Tài liệu Thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi trong trò chơi học tập ở một số trường mầm non tại tp. hồ chí minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phạm Thị Ánh Hoa THỰC TRẠNG TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 4 – 5 TUỔI TRONG TRÒ CHƠI HỌC TẬP Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI TP. HỒ CHÍ MINH LUẬN VĂN THẠC SĨ : TÂM LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012 1 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Phạm Thị Ánh Hoa THỰC TRẠNG TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 4 – 5 TUỔI TRONG TRÒ CHƠI HỌC TẬP Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI TP. HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 60 31 80 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. TRẦN THỊ QUỐC MINH Thành phố Hồ Chí Minh – năm 2012 2 LỜI CẢM ƠN Trước hết tôi xin chân thành cảm ơn Quý Thầy Cô, ban lãnh đạo trường Đại Học Sư Phạm Tp. Hồ Chí Minh, phòng Sau Đại Học, Khoa Tâm Lý – Giáo Dục, các thầy cô đã tham gia giảng dạy và tạo điều kiện để tôi có thể hoàn thành chương trình cao học thạc sĩ chuyên nghành tâm lý học khóa 20. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc đến Tiến sĩ Trần Thị Quốc Minh, người đã giúp đỡ tôi rất nhiều để tôi có thể hoàn thành luận văn của mình một cách tốt nhất. Tôi cũng xin chân thành rất cảm ơn sự hỗ trợ nhiệt tình từ ban giám hiệu nhà trường các trường mẫu giáo trên địa bàn Tp. Hồ Chí Minh, đặc biệt là sự giúp đỡ từ ban giám hiệu nhà trường mẫu giáo 19.5 ( Q.10) và trường mẫu giáo TW3 (Q.10), cùng tất cả giáo viên đã tạo điều kiện tốt nhất để tôi có thể hoàn thành luận văn của mình. Có thể luận văn của tôi còn nhiều hạn chế và thiếu xót nên tôi rất mong nhận được sự góp ý tận tình từ Quý Thầy Cô để công trình nghiên cứu của tôi được hoàn thiện hơn, cũng như được trở thành nguồn tham khảo quan trọng cho những công trình nghiên cứu tương tự . Xin trân trọng cảm ơn. Tác giả 3 LỜI CAM ĐOAN Với kết quả cuối cùng của luận văn này, tôi xin cam đoan rằng trong quá trình học tập cũng như nghiên cứu khoa học, tự bản thân tôi đã có những nghiên cứu riêng dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Thị Quốc Minh. Do đó, kết quả nghiên cứu trong luận văn này của tôi là hoàn toàn trung thực và chưa có ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả 4 CÁC TỪ VIẾT TẮT TCHT: Trò chơi học tập TTCNT: Tính tích cực nhận thức GV: giáo viên 5 DANH MỤC BIỂU BẢNG Bảng 2.1: Mức độ tính tích cực nhận thức của trẻ ................................................... 41 Bảng 2.2. Nhu cầu nhận thức của trẻ ....................................................................... 43 Bảng 2.3. Tính chủ động của trẻ .............................................................................. 44 Bảng 2.3. Tính độc lập của trẻ ................................................................................. 47 Bảng 2.4. Nỗ lực giải quyết nhiệm vụ chơi ............................................................. 49 Bảng 2.5. Mối liên hệ giữa mức độ tính tích nhận thức và các biểu hiện ................ 52 Bảng 2.6. Khái niệm về trò chơi học tập của giáo viên ........................................... 53 Bảng 2.7. Sự cần thiết tổ chức trò chơi học tập của giáo viên ................................. 55 Bảng 2.8. Mức độ tổ chức trò chơi học tập của giáo viên ....................................... 56 Bảng 2.9. Hình thức tổ chức trò chơi học tập của giáo viên .................................... 58 Bảng 2.10. Biểu hiện 1: Chú ý, hứng thú, thể hiện lòng mong muốn đạt được mục tiêu trò chơi .............................................................................................................. 59 Bảng 2.11. Biểu hiện 2: Hăng hái, năng động trong khi chơi mà không cần sự hỗ trợ của người khác ......................................................................................................... 