNNN còng ph¶i xuÊt hiÖn ë c¸c ngµnh mµ nh÷ng vïng kinh tÕ cña ®Êt níc
®ang ®ßi hái nh»m ®iÒu tiÕt cung cÇu ë c¸c vïng ®ã. Chøc n¨ng ®iÒu tiÕt kinh
tÕ vïng cña DNNN ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c vïng xa, vïng s©u vµ vïng
n«ng th«n.
Nh vËy chøc n¨ng ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ quèc d©n ®ßi hái Nhµ níc ph¶i
sö dông DNNN nh mét c«ng cô cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ lu«n
ho¹t ®éng th«ng suèt, ®¶m b¶o lîi Ých x· héi cã thÓ ®¹t ®îc tèi ®a trong c¬ chÕ
kinh tÕ thÞ trêng. TÝnh hiÖu qu¶ l¹i ®ßi hái Nhµ níc chØ sö dông DNNN nh
c«ng cô ®iÒu tiÕt ë nh÷ng n¬i, vµo nh÷ng thêi ®iÓm cÇn thiÕt. §iÒu nµy cã
nghÜa lµ kh«ng cã quan niÖm cè ®Þnh vÒ viÖc sö dông DNNN víi t c¸ch lµ mét
c«ng cô ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ mµ ®ßi hái c¸c DNNN khi ra ®êi, tån t¹i, më
réng, thu hÑp mét c¸ch hÕt søc linh ho¹t tuú theo sù biÕn ®éng cña kinh doanh
nãi chung vµ cña kinh doanh trong lÜnh vùc d©n doanh nãi riªng.
3. XuÊt ph¸t tõ ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ë níc ta.
NhËn thøc râ c¸c u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ trêng, chñ tr¬ng cña
§¶ng ta lµ kh«ng phñ nhËn mµ thõa nhËn kinh tÕ thÞ trêng, song kh«ng ph¶i
lµ chñ tr¬ng x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng ®¬n thuÇn mµ lµ kinh tÕ thÞ trêng cã sù
qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Muèn x©y dùng
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa ®¬ng nhiªn ph¶i x©y dùng
mét lùc lîng kinh tÕ nµo ®ã ®ãng vai trß chñ ®¹o, lµm t©m ®iÓm ¶nh hëng ®Õn
c¸c lùc lîng kh¸c cña nÒn kinh tÕ, híng dÉn, hç trî c¸c lùc lîng kinh tÕ kh¸c
cïng ph¸t triÓn.
6
Chóng ta ®Òu biÕt, hiÖn nay trong nÒn kinh tÕ quèc d©n níc ta ®ang tån
t¹i c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh vµ d©n doanh díi c¸c h×nh thøc ph¸p lý lµ
DNNN, doanh nghiÖp liªn doanh, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u
h¹n, doanh nghiÖp t nh©n, hîp t¸c x·. NÕu xÐt trªn ph¬ng diÖn kinh tÕ, lùc lîng kinh tÕ m¹nh nhÊt, ®ang chiÕm gi÷ nh÷ng lÜnh vùc then chèt vµ n¾m trong
tay lîng vèn lín nhÊt, c«ng nghÖ thiÕt bÞ hiÖn ®¹i nhÊt, lùc lîng lao ®éng tinh
nhuÖ nhÊt hiÖn nay lµ c¸c DNNN. NÕu xÐt trªn ph¬ng diÖn x©y dùng quan hÖ
s¶n xuÊt dùa trªn c¬ së c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh th× còng chØ DNNN
®¶m ®¬ng ®îc vai trß chñ ®¹o, bëi v×:
Thø nhÊt, nh trªn ®· ph©n tÝch, do c¸c doanh nghiÖp d©n doanh cßn rÊt
nhá bÐ cha quen vµ cha cã ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt nªn trong c¸c h×nh thøc
ph¸p lý cña doanh nghiÖp ®ang tån t¹i hiÖn nay, DNNN lµ lùc lîng g¬ng mÉu,
®Çu tµu trong viÖc thùc hiÖn ph¸p luËt cña Nhµ níc, lµ tÊm g¬ng ®Ó c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ kh¸c hoc tËp.
Thø hai, ®Ó thùc hiÖn xo¸ bá tõng bíc sù c¸ch biÖt gi÷a miÒn nói vµ
miÒn xu«i, cã nh÷ng vïng rÊt cÇn ph¸t triÓn mét sè ho¹t ®éng kinh doanh
n©ng cao ®êi sèng kinh tÕ x· héi ë vïng ®ã, song do môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi
nhuËn, c¸c doanh nghiÖp d©n doanh kh«ng hoÆc rÊt Ýt chó ý ®Õn lîi Ých toµn x·
héi nªn hä kh«ng s½n sµng kinh doanh ë nh÷ng vïng ®ã. Trêng hîp nµy còng
chØ cã thÓ ®ßi hái ®îc DNNN lµm ®îc viÖc ®ã.
Thø ba, xuÊt ph¸t tõ nhiÖm vô cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa lµ h¹n chÕ vµ tiÕn tíi xo¸ bá sù ph©n ho¸ giµu nghÌo, còng nh
sù vi ph¹m tÝnh c«ng b»ng x· héi ®ßi hái Nhµ níc ph¶i sö dông c¸c céng cô
nhÊt ®Þnh, mét trong c¸c c«ng cô ®ã chÝnh lµ DNNN. ChÝnh DNNN lµ lùc lîng ®ãng vai trß h¹t nh©n trong qu¸ tr×nh x©y dùng mét trËt tù x· héi míi
c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n minh.
§Ó thùc hiÖn vai trß h¹t nh©n, tríc hÕt, n«i bé DNNN ph¶i x©y dùng vµ
hoµn thiÖn m«i trêng v¨n ho¸ lµnh m¹nh theo c¸c môc tiªu híng ®Ých cu¶
c«ng ty, x©y dùng tinh thÇn hîp t¸c gióp nhau trëng thµnh toµn diÖn. MÆt
kh¸c, trong doanh nghiÖp ph¶i t¹o h×nh mÉu ph©n phèi c«ng b»ng, hîp lý c¸c
kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh nh»m ®éng viªn khuyÕn khÝch mäi ngêi lao ®éng
g¾n bã, nhiÖt
t×nh vµ quyÕt t©m v× doanh nghiÖp. Cuèi cïng, doanh nghiÖp ph¶i lµ n¬i ®µo
t¹o vµ rÌn luyÖn ngêi lao ®éng míi: cã kû luËt, cã kü thuËt vµ cã n¨ng suÊt
cao gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña DNNN, ®ång thêi thùc hiÖn
sù nghiÖp CNH- H§H theo ®êng lèi cña §¶ng.
4. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh
phÇn trªn c¬ së ph¸t huy tiÒm n¨ng cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ.
Nh ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, theo chñ tr¬ng nhÊt qu¸n, l©u dµi cña
§¶ng vµ Nhµ níc ta lµ x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi
chñ nghÜa víi sù tham gia cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, nÒn kinh tÕ níc ta ®·
cã nhiÒu khëi s¾c. X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn sÏ huy
®éng vµ ph¸t huy ®îc tiÒm n¨ng vµ søc m¹nh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµo
qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ cña ®Êt níc. Tuy nhiªn, kh«ng mét níc nµo l¹i x©y
dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña ®Êt níc m×nh chØ dùa trªn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ
c¬ së cña nÒn kinh tÕ quèc d©n- ®Òu lµ c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quy m« nhá bÐ.
