Tài liệu Thực trạng và giải pháp nâng cao thu nhập cho các hộ dân tộc bố y (pu y) tại xã quyết tiến huyện quản bạ tỉnh hà giang.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỘC NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN – — …….. …… VI THỊ HUYÊN TÊN ĐỀ TÀI : THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO THU NHẬP CHO CÁC HỘ DÂN TỘC BỐ Y (PU-Y) TẠI Xà QUYẾT TIẾN HUYỆN QUẢN BẠ TỈNH HÀ GIANG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính Quy Chuyên ngành : Phát Triển Nông Thôn Lớp : K44 - PTNT Khoa : Kinh Tế Và Phát Triển Nông Thôn Khóa Học : 2012 – 2016 Thái nguyên, Năm 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỘC NÔNG LÂM THÁI NGUYÊN – — …….. …… VI THỊ HUYÊN TÊN ĐỀ TÀI : THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO THU NHẬP CHO CÁC HỘ DÂN TỘC BỐ Y (PU-Y) TẠI Xà QUYẾT TIẾN HUYỆN QUẢN BẠ TỈNH HÀ GIANG KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính Quy Chuyên ngành : Phát Triển Nông Thôn Lớp : K44 - PTNT Khoa : Kinh Tế Và Phát Triển Nông Thôn Khóa Học : 2012 – 2016 Giảng viên hƣớng dẫn : ThS. Vũ Thị Hiền Thái nguyên, Năm 2016 i LỜI CẢM ƠN Với phương châm: “ học đi đôi với hành”, “ lý thuyết gắn liền với thực tiễn, nhà trường gắn liền với xã hội”. Trường đại học Nông Lâm Thái Nguyên hàng năm tổ chức cho sinh viên năm cuối đi thực tập tốt nghiệp. Đây là cơ hội quý báu để sinh viên tiếp cận và làm quen với công việc sẽ làm sau khi ra trường. Được vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn. Từ đó nâng cao kiến thức và kỹ năng cho bản thân. Được sự đồng ý và tạo điều kiện của Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa Kinh tế và PTNT tôi đã tiến hành thực hiện khóa luận tốt nghiệp “Thực trạng và giải pháp nâng cao thu nhập cho các hộ dân tộc Bố Y (Pu-Y) tại xã Quyết Tiến, huyện Quản Bạ, tỉnh Hà Giang”. Đây là lần đầu tiên tôi thực hiện một khóa luận. Vì vậy, khóa luận không thể tránh khỏi những thiếu sót, tôi rất mong nhận được sự góp ý và phê bình từ quý thầy, cô giáo, các bạn sinh viên để khóa luận của tôi được hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng gửi lời cảm ơn tới Ban giám hiệu nhà trường, Ban chủ nhiệm khoa Kinh tế và PTNT. Đặc biệt cảm ơn sự tận tình giúp đỡ của cô giáo Th.S Vũ Thị Hiền – giảng viên khoa Kinh tế và PTNT là người đã truyền đạt cho tôi những kiến thức bổ ích trong suốt quá trình thực hiện khóa luận. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đến Ban lãnh đạo cán bộ xã Quyết Tiến và toàn thể bà con nhân dân trong các thôn được chọn làm địa bàn nghiên cứu đã cung cấp những số liệu cần thiết và giúp đỡ tôi trong quá trình tìm hiểu, thu thập số liệu tại địa phương. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 06 năm 2016 Sinh viên Vi Thị Huyên ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BQ Bình quân CC Cơ cấu CN Công nghiệp CNH - HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CB - CNVC Cán bộ, công nhân viên chức GDP Tổng sản phẩm quốc nội GT Giá trị KD - DV Kinh doanh dịch vụ KH & ĐT Kế hoạch và đầu tư Ng Người NLN Nông, lâm nghiệp NK Nhân khẩu LĐ Lao động TB Trung bình THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở TN Thu nhập TTCN Tiểu thủ công nghiệp SL Số lượng UBND Ủy ban nhân dân iii MỤC LỤC Phần 1: MỞ ĐẦU.................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài....................................................................................3 1.2.1. Mục tiêu chung...................................................................................................3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể...................................................................................................3 1.3. Ý nghĩa của đề tài..................................................................................................3 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học.................................................3 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn................................................................................................4 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU............................................. 5 2. 