Tài liệu Thực trạng sx một số mặt hàng nông thuỷ sản tại nước ta

Ch¬ng I Thùc tr¹ng s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n chñ ®¹o cña níc ta trong nh÷ng n¨m qua I-Kh¶ n¨ng ®Ó s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu: 1-§iÒu kiÖn tù nhiªn: a-TiÒm n¨ng ®Êt ®ai: L·nh thæ ViÖt Nam cã diÖn tÝch lµ 331.688 km2(1), xÊp xØ 33 triÖu ha, trong ®ã vïng miÒm nói vµ trung du chiÕm gÇn 3/4 diÖn tÝch. Quü ®Êt canh t¸c hiÖn nay lµ 8,2 triÖu ha vµ cã thÓ më réng diÖn tÝch canh t¸c lªn 10 triÖu ha hoÆc cao h¬n; trong ®ã cã mét phÇn ®Êt b»ng, ®a sè lµ ®Êt dèc díi 15 ®é. DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c hiÖn nay chiÕm 25,1% tæng diÖn tÝch, trong ®ã diÖn tÝch canh t¸c lóa ®¹t 4,2 triÖu ha, diÖn tÝch gieo trång lµ 6,8 triÖu ha chiÕm tØ lÖ 51,2%; diÖn tÝch trång cµ phª lµ 310.000 ha (n¨m 1998) chiÕm tØ lÖ 3,77%; diÖn tÝch trång cao su lµ 363.400 ha (n¨m 1998) chiÕm tØ lÖ 4,42% (2); diÖn tÝch nu«i trång thñy s¶n lµ 372.000 ha. DiÖn tÝch níc ta vµo lo¹i trung b×nh trªn thÕ giíi (®øng thø 56 / h¬n 200 quèc gia), nhng do d©n sè ®«ng nªn b×nh qu©n ®Êt ®ai tÝnh theo ®Çu ngêi chØ ®¹t 0,5 ha/ ngêi (n¨m 1992) vµ b×nh qu©n ®Êt canh t¸c lµ 0,1 ha / ngêi. §Êt ®ai níc ta rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh, nhng chñ yÕu ph©n thµnh hai nhãm: nhãm ®Êt nói vµ nhãm ®Êt h×nh thµnh trªn s¶n phÈm båi tô. Nhãm thø nhÊt chiÕm kho¶ng 1/2 diÖn tÝch tù nhiªn víi h¬n 16,5 triÖu ha chñ yÕu lµ c¸c lo¹i ®Êt feralit. Lo¹i ®Êt nµy ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh phong ho¸ nhiÖt ®íi, cã tÇng ®Êt s©u, dµy, Ýt mïn, chua vµ thêng cã mÇu vµng ®á. §Êt feralit ®Æc biÖt lµ ®Êt ®á bazan (cã h¬n 2 triÖu ha ë T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé) thÝch hîp cho viÖc trång c¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy trong ®ã cã cµ phª, cao su. Nhãm ®Êt thø hai tËp trung ë c¸c ch©u thæ vµ däc theo c¸c thung lòng réng lín. §©y lµ lo¹i ®Êt trÎ mÇu mì. Trong nhãm ®Êt nµy th× ph× nhiªu h¬n c¶ lµ ®Êt phï sa víi diÖn tÝch 3,12 triÖu ha, ph©n bè chñ yÕu ë ®ång b»ng s«ng 1): §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam PGS -PTS Lª Th«ng - 1997 (2): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp - Bé Th¬ng m¹i (12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99 trang 9 ( 2 Hång vµ ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Lo¹i ®Êt nµy cã ®é PH trung tÝnh, hµm lîng dinh dìng kh¸ thÝch hîp cho viÖc trång lóa vµ nhiÒu lo¹i c©y kh¸c. HiÖn nay, quü ®Êt mµ chóng ta ®· ®a vµo sö dông (cho môc ®Ých n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, chuyªn dïng vµ c tró) lµ 18.881.240 ha(1), chiÕm kho¶ng 57% tæng quü ®Êt; ®Êt cha sö dông lµ 14.217.845 ha(2), chiÕm 43%. Quü ®Êt thuËn lîi cho trång lóa hÇu nh ®· khai th¸c hÕt. §Ó n©ng cao s¶n lîng lóa, n«ng d©n chØ cßn c¸ch t¨ng vô ®Ó n©ng cao hÖ sè sö dông ®Êt vµ ®Çu t th©m canh. Quü ®Êt thuËn lîi cho trång c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy cã h¬n 2 triÖu ha, song míi chØ khai th¸c ®îc rÊt Ýt chñ yÕu lµ cao su (363.400 ha n¨m 1998), cµ phª (310.000 ha n¨m 1998)(3). Tãm l¹i, quü ®Êt cña chóng ta kh«ng nhiÒu song ®Êt ®ai l¹i thuËn lîi cho viÖc trång lóa vµ c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy. NÕu chóng ta biÕt qu¶n lý vµ sö dông tèt quü ®Êt hiÖn cã th× s¶n lîng sÏ kh«ng ngõng ®îc t¨ng lªn. b-TiÒm n¨ng níc vµ khÝ hËu: Níc còng nh ®Êt lµ vÊn ®Ò sèng cßn cña mçi quèc gia nãi chung vµ cña nÒn n«ng nghiÖp nãi riªng. Tµi nguyªn níc cña ViÖt Nam kh¸ phong phó bao gåm níc trªn mÆt vµ níc díi ®Êt. Hµng n¨m, lîng níc ma cung cÊp cho l·nh thæ níc ta trªn 900 tû m3 níc(4). Lîng ma lín ®· t¹o cho níc ta mét m¹ng líi s«ng ngßi dµy ®Æc víi 2345 con s«ng(5) dµi trªn 10 km, mËt ®é s«ng ngßi lµ 0,5-2,0 km/km2, trung b×nh cø 20 km bê biÓn l¹i cã mét cöa s«ng. Tæng lîng dßng ch¶y hµng n¨m ph¸t sinh trªn ®Êt níc ta lµ 317 tû m3(1). XÐt vÒ mÆt ho¸ tÝnh, níc s«ng ngßi ViÖt Nam cã chÊt lîng tèt, ®é kho¸ng ho¸ thÊp, Ýt biÕn ®æi, ®é PH trung tÝnh vµ hµm lîng chÊt h÷u c¬ thÊp. Nguån níc trªn mÆt cña níc ta kh¸ dåi dµo nªn chØ cÇn khai th¸c 10-15% tr÷ lîng nãi trªn lµ ®¶m b¶o nhu cÇu cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. HiÖn nay, n«ng nghiÖp lµ ngµnh tiªu thô nhiÒu níc nhÊt. Møc tiªu thô n¨m 1990 lµ 47 tû m3, n¨m 2000 lµ 60,5 tû m3. Tuy nhiªn, do tæng lîng dßng ch¶y s«ng ngßi lín l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu, mïa ma lîng dßng ch¶y chiÕm tíi 70-80%, mïa kh« chØ chiÕm 20-30% tæng lîng dßng ch¶y c¶ n¨m nªn lò lôt, h¹n h¸n lµ mèi ®e do¹ thêng xuyªn ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nguån níc ngÇm ë níc ta cã tr÷ lîng kh¸ lín, cã thÓ cho s¶n lîng 130 triÖu m3/ ngµy. Cã thÓ nãi, tiÒm n¨ng níc cña chóng ta cßn kh¸ dåi dµo, ®ñ cung cÊp cho mäi ho¹t ®éng trong ®ã cã n«ng nghiÖp. Tuy nhiªn, hiÖn nay, nguån níc ®ang bÞ 1), (2), (4), (5): §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam - Lª Th«ng -1997 (3): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp –Bé Th¬ng m¹i (12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99 trang 9. ( 3 (1): §Þa lý kinh tÕ ViÖt Nam Lª Th«ng 1997 1 3 n¹n « nhiÔm ®e do¹ nghiªm träng, ¶nh hëng ®Õn kh¶ n¨ng sinh trëng cña c©y vµ ®é an toµn vÖ sinh thùc phÈm. KhÝ hËu giã mïa mang tÝnh chÊt chÝ tuyÕn ë phÝa B¾c vµ tÝnh chÊt xÝch ®íi ë phÝa Nam lµ mét kh¶ n¨ng lín ®Ó ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp ®a d¹ng, toµn diÖn. T¸c ®éng cña khÝ hËu ®èi víi n«ng nghiÖp níc ta tríc hÕt lµ viÖc cung cÊp mét lîng bøc x¹ lín, nguån ¸nh s¸ng dåi dµo, nguån nhiÖt phong phó cho c©y trång ph¸t triÓn, ®¶m b¶o cho c©y cã n¨ng suÊt cao. TiÕp ®ã lîng Èm kh«ng khÝ vµ lîng ma dåi dµo t¹o ®iÒu kiÖn cho c©y trång t¸i sinh, t¨ng trëng m¹nh mÏ. §iÒu kiÖn sinh th¸i nãng Èm gióp cho c©y ng¾n ngµy cã thÓ t¨ng thªm mét ®Õn hai vô mét n¨m, c©y dµi ngµy cã thÓ khai th¸c ®îc nhiÒu ®ît, nhiÒu løa. KhÝ hËu níc ta ph©n ho¸ m¹nh theo chiÒu B¾c-Nam vµ theo ®é cao. KhÝ hËu miÒn B¾c cã tÝnh ¸ nhiÖt ®íi, miÒn Nam cã tÝnh ¸ xÝch ®¹o, miÒn Trung cã tÝnh chÊt trung gian, chuyÓn tiÕp gi÷a khÝ hËu miÒn B¾c vµ miÒn Nam. Sù ph©n ho¸ theo vÜ ®é vµ ®é cao cho phÐp níc ta trång ®îc nhiÒu lo¹i c©y, c¶ c©y nhiÖt ®íi, «n ®íi, ¸ nhiÖt. Ngoµi ra, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn rÊt nhiÒu lo¹i ph©n bãn mµ c¸c hé n«ng d©n ë níc ta ®Òu cã thÓ s¶n xuÊt c¸c lo¹i nh ph©n chuång, ph©n xanh...hoÆc ph©n chÕ biÕn tõ dÇu th« mµ dÇu ë níc ta l¹i cã tr÷ lîng lín cha khai th¸c hÕt c«ng suÊt hay chÕ biÕn tõ quÆng (quÆng ApatÝt ë Lµo Cai). Níc ta cã 3260 km ®êng bê biÓn, hµng ngh×n km2 diÖn tÝch mÆt hå, ao, ®Çm, s«ng ngßi ®Ó ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy h¶i s¶n. Thñy h¶i s¶n níc ta cã nhiÒu lo¹i phong phó cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao.nh: c¸ ngõ, c¸ thu, c¸ mùc, t«m hïm, t«m só. C¸ níc ngät th× cã c¸ basa, c¸ tra, ngäc trai... Tãm l¹i, ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña níc ta lµ c¬ së kh¸ thuËn lîi ®Ó chóng ta t¨ng cêng ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng s¶n phôc vô nhu cÇu cuéc sèng vµ xuÊt khÈu. 2-TiÒm n¨ng lao ®éng: Theo sè liÖu thèng kª cña cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè 1-4-1999 d©n sè níc ta lµ 76,37 triÖu ngêi. Lùc lîng lao ®éng lµ 46 triÖu ngêi chiÕm xÊp xØ 60% d©n sè. Cã tíi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n, trong ®ã lùc lîng lao ®éng ë n«ng th«n kho¶ng 33 triÖu ngêi chiÕm 72% lao ®éng toµn x· héi. Do tØ lÖ t¨ng d©n sè hiÖn nay gi¶m xuèng cßn 1,7%/n¨m nªn hµng n¨m cã kho¶ng 1,3 triÖu ngêi(1) tham gia lùc lîng lao ®éng trong ®ã lao ®éng n«ng th«n chiÕm kho¶ng 1 triÖu ngêi. Lao ®éng n«ng nghiÖp ViÖt Nam nh vËy lµ qu¸ dåi dµo, cã truyÒn thèng cÇn cï, chÞu khã, th«ng minh, ham häc hái. Ngêi n«ng d©n ViÖt Nam chñ yÕu lµ (1): Nguån nh©n lùc ViÖt Nam - Thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p - Hµ Quý T×nh. T¹p chÝ Céng s¶n sè 7 (4/1999) trang 21 1 4 lµm n«ng nghiÖp, g¾n bã víi m¶nh ®Êt cña m×nh nªn tÝch lòy ®îc nhiÒu kinh nghiÖm s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Song do phÇn lín trong sè nµy cã tr×nh ®é t¬ng ®èi thÊp nªn kh¶ n¨ng tiÕp nhËn, øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc n«ng nghiÖp cßn chËm. Tuy nhiªn, tõ sau khi ®Êt níc ®æi míi ®Õn nay, ®êi sèng kinh tÕ kh¸ lªn, mét bé phËn lín n«ng d©n nhÊt lµ lao ®éng trÎ ®· häc qua phæ th«ng, cã ®ñ tr×nh ®é tiÕp nhËn vµ tham gia c¸c ch¬ng tr×nh khuyÕn n«ng kh¸ hiÖu qu¶; nghiªn cøu c¸c gièng míi, m«i trêng sinh th¸i míi ®Ó nu«i trång vµ ¸p dông ë mét sè vïng mét c¸ch rÊt thµnh c«ng. 3-ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng ng nghiÖp, n«ng th«n cña Nhµ níc: Mét thêi k× dµi, nÒn n«ng nghiÖp cña níc ta ph¸t triÓn rÊt chËm, c¬ cÊu kh«ng phï hîp, s¶n lîng thÊp, cung kh«ng ®¸p øng ®îc cÇu. Tõ sau thêi k× ®æi míi, nÒn n«ng nghiÖp cã bíc ph¸t triÓn vît bËc. Kho¸n 10 lµ mét thÝ dô sinh ®éng vÒ ¶nh hëng cña chñ ch¬ng, chÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®Õn sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp. Kho¸n 10 cho phÐp c¸c hé n«ng d©n ®îc tù do canh t¸c trªn m¶nh ®Êt cña m×nh, ®îc ®Çu t th©m canh, øng dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt nh»m ®¹t s¶n lîng cao, chÊt lîng tèt. C¸c hé n«ng d©n chØ ph¶i ®ãng thuÕ theo ®Þnh møc cho Nhµ níc vµ tr¶ tiÒn c¸c dÞch vô mµ hä sö dông. Thùc tÕ, h×nh thøc kho¸n nµy ®· khuyÕn khÝch ®îc n«ng d©n t¨ng cêng ®Çu t, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, lµm lîi cho m×nh vµ lµm lîi cho x· héi. Sau kho¸n 10, n¨m1994 Nhµ níc l¹i ban hµnh LuËt ®Êt ®ai, trong ®ã quy ®Þnh thêi gian sö dông ruéng ®Êt kÐo tíi 30 n¨m. N«ng d©n cã quyÒn b¸n, nhîng l¹i, thõa kÕ...