61 Bảng 2.12. Biểu hiện 3: Có sáng kiến, chủ động tìm phương thức để giải quyết nhiệm vụ chơi ........................................................................................................... 62 Bảng 2.13. Biểu hiện 4: Cố gắng giải quyết nhiệm vụ trong suốt quá trình chơi 63 Bảng 2.14. Khó khăn của giáo viên khi tổ chức trò chơi học tập cho trẻ ................ 65 Bảng 2.15. Vai trò của tính tích cực nhận thức ........................................................ 69 Bảng 2.16. Nhận thức của giáo viên về tính tích cực nhận thức trong TCHT ......... 71 Bảng 2.18. Giáo viên hướng dẫn, gợi ý cho trẻ ....................................................... 72 Bảng 2.19. Sử dụng trò chơi, đồ chơi mới lạ ........................................................... 73 Bảng 2.20. Tạo tình huống có vấn đề nhận thức cho trẻ .......................................... 74 Bảng 2.21. Biện pháp tạo hứng thú cho trẻ .............................................................. 75 Bảng 2.22. Động viên khích lệ trẻ khi chơi ............................................................. 76 Bảng 2.23. Tạo môi trường chơi cho trẻ .................................................................. 77 Bảng 2.24. Mối liên hệ giữa trình độ học vấn và khó khăn gặp phải của giáo viên 78 6 Bảng 2.25. Kinh nghiệm và trình độ học vấn của giáo viên .................................... 79 Bảng 2.26. Vai trò của TTCNT – mức độ tổ chức TCHT ....................................... 82 Bảng 2.27. Vai trò của TTCNT – Thời gian công tác của giáo viên ....................... 84 7 DANH MỤC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1. Biểu hiện tính tích cực nhận thức của trẻ ............................................... 42 Biểu đồ 2. Tính chủ động của trẻ ............................................................................. 46 Biểu đồ 3. Tính độc lập của trẻ ................................................................................ 48 Biểu đồ 4. Nỗ lực giải quyết nhiệm vụ .................................................................... 50 Sơ đồ 1. Khái niệm trò chơi học tập ........................................................................ 54 Sơ đồ 2. Mức độ tổ chức TCHT của giáo viên ........................................................ 57 Sơ đồ 3. Cố gắng giải quyết nhiệm vụ trong suốt quá trình chơi ............................ 63 Sơ đồ 4. Khó khăn khi tổ chức TCHT của GV ........................................................ 67 Sơ đồ 5. Vai trò của tính TCNT .............................................................................. 70 8 MỤC LỤC MỤC LỤC ............................................................................................................................. 9 MỞ ĐẦU ............................................................................................................................. 12 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN ......................................................................................... 17 1.1. Lịch sử nghiên cứu.................................................................................................... 17 1.1.1. Những nghiên cứu ở ngoài nước ....................................................................... 17 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước ........................................................................... 19 1.2. Một số khái niệm ...................................................................................................... 21 1.2.1. Tính tích cực ...................................................................................................... 21 1.2.1.2. Các yếu tố tạo nên tính tích cực .................................................................. 23 1.2.1.3. Biểu hiện của tính tích cực.......................................................................... 24 1.2.1.4. Vai trò của tính tích cực .............................................................................. 