2. Cơ sở lý luận.........................................................................................................5 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản....................................................................................5 2.1.1.1. Khái niệm về hộ.............................................................................................. 5 2.1.1.2. Khái niêm về hộ nông dân.............................................................................. 5 2.1.2. Thu nhập và các vấn đề liên quan đến thu nhập................................................6 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài......................................................................................9 2.2.1. Tình hình lao động việc làm và thu nhập của Việt Nam hiện nay....................9 2.2.2. Tình hình thu nhập của người dân nông thôn Việt Nam.................................12 2.2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến thu nhập.............................................................. 14 2.2.3.1. Nhóm các nhân tố tự nhiên...........................................................................14 2.2.3.2. Nhóm các nhân tố kinh tế – xã hội...............................................................15 2.2.3.3. Nhóm các nhân tố thuộc về cơ chế chính sách.............................................17 2.2.4. Kinh nghiệm, giải quyết việc làm ổn định và nâng cao thu nhập cho người dân ở trong nước và quốc tế.......................................................................................17 2.2.4.1. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn ở nước ta..........17 2.2.4.2. Kinh nghiệm giải quyết việc làm cho lao động nông thôn của một số nước trên thế giới.................................................................................................................22 2.3. Đặc trưng kinh tế văn hóa của dân tộc Bố Y......................................................25 2.3.1. Một số nét chung về dân tộc Bố Y...................................................................25 2.3.2. Đặc trưng kinh tế của người dân tộc Bố Y......................................................26 iv PHẦN 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ... 28 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................... 28 3.1.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................... 28 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu..........................................................................................28 3.2. Nội dung nghiên cứu...........................................................................................28 3.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 29 3.3.1. Phương pháp thu thập số liêu...........................................................................29 3.3.2. Phương pháp xử lý số liệu............................................................................... 29 3.3.3. Phương pháp phân tích số liệu.........................................................................30 3.3.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu.....................................................................30 PHẦN 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.................................... 31 4.1. Đặc điểm về địa bàn nghiên cứu.........................................................................31 4.1.