Trong khi ®ã, thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ níc ta cho thÊy quy m« cña c¸c doanh
nghiÖp d©n doanh hÇu nh ®Òu rÊt nhá, mÆt kh¸c trong thêi gian ph¸t triÓn
ng¾n, c¸c doanh nghiÖp d©n doanh ë níc ta còng cha ®ñ søc tÝch luü ®Ó trë
7
thµnh c¸c doanh nghiÖp cã quy m« ®ñ lín cã thÓ lµm nßng cèt cho sù ph¸t
triÓn cña ®Êt níc. Trong ®iÒu kiÖn, ®ã chØ cã c¸c DNNN míi cã ®ñ ®iÒu kiÖn
më réng quy m«, trë hµnh lùc lîng nßng cèt, cã ®ñ søc c¹nh tranh trong khu
vùc, t¹o c¬ së, chç dùa ®Ó dÉn d¾t c¸c doanh nghiÖp d©n doanh cïng ph¸t
triÓn. ViÖc ph¸t triÓn c¸c DNNN cã quy m« ®ñ lín còng lµ mét ®ßi hái cÊp
b¸ch cña viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta hiÖn nay. §iÒu
cèt lâi trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë níc ta hiÖn nay ë níc ta lµ: x¸c
®Þnh ®îc mét c¬ cÊu lo¹i h×nh doanh nghiÖp hîp lý, sao cho lo¹i h×nh nµo
còng cã vÞ trÝ, vai trß xøng ®¸ng, còng ph¸t huy ®îc lîi thÕ vµ khai th¸c ®îc
kh¶ n¨ng ®Ó ®ãng gãp thiÕt thùc vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc. Theo
®ã, c¸c DNNN ph¶i tÝch lòy vèn ph¸t triÓn trong c¸c lÜnh vùc then chèt, quan
träng, chi phèi nhiÒu mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi. CÇn tõng bíc h×nh
thµnh c¸c Tæng c«ng ty Nhµ níc, c¸c tËp ®oµn kinh doanh m¹nh, t¹o x¬ng
sèng cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Ph¸t triÓn ®a d¹ng c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp quy m« nhá vµ võa, g¾n víi c¸c vïng nguyªn liÖu nhá lÎ, khai th¸c thÕ
m¹nh ë tõng ®Þa ph¬ng, lµm ®Þch vô vÖ tinh cho c¸c khu c«ng nghiÖp tËp
trung, c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm vµ cho c¸c DNNN quy m« lín. MÆt kh¸c,
ph¸t triÓn vµ cñng cè c¸c DNNN trong c¸c lÜnh vùc kÕt cÊu h¹ tÇng, c¸c lÜnh
vùc t¹o s¶n phÈm phôc vô sù ph¸t triÓn cña x· héi, kh¾c phôc khuyÕt tËt cña
c¬ chÕ thÞ trêng vµ trong c¸c lÜnh vùc mµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c
kh«ng ®îc phÐp lµm. Nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh doanh
nghiÖp lµ dùa vµo tiªu chuÈn hiÖu qu¶. BÊt kú lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh
nµo mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm, nÕu c¸c doanh nghiÖp d©n doanh lµm cã hiÖu
qu¶ th× nªn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. Theo c¸ch nµy sÏ n©ng cao hiÖu qu¶ t¹o
ra c¬ cÊu
doanh nghiÖp hîp lý.
III. Vai trß chñ ®¹o, chñ lùc cña DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
1. Vai trß më cöa cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
- Trong c¬ chÕ thÞ trêng, ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu tèi ®a ho¸ lîi nhuËn c¸c
doanh nghiÖp d©n doanh chØ tËp trung kinh doanh ë nh÷ng ngµnh, nh÷ng vïng
cã hÖ sè sinh lêi cao vµ hÖ sè rñi ro thÊp; c¸c doanh nghiÖp nµy lu«n nÐ tr¸nh
®Çu t vµo mét sè ngµnh cã hÖ sè sinh lêi thÊp vµ hÖ sè rñi ro cao, còng nh c¸c
ngµnh ®ßi hái vèn ®Çu t lín. §ã tríc hÕt lµ c¸c vïng s©u, vïng xa cña ®Êt níc.
Trong t×nh h×nh ®ã ®ßi hái tríc hÕt DNNN ph¶i cã mÆt ë c¸c ngµnh, c¸c vïng
cã møc sinh lêi thÊp, ®é rñi ro cao vµ ®ßi hái vèn ®Çu t lín ®Ó gi¶i quyÕt sù
mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh vµ c¸c vïng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù cã mÆt
cña DNNN ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng ë c¸c vïng s©u, vïng xa sÏ lµ h¹t nh©n
t¹o c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c ra ®êi vµ ph¸t
triÓn. ë c¸c vïng s©u, vïng xa DNNN cÇn ph¶i ®¶m nhËn chøc n¨ng më ®êng
cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c ph¸t triÓn.
Ngoµi c¸c vïng s©u, vïng xa, c¬ së h¹ tÇng c¸c vïng cña níc ta hiÖn
nay nãi chung cßn ë tr×ng ®é rÊt thÊp kÐm. Víi c¬ së h¹ tÇng nh hiÖn nay
chóng ta cha cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c doanh nghiÖp d©n doanh s½n sµng ®Çu
t ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong khi ®ã, vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng rÊt lín, thu håi
vèn chËm, ®é rñi ro cao nªn kh«ng ph¶i lµ ®èi tîng ®Çu t cña doanh nghiÖp
d©n doanh. §¬ng nhiªn, DNNN còng ph¶i cã mÆt trong lÜnh vùc ®Çu t nµy. Sù
cã mÆt cña DNNN trong lÜnh vùc ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n ®ãng vai trß t¹o ra
c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó c¸c doanh nghiÖp kh¸c cã thÓ ho¹t ®éng.
- Vai trß chñ ®¹o, chñ lùc cña DNNN ë níc ta cßn thÓ hiÖn ë sù g¬ng mÉu
thùc hiÖn ph¸p luËt. NÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,
8
nhiÒu lo¹i h×nh doanh nghiÖp tham gia vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh.
Trong nÒn kinh tÕ ®ã, ®Ó ®¶m b¶o cho c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ph¸t triÓn
b×nh thêng, Nhµ níc ph¶i ban hµnh hÖ thèng ph¸p luËt cÇn thiÕt, trong ®ã cã
ph¸p luËt kinh tÕ, c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng
kinh doanh theo ®óng quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Nhµ níc ®ãng vai trß träng tµi,
t¹o ra s©n ch¬i b×nh ®¼ng cho mäi lo¹i h×nh doanh nghiÖp c¹nh tranh lµnh
m¹nh ®èi víi c¸c ho¹t ®égn kinh doanh. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ níc ta
hiÖn nay do mét sè rÊt lín doanh nghiÖp d©n doanh cã quy m« nhá vµ rÊt nhá,
khi thµnh lËp doanh nghiÖp chñ doanh nghiÖp kh«ng chØ cã rÊt Ýt kiÕn thøc
ph¸p luËt nãi chung vµ ph¸p luËt kinh tÕ nãi riªng, mµ nhiÒu ngêi trong sè ®ã
thËm chÝ thiÕu ý thøc chÊp hµnh ph¸p luËt. Mét thùc tÕ hiÓn nhiªn hiÖn nay lµ
nhiÒu doanh nh©n nhËn thøc sai lÇm
r»ng cã thÓ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn bÊt chÊp ph¸p luËt.
XÐt trªn gi¸c ®é tµi chÝnh cã thÓ thÊy r»ng Nhµ níc kh«ng gi¸m s¸t ®îc
t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp, Nhµ níc thÊt thu, thËm chÝ ng©n
s¸ch thÊt thu nÆng, hiÖn tîng kho¸n thuÕ, “ ®µm ph¸n vÒ møc thuÕ ”, “ lµm
luËt “, trèn lËu thuÕ, gian lËn th¬ng m¹i x¶y ra phæ biÕn, kh«ng t¹o ra ®îc mét
luËt ch¬i b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ doanh nh©n. Trong bèi c¶nh ®ã
chØ cã DNNN míi cã thÓ vµ cÇn ph¶i lµ lùc lîng tiªn phong trong viÖc kinh
doanh theo ph¸p luËt. Kinh doanh theo ph¸p luËt cña c¸c DNNN sÏ lµ tÊm g¬ng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c noi theo.
- Vai trß cña DNNN ë níc ta hiÖn nay cßn cã thÓ xem xÐt ë gãc ®é ®ãng
gãp vµo ng©n s¸ch nhµ níc. Trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tª níc ta
tõ tríc ®Õn nay, DNNN ®·, ®ang vµ sÏ lµ lùc lîng t¹o ra nguån thu lín nhÊt
cho ng©n s¸ch nhµ níc.
Trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay, DNNN cßn
®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc t¹o ra c¸c h×nh thøc míi trong nÒn kinh tÕ quèc
d©n. §ã lµ phÇn lín c¸c ®èi t¸c trong c¸c doanh nghiÖp liªn doanh víi níc
ngoµi lµ DNNN, DNNN ®i ®Çu trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ cao ( ®iÖn, ®iÖn
tö, bu chÝnh viÔn th«ng...), ®i ®Çu trong viÖc x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp
tËp trung, c¸c khu c«ng nghÖ cao, c¸c ngµnh mòi nhän, then chèt. DNNN
còng ®¶m nhiÖm phÇn x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ x· héi, t¹o ®µ cho ph¸t triÓn
kinh tÕ l©u dµi. MÆt kh¸c, DNNN ®ang tÝch cùc vµ ®i ®Çu trong ph¸t triÓn kinh
tÕ x· héi miÒn nói, vïng d©n téc Ýt ngêi vµ cã nhiÒu khã kh¨n... gãp phÇn kh¾c
phôc chªnh lÖch vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn, t¹o c«ng b»ng x· héi.
Tríc hÕt ®ã lµ sù ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i quy m« kinh doanh mµ
chñ yÕu tËp trung vµo ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh víi quy m«
võa vµ lín. MÆc dï cho ®Õn nay cßn tån t¹i rÊt nhiÒu c¸c niÖm kh¸c nhau vÒ
quy m« song cã thÓ nãi r»ng, víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ hiÖn nay cña níc
ta kh«ng thÓ kh«ng tÝnh ®Õn viÖc ph¶i ph¸t triÓn lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh
víi quy m« lín ë mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n bëi rÊt
nhiÒu lÏ: thø nhÊt, trong xu thÕ héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi
hiÖn nay, chóng ta sÏ kh«ng thÓ tÝnh ®Õn søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp
níc ta nÕu kh«ng x©y dùng c¸c doanh nghiÖp ë mét quy m« nhÊt ®Þnh nµo ®ã,
v× chØ cã c¸c doanh nghiÖp ®ã míi cã thÓ cã tiÒm lùc kü thuËt vµ sö dông lîi
thÕ vÒ quy m« lín, kü thuËt hiÖn ®¹i cã thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh c¹nh tranh
kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Thø hai, trong khi chñ yÕu c¸c doanh nghiÖp níc
ta vÉn ®ang ë tr×nh ®é thñ c«ng, l¹c hËu, hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp th× ®ßi hái cña
nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i lµ ph¶i ph¸t triÓn kü thuËt vµ øng dông c«ng nghÖ, kü
thuËt hiÖn ®¹i vµo s¶n xuÊt. NÕu thiÕu mét sè doanh nghiÖp lµm h¹t nh©n cã
quy m« lín th× kh«ng thÓ nãi
9
®Õn n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt cña mäi doanh nghiÖp ®ang ho¹t ®éng. Thø ba,
trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é qu¶n lý vµ ý thøc ph¸p luËt hiÖn thêi, kh«ng thÓ
kh«ng tÝnh ®Õn viÖc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn doanh nghiÖp ë mét quy m« tèi
thiÓu nµo ®ã v× nh thÕ sÏ gi¶m bít ®îc sè ®Çu mèi cµn ph¶i qu¶n lý. Nh vËy cã
thÓ nãi nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay ®ßi hái ph¶i duy tr× mét sè doanh nghiÖp
cã quy m« lín ë mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh, chØ cã c¸c DNNN míi cã ®ñ tiÒm
lùc ®Ó ®¸p øng ®ßi hái nµy. Bªn c¹nh ®ã, DNNN cßn ph¸t triÓn ë rÊt nhiÒu c¸c
quy m« kh¸c nhau vµ ®Æc biÖt lµ ë quy m« võa.
2. Kinh tÕ t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh
tÕ kh¸c.
Vai trß t¹o ®éng lùc cho c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
kh¸c ph¸t triÓn ®îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua c¸c híng sau ®©y:
Thø nhÊt, thóc ®Èy, t¹o ®µ vµ dÉn d¾t c¸c doanh nghiÖp d©n doanh cïng
gãp phÇn vµo viÖc t¨ng trëng kinh tÕ. §Ó t¹o ®µ cho mäi doanh nghiÖp cïng
gãp phÇn vµo qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ, DNNN ph¶i gi÷ vÞ trÝ then chèt
trong mét sè ngµnh còng nh mét sè lÜnh vùc quan träng cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n. C¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc t¹o ®µ cho sù t¨ng trëng kinh tÕ phô thuéc tríc
hÕt vµo tiÒm n¨ng kinh tÕ cña ®Êt níc còng nh qu¸ tr×nh khu vùc ho¸ vµ toµn
cÇu ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ChÝnh v× vËy, ®Ó DNNN lu«n lu«n ®ãng vai trß
t¹o ®µ cho sù t¨ng trëng kinh tÕ, vÊn ®Ò hÕt søc quan träng ®Æt ra lµ ph¶i x©y
dùng mét chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ theo híng héi nhËp, trong ®ã x¸c ®Þnh
chÝnh x¸c c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc then chèt trong tõng thêi kú ph¸t triÓn kinh
tÕ cña ®Êt n¬c. Khi vai trß t¹o ®µ cho sù t¨ng trëng kinh tÕ ®· thay ®æi, Nhµ níc cÇn chuyÓn dÞch vèn ®Çu t sang ngµnh míi.
Thø hai, DNNN ®ãng vai trß thóc ®Èy, chuyÓn giao vµ ph¸t triÓn c«ng
nghÖ kü thuËt hiÖn ®¹i. C¸c ngµnh thuéc lÜnh vùc nµy cã liªn quan víi c¸c
ngµnh ®ãng vai trß t¹o ®µ, thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ. CÇn chó ý r»ng trong
nhiÒu lÜnh vùc viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ kü thuËt hiÖn ®¹i kh«ng ph¶i vµ
kh«ng thÓ ph¸t huy ngay ®îc t¸c dông trong mét thêi gian ng¾n vµ còng x¶y
ra nhiÒu trêng hîp trong ®ã viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ kü thuËt hiÖn ®¹i vµo
ngµnh nµy sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt vµ t¨ng trëng ë c¸c ngµnh
kh¸c cã liªn quan.
Thø ba, vai trß gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng. M«i trêng vµ b¶o vÖ m«i
trêng ®ang lµ vÊn ®Ò thêi sù nãng hæi kh«ng ph¶i chØ ®èi víi níc ta mµ ®èi víi
toµn thÕ giíi vµ còng kh«ng ph¶i chØ ngµy mét ngµy hai mµ lµ c¶ mét sù
nghiÖp l©u dµi. DNNN còng ph¶i thÓ hiÖn vai trß chñ ®¹o cña m×nh trong viÖc
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy. Tríc hÕt, viÖc nhËp khÈu c«ng nghÖ kü thuËt ph¶i ®¶m
b¶o gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng. DNNN ph¶i vµ chØ ®îc phÐp cung cÊp cho
c¸c doanh
nghiÖp d©n doanh c«ng nghÖ kü thuËt ®¶m b¶o chèng « nhiÔm m«i trêng.
DNNN ph¶i lµ lùc lîng ®i ®Çu trong viÖc chÊp hµnh luËt b¶o vÖ m«i trêng.
3. T¹o ®iÒu kiÖn c¸c mèi quan hÖ hîp t¸c vµ gióp ®ì c¸c doanh nghiÖp
kh¸c.