26 1.2.2. Tính tích cực nhận thức ..................................................................................... 26 1.2.2.1. Khái niệm về nhận thức .............................................................................. 26 1.2.2.2. Phân loại nhận thức..................................................................................... 27 1.2.2.3. Cấu trúc của nhận thức ............................................................................... 28 1.2.2.4. Vai trò của nhận thức .................................................................................. 30 1.2.2.5. Tính tích cực nhận thức .............................................................................. 31 1.2.3. Cơ sở lý luận của tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo .............................. 32 1.2.3.1. Hoạt động vui chơi của trẻ 4 -5 tuổi ........................................................... 32 1.2.3.2. Trò chơi học tập .......................................................................................... 35 1.2.3.3. Vai trò của trò chơi học tập......................................................................... 36 1.2.3.4. Các loại trò chơi học tập phát triển tính tích cực nhận thức của trẻ ........... 37 1.2.4. Đặc điểm về tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi ....................... 39 1.2.4.1. Khái quát đặc điểm tâm lý của trẻ 4 -5 tuổi ................................................ 39 1.2.4.1.1. Hoạt động chủ đạo ............................................................................... 39 1.2.4.1.2. Sự phát triển nhận thức trí tuệ.............................................................. 39 1.2.4.2. Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi .................................... 41 1.2.4.2.1. Vai trò của tính tích cực nhận thức đối với trẻ .................................... 41 1.2.4.2.2. Biểu hiện của tính tích cực nhận thức của trẻ ...................................... 42 1.2.4.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức .............................. 43 1.2.5. Tính tích cực nhận thức trong trò chơi học tập .................................................. 44 1.3. Chương trình giáo dục mầm non .............................................................................. 46 1.3.1. Nội dung chương trình ....................................................................................... 46 1.3.2. Yêu cầu chương trình......................................................................................... 47 1.3.3. Mục tiêu chương trình ....................................................................................... 48 9 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ TÍNH TÍCH CỰC NHẬN THỨC CỦA TRẺ MẪU GIÁO 4 -5 TUỔI TRONG TRÒ CHƠI HỌC TẬP ............................................................. 50 2.1. Khái quát về tổ chức nghiên cứu thực trạng ............................................................. 50 2.1.1. Mục đích yêu cầu ............................................................................................... 50 2.1.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................... 50 2.1.2.1. Phương pháp quan sát ..................................................................................... 50 2.1.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi .......................................................... 51 2.1.2.3. Phương pháp phỏng vấn ............................................................................. 51 2.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng và phân tích kết quả................................................. 51 2.2.1. Thực trạng về mức độ tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi ........ 