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên.......................................................................31 4.1.1.1. Vị trí địa lý.................................................................................................... 31 4.1.1.2. Địa hình.........................................................................................................31 4.1.1.3. Khí hậu, thời tiết........................................................................................... 32 4.1.1.4. Thủy Văn.......................................................................................................33 4.1.1.5. Tài nguyên rừng............................................................................................ 33 4.1.1.6. Tài nguyên khoáng sản................................................................................. 33 4.1.1.7. Tài nguyên nước............................................................................................33 4.1.1.8. Tài nguyên đất...............................................................................................34 4.1.2. Đặc điểm về điều kiện kinh tế xã hội.............................................................. 38 4.1.2.1. Đặc điểm về kinh tế...................................................................................... 38 4.1.2.2. Đặc điểm về văn hóa - xã hội.......................................................................40 4.2. Thực trạng về lao động, việc làm của các hộ dân tộc Bố Y...............................45 4.2.1. Tình hình sử dụng đất đai, vốn và tư liệu sản xuất chính của các hộ điều tra 45 4.2.1.1. Tình hình sử dụng đất đai............................................................................. 45 4.2.1.2. Tình hình sử dụng vốn và cơ sở vật chất của hộ..........................................47 4.2.2. Tình hình nhân khẩu và lao động của các hộ điều tra.....................................49 v 4.3. Thực trạng về thu nhập của các hộ dân tộc Bố Y trên địa bà xã Quyết Tiến.....53 4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của hộ........................................................64 4.4.1. Do các yếu tố tự nhiên.....................................................................................64 4.4.2. Do thiếu vốn để sản xuất..................................................................................64 4.4.3. Sản xuất nông nghiệp kém hiệu quả................................................................65 4.4.4. Do trình độ lao động thấp................................................................................ 65 4.4.5. Do cơ cấu kinh tế lạc hậu, phân công lao động không hợp lí và bị ảnh hưởng của tính thời vụ trong sản xuất nông nghiệp..............................................................65 4.4.6. Do ảnh hưởng của thị trường...........................................................................66 4.4.7. Do cơ sở hạ tầng thấp kém...............................................................................66 4.4.8. Nhà nước và chính quyền địa phương chưa có những chính sách hợp lí để giải quyết việc làm............................................................................................................ 67 4.4.9. Ảnh hưởng của lối sống thiếu lành mạnh và một số phong tục tập quán lạc hậu.............................................................................................................................. 67 4.5. Một số giải pháp nhằm giải quyết việc làm và tăng thu nhập cho các hộ tại xã Quyết Tiến..................................................................................................................67 4.5.1. Đối với hộ điều tra........................................................................................... 67 4.5.2. Đối với xã Quyết Tiến......................................................................................68 4.5.2.1. Giải pháp đẩy mạnh đào tạo, bồi dưỡng kiến thức cho người lao động......68 4.5.2.2. Giải pháp đẩy mạnh khai hoang phục hóa chuyển đổi cơ cấu cây trồng và tăng diện tích deo trồng..............................................................................................69 4.5.2.3. Giải pháp về phát triển chăn nuôi.................................................................69 