Nh ®· ph©n tÝch ë trªn, nÒn kinh tÕ níc ta ®Õn nay bao gåm chñ yÕu lµ
c¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa, nhiÒu doanh nghiÖp cã quy m« rÊt nhá, vèn ®Çu
t thÊp, kü thuËt thñ c«ng, l¹c hËu. §Æc ®iÓm nµy dÉn ®Õn kÕt qu¶ lµ cho ®Õn
nay phÇn lín c¸c doanh nghiÖp níc ta kh«ng ®ñ kh¼ n¨ng s¶n xuÊt mét s¶n
phÈm c«ng nghiÖp hoµn chØnh víi kü thuËt cao; th«ng thêng mçi doanh
nghiÖp d©n doanh chØ ®ñ søc lµm vÖ tinh, gia c«ng hµng cho mét DNNN nµo
10
®ã. HÖ thèng c¸c DNNN ë níc ta tõ tríc tíi nay lu«n ®ãng vai trß lµm h¹t
nh©n trong mét nhãm s¶n phÈm nµo ®ã. Cho ®Õn nay, mÆc dï c¬ cÊu kinh tÕ
cã nhiÒu thay ®æi, song vai trß t¹o ®iÒu kiÖn h×nh thµnh c¸c nhãm s¶n phÈm,
hiÖp héi, thùc hiÖn c¸c mèi liªn kÕt däc, ngang trong nÒn kinh tÕ vÉn thuéc vÒ
c¸c DNNN. §Æc biÖt, trong ®iÒu kiÖn héi nhËp khu vùc vµ quèc tÕ hiÖn nay
cµng ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp níc ta ph¶i n©ng cao chÊt lîng s¶n phÈm, h¹
thÊp chi phÝ s¶n xuÊt. Yªu cÇu sÏ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc nÕu DNNN cã quy
m« lín, kü thuËt hiÖn ®¹i kh«ng ®¶m ®¬ng vai trß lµ lùc lîng nßng cèt, ®¶m
nhiÖm c¸c kh©u c«ng viÖc ®ßi hái kü thuËt cao trong toµn bé qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt s¶n phÈm, t¹o ra xung quanh m×nh c¸c vÖ tinh s¶n xuÊt hoÆc theo xu híng liªn kÕt däc hoÆc theo xu híng liªn kÕt ngang. C¸c doanh nghiÖp d©n
doanh trë thµnh mét m¾t, kh©u nµo ®ã trong toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n
phÈm. Trong mèi liªn hÖ liªn kÕt däc, ngang nµy DNNN kh«ng chØ ®¶m
nhiÖm nh÷ng kh©u, nh÷ng c«ng viÖc ®ßi hái kü thuËt cao mµ cßn cã tr¸ch
nhiÖm híng dÉn c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cña m×nh tõng bíc n©ng cao
tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ.
Trong c¸c mèi liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ, DNNN cã ®ñ søc thùc hiÖn
liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp liªn
doanh. Cho ®Õn nay, chñ yÕu c¸c doanh nghiÖp liªn doanh ë níc ta ®îc thùc
hiÖn gi÷a mét hoÆc c¸c bªn ViÖt Nam lµ DNNN vµ mét hoÆc c¸c bªn níc
ngoµi. Liªn doanh, liªn kÕt víi c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi h×nh thµnh doanh
nghiÖp liªn doanh, DNNN ®· ®ãng vai trß lµm cÇu nèi h×nh thµnh doanh
nghiÖp t b¶n nhµ níc. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ níc ta cßn ®ang thiÕu vèn
vµ kü thuËt trÇm träng nh hiÖn nay, viÖc h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp t b¶n
nhµ níc ®îc coi lµ mét trong c¸c ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó t¹o vèn vµ kü thuËt
ban ®Çu cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh ®Ó ph¸t huy néi lùc, l«i kÐo
ngo¹i lùc. Vai trß nµy cña DNNN ®ßi hái ph¶i x¸c ®Þnh ®óng ®¾n c¸c lÜnh vùc,
ngµnh cÇn cã sù liªn doanh, liªn kÕt nh»m t¹o ®éng lùc thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t
triÓn t¹i c¸c vïng kinh tÕ cô thÓ cña ®Êt níc.
Bªn c¹nh ®ã, DNNN cßn ®ãng vai trß t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì doanh nghiÖp
nhá cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c doanh nghiÖp nhá vµ võa ë níc ta, vèn Ýt,
kü thuËt thñ c«ng, l¹c hËu, tr×nh ®é kü thuËt vµ tr×nh ®é qu¶n lý cßn rÊt h¹n
chÕ cho nªn sù gióp ®ì cña DNNN ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá lµ cÇn thiÕt.
Sù gióp ®ì cña c¸c DNNN ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhá ®îc thùc hiÖn tríc
hÕt th«ng qua c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a DNNN vµ doanh nghiÖp nhá.
11
Ch¬ng II
Thùc tr¹ng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nhµ níc ë
viÖt nam hiÖn nay
I. KÕt qu¶ bíc ®Çu cña DNNN.
1. C¸c kÕt qu¶ chñ yÕu cña qu¸ tr×nh s¾p xÕp, ®æi míi DNNN.
Thùc hiÖn NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø VI, VII, VIII, IX cña §¶ng vµ c¸c
NghÞ quyÕt cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng, Bé ChÝnh trÞ, §¶ng, ChÝnh phñ ®·
chØ ®¹o thùc hiÖn 3 ®ît s¾p xÕp lín c¸c DNNN: 1990 – 1993; 1994-1997 vµ
tõ gi÷a n¨m 1998 tíi nay. Vµ ®· ®¹t ®îc ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qña ®¸ng khÝch lÖ:
3):
a) Néi dung cña qu¸ tr×nh s¾p xÕp, ®æi míi c¸c DNNN (chñ yÕu lµ ®ît
Mét lµ, ®æi míi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch: DNNN tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm,
thùc sù h¹ch to¸n kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ trêng; ®æi míi c¶ vÒ kÕ ho¹ch, vÒ
tµi chÝnh, vÒ tæ chøc bé m¸y, c¸n bé vµ ®æi míi qu¶n lý nhµ níc theo híng xo¸
bá chÕ ®é chñ qu¶n cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh nhµ níc ®èi víi DNNN.
Hai lµ, s¸t nhËp, gi¶i thÓ, cho ph¸ s¶n DNNN yÕu kÐm, thua lç kÐo dµi
mµ Nhµ níc kh«ng cÇn n¾m gi÷. C¬ cÊu DNNN bíc ®Çu ®îc ®iÒu chØnh hîp
lý, cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung vèn, h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn mét sè doanh nghiÖp míi cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ cã søc c¹nh
tranh.
Ba lµ, tæ chøc, cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc
(TCTNN) nh»m tËp trung nguån lùc cña nhµ níc vµo c¸c ngµnh then chèt mµ
nhµ níc cÇn chi phèi... Thêi gian qua ®· s¾p xÕp l¹i 250 liªn hiÖp xÝ nghiÖp vµ
Tæng c«ng ty. Thñ tíng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp 17 Tæng c«ng ty 91 vµ
uû quyÒn cho c¸c bé, uû ban nh©n d©n c¸c tØnh vµ thµnh phè trùc thuéc Trung
¬ng qu¶n lý 77 Tæng c«ng ty 90. C¸c TCTNN cã 1534 doanh nghiÖp thµnh
viªn h¹ch to¸n ®éc lËp, chiÕm 27,5% tæng sè doanh nghiÖp c¶ níc, 61% vÒ lao
®éng (riªng 17 tæng c«ng ty 91 cã 491 doanh nghiÖp tµnh viªn h¹ch to¸n ®éc
lËp, chiÕm 8,8% sè lîng DNNN, 35% lao ®éng). Nh×n chung, c¸c TCTNN ®·
chi phèi ®îc c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ vµ ®· trë thµnh
c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ níc ®iÓu tiÕt, qu¶n lý vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ trêng
®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, b¶o ®¶m c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ. C¸c
TCTNN ®· b¶o toµn vµ tÝch tô ®îc vèn ngµy cµng t¨ng, huy ®éng nhiÒu nguån
lùc ®Çu t, ®æi míi c«ng nghÖ, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh
tranh.
Bèn lµ, cæ phÇn ho¸ mét bé phËn DNNN mµ nhµ níc kh«ng cÇn n¾m gi÷
100% vèn ®Ó huy ®éng thªm vèn, t¹o thªm ®éng lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh
doanh ph¸t triÓn. §Õn ngµy 15/8/2000 c¶ níc cæ phÇn ho¸ ®îc 369 bé phËn
doanh nghiÖp víi tæng sè vèn lµ 1920 tØ ®ång (t¨ng 12% so víi tríc khi cæ
phÇn), b»ng 1,6% tæng sè vèn nhµ níc trong c¸c DNNN. Nh×n chung, c¸c chØ
tiªu doanh thu, lîi nhuËn, nép ng©n s¸ch, sè lîng c«ng nh©n viªn trong c¸c
doanh nghiÖp cæ phÇn ho¸ ®Òu t¨ng so víi tríc. Cïng víi qu¸ tr×nh cæ phÇn
ho¸, §¶ng, ChÝnh phñ chñ tr¬ng ®Ó mét sè DNNN ®Çu t mét phÇn vèn lËp
c«ng ty cæ phÇn míi. §Õn ngµy 15/8/2000, DNNN ®· ®Çu t vèn thµnh lËp 279
c«ng ty cæ phÇn míi víi tæng sè vèn nhµ níc lµ 868,8 tØ ®ång, chiÕm 46% vèn
12
®iÒu lÖ. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cho thÊy: 267 c«ng ty (96,4%) cã l·i, 12
c«ng ty cßn l¹i (3,6%) hoµ vèn.