51 2.2.2. Thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi trong trò chơi học tập qua các tiêu chí....................................................................................................... 53 2.2.2.1. Nhu cầu nhận thức của trẻ .......................................................................... 53 2.2.2.2. Tính chủ động ở trẻ ..................................................................................... 55 2.2.2.3. Tính độc lập của trẻ .................................................................................... 57 2.2.2.4. Nỗ lực giải quyết nhiệm vụ chơi của trẻ ..................................................... 59 2.2.2.5. Mối liên hệ giữa mức độ tính tích cực nhận thức với các biểu hiện của tính tích cực nhận thức .................................................................................................... 61 2.2.3. Thực trạng về tính tích cực nhận thức của trẻ thông qua hoạt động dạy của giáo viên............................................................................................................................... 63 2.2.3.1. Nhận thức của giáo viên về trò chơi học tập .............................................. 63 2.2.3.2. Nhận thức về sự cần thiết tổ chức trò chơi học tập ..................................... 65 2.2.3.3. Biểu hiện của trẻ trong trò chơi học tập ...................................................... 68 2.2.3.4. Những khó khăn khi tổ chức trò chơi học tập............................................. 74 2.2.3.5. Vai trò của tính tích cực nhận thức đối với sự phát triển của trẻ ................ 77 2.2.3.6. Biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức cho trẻ của giáo viên ............. 81 2.2.3.6.1. Biện pháp giáo viên hướng dẫn, gợi ý cho trẻ ..................................... 81 2.2.3.6.2. Biện pháp sử dụng trò chơi, đồ chơi mới lạ ......................................... 82 2.2.3.6.3. Biện pháp tạo tình huống có vấn đề nhận thức cho trẻ ........................ 83 2.2.3.6.4. Biện pháp tạo hứng thú cho trẻ ............................................................ 84 2.2.3.6.5. Biện pháp động viên, khích lệ trẻ khi chơi .......................................... 85 2.2.3.6.6. Biện pháp tạo môi trường chơi cho trẻ ................................................ 86 2.2.2. So sánh mối liên hệ giữa những yếu tố ảnh hưởng đến việc tổ chức trò chơi học tập ở trẻ của giáo viên .................................................................................................. 87 2.2.4.1. Mối liên hệ giữa trình độ học vấn và khó khăn mà giáo viên gặp phải khi tổ chức trò chơi học tập................................................................................................ 87 2.2.4.2. Mối liên hệ giữa nhận thức vai trò TTCNT và mức độ tổ chức TCHT ...... 91 2.2.4.3. Mối liên hệ giữa vai trò của TTCNT và thời gian công tác của giáo viên . 93 10 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................................. 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................... 98 Phụ lục 1 ............................................................................................................................ 103 Phụ lục 2 ............................................................................................................................ 105 Phụ lục 3 ............................................................................................................................ 