4.5.2.4. Giải pháp về đất đai...................................................................................... 70 4.5.2.5. Giải pháp phát triển các ngành nghề phi nông nghiệp.................................70 4.5.2.6. Giải pháp về vốn........................................................................................... 70 4.5.2.7. Giải pháp về khoa học kỹ thuật....................................................................71 4.5.2.6.1. Giải pháp về thị trường..............................................................................72 4.5.2.9. Giải pháp về việc giải quyết tốt các vấn đề xã hội và đặc biệt quan tâm tới chính sách giải quyết việc làm...................................................................................72 vi PHẦN 5: KẾT LUÂN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................. 73 5.1. Kết luận............................................................................................................... 73 5.2. Kiến nghị............................................................................................................. 74 5.2.1. Đối với tỉnh...................................................................................................... 74 5.2.2. Đối với huyện Quản Bạ................................................................................... 75 5.2.3. Đối với cấp xã..................................................................................................75 5.2.4. Đối với hộ điều tra........................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................... 77 vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Cơ cấu dân số của xã Quyết Tiến phân theo thành phần dân tộc năm 2015 .....................................................................................................................................25 Bảng 4.1. Tình hình sử dụng đất đai của xã Quyết Tiến qua 3 năm (2013 -2015)...35 Bảng 4.2. Tình hình dân số và lao động của xã Quyết Tiến qua 3 năm(2013 – 2015) .....................................................................................................................................40 Bảng 4.3. Tình hình cơ sở vật chất của xã Quyết Tiến qua 3 năm (2013 – 2015)....43 Bảng 4.4. Tình hình sử dụng đất đai của các nhón hộ điều tra..................................46 Bảng 4.5. Tình hình sử dụng vốn và cơ sở vật chất phục vụ sản xuất phân theo nhóm hộ (tính bình quân trên 1 hộ)...........................................................................................48 Bảng 4.6. Bảng tình hình nhân khẩu và lao động của nhóm hộ điều tra...................49 Bảng 4.7. Trình độ văn hóa, chuyên môn kỹ thuật của các nhóm hộ điều tra..........50 Bảng 4.8. Tình hình việc làm của các nhóm hộ điều tra........................................... 52 Bảng 4.9. Tình hình diện tích và năng suất một số cây trồng chính phân theo loại hộ .....................................................................................................................................53 Bảng 4.10. Giá trị sản xuất từ trồng trọt phân theo loại hộ.......................................55 Bảng 4.11. Các loại vật nuôi chính của hộ năm 2016............................................... 56 Bảng 4.12.Thu nhập từ ngành chăn nuôi của các nhóm hộ điều tra.........................57 Bảng 4.13. Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ điều tra..............................................58 Bảng 4.14. Thực trạng về chi phí hàng năm của các hộ điều tra...............................60 Bảng 4.15.Cơ cấu thu nhập phân theo lao động và nhân khẩu của các nhóm hộ điều tra 61 Bảng 4.16. Thu nhập thực tế của các nhóm hộ điều tra.............................................63 viii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1. Cơ cấu đất đai của xã Quyết Tiến năm 2015............................................37 Hình 4.2. Tình hình việc làm của các nhóm hộ điều