Tài liệu Thực trạng thu hút fdi của nhật bản vào việt nam

Lêi më ®Çu N»m trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D-¬ng, NhËt B¶n vµ ViÖt Nam lµ hai quèc gia cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau. Tõ mét quèc gia h¶i ®¶o nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn, con ®-êng ph¸t triÓn ph¶i dùa vµo bªn ngoµi nh-ng NhËt B¶n ®· trë thµnh mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi. kh«ng chØ cã nÒn kinh tÕ lín, NhËt B¶n cßn lµ mét quèc gia cã tr×nh ®é khoa häc kü thuËt tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, mét trung t©m c«ng nghiÖp vµ thÕ giíi, cã nguån dù tr÷ khæng lå. ViÖt Nam mét quèc gia nhá bÐ n»m trong khu vùc §«ng Nam ¸. Tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, nh©n d©n siªng n¨ng cÇn cï, tr¶i qua nhiÌu cuéc chiÕn tranh gi÷ n-íc, hiÖn nay ®ang trªn ®µ ®æi míi vµ ph¸t triÓn. §Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, sù gióp ®ì cña nhËt b¶n ®èi víi ViÖt Nam ®Ó gi¶m b¬t nh÷ng khã kh¨n vµ h¹n chÕ trong viÖc ®æi míi vµ tiÕn hµnh nhanh h¬n vµ ®óng h¬n lµ rÊt cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ vÒ vèn vµ kü thuËt, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu t¨ng gÊp ®«i thu nhËp quèc d©n ®Çu nguêi tõ nay ®Õn 2001, ViÖt nam cÇn kho¶ng 50 tû USD vèn ®Çu t-. trong khi ®ã vèn trong n-íc chØ ®¸p øng 50% nhu cÇu v× vËy chØ cã thÓ tr«ng chê vµo ®Çu tn-íc ngoµi. viÖc thu hót vèn ®Çu t- cña c¸c n-íc ph¸t triÓn - c¸c c-êng quèc nh- NhËt B¶n lµ viÖc hÕt søc quan träng. Trong bµi viÕt nµy em muèn nhÊn m¹nh ®Õn ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam trong giai ®o¹n 1996 ®Õn nay. §©y lµ giai ®o¹n ViÖt Nam b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi vµ b-íc ®Çu ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ quan. 1 Ch-¬ng I : Mét sè lý luËn c¬ b¶n vÒ FDI I. Kh¸i niÖm. §Æc ®iÓm cña FDI 1. Kh¸i niÖm chung vÒ ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi ( FDI ) §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi ngay tõ thêi tiÒu T- b¶n vµ cho ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ ®Çu t- n-íc ngoµi ®· ®-a ra. nh×n trung cã mét chÊp nhËn ®-îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi chÊp nhËn, ®ã lµ "§Çu t- n-íc ngoµi lµ viÖc c¸c nhµ ®Çu t- ( c¸ nh©n hoÆc ph¸p nh©n ) ®-a vèn hoÆc bÊt kú h×nh thøc gi¸ trÞ nµo vµo viÖc tiÕp nhËn ®Çu t- ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, dÞch vô mh»m thu lîi nhuËn vµ ®¹t ®-îc c¸c hiÖu qu¶ x· héi ". §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi ( FDI ) lµ h×nh thøc ®Çu t- n-íc ngoµi trong ®ã ng-êi chñ së h÷u ®ång thêi lµ ng-êi trùc tiÕp qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh sö dông vèn ®Çu t-. H×nh thøc FDI g¾n liÒn víi sù r- ®êi cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Sè l-îng c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia vµ c¸c chi nh¸nh cña chóng ®· t¨ng lªn mét c¸ch nhanh chãng ®Æc biÖt lµ sau chiÕn tranh thÕ gií lÇn thø II. Theo thèng kª cña liªn hiÖp quèc, hiÖn nay trªn tÕ giíi cã kho¶ng 37000 c«ng ty víi 170000 chñ nh¸nh. Con sè nµy ®· chøng tá sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña FDI trong thêi gian qua. FDI ®· trë thµnh mét xu thÕ tÊt yÕu trong diÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ s¶n xuÊt vµ l-u th«ng. Cã thÓ nãi trong thêi ®¹i kh«ng mét quèc gia nµo dï lín hay nhá, dï ph¸t triÓn theo con ®-êng TBCN hay ®Þnh h-ính XHCN l¹i kh«ng cÇn ®Õn FDI . D-íi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng KHKT vµ CMKH c«ng nghÖ, ngay c¶ nh÷ng n-íc cã tiÒm lùc kinh tÕ, khoa häc kü thuËt m¹nh nh- Mü, c¸c n-íc T©y ¢u vµ NhËt B¶n còng kh«ng tù m×nh gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®·, ®ang vµ tiÕp tôc ®Æt ra tªn lÜnh vùc khoa häc c«ng nghÖ vµ vèn. Do ®ã, con ®-êng hîp t¸c cã hiÖu qu¶. mäi quèc gia ®Òu coi ®ã lµ mét nguån lùc quèc tÕ cÇn khai th¸c ®Ó tõng b-íc héi nhËp quèc tÕ. 2. §Æc ®iÓm cña FDI FDI cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : 2 - §©y lµ h×nh thøc ®Çu t- b»ng vèn cña c¸c nhµ ®Çu t- hä tù quyÕt ®Þnh ®Çu t-, tù quyÕt ®Þnh s¶n xuÊt kinh doanh vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lç l·i. H×nh thøc nµy mang tÝnh kh¶ thi vµ hiÖu qu¶ cao. - Chñ ®Çu t- n-íc ngoµi ®iÒu hµnh mäi ho¹t ®éng ®Çu t- nÕu lµ Doanh nghiÖp 100% vèn n-íc ngoµi hoÆc tham gia ®iÒu hµnh doanh nghiÖp ho¹t ®éng tuú theo tû lÖ gãp vèn cña m×nh. - Th«ng qua ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi n-íc chñ nhµ cã thÓ tiÕp nhËn ®-îc c«ng nghÖ tiªn tiÕn, häc hái kinh nghiÖm tæ chøc qu¶n lý lµ c¸c môc tiªu mµ c¸c h×nh thøc kh¸c kh«ng gi¶i quyÕt ®-îc . - Nguån vèn nµy kh«ng chØ bao gåm vèn ®Çu t- ban ®Çu cña Chñ ®Çu t- d-íi h×nh thøc vèn ph¸p ®Þnh vµ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, nã cßn bao gåm c¶ vèn vay cña doanh nghiÖp ®Ó triÓn khai hoÆc më réng dù ¸n còng nh- ®Çu t- tõ lîi nhuËn thu ®-îc. II. C¸c h×nh thøc FDI Trong thùc tiÔn FDI cã nhiÒu h×nh thøc ®-îc ¸p dông lµ: 1. Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh Theo qui ®Þnh ®iÒu 7 nghÞ ®iÞnh 12/ CP. Hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh lµ v¨n b¶n kú kÕt cña 2 bªn hay nhiÒu bªn qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm vµ ph©n chia kÕt qu¶ kinh doanh cho mçi bªn ®Ó tiÕn hµnh ®Çu t- kinh doanh ë ViÖt Nam mµ kh«ng cÇn thµnh lËp ph¸p nh©n. H×nh thøc nµy cã ®Æc ®iÓm: - Kh«ng ra ®êi mét ph¸p nh©n míi. - C¬ së cña h×nh thøc nµy lµ hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. Trong hîp ®ång néi dung chÝnh ph¶n ¸nh tr¸ch nhiÖm quyÒn lîi gi÷a c¸c bªn víi nhau ( kh«ng cÇn ®Ò cËp ®Õn viÖc gãp vèn ). 3 - Thêi h¹n cÇn thiÕt cña hîp ®ång cho c¸c bªn tho¶ thuËn phï hîp víi tÝnh chÊt, môc tiªu kinh doanh vµ ®-îc c¸c c¬ quan cÊp giÊy phÐp kinh doanh chuÈn y. - Hîp ®ång ph¶i do ®¹i diÖn cã thÈm quyÒn cña c¸c bªn ký. trong qu¸ tr×nh hîp t¸c kinh doanh c¸c bªn gi÷ nguyªn t- c¸ch ph¸p nh©n cña m×nh. 2. Doanh nghiÖp liªn doanh Theo 2 ®iÒu kho¶n 2 luËt ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam qui ®Þnh: "Doanh nghiÖp liªn doanh lµ do hai bªn hay nhiÒu bªn hîp t¸c thµnh lËp t¹i ViÖt Nam trªn c¬ së hîp ®ång kinh doanh hoÆc hiÖp ®Þnh ký gi÷a ChÝnh phñ Céng hoµ XHCN ViÖt Nam vµ ChÝnh phñ n-íc ngoµi hoÆc doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t- n-íc ngoµi hîp t¸c víi doanh nghiÖp ViÖt Nam hoÆc do doanh nghiÖp liªn doanh hîp t¸c víi nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi trªn c¬ së hîp ®ång liªn doanh. H×nh thøc nµy cã ®Æc ®iÓm: - Thµnh lËp ph¸p nh©n míi ho¹t ®éng trªn nguyªn t¾c ho¹ch to¸n ®éc lËp d-íi h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. C¸c bªn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ phÇn vèn cña m×nh. - PhÇn gãp vèn cña bªn hoÆc c¸c bªn n-íc ngoµi kh«ng h¹n chÕ møc tèi ®a nh-ng tèi thiÓu kh«ng ®-îc d-íi 30% vèn ph¸p ®Þnh vµ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng kh«ng gi¶m vèn ph¸p ®Þnh. - C¬ quan l·nh ®¹o cao nhÊt cña doanh nghiÖp liªn doanh lµ Héi ®ång qu¶n trÞ mµ thµnh viªn cña nã do mçi bªn chØ ®Þnh t-¬ng øng víi tû lÖ gãp vèn cña c¸c bªn nh-ng Ýt nhÊt ph¶i lµ 2 ng-êi. Héi ®ång qu¶n trÞ cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp theo nguyªn t¾c nhÊt trÝ. - C¸c bªn tham gia liªn doanh ph©n chia lîi nhuËn vµ ph©n chia rñi ro theo tØ lÖ gãp vèn cña mçi bªn tronh vèn ph¸p ®Þnh hoÆc theo tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn. 4 - Thêi gian ho¹t ®éng kh«ng qu¸ 50 n¨m trong thêi gian ®Æc biÖt ®-îc kÐo dµi kh«ng qu¸ 20 n¨m. 3. Doanh nghiÖp 100% vèn n-íc ngoµi Theo ®iÒu 26 nghÞ ®Þnh 12/ CP quy ®Þnh: " Doanh nghiÖp 100% vèn ®Çu t- n-íc ngoµi lµ doanh nghiÖp thuéc së h÷u cña nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi thµnh lËp t¹i ViÖt Nam tù qu¶n lý vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh ". Doanh nghiÖp 100% vèn n-íc ngoµi ®-îc thµnh lËp theo h×nh thøc c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n cã t- c¸ch ph¸p nh©n theo ph¸p luËt cña ViÖt Nam. Thêi h¹n kh«ng qu¸ 50 n¨m kÎ tõ ngµy ®-îc cÊp giÊy phÐp. Ngoµi 3 h×nh thøc cßn cã c¸c h×nh thøc sau:  Hîp ®ång x©y dùng - Kinh doanh - ChuyÓn giao ( BOT ) Theo ®iÒu 12 kho¶n 2 luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam: " Hîp ®ång x©y dùng - Kinh doanh - Chuûen giao lµ v¨n b¶n kú gi÷a c¬ quan cã thÈm quyÒn cña ViÖt Nam vµ nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi ®Ó x©y dùng kinh doanh c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng trong têi h¹n nhÊt ®Þnh, thêi h¹n nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi chuyÓn giao kh«ng båi hoµn c«ng tr×nh ®ã cho nhµ n-íc ViÖt Nam ".  Hîp ®ång x©y dùng - chuyÓn giao - Kinh doanh (BOT ) lµ v¨n b¶n kú kÕt gi÷a c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn cña ViÖt Nam vµ nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi x©y dùng c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng. Sau khi x©y dùng xong nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi chuyÓn giao c«ng tr×nh ®ã cho nhµ n-íc ViÖt Nam. ChÝnh phñ ViÖt Nam dµnh cho nhµ ®Çu t- Kinh doanh trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh ®Ó thu håi vèn vµ lîi nhuËn hîp lý.  Hîp ®ång X©y dùng - ChuyÓn giao ( BT ) Theo kho¶n 13 ®iÒu 2 luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam: " Hîp ®ång x©y dùng chuyÓn giao lµ hîp ®ång ký kÕt gi÷ c¬ quan nhµ n-íc cã thÈm quyÒn ViÖt Nam vµ nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi ®Ó x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng. Sau khi x©y xong nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi chuyÓn giao c«ng tr×nh ®ã cho nhµ n-íc ViÖt 5 Nam. ChÝnh phñ ViÖt Nam t¹o ®iÒu kiÖn cho nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi thùc hiÖn c¸c dù ¸n kh¸c ®Ó thu håi vèn vµ lîi nhuËn hîp lý ". III. Vai trß vµ nh©n tè t¸c ®éng ®Õn ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi 1. Vai trß cña FDI H¬n 10 n¨m kÓ tõ khi ban hµnh luËt ®Çu t- n-íc ngoµi t¹i ViÖt Nam, ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cã