108 11 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Theo thông tư số 17/2009/TT-BGDĐT ngày 25 tháng 7 năm 2009, Bộ GD – ĐT đã ban hành quyết định về chương trình giáo dục mầm non. Mục tiêu giáo dục mầm non là giúp trẻ phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp một; hình thành và phát triển ở trẻ em những chức năng tâm sinh lí, năng lực và phẩm chất phát triển tối đa những khả năng tiềm ẩn, đặt nền tảng cho việc học ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời. Với chương trình giáo dục mẫu giáo, mục tiêu của chương trình là nhằm giúp trẻ từ 3 đến 6 tuổi phát triển hài hòa về mặt thể chất, nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm, kỹ năng xã hội và thẩm mỹ, chuẩn bị cho trẻ vào học ở tiểu học. Riêng với mục tiêu về sự phát triển nhận thức thì chương trình có mục tiêu giúp trẻ có khả năng quan sát, so sánh, phân loại, phán đoán, chú ý, ghi nhớ có chủ định. Có khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề đơn giản theo những cách khác nhau, ham hiểu biết và khám phá tìm tòi các sự vật hiện tượng xung quanh, v.v... Sự chín muồi về nhận thức đồng nghĩa với việc phát triển tính tích cực nhận thức, được thể hiện rõ ở trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi khi ở giai đoạn này, trẻ bắt đầu phát triển mạnh về tư duy, đặc biệt là tư duy trực quan hình tượng – trước khi chuyển dần sang tư duy trừu tượng, được biểu hiện rõ thông qua hoạt động trò chơi học tập của trẻ. Tính tích cực nhận thức ở độ tuổi này được thể hiện thông qua việc trẻ quan tâm nhiều đến thế giới muôn màu xung quanh mình, những mối quan hệ trong thế giới tự nhiên bằng những câu hỏi ngộ nghĩnh, “ngây thơ”. Trẻ luôn muốn khám phá những điều mới lạ, luôn tò mò với những điều mình chưa biết,….chính những yếu tố đó khiến trẻ có thêm động lực tìm hiểu, tính tích cực nhận thức của trẻ lúc này được hình thành và phát triển khá mạnh. Tính tích cực nhận thức là trạng thái tâm lý mang tính cá nhân trong hoạt động nhận thức, là biểu hiện sự tích cực hoạt động của chủ thể đối với đối tượng nhận thức. Thông qua trò chơi học tập, trẻ dần chiếm lĩnh tri thức, những điều chưa biết bằng 12 phương pháp “ học mà chơi – chơi mà học”. Do đó, tính tích cực nhận thức đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển nhận thức của trẻ mẫu giáo. Trong những năm qua, các trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh đã có sự đầu tư mang tính quy mô cho giáo dục mầm non, cụ thể thành phố đã đầu tư hơn 2.700 tỷ đồng phát triển giáo dục mầm non. Với mục tiêu chương trình, các trường đã thực hiện việc chăm sóc, giáo dục trẻ theo 5 tiêu chí được đề ra, trong đó sự phát triển về mặt nhận thức được chú trọng bằng những hoạt động vui chơi cho trẻ, đặc biệt là sự đầu tư trò chơi học tập nhằm giúp trẻ phát triển nhận thức một cách hiệu quả. Và nhiều công trình nghiên cứu về tính tích cực nhận thức của trẻ đã được thực hiện. Mỗi công trình đều làm rõ những khía cạnh khác nhau về sự phát triển nhận thức của trẻ, như luận văn nghiên cứu một số biện pháp phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ 5 -6 tuổi trong giờ học tìm hiểu môi trường xung quanh (Th.s. Trần Thu Hằng – 1997), luận văn nghiên cứu về việc sử dụng trò chơi học tập như một phương pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực nhận thức cho trẻ 5-6 tuổi ( Th.s. Trương Thị Xuân Huệ - 2000), hay như luận văn tìm hiểu về tính tích cực nhận thức của trẻ 5-6 tuổi trong trò chơi học tập tại các trường mẫu giáo tại tp. HCM ( Th.s. Đào Viết Cường – 2008), v.v… Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào làm rõ về thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ 4 -5 tuổi trong trò chơi học tập tại tp. HCM. Từ những lý do trên, tôi xét thấy cái nhìn về thực trạng tính tích cực nhận thức ở trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi trong trò chơi học tập đang còn bị bỏ ngỏ, và vấn đề nghiên cứu trên là điều cần thiết nhằm giúp các nhà sư phạm có cái nhìn tổng quát về chất lượng giáo dục mầm non ở trẻ 4-5 tuổi trước khi trẻ bước vào ngưỡng cửa lớp một. Do đó, tôi quyết định chọn nghiên cứu đề tài : “Thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi trong trò chơi học tập ở một số trường mầm non tại Tp. Hồ Chí Minh” 13 2. Mục đích nghiên cứu Khảo sát thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh, trên cơ sở đó đề xuất một số ý kiến về tổ chức trò chơi học tập. 3. Khách thể và đối tượng nghiện cứu - Đối tượng nghiên cứu Tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi trong trò chơi học tập. - Khách thể nghiên cứu 85 trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi giáo viên và cán bộ quản lý ở trường mầm non 19.5 (Q.10), trường mầm non thực hành thuộc trường CĐ Sư phạm TW (Q.10) tại tp. Hồ Chí Minh. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu của vấn đề và xác định cơ sở lý luận liên quan đến đề tài, như: tính tích cực, nhận thức, tính tích cực nhận thức, hoạt động, trò chơi của trẻ, hoạt động vui chơi, trò chơi học tập, sự tác động của trò chơi học tập đối với sự phát triển tính tích cực nhận thức,….. Khảo sát thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4- 5 tuổi trong trò chơi học tập ở một số trường mầm non tại TP. HCM. Đề xuất một số ý kiến từ kết quả khảo sát nhằm giúp việc phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ được tốt hơn trong trò chơi học tập. 5. Giới hạn đề tài nghiên cứu - Đề tài chỉ tập chung nghiên cứu tính tích cực nhận thức và các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 -5 tuổi trong trò chơi học tập. - Đề tài giới hạn trong một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh. 14 6. Giả thuyết nghiên cứu Hiện nay tại một số trường mầm non ở Tp. HCM, sự biểu hiện của tính tích cực nhận thức của trẻ chịu ảnh hưởng nhất định bởi một số yếu tố khách quan và chủ quan trong trò chơi học tập, trong đó cách thức mà giáo viên tổ chức cho trẻ chơi và sự tự thân hoạt động của trẻ, ví dụ như sự ham muốn tìm tòi khám phá sự vật hiện tượng của trẻ, sự tích cực tham gia và cố gắng đạt được yêu cầu mà trò chơi đề ra, v.v… 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp quan sát - Phương pháp quan sát được thực hiện nhằm tìm hiểu mức độ về tính tích cực nhận thức của trẻ trong quá trình trẻ tham gia hoạt động trò chơi học tập. Phương pháp này được thực hiện thông qua các buổi chơi của trẻ tại lớp. 7.2. Phương pháp phỏng vấn - Phỏng vấn sâu giáo viên mầm non về tính tích cực nhận thức của trẻ trong trò chơi học tập mà các giáo viên tổ chức khi đứng lớp. 7.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Bảng hỏi được xây dựng nhằm tìm hiểu mức độ về tính tích cực nhận thức của trẻ trong các loại trò chơi học tập, các yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển tính tích cực nhận thức của trẻ. - Bảng hỏi về sự nhận thức của giáo viên mầm non về tầm quan trọng của sự phát triển tính tích cực nhận thức của trẻ trong trò chơi học tập, các ý kiến về tổ chức trò chơi học tập. - Bảng hỏi được xây dựng dưới dạng phiếu thăm dò ý kiến theo các bước: + Bước 1: xây dựng phiếu thăm dò mở + Bước 2: Xây dựng phiếu thăm dò chính thức 7.4. Phương pháp phân tích tài liệu - Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu lí luận và kết quả nghiên cứu thực tiễn về tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo trong trò chơi học tập. Các tư liệu này được nghiên cứu, phân tích, hệ thống hóa và được sử dụng trong đề tài như 15 một thư mục tham khảo. Ngoài ra, đề tài còn thu thập các số liệu dựa trên báo cáo về tình hình phát triển của trẻ học tại các trường mầm non mà đề tài tiến hành. 7.5. Phương pháp thống kê toán học - Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý các số liệu thống kê. 8. Đóng góp mới - Đề tài mô tả thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 4 – 5 tuổi trong trò chơi học tập ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh theo chương trình giáo dục mầm non mới được ban hành năm 2009. - Đề tài cũng chỉ ra một số yếu tố ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức của trẻ và đề xuất một số ý kiến tổ chức trò chơi học tập tại một số trường mầm non mà đề tài lấy mẫu làm nghiên cứu. 16 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Lịch sử nghiên cứu 1.1.1. Những nghiên cứu ở ngoài nước Tính tích cực nhận thức của trẻ từ lâu đã