Tài liệu Thực trạng và giải pháp phát triển dnnn ở việt nam hiện nay

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi nãi ®Çu §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI (12 – 1986) §¶ng ta ®· ®Ò ra chñ tr-¬ng ®æi míi nÒn kinh tÕ mét c¸ch toµn diÖn, chuyÓn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. Lý luËn kinh tÕ vÒ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lóc nµy ®· cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n, sù tån t¹i kh¸ch quan cña n¨m thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc thõa nhËn. Kinh tÕ quèc doanh nay ®-îc gäi lµ khu vùc doanh nghiÖp Nhµ n-íc, ®ång thêi thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ngoµi quèc doanh th× nhËn thøc vÒ vai trß cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n-íc còng ®-îc ®æi míi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n-íc ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Lý luËn vÒ kinh tÕ nhµ n-íc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn kinh tÕ trung t©m cña c¸c ®¶ng céng s¶n. NhÊt lµ trong giai ®o¹n l·nh ®¹o ®Êt n-íc x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa. HiÖn nay lý luËn ®ã vÉn mang ý nghÜa thêi sù cÊp b¸ch c¶ vÒ nhËn thøc lý luËn vµ thùc tiÔn. ë ViÖt Nam th× kinh tÕ nhµ n-íc lµ mét bé phËn cã vai trß quyÕt ®Þnh trong c¬ cÊu kinh tÕ cña n-íc ta. Trong c¸c bé phËn cÊu thµnh cña kinh tÕ nhµ n-íc th× khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc lµ bé phËn chñ yÕu cã vÞ trÝ ®Æc biÖt. Nh-ng thùc tr¹ng cña khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc cña n-íc ta hiÖn nay th× ch-a thÓ hiÖn ®-îc vai trß then chèt vµ chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, mét sè ngµnh, mét sè lÜnh vùc cña doanh nghiÖp nhµ n-íc kh«ng n¨ng ®éng b»ng khu vùc kinh tÕ t- nh©n. Cã nhiÒu lý do dÉn ®Õn t×nh tr¹ng trªn nh-ng nguyªn nh©n chñ yÕu vÉn lµ do kh©u tæ chøc vµ vËn hµnh doanh nghiÖp nhµ n-íc ch-a thËt hîp lý. VËy ®Ó doanh nghiÖp nhµ n-íc cã thÓ thÓ hiÖn ®-îc vai trß chñ ®¹o cña m×nh trong nÒn kinh tÕ quèc d©n th× vÊn ®Ò tÊt yÕu lµ ta ph¶i tæ chøc vµ s¾p xÕp l¹i c¸c doanh nghiÖp cho thËt hîp lý. Em chän ®Ò tµi: "Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ph¸t triÓn DNNN ë ViÖt Nam hiÖn nay" ®Ó viÕt bµi ®Ò ¸n Kinh tÕ chÝnh trÞ. 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 CH¦¥NG I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn chung vÒ doanh nghiÖp nhµ n-íc I / TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan 1. §Þnh nghÜa vÒ doanh nghiÖp nhµ n-íc ( DNNN ) Theo luËt doanh nghiÖp cña ViÖt Nam n¨m 1995 th× DNNN lµ tæ chøc kinh tÕ do nhµ n-íc ®Çu t- vèn, thµnh lËp vµ tæ chøc qu¶n lý, ho¹t ®éng kinh doanh hoÆc c«ng Ých nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi do nhµ n-íc giao. DNNN cã t- c¸ch ph¸p nh©n, cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô d©n sù, tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ toµn bé ho¹t ®éng kinh doanh trong ph¹m vi doanh nghiÖp qu¶n lý. DNNN lµ bé phËn chñ yÕu cña khu vùc kinh tÕ nhµ n-íc – mét lùc l-îng vËt chÊt c¬ b¶n, ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ x· héi cña nhµ n-íc 2. C¸c bé phËn cÊu thµnh cña kinh tÕ nhµ n-íc - XÐt theo lÜnh vùc ho¹t ®éng: Ho¹t ®éng trùc tiÕp trong s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸ dÞch vô vµ ho¹t ®éng kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi - XÐt vÒ h×nh thøc tæ chøc: Khu vùc KTNN bao gåm nhiÒu bé phËn ho¹t ®éng trong c¸c lÜnh vùc then chèt, thiÕt yÕu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Mçi bé phËn cã chøc n¨ng, nhiÖm vô kh¸c nhau, nh-ng ®Òu nh»m thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o cña khu vùc KTNN ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. Cô thÓ nh- sau: Ng©n s¸ch nhµ n-íc:Thùc hiÖn chøc n¨ng thu chi ng©n s¸ch vµ cã nhiÖm vô ®iÒu chØnh qu¶n lý, kiÓm so¹t c¸c ho¹t ®éng cña khu vùc KTNN vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo môc tiªu kinh tÕ x· héi ®· ®Þnh. Cã t¸c dông ®iÒu chØnh, qu¶n lý, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng knh doanh tiÒn tÖ, ®Æc biÖt lµ x©y dùng vµ tæ chøc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi Kho b¹c nhµ n-íc: Víi chøc n¨ng qu¶n lý quü tiÒn tÖ tËp trung cña nhµ n-íc ®ång thêi kiÓm so¸t qu¸ tr×nh thu chi ng©n s¸ch C¸c quü dù tr÷ quèc gia: lµ mét bé phËn cña khu vùc KTNN, nh»m b¶o ®¶m cho khu vùc nµy ho¹t ®éng b×nh th-êng trong mäi t×nh huèng, lµ lùc 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 l-îng vËt chÊt ®Ó nhµ n-íc ®iÒu tiÕt, qu¶n lý b×nh æn gi¸ thÞ tr-êng, ®¶m b¶o æn ®Þnh kinh tÕ x· héi C¸c tæ chøc sù nghiÖp cã thu: Ho¹t ®éng gÇn gièng nh- DNNN trong cung øng mét sè dÞch vô c«ng, ®Æc biÖt trong gi¸o dôc, y tÕ, dÞch vô hµnh chÝnh c«ng HÖ thèng DNNN: §©y lµ bé phËn chñ yÕu then chèt cña khu vùc KTNN. §Ó ®-îc gäi lµ mét DNNN th× cÇn ph¶i cã ba ®iÒu kiÖn Thø nhÊt: nhµ n-íc lµ cæ ®«ng chÝnh, cã thÓ nhµ n-íc së h÷u 100% vèn, së h÷u cæ phÇn chi phèi ( trªn 51 % ) hoÆc së h÷u cæ phÇn ®Æc biÖt ( cæ phÇn quy ®Þnh quyÒn qu¶n lý cña nhµ n-íc ) Thø hai: doanh nghiÖp cã nhiÖm vô s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó b¸n Thø ba: Cã ho¹ch to¸n lçi l·i NÕu thiÕu ®iÒu kiÖn mét th× ®ã lµ doanh nghiÖp t- nh©n vµ thiÕu ®iÒu kiÖn hai vµ ba th× ®ã kh«ng ph¶i lµ doanh nghiÖp mµ lµ c¬ quan nhµ n-íc 3. Sù cÇn thiÕt ph¶i cñng cè vµ ph¸t triÓn DNNN 3.1 Sù cÇn thiÕt cña DNNN Nh×n l¹i qu¸ tr×nh lÞch sö, chóng ta ®i lªn tõ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt rÊt nghÌo nµn, l¹c hËu, nÒn kinh tÕ mÊt c©n ®èi trÇm träng, lùc l-îng thï ®Þch bao v©y cÊm vËn kinh tÕ triÖt ®Ó. Trong hoµn c¶nh ®ã chóng ta ®· x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ b»ng biÖn ph¸p huy ®éng nguån lùc lín cña ®Êt n-íc vµ viÖn trî quèc tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn kinh tÕ quèc d©n d-íi h×nh thøc DNNN lµm nßng cèt, cïng víi khu vùc kinh tÕ hîp t¸c x· lµm nÒn t¶ng ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu cña x· héi. Thùc tiÔn ®· chøng minh trong kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu n-íc nÕu kh«ng ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ hîp t¸c x· ®Ó x©y dùng hËu ph-¬ng v÷ng m¹nh, gi¶i quyÕt hËu cÇn t¹i chç th× kh«ng thÓ huy ®éng tæng lùc cña d©n téc, chi viÖn cho tiÒn tuyÕn ®Ó tiÕn tíi th¾ng lîi hoµn toµn. Sau khi thèng nhÊt ®Êt n-íc nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh h-ëng nÆng nÒ bëi lÖnh bao v©y cÊm vËn kinh tÕ cña ®Õ quèc Mü, sù duy tr× qu¸ l©u cña c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp trong ®iÒu x©y dùng hoµ b×nh vµ sau ®ã lµ sù tan r· cña hÖ thèng XHCN. §¹i héi VI ®· ®Ò ra chñ tr-¬ng ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc theo ®Þnh h-íng x· héi chñ 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nghÜa. Tõ ®ã ®Õn nay kiªn tr× víi chñ tr-¬ng nµy nÒn kinh tÕ cña n-íc ta ®· ph¸t triÓn kh¸ cao trong nhiÒu n¨m vµ tho¸t khái khñng ho¶ng ®¶m b¶o ®-îc nh÷ng c©n ®èi lín, tõng b-íc c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ x· héi t¹o thÕ vµ lùc míi ®Ó tiÕp tôc ®-a sù nghiÖp míi ®i lªn NÕu nh×n hÖ thèng c¬ së vËt chÊt, kü thuËt vµ nh÷ng ®ãng gãp cña DNNN hiÖn nay râ rµng lµ DNNN ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ n-íc ta, thÓ hiÖn trªn nh÷ng nÐt chñ yÕu sau: - DNNN ®ang n¾m gi÷ mét sè ngµnh, lÜnh vùc then chèt, hÖ thèng c¬ së vËt chÊt kü thuËt quan träng nhÊt cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, n¾m toµn bé hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi cã tÝnh huyÕt m¹ch, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp lín lµ c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh x©y dùng ( vÒ giao th«ng, thuû lîi, c«ng nghiÖp vµ d©n dông ), c¬ khÝ chÕ t¹o m¸y, luyÖn kim, xi m¨ng, ®iÖn tö, ho¸ chÊt, ®iÖn dÇu khÝ, th«ng tin liªn l¹c, vËn t¶i ®-êng s¾t, ®-êng biÓn, ®-êng kh«ng, « t« ... , s¶n xuÊt hµng c«ng nghÖ tiªu dïng, chÕ biÕn n«ng thuû, h¶i s¶n, n¾m gi÷ mét tØ lÖ quan träng trong nh÷ng ngµnh kinh doanh dÞch vô, th-¬ng m¹i nhËp khÈu chiÕm thÞ phÇn ¸p ®¶o trong huy ®äng vèn vµ cho vay PhÇn cña DNNN trong GDP chiÕm tû träng n¨m 1992 lµ 40.12%, n¨m 1996 lµ 39.9%, n¨m 1998 lµ 41.2%, n¨m 1999 lµ 40.2%, n¨m 2000 lµ 39.5%. CôthÓ träng phÇn DNNN trong mét sè ngµnh nh-: 80% c«ng nghÖ khai th¸c, trªn 60% c«ng nghÖ chÕ biÕn, trªn 90%c«ng nghÖ ®iÖn – gas– dÇu khÝ – cung cÊp n-íc, trªn 82% vËn chuyÓn hµng ho¸, 50% vËn hµnh kh¸ch, chiÕm tû träng tuyÖt ®èi trong s¶n xuÊt ph©n bãn ho¸ häc 99.8%, thuèc trõ s©u 93.6%, axÝt sunfuric vµ xót 100%, lèp « t« 100%, lèp xe ®¹p 80%, pin 100%, chÕ t¹o ®éng c¬ ®iezel lo¹i nhá 100%, 85% n¨ng lùc kÐo sîi, 50% n¨ng lùc dÖt thoi, 30% n¨ng lùc dÖt kim vµ kho¶ng d-íi 50% n¨ng lùc may mÆc, giÇy dÐp, chiÕm tû träng 70% b¸n bu«n, 20% b¸n lÎ. HÖ thèng c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i quèc doanh chiÕm tû phÇn ¸p ®¶o trong huy ®éng vèn chiÕm 80% thÞ phÇn vµ cho vay 74% thÞ phÇn ®èi víi nÒn kinh tÕ C¸c DNNN ®· gãp phÇn quan träng vµo viÖc ®iÒu tiÕt quan hÖ cung cÇu, æn ®Þnh gi¸ c¶, chèng l¹m ph¸p, æn ®Þnh tû gi¸, kh¾c phôc mÆt tr¸i cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng DNNN chiÕm mét phÇn rÊt quan träng trong xuÊt nhËp khÈu, trong ®ã DNNN gi÷ tû träng tuyÖt ®èi trong nÒn kinh tÕ xuÊt khÈu, riªng c«ng nghiÖp 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 n¨m 1999 ®· xuÊt khÈu ®-îc 6.17 tû USD ( chñ yÕu do c¸c DNNN ), chiÕm 54% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña toµn bé nÒn kinh tÕ, tæng c«ng ty l-¬ng thùc miÒn nam xuÊt khÈu g¹o chiÕm 60-70% so víi c¶ n-íc. §ãng gãp nguån thu nhËp lín vµ æn ®Þnh cho ng©n s¸ch nhµ n-íc n¨m 1999 thuÕ thu tõ DNNN ( thuÕ VAT , thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ tiÒn sö dông vèn ) chiÕm 39.25%, riªng 17 TCT n¨m 1999 nép ng©n s¸ch nhµ n-íc 23478 tû ®ång, t¨ng 20.7% so víi n¨m 1998. N¨m 2000 DNNN chiÕm 39.2% tæng thu ng©n s¸ch c¶ n-íc Trong khi nhµ n-íc kh«ng ®ñ vèn ng©n s¸ch, cÊp vèn l-u ®éng cho kinh doanh cña DNNN theo quy ®Þnh th× nhiÒu doanh nghiÖp ®· tiÕt kiÖm, h×nh thµnh vèn tù bæ xung, n¨ng ®éng t×m vèn bªn ngoµi bao gåm vèn vay cña tæ chøc tÝn dông vµ vay cña c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp. Vèn tù tÝch luü, tù bæ xung chiÕm 27.8% tæng vèn nhµ n-íc cña DNNN ®Õn cuèi n¨m 2000, vèn tù bæ xung cña 17 TCT lµ 18038 tû ®ång, chiÕm 2205% tæng sè vèn nhµ n-íc cña TCT 91 Trong lóc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ch-a v-¬n lªn ®-îc th× DNNN lµ ®èi t¸c chÝnh trong liªn doanh, liªn kÕt víi bªn ngoµi, ®ång thêi DNNN còng thùc hiÖn h¹ tÇng kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó thu hót c¸c doanh nghiÖp cã vèn trong n-íc vµ ngoa× n-íc ®Çu tDNNN ®· t¹o ra ®iÒu kiÖn vËt chÊt, kü thuËt, lµ mét trong nh©n tè cã tÇm quan träng quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hµng ho¸, chuyÓn tõ thiÕu sang ®¸p øng ®-îc nhu cÇu c¬ b¶n n«ng s¶n, thùc phÈm chÊt l-îng ngµy mét cao cña nh©n d©n vµ cã phÇn xuÊt khÈu, chñ yÕu th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi cung cÊp ®iÖn, x©y dùng c¸c ®-êng giao th«ng huyÕt m¹ch, cung cÊp gièng c©y trång, con, chuyÓn giao kü thuËt vµ b-íc ®Çu ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn. Mét sè n«ng, l©m tr-êng ®· ph¸t huy ®-îc vai trß trung t©m kinh tÕ, v¨n ho¸, chuyÓn giao c«ng nghÖ trªn ®Þa bµn. §iÓn h×nh nh- tr-êng S«ng HËu tr¶ l-¬ng cho 130 gi¸o viªn vµ x©y dùng c¬ së tr-êng líp cho 3000 häc sinh tõ mÉu gi¸o ®Õn trung häc, c«ng ty chÌ Méc Ch©u hµng n¨m ®Çu t- 100 triÖu ®Ó söa ch÷a vµ x©y míi tr-êng häc, nhµ trÎ, mÉu gi¸o, c¶i t¹o 705 km ®-êng giao th«ng liªn b¶n, tæng c«ng ty cµ phª tõ n¨m 1996 ®Ðn nay d· ®µu t- hµng 100 tû ®Ó x©y dùng 100 km ®-êng giao th«ng ( cã 25 km ®-êng nhùa ), 150 km ®-êng ®iÖn trung h¹ thÕ, 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 50000 m2 tr-êng häc, 20000 m2 nhµ trÎ mÉu gi¸o, lµm míi vµ n©ng cÊp 58 hå, ®Ëp Hç trî cho sù ph¸t triÓn c¸c vïng miÒn nói vµ c¸c vïng xa, vïng s©u. ë ®ã hiÖu qu¶ ®Çu t- kinh doanh thÊp, thêi gian thu håi vèn l©u, cã nhiÒu rñi ro kinh doanh nh-ng l¹i lµ vïng cã ý nghÜa lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña quèc gia vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch d©n téc cña ®¶ng Khu vùc DNNN nhiÒu n¨m qua còng lµ n¬i tËp trung vµ ®µo luyÖn mét bé phËn quan träng trong ®éi ngò giai cÊp c«ng nh©n vµ cung cÊp nhiÒu c¸n bé l·nh ®¹o -u tó, trung kiªn cho ®¶ng nhµ n-íc vµ qu©n ®éi DNNN còng thøc sù ®i ®Çu trong viÖc thùc hiÖn c¸c chñ tr-¬ng: uèng n-íc nhí nguån, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, kh¾c phôc hËu qu¶ c¶u nh÷ng vïng bÞ thiªn tai, cøu trî x· héi, tham gia c¸c ho¹t ®éng nh©n ®¹o tõ thiÖn, nh-êng c¬m xÎ ¸o 3.2 Sù cÇn ph¶i ph¸t triÓn DNNN T¹i héi nghÞ thø