§iÒu nµy ®· lµm cho hä g¾n bã víi m¶nh ruéng h¬n, yªn t©m víi s¶n xuÊt. §¹i héi §¶ng kho¸ VIII ®· ®Ò ra chñ tr¬ng ®a ®Êt níc ta vµo thêi kú CNH-H§H; trong ®ã cã mét vÊn ®Ò quan träng lµ CNH-H§H n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. §Ó thùc hiÖn chiÕn lîc nµy, Nhµ níc ®· ®Ò ra mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch nh chÝnh s¸ch xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, chÝnh s¸ch khuyÕn n«ng, ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch u ®·i tÝn dông, chÝnh s¸ch hç trî gi¸ n«ng s¶n, quy ®Þnh gi¸ trÇn, gi¸ sµn. Ngoµi ra, Nhµ níc cßn cã c¸c ch¬ng tr×nh vµ m« h×nh nh : ch¬ng tr×nh gi¶i quyÕt viÖc lµm, ch¬ng tr×nh d©n sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, ch¬ng tr×nh t¨ng cêng y tÕ vµ gi¸o dôc c¬ së, m« h×nh ®iÖn, ®êng, trêng, tr¹m...TÊt c¶ c¸c ch¬ng tr×nh nµy cã mét ý nghÜa vµ hiÖu qu¶ tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n. N¨m 1999, tæng vèn ®Çu t cho n«ng nghiÖp n«ng th«n cña Nhµ níc t¨ng gÊp rìi ®Êt víi n¨m 1998 (1), chñ yÕu tËp trung vµo c¸c c«ng tr×nh thuû lîi, giao th«ng, ®iÖn vµ c¸c c«ng tr×nh phóc lîi kh¸c. C«ng t¸c nghiªn cøu, 1): Khoa häc vµ c«ng nghÖ phôc vô CNH-H§H n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n-§Æng H÷u-T¹p ChÝ Céng s¶n sè 17 (9/2000) trang 34 ( 5 t×m tßi c¸c gièng c©y, con míi còng ®îc ®Èy m¹nh vµ ®¹t nhiÒu thµnh tùu. C«ng t¸c ch¨m sãc b¶o vÖ thùc vËt, ®éng vËt còng ®îc quan t©m chó ý; ®· cã Ch¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng víi sè vèn dù tÝnh lµ h¬n 30.000 tû ®ång (thùc tÕ n¨m 1999 chØ chi 328 tû ®ång), Ch¬ng tr×nh 135 giao cho x· lµm chñ dù ¸n. Sù ra ®êi cña c¸c dÞch vô n«ng nghiÖp nh cung øng gièng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, vËn t¶i, vËt liÖu ®· gãp phÇn rÊt lín vµo sù thµnh c«ng cña n«ng nghiÖp ViÖt Nam trong mÊy n¨m gÇn ®©y. §èi víi ngµnh thñy s¶n th× n¨m n¨m qua lµ thêi k× ph¸t triÓn míi cña ngµnh. Víi ph¬ng ch©m kÕt hîp gi÷a khai th¸c víi nu«i trång vµ chÕ biÕn xuÊt khÈu ®· lµm t¨ng chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt g¾n víi b¶o vÖ tµi nguyªn m«i trêng. Thùc hiÖn ph¬ng ch©m ®ã, mét mÆt Nhµ níc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn vµ kinh nghiÖm; mÆt kh¸c tËp trung vèn ng©n s¸ch, vèn tÝn dông u ®·i cho ngµnh thñy s¶n, tËp trung nguån vèn ng©n s¸ch cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng phôc vô s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn thñy s¶n; øng dông tiÕn bé sinh häc trong chän vµ lai t¹o gièng ®i ®«i víi c«ng nghiÖp ho¸ s¶n xuÊt thøc ¨n, më réng nu«i c¸c lo¹i thñy s¶n cã gi¸ trÞ tiªu dïng vµ xuÊt khÈu kh¸c nh nghªu (Trµ Vinh, BÕn Tre), sß huyÕt (Kiªn Giang, B¹c Liªu, Cµ Mau, duyªn h¶i miÒn Trung), ba ba, Õch...Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n theo chiÒu s©u, g¾n víi xuÊt khÈu. II-T×nh h×nh s¶n xuÊt mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu trong mÊy n¨m gÇn ®©y: 1-T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa g¹o: ViÖt nam lµ mét níc n«ng nghiÖp, cã tËp qu¸n canh t¸c lóa níc l©u ®êi. C©y lóa lµ s¶n phÈm chÝnh cña nÒn n«ng nghiÖp. Nã kh«ng nh÷ng gãp phÇn b¶o ®¶m ®êi sèng cho nh©n d©n, mµ trong thêi kú hiÖn nay nã cßn gãp mét phÇn rÊt lín vµo gi¸ trÞ tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thóc ®Èy sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt níc. Nhê cã c¸c chÝnh s¸ch ®æi míi mµ s¶n lîng lóa g¹o ®· t¨ng hµng n¨m. B¶ng 1: T×nh h×nh s¶n xuÊt lóa g¹o mét sè n¨m N¨m S¶n lîng (TriÖu tÊn) % so s¸nh 1991 1992 1993 1994 19,6 21,6 22,8 23,5 1995 24,9 1996 26,4 1997 27,6 1998 29,1 1999 31,4 2000 32,8 100 106 106 104,5 105,4 108 104,5 110 106 103 Nguån: B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp - Bé Th¬ng M¹i (12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99 trang 9 B¶ng trªn cho thÊy, tØ lÖ t¨ng tæng s¶n lîng lóa g¹o qua c¸c n¨m tuy kh«ng æn ®Þnh (mét phÇn do thiªn tai , lò lôt) nhng t¨ng kh¸ cao, trung b×nh 6 5,9% /n¨m. TØ lÖ nµy cao h¬n tØ lÖ t¨ng d©n sè trung b×nh hµng n¨m (1,8%) nªn ®¶m b¶o ®ñ cung cÊp cho nhu cÇu trong níc vµ d thõa ®Ó xuÊt khÈu. Trong 10 n¨m tõ 1991 ®Õn 2000, s¶n lîng lóa g¹o ®· t¨ng ®îc 13,2 triÖu tÊn , mét møc t¨ng kØ lôc tõ tríc ®Õn nay. S¶n lîng lóa g¹o trong nh÷ng n¨m qua t¨ng lªn chñ yÕu do hai yÕu tè lµ do t¨ng diÖn tÝch canh t¸c / diÖn tÝch gieo trång vµ n¨ng suÊt, trong ®ã quan träng nhÊt lµ t¨ng n¨ng suÊt. N¨m 1987, diÖn tÝch canh t¸c lóa lµ 3,5 triÖu ha, diÖn tÝch gieo trång lµ 5,6 triÖu ha. N¨m 1997, sè liÖu t¬ng øng lµ 4,2 vµ 6,8(1), t¨ng 20% vµ 21,4%. Nh×n chung, tõ n¨m 1997 ®Õn nay diÖn tÝch canh t¸c vµ diÖn tÝch gieo trång æn ®Þnh v× kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch canh t¸c lµ rÊt khã. N¨m 1987, n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n lµ 27 t¹/ha, n¨m 1997 lµ 40 t¹/ha t¨ng 48%. Trong ®ã, n¨ng suÊt lóa ë c¸c vïng s¶n xuÊt lóa g¹o chñ yÕu nh ®ång b»ng s«ng Hång, ®ång b»ng s«ng Cöu Long rÊt cao, ®¹t trung b×nh trªn 60 t¹/ha. Dù kiÕn, trong nh÷ng n¨m tíi khi d©n sè cña níc ta ngµy mét t¨ng trong khi diÖn tÝch canh t¸c lóa cã h¹n th× t¨ng n¨ng suÊt lµ viÖc rÊt quan träng, ®ãng vai trß chñ ®¹o gi÷ v÷ng an ninh l¬ng thùc vµ gãp phÇn xuÊt khÈu. KÕ ho¹ch ®Õn n¨m 2020, n¨ng suÊt lóa b×nh qu©n ph¶i ®¹t 59,4 t¹/ha. Do s¶n lîng lóa g¹o liªn tôc t¨ng cao h¬n tØ lÖ t¨ng d©n sè nªn l¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ngêi còng liªn tôc t¨ng. B¶ng 2: B×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi N¨m 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 L¬ng thùc / 325 372 349 359 361 372 387 398 408 411 ngêi (kg) % so s¸nh 100 115 108 111 112 115 120 123 126 127 Nguån: XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam - 10 n¨m nh×n l¹i - NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 7 (4/1999) trang 45 420 130 B¶ng trªn cho ta thÊy, b×nh qu©n l¬ng thùc ®Çu ngêi cña níc ta t¨ng kh¸ ®Òu ®Æn, duy chØ cã n¨m 1991 lµ ®ét biÕn. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2020 d©n sè níc ta lµ 105 triÖu ngêi, s¶n lîng l¬ng thùc quy thãc ®¹t 52,5 triÖu tÊn th× b×nh qu©n l¬ng thùc sÏ ®Ët 500 kg/ ngêi(1). Ngoµi s¶n lîng, trong s¶n xuÊt lóa g¹o, chóng ta còng ®Æc biÖt quan t©m ®Õn chÊt lîng; cã nh vËy míi ®¶m b¶o ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu vµ c¹nh tranh ®îc víi c¸c cêng quèc xuÊt khÈu kh¸c. §Ó ®¸p øng yªu cÇu t¨ng s¶n lîng vµ t¨ng chÊt lîng, nh÷ng n¨m qua c¸c nhµ khoa häc ®· kh«ng ngõng nghiªn cøu, c¶i (1): N«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ s¶n xuÊt l¬ng thùc ë ViÖt Nam - Vò Tuyªn Hoµng – T¹p chÝ Céng s¶n sè 22 (11/1998 ) trang 16 1): N«ng nghiÖp bÒn v÷ng vµ s¶n xuÊt l¬ng thùc ë ViÖt Nam - Vò Tuyªn Hoµng - T¹p chÝ Céng s¶n sè 22 (11/1998) trang 18 ( 7 tiÕn c¸c gièng lóa, nh»m t¹o ra nh÷ng gièng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao nhÊt. C¸c gièng ®· ®îc ®a vµo gieo trång cã thÓ kÓ ®Õn nh : IR64, OM1490, OM2031, VND95-20, MTL250, IR62032, P4, P6... Ngoµi gièng, c¸c biÖn ph¸p kÜ thuËt kh¸c còng kh«ng ngõng ®îc c¶i tiÕn nh kÜ thuËt gieo trång, qu¶n lÝ dÞch bÖnh, bãn ph©n theo b¶ng mµu l¸ lóa, tíi tiªu theo khoa häc, øng dông c¸c c«ng nghÖ sau thu ho¹ch nh: s¬ chÕ, b¶o qu¶n, dù tr÷. C«ng nghÖ ®¸nh bãng, xay x¸t g¹o xuÊt khÈu còng lu«n ®îc ®æi míi vÒ m¸y mãc thiÕt bÞ. Nhê ®ã, chÊt lîng g¹o ViÖt Nam ®· ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, cã uy tÝn trªn thÞ trêng xuÊt khÈu thÕ giíi. 2-T×nh h×nh s¶n xuÊt cµ phª: Cµ phª lµ c©y lÊy h¹t ®Ó chÕ biÕn lµm ®å uèng. Tõ n¨m 1930, cµ phª ®· ®îc du nhËp vµo níc ta vµ tá ra thÝch hîp víi sinh th¸i tõ vÜ tuyÕn 20 ®é B¾c trë vµo, ®Æc biÖt lµ thÝch hîp víi vïng ®Êt bazan ë T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. Cµ phª ë níc ta cã 3 gièng lµ cµ phª vèi (coffee Robusta), cµ phª mÝt (coffee Excelsa), cµ phª chÌ (coffee arabica). Trong 3 gièng chØ cã cµ phª vèi lµ thÝch hîp nhÊt (chiÕm 95%) víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i. Tuy nhiªn, do xuÊt xø ë c¸c vïng nói cao, nªn khi ®a xuèng c¸c thung lòng cã biªn ®é nhiÖt lín cµ phª vèi hay cã bÖnh rØ s¾t. Sau gi¶i phãng MiÒn Nam 1975, chóng ta chØ cã 11.400 ha, s¶n lîng 6800 tÊn nh©n. §Õn n¨m 1980, diÖn tÝch cµ phª t¨ng lªn 22.500 ha nhng s¶n lîng chØ ®¹t 8400 tÊn (do 1/2 diÖn tÝch míi trång). N¨m 1994, diÖn tÝch cµ phª lµ 123.000 ha, t¨ng so víi n¨m 1980 lµ 5,5 lÇn; s¶n lîng lµ 166.400tÊn, t¨ng 19,8 lÇn. N¨m 1997, diÖn tÝch cµ phª lµ 270.000 ha, t¨ng so víi n¨m 1994 lµ 2,19 lÇn; s¶n lîng lµ 400.300 tÊn, t¨ng so víi n¨m 1994 lµ 2,4 lÇn. N¨m 1998, diÖn tÝch cµ phª lµ 310.000 ha, t¨ng 1,14 lÇn so víi n¨m 1997; s¶n lîng lµ 430.000 tÊn, t¨ng 1,07 lÇn so víi n¨m 1997(B¶ng 3). B¶ng 3: DiÖn tÝch vµ s¶n lîng cµ phª mét sè n¨m N¨m DiÖn tÝch (1000ha) S¶n lîng (1000tÊn) 1975 11.4 6,8 1980 22,5 8,4 1994 123 166,4 1997 270 400,3 1998 310 430 Nguån: B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp - Bé Th¬ng m¹i (12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99 trang 9,10 Ta thÊy, tèc ®é t¨ng diÖn tÝch vµ t¨ng s¶n lîng cña cµ phª lµ cùc k× cao. V× thÞ trêng tiªu thô trong níc kh«ng lín (kho¶ng 5%/n¨m) nªn phÇn lín cµ phª s¶n xuÊt ra lµ ®Ó xuÊt khÈu. N¨ng suÊt cµ phª cña níc ta thuéc lo¹i cao nhÊt nh× 8 thÕ giíi. N¨m 1991 ®¹t 800 kg/ha trong khi n¨ng suÊt trung b×nh cña thÕ giíi chØ ®¹t 469 kg/ha. N¨m 1994 chØ sè t¬ng øng lµ 1353 kg/ha vµ 492 kg/ha. N¨m 1997 chØ sè t¬ng øng lµ 1666 kg/ha vµ 560 kg/ha. Nh vËy, trong 7 n¨m n¨ng suÊt cµ phª t¨ng lªn gÊp ®«i. Tuy n¨ng suÊt cµ phª cña ta rÊt cao nhng do kÜ thuËt canh t¸c vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn cßn l¹c hËu nªn chÊt lîng cµ phª xuÊt khÈu cßn cha cao mÆc dï chØ lµ xuÊt th« tøc lµ xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Cµ phª níc ta ®îc trång chñ yÕu ë T©y Nguyªn. Cã tíi 75% diÖn tÝch cµ phª tËp trung ë §¾c L¾c. Sè cßn l¹i ë S«ng BÐ, §ång Nai vµ L©m §ång (mçi n¬i chiÕm 6% diÖn tÝch) vµ 7% diÖn tÝch r¶i r¸c ë c¸c tØnh kh¸c (1). HiÖn nay, chóng ta cßn nhiÒu kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch canh t¸c vµ n©ng cao n¨ng suÊt c©y cµ phª. 3-T×nh h×nh s¶n xuÊt cao su: Cao su lµ mét lo¹i c©y ®îc trång lÊy mñ ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i s¶n phÈm cã chÊt cao su. ë níc ta, lo¹i c©y nµy ®îc trång chñ yÕu ë T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. DiÖn tÝch trång cao su n¨m 1975 míi chØ cã 75.200 ha th× n¨m 1998 con sè nµy ®· lµ 363.400 ha, t¨ng 4,83 lÇn so víi n¨m 1975(2). Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, c¸c c«ng ty cao su ®· më réng quy m« s¶n xuÊt, ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c¬ khÝ ho¸ cao, tiÕt kiÖm nhiªn liÖu vµ n¨ng lîng, gi¶m cêng ®é lao ®éng, b¶o ®¶m an toµn lao ®éng vµ vÖ sinh m«i trêng...NÕu tríc n¨m 1989, c¶ níc míi chØ cã 15 nhµ m¸y t¹i 10 c«ng ty,th× ®Õn cuèi n¨m 1999 ®· cã 30 nhµ m¸y t¹i 19 c«ng ty víi tæng c«ng suÊt thiÕt kÕ ®¹t tíi 225.000 tÊn/n¨m(3). DiÖn tÝch vµ s¶n lîng cao su tõ n¨m 1990 t¨ng lªn nhanh chãng. B¶ng 4: DiÖn tÝch vµ s¶n lîng cao su mét sè n¨m N¨m DiÖn tÝch (1000ha) S¶n lîng (1000tÊn) N¨ng suÊt(kg/ha) 1990 221,7 57,9 261 1993 242,5 96,9 399,5 1995 278,4 122,7 440,7 1997 329,4 180,7 548,5 1998 363,4 190 522,8 1): Thêi b¸o Kinh tÕ ViÖt Nam sè 31 (3/2001) (2): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nhgiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp- Bé Th¬ng m¹i (12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99 trang 22 2 (3): C«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su trªn ®êng héi nhËp- NguyÔn §¨ng KiÒu, NguyÔn H÷u TiÕn. T¹p chÝ Céng s¶n sè 18(9/2000) trang 50 ( 3 9 Nguån B¸o c¸o nghiªn cøu:Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam.T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp -Bé Th¬ng m¹i.(12/1999)-Dù ¸n VIE 95/024/A/01/99,trang 9,10,14 Qua b¶ng trªn, ta thÊy diÖn tÝch vµ s¶n lîng cao su t¨ng nhanh qua c¸c n¨m. N¨m 1990, diÖn tÝch trång cao su lµ 221.700 ha víi s¶n lîng ®¹t ë møc khiªm tèn 57,9 ngµn tÊn. N¨m 1993, diÖn tÝch lµ 242,5 ngµn ha, t¨ng so n¨m 1990 lµ 1,09 lÇn; s¶n lîng t¨ng lªn râ rÖt lµ 96,9 ngµn ha, t¨ng 1,67 lÇn so víi n¨m 1990. §Õn n¨m 1995, diÖn tÝch vµ s¶n lîng lµ 278,4 ngµn ha vµ 122,7 ngµn tÊn, t¨ng so víi n¨m 1993 t¬ng øng lµ 1,15 lÇn vµ 1,27 lÇn. N¨m 1997, diÖn tÝch vµ s¶n lîng t¨ng t¬ng øng lvíi n¨m 1995 lµ 1,18 lÇn vµ 1,47 lÇn; n¨m 1998 lµ 1,10 lÇn vµ 1,05 lÇn. Ta thÊy, n¨m 1997, s¶n lîng cao su t¨ng mét c¸ch ®ét biÕn so víi c¸c n¨m tríc. S¶n lîng cao su t¨ng trung b×nh kho¶ng 6,27%/n¨m, n¨ng suÊt ®¹t trung b×nh qua c¸c n¨m lµ 435 kg/ha. Tõ n¨m 1990 ®Õn n¨m 1999 s¶n lîng cao su ®· t¨ng lªn nhanh chãng ®¹t1050 ngµn tÊn (1). §©y lµ thµnh tùu ®¸ng tù hµo trong thêi gian qua ®èi víi ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su ViÖt Nam. 4- T×nh h×nh s¶n xuÊt thñy s¶n: Thñy s¶n lµ mét ngµnh rÊt cã lîi thÕ ë ViÖt Nam v× chóng ta cã ®êng bê biÓn dµi, däc theo chiÒu dµi cña ®Êt níc, nguån thñy s¶n l¹i rÊt phong phó vµ ®a d¹ng nªn rÊt thuËn lîi cho viÖc khai th¸c, nu«i trång vµ vËn chuyÓn. Trong 5 n¨m 1991-1995, tæng s¶n lîng thñy s¶n toµn ngµnh ®¹t 6,1 triÖu tÊn, t¨ng 32,4% so víi thêi k× 1986-1990; riªng n¨m 1995 ®¹t 1,58 triÖu tÊn so víi 969 ngµn tÊn n¨m 1991. S¶n lîng thñy s¶n xuÊt khÈu trong 5 n¨m ®ã ®¹t 1,35 triÖu tÊn, doanh thu 1944,3 triÖu USD, t¨ng 43,7% so víi 5 n¨m tríc ®ã; riªng n¨m 1995 xuÊt khÈu ®¹t 550 triÖu USD (1).N¨m 1995 so víi n¨m 1991, s¶n lîng thñy s¶n ®¸nh b¾t t¨ng 47,0%; s¶n lîng nu«i trång lµ 402.000 tÊn, t¨ng gÊp 2,39 lÇn n¨m 1991(168.000 tÊn)(2). S¶n lîng thñy s¶n n¨m 1998 ®¹t 1,7 triÖu tÊn, t¨ng kho¶ng 6% so víi n¨m 1997. S¶n lîng thñy s¶n nu«i trång n¨m 1998 ®¹t 450 ngµn tÊn, so víi 168 ngµn tÊn n¨m 1991 vµ 417 ngµn tÊn n¨m 1997(3). B¶ng 5: S¶n lîng nu«i trång thñy s¶n mét sè n¨m N¨m S¶n lîng (1000tÊn) % so s¸nh liªn hoµn 1991 168 100 1995 402 239 1997 417 103,7 1998 450 108 1999 2000 1): Thuû s¶n ViÖt Nam sau 18 n¨m ®æi míi 1980-1998. NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 20 (10/1998) trang 45. (1),(2): Thuû s¶n ViÖt Nam sau 18 n¨m ®æi míi 1980-1998. NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 20 (10/1998) trang 45 (3): Tæng quan kinh tÕ- x· héi n¨m 1998, triÓn väng n¨m 1999. NguyÔn Sinh. T¹p chÝ Céng s¶n sè 1 (1/1999) trang 8. (4): Kinh tÕ ThÕ giíi 1998-1999: §Æc ®iÓm vµ triÓn väng. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh tri quèc gia trang 260. (5): Thµnh tùu 15 n¨m ph¸t trtiÓn kinh tÕ-NguyÔn C¶nh Hng. T¹p chÝ Céng s¶n sè 1 (1/2001) trang 13. ( 1 10 Nguån: Thñy s¶n ViÖt Nam sau 18 n¨m ®æi míi (1980-1998)-NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 20 (10/1998) trang 45 N¨m 1998, xuÊt khÈu thñy s¶n ®¹t 850 triÖu USD, t¨ng 5% so víi n¨m 1997(4). N¨m 2000, ngµnh thñy s¶n ®· ®ãng gãp 25% vµo tæng kim ng¹ch, xuÊt khÈu ®¹t 1,4 tØ USD, gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995(5). §©y lµ mét th¾ng lîi to lín cña ngµnh thñy s¶n do cã sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt còng nh c¬ cÊu ®Çu t; c¬ cÊu mÆt hµng vµ c¬ së chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu còng chuyÓn biÕn theo híng ®a d¹ng ho¸ g¾n víi yªu cÇu cña thÞ truêng; nhiÒu