N¨m lµ, thùc hiÖn giao kho¸n, b¸n vµ kho¸n kinh doanh, cho thuª
nh÷ng DNNN cã quy m« nhá, thua lç kÐo dµi ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ tµi s¶n
nhµ níc, b¶o ®¶m viÖc lµm vµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng. Thùc hiÖn NghÞ
quyÕt Trung ¬ng 4 (kho¸ VIII), ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh sè
103/1999/N§-CP vÒ giao b¸n, cho thuª vµ ®· thùc hiÖn ®îc27 DNNN cã vèn
nhµ níc díi 1 tû ®ång. C¸c doanh nghiÖp nµy ®Òu trë thµnh c«ng ty cæ phÇn vµ
cã kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh kh¸ lªn râ rÖt. Thùc tÕ cho thÊy, viÖc thùc hiÖn
giao, b¸n, kho¸n cho thuª c¸c doanh nghiÖp ®· kh¾c phôc ®îc t×nh tr¹ng gi¶i
thÓ, ph¸ s¶n doanh nghiÖp, b¸n ph¸t m¹i tµi s¶n cña nhµ níc; kh¾c phôc ®îc
t×nh tr¹ng ngêi lao ®éng mÊt viÖc lµm, n¨ng lùc s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp ®îc ph¸t huy, xo¸ ®îc bao cÊp, bï lç cña Nhµ níc, t¨ng kh¶ n¨ng huy ®éng
nguån v«n trong d©n.
b) Mét sè kÕt qu¶ quan träng cña qu¸ tr×nh s¾p xÕp vµ ®æi míi vµ
ph¸t triÓn DNNN:
C¸c DNNN ®· ®îc tæ chøc s¾p xÕp l¹i theo NghÞ ®Þnh 388/H§BT ngµy
20-11-1991 cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN vµ thµnh lËp c¸c Tæng c«ng ty 90 vµ
Tæng c«ng ty 91. §Õn th¸ng 5- 2001, tæng sè cã 502 DNNN ®· ®îc cæ phÇn
ho¸, trong ®ã cã 349 doanh nghiÖp ®· b¸n trªn 65% cæ phÇn cho c¸c cæ ®«ng
ngoµi Nhµ níc. Sè doanh nghiÖp ®· hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ t¨ng liªn tôc
trong 3 n¨m qua. KÕt qu¶ ®ã ®îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau:
13
B¶ng 1: sè dnnn hoµn thµnh cæ phÇn ho¸ (CPH) ®Õn th¸ng 5- 2001
1998 1999 2000 5th¸ng2001
Sè doanh nghiÖp cã quy ®Þnh CPH
126
247
206
63
B¸n díi 51% cæ phÇn
13
19
46
7
B¸n 51%- 65% cæ phÇn
12
15
37
4
B¸n trªn 65% cæ phÇn
27
117
142
63
Sè doanh nghiÖp hoµn thµnh CPH
52
151
225
74
Nguån: Ban ®æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp Trung ¬ng
Tæng
642
85
68
349
502
§ã lµ tiÕn bé quan träng trong viÖc c¬ cÊu l¹i vµ tæ chøc l¹i DNNN theo
híng tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc vµ vïng quan träng; t¨ng quy m« vµ
thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶.
VÊn ®Ò liªn doanh liªn kÕt gi÷a DNNN víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong
níc, nhÊt lµ doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi còng ®îc ph¸t triÓn. Vèn
®Çu t níc ngoµi vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c chiÕm tû träng ngµy cµng lín,
doanh nghiÖp cã vèn dÇu t níc ngoµi nép ng©n s¸ch nhµ níc tõ 20- 24%, t¹o
ra viÖc lµm cho kho¶ng 1,7 triÖu lao ®éng
C«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn, ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý mét
sè doanh nghiÖp nhµ níc ngµy cµng hiÖn ®¹i h¬n, quy m« lín h¬n.
Tèc ®é t¨ng trëng chung cña DNNN nhanh h¬n tèc ®é t¨ng trëng chung
cña nÒn kinh tÕ. Tû träng GDP vµ tÝch luü cña DNNN cao nhÊt trong c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ vµ ®ang chi phèi sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
theo môc tiªu kinh tÕ x· héi mµ §¶ng vµ Nhµ níc ta x¸c ®Þnh.
Sè lîng DNNN ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhiÒu h¬n, hiÖu qu¶ sö dông vèn
cao h¬n. C¸c DNNN g¬ng mÉu ®i ®Çu trong viÖc nép thuÕ vµ tÝch luü ®Çu t.
Nhê ®ã DNNN ®· nép ng©n s¸ch, tr¶ l·i suÊt vay ng©n hµng chiÕm tû träng
cao nhÊt so víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c.
TÊt c¶ c¸c tiÕn bé quan träng trªn cña DNNN cã thÓ minh ho¹ b»ng
nh÷ng sè liÖu sau: Trong 15 n¨m qua, sè lîng DNNN ®· gi¶m tõ 12.300 (tríc
n¨m 1990) cßn 5.571 doanh nghiÖp (gi¶m 54,7%) vµo n¨m 2000. C¬ cÊu
DNNN ®· ®îc ®iÒu chØnh hîp lý h¬n, qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn ®· cã bíc c¶i tiÕn ®¸ng kÓ. NÕu n¨m 1994 sè DNNN cã vèn díi 1 tû ®ång chiÕm tíi
50% th× ®Õn n¨m 2000 sè ®ã chØ cßn 25%. Sè DNNN cã sè vèn trªn 10 tû
®ång t¨ng t¬ng øng lµ 10% lªn 20%. Vèn b×nh qu©n cña tÊt c¶ c¸c DNNN
t¨ng 7lÇn, tõ 3,3 tû ®ång (n¨m 1994) lªn 22 tû ®ång (n¨m 2000). PhÇn ®ãng
gãp cña DNNN chiÕm gÇn 40% tæng nép ng©n s¸ch vµ trªn 50% kim ng¹ch
xuÊt khÈu cña c¶ níc. Tû lÖ nép ng©n s¸ch trªn mét ®ång vèn t¨ng tõ 14,7%
(n¨m 1991) lªn 28% (n¨m 2000). Tû träng ®ãng gãp cña DNNN trong tæng
s¶n phÈm quèc néi (GDP) t¨ng t¬ng øng tõ 6,8% (n¨m 1993) lªn 12% (n¨m
2000). Tõ n¨m 1995 ®Õn nay, hµng n¨m DNNN ®ãng gãp tõ 26- 28% nguån
thu thuÕ néi ®Þa. NÕu tÝnh tÊt c¶ c¸c kho¶n thu thuÕ vµ phÝ (thuÕ xuÊt nhËp
khÈu, phÝ sö dông tµi nguyªn...) ®îc thu th«ng qua DNNN, th× ®ãng gãp
kho¶ng 60% c¸c nguån thu thuÕ vµ phÝ cña ng©n s¸ch nhµ níc. DNNN còng
®ang sö dông kho¶ng 15% lùc lîng lao ®éng trong c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng
nghiÖp.