ba ban chÊp hµnh trung -¬ng ®¶ng kho¸ IX ®ång chÝ bÝ th- N«ng §øc M¹nh ®· cã bµi ph¸t biÓu bÕ n¹c héi nghÞ, trong ®ã ®ång chÝ tæng bÝ th- ®· nªu lªn t©m quan träng cña DNNN vµ sù ®æi míi DNNN trong t×nh h×nh n-íc ta hiÖn nay. T¹i héi nghÞ trung -ong ®· dµnh phµn lín thêi gian ®Ó th¶o luËn vµ th«ng qua nghÞ quyÕt: “ TiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph²t triÓn v¯ n©ng cao hiÖu qu° cða DNNN”. §©y l¯ vÊn ®Ò rÊt lín, rÊt c¬ b°n trong ®­êng lèi kinh tÕ cða ®¶ng. Tæng kÕt 15 n¨m ®æi míi vµ x¸c ®Þnh ph-¬ng h-íng chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi trong thêi míi. §¹i héi lÇn thø IX cña ®¶ng ®· kh¼ng ®Þnh “ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x± héi chð nghÜa cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u, nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã KTNN cïng víi kinh tÕ tËp thÓ ngµy cµng trë thµnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c. KTNN ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ, lµ lùc l-îng vËt chÊt quan träng vµ lµ c«ng cô ®Ó nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. DNNN gi÷ vÞ trÝ then chèt, ®i ®Çu øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, nªu g-¬ng vÒ n¨ng suÊt, chÊt l-îng hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi vµ chÊp hµnh ph¸p luËt. Héi nghÞ trung -¬ng lÇn nµy bµn vµ ra nghÞ quyÕt ®Ó thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng, b¶o ®¶m DNNN cã vÞ trÝ then chèt gãp phÇn chñ yÕu ®Ó KTNN lµm tèt vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa nh»m n©ng cao hiÖu qu¶, ®ñ søc c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Èy 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc trªn c¬ së ®Ò ¸n vµ tê tr×nh cña Bé chÝnh trÞ, trung -¬ng ®· tËp trung th¶o luËn vÒ ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña DNNN trong nh÷ng n¨m ®æi míi, x¸c ®Þnh quan ®iÓm chØ ®¹o, môc tiªu, nhiÖm vô, gi¶i ph¸p s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN. Bé chÝnh trÞ ®· tr×nh bÇy ý kiÕn tiÕp thu nh÷ng vÊn ®Ò mµ ®¹i ®a sè c¸c ®¹i biÓu ®· nªu. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®¶ng ta chñ tr-¬ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó gãp phÇn ph¸t huy søc m¹nh cña toµn d©n téc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®Èy m¹nh cong nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc ViÖt Nam XHCN. §ã lµ chÝnh s¸ch nhÊt qu¸n, l©u dµi trong c¶ thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH. §Ó thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch ®ã trung -¬ng cã tr¸ch nhiÖm x©y dùng ph-¬ng h-íng, néi dung, gi¶i ph¸p cô thÓ cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ theo tinh thÇn nghÞ quyÕt cña ®¹i héi ®¶ng. Trung -¬ng bµn viÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN lµ ®Ó gãp phÇn b¶o ®¶m cho KTNN gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, mét vÊn ®Ò rÊt lín vµ c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, chø kh«ng hÒ coi nhÑ viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Chóng ta ®· cã nhiÒu chñ tr-¬ng t¹o thuËn lîi cho c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong khu«n khæ luËt ph¸p gióp c¸c doanh nghiÖp cã thªm ®iÒu kiÖn tiÕp cËn thÞ tr-êng trong n-íc vµ thÕ giíi chuÈn bÞ cho viÖc thùc hiÖn c¸c cam kÕt trong qu¸ tr×nh chñ ®éng héi nhËp cã hiÖu qu¶ kinh tÕ quèc tÕ. S¾p tíi chóng ta sÏ tiÕp tôc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch nh»m ph¸t huy søc m¹nh cña c¸c thµnh phÇn kt theo ®-êng lèi cña ®¶ng ViÖc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN lµ viÖc mµ ban chÊp hµnh trung -¬ng nhiÒu kho¸ ®· quan t©m, ®-îc tiÕn hµnh ngay tõ thêi kú ®æi míi vµ nhÊt lµ trong 10 n¨m qua. §¸nh gi¸ nh÷ng viÖc lµm ®-îc còng nh- ch-a lµm ®-îc cßn cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau nh-ng chñ yÕu lµ kh¸c nhau vÒ móc ®é v× trong thùc tÕ cßn cã nh÷ng yÕu tè ch-a ®-îc xem xÐt ®Çy ®ñ, tuy nhiªn khi ®¸nh gi¸ cÇn dùa trªn quan ®iÓm lÞch sö, xÐt tíi bèi c¶nh thÕ giíi, trong n-íc h¬n 10 n¨m qua vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ chÝnh trÞ, x· héi, ®Ó nh×n nhËn ®óng møc vai trß vµ sù ®ãng gãp cña DNNN trong thêi kú ®æi míi. Trong thêi gian qua chóng ta ®· hoµn thµnh khung ph¸p lý t-¬ng ®èi c¬ b¶n ®Ó chuyÓn DNNN sang kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n-íc, x¸c lËp dÇn quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm trong 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 s¶n xuÊt kinh doanh xo¸ dÇn bao cÊp, b¶o ®¶m c¸c chÝnh s¸ch x· héi trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN. NhiÒu DNNN ®· ®øng v÷ng tr-íc nh÷ng thö th¸ch to lín, tõng b-íc ®-îc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn ngµy cµng thÝch øng h¬n trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, sè doanh nghiÖp lµm ¨n cã l·i, cã tÝch luü t¨ng lªn, nh×n chung ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc c¶ vÒ vai trß c¬ cÊu n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶. §ång thêi trung -¬ng còng ®· chØ ra nh÷ng mÆt tån t¹i nh- m«i tr-êng ph¸p lý ch-a hoµn thiÖn, c¸c yÕu tè cuØa thÞ tr-êng h×nh thµnh ch-a ®ång bé, c¬ chÕ qu¶n lý vÜ m« cßn nh÷ng ®iÓm ch-a phï hîp, DNNN ch-a thùc sù tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®Çy ®ñ, thùc hiÖn ho¹ch to¸n kinh doanh, ch-a sö lý tèt mèi quan hÖ vÒ lîi Ých cña doanh nghiÖp, ch-a t¹o ®-îc ®éng lùc m¹nh mÏ vµ x¸c ®Þnh ®éng lùc râ rµng ®Ó DNNN ho¹t ®éng n¨ng ®éng, cã hiÖu qu¶ ngµy cµng cao, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cßn thÊp, ch-a t-¬ng xøng víi nguån lùc ®· cã vµ sù ®µu t- cña nhµ n-íc, cån nhiÒu DNNN thua lç, c«ng nî nÆng nÒ, phÇn lín c«ng nghÖ l¹c hËu, lao ®éng d«i d- cßn nhiÒu, vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng ch-a ngang tÇm vµ cßn yÕu kÐm, sù yÕu kÐm cña kh«ng Ýt DNNN do nhiÒu nguyªn nh©n, cã c¶ nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan, nhËn râ nh÷ng yÕu kÐm lµ ®Ó quyÕt t©m s¾p xÕp, ®æi míi, n©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN. Chóng ta kh«ng thÓ chÊp nhËn quan ®iÓm coi träng DNNN th× “tÊt yÕu dÉn tíi kÐm hiÖu qu°” nh­ mét sè ý kiÕn nªu lªn ë n¬i nµy n¬i kh¸c. Nh÷ng ý kiÕn nh- thÕ xuÊt ph¸t tõ ®Þnh kiÕn, thiÕu kh¸ch quan sÏ dÉn tíi h¹ thÊp vai trß cña DNNN, kh«ng quan t©m tiÕp tôc s¾p xÕp ®æi míi, ph¸t triÓn n©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN Nh- ®· tr×nh bµy ë trªn viÖc tiÕp tôc, ®æi míi, ph¸t triÓn, n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN lµ vÊn ®Ò kinh tÕ nh-ng cã ý nghÜa chÝnh trÞ rÊt lín. NghÞ quyÕt cã nhiÒu néi dung ®Ò cËp c¸c vÊn ®Ò s¾p xÕp, hoµn thiÖn h¬n n÷a tæ chøc vµ qu¶n lý, x¸c ®Þnh nh÷ng viÖc cÇn ph¶i lµm ®Ó t¹o ®éng lùc míi cho DNNN, ®Èy m¹nh thùc hiÖn cæ phÇn ho¸, coi ®©y lµ mét kh©u quan träng ®Ó tiÕp tôc ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶, søc c¹nh tranh cña DNNN. Mçi néi dung ®Òu cô thÓ ho¸ c¸c môc tiªu, ph-¬ng h-íng, nhiÖm vô ®· ghi trong nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX cña ®¶ng; nh-ng v× lµ vÊn ®Ò lín vÒ chÝnh trÞ cho nªn nghÞ quyÕt ®· nªu nh÷ng quan ®iÓm chØ ®¹o. C¸c quan ®iÓm chØ ®¹o ®ã ph¶i ®-îc qu¸n triÖt trong viÖc thùc hiÖn c¸c môc tiªu, nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p cô thÓ. Trung -¬ng kh¼ng ®Þnh t- t-ëng cña nghÞ 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quyÕt ®¹i héi IX, x¸c ®Þnh vai trß chñ ®¹o cña KTNN, x¸c ®Þnh DNNN lµ lùc l-îng nßng cèt cña KTNN, gi÷ vÞ trÝ thªn chèt trong nÒn kinh tÕ, lµ c«ng cô vËt chÊt quan träng ®Ó nhµ n-íc ®Þnh h-íng vµ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ. KTNN, DNNN cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, ph¸t triÓn vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña ®Êt n-íc. V× vËy DNNN ph¶i kh«ng ngõng ®-îc s¾p xÕp, ®æimíi, ph¸t triÓn, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ qu¶n lý tiªn tiÕn, kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶. Trªn c¬ së c¸c quan ®iÓm ®ã mµ thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh c¬ cÊu DNNN, chuyÓn c¸c DNNN sang thùc sù kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, c¹nh tranh vµ hîp t¸c víi c¸c doanh nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c §· lµ doanh nghiÖp ph¶i tÝnh ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh. ViÖc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn c¸c DNNN ®Òu h-íng tíi n©ng cao hiÖu qu¶, v× cã hiÖu qu¶ míi cã thÓ nªu g-¬ng, h-íng dÉn vµ gãp phÇn t¨ng tiÒm lùc KTNN ®Ó gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vµ mét nÒn kinh tÕ ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa ph¶i ®-îc xem xÐt ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi tæng thÓ h-íng tíi môc tiªu cña CNXH S¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN lµ vÊn ®Ò rÊt hÖ träng trong ®-êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ, ®ång thêi rÊt nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ, liªn quan tíi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc. Qu¸ tr×nh nhµ n-íc thùc hiÖn cã nhiÒu vÊn ®Ò míi ®Æt ra. Do ®ã võa ph¶i tiÕn hµnh ®ång bé, khÈn tr-¬ng nh-ng vÉn ph¶i v÷ng ch¾c, cã ch-¬ng tr×nh, kÕ ho¹ch cô thÓ, cã träng t©m, träng ®iÓm, b-íc ®i phï hîp, võa lµm võa t×m tßi, rót kinh nghiÖm, bo¶ ®¶m æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. ViÖc g× ®· râ, ®· cã nghÞ quyÕt th× ph¶i triÓn khai thùc hiÖn kiªn quyÕt khÈn tr-¬ng. VÊn ®Ò g× ch-a ®ñ râ th× ph¶i tiÕp tôc nghiªn cøu; tæ chøc lµm thÝ ®iÓm, võa lµm võa rót kinh nghiÖm ®Ó cã b-íc ®i thÝch hîp, võa tÝch cùc võa v÷ng ch¾c, phï hîp víi luËt ph¸p. §ã lµ tinh th©n cña c¸c gi¶i ph¸p trong nghÞ quyÕt. V× lµ viÖc rÊt hÖ träng cho nªn c¸c cÊp uû ®¶ng ph¶i t¨ng c-êng kiÓm tra viÖc tæ chøc thùc hiÖn, kÞp thêi ph¸t huy -- ®iÓm, uèn n¾n c¸c lÖnh l¹c. Cïng víi c¸c qu¸ tr×nh trªn ph¶i nhanh chãng tæng kÕt kinh nghiÖm x©y dùng m« h×nh tæ chøc ®¶ng, tæ chøc c«ng ®oµn vµ c¸c ®oµn thÓ chÝnh trÞ trong c¸c lo¹i h×nh DNNN. §Æc coi träng viÖc båi d-ìng, rÌn luyÖn ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, qu¶n lý doanh nghiÖp giái, cã phÈm chÊt vµ n¨ng lùc, nghiÖp vô v÷ng vµng; ®éi ngò c¸n bé 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kü thuËt, c«ng nh©n cã tay nghÒ cao; chó trong ch¨m sãc ®êi sèng c«ng nh©n vµ ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña c«ng nh©n trong c¸c doanh nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp, ®æi míi doanh nghiÖp, c¸c cÊp uû ®¶ng ph¶i hÕt søc quan t©m gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò x· héi ®Æt ra, kh«ng ®Ó khã kh¨n cho ng-êi lao ®éng vµ doanh nghiÖp §éc lËp d©n téc vµ CNXH lµ môc tiªu ký t-áng cña ®¶ng ta. Môc tiªu ®ã kh«ng chØ thÓ hiÖn trong ph-¬ng h-íng c¬ b¶n mµ cßn thÓ hiÖn trong nh÷ng chñ tr-¬ng, viÖc lµm cô thÓ. §¹i héi IX cña ®¶ng ®· th«ng qua kÕ ho¹ch 5 n¨m, chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 ®-a n-íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn vµ trong 20 n¨m vÒ c¬ b¶n ®-a n-íc ta trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp theo h-íng hiÖn ®¹i, v× môc tiªu d©n giµu, n-íc m¹nh. x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh §-êng lèi x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc XHCN trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI ®· ®-îc ®¹i héi x¸c ®Þnh. Ban chÊp hµnh trung -¬ng ®-îc ®¹i héi tÝn nhiÖm bÇu ra, cã tr¸ch nhiÖm tæ chøc thùc hiÖn tèt nhÊt nghÞ quyÕt ®¹i héi; trªn c¬ së thèng nhÊt nhËn thøc ®Ó ®i ®Õn hµnh ®éng thèng nhÊt, lêi nãi ®i ®«i víi viÖc lµm, kÕt hîp thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n l©u dµi víi nh÷ng viÖc cô thÓ, tr-íc m¾t giµnh th¾ng lîi cho tõng n¨m theo môc tiªu, nhiÖm vô ®¹i héi ®Ò ra. Tõ nay ®Õn cuèi n¨m ph¶i tËp trung hÕt søc thùc hiÖn tèt nhiÖm vô kinh tÕ – x· héi n¨m 2001, n¨m më ®Çu thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®¹i héi ®¶ng, v× bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi ®ang cã kh«ng Ýt khã kh¨n vµ nhiÒu vÊn ®Ò míi ph¶i gi¶i quyÕt, ®ång thêi cÇn theo dâi chÆt chÏ, quan t©m viÖc phßng chèng thiªn tai. TriÓn khai ngay viÖc thùc hiÖn chØ thÞ cña Bé chÝnh trÞ vÒ tiÕp tôc ®Èy m¹nh cuéc vËn ®éng x©y, chØnh ®èn ®¶ng g¾n liÒn víi c¶i c¸ch hµnh chÝnh nhµ n-íc, triÓn khai vµ thùc hiÖn ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p chèng tham nhòng ®ang næi lªn víi tinh th©n th¼ng th¾n, c«ng minh, ®Ó ng-êi cã khuyÕt ®iÓm ph¶i ®-îc phª b×nh, chÞu kû luËt, ng-êi cã téi ph¶i bÞ sö téi, bÊt kÓ hä lµ ai; gi¶i quyÕt nh÷ng bøc xóc vÒ c¸c tÖ n¹n x· héi, c¸c s¶n phÈm v¨n ho¸ ®åi truþ ®ang lan trµn ngoµi x· héi ... §ã lµ nh÷ng viÖc tr-íc m¾t cÇn thùc hiÖn tèt, kinh tÕ – x· héi tiÕp tôc ph¸t triÓn, ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn, n¹n tham nhòng vµ c¸c tÖ n¹n x· héi ®-îc ®Èy lïi mét b-íc ... sÏ t¹o ®µ phÊn khëi trong x· héi, thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña ban chÊp hµnh trung -¬ng ®èi víi toµn ®¶ng vµ toµn x· héi . II. Vai trß then chèt cña DNNN 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lùc l-îng DNNN hµng n¨m ®ãng gãp kho¶ng 40% trong c¬ cÊu GDP cña n-íc ta, chiÕm gi÷ kho¶ng 70% vèn vµ tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. DNNN ®ang lµ lùc l-îng chñ yÕu trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, trong ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, trong lÜnh vùc tµi chÝnh ng©n hµng, tÝn dông. Nh×n chung lùc l-îng DNNN ®ang lµ lùc l-îng then chèt trong c¸c ngµnh kinh tÕ quan träng cña ®Êt n-íc, c¸ biÖt cã mét sè ngµnh cã vÞ trÝ ®éc quyÒn kinh doanh. Tõ n¨m 1995 hµng n¨m DNNN ®ãng gãp tõ 26 – 28% nguån thu thuÕ trong n-íc, nÕu tÝnh c¶ c¸c kho¶n thu thuÕ vµ phÝ ®-îc thu th«ngqua DNNN th× ®ãng gãp kháng 60% c¸c nguån thu thuÕ vµ phÝ ®-îc thu th«ng qua DNNN. DNNN ®ang sö dông kho¶ng 15% lùc l-îng lao ®éng trong c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp. Møc t¨ng tr-ëng hµng n¨m cña DNNN xÊp xØ møc t¨ng tr-ëng chung cña nÒn kinh tÕ còng xÊp xØ ngoµi quèc doanh trong n-íc. Tãm l¹i: nÕu chØ xÐt vÒ quy m«, tµi s¶n sù ®ãng gãp vµo GDP vµ tèc ®é t¨ng tr-ëng chung cña nÒn kinh tÕ, nguån thu ng©n s¸ch nhµ n-íc th× DNNN vÉn cã vÞ trÝ quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ n-íc ta. CH¦¥NG II Thùc tr¹ng DNNN ë n-íc ta hiÖn nay I / Qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN ë n-íc ta, qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN g¾n liÒn víi ®æi míi kinh tÕ nãi chung vµ ®æi míi DNNN lu«n lµ kh©u trung t©m cña ®æi míi kinh tÕ. §æi míi DNNN bao gåm hai mÆt: mÆt thø nhÊt chñ gåm ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®èi víi DNNN ( quan hÖ qu¶n lý nhµ n-íc – doanh nghiÖp, møc ®é, h×nh thøc ph©n quyÒn, giao quyÒn tù chñ cho doanh nghiÖp trªn c¸c mÆt nh- kÕ ho¹ch, tµi chÝnh, thÞ tr-êng, ®Çu t-, sö dông lao ®éng ...). MÆt thø hai liªn quan ®Õn s¾p xÕp tæ chøc l¹i c¸c DNNN ( s¸p nhËp, chia, t¸ch, cæ phÇn ho¸, 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®a d¹ng hãa së h÷u, thµnh lËp tæng c«ng ty ... ). Trong c¸c ®ît, giai ®o¹n, thêi kú kh¸c nhau cña qu¸ tr×nh ®æi míi, do c¸c yÕu tè kh¸ch quan vµ chñ quan quy ®Þnh, viÖc ®æi míi DNNN ®-îc tiÕn hµnh ®ång thêi kÕt hîp hai mÆt nªu trªn hoÆc chØ thiªn vÒ mét mÆt nµo ®ã . Tõ n¨m 1979, DNNN ë ViÖt nam míi thùc sù ®-îc coi nh- mét ®èi t-îng ®æi míi. Nh÷ng b-íc tæ chøc s¾o xÕp, ph¸t triÓn DNNN tr-íc n¨m 1979 vÒ c¬ b¶n chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh trong bè trÝ, s¾p xÕp, ph©n bæ c¸c DNNN gi÷a c¸c bé, c¸c ®Þa ph-¬ng vµ c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, do ®ã chóng chØ ®-îc coi lµ nh÷ng biÖn ph¸p c¶i tiÕn qu¶n lý trong m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh chÊt bao cÊp, thu ®ñ, chi ®ñ, phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý vµ m« h×nh kinh tÕ cò. Do vËy qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë n-íc ta cã thÓ chia thµnh ba giai ®o¹n 1. Giai ®o¹n 1980 – 1986 Giai ®o¹n ®æi míi nµy g¾n liÒn víi ®æi míi quan ®iÓm cña ®¶ng vµ nhµ n-íc vÒ qu¶n lý kinh tÕ nãi chung vµ DNNN nãi riªng. C¬ chÕ qu¶n lý cò ®· tá ra k×m h·m søc s¶n xuÊt, triÖt tiªu ®éng c¬ ph¸t triÓn, hËu qu¶ lµ nÒn kinh tÕ tr× trÖ, tôt dèc, khñng ho¶ng, ®êi sèng nh©n d©n xa sót. C¸c DNNN ngµy cµng xa sót. Héi nghÞ ban chÊp hµnh trung -¬ng lÇn thø s¸u kho¸ IV th¸ng 9 – 1979 ®· ra nghÞ quyÕt vÒ t×nh h×nh vµ nhiÖm vô cÊp b¸ch ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc tiÔn vµ nh÷ng yªu cÇu bøc thiÕt cña x· héi, trong ®ã nhÊn m¹nh ph°i “ c°i tiÕn chÝnh s²ch ph©n phèi, l­u th«ng ( gi², l­¬ng, t¯i chÝnh, ng©n hµng ). TiÕp ®ã ChÝnh phñ ®· ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh cã liªn quan ®Ó ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ nãi chung vµ c¸c DNNN nãi riªng nh- quyÕt ®Þnh sè 25/CP th¸ng 1-1981 vÒ kÕ ho¹ch ba phÇn, quyÕt ®Þnh sè 26 /CP th¸ng 21981 vÒ ph©n phèi l-u th«ng ... NghÞ quyÕt trung -¬ng 6 kho¸ IV vµ quyÕt ®Þnh 25/CP lµ b-íc tiÕn ®Çu tiªn trong viÖc c¬ chÕ qu¶n lý c¸c DNNN tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang c¬ chÕ thÞ tr-êng. Sau ®ã lµ c¸c quyÕt ®Þnh quan träng nh- quyÕt ®Þnh sè 146/H§BT th¸ng 2-1982; nghÞ quyÕt 306 ( dù th¶o ) cña Bé ChÝnh trÞ vµ quyÕt ®Þnh 16/H§BT th¸ng 6-1986 ®Òu ®-a ra nh÷ng quan ®iÓm vµ biÖn ph¸p ®æi míi qu¶n lý DNNN trong ®iÒu kiÖn c¶i tiÕn , c¬ chÕ qu¶n lý nãi chung. C¸c biÖn ph¸p ®æi míi giai ®o¹n nµy chñ yÕu tËp trung vµo th¸o gì nh÷ng v-íng m¾c, rµo c¶n v« lý cña c¬ chÕ cò, do ®ã cã t¸c dông nh- cëi trãi, gi¶i phãng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c DNNN vµ cïng víi c¸c biÖn ph¸p 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kho¸n trong n«ng nghiÖp, c¶i c¸ch ph©n phèi l-u th«ng ®· cã t¸c dông thóc ®Èy s¶n xuÊt nãi chung, ®-a ®Êt n-íc tho¸t khái khñng ho¶ng, tôt dèc. §èi víi c¸c DNNN, viÖc cho phÐp c¸c ®¬n vÞ tù chñ bè trÝ c¸c nguån lùc s¶n xuÊt theo kÕ ho¹ch ba phÇn ®· cã ý nghÜa rÊt quan träng trong ph¸t huy s¸ng t¹o cña c¬ së, tõng b-íc ®-a c¸c yÕu tè thÞ tr-êng vµo c¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp. Tuy nhiªn, c¸c biÖn ph¸p giai ®o¹n nµy vÉn mang tÝnh nöa vêi, ch¾p v¸ ( biÓu hiÖn ë kÕ ho¹ch ba phÇn, c¬ chÕ song trïng ) dÉn ®Õn hÖ qu¶ khã h¹ch to¸n, khã kiÓm so¸t, khã ®¸nh gi¸, lîi dông sù rèi r¾m cña c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó trôc lîi, trong khi n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ søc s¸ng t¹o vÉn ch-a thùc sù ®-îc gi¶i phãng. 