c¬ së chÕ biÕn thñy s¶n xuÊt khÈu ®îc x©y dùng míi ë c¸c vïng s¶n xuÊt nguyªn liÖu nh Cµ Mau, An Giang thu hót hµng chôc ngh×n lao ®éng n«ng nghiÖp, gãp phÇn ph©n c«ng l¹i lao ®éng ë n«ng th«n. Nhµ níc khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn vµ kinh nghiÖm, mÆt kh¸c tËp trung vèn ng©n s¸ch, vèn tÝn dông u ®·i cho ngµnh thñy s¶n. 11 Ch¬ng II Thùc tr¹ng xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng n«ng thñy s¶n xuÊt khÈu I-C¸c thÞ trêng chÝnh vµ tiÒm n¨ng: 1-C¸c thÞ trêng chÝnh: VÒ thÞ trêng xuÊt khÈu, hiÖn nay ViÖt Nam ®ang xuÊt khÈu g¹o tíi trªn 50 níc vµ l·nh thæ(1) ë tÊt c¶ c¸c khu vùc nh ch©u ¸, ch©u ¢u, ch©u Phi, ch©u MÜ. Trong ®ã, thÞ trêng ch©u ¸, ch©u Phi chiÕm 70-90%(2) lîng g¹o xuÊt khÈu hµng n¨m. Sè cßn l¹i lµ thÞ trêng ch©u ¢u, ch©u MÜ. C¸c níc nhËp khÈu g¹o chÝnh cña ViÖt Nam ë ch©u ¸ cã thÓ kÓ ®Õn lµ Ind«nªxia, Philippin, Singapore, c¸c níc vïng Trung §«ng. ë ch©u Phi cã Angiªri, Nigiªria, Tuynidi, C«ngg«, £ti«pia, Nam Phi, Libi. ë ch©u ¢u th× chñ yÕu lµ Nga vµ §«ng ¢u. ë ch©u MØ th× chñ yÕu lµ khu vùc MØ latinh. ThÞ trêng Ch©u ¸, Ch©u Phi rÊt dÔ tÝnh, kh«ng ®ßi hái chÊt lîng thËt cao, chØ cÇn gi¸ rÎ nªn rÊt phï hîp víi g¹o ViÖt Nam. Hai n¨m gÇn ®©y vµ c¸c n¨m tíi, thÞ trêng lóa g¹o thÕ giíi còng nh thÞ trêng cña ViÖt Nam gÆp nhiÒu biÕn ®éng theo c¶ 2 chiÒu híng tÝch cùc vµ tiªu cùc. N¨m 1999 vµ n¨m 2000, lò lôt, h¹n h¸n x¶y ra ë nhiÒu n¬i khiÕn cho c¸c níc vèn xuÊt khÈu g¹o bÞ gi¶m s¶n lîng m¹nh, kh¶ n¨ng xuÊt khÈu h¹n chÕ; cßn c¸c níc vèn ®· nhËp khÈu g¹o th× l¹i cµng ph¶i nhËp nhiÒu h¬n. §iÓn h×nh lµ ch©u Phi, Trung §«ng vµ MÜ latinh võa qua gÆp h¹n h¸n nÆng vµ t×nh h×nh chÝnh trÞ rÊt bÊt æn nªn trong nh÷ng n¨m tíi hä sÏ ph¶i nhËp thªm nhiÒu. Ngîc l¹i, nh÷ng níc tríc ®©y vÉn nhËp khÈu lín g¹o cña ViÖt Nam ë ch©u ¸ lµ Ind«nexia, Philippin, B¨ngla®Ðt sÏ gi¶m nhu cÇu trong nh÷ng n¨m tíi. Theo c¬ quan hËu cÇn quèc gia Ind«nexia, mét vµi n¨m tíi níc nµy chØ nhËp kho¶ng 1,8-2 triÖu tÊn g¹o thay v× 3-3,5 triÖu tÊn nh tríc. Cßn Philippin còng chØ nhËp 0,5-0,8 triÖu tÊn, gi¶m 0,5-0,7 triÖu tÊn(1). Së dÜ nh vËy lµ v× cã sù c¹nh tranh gi÷a g¹o cña Th¸i Lan, Trung Quèc vµ gÇn ®©y lµ Campuchia víi ViÖt Nam vÒ chÊt lîng, gi¸ c¶ vµ thñ tôc. §©y lµ mét nguy c¬ rÊt lín ®èi víi xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. Nh×n chung, trªn thÞ trêng chÝnh cña chóng ta, kh¶ n¨ng ph¸t triÓn lµ rÊt cã h¹n bëi v× nh trªn ®· nãi mét sè níc nhËp khÈu lín ®· dÇn ®i vµo æn ®Þnh 1): XuÊt khÈu g¹o n¨m 2000, thêi c¬ -th¸ch thøc- gi¶i ph¸p. NguyÔn C¶nh Hng T¹p chÝ Céng s¶n sè 8(4/2000) trang 41 (2): N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu ë níc ta -NguyÔn §×nh Long-T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 ( 1): XuÊt khÈu g¹o n¨m 2000, thêi c¬ -th¸ch thøc- gi¶i ph¸p. NguyÔn C¶nh Hng T¹p chÝ Céng s¶n sè 8(4/2000) trang 41 ( 1 12 kinh tÕ, chÝnh trÞ, do vËy nhu cÇu nhËp khÈu g¹o cña hä gi¶m. ë ch©u Phi, Trung §«ng vµ MÜ latinh nhu cÇu nhËp khÈu cã t¨ng, song thÞ trêng ë ®©y cßn nhá bÐ, h¬n n÷a chóng ta l¹i cã nhiÒu ®èi thñ c¹nh tranh, do vËy tØ träng g¹o xuÊt sang khu vùc nµy cña chóng ta sÏ gi¶m ®i vµ thay vµo ®ã tØ träng xuÊt sang mét sè thÞ trêng tiÒm n¨ng míi më sÏ ngµy mét t¨ng lªn trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o. Môc tiªu cña chóng ta lµ cè g¾ng gi÷ v÷ng thÞ trêng truyÒn thèng, t¨ng cêng, x©m nhËp vµ më réng c¸c thÞ trêng míi. §èi víi mÆt hµng cµ phª, hiÖn nay, chóng ta ®· xuÊt khÈu tíi h¬n 40 níc vµ l·nh thæ, trong ®ã chñ yÕu xuÊt sang EU, B¾c MÜ, NhËt, Singapore. Chñng lo¹i cµ phª xuÊt khÈu cña chóng ta rÊt nghÌo nµn, chñ yÕu lµ cµ phª h¹t; cho nªn chóng ta thêng xuÊt sang c¸c níc ph¸t triÓn cã nÒn c«ng nghiÖp chÕ biÕn, ®Ó hä s¶n xuÊt ra cµ phª tinh chÕ. ThÞ trêng cµ phª lµ mét thÞ trêng cùc k× bÊt æn, lu«n cã nh÷ng biÕn ®éng rÊt lín, g©y khã kh¨n cho c¸c níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu cµ phª nh©n. Cã n¨m nh niªn vô 1998-1999, gi¸ cµ phª lªn rÊt cao kho¶ng 9001200 USD/tÊn; nhng n¨m 1999-2000 gi¸ sôt ®i h¬n mét nöa chØ cßn kho¶ng 400-550 USD/tÊn. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, cã n¨m c¸c níc nhËp khÈu cµ phª nh©n nhiÒu, cã n¨m hä nhËp Ýt. Trong nh÷ng n¨m tíi, thÞ trêng chÝnh cña chóng ta vÉn lµ EU, B¾c MÜ, NhËt, vµ Singapore. Cµ phª cña chóng ta chÊt lîng t¬ng ®èi tèt mµ gi¸ l¹i rÎ nªn vÉn cã søc c¹nh tranh trªn c¸c thÞ trêng nµy. §èi víi mÆt hµng cao su, thÞ trêng xuÊt khÈu chñ yÕu cña chóng ta tríc ®©y lµ Liªn X«, kho¶ng 80% s¶n lîng cao su cña ViÖt Nam. Song nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thÞ trêng nµy kh«ng nh÷ng kh«ng ®îc më réng mµ cßn bÞ thu hÑp. HiÖn nay, ta chñ yÕu xuÊt khÈu cao su sang Trung Quèc, chiÕm 70% s¶n lîng. Nhng do xuÊt qua tiÓu ng¹ch nªn thêng xuyªn bÞ Ðp gi¸, nhu cÇu mÆt hµng kh«ng æn ®Þnh, t×nh tr¹ng ø ®äng s¶n phÈm thêng xuyªn x¶y ra; xuÊt khÈu sang ch©u ¢u vµ Mü chØ ®¹t 10% s¶n lîng(1); cßn tiªu thô trong níc th× thËt Ýt ái chØ kho¶ng 20%. N¨m 2000, ta ®· khai th¸c 213.000 tÊn vµ xuÊt khÈu sang Nga 400 tÊn víi gi¸ lµ 670 USD/tÊn t¨ng 30-40 USD/tÊn so víi n¨m tríc(2). ChÊt lîng cao su cña chóng ta tèt, nhng kh«ng phï hîp víi nhu cÇu cña thÕ giíi nªn chØ xuÊt ®îc sang Trung Quèc lµ chñ yÕu. §èi víi mÆt hµng thñy s¶n, thÞ trêng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam lµ EU chiÕm kho¶ng 60%. §©y lµ b¹n hµng xuÊt khÈu thñy s¶n thêng xuyªn cña (1): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp. Bé Th¬ng m¹i(12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/1999 trang 24 (2): Thêi b¸o kinh tÕ ViÖ Nam sè 146 (6/12/2000) 1 13 ViÖt Nam tõ nhiÒu n¨m qua. Khu vùc nµy tuy d©n sè kh«ng lín nhng sè lîng hµng thñy s¶n tiªu thô nhiÒu. TÝnh ®Õn n¨m 1998, c¶ níc ®· cã 27 doanh nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ®îc xÕp vµo danh s¸ch c¸c ®¬n vÞ ®ñ tiªu chuÈn xuÊt khÈu s¶n phÈm sang thÞ trêng ch©u ¢u. Ngoµi ra, ta cßn xuÊt khÈu thñy s¶n sang NhËt B¶n, chiÕm kho¶ng 20% s¶n lîng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. §©y lµ mét thÞ trêng rÊt khã tÝnh, ®ßi hái chÊt lîng s¶n phÈm cao. Nhng lµ thÞ trêng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ta tõ l©u. NhËt B¶n còng lµ mét cêng quèc vÒ ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n, víi c¸c ph¬ng tiÖn kü thuËt rÊt hiÖn ®¹i nhng gi¸ thµnh l¹i cao h¬n so víi nhËp khÈu thñy s¶n tõ ViÖt Nam, h¬n n÷a chñng lo¹i thñy h¶i s¶n cña ta l¹i rÊt ®a d¹ng, phong phó. Ngoµi EU vµ NhËt ra, Singapore còng lµ thÞ trêng xuÊt khÈu thñy s¶n chñ yÕu cña ta. 2-ThÞ trêng tiÒm n¨ng: Ngoµi thÞ trêng chÝnh ë ch©u ¸, ch©u Phi, hiÖn nay g¹o ViÖt Nam ®· vµ ®ang xuÊt sang c¸c thÞ trêng míi nh EU, B¾c MÜ, NhËt, Hµn Quèc. §©y lµ c¸c thÞ trêng rÊt khã tÝnh nhng cã tiÒm n¨ng lín v× nh÷ng níc nµy cã nÒn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, n«ng nghiÖp ngµy cµng kh«ng ®¸p øng ®ñ nhu cÇu tiªu dïng cña nh©n d©n. Së dÜ nh vËy v× phÇn lín diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ lÊn chiÕm ®Ó sö dông vµo viÖc x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, trung t©m th¬ng m¹i, khu vui ch¬i gi¶i trÝ vµ khu d©n c. Cïng víi qu¸ tr×nh ®ã lµ viÖc mét bé phËn d©n c t¸ch ra khái lao ®éng n«ng nghiÖp ®Ó tham gia vµo lùc lîng lao ®éng phi n«ng nghiÖp. Do vËy, s¶n lîng t¨ng thªm do ¸p dông khoa häc kÜ thuËt kh«ng bï ®îc s¶n lîng mÊt ®i do thiÕu ®Êt canh t¸c vµ thiÕu lao ®éng n«ng nghiÖp. Thªm vµo ®ã, quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam víi EU, NhËt, Hµn Quèc ®Æc biÖt lµ MÜ ngµy cµng cã bíc ph¸t triÓn míi. Riªng víi EU vµ NhËt, ViÖt Nam ®· ®îc hëng quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN), do vËy gi¸ g¹o nhËp vµo c¸c níc nµy sÏ gi¶m ®i. MÆt kh¸c, chÊt lîng g¹o cña chóng ta kh«ng ngõng ®îc c¶i thiÖn do thµnh qu¶ cña viÖc øng dông khoa häc vµo n«ng nghiÖp, do ®ã ngµy cµng ®îc c¸c kh¸ch hµng tin cËy vµ trô v÷ng ®îc trªn thÞ trêng nµy. §èi víi cµ phª, thÞ trêng tiÒm n¨ng cã thÓ kÓ ®Õn lµ Trung Quèc, Hµn Quèc, Th¸i Lan, Nga vµ §«ng ¢u. Nh÷ng níc nµy hµng n¨m vÉn nhËp cµ phª cña ta, song sè lîng rÊt khiªm tèn, cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng vèn cã cña ta vµ b¹n. Do vËy, trong nh÷ng n¨m tíi, môc tiªu cña chóng ta lµ ®Èy m¹nh c¹nh tranh nh»m n©ng cao kim ng¹ch xuÊt khÈu sang c¸c thÞ trêng nµy, kh¼ng ®Þnh uy tÝn 14 vµ chÊt lîng cña cµ phª ViÖt Nam. Tuy nhiªn , chóng ta còng cÇn ®Ò phßng c¸c biÕn ®éng cã thÓ x¶y ra v× thÞ trêng cµ phª thêng kh«ng æn ®Þnh. §èi víi cao su, thÞ trêng néi ®Þa tiªu thô 20%-30% s¶n lîng cao su. Tuy nhiªn, thÞ trêng nµy cã tiÒm n¨ng lín v× níc ta lµ níc ®ang ph¸t triÓn nªn cã nhu cÇu khèi lîng cao su thiªn nhiªn lín trong t¬ng lai. Nh÷ng ngµnh tiªu thô cao su lín nhÊt lµ ngµnh c«ng nghiÖp « t«, xe m¸y vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hçn hîp s¶n xuÊt c¸c ®å cao su gia dông vµ c¸c s¶n phÈm cao su kh¸c nh tÊm tr¶i sµn, g¨ng tay y tÕ,...S¶n lîng tiªu thô néi ®Þa dù kiÕn t¨ng kho¶ng 35%-40% trong nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû 21(1). Ngoµi ra, ta cßn xuÊt khÈu cao su sang ch©u ¢u vµ Mü, hai thÞ trêng nµy chiÕm kho¶ng 10% doanh sè xuÊt khÈu. Trong t¬ng lai, ViÖt Nam cã thÓ sÏ thu ®îc nh÷ng lîi thÕ lín v× Trung Quèc lµ níc tiªu thô cao su thiªn nhiªn lín nhÊt. Møc tiªu thô cao su cña Trung Quèc t¨ng trªn 7,5%/n¨m. §èi víi thñy s¶n, thÞ trêng tiÒm n¨ng cña ta trong t¬ng lai sÏ lµ B¾c Mü, §«ng ¢u vµ Trung §«ng. Tõ sau khi kÝ HiÖp ®Þnh Th¬ng m¹i ViÖt-Mü, trao ®æi bu«n b¸n gi÷a hai níc t¨ng m¹nh. Dù b¸o ®Õn n¨m 2005 thÞ trêng nµy sÏ chiÕm kho¶ng trªn 20% s¶n lîng xuÊt khÈu thñy s¶n cña ViÖt Nam(2). §èi víi §«ng ¢u th× tõ n¨m 1990 trë vÒ tríc lµ b¹n hµng truyÒn thèng cña ViÖt Nam. Sau cuéc khñng ho¶ng vÒ kinh tÕ, khu vùc nµy trë nªn kiÖt quÖ, nhng nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nÒn kinh tÕ ë khu vùc nµy ®· ®îc kh«i phôc vµ cã bíc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, chÊt lîng cuéc sèng ®îc c¶i thiÖn, cïng víi nã lµ nhu cÇu