Nh÷ng n¨m ®æi míi do cã nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ®óng ®¾n
cña §¶ng vµ Nhµ níc, víi nç lùc cña m×nh DNNN ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn
trong c¬ chÕ míi, ®îc x· héi thõa nhËn. Nhê ®ã, DNNN ®¹t tû träng lín nhÊt
14
trong GDP, t¨ng tÝch luü vµ s¶n phÈm, dÞch vô chñ yÕu trong nÒn kinh tÕ, cã
t¸c ®éng quyÕt ®Þnh ®Õn xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, gãp phÇn quan träng
trong viÖc gi¶i quyÕt tèt h¬n nh÷ng vÊn ®Ò x· héi cña doanh nghiÖp, cña
ngµnh, cña ®Þa ph¬ng vµ toµn x· héi. Cã thÓ nãi, DNNN ®· cã nh÷ng tiÕn bé
vÒ chÊt trong ho¹t ®éng ®ã lµ: vÒ c¬ b¶n ®· xo¸ bá c¬ chÕ tæ chøc s¶n xuÊt
theo chØ tiªu ph¸p lÖnh trªn giao; vai trß tù chñ trong kinh doanh vµ tù chñ tµi
chÝnh ®îc x¸c lËp vµ më réng, doang nghiÖp ®îc giao vèn, tù chÞu tr¸ch nhiÖm
b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn; chøc n¨ng qu¶n lý s¶n xuÊt cña Nhµ níc ®îc x¸c
®Þnh ngµy cµng râ vµ hoµn thiÖn; Nhµ níc tõng bíc qu¶n lý doanh nghiÖp
b»ng ph¸p luËt, nªn m«i trêng vµ hµnh lang ph¸p lý ®îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n.
Nh÷ng tiÕn bé quan träng c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng nãi trªn cña DNNN
®ang lµm cho kinh tÕ nµh níc bíc ®Çu ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trªn mét sè
mÆt cô thÓ: hÖ thèng kinh tÕ nhµ níc víi c¸c thÓ chÕ thèng nhÊt ®ang lµm ®ßn
bÈy thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ víi tèc ®é kh¸. Trong nhiÒu n¨m DNNN lµ ®èi
t¸c chñ yÕu thùc hiÖn liªn doanh víi níc ngoµi, gi¶i quyÕt ngµy cµng tèt h¬n
nhiÒu vÊn ®Ò x· héi, nh b¶o ®¶m c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn xo¸ ®ãi, gi¶m
nghÌo, chÝnh s¸ch b¶o hiÓm, c«ng b»ng x· héi, ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc,
v.v... Sù ®æi míi cña kinh tÕ nhµ níc ®ang më ®êng, híng dÉn, hç trî vµ hîp
t¸c ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ t b¶n nhµ níc, kinh tÕ hîp t¸c, kinh tÕ t nh©n, kinh tÕ
c¸ thÓ tiÓu chñ. Kinh tÕ nhµ níc ®ang t¹o ra lùc lîng vËt chÊt tèi thiÓu cÇn
thiÕt ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, æn ®Þnh x·
héi, h¹n chÕ khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng. Kinh tÕ nhµ níc chñ ®éng trong
x©y dùng con ngêi míi, thÓ hiÖn ë viÖc thu hót ngµy cµng nhiÒu ®éi ngò lao
®éng cã tr×nh ®é ngµy cµng cao tõ ®ã t¹o ®iªï kiÖn ph¸t huy vai trß cña giai
cÊp c«ng nh©n, thùc hiÖn liªn minh c«ng-n«ng- trÝ thøc ®¶m b¶o t¨ng trëng æn
®Þnh x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh.
2. Nguyªn nh©n cña nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu ®· ®¹t ®îc.
Nguyªn nh©n ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ bíc ®Çu cña DNNN bao gåm nhiÒu
mÆt, nhng cã thÓ tãm t¾t nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu sau:
- Quan ®iÓm vµ chñ tr¬ng ®æi míi ®óng ®¾n cña §¶ng vÒ ®æi míi kinh tÕ
nhµ níc, DNNN, x©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, phï hîp
víi ®ßi hái cña thùc tiÔn nªn nhanh chãng ®i vµo cuéc sèng. Quan ®iÓm vµ
chñ tr¬ng ®óng ®¾n xuyªn suèt trong toµn bé ®êng lèi ®æi míi kinh tÕ nhµ níc
trong 16 n¨m qua ®îc thÓ hiÖn trong c¸c V¨n kiÖn vµ NghÞ quyÕt cña §¶ng tõ
§¹i héi VI, VII, VIII, IX. §Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt Trung ¬ng 3 kho¸ IX ®·
kh¼ng
®Þnh: “ViÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ doanh
nghiÖp nhµ níc lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ còng lµ nhiÖm vô chiÕn lîc, l©u dµi
víi nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p, míi mÎ. §èi víi nh÷ng vÊn ®Ò ®· râ, ®· cã NghÞ
quyÕt th× ph¶i khÈn tr¬ng, kiªn quyÕt triÓn khai thùc hiÖn; nh÷ng vÊn ®Ò cha
®ñ râ th× ph¶i tæ chøc thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh nghiÖm, kÞp thêi uèn n¾n
c¸c sai sãt, lÖch l¹c ®Ó cã bíc ®i thÝch hîp, tÝch cùc nhng v÷ng ch¾c”.
- Nh÷ng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi kinh tÕ nhµ níc,
DNNN ngµy cµng hoµn thiÖn. Nhµ níc ®· thÓ chÕ ho¸ c¸c quan ®iÓm, chñ tr¬ng cña §¶ng vÒ vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ níc, DNNN thµnh c¸c v¨n
b¶n ph¸p quy nh: QuyÕt ®Þnh 217/H§BT ngµy 14-11-1987 cña Héi ®ång Bé
trëng vÒ mét sè chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh trong c¸c xÝ
nghiÖp quèc doanh; NghÞ ®Þnh 50/H§BT ngµy 22-3-1988 cña Héi ®ång Bé trëng ban hµnh §iÒu lÖ xÝ nghiÖp c«ng nghiÖp quèc doanh; QuyÕt ®Þnh
322/H§BT ngµy 23-10-1991 cña Héi ®ång Bé trëng vÒ b¶o toµn vµ ph¸t triÓn
vèn kinh doanh ®èi víi c¸c DNNN; HiÕn ph¸p níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa
15
ViÖt Nam; LuËt DNNN n¨m 1995; NghÞ ®Þnh 59/CP ngµy 3-10-1996 cña
ChÝnh phñ ban hµnh quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi
DNNN; LuËt th¬ng m¹i n¨m 1997; ChØ thÞ 20/1998/CT-TTg ngµy 21-4-1998
vÒ ®Èy m¹nh s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN; NghÞ ®Þnh 103/1999/N§-CP ngµy
10-9-1999 cña ChÝnh phñ giao, b¸n, kho¸n kinh doanh, cho thuª DNNN;
chÝnh s¸ch më réng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c níc trong khu vùc vµ quèc tÕ.
Nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy ®ã lµ c«ng cô quan träng ®Ó Nhµ níc qu¶n lý vÜ m«
®èi víi DNNN vµ lµ m«i trêng ph¸p lý cho phÐp DNNN ph¸t huy quyÒn chñ
®éng cña m×nh trong ®æi míi vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh.
- TÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña nhiÒu c¸n bé,
c«ng nh©n viªn trong mét sè DNNN ®îc n©ng cao h¬n. nhê c¸c chñ tr¬ng
®óng ®¾n vÒ ®æi míi DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ
níc theo ®Þnh híng x· héi hñ nghÜa nªn nhiÒu c¸n bé, c«ng nh©n viªn ®· tÝch
cùc, chñ ®éng vît qua khã kh¨n, hëgn øng chÊp hµnh chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña
Nhµ níc, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh theo
chÕ ®é míi, nh chñ ®éng t×m kiÕm thÞ trêng tiªu thô, thay ®æi nhiÖm vô s¶n
xuÊt kinh doanh, ®æi míi c«ng nghÖ, tinh gi¶n biªn chÕ theo QuyÕt ®Þnh sè
176/H§BT, ®µo t¹o vµ båi dìng l¹i ®éi ngò c¸n bé, ®¸nh gi¸ vµ lùa ®éi ngò
c¸n bé cã tr×nh ®é vµ n¨ng ®éng h¬n trong kinh doanh.