tèc ®é ph¸t triÓn nhanh nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngäai cña n-íc ta ®ãng gãp tÝch cùc vµ ngµy cµng lín vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc, lµ mét nh©n tè gãp phÇn vµo thµnh c«ng cña c«ng viÖc ®æi míi kinh tÕ. Ho¹t ®éng FDI mang ph¹m vi quèc tÕ. Nã mang l¹i lîi Ých cho c¶ 2 bªn vµ ®ång vèn bá ra rÊt hiÖu qu¶. §Æc biÖt lµ ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn nã gi¶i quyÕt ®-îc c¸c vÊn ®Ò: - FDI t¨ng c-êng vèn ®Çu t- bï ®¾p sù thiÕu hôt vÒ ngo¹i tÖ gãp phÇn t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vµ t¨ng xuÊt khÈu, bï ®¾p c¸n c©n thanh to¸n. - FDI gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho ng-êi lao ®éng t¹o ®iÒu kiÖn tÝch luü trong n-íc. - FDI sÏ chuyÓn giao c«ng nghÖ kü thuËt hiÖn ®¹i, kü x¶o chuyªn m«n, tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn cho n-íc nhËn ®Çu t-. XÐt vÒ l©u dµi ®iÒu nµy sÏ t¨ng n¨ng xuÊt cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, thóc ®Èy c¸c nghµnh nghÒ míi ®ßi hái hµm l-îng c«ng nghÖ cao nh- ®iÖn tö tin häc...ChÝnh v× vËy nã cã t¸c dông lín ®èi víi c«ng nghiÖp ho¸, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh cña c¸c n-íc ®Çu t-. Tõ sù chuyÓn giao nµy còng gióp cho c¸c n-íc chñ nhµ cã ®-îc kü thuËt tiªn tiÕn, kinh nghiÖm trong qu¶n lý, ®éi ngò c¸n bé ®-îc b«i d-ìng ®µo t¹o nhiÒu mÆt. - FDI gióp c¸c n-íc nhËn ®Çu t- trùc tiÕp tiÕp cËn ®-îc víi thÞ tr-êng thÕ giíi, më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ trong xu h-íng khu vùc ho¸ toµn cÇu ho¸. 6 2. Nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn FDI 2.1 §èi víi quèc gia ®i ®Çu tThø nhÊt, ®Ó më réng thÞ tr-êng tiªu thô, ngay t¹i n-íc chñ ®Çu t-, Nhµ ®Çu t- cã thÓ d÷ mét vÞ thÕ nhÊt ®Þnh trªn thÞ tr-êng. Còng cã thÓ cã lo¹i hµng ho¸ hÆc dÞch vô mµ nhµ ®Çu t- ®ã cung cÊp ®ang bÞ c¹nh tranh gay g¾t t¹i thÞ tr-êng trong n-íc. ViÖc t×m kiÕm nh÷ng thÞ tr-êng ngoµi n-íc víi nh÷ng nhu cÇu lín vÒ lo¹i hµng ho¸ hoÆc dÞch vô cña nhµ ®Çu t- sÏ ®¸p øng ®-îc viÖc më réng s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸, dÞch vô. Ngoµi ra, c¸c chñ ®Çu t- cã lîi thÕ ®éc quyÒn nhê së h÷u mét nguån lùc hay kü thuËt mµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cña hä kh«ng cã ®-îc ë thÞ tr-êng ë t¹i. §iÒu nµy sÏ mang l¹i cho nhµ ®Çu tnhiÒu lîi nhuËn h¬n. Thø hai, lµ x©m nhËp thÞ tr-êng cã tû xuÊt cao h¬n. Theo lý thuyÕt vÒ tû xuÊt lîi nhuËn gi¶m dÇn, nÕu cø tiÕp tôc ®Çu t- vµo mét dù ¸n nµo ®ã ë mét quèc gia nµo ®ã, tû xuÊt lîi nhuËn chØ t¨ng ®Õn mét møc nhÊt ®Ønh råi sÏ gi¶m dÇn. V× vËy. C¸c nhµ ®Çu t- lu«n chó träng t×m kiÕm nh÷ng thÞ tr-êng ®Çu tmíi mÎ ®Òu ®¹t ®-îc tû xuÊt lîi nhuËn cao h¬n. §éng thêi, ë c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn th-êng cã hiÖn t-îng thõa " t-¬ng ®èi " vèn nªn viÖc ®Çu tra n-íc ngoµi gióp c¸c nhµ t- b¶n n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn. Thø ba, sö dông c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ë n-íc nhËn ®Çu t-. Do sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu vÒ tr×nh ®é cña lùc l-îng s¶n xuÊt, ë c¸c quèc gia kh¸c nhau chi phÝ s¶n xuÊt lµ kh«ng gièng nhau. Gi÷a c¸c quèc gia cã sù ch©nh lÖch vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸, s-c lao ®éng, tµi nguyªn, khoa häc kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý... c¸c nhµ ®Çu t- th-êng lîi dông sù chªnh lÖch nµy ®Ó thiÕt lËp ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë n¬i cã chi phÝ s¶n xuÊt thÊp nh»m h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. §Çu t- ra n-íc ngoµi cã thÓ gióp c¸c nhµ ®Çu t- h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt do khai th¸c ®-îc nguån lao ®éng dåi dµo víi møc gi¸ giÎ ë n-íc së t¹i. §ång thêi khi ®Çu t- s¶n xuÊt ë n-íc së t¹i, nhµ ®Çu t- cã thÓ sö dông nguån nguyªn liÖu ®Çu vµo cho ngµnh s¶n xuÊt cña m×nh ë chÝnh n-íc nµy. ViÖc nµy gi¶m bít ®-îc chi phÝ vËn t¶i 7 cho viÖc nhËp nguyªn nhiªn liÖu, nhÊt lµ khi c¸c nhµ ®Çu t- muèn tiªu thô s¶n phÈm cuèi cïng ë n-íc ngoµi. §èi víi viÖc thiÕt lËp nhµ m¸y s¶n xuÊt ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn c¸c nhµ ®Çu t- cã thÓ häc tËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c n-íc ®ã vµ nh÷ng c«ng nghÖ nµy cã thÓ sÏ ®-îc ¸p dông ë nhiÒu nhµ m¸y hay chi nh¸nh cña c¸c c«ng ty n-íc kh¸c. nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i sÏ gãp phÇn n©ng cao chÊt l-îng s¶n phÈm, h¹ thÊp chi phÝ s¶n xuÊt ®Ó ®-a ®Õn môc dÝch cuèi cïng cña nhµ ®Çu tlµ lîi nhuËn cao. Cuèi cïng ®ã lµ tr¸nh ®-îc c¸c hµng rµo th-¬ng m¹i. Xu thÕ b¶o hé mËu dÞch trªn thÕ giíi ngµy cµng gia t¨ng , ®Æc biÖt lµ ë c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. §Çu t- ra n-íc ngoµi lµ biÖn ph¸p h÷u hùu ®Ó x©m nhËp chiÕm lÜnh thÞ tr-êng vµ tr¸nh ®-îc c¸c hµng rµo b¶o hé mËu dÞch gióp c¸c chñ ®Çu t- gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt nh»m tr¸nh ®-îc c¸c tr-êng ng¹i cho viÖc tiªu thô hµng ho¸ hay dÞch vô cña m×nh nh- tr¸nh ®-îc thuÕ nhËp khÈu, h¹n ngh¹ch. 