tra............................................52 Hình 4.3. Cơ cấu thu nhập của các nhóm hộ điều tra................................................59 Hình 4.4. Cơ cấu thu nhập phân theo lao động và nhân khẩu các nhóm hộ điều tra 62 1 Phần 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Vùng núi Việt Nam có số dân khoảng 25 triệu người, trong đó có hơn 10 triệu người là dân tộc thiểu số, còn lại là người Kinh chuyển từ vùng đồng bằng lên miền núi để tăng cường cán bộ và phát triển các vùng kinh tế mới. Trên các điều kiện sinh thái và dân cư đa dạng đó có thể sản xuất ra các sản phẩm phong phú về chủng loại có giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, do điều kiện địa hình phức tạp, trình độ của người dân còn chưa cao đang là trở ngại lớn cho việc phát triển cơ sở hạ tầng, xây dựng đường sá, tiếp nhận thông tin, mở mang thị trường vì vậy hiện nay ở các tỉnh miền núi này đời sống kinh tế của người dân còn gặp nhiều khó khăn, thu nhập thấp, tỉ lệ hộ nghèo còn cao đặc biệt là các hộ dân tộc thiểu số. Hà Giang là một trong những tỉnh Miền núi nghèo nằm ở vùng cao biên giới địa đầu cực Bắc của Tổ quốc, là một trong số ít những tỉnh có dân tộc Bố Y sinh sống, nằm cách xa các trung tâm kinh tế lớn của cả nước địa hình, điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, trình độ sản xuất và nhận thức của đồng bào dân tộc thiểu số còn nhiều hạn chế, giao thông đi lại gặp rất nhiều khó khăn, thu nhập bình quân đầu người còn rất thấp, đặc biệt là thu nhập của người nông dân. Nếu như thu nhập bình quân đầu người của người nông dân cả nước là 0.8 triệu đồng một tháng thì của người nông dân Hà Giang chỉ khoảng 0.45 triệu đồng một tháng. Hà Giang là tỉnh có tỉ lệ hộ nghèo cao trên 35% đặc biệt ở một số huyện vùng cao núi đá phía bắc (Đồng Văn, Mèo Vạc, Xín Mần) của tỉnh có tỉ lệ hộ nghèo trên 50%.Với điều kiện kinh tế còn nhiều khó khăn, sản xuất nông nghiệp còn ở trình độ thấp, sản xuất hàng hóa nhỏ, phổ biến ở hầu hết tất cả các huyện trong đó có huyện Quản Bạ. Mặc dù phát triển sản xuất và thu nhập của các hộ đã từng bước có nhiều chuyển biến, nhưng ở các hộ 2 vẫn chủ yếu là sản xuất tự cung, tự cấp, tâm lý tiểu nông vẫn còn tồn tại, sản xuất theo hình thức trang trại còn ít, đã có sự chuyển dịch sang sản xuất hàng hóa nhưng còn chưa phổ biến và chưa tương xứng với tiềm năng thế mạnh của huyện. Là huyện cửa ngõ của cao nguyên đá với 22 dân tộc anh em cùng sinh sống, là địa phương duy nhất của tỉnh Hà Giang có dân tộc Bố Y sinh sống (hiện còn hơn 808 người) sống tập trung chủ yếu ở xã Quyết Tiến . Xã Quyết Tiến nằm trên quốc lộ 4C cách trung tâm huyện Quản Bạ 9km, trong những năm qua tình hình phát triển kinh tế của xã đã có những chuyển biến và đạt được một số thành tựu, song bên cạnh còn rất nhiều khó khăn, đặc biệt là cuộc sống của các hộ dân tộc thiểu số. Dân tộc Bố Y là một trong tám dân tộc ít người nhất ở Việt Nam. Ở đây đời sống vật chất, tinh thần đồng bào dân tộc Bố Y còn nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo của đồng bào dân tộc Bố Y còn cao. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế còn chậm, tập quán canh tác sản xuất còn lạc hậu, thu nhập bình quân đầu người còn thấp so với bình quân chung của cả tỉnh. Tỉ lệ thất nghiệp cao, khả năng tiếp cận thị trường kém. Có một số bộ phận thoát nghèo nhưng thiếu bền vững, nguy cơ tái nghèo cao. Chính những vấn đề trên làm cho việc sản xuất kinh doanh của các hộ dân tộc Bố Y còn gặp nhiều khó khăn kéo theo thu nhập của các hộ còn tương đối thấp. Trên cơ sở đó, nhằm đưa ra giải pháp để cải thiện thu nhập cho hộ dân tộc Bố Y ở xã Quyết Tiến, đồng thời nâng cao chất lượng đời sống vật chất và tinh thần của người dân, làm động lực thúc đẩy phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội địa phương hoà nhập với tiến trình phát triển chung của cả tỉnh. Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Thực trạng và giải pháp nâng cao thu nhập cho các hộ dân tộc Bố Y (Pu-Y) tại xã Quyết Tiến huyện Quản Bạ tỉnh Hà Giang”. 