trở thành đề tài nghiên cứu khá hấp dẫn đối với nhiều nhà giáo dục - tâm lý trên thế giới, nhiều quan điểm về vấn đề này đến nay vẫn còn nguyên giá trị. Các nhà khoa học đã tiếp cận nhiều cách khác nhau về tính tích cực, và chính sự đa dạng trong cách tiếp cận này đã mang lại sự đa chiều về cái nhìn trong vấn đề này - C. Mac ( 1818 – 1883), nhà triết học người Đức có quan niệm về nhân cách của trẻ, “ Nhân cách của trẻ hình thành và phát triển khi trẻ tích cực tham gia vào các hoạt động với môi trường xung quanh, đặc biệt là hoạt động nhận thức”[31] - A.G. Côvaliôp - nhà tâm lý học Nga, trong khi xem xét mối quan hệ qua lại giữa cá nhân và hoàn cảnh đã chú ý đến 2 yếu tố, “ Yếu tố thứ nhất là đặc điểm tác động của hoàn cảnh sống được cá nhân phản ánh. Yếu tố thứ hai là tính tích cực của cá nhân nhằm biến đổi hoàn cảnh trong chừng mực nào đó, vì lợi ích của tập thể và của bản thân” và ông khẳng định hoạt động tích cực là điều kiện cơ bản để hình thành năng lực và tính cách” [41] - A. X .Macarencô, nhà giáo dục nổi tiếng về trẻ hư của Xô Viết, đã nhấn mạnh việc cải tạo nhân cách trẻ hư “ Ý nghĩa quyết định là hoạt động tích cực của bản thân các em, hoạt động học tập và lao động, trong đó các em tự tạo ra và ngày càng hoàn thiện hơn hoàn cảnh sống của mình” [41] Bên cạnh đó, nhiều nhà khoa học tiếp cận tính tích cực thông qua hoạt động học tập của trẻ. - J. A. Cômenxki ( 1592 – 1670), nhà giáo dục Tiệp Khắc quan niệm rằng, “Hãy tìm ra những biện pháp để phát huy tính tích cực của người học và cho phép giáo viên dạy ít hơn, học sinh học nhiều hơn”. [4] 17 - A. G.Côvaliôp, nhà tâm lý học Nga, cho rằng “ Kiến thức chẳng qua là một dạng nhất định của những mối liên hệ tạm thời, được tạo trên vỏ bán cầu đại não do ảnh hưởng của những kích thích bên ngoài và hoạt động tư duy tích cực của chủ thể đang nhận thức” [41]. - N. F. Talưzina, với nghiên cứu về quá trình hình thành khái niệm đã cho rằng, “ Điều quan trọng phải nhấn mạnh một lần nữa là sự hình thành khái niệm đòi hỏi một hoạt động tư duy tích cực của bản thân học sinh, một thái độ độc lập trong việc hiểu tài liệu nghiên cứu” [ 65]. - A. Đixtervec, nhà giáo dục người Đức trong tác phẩm hướng dẫn đào tạo giáo viên chỉ ra rằng “ Không thể ban cho hoặc truyền đạt đến bất kỳ một người nào sự phát triển và sự giáo dục. Bất cứ ai mong muốn được phát triển và giáo dục cũng phải phấn đấu bằng hoạt động của bản thân, bằng sức lực của chính mình; bằng sự cố gắng của bản thân….Vì thế sự hoạt động tự lực là phương tiện và đồng thời là kết quả của sự giáo dục” [ 45]. Ngoài ra, nhiều nhà khoa học cũng tiếp cận tính tích cực nhận thức theo những hướng như: - Nhóm nghiên cứu tính tích cực nhận thức của người học trong mối quan hệ giữa nhận thức – tình cảm – ý chí, đại diện các nhà khoa học như I. F. Kharlamov, V. Ôkon,…. - Nhóm nghiên cứu bản chất và cấu trúc của tính tích cực nhận thức của người lớn và trẻ em, đặc biệt nhấn mạnh đến vai trò chủ động của chủ thể trong quá trình nhận thức bằng việc huy động tối đa các chức năng tâm lý ở mức độ cao nhằm giải quyết vấn đề. Đại diện cho nhóm tiếp cận này là B. P. Êxipốp, Madedeine Roy,…. - Nhóm nghiên cứu về một số dấu hiệu của tính tích cực nhận thức và các mức độ thể hiện chúng ở tuổi học sinh, từ đó đưa ra yêu cầu đối với giáo viên với các phương pháp nâng cao tính tích cực nhận thức của học sinh trong quá trình dạy học. Tiêu biểu là các nhà khoa học như A.M. Machiuskin, L. R. Bôlôtina,… - Nhóm nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính tích cực nhận thức và tính độc lập nhận thức của học sinh trong việc hình thành vần đề nhận thức và giải quyết vấn 18 đề. Nhóm này cho rằng ngay trong tính tích cực đã phải có tính độc lập khi hình thành và xác định cách giải quyết vấn đề ( L. P. Aristôva, B. P. Exipov), tính tích cực được xem như là mức độ chuẩn bị cho tính độc lập ( G. I. Sukina), tính tích cực là điều kiện của tính độc lập và không thể có tính độc lập mà thiếu tính tích cực, nhưng tính tích cực có thể kết hợp với tính độc lập ( I. Ia. Lecner). - Nhóm nghiên cứu về sự phân loại tính tích cực nhận thức bằng cách dựa vào chức năng tâm lý và mức độ huy động các chức năng đó, được đại diện bởi các nhà nghiên cứu như R. A. Nhidamov, G. I. Sukina,…. 