2.2 §èi víi quèc gia nhËn ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi §Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi kh«ng nh÷ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vµ lîi Ýchcña n-íc chñ ®Çu t- mµ cßn gi÷ mét vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña n-íc tiÕp nhËn ®Çu t-. FDI cung cÊp cho n-íc chñ nhµ mét nguån vèn lín ®Ó bï ®¾p sù thiÕu hôt vèn trong n-íc. HÇu hÕt c¸c n-íc, nhÊt lµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®Òu cã nhu cÇu vèn ®Ó thùc hiÖn c«ng ho¸ vµ n©ng cao tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. NhiÒu n-íc ®· thu hót ®-îc mét l-opùng vèn n-íc ngo×a lín tõ ®Çu t- trùc tiÕp ®Ó gi¶i quyÕt khã kh¨n vÒ vèn vµ do ®ã ®· thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n-íc. Cïng víi viÖc cung cÊp vèn lµ kü thuËt. Qua thùc hiÖn ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi, c¸c chñ ®Çu t- ®· chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ c¸c chi nh¸nh, nhµ m¸y cña hä ë c¸c n-íc kh¸c sang n-íc chñ nhµ. MÆc dï sù chuyÓn giao nµy cã nhiÒu h¹n chÕ do nh÷ng chñ quan vµ kh¸ch quan chi phèi sang ®iÒu kh«ng 8 thÓ phñ nhËn chÝnh lµ nhê cã sù chuyÓn giao ®ã mµ c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn tèt h¬n ®Ó khai th¸c c¸c thÕ m¹nh s½n cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn t¨ng s¶n xuÊt, s¶n l-îng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi c¸c n-íc kh¸c trªn thÞ tr-êng thÕ giíi nh»m thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. Víi viÖc thiÕt lËp c¸c c¬ së s¶n xuÊt ë c¸c n-íc së t¹i , chñ ®Çu t- cÇn sö dông lao ®éng ë chÝnh n¬i Êy.Sù xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c nhµ m¸y míi, N«ng tr¹i míi ®· thu hót nhiÒu lao ®éng vµo lµm viÖc. H¬n thÕ n÷a, c¸c nhµ ®Çu tn-íc ngoµi cßn ph¶i ®µo t¹o nh÷ng ng-êi lao ®éng thµnh nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ cho doanh nghiÖp cña m×nh ®iÒu nµy gãp phÇn t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm vµ n©ng cao chÊt l-îng lao ®éng cho nh©n d©n n-íc së t¹i, do ®ã gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp ë nh÷ng n-íc nµy. Do t¸c ®éng cña vèn vµ khoa häc c«ng nghÖ ®Çu t- trùc tiÕp sÏ t¸c ®éng m¹nh ®Õn viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ bao gåm c¶ c¬ cÊu nghµnh, c¬ cÊu kü thuËt, c¬ cÊu s¶n phÈm vµ lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, th«ng qua trùc tiÕp n-íc ngoµi n-íc chñ nhµ sÏ cã thªm ®iÒu kiÖn ®Ó më réng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ. C¸c n-íc nhËn ®Çu t- sÏ cã thªm s¶n phÈm ®Ó kh«ng nh÷ng phôc vô cho nhu cÇu tiªu dïng trong n-íc mµ cãn ®Ó xuÊt khÈu sang c¸c n-íc kh¸c vµ më réng quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ. Ngoµi ra, viÖc ®Çu t- n-íc ngoµi vµo n-íc së t¹i sÏ thóc ®Èy sù c¹nh tranh vÒ ®Çu t- cña c¸c n-íc ë ngay n-íc së t¹i lµm cho m«i tr-êng ®Çu t- ngµy cµng ph¸t triÓn. H¹n chÕ cña FDI ®èi víi n-¬c nhËn ®Çu t-. FDI kh«ng khi nµo vµ bÊt cø ®©u còng ph¸t huy vai trß tÝch cùc ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña n-íc chñ nhµ. Nã chØ ph¸t huy tèt trong m«i tr-êng kinh tÕ, x· héi æn ®Þnh vµ ®Æc biÖt khi nhµ n-íc biÕt sö dông vµ ph¸t huy vai trß qu¶n lý cña m×nh. FDI bao hµm trong nã nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi n-íc nhËn ®Çu t- nh-. - Nguån vèn ®Çu t- trùc tiÕp do chñ ®Çu t- qu¶n lý trùc tiÕp vµ sö dông theo môc ®Ých cña m×nh. 9 - Nh÷ng c«ng nghÖ chuyÓn giao sang n-íc ®ang ph¸t triÓn th-êng kh«ng ph¶i lµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt mµ lµ nh÷ng c«ng nghÖ kh«ng cßn ®-îc sö dông ë c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn v× ®· qua thêi h¹n sö dông vµ kh«ng cßn ®¸p øng ®-îc nhu cÇu míi vÒ chÊt l-îng vµ g©y « nhiÔm m«i tr-êng. Trªn thùc tÕ ®· diÔn ra nhiÒu hiÖn t-îng chuyÓn giao c«ng nghÖ nhá giät, tõng phÇn vµ mÊt rÊt nhiÒu thêi gian. - Trong nhiÒu tr-êng hîp, FDI cßn g©y sù rèi ren mÊt æn ®Þnh cho nÒn kinh tÕ n-íc chñ nhµ. nhiÒu nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi ®· lîi dông s¬ hë trong luËt ph¸p n-íc së t¹i ®Ó trèn thuÕ, x©m ph¹m lîi Ých cña n-íc chñ nhµ. - MÆc dï vËy, nh÷ng h¹n chÕ FDI kh«ng thÓ phñ nhËn ®-îc vai trß tÝch cùc cña nã ®èi víi c¶ n-íc chñ nhµ vµ n-íc ®Çu t-. VÊn ®Ò lµ ë chç c¸c n-íc tiÕp nhËn ®Çu t- ph¶i kiÓm so¸t ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi mét c¸ch h÷u hiÖn ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña nã. 10 Ch-¬ng II: Thùc tr¹ng thu hót FDI cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam I. Vµi nÐt vÒ quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n Ngµy 21/ 9/ 1973. ViÖt Nam vµ NhËt B¶n chÝnh thùc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao ®¸nh dÊu sù tiÕp nèi c¸c quan hÖ giao l-u vèn cã ®Çu t- l©u ®êi cña hai n-íc. Tõ nh÷ng thÕ kû tr-íc, nhiÒu th-¬ng gia NhËt B¶n ®· ®Õn bu«n b¸n vµ kinh doanh ë ViÖt Nam. Phè HiÕn ( MiÒn B¾c), Héi An ( MiÒn Trung ) lµ nh÷ng ®Þa danh nghi ®Ëm dÊu Ên cña c¸c mèi quan hÖ giao l-u ®ã. Sau khi ViÖt Nam hoµn toµn thèng