2. Giai ®o¹n 1986 – 1990 §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI cña ®¶ng n¨m 986 ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ nãi chung ët n-íc ta, trong ®ã cã ®æi míi DNNN. §³i héi chØ râ: “ ph°i ®æi míi c¬ chÕ qu°n lý, b°o ®¶m cho c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh cã quyÒn tù chñ, thùc sù chuyÓn sang h¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ nghÜa, lËp l¹i trËt tù, kû c-¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ. S¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt, t¨ng c-êng c¬ së vËt chÊt – kü thuËt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶. Trªn c¬ së ®ã, æn ®Þnh vµ tõng b-íc n©ng cao tiÒn l-¬ng thùc tÕ cña c«ng nh©n, viªn chøc, t¨ng tÝch luü cho xÝ nghiÖp v¯ cho nh¯ n­íc”. §³i héi VI vÉn tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh vai trß chð ®¹o cña DNNN nh-ng ®· ®-a ra quan ®iÓm coi chñ ®¹o kh«ng cã nghÜa lµ ph¶i chiÕm tû träng lín trong mäi ng¯nh, mäi ®Þa ph­¬ng m¯ thÓ hiÖn ë “ n¨ng suÊt, chÊt l­îng, hiÖu qu°” Sau ®¹i héi ®¶ng lÇn thø VI, ®æi míi DNNN thùc sù trë thµnh néi dung trung t©m cña tiÕn tr×nh ®æi míi toµn bé hÖ thèng kinh tÕ theo h-íng nhÊt qu¸n chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt x· héi. Th¸ng 11 – 1987 Héi ®ång Bé tr-ëng ( nay lµ ChÝnh phñ ) ban hµnh quyÕt ®Þnh 217/H§BT ®¸nh dÊu b-íc ®æi míi c¬ b¶n DNNN theo h-íng ¸p dông c¬ chÕ míi. TiÕp theo lµ c¸c nghÞ ®Þnh 50/H§BT(31988) bæ sung quyÕt ®Þnh 217, nghÞ ®Þnh 27/H§BT ( 3-1989 ) ban hµnh ®iÒu lÖ xÝ nghiÖp quèc doanh ( DNNN ) ... ®· thóc ®Èy tiÕp qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN. Giai ®o¹n nµy ®èi víi DNNN lÇ giai ®o¹n b-íc ngoÆt ®-a c¸c DNNN chuyÓn h¼n sang h¹ch to¸n kinh doanh theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng hay gäi lµ 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 qu¸ tr×nh th-¬ng m¹i ho¸ cã t¸c dông b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp ph¶i ®Þnh h-íng vµo thÞ tr-êng, ®ång thêi t¨ng quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp trong c¸c quyÕt ®Þnh kinh doanh. VÒ mÆt quan hÖ víi nhµ n-íc, trong giai ®o¹n nµy hÖ thèng quan hÖ kÕ ho¹ch dÇn dÇn chuyÓn tõ kÕ ho¹ch trùc tiÕp sang kÕ ho¹ch gi¸n tiÕp, do ®ã c¸c DNNN tõ chç ph¶i ho¹t ®éng theo kÕ ho¹ch víi 9 chØ tiªu ph¸p lÖnh dÇn dÇn b·i bá chØ cßn 1 chØ tiªu nép ng©n s¸ch, xo¸ bá bao cÊp tõ ng©n s¸ch nhµ n-íc, b·i bá chÕ ®é 2 gi¸, h¹ch to¸n kinh doanh theo gi¸ thÞ tr-êng. VÒ qu¶n lý, quyÕt ®Þnh 217/H§BT trao quyÒn tù chñ rÊt réng r·i cho doanh nghiÖp mµ hÇu nh- kh«ng cã biÖn ph¸p kiÓm so¸t t-¬ng øng. C¸c doanh nghiÖp l¹i trao quyÒn tù chñ cho c¸c bé phËn, chi nh¸nh cña m×nh trong t×m kiÕm, ký hîp ®ång vµ tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh víi c¸c kh²ch h¯ng dÉn ®Õn t×nh tr³ng “tr¨m hoa ®ua në” rÊt s«i ®éng nh­ng cñng rÊt phøc t¹p, khã qu¶n lý vÒ mÆt nhµ n-íc . §iÒu ®¸ng chó ý trong giai ®o¹n nµy lµ thùc hiÖn chñ tr-¬ng ph©n cÊp, nhµ n-íc, trung -¬ng giao quyÒn cho chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph-¬ng ra quyÕt ®Þnh thµnh lËp c¸c DNNN. V× vËy chØ trong vßng 4 n¨m sè l-îng DNNN t¨ng lªn gÇn gÊp 2 lÇn, ®-a sè DNNN cña ViÖt nam lªn 12084, trong ®ã ®Õn 60% lµ c¸c doanh nghiÖp do ®Þa ph-¬ng qu¶n lý. RÊt nhiÒu DNNN do chÝnh quyÒn ®Þa ph-¬ng quyÕt ®Þnh thµnh lËp hÇu nh- kh«ng ®-îc cÊp vèn, chñ yÕu ho¹t b»ng vèn vay ng©n hµng. Nh×n chung, c¸c DNNN giai ®o¹n nµy ®· tõng b-íc ®æi míi. Mét bé phËn doanh nghiÖp kinh doanh cã hiÖu qu¶, ng-îc l¹i mét bé phËn kh¸c kh«ng thÝch nghi ®-îc víi thÞ tr-êng, thua lç triÒn miªn, trë thµnh g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch nhµ n-íc. VÒ tæng thÓ khu vùc DNNN vÉn ®-îc gi÷ vai trß chñ ®¹o cña m×nh, chiÕm trªn d-íi 35% GDP vµ 60% nép ng©n s¸ch nhµ n-íc . 3. Giai ®o¹n 1990 ®Õn nay TiÕp tôc ®-êng lèi ®æi míi kinh tÕ, ®¹i héi toµn quèc lÇn thø VII n¨m 1991 ®± chð tr­¬ng: “khÈn tr­¬ng s¾p xÕp l³i v¯ ®æi míi qu°n lý kinh tÕ quèc doanh, b¶o ®¶m kinh tÕ quèc doanh ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶, n¾m v÷ng nh÷ng lÜnh vùc vµ ngµnh then chèt ®Ó ph¸t huy vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ. TËp trung lùc l-îng cñng cè vµ ph¸t triÓn nh÷ng c¬ së träng ®iÓm, nh÷ng c¬ së lµm ¨n cã hiÖu qu¶ vµ cã ý nghÜa ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. Cho thuª, chuyÓn h×nh thøc së h÷u hoÆc gi¶i thÓ c¸c c¬ së thua lç kÐo dµi vµ 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 kh«ng cã kh¶ n¨ng v-¬n lªn. s¾p xÕp l¹i c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng c«ng ty phï hîp víi yªu cÇu s°n xuÊt kinh doanh trong c¬ chÕ thÞ tr­êng” v¯ “khu vùc quèc doanh ph¶i ®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi c«ng nghÖ vµ tæ chøc qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶, liªn kÕt vµ hç trî c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chñ ®¹o vµ chøc n¨ng cña mét c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n-íc. §³i héi VIII cða ®°ng n¨m 1996 tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “ tiÕp tôc ®æi míi v¯ ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ KTNN ®Ó lµm tèt vai trß chñ ®¹o: lµm ®ßn bÈy ®Èy nhanh t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi, më ®-êng, h-íng dÉn, hç trî c¸c thµnh phÇn kh¸c cïng ph¸t triÓn, lµm lùc l-îng vËt chÊt ®Ó nhµ n-íc thùc hiÖn chøc n¨ng ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý vÜ m«, t¹o nÒn t¶ng cho chÕ ®é x± héi míi”. Thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi cña ®¶ng, ChÝnh phñ ®· ra hµng lo¹t quyÕt ®Þnh vÒ ®æi míi DNNN vµ trªn thùc tÕ ®· tæ chøc thùc hiÖn hµng lo¹t biÖn ph¸p rÊt m¹nh trªn c¶ hai m¶ng: s¾p xÕp tæ chøc l¹i vµ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN. §ã lµ quyÕt ®Þnh 315/H§BT(9-1990), nghÞ ®Þnh 388/H§BT (111991), c¸c quyÕt ®Þnh 90 vµ 91/TTg (3-1994), luËt doanh nghiÖp nhµ n-íc (4-1995), chØ thÞ 500/TTg (8-1995), nghÞ ®Þnh 28/CP (5-1996), nghÞ ®Þnh 56/CP ( 10-1996), nghÞ ®Þnh 59/CP ( 10-1996), nghÞ ®Þnh 50/CP (8-1996), chØ thÞ 20/TTg (4-1998) vµ nghÞ ®Þnh 44/CP (6-1998); ®ång thêi tõng b-íc lµm râ thªm quan hÖ qu¶n lý gi÷a nhµ n-íc vµ doanh nghiÖp. 3.1 §æi míi c¬ chÕ qu¶n lý DNNN Theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT c¸c doanh nghiÖp ph¶i rµ so¸t l¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng kinh doanh, rµ so¸t l¹i c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kinh doanh nh-: thÞ tr-êng, c«ng nghÖ, vèn, tæ chøc lao ®éng, tæ chøc bé m¸y vµ c¸n bé, so¸t xÐt l¹i t×nh h×nh tµi chÝnh doanh nghiÖp, chÊp hµnh kû luËt tµi chÝnh, kÕ to¸n, thèng kª. Nh÷ng xÝ nghiÖp kh«ng tiªu thô ®-îc s¶n phÈm, kh«ng thùc hiÖn ®-îc nhiÖm vô kinh doanh, liªn tiÕp bÞ lç trong thêi gian dµi, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh«ng thÓ kh¾c phôc b»ng c¸c biÖn ph¸p nh- chuyÓn h-íng s¶n xuÊt, thay ®æi mÆt hµng, ®Çu t- trang bÞ l¹i, còng nh- c¸c biÖn ph¸p vÒ chÊn chØnh vµ tæ chøc l¹i s¶n xuÊt kinh doanh víi sù hç trî cña cÊp trªn ... cã thÓ bÞ tuyªn bè gi¶i thÓ. Theo nghÞ ®Þnh 388/H§BT, c¸c DNNN ph¶i ®-îc thµnh lËp l¹i, ®¨ng ký l¹i ®Ó lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n