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước Tại Việt Nam, một số nhà nghiên cứu đã có công trình liên quan đến tính tích cực nhận thức của trẻ, đại diện đó là các nhà khoa học như Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt [21], Nguyễn Ngọc Bảo[1][2], Nguyễn Kỳ[16], Thái Duy Tuyên[35]…đã đề cập đến tính tích cực nhận thức của học sinh. Theo đó thì tính tích cực nhận thức được xem “ Là thái độ cải tạo của chủ thể đối với khách thể thông qua sự huy động ở mức độ cao các chức năng tâm lý nhằm giải quyết những vấn đề học tập – nhận thức “ [11]. Các tác giả trên đều nhấn mạnh đến tầm quan trọng của chủ thể và sự cần thiết phát huy tính tích cực nhận thức của người học, như tác giả Nguyễn Kỳ đã nhận định rằng “ Tính tích cực nhận thức là sự ham muốn hoạt động nhận thức của chủ thể và chính chủ thể chủ động tạo nên những biểu hiện bên trong và bên ngoài. Lòng ham muốn hiểu biết chỉ trở thành ý đồ học với điều kiện là làm trồi lên một động cơ” [16]. Trong những năm qua, tính tích cực nhận thức trong hoạt động học tập đã được nghiên cứu dưới nhiều góc nhìn khác nhau qua các luận án, luận văn. Tính tích cực nhận thức lúc này được nghiên cứu thông qua hoạt động chiếm lĩnh tri thức của trẻ, sự hình thành các thao tác tư duy cho trẻ,…mà đại diện như một số đề tài: - Trần Thị Xuân Hương đã nghiên cứu về sự hình thành tư duy trực quan – sơ đồ ở trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi, đề tài này nhằm tìm ra con đường thích hợp để hình thành 19 và phát triển ở trẻ mẫu giáo, đặc biệt là ở trẻ mẫu giáo lớn ( 5 - 6 tuổi) kiểu tư duy trực quan - sơ đồ, tạo ra những tiền đề tốt để hình thành và phát triển kiểu tư duy khoa học sau này [ 14]. - Lê Thanh Thủy nghiên cứu về mối quan hệ giữa tính tích cực nhận thức và sự sáng tạo trong hoạt động tạo hình của trẻ mẫu giáo, theo đó thì tính tích cực của trẻ được nghiên cứu trong mối quan hệ với sự sáng tạo của trẻ thông qua hoạt động tạo hình của mình, cũng như đánh giá tính tích cực thông qua sản phẩm tạo hình của trẻ [ 29]. - Hoàng Thị Phương trong đề tài phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo lớn trong trò chơi lắp ghép xây dựng, đã chỉ ra ảnh hưởng của trò chơi lắp ghép xây dựng lên tính tích cực nhận thức của trẻ 5 -6 tuổi, đồng thời tác giả cũng chỉ ra rằng, thông qua trò chơi lắp ghép xây dựng cũng giúp trẻ phát huy tính tích cực nhận thức [ 23]. - Nguyễn Xuân Thức cũng nghiên cứu đề tài liên quan đến tính tích cực nhận thức khi tác giả đã nghiên cứu về tính tích cực giao tiếp của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi trong hoạt động vui chơi. Với cách tiếp cận tính tích cực thông qua nghiên cứu giao tiếp của trẻ, tác giả đã tiếp cận ở một phương diện mới trong vấn đề nghiên cứu tính tích cực của trẻ [28]. - Nguyễn Thị Hòa cũng đã nghiên cứu để tìm ra các biện pháp tổ chức trò chơi học tập nhằm phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi. Với việc nghiên cứu sâu về thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ 5 -6 tuổi, tác giả đã đề ra được những biện pháp để phát huy tính tích cực nhận thức của trẻ thông qua việc tổ chức trò chơi học tập cho trẻ [9]. - Đỗ Viết Cường với nghiên cứu về thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo 5 -6 tuổi trong trò chơi học tập cũng đã đánh giá được mức độ tích cực của trẻ và với cách thực nghiệm những trò chơi giúp trẻ phát triển tính tích cực nhận thức hơn [5]. Tuy nhiên vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu về thực trạng tính tích cực nhận thức của trẻ mẫu giáo ở độ tuổi 4 – 5 tuổi trong trò chơi học tập, cũng như 20