nhÊt, mèi quan hÖ gi÷a hai n-íc cã c¬ héi ph¸t triÓn toµn diÖn c¶ vÒ ngo¹i giao, chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c. tronh giai ®o¹n nµy mèi quan hÖ kinh tÕ chñ yÕu lµ trao ®æi th-¬ng m¹i vµ viÖn trî. VÒ th-¬ng m¹i, N¨m 1976 NhËt lµ b¹n hµng lín thø hai cña ViÖt Nam sau Liªn X«, ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu sang NhËt khèi l-îng hµng ho¸ trÞ gi¸ 44,5 triÖu USD, chiÕm 40% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang khu vùc 2. ViÖt Nam nhËp khÈu mét l-îng b»ng 184,5 triÖu, 127 triÖu vµ 268 triÖu USD. Thêi kú 1979 - 1982, do vÊn ®Ò campuchia vµ bÇu kh«ng khÝ chiÕn tranh kh«ng thuËn lîi ë ®«ng nam ¸, th-¬ng m¹i gi÷a hai n-íc gi¶m tõ 267,5 triÖu USD n¨m 1978 cßn 128 triÖu USD n¨m 1982. Trong thêi kú nµy, ViÖt Nam nhËp khÈu tõ NhËt B¶n lín h¬n xuÊt khÈu trë l¹i. C¸c mÆt hµng nhËp khÈu l-¬ng thùc, nhiªn liÖu, kho¸nh s¶n, s¶n phÈm c«ng nghiÖp nhÑ, s¶n phÈm ho¸ häc vµ kim lo¹i. ViÖt Nam xuÊt sang NhËt l-¬ng thùc, thùc phÈm, nguyªn liÖu ( gç xÎ, cao xu ), nhiªn liÖu kho¸ng s¶n, hµng ho¸ ®· chÕ biÕn ( v¶i ). §Õn 1986, th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt nam vµ NhËt B¶n ph¸t triÓn trë l¹i vµ t¨ng lªn 272100 triÖu USD. §Æc biÖt lµ khi liªn x« tan r·, NhËt B¶n trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam. N¨m 1990 tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu trÞ gi¸ 809 triÖu USD, c¸c n¨m liªn tôc 1991 - 871 triÖu, n¨m 1992 ( - 1321 triÖu), n¨m 1993 ( - 1707 triÖu ), n¨m 1994 ( - gÇn 2 tû ), n¨m 1995 ( - ®¹t 2,6 tû t¨ng 11 355 vµ n¨m 1996 ®· t¨ng 38,5% so víi n¨m 1995. Thêi gian nµy, hµng ho¸ ViÖt Nam xuÊt nguyªn vËt liÖu th«, l-¬ng thùc, thùc phÈm, kho¸ng s¶n vµ dÇu th« lµ mÆt hµng NhËt B¶n mua chñ yÕu. PhÝa NhËt xuÊt sang ViÖt Nam ph©n bãn, « t«, xe m¸y, m¸y dÖt vµ nguyªn liÖu dÖt, m¸y x©y dùng. Tõ 1986 trë l¹i ®©y, ViÖt Nam lµ n-íc xuÊt siªu sang NhËt víi møc thÆng d- kh¸ cao ®· ®ãng gãp tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh c©n ®èi c¸n c©n th-¬ng m¹i nãi chung cña ViÖt Nam vµ thÕ giíi. §©y còng lµ ®iÒu kh¼ng ®Þnh vai trß quan träng cña thÞ tr-êng NhËt B¶n ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam vµ ng-îc l¹i. VÒ viÖn trî, mèi quan hÖ nµy ®· cã tr-íc n¨m 1975. Trong thêi gian ®ã, NhËt B¶n ®· chÝnh thøc viÖn trî theo ch-¬ng tr×nh cho ViÖt Nam. Sau khi ViÖt Nam thèng nhÊt, tæng sè viÖn tù cña NhËt B¶n trong 2 n¨m 1975 - 1976 lµ 15 triÖu USD. DÓ t¨ng c-êng thóc ®Èy bu«n b¸n trong hai n¨m tiÕp theo, NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh cho ViÖt Nam vay tiÒn víi l·i suÊt thÊp th«ng qua c¸c c¬ quan hîp t¸c quèc tÕ cña NhËt B¶n høa cho ViÖt Nam mét kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 16 tû yªn trong 4 n¨m vµ c¸c kho¶n cho vay kho¶ng 20 tû yªn. ViÖc NhËt B¶n quyÕt ®Þnh tõ ho·n kÕ ho¹ch tµi trî 14 tû yªn ( trong ®ã cã 4 tû yªn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ cho vay 10 tû yªn ) vµo cuèi n¨m 1978 b¸o hiÖu cho mét thêi kú xÊu ®i trong quan hÖ gi÷a hai n-íc. Thêi kú 1972 - 1992 vµ thêi kú NhËt B¶n thùc hiÖn chñ tr-¬ng " ®«ng cõng " tµi trî kinh tÕ nh-ng kh«ng ®×nh chØ c¸c cuéc tiÕp xóc ngäi giao vµ viÖn trî nh©n ®¹o ®-îc thÓ hiÖn. NhËt B¶n tiÕp tôc viÖn trî cho ViÖt Nam mét kho¶n trÞ gi¸ 130000 USD d-íi h×nh thøc viÖn trî nh©n ®¹o sö dông mua hµng cña NhËt B¶n nh- xe t¶i, « t« ®iÖn, m¸y ñi vµ c¸c lo¹i hµng ho¸ kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc x©y dùng l¹i nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ cho phÐp mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc c¸c c«ng ty NhËt B¶n bu«n b¸n víi ViÖt Nam . Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 1990 cuéc chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tõng b-íc tho¸t khái khñng ho¶ng vµ quan hÖ cña ViÖt Nam víi nhiÒu 12 quèc giai ph-¬ng t©y vµ c¸c tæ trøc quèc tÕ ®-îc b×nh th-êng ho¸. Vµo n¨m 1992, chÝnh phñ NhËt B¶n quyÕt ®Þnh nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam víi tæng sè 281,2 triÖu USD, ®-a n-íc nµy tù vÞ trÝ "kh«ng sè " lªn hµng sè mét trong c¸c quèc gia DAC tµi trî cho ViÖt Nam. Theo thèng kª chÝnh thøc cña chÝnh phñ NhËt B¶n, thêi kú 1992 - 1994 tæng tµi trî ODA cña n-íc nµy cho ViÖt Nam lªn tíi 372 triÖ USD trong ®ã tµi trî kh«ng chÝnh thøc lµ 116,5 triÖu USD. trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ViÖt Nam nhËn ®-îc mét khèi l-îng lín tµi trî ODA cña NhËt B¶n vµ hiÖn nay NhËt B¶n trë thµnh nhµ tµi trî sè 1 cho ViÖt Nam. Nh- vËy, th-¬ng m¹i vµ viÖn trî lµ hai lÜnh vùc ®i tiªn phong trong mèi quan hÖ kinh tÕ vµ lµ tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam. II. Nh÷ng yÕu tè tri phèi ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam C«ng cuéc ®æi míi cña ViÖt Nam diÔn ra ®-îc v× n¨m th× trËt tù thÕ giíi thay ®æi. Cïng víi nh÷ng khã kh¨n trong n-íc, ViÖt Nam ph¶i ®-¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n do sù tan gi· cña Liªn X« vµ chÕ ®é XHCN ë §«ng ¢u trong ®ã Liªn X« lµ n-íc cung cÊp viÖn trî lín nhÊt vµ còng lµ b¹n hµng cña ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m. Liªn X« tan r· kÌm theo ®ã lµ sù sôp ®æ cña thÕ giíi 2 cùc, chiÕn tranh l¹nh kh«ng cßn n÷a, thay vµo ®ã lµ xu thÕ thÕ giíi ®a cùc h×nh thµnh, quan hÖ quèc tÕ chuyÓn tõ ®èi kh¸ng qu©n sù sang ph¸t triÓn mèi quan hÖ kinh tÕ, ®· cã rÊt nhiÒu sù hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia, khu vùc, ch©u lôc ®-îc h×nh thµnh nh- liªn minh ch©u ©u. HiÖp ®Þnh th-¬ng m¹i tù do B¾c Mü ( NAFTA ) hîp t¸c kinh tÕ ch©u ¸ Th¸i B×nh D-¬ng (APEC ). Cïng víi sù hîp t¸c kinh tÕ, xu thÕ khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang chi phèi t¸t c¶ c¸c ho¹t déng cña ®êi sèng con ng-êi. 1. PhÝa ViÖt Nam 13 Tr¶i qua thêi gian dµi trong chiÕn tranh, sau chiÕn th¾ng 1975. ViÖt Nam b¾t tay vµo x©y dùng ®Êt n-íc. T¹i ®¹i héi VI ®¶ng c«ng s¶n ViÖt Nam häp 12/ 1986 ®· ®Ò ra chÝnh s¸ch ®æi míi trong ®ã chØ râ " ph¶i kiªn quyÕt chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp chung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn ", vËn dông theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n ly vÜ m« cña nhµ n-íc, theo ®Þnh h-íng XHCN. VÒ kinh tÕ, ®Ò ra c¸c chÝnh s¸ch vµ ®æi míi tá chøc qu¶n lý kninh tÕ víi néi dung chñ yÕu: ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, khai th¸c mäi nguån vèn ®Çu tvµ ®æi míic¬ cÊu qu¶n lý, ph¸t huy vai trß ®éng lùc cña khoa häc kü thuËt, ®Èy m¹nh ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i . ViÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng lµm kÝch thÝch s¶n xuÊt hµng ho¸, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vèn vµ kü thuËt hiÖn ®¹i, ®ßi hái thÞ tr-êng tiªu thô réng lín. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng còng t¹o cho c¸c doanh nghiÖp trong vµ ngoµi n-íc thÊy mét trÞ tr-êng më, ®a d¹ng, chøa ®ùng nhiÒu lîi nhuËn. §©y lµ nh©n tè quan träng dÓ thu hót vèn, kü thuËt trong vµ ngoµi n-íc. VÒ chÝnh trÞ, thùc hiÖn ®ang cÇm quyÒn duy nhÊt vµ ®i theo ®-êng lè dÉn d¾t cña ®¶ng, më réng quan hÖ víi c¸c n-í kh«ng ph©n biÖt chÝnh trÞ. ®©y lµ b-íc thay ®æi c¬ b¶n cña chÝnh phñ ViÖt Nam. Trong khi c¸c n-íc cïng khu vùc ®· cã b-íc nh¶y vät vÒ kinh tÕ th× ViÖt Nam vÉn trong t×nh tr¹mg chËm ph¸t triÓn do quan hÖ dùa vµo chÝnhtrÞ lµ chÝnh. V× vËy, ®Ó cã thÓ teo kÞp c¸c quèc gia nµy, ViÖt Nam cÇn ph¶i më réng quan hÖ h¬n n÷a, kh«ng chØ bè buéc trong ph¹m vi khu vùc mµ trªn toµn thÕ giíi. T¹i ®¹i héi lÇn thø VII, th¸ng 6/ 1991 §¶n ®Ò ra khÈu hÖu "ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n-íc trong céng ®ång thÕ giíi, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn ". §¶ng ®· thay ®æi chÝnh s¸ch -u tiªn " quan hÖ quèc tÕ XHCN ", coi träng víi c¸c n-íc XHCN ,mµ trung t©m lµ Liªn X« tr-íc ®©y vµo thùc hiÖn chÝnh s¸ch ngo¹i giao ®a ph-¬ng dùa vµo " quan hÖ quèc tÕ nãi chung " kh«ng ph©n biÖt chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c cïng tån t¹i hoµ b×nh. 14 quan hÖ hîp t¸c quèc tÕ kh«ng chØ më réngquan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, æn ®Þnh,cã hoµ b×nh æn ®Þnh th× kinh tÕ míi ph¸t triÓn. VÒ luËt ph¸p, chóng ta ban hµnh thªm luËt míi trong ®ã cã luËt ®Çu tn-íc ngoµi ban hµnh th¸ng 12/ 1987 më ra mét ph-¬ng thøc míi trong ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, t¹o c¬ së ph¸p lý ®-a nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµo thÞ tr-êng thÕ giíi theo luËt nµy th× FDI lµ viÖc tæ chøc, c¸ nh©n n-íc ngoµi trùc tiÕp ®-a vµo ViÖt Nam b»ng vèn b»ng tiÒn n-íc ngoµi hoÆc bÊt kú tµi s¶n nµo ®-îc ChÝnh Phñ ViÖt Nam chÊp nhËn ®Ó hîp t¸c víi ViÖt Nam hoÆc tù m×nh kinh doanh trªn l·nh thæ ViÖt Nam. §Ó s¸nh kÞp víi c¸c quèc gia ph¸t triÓn trong khu vùc vµ ®Èy m¹nh quÊ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. ViÖt Nam ®ang thay ®æi m¹nh mÏ ®Ó phï hîp víi xu thÕ chung cña thÕ giíi. ViÖc thu hót ®Çu t- n-íc ngoµi lµ rÊt cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n. NÒn kinh tÕ lín cña thÕ giíi, nguån dù tr÷ tµi chÝnh vµ cã tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt. 2. PhÝa NhËt B¶n §Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo c¸c khu vùc §«ng nam ¸. Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 80 b¾t ®Çu t¨ng lªn so víi n-íc ngoµi, h¹n chÕ kh¶ n¨ng sinh l·i cña chóng.Do vËy, ®Ó tån t¹i vµ duy tr× ®-îc søc c¹nh tranh c¸c c«ng ty NhËt B¶n, nhÊt lµ c¸c c«ng ty chÕ t¹o xuÊt khÈu ph¶i ®Çu t- ra n-íc ngoµi ®Ó lîi dông chi phÝ rÎ h¬n. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 70 l¹i ®©y sù x©m nhËp m¹nh cña c¸c hµng xuÊt khÈu NhËt B¶n ®· g©y ra nh÷ng bÊt b×nh s©u s¾c ë c¸c n-íc ph¸t triÓn lÉn ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸. T©m lý tÈy tray hµng NhËt B¶n vµ b¶o hé ngµy cµng næi râ ë nh÷ng n-íc b¹n hµng cña NhËt B¶n, nhÊt lµ B¾c Mü vµ EU. Do ®ã, t¨ng FDI vµ chuyÓn c¸c c¬ së s¶n xuÊt nhÊt lµ nh÷ng c¬ së chÕ t¹o cã tiÒm n¨ng khÈu cao ra n-íc ngoµi nh- lµ mét c¸ch ®Ó NhËt B¶n lÉn tr¸nh xu h-íng b¶o hé mËu dÞch nµy. 15 NhËt B¶n vèn vÉn phô thuéc nÆng vµo c¸c ngµnh nguyªn nhiªn liÖu nhËp khÈu cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cña m×nh. V× vËy, ®Çu t- ra n-íc ngoµi ®Ó x©y dùng c¸c nguån cung cÊp nguyªn nhiªn liÖu an toµn, æn ®Þnh vµ rÎ lµ chÝnh s¸ch sèng cßn cña NhËt B¶n. ThiÕu lao ®éng nhÊt lµ lao ®éng cã tr×nh ®é kü thuËt cao d· b¾t ®Çu trë thµnh mét vÊn ®Ò lín cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp NhËt B¶n. Ngoµi viÖc thiÕu lao ®éng tuyÖt ®èi lµ t×nh tr¹ng kh«ng phï hîp cña c¸c kü n¨ng trªn thÞ tr-êng lao ®éng n¹n thiÕu lao ®éng kh«ng lµnh nghÒ trong ngµnh chÕ t¹o nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ ngµnh x©y dùng nghiªm träng h¬n trong ngµnh dÞch vô. C¸c c«ng ty ph¶i chia ngµy cµng nhiÒu lao ®éng mét phÇn thêi gian, lao ®éng n÷ vµ c¶ lao ®éng n-íc ngoµi. Nh- vËy vÊn ®Ò thiÕu lao ®éng ®· vµ sÏ lµ vÊn ®Ò sèng cßn cho c¸c nhµ chÕ t¹o NhËt B¶n, ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh cÇn nhiÒu lao ®éng.§Ó kiÕm ®-îc lao ®éng tèt vµ t-¬ng ®èi rÎ, hä ®· phan phèi l¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña m×nh sang nh÷ng n¬i cã lîi thÕ vÒ mÆt nµy. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980, t×nh h×nh kinh tÕ vµ tµi chÝnh ë NhËt B¶n tiÕn triÓn kh¸ ®Æc biÖt, t¹o ®iÒu kiÖn kh¸ thuËn lîi cho c¸c c«ng ty NhËt B¶n g©y ®-îc quü ®Ó ®Çu t- víi l·i xuÊt thÊp cïng víi c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi cña ChÝnh Phñ, c¸c c«ng ty cã ®iÒu kiÖn më réng kinh doanh cña m×nh ra n-íc ngoµi. Víi nh÷ng lý do trªn ®· phÇn nµo gi¶i thÝch ®Çu t- trùc tiÕp NhËt B¶n b¾t ®Çu t¨ng trong khu vùc Ch©u ¸. Chóng còng chÝnh lµ lý do ®Ó NhËt B¶n ®Çu tt¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1980 vµ sau nµy vµ cµng nhiÒu la« ®éng mét phÇn thêi gian, lao ®éng n÷ vµ c¶ lao ®éng n-íc ngoµi. Nh- vËy, vÊn ®Ò thiÕu lao ®éng ®· vµ sÏ lµ vÊn ®Ò sèng cßn cho c¸c nhµ chÕ t¹o NhËt B¶n, ®Æc biÖt trong c¸c ngµnh cÇn nhiÒu lao ®éng. §Ó kiÕm ®-îc lao ®éng tèt vµ t-¬ng ®èi rÎ, hä ®· buéc ph¶i ph©n bè l¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña m×nh sang nh÷ng n¬i cã lîi thÕ vÒ mÆt nµy 16 Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980, t×nh h×nh kinh tÕ vµ tµi chÝnh ë NhËt B¶n tiÕn triÓn kh¸ ®Æc biÖt, t¹o ®iÒu kiÖn kh¸ thuËn lîi cho c¸c c«ng ty NhËt B¶n g©y ®-îc quü ®Ó ®Çu t- víi l·i suÊt thÊp cïng víi c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi cña ChÝnh Phñ, c¸c c«ng ty cã ®iÒu kiÖn më réng kinh doanh cña m×nh ra n-íc ngoµi Víi nh÷ng lý do trªn ®· phÇn nµo gi¶i thÝch ®Çu t- trùc tiÕp NhËt B¶n b¾t ®Çu t¨ng trong khu vùc Ch©u ¸, chóng còng chÝnh lµ lý do ®Ó NhËt B¶n ®Çu tt¹i ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m 1990 III. Thùc tr¹ng ®Çu t- trùc tiÕp NhËt B¶n vµo ViÖt Nam 1. Tèc ®é ®Çu tNhËt B¶n b¾t ®Çu ®Çu t- vµo ViÖt Nam chØ sau khi ViÖt Nam ban hµnh luËt ®Çu t- n-íc ngoµi th¸ng 12/ 1997 N¨m 1989, NhËt B¶n cã 4 dù ¸n ®Çu t- t¹i ViÖt Nam nh-ng nh÷ng dù ¸n mang tÝnh th¨m dß kh¶o s¸t trong c¸c ngµnh c¬ khÝ, chÕ biÐn thùc phÈm vµ kh¸ch s¹n. trong 9 th¸ng ®Çu n¨m 1994, c¸c c«ng ty NhËt B¶n còng chØ tham gia vµo 21 dù ¸n víi tæng sè vèn ®Çu t- lµ 162 triÖu USD, tíi 107% so víi n¨m 1997. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 1994, NhËt B¶n ®øng hµng thø 5 trong sè c¸c n-íc chñ yÕu ®Çu t- vµo ViÖt Nam §µi Loan 2512 (triÖu USD) Hång K«ng 2024 Singapor 1213 Hµn Quèc 1075 NhËt B¶n 949 «xtralia 678 Malaixia 618 Mü 517 Nguån : Uû ban hîp t¸c ®Çu t-, tõ 1988 - 3 / 1995 17 ë b¶ng trªn cho thÊytèc ®é ®Çu t- c¶ nhËt B¶n vµo ViÖt Nam lµ t-¬ng ®èi chËm ch¹p. So víi ®Çu t- cña NhËt B¶n ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c ë Ch©u ¸ th× sè l-îng ®Çu t- cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam lµ qu¸ nhá. NÕu so s¸nh ®Çu t- cña Mü th× ®Çu t- cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam lµ rÊt chËm, mÆc dï " ccs c«ng ty Mü lµ ng-êi ®Õn dù tiÖc sau '. V× m·i ®Õn th¸ng 2/ 1994 chÝnh quyÒn Mü míi bá lÖnh cÊm vËn chèng ViÖt Nam. ChØ sau 1 n¨m, tõ 3/ 1994 - 3/ 1995, ®Çu t- cña Mü ë ViÖt Nam ®· lªn tíi con sè 517 triÖu USSD, ®øng thø 8 trong thø tù c¸c n-íc ®Çu t- ë viÖt Nam tõ n¨m 1988, sau §µi Loan víi tæng sè vèn ®Çu t- 2,5 tû USD, tiÕp theo lµ Hång K«ng 2,02 tû USD, Xingapor 1,21 tû USD. Nh- vËy, l-îng b»ng h¬n n÷a sè l-îng mµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®Çu t- vµo ViÖt Nam trong th¸ng 7 n¨m 1988 - 1994 Thêi gian tiÕp theo, d-íi t¸c ®éng cña ®ång yªn lªn gi¸, ViÖt Nam ®-îc ®¸nh gi¸ lµ n-íc cã nhiÒu høa hÑn ®èi víi ®Çu t- ng¾n h¹n cña NhËt B¶n, ®øng thø 6 Trung Quèc, Th¸i Lan, Mü, In®in«xia, Malaixia vµ ®øng thø 2 trong sè c¸c n-íc cã nhiÒu høa hÑn vÒ ®Çu t- dµi h¹n chØ sau Trung Quèc ( 1994 ). Thùc tÕ, trong n¨m tµi chÝnh kÕt thóc ngµy 31/3/1995 ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n ë ViÖt Nam, mÆc dï cßn nhá vÒ sè l-îng tuyÕt ®èi ( 176 triÖu USD ) nh-ng ®· t¨ng víi møc cao nhÊt 275% so v¬Ý møc t¨ng 223% ë Philipin ( 668 triÖu USD ), 174% ë Ên §é ( 96 triÖu USD ), vµ 52% ë Trung Quèc. §Çu tcña nhËt B¶n ë ViÖt Nam ®· t¨ng rÊt nhanh vµo thêi gian ®Çu 1995 tõ vÞ trÝ thø 5 lªn vÞ trÝ thø 3 trong quÝ I, råi vÞ trÝ thø I víi 754 triÖu USD trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1995. TÝnh ®Õn th¸ng 10/ 1996, NhËt B¶n ®· cã 145 dù ¸n víi tæng sè vèn ®Çu t- lµ 2,3 tû USD, ®øng thø 4 trong sè c¸c nhµ ®Çu t- lín nhÊt vµo ViÖt nam, sau §µi Loan, Singapor vµ Hµn Quèc. Tuy vËy, ®Çu t- cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam rÊt nhá, chØ chiÕm 0,2% tæng ®Çu t- cña NhËt ra nuíc ngoµi vµ kho¶ng 0,7% ®Çu t- cña NhËt vµo Ch©u ¸, NhËt B¶n míi chØ chiÕm 11% tæng ®Çu t- trùc tiÕp n-íc ngoµi cña tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi vµo ViÖt Nam. Theo b¸o c¸o cña bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t-, tÝnh tõ 1/1/1988 ®Õn hhÕt n¨m 1997, 18 NhËt B¶n ®· ®Çu t- vµo viÖt Nam 230 dù ¸n víi tæng sè 3,215 tû USD vµ ®Õn hÕt th¸ng 6/ 1998, ®Çu t- trùc tiÕp NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam ®¹t 3,43 tû USD víi 260 dù ¸n ®ang ho¹t ®éng trong ®ã cã 107 dù ¸n 100% vèn n-íc ngoµi ( trÞ gi¸ 854,2 triÖu USD ), 140 dù ¸n liªn doanh ( trÞ gi¸ 2,18 tû USD ) vµ 15 dù ¸n hîp doanh ( trÞ gi¸ 401 triÖu USD ). MÆc dï sè dù ¸n còng nh- sè vèn ®Çu t- cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng , nh-ng nÕu so s¸nh gi÷a c¸c n-íc cã nhiÒu triÓn väng ®Çu ttrùc tiÕp cña NhËt B¶n th× ViÖt Nam cßn thua xa c¸c n-íc kh¸c. Theo thèng kª cña ng©n hµng eximbank - NhËt B¶n, n¨m 1996 cã 4 n-íc thµnh viªn ASEAN lµ Th¸i Lan, In®inoxia, Malaixia vµ Philipin lµ c¸c n-íc hÊp dÉn hµng ®Çu dèi víi 361 c«ng ty cña NhËt trong ®ã Th¸i Lan ( 120 c«ng ty ), In®in«xia ( 119 c«ng ty ), Ên §é ( 113 c«ng ty ), Mü ( 112 c«ng ty ) ViÖt nam døng vÞ trÝ hµng cuèi cïng ( 87 c«ng ty ) cßn Trung Quèc lµ ®-îc c¸c c«ng ty cña NhËt ®Æc biÖt chó ý ( 240 c«ng ty ). Víi nÒn kinh tÕ ®øng ë vÞ trÝ thø hai trªn thÕ giíi sau Mü vËy mµ sè dù ¸n còng nh- sè vèn ®Çu t- cña NhËt vµo ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. Nguyyen nh©n nµo dÉn ®Õn c¸c c«ng ty NhËt B¶n chËm ch¹p trong ho¹t ®éng ®Çu t- vµo ViÖt Nam. NÕu nh- m«i tr-êng ®Çu t- cña ViÖt Nam kÐm ph¸t triÓn th× t¹i sao c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c NhËt B¶n nh- §µi Loan, Hång K«ng, Singapor vµ Hµn Quèc l¹i ®Çu t- nhanh vµ nhiÒu h¬n NhËt B¶n. Hay do NhËt B¶n kh«ng ®ñ m¹nh vÒ kinh tÕ . Mét sè lý do sau ®©y sÏ lý gi¶i c¸c c©u hái trªn. Thø nh©t, do bÞ chi phèi bëi lÖnh cÊm vËn ë ViÖt Nam, dï sao lîi Ých kinh tÕ cña NhËt B¶n cÇn g¾n liÒn vµ phô thuéc vµo chÕn l-îc kinh tÕ cña Mü. Thø hai, quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n vÉn cßn h¹n chÕ vµ míi chØ thùc sù ®-îc c¶i thiÖn, thóc ®Èy sau chiÕn th¨m chÝnh thøc cña thñ t-íng ViÖt Nam Vâ V¨n KiÖt sang th¨m ®Çu n¨m 1993. Do vËy h¹n chÕ trong quan hÖ còng gãp phÇn h¹n chÕ ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam. 19 Thø ba, ®Çu t- n-íc ngoµi lóc nµo vµ ë ®©u còng lµ mét cuéc c¹nh tranh quyÕt liÖt vÒ viÖc thu hót vèn ®©ï t- cña c¸c n-íc trªn toµn thÕ giíi, c¸c nÒn kinh tÕ míi c«ng nghiÖp ho¸ míi, c¸c n-íc ASEAN vµ Trung Quèc lu«n lµ ®èi thñ c¹nh tranh nhau quyÕt liÖt trong viÖc thu hót vèn ®aµu t- cña NhËt B¶n. Trong khi m«i tr-êng ®Çu t- n-íc ngoµi râ rµng h¬n h¶n ë ViÖt Nam cho ®Õn nay, kh«ng chØ cã c¸c nhµ ®Çu t- NhËt B¶n, mµ c¶ c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi kh¸c nãi chung vÉn cßn kªu ca, phµn nµn vÒ hÖ thèng h¹ tÇng c¬ së ( ®-êng x¸, cÇu cèng ) cµng yÕu kÐm, hÖ thèng ph¸p luËt ch-a hoµn thiÖn vµ gi¸ nhµ dÊt cho thuª qu¸ ®¾t mÆc dï luËt ®Çu t- ë ViÖt Nam tù do h¬n ë c¸c n-íc kh¸c, nh-ng l¹i thiÕu mét hÖ thèng hµnh chÝnh hoµn chØnh ®Ó thùc hiÖn luËt . Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ ë Ch©u ¸ ®· t¸c ®éng ®Õn c¸c nÒn kinh tÕ trong khu vùc, g©y bÊt æn ®Þnh khiÕn c¸c nhµ ®Çu t- vµo c¸c khu cùc kh¸c an toµn h¬n cuéc khñng ho¶ng nµy lµm cho c¸c nÒn kinh tÕ lín cña khu vùc bÞ ¶nh h-ëng nghiªm träng dÉn ®Õn khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Thªm n÷a lµ ®ång yªn NhËt bÞ gi¶m gi¸ ®· kÝch thÝch c¸c nhµ ®Çu t- quan t©m®Õn lîi Ých thÞ tr-êng trong n-íc. PhÝa ViÖt Nam tuy kh«ng ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña cu\éc khñng ho¶ng nh-ng còng gÆp khã kh¨n vµ chËm ch¹p trong viÖc gi¶i ng©n vèn n-íc ngoµi, mµ mét nöa vèn nh-a ®-îc gi¶i ng©n l¹i n»m trong c¸c dù ¸n ph¸t triÓn bÊt ®éng s¶n ( kh¸ch s¹n, nhµ hµng, du lÞch..) tõ nh÷ng khã kh¨n do cuéc khñng ho¶ng g©y ra nªn ®Çu t- cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam trong hai n¨m 1997 - 1998 so víi ®Çu t- trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam c¸c n¨m tr-íc ®ã gi¶m nhiÒu mÆc dï n¨m 1997 NhËt vµo ViÖt Nam c¸c n¨m tr-íc ®ã gi¶m nhiÒu mÆc dï n¨m 1997 NhËt B¶n ®øng thø hai vÒ sè dù ¸n ®Çu t- ë ViÖt Nam ( sau §µi Loan 64 dù ¸n ) vµ ®øng thø hai vÒ tæng sè vèn ®Çu t- (sau Hång K«ng gÇn 695 triÖu USD ) víi 54 dù ¸n vµ gÇn 606 triÖu USD b-íc sang n¨m 1998, chØ tÝnh riªng n¨m th¸ng ®Çu n¨m, ®Çu t- n-íc ngoµi cña c¸c n-íc ch©u ¸ nãi chung còng nh- cña NhËt b¶n nãi riªng vµo c¸c thµnh phè lín cña ViÖt 20