thua lç kÐo dµi. Nh- vËy, nghÞ 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Þnh 388 nh- mét gi¶i ph¸p hîp ph¸p ho¸, chÝnh thøc ho¸ ®Ó c«ng nhËn c¸c DNNN tån t¹i ®-îc trong c¬ chÕ thÞ tr-êng; ®ång thêi lo¹i bá nh÷ng doanh nghiÖp ®· bÞ thÞ tr-êng lo¹i bá trªn thùc tÕ nh-ng vÉn tån t¹i trªn danh nghÜa. C¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph-¬ng ®· khÈn tr-¬ng triÓn khai vµ coi ®©y lµ mét c«ng t¸c quan träng nh»m thóc ®Èy tæ chøc vµ s¾p xÕp l¹i mét b-íc ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN. §iÓm míi trong chñ tr-¬ng nµy lµ lÇn ®Çu quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tèi thiÓu vÒ vèn ph¸p ®Þnh, ngµnh nghÒ kinh doanh, luËn chøng vÒ thÞ tr-êng tiªu thô s¶n phÈm trong viÖc thµnh lËp DNNN. Thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 388/H§BT c¸c bé, ®Þa ph-¬ng vµ tõng doanh nghiÖp tiÕn hµnh rµ so¸t l¹i tæ chøc cña tõng ®¬n vÞ ®Ó tæ chøc theo ®óng chøc n¨ng, nhiÖm vô ®-îc quy ®Þnh võa ®¶m b¶o quyÒn tù ch- s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp võa ®¶m b¶o sù kiÓm tra gi¸m s¸t cña nhµ n-íc LuËt doanh nghiÖp nhµ n-íc ban hµnh th¸ng 4-1995 vµ c¸c v¨n b¶n h-íng dÉn thi hµnh ®· t¹o ra c¬ së ph¸p lý tæng qu¸t trong quan hÖ gi÷a DNNN vµ nhµ n-íc. VÒ c¸c néi dung cô thÓ cña c¬ chÕ, ®¸ng chó ý lµ hai m¶ng: tµi chÝnh vµ lao ®éng. NghÞ ®Þnh 59/CP ( 1996), sau ®ã lµ nghÞ ®Þnh 27/CP (1999) bæ sung, söa ®æi nghÞ ®Þnh 59 nh»m x¸c lËp c¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi DNNN. Theo c¸c nghÞ ®Þnh nµy, mét lo¹t biÖn ph¸p ®-îc ¸p dông: chuyÓn chÕ ®é cÊp vèn sang chÕ ®é giao nhËn vèn, chuyÓn tõ ®Þnh møc vèn sang chÕ ®é x¸c ®Þnh vèn ®iÒu lÖ cho doanh nghiÖp, t¨ng quyÒn tù chñ tµi chÝnh ®ång thêi g¾n víi tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn, ¸p dông mét lo¹t h×nh thøc tµi chÝnh míi nh- b¸n tr¸i phiÕu, lËp c¸c quü dù tr÷ tµi chÝnh, quü dù phßng mÊt viÖc lµm ... VÒ c¬ chÕ sö dông lao ®éng, theo tinh thÇn bé luËt lao ®éng (12-1994) ®· cã mét lo¹t quyÕt ®Þnh cho phÐp DNNN t¨ng quyÒn tù chñ trong sö dông lao ®éng vµ tr¶ l-¬ng: chuyÓn chÕ ®é biªn chÕ sang hîp ®ång, ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý theo l-¬ng tèi thiÓu, c¬ chÕ tuyÓn dông, th«i viÖc tho¶ -íc tËp thÓ ... 3.2 S¾p xÕp l¹i DNNN Trong giai ®o¹n 1991-1993 theo quyÕt ®Þnh 315/H§BT th¸ng 9 n¨m 1990 vÒ gi¶i thÓ vµ tæ chøc l¹i nh÷ng DNNN yÕu kÐm, nghÞ ®Þnh 388/H§BT th¸ng 11 n¨m 1991 vÒ nguyªn t¾c vµ ®iÒu kiÖn lµ thµnh lËp l¹i DNNN, quyÕt ®Þnh sè 202/CP ngµy 8 th¸ng 6 n¨m 1992 thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN. Trong giai ®o¹n 1994-1997, theo quyÕt ®Þnh sè 90/TTg vµ 91/TTg vµ chØ thÞ 500/TTg vÒ s¾p xÕp c¸c DNNN gi¶i thÓ nh÷ng liªn hiÖp xÝ nghiÖp, tæng 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 c«ng ty tr-íc ®©y, h×nh thµnh nh÷ng tæng c«ng ty cã quy m« lín( tæng c«ng ty 91) va quy m« võa(tæng c«ng ty 90), nghÞ ®Þnh 28/CP( 5-1996) vÒ chuyÓn ®æi mét sè DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn. Tõ gi÷ nh÷ng n¨m 1998 ®Õn nay, theo chØ thÞ 20/CT-TTg ( 4-1998), chØ thÞ 15/CT-TTg ( 5-1999) vµ nghÞ ®Þnh 44/CP vÒ cæ phÇn ho¸ kÕt hîp ph-¬ng ¸n tæng thÓ s¾p xÕp DNNN. Cã ba néi dung c¬ b¶n vÒ s¾p xÕp tæ chøc l¹i DNNN ®-îc nhÊn m¹nh lµ: s¾p xÕp DNNN theo ph-¬ng ¸n tæng thÓ tõng vïng, ngµnh,tæ chøc l¹i tæng c«ng ty theo h-íng thÝ ®iÓm thµnh lËp tËp ®oµn kinh tÕ : cæ phÇn ho¸ DNNN. NghÞ ®Þnh sè 103/1999/N§-CP vÒ giao , b¸n, kho¸n, cho thuª DNNN cã vèn d-íi 1tû ®ång kinh doanh thua lç kÐo dµi thuéc ngµnh nhµ n-íc kh«ng cÇn n¾m gi÷ cæ phÇn ®· ®-îc ban hµnh ngµy 10-9-1999 ®Ó cã c¬ s¾p xÕp c¸c DNNN nhá, yÕu kÐm. Gi÷a n¨m 2000 theo sè liÖu cña ban ®æi míi doanh nghiÖp trung -¬ng, ®· gi¶m ®-îc trªn mét nöa sè ®Çu mèi DNNN, tæng sè tõ trªn 12000 doanh nghiÖp gi¶m xuèng cßn 5280 doanh nghiÖp, trong ®ã cã 732 doanh nghiÖp c«ng Ých vµ 4548 doanh nghiÖp kinh doanh. Nh- vËy sè DNNN ®· gi¶m trªn mét nöa, trong ®ã 48% lµ s¸p nhËp vµo c¸c doanh nghiÖp lín h¬n, hiÖu qu¶ h¬n, 52% gi¶i thÓ. MÆc dï vËy tû träng DNNN trong tæng s¶n phÈm quèc néi vÉn t¨ng tõ 36.5% n¨m 1991 lªn 40.7% n¨m 1998, vµ tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ n-íc , lîi nhuËn trªn vèn nhµ n-íc ®Òu t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Nh- vËy khu vùc DNNN nãi chung sau khi x¸c lËp c¬ chÕ qu¶n lý míi vµ tæ chøc s¾p xÕp l¹i vÉn ph¸t triÓn kh¸. Trong 5 n¨m 1991-1995 tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n hµng n¨m cña kinh tÕ quèc doanh lµ 11.7%, gÇn gÊp r-ìi tèc ®é t¨ng tr-ëng b×nh qu©n cña toµn bé nÒn kinh tÕ vµ gÊp ®«i kinh tÕ ngoµi quèc doanh ViÖc s¾p xÕp c¸c DNNN ®· gãp phÇn thay ®æi mét b-íc c¬ cÊu vèn vµ lao ®éng cña doanh nghiÖp, cã t¸c ®éng nhÊt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh tÝch luü vµ tËp trung. Vµ b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch hç trî phï hîp chóng ta ®· gi¶i quyÕt ®-îc c¬ b¶n vÊn ®Ò trî cÊp vµ b¶o ®¶m chÝnh s¸ch cho 600000 c«ng nh©n gi¶m biªn chÕ trong hai ®ît s¾p xÕp; ®ång thêi l¹i tuyÓn dông míi mét sè l-îng gÇn t-¬ng ®-¬ng. §Ó ®Èy m¹nh s¾p xÕp l¹i DNNN, theo tinh thÇn nghÞ quyÕt héi nghÞ ban chÊp hµnh trung -¬ng lÇn thø t- kho¸ VIII, thñ t-íng chÝnh phñ ®· ra chØ thÞ sè 20/1998/CT-TTg ngµy 21 th¸ng 4 n¨m 1998 th× vÊn ®Ò träng t©m lµ tæ 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 chøc ph©n lo¹i DNNN dùa trªn sù n¾m v÷ng vµ ph©n tÝch t×nh h×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp trong ba n¨m gÇn ®©y nhÊt ®Ó tæ chøc l¹i s¶n xuÊt kinh doanh cho phï hîp víi tõng lo¹i, DNNN ®-îc ph©n thµnh ba nhãm: nhãm mét gåm nh÷ng doanh nghiÖp quan träng, cÇn duy tr× ho¹t ®éng theo luËt DNNN ®Ó ph¸t huy vai trß nßng cèt vµ dÉn d¾t trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Nh÷ng doanh nghiÖp thuéc lo¹i nµy duy tr× 100% vèn nhµ n-íc. Nhãm hai gåm nh÷ng doanh nghiÖp cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu së h÷u, lµ nh÷ng doanh nghiÖp kh«ng cÇn duy tr× 100% vèn nhµ n-íc. Nhãm ba gåm nh÷ng doanh nghiÖp bÞ thua lç kÐo dµi cÇn ®-îc sö lý thÝch hîp Theo c¸c chñ tr-¬ng, quyÕt ®Þnh, h-íng dÉn cña nhµ n-íc ph-¬ng h-íng xö lý c¸c doanh nghiÖp sau khi ph©n lo¹i quy m« lín vµ trunh b×nh nh- sau: - §èi víidoanh nghiÖp ho¹t ®éng c«ng Ých: nh÷ng doanh nghiÖp nµo cã ®ñ ®iÒu kiÖn h¹ch to¸ntheo quy m« doanh nghiÖp th× tiÕp tôc duy tr× 100% së h÷u nhµ n-íc vµ thùc hiÖn c¸c cÝnh s¸ch hç trî ®èi víi nh÷ng nhiÖm