- Sù hîp t¸c ®a ph¬ng, ®a h×nh thøc, híng vÒ xuÊt khÈu cña DNNN ®îc
ph¸t triÓn c¶ vÒ quy m« vµ hiÖu qu¶. Thùc hiÖn chñ tr¬ng hîp t¸c ®a ph¬ng, ®a
h×nh thøc, chóng ta ®· tranh thñ ®îc b»ng mäi c¸ch, mäi h×nh thøc sù gióp ®ì
cña c¸c níc, c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c chñ doanh nghiÖp níc ngoµi cho c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ, mµ chñ yÕu tríc hÕt ®îc thùc hiÖn trong viÖc t¹o lËp thÞ
tr¬ng tiªu thô, ®æi míi c«ng nghÖ, ph¬ng tiÖn, ph¬ng ph¸p trong s¶n xuÊt
kinh doanh vµ qu¶n lý; thu hót nguån vèn cña níc ngoµi th«ng qua c¸c h×nh
thøc ®Çu t liªn doanh vµ hîp t¸c kinh doanh...
II. Nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN hiÖn nay.
1. Nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm cña DNNN.
Trong viÖc ph¸t huy vai trß chñ ®¹o cña DNNN cßn cã nh÷ng mÆt tån
t¹i. Cha thùc sù lµm ®ßn bÈy ®Ó ®Èy nhanh t¨ng trëng kinh tÕ bÒn v÷ng æn
®Þnh; cha gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ mÆt x· héi ®ang ®Æt ra; vai
trß më ®êng, híng dÉn, gióp ®ì c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c vµ vai trß ®èi t¸c
chÝnh cña DNNN trong liªn doanh cßn yÕu cha t¹o ®Çy ®ñ vËt chÊt ®Ó ®¶m
b¶o v÷ng ch¾c nh÷ng c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ vµ ®Ó Nhµ níc thùc hiÖn
chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«; t×nh tr¹ng tham « l·ng phÝ, tham nhòng
trong DNNN cßn gia t¨ng... §Æc biÖt kh¶ n¨ng c¹nh tranh thÊp cña c¸c DNNN
trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, trªn thÞ trêng néi ®Þa còng nh thÞ trêng
quèc tÕ.
Nh÷ng tån t¹i trªn cha kh¾c phôc ®îc v× chÝnh b¶n th©n DNNN cßn cã
nh÷ng yÕu kÐm sau ®©y:
Thø nhÊt, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ søc c¹nh tranh cña c¸c
DNNN cßn thÊp, cha t¬ng xøng víi ®iÒu kiÖn vµ lîi thÕ cã ®îc; tèc ®é t¨ng trëng cña DNNN cã biÓu hiÖn gi¶m dÇn; nî khã ®ßi ngµy cµng lín; tÝnh n¨ng
®éng cña mét bé phËn kh«ng nhá DNNN cßn h¹n chÕ. Theo ®¸nh gi¸ chung,
sè DNNN thùc sù kinh doanh cã hiÖu qu¶ chØ chiÕm kho¶ng 40%, sè doanh
nghiÖp kinh doanh kh«ng cã hiÖu qu¶ liªn tôc bÞ thua lç chiÕm 20%, cßn l¹i
40% sè doanh nghiÖp kinh doanh cha cã hiÖu qu¶, khi lç khi l·i. Kh«ng Ýt
doanh nghiÖp x©y dùng dù ¸n, kÕ ho¹ch kh«ng phï hîp víi ®Þnh híng ph¸t
16
triÓn chung cña ngµnh, thiÕu tÝnh kh¶ thi; viÖc b¶o toµn vèn cña kh«ng Ýt
doanh nghiÖp cha tèt, cßn cã t×nh tr¹ng ¨n vµo vèn, mÊt vèn. Nh÷ng mÆt h¹n
chÕ trªn cña c¸c DNNN ®îc thÓ hiÖn rÊt râ qua t×nh h×nh ho¹t ®éng kinh
doanh cña c¸c Tæng c«ng ty nhµ níc (Tæng c«ng ty 90, 91). TÝnh ®Õn th¸ng 2
n¨m 2000, c¶ níc cã 17 Tæng c«ng ty 91 vµ 76 Tæng c«ng ty 90. Trong ®ã cã
nh÷ng lÜnh vùc chØ cã 1 Tæng c«ng ty 91 nh Bu chÝnh viÔn th«ng, DÇu khÝ vµ
Hµng kh«ng. C¸c Tæng c«ng ty nhµ níc cã 1392 doanh nghiÖp thµnh viªn,
b»ng 24% tæng sè doanh nghiÖp c¶ níc, n¾m gi÷ 66% vÒ vèn, 55% vÒ lao
®éng. Trong ®ã, riªng 17 Tæng c«ng ty 91 cã 532 doanh nghiÖp thµnh viªn,
b»ng h¬n 10% sè DNNN, n¾m gi÷ 56% tæng sè vèn kinh doanh vµ 35% lao
®éng. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c DNNN, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng
ty 90, 91 cßn kÐm hiÖu qu¶, kh«ng ®ång ®Òu. Nh÷ng yÕu kÐm ®ã ®îc thÓ hiÖn
qua b¶ng kÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c Tæng c«ng ty 91 díi ®©y:
A. Doanh thu:
KÕt qu¶ kinh doanh cña c¸c Tæng c«ng ty 91
(giai ®o¹n 1996-1999; triÖu ®ång)
Tæng c«ng ty
1. Hµng h¶i ViÖt Nam
2. ThÐp ViÖt Nam
3. §iÖn lùc ViÖt Nam
4. CN tµu thuû ViÖt Nam
5. GiÊy ViÖt Nam
6. Cao su ViÖt Nam
7. Cµ phª ViÖt Nam
8. Than ViÖt Nam
9. L¬ng thùc miÒn Nam
10. Xi m¨ng ViÖt Nam
11. DÇu khÝ ViÖt Nam
12. L¬ng thùc miÒn B¾c
13.Hµng kh«ng ViÖt Nam
14. Thuèc l¸ ViÖt Nam
15. Ho¸ chÊt ViÖt Nam
16. DÖt- May ViÖt Nam
17. Bu chÝnh viÔn th«ng
Tæng céng
1996
1.724.210
5.160.120
10.077.899
445.844
1.281.912
2.060.487
1.149.514
3.658.226
9.316.147
6.340.957
3.470.000
1.787.414
5.439.367
4.162.562
3.938.839
4.961.850
7.168.006
72.143.354
17
1997
2.042.738
5.498.802
12.439.459
454.649
1.644.844
1.857.083
1.700.000
4.254.795
10.727.317
6.499.200
4.423.000
1.643.953
6.067.021
5.030.156
4.545.038
5.360.402
8.272.200
82.460.657
1998
2.386.650
5.786.000
14.868.140
655.090
2.205.477
1.862.487
1.950.000
4.558.177
12.820.938
6.576.761
19.817.000
2.565.594
6.346.000
5.951.083
5.128.125
5.916.926
10.803.600
110.197.988
1999
2.305.784
5.520.000
13.815.000
765.000
2.304.000
1.947.980
1.800.000
4.015.000
12.543.000
5.818.609
30.676.000
3.573.000
6.797.000
5.730.000
5.200.000
6.583.000
13.067.000
122.460.373
Nguån: Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ¬ng; trong: Kinh tÕ x·
héi (Trung t©m th«ng tin, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t); Sè 30 (663), ngµy 11-082000, tr.26-27.
18
B. L·i tríc thuÕ
Tæng c«ng ty
1. Hµng h¶i ViÖt Nam
2. ThÐp ViÖt Nam
3. §iÖn lùc ViÖt Nam
4. CN tµu thuû ViÖt Nam
5. GiÊy ViÖt Nam
6. Cao su ViÖt Nam
7. Cµ phª ViÖt Nam
8. Than ViÖt Nam
9. L¬ng thùc miÒn Nam
10. Xi m¨ng ViÖt Nam
11. DÇu khÝ ViÖt Nam
12. L¬ng thùc miÒn B¾c
13.Hµng kh«ng ViÖt Nam
14. Thuèc l¸ ViÖt Nam
15. Ho¸ chÊt ViÖt Nam
16. DÖt- May ViÖt Nam
17. Bu chÝnh viÔn th«ng
Tæng céng
1996
155.425
2.598.551
5.947
33.970
627.759
41.675
107.450
179.606
640.390
2.679.000
31.989
323.830
174.250
167.823
10.766
1.872.987
9.651.318
1997
157.342
2.009.575
5.811
56.600
281.247
45.760
137.418
164.391
495.590
2.218.000
37.824
62.483
119.191
160.000
66.996
2.198.744
8.279.972
1998
201.520
27.000
1.690.115
9.178
77.012
87.067
55.000
40.160
298.311
575.114
3.129.000
40.198
128.107
201.680
48.419
3.273.000
9.880.881
1999
135.136
49.000
1.950.000
3.981
43.000
143.000
8.000
76.000
580.000
5.587.000
80.000
339.000
85.000
130.000
80.000
2.900.000
12.189.117
Nguån: Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ¬ng; trong: Kinh tÕ x·
héi (Trung t©m th«ng tin, Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t); Sè 30 (663), ngµy 11-082000, tr.26-27.