3 1.2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài 1.2.1. Mục tiêu chung - Đánh giá thực trạng thu nhập của các hộ dân tộc Bố Y tại xã Quyết Tiến, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho các hộ dân tộc Bố Y trong thời gian tới. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn liên quan đến vấn đề thu nhập của hộ nông dân ở Việt Nam nói riêng và các nước trong khu vực nói chung. - Đánh giá được đặc điểm, về điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội của xã Quyết Tiến. - Đánh giá thực trạng thu nhập của các hộ dân tộc Bố Y tại xã Quyết Tiến. - Tìm hiểu các nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến thu nhập của các hộ dân tộc Bố Y tại xã Quyết Tiến. - Đề xuất định hướng một số giải pháp nhằm nâng cao thu nhập cho các hộ dân tộc Bố Y trên địa bàn xã trong thời gian tới. 1.3. Ý nghĩa của đề tài 1.3.1. Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài giúp cho sinh viên nâng cao được năng lực cũng như rèn luyện kỹ năng của mình, vận dụng những kiến thức đã được học ở nhà trường vào thực tiễn, đồng thời bổ sung những kiến thức còn thiếu và kỹ năng tiếp cận các phương pháp nghiên cứu khoa học cho bản thân phục vụ tốt cho công việc sau này. Đề tài nghiên cứu về một vấn đề mang tính nổi cộm do vậy kết luôn của đề tài sẽ là tiền đề là cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo, đồng thời cũng 4 là cơ sở khoa học để đưa ra những quy hoạch hợp lý, góp phần thiết thực trong việc thực hiện có hiệu quả quá trình CNH – HĐH. 1.3.2. Ý nghĩa thực tiễn Vấn đề được quan tâm nhất và rất cần thiết với người dân là thu nhập, vậy kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ được coi là tài liệu thiết thực giúp xã Quyết Tiến thấy được thực tế đời sống của người dân. Đồng thời các giải pháp của đề tài đưa ra có ý nghĩa thực tiễn đối với vấn đề tạo việc làm, ổn định và tăng thu nhập cho người dân góp phần thực hiện thắng lợi quá trình CNH - HĐH nông nghiệp, nông thôn. 5 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.2. Cơ sở lý luận 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản 2.1.1.1. Khái niệm về hộ Có rất nhiều nhà khoa học quan tâm, tìm hiểu và nghiên cứu những vẫn đề xung quanh về hộ và hộ nông dân mỗi người có một quan niệm khác nhau: -Theo Weberster – từ điển kinh tế học năm(1990): Hộ là những người cùng sống chung một mái nhà, cùng ăn chung và có chung một ngân quỹ. -Theo Mc Gê năm (1989): Hộ là một nhóm người có cùng chung huyết tộc hoặc không cùng chung huyết tộc ở chung một mái nhà và ăn chung một mâm cơm. Theo các tác giả nhóm nhân chủng học từ năm 1982 – 1985: Hộ là đơn vị đảm bảo quá trình tái sản xuất lao động tiếp theo thông qua quá trình sản xuất lao động tiếp theo thông qua quá trình tổ chức nguồn thu nhập nhằm chi tiêu cho các cá nhân và đầu tư vào sản xuất.[6] Như vậy các cá nhân và các tổ chức khi nhìn nhận và quan niêm về hộ không giống nhau. Tuy nhiên, trong đó có những nét chung để phân biệt về hộ đó là: + Chung hay không cùng chung huyết tộc + Cùng chung sống dưới một mái nhà + Cùng chung một nguồn thu nhập (ngân quỹ) + Cùng ăn chung + Cùng tiến hành sản xuất chung 2.1.1.2. Khái niêm về hộ nông dân - Theo giáo sư Franmekellist (1988) cho rằng: Hộ nông dân là các hộ sản xuất, thu nhập, kiếm sống, chủ yếu từ ruộng đất, sử dụng chủ yếu là lao động gia đình vào sản xuất luôn nằm trong một hệ thống kinh tế rộng lớn, 6 nhưng cơ bản được đặc trưng bởi sự tham gia từng phần vào thị trường với mức độ hoàn hảo không cao.[6] Như vậy, qua các quan điểm của nhà khoa học về hộ nông dân có thể thống nhất được rằng: Hộ nông dân là một bộ phân kinh tế nằm trong hệ thống kinh tế quốc dân, bộ phận này không thể tách rời nền kinh tế quốc dân và thu nhập của các hộ nông dân chủ yếu là dựa vào đất đai và sống chủ yếu ở khu vực nông thôn. 2.1.2. Thu nhập và các vấn đề liên quan đến thu nhập - Khái niệm về thu nhập Thu nhập: Là phần còn lại của giá trị tổng thu từ các ngành sản xuất kinh doanh như: Trồng trọt, chăn nuôi, sản xuất ngành nghề sau khi đã trừ các khoản chi phí vật chất, khấu hao, lãi vay, công lao động, công thuê ngoài.