vô mµ nhµ n-íc giao. Doanh nghiÖp cã tr¸ch nhiÖm b¶o toµn vèn vµ ®-îc quyÒn huy ®éng thªm c¸c nguån vèn kh¸c theo quy ®Þnh cña nhµ n-íc, ®-îc trÝch lËp 3 quü trªn c¬ së hoµn thµnh ®Þnh møc chi phÝ do nhµ n-íc quy ®Þnh vµ thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý nh- doanh nghiÖp. Cßn nh÷ng DNNN c«ng Ých qu¸ nhá cã thÓ thùc hiÖn ph-¬ng thøc giao kho¸n cho tËp thÓ lao ®éng hoÆc cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®Êu thÇu qu¶n lý thùc hiÖn hîp ®ång cña nhµ n-íc. - §èi víi c¸c DNNN ho¹t ®éng kinh doanh: trõ lÜnh vùc nhµ n-íc ®éc quyÒn kinh doanh cÇn gi÷ së h÷u nhµ n-íc, cßn l¹i c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ lín ®ang ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ m¹nh d¹n cæ phÇn ho¸ vµ cho phÐp doanh nghiÖp tù quyÕt ®Þnh c¬ cÊu së h÷u trong qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸, kh«ng cÇn duy tr× tû lÖ cæ phÇn khèng chÕ cña nhµ n-íc hoÆc duy tr× mét phÇn giai ®o¹n ®Çu råi cã thÓ b¸n tiÕp trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng sau khi chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn. - Nh÷ng DNNN kh«ng thuéc diÖn ®éc quyÒn nhµ n-íc, ®ang bÞ thua lç vµ nh÷ng DNNN qu¸ nhá kh«ng thÓ cæ phÇn ho¸ ®-îc th× ¸p dông ph-¬ng thøc giao, b¸n, kho¸n, cho thuª, ®Êu thÇu doanh nghiÖp theo nh÷ng ®iÒu kiÖn quy ®Þnh cña nhµ n-íc. §èi víi nh÷ng DNNN ®ang l©m vµo t×nh tr¹ng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n 2-3 n¨m liªn tôc, sau khi ®· ¸p dông c¸c biÖn 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ph¸p kh¾c phôc vÉn kh«ng cã chuyÓn biÕn tÝch cùc th× kiªn quyÕt cho giai thÓ hoÆc ph¸ s¶n. Thùc hiÖn cñ tr-¬ng s¾p xÕp trªn, ®Õn gi÷a n¨m 2000, c¸c bé, ®Þa ph-¬ng vµ tæng c«ng ty ®· cã ®Ò ¸n tæng thÓ s¾p xÕp l¹i DNNN. Theo tæng hîp s¬ bé cña ban ®æi míi doanh nghiÖp, ph-¬ng ¸n ®Ò ra cña c¸c bé, ®Þa ph-¬ng nhsau: - Sè doanh nghiÖp cÇn duy tr× 100% vèn nhµ n-íc chiÕm 49.68% tæng sè doanh nghiÖp - Sè doanh nghiÖp cÇn chuyÓn ®æi c¬ cÊu së h÷u chiÕm 42.10% tæng sè doanh nghiÖp - Sè doanh nghiÖp bÞ thua lç kÐo dµi, liªn tôc tõ hai n¨m trë lªn chiÕm8.22% tæng sè doanh nghiÖp Tuy nhiªn trªn thùc tÕ viÖc s¾p xÕp l¹i DNNN gÆp rÊt ngiÒu khã kh¨n vµ kh«ng thùc hiÖn ®óng nh- ®Ò ¸n cña chÝnh c¸c bé, ®Þa ph-¬ng vµ tæng c«ng ty lËp nªn. Cho ®Õn cuèi n¨m 2000 míi chØ s¾p xÕp ®-îc trªn 500 doanh nghiÖp, chñ yÕu lµ cæ phÇn ho¸, ®¹t ch-a tíi 50% kÕ ho¹ch, cßn c¸c h×nh thøc s¾p xÕp kh¸c nh- giao, b¸n, kho¸n, ®Êu thÇu, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n hÇu nhch-a ®-îc thùc hiÖn. II/ KÕt qu¶ ®¹t ®-îc vÒ qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN trong thêi gian qua 1. Nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu VÒ tæng thÓ, mÆc dï sè l-îng DNNN gi¶m ®¸ng kÓ, sè l-îng c«ng nh©n ®iÒu chØnh m¹nh kho¶ng 600000 ng-êi ra khái DNNN, ®ång thêi còng bæ xung mét lùc l-îng míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi võa thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý, võa tæ chøc s¾p xÕp l¹i nhiÒu ®ît trong ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi kinh tÕ, nh-ng khu vùc DNNN vÉn cã tèc ®é t¨ng tr-ëng cao vµ gi÷ vÞ trÝ ®¸ng kÓ trong ®ãng gãp ng©n s¸ch vµ xuÊt khÈu. Thµnh tùu t¨ng tr-ëng cña khu vùc DNNN cµng cã ý nghÜa khi ®Æt trong tæng thÓ tèc ®é t¨ng tr-ëng chung cña nÒn kinh tÕ thêi kú 10 n¨m qua ë møc kh¸ cao ( GDP n¨m 2000 ®· gÊp 2 lÇn GDP n¨m 1990). Nh- vËy t¨ng tr-ëng cña khu vùc DNNN cao h¬n khu vùc d©n doanh , cao h¬n tèc ®é chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n §· thay ®æi c¬ b¶n c¬ chÕ tµi chÝnh ®èi víi DNNN cã t¸c dông xo¸ bá bao cÊp cho khu vùc nµy tõ ng©n s¸ch nhµ n-íc. TÝnh chung cho c¶ yhêi kú 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1988-1998 tû lÖ tµi trî trùc tiÕp tõ ng©n s¸ch nhµ n-íc d-íi tÊt c¶ c¸c h×nh thøc: ®Çu t-, cÊp vèn l-u ®éng, bï lç, bï gi¸ ®· gi¶m tõ møc 8.5% GDP xuèng cßn 0.5%GDP. nh­ vËy vÒ c¬ b°n c²c DNNN ®± ®­îc “ th­¬ng m³i ho²” - mét qu¸ tr×nh kh«ng dÔ thùc hiÖn ë c¸c n-íc chuyÓn ®æi. Do vËy chi ng©n s¸ch nhµ n-íc cã ®iÒu kiÖn tËp tring cho c¸c môc tiªu kh¸c trong khi vÉn duy tr× ®-îc hiÖu qu¶, vai trß cña c¸c DNNN nh- nh÷ng tæ chøc kinh tÕ ho¹ch to¸n ®éc lËp HiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña DNNN vÒ tæng thÓ ®· ®-îc n©ng lªn so víi tr-íc xÐt trªn ¸t c¶ c¸c mÆt. C¸c chØ sè vÒ hiÖu suÊt vèn , l·i tuyÖt ®èi, sè nép ng©n s¸ch, tû lÖ nép ng©n s¸ch nhµ n-íc trªn vèn mÆc dï thÊp h¬n nhiÒu so víi c¸c khu vùc kh¸c nh-ng so víi thêi kú tr-íc ®æi míi ®· cã sù c¶i thiÖn ®¸ng kÓ VÒ mÆt qu¶n lý b-íc ®Çu ®· ph©n ®Þnh chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n-íc cña c¸c c¬ quan nhµ n-íc víi chøc n¨ng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c DNNN. Cô thÓ lµ lµm râ c¸c quan hÖ: ai lµ chñ së h÷u vèn; møc ®é tù chñ cña doanh nghiÖp ®Õn ®©u, quan hÖ víi c¬ quan chñ qu¶n. Nhê x¸c ®Þnh râ quyÒn tù chñ cña DNNN nªn trong viÖc thùc hiÖn chñ tr-ëng liªn doanh, liªn kÕt víi n-íc ngoµi qua ho¹t ®éng ®Çu t- quèc tÕ, c¸c DNNN ( chiÕm 96% sè dù ¸n ) ®· chñ ®éng, tÝch cùc vµ thùc hiÖn kh¸ thµnh c«ng, gãp phÇn thu hót, ®Èy m¹nh vèn ®Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt nam h¬n 10 n¨m qua. Trong ®æi míi tæ chøc qu¶n lý, m« h×nh tæng c«ng ty ( chñ yÕu lµ c¸c tæng c«ng ty 91 ) ®· b-íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông lµ nh÷ng DNNN nßng cèt cña kinh tÕ nhµ n-íc ( hiÖn nay 17 tæng c«ng ty 91 vµ 76 tæng c«ng ty 90, céng chung lµ 93 tæng c«ng ty víi 1534 doanh nghiÖp thµnh viªn n¾m gi÷ 66% vèn, 55% lao ®éng, trªn 90% kim ng¹ch xuÊt khÈu, 80% nép ng©n s¸ch cña khu vùc DNNN; c¸c tæng c«ng ty s¶n xuÊt 94% s¶n l-îng ®iÖn, 97% than, 64% thÐp, 59% xi m¨ng, 50% giÊy …) MÆc dï cßn nhiÒu vÊn ®Ò trong tæ chøc m« h×nh tæng c«ng ty nh- ®· x¸c lËp ®-îc trªn thùc tÕ nhiÒu tæng c«ng ty m¹nh, cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t- lín, c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp n-íc ngoµi Trong thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ së h-ò: cæ phÇn ho¸, t- nh©n ho¸, giao kho¸n, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n; mÆc dï tiÕn hµnh chËm nh-ng sau 6 n¨m thÝ ®iÓm , t×m tßi, tranh luËn ®Õn n¨m 1998-1999 chóng ta ®· t-¬nh ®èi thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm vµ triÓn khai m¹nh c¸c gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi së h÷u, ®Æc biÖt lµ cæ 20