Qua hai b¶ng trªn ta thÊy doanh thu còng nh l·i tríc thuÕ gi÷a c¸c Tæng
c«ng ty 91 lµ kh«ng ®ång ®Òu, kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ so víi n¨m tríc, ®iÓn
h×nh lµ n¨m1999: sè Tæng c«ng ty cã doanh thu gi¶m so víi n¨m 1998 lµ 8
c«ng ty (chiÕm 47,06%), cã l·i tríc thuÕ gi¶m so víi n¨m 1998 lµ 6 c«ng ty
(chiÕm35,29%). Trong ®ã cã nh÷ng Tæng c«ng ty tuy doanh thu cã t¨ng nhng
l·i tríc thuÕ l¹i gi¶m nh: Tæng c«ng ty ThÐp ViÖt Nam, §iÖn lùc ViÖt Nam, Bu chÝnh viÔn th«ng...
19
Theo sè liÖu th«ng kÕ cña Ban §æi míi vµ qu¶n lý doanh nghiÖp trung ¬ng n¨m 2001 th× n¨m 2000 c¸c Tæng c«ng ty 90, 91 nãi chung vµ c¸c Tæng
c«ng ty 91 nãi riªng ®· t¨ng sè Tæng c«ng ty cã l·i tríc thuÕ cao h¬n so víi
n¨m 1999. Tuy nhiªn, kÕt qu¶ ®ã cha kh¾c phôc ®îc nhiÒu nh÷ng yÕu kÐm cña
c¸c Tæng c«ng ty
Thø hai, ®Çu t ®æi míi c«ng nghÖ chËm, tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu ®ang
lµ c¶n trë lín ®èi víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ qu¸ tr×nh héi nhËp. Theo sè liÖu
cña Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i trêng, th× trõ mét sè doanh nghiÖp cã
tr×nh ®é c«ng nghÖ hiÖn ®¹i hoÆc trung b×nh cña ThÕ giíi vµ Khu vùc (s¶n xuÊt
thiÕt bÞ ®o ®iÖn, l¾p r¸p ®iÖn tö, s¶n xuÊt sîi dÖt...) cßn l¹i m¸y mãc thiÕt bÞ,
d©y chuyÒn s¶n xuÊt cña c¸c DNNN cña ta cßn l¹c hËu so víi thÕ giíi vµ khu
vùc tõ 10 ®Õn 20 n¨m, thËm chÝ 30 n¨m (c¬ khÝ, s¶n xuÊt ph«i); tr×nh ®é c¬
khÝ ho¸, tù ®éng ho¸ díi 10%, møc ®é hao mßn h÷u h×nh tõ 30% ®Õn 50%.
HËu qu¶ trùc tiÕp cña t×nh tr¹ng trªn lµ mét sè mÆt hµng s¶n xuÊt trong níc
nh s¾t thÐp, ph©n bãn, xi m¨ng, kÝnh x©y dùng... cã møc gi¸ cao h¬n gi¸ nhËp
khÈu tõ 20% ®Õn 40%, riªng ®êng th« cao h¬n 70% - 80%. TÝnh ®Õn nay trong
sè 237 doanh nghiÖp c¶ níc ®îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¹t tiªu chuÈn chÊt lîng
ISO/9000 th× míi cã 132 (55,6%) lµ DNNN.
Thø ba, quy m« cña DNNN vÉn cßn nhá, dµn tr¶i, chång chÐo vÒ ngµnh
nghÒ vµ tæ chøc qu¶n lý. §Õn nay c¶ níc cã 5 571 doanh nghiÖp víi tæng sè
vèn kho¶ng 116 000 tØ ®ång, b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp cã gÇn 21 tØ ®ång;
sè doanh nghiÖp cã vèn díi 5 tØ ®ång chiÕm tíi 65,4%. DNNN cha tËp trung
vµo nh÷ng ngµnh vµ lÜnh vùc then chèt, träng yÕu cña nÒn kinh tÕ mµ DNNN
nhÊt thiÕt ph¶i chi phèi. NhiÒu DNNN cïng lo¹i ho¹t ®éng trong t×nh tr¹ng
chång chÐo vÒ ngµnh nghÒ kinh doanh, cÊp qu¶n lý vµ trªn cïng mét ®Þa bµn,
t¹o ra sù c¹nh tranh kh«ng ®¸ng cã trong chÝnh khu vùc DNNN víi nhau. C¸c
doanh nghiÖp thuéc cïng mét ngµnh kinh tÕ kü thuËt rÊt ph©n t¸n, manh món,
trùc thuéc nhiÒu c¬ quan qu¶n lý kh¸c nhau. §iÓn h×nh lµ trong c¸c lÜnh vùc
th¬ng m¹i, t vÊn, x©y dùng. Sù liªn kÕt hîp t¸c gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ níc
víi nhau vµ víi doanh nghiÖp nhµ níc thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cßn
láng lÎo vµ cha thµnh nÒn nÕp.
Sù chång chÐo, trïng lÆp vÒ ngµnh nghÒ, vÒ s¶n phÈm trong mét thÞ trêng cßn cha ®îc ph¸t triÓn vµ søc mua cña nh©n d©n cha cao ®· dÉn ®Õn t×nh
tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ®Çu t dµn tr¶i trong khi nguån vèn rÊt h¹n
hÑp, quan hÖ cung cÇu lu«n kh«ng c©n ®èi.
Thø t, lao ®éng thiÕu viÖc lµm vµ d«i d cã xu híng ngµy cµng t¨ng lµ
khã kh¨n lín, ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN. theo sè
liÖu cña Bé Lao ®éng Th¬ng binh- X· héi, hiÖn nay, sè lao ®éng kh«ng cã
viÖc lµm thêng xuyªn vµ mÊt viÖc lµm ë c¸c doanh nghiÖp kho¶ng 20%, cã
doanh nghiÖp lªn tíi 40%.
Thø n¨m, tr×nh ®é qu¶n lý cña DNNN phÇn lín cßn yÕu kÐm cha ®¸p
øng ®îc yªu cÇu cña c¬ chÕ thÞ trêng; nhiÒu c¸n bé qu¶n lý cha ®îc ®µo t¹o,
®µo t¹o l¹i, cha ®¸p øng ®îc yªu cÇu chuyªn m«n, cßn lóng tóng tríc c¬ chÕ
thÞ trêng. Do vËy liªn doanh víi c¸c chñ ®Çu t níc ngoµi bÞ thua thiÖt lín,
thËm chÝ mÊt vèn. Tuy DNNN liªn doanh víi níc ngoµi cã t¸c dông thu hót
vèn vµ c«ng nghÖ cña níc ngoµi vµo ViÖt Nam, nhng môc tiªu ph¸t triÓn s¶n
xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu kh«ng thùc hiÖn ®îc, vèn cña DNNN bÞ lç, tû
träng gi¶m, v× c¸c chñ ®Çu t n©ng gi¸ ®©u vµo cña thiÕt bÞ vµ vËt t (C1 vµ C2)
lªn cã lo¹i ®Çu vµo t¨ng ®Õn 1,5 thËm chÝ 2 lÇn. B»ng c¸ch ®ã nhµ ®Çu t t¨ng
thu nhËp riªng cho hä vµ kh«ng ai kiÓm so¸t ®îc, vÒ thùc chÊt, chñ ®Çu t ®·
lÊy vµo lîi nhuËn th«ng qua h×nh thøc t¨ng chi phÝ ®Çu vµo mµ phÝa ViÖt Nam
20
.DOC 
35 
79 
129 