[3] Thu nhập của hộ dân cư: Là toàn bộ số tiền và giá trị của hiện vật sau khi trừ chi phí sản xuất mà hộ dân cư và các thành viên của hộ nhận được trong 1 thời kỳ nhất định, thường là 1 năm.[3] + Thu nhập hỗn hợp (MI): Là một phần của giá trị gia tăng sau khi đã trừ đi khấu hao tài sản cố định (A), thuế (T) và lao động thuê ngoài (nếu có). Như vậy, thu nhập hỗn hợp bao gồm cả công lao động gia đình. MI = VA – (A+T) – Lao động thuê ngoài (nếu có).[3] + Thu nhập thường xuyên: được hiểu là các khoản thu nhập phát sinh thường xuyên, có tính chất đều đặn và ổn định trong năm và có thể dự tính được, bao gồm: Các khoản thu nhập dưới các hình thức: tiền lương, tiền công, tiền thù lao; Các khoản thu nhập dưới hình thức là các khoản thưởng mang tính chất tiền lương, tiền công bằng tiền, bằng hiện vật từ các nguồn khác nhau của người lao động làm việc tại các cơ sở sản xuất kinh doanh thuộc các thành phần kinh tế, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, các tổ chức quốc tế tại Việt Nam.[3] 7 +Thu nhập không thường xuyên: là các khoản thu nhập phát sinh theo từng lần, từng đợt riêng lẻ, không có tính chất đều đặn, bao gồm: Đi làm thuê khi hết mùa vụ, thời gian nông nhàn… Thu nhập về từ quà biếu, qùa tặng bằng hiện vật do các tổ chức, cá nhân từ nước ngoài gửi về cho cá nhân Việt Nam dưới mọi hình thức. Trúng thưởng xổ số.[3] Thu nhập bình quân đầu người: Là chỉ tiêu kinh tế - xã hội quan trọng phản ánh “mức thu nhập và cơ cấu thu nhập của các tầng lớp dân cư”. Chỉ tiêu này dùng để đánh giá mức sống, phân hóa giàu nghèo, tính tỷ lệ nghèo làm cơ sở cho việc hoạch định chính sách nhằm nâng cao mức sống của nhân dân, xóa đói, giảm nghèo. Thu nhập bình quân đầu người được tính toán trên cơ sở cuộc khảo sát mức sống dân cư hộ gia đình. Thu nhập bình quân đầu người 1 tháng được tính bằng cách chia tổng thu nhập trong năm của hộ dân cư cho số nhân khẩu của hộ và chia cho 12 tháng.[8] Giá trị sản xuất(GO): Là toàn bộ giá trị sản phẩm và dịch vụ mà các hộ thu được trong một chu kỳ sản xuất.[8] Nội dung và phương pháp tính tổng thu của hộ *Nội dung Tổng thu của hộ có được từ hoạt động sản xuất khác nhau trong nông hộ do các thành viên cùng chung gánh vác tạo ra. Một số khác lại cho rằng việc kiếm được từ các công việc khác ngoài nông hộ như làm thuê, lương hưu, v.v.. cũng làm tăng nguồn thu cho hộ. Như vậy, tổng thu của hộ có được từ 3 nguồn chính là thu từ hoạt động sản xuất nông nghiệp, thu nhập từ hoạt động phi nông nghiệp và thu nhập từ các khoản thu nhập khác. 8 *Phương pháp tính tổng thu của hộ Thu từ sản xuất nông nghiệp = ∑Số lượng sản phẩm chính(phụ) x giá bán. Thu từ chăn nuôi =∑ Số lượng sản phẩm chính (phụ) x giá bán. Thu từ hoạt động phi nông nghiệp = ∑ Số lượng hàng hoá x giá bán Thu nhập khác = Tổng các khoản thu thực tế khác trong năm.[4] Khái niệm chi phí, nội dung và cách tính chi phí Chi phí sản xuất bao gồm những chi phí vật tư đầu vào sản xuất, khấu hao tài sản, công lao động…mà hộ đã chi ra trong một vụ sản xuất trồng trọt hoặc một chu kì chăn nuôi. *Nội dung Chi phí sản xuất thể hiện bằng tiền hoặc hiện vật các yếu tố sản xuất được đưa vào một hoặc nhiều quá trình sản xuất. Thực chất, chi phí sản xuất bao gồm chi phí tự có của hộ (phần không phải trả) và toàn bộ phần phải chi khác (phần phải trả) để có thể tạo ra một lượng sản phẩm tương ứng với thời kỳ một năm. *Phương pháp tính chi phí của hộ Tổng chi phí SX = CP trồng trọt + CP chăn nuôi + CP chung khác. [4] Nội dung và phương pháp tính thu nhập của hộ *Nội dung Thu nhập của hộ là phần còn lại sau khi đã trừ hết chi phí sản xuất. Như vậy, thu nhập của hộ bao gồm lợi nhuận kinh doanh, tiền công của chủ hộ và các thành viên trong hộ, và các khoản thu nhập ngoài nông hộ. Một phần thu nhập sẽ được sử dụng vào chi tiêu đời sống, sinh hoạt, một phần dùng để đầu tư cho quá trình sản xuất tiếp theo hay gửi tiết kiệm. *Phương pháp tính thu nhập TN của hộ = Tổng thu của hộ - Tổng chi phí SX – Chi phí sinh hoạt. 9 Tổng TN của hộ = TN từ HĐSXNN + TN từ phi NN + TN khác không những làm tăng khối lượng của sản phẩm mà còn làm giảm được chi phí sản xuất. Thực tế cho thấy, ở cùng một diện tích giống nhau, muốn tạo ra cùng một lượng sản phẩm, nơi nào đất đai mầu mỡ sẽ bỏ ra chi phí ít hơn, vì vậy thu nhập cũng lớn hơn.[4] 2.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 2.2.1. Tình hình lao động việc làm và thu nhập của Việt Nam hiện nay Trong những năm qua, lĩnh vực lao động xã hội nói chung, lao độngviệc làm nói riêng đã được Đảng và Chính phủ hết sức quan tâm, coi đây là một trong những lĩnh vực quan trọng tác động trực tiếp tới sự ổn định chính trị, phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao và cải thiện đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân. Về giải quyết việc làm. Năm 2015, tăng trưởng kinh tế của cả nước đạt 6,68%, đầu tư trong nước được đẩy mạnh, thu hút được một lượng đáng kể vốn đầu tư nước ngoài (trên 21,1 tỷ USD), các chương trình phát triển nông nghiệp nông thôn, xây dựng và phát triển các khu chế xuất, khu công nghiệp tập trung, khu công nghệ cao, các dự án trọng điểm kinh tế - xã hội được thực hiện trên phạm vi cả nước đã góp phần tạo việc làm cho trên 1.200 nghìn lao động (chiếm 76,3% tổng số việc làm trong nước được tạo ra). Bên cạnh đó, từ năm 1992 đến nay, dự án vay vốn 120 (nay là dự án Vay vốn tạo việc làm từ Quỹ Quốc gia về việc làm thuộc Chương trình Mục tiêu Quốc gia về việc làm) được triển khai hàng năm đã hỗ trợ người lao động tạo và tự tạo việc làm (năm 2015 tạo việc làm cho 1,6 triệu lao động), bảo đảm cho mọi người có khả năng lao động đều có cơ hội tìm được việc làm và tự tạo việc làm, góp phần xoá đói giảm nghèo, nâng cao mức sống cho người dân. Song song với việc đẩy mạnh tạo việc làm trong nước, Việt Nam cũng tích cực đưa người lao động đi làm việc có thời hạn ở nước ngoài, năm 2015 đưa được trên 90 nghìn 10 lao động đi làm việc ở nước ngoài. Đến nay, nước ta đã có trên 500 nghìn lao động đang làm việc ở trên 40 quốc gia và vùng lãnh thổ, đem lại nguồn thu nhập đáng kể cho bản thân, gia đình người lao động và xã hội.[14] Về phát triển thị trường lao động Thứ nhất, Đảng và Nhà nước ta ngày càng nhận thức rõ về vai trò của phát triển thị trường lao động theo định hướng XHCN, Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII xác định “phát triển thị trường lao động trong mọi khu vực kinh tế, tạo sự gắn kết cung – cầu lao động, phát huy tính tích cực của người lao động trong học nghề, tự tạo và tìm việc làm”, “phát triển đồng bộ và quản lý có hiệu quả sự vận hành các loại thị trường cơ bản theo cơ chế cạnh tranh lành mạnh”. Thứ hai, về phát triển cung lao động, Việt Nam có lợi thế về nguồn nhân công dồi dào, giá nhân công tương đối rẻ so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Chất lượng lao động ngày càng được cải thiện, năm 2015 tỷ lệ lao động chưa biết chữ chỉ chiếm 3,5% trong khi tỷ lệ lao động tốt nghiệp THPT là 23,5%, so với các nước có cùng mức phát triển, trình độ học vấn của lực lượng lao động Việt Nam tương đối cao. Trình độ chuyên môn kỹ thuật ngày càng được nâng cao, năm 2015, tỷ lệ lao động qua đào tạo là 31,5% (tỷ lệ lao động đã được đào tạo nghề trên 20%). Bên cạnh đó, Việt Nam hiện có hơn 30 nghìn tiến sĩ, thạc sĩ; 30 nghìn cán bộ khoa học- công nghệ và trên 43 nghìn giảng viên các trường đại học và cao đẳng. Thứ ba, về phát triển cầu lao động, hiện nay khoảng 234 nghìn doanh nghiệp đăng ký kinh doanh, khoảng 2 nghìn làng nghề, 110 nghìn trang trại, 2 triệu hộ kinh doanh cá thể, tiểu thương, tiểu chủ đã thu hút hàng chục triệu lao động vào làm việc, đưa tổng số lao động làm công ăn lương lên khoảng 13 triệu người (trong đó khoảng gần 2 triệu làm việc trong khu vực hành chính sự nghiệp), chiếm 30% lao động xã hội.[14]