vÒ thñy s¶n còng t¨ng lªn. Trong t¬ng lai ®©y sÏ lµ thÞ trêng xuÊt khÈu lín cña ViÖt Nam. §èi víi Trung §«ng, th× ®©y lµ mét khu vùc giÇu cã trªn thÕ giíi, nhng l¹i hay cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, nÒn kinh tÕ bÞ ¶nh hëng mµ nguån thñy h¶i s¶n l¹i Ýt ái nªn ®©y sÏ lµ thÞ trêng xuÊt khÈu thñy s¶n lín cña ta trong nh÷ng n¨m tíi. II-Nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n trong qu¸ tr×nh xuÊt khÈu: 1-Thµnh tùu: a-G¹o: N¨m 1989, níc ta chÝnh thøc tham gia vµo thÞ trêng xuÊt khÈu lóa g¹o thÕ giíi víi sè lîng xuÊt khÈu lµ 1,42 triÖu tÊn, thu vÒ 290 triÖu USD, gi¸ b×nh qu©n 204 USD/tÊn. Tuy s¶n lîng g¹o xuÊt khÈu cha nhiÒu, gi¸ cßn thÊp, chÊt lîng g¹o (1): B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam. T¸c ®éng cña HiÖp ®Þnh WTO vÒ n«ng nghiÖp. Bé Th¬ng m¹i(12/1999). Dù ¸n VIE 95/024/A/01/1999 trang 23 (2): Kinh tÕ ThÕ Giíi 1998-1999: §Æc ®iÓm vµ triÓn väng. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia, trang 260. 1 15 cha phï hîp víi thÞ hiÕu cña thÞ trêng thÕ giíi nhng ®èi víi níc ta, kÕt qu¶ ®ã ®¸nh dÊu sù sang trang cña s¶n xuÊt lóa g¹o tõ tù cÊp tù tóc sang kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi xuÊt khÈu. Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, g¹o níc ta lu«n cã mÆt trªn thÞ trêng thÕ giíi víi sè lîng vµ chÊt lîng ngµy cµng cao (duy cã n¨m 2000 do thÞ trêng biÕn ®éng nªn xuÊt khÈu bÞ gi¶m). B¶ng 6 - T×nh h×nh xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam N¨m Sè lîng (triÖu tÊn) Gi¸ trÞ (tû USD) Gi¸ b×nh qu©n (USD) 89 1,42 0,29 204 90 1,63 0,31 188 91 1,1 0,24 227 92 2,0 0,42 215 93 1,72 0,37 210 94 2,0 0,43 214 95 2,1 0,53 258 96 3,1 0,87 285 97 3,7 0,9 242 98 3,8 1,1 269 99 4,6 1,03 228 00 3,5 0,7 200 Nguån; XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam - 10 n¨m nh×n l¹i - NguyÔn Sinh Cóc T¹p chÝ Céng s¶n - sè 7 (4/1999) trang 47 Qua b¶ng trªn, ta thÊy mÆc dï sè lîng g¹o xuÊt khÈu mét sè n¨m cã biÕn ®éng song xu híng chÝnh vÉn lµ t¨ng lªn. Trong 12 n¨m, níc ta ®· cung cÊp cho thÞ trêng thÕ giíi h¬n 30,3 triÖu tÊn g¹o, b×nh qu©n 2,53 triÖu tÊn/n¨m; thu vÒ 7 tØ 158 triÖu USD, b×nh qu©n 596,5 triÖu USD/n¨m, mét con sè rÊt ®¸ng tù hµo mµ tríc ®æi míi chØ lµ m¬ íc. XuÊt khÈu g¹o hµng n¨m chiÕm tØ träng trung b×nh kho¶ng 11% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu, 3,3% GDP. Tõ n¨m 1997 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· vît MÜ ®Ó ®øng thø 2 sau Th¸i Lan vÒ xuÊt khÈu g¹o. §iÓm næi bËt cña níc ta trong xuÊt khÈu g¹o h¬n 10 n¨m qua lµ tÝnh æn ®Þnh cao so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh. Theo ®¸nh gi¸ cña FAO (Tæ chøc l¬ng thùc vµ n«ng nghiÖp thÕ giíi), ë ch©u ¸ ngoµi Th¸i Lan cßn cã 3 níc kh¸c cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi ViÖt Nam trong xuÊt khÈu g¹o lµ Ên §é, Pakistan vµ Trung Quèc. Song12 n¨m qua, s¶n lîng g¹o xuÊt khÈu cña 3 níc nµy ®Òu kh«ng æn ®Þnh: Ên §é cã n¨m xuÊt khÈu 5 triÖu tÊn g¹o (1995) vît lªn ®øng vÞ trÝ thø 2 sau Th¸i Lan, nhng c¸c n¨m kh¸c l¹i rÊt thÊp, phæ biÕn díi 1 triÖu tÊn (1993 lµ 767.000 tÊn,1994 lµ 890.000 tÊn, n¨m 1997lµ díi 2 triÖu tÊn). Pakistan n¨m cao nhÊt lµ 1,8 triÖu tÊn (1995), c¸c n¨m kh¸c díi 1 triÖu tÊn. Trung Quèc n¨m cao nhÊt lµ 1,6 triÖu tÊn, c¸c n¨m kh¸c còng phæ biÕn ë møc 1 triÖu tÊn(1). Bªn c¹nh sù t¨ng tiÕn vÒ sè lîng, sù tiÕn bé vÒ chñng lo¹i vµ chÊt lîng lµ thùc tÕ vµ rÊt ®¸ng tù hµo. Trong nh÷ng n¨m ®Çu xuÊt khÈu g¹o, tØ lÖ g¹o chÊt lîng trung b×nh, tØ lÖ tÊm cao trªn 25% chiÕm 80-90% nªn søc c¹nh tranh kÐm, gi¸ c¶ thÊp (B¶ng 6). Tõ n¨m 1995 trë l¹i ®©y, chÊt lîng vµ chñng lo¹i ®îc c¶i thiÖn nhiÒu. G¹o cã chÊt lîng cao (h¹t dµi, Ýt b¹c bông), tØ lÖ tÊm thÊp (tõ 510%) chiÕm kho¶ng 70% lîng g¹o xuÊt khÈu vµ cã xu híng t¨ng lªn; cßn g¹o cã (1),(2): XuÊt khÈu g¹o ë ViÖt Nam -10 n¨m nh×n l¹i - NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 7 (4/1999) trang 44, 46 16 chÊt lîng trung b×nh (h¹t trßn, b¹c bông), tØ lÖ tÊm cao (trªn 10%) chiÕm tØ träng nhá vµ cã xu híng gi¶m dÇn. Gi¸ g¹o ViÖt Nam còng t¨ng dÇn cïng víi xu híng t¨ng cña chÊt lîng g¹o vµ quan hÖ cung cÇu cña thÞ trêng lóa g¹o thÕ giíi. Gi¸ g¹o xuÊt khÈu b×nh qu©n 4 n¨m (1995-1998) lµ 269USD/tÊn, t¨ng 61 USD/tÊn so víi gi¸ b×nh qu©n 6 n¨m vÒ tríc ®ã (1989-1994). §iÒu ®¸ng chó ý lµ kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ g¹o ViÖt Nam vµ Th¸i Lan ®· bÞ thu hÑp dÇn tõ 40-55 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1989-1994 xuèng cßn 20-25 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1995-2000(2) ViÖc ViÖt Nam tõ mét níc nhËp khÈu l¬ng thùc trë thµnh mét cêng quèc xuÊt khÈu g¹o cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ níc ta. XÐt vÒ gi¸ trÞ ngo¹i tÖ m¹nh thu ®ù¬c, xuÊt khÈu g¹o ®øng thø hai sau dÇu th«, song xÐt vÒ tÝnh chÊt s¶n phÈm th× g¹o cã nhiÒu ®iÓm tréi h¬n dÇu th«. Thø nhÊt, g¹o xuÊt khÈu lµ phÇn ®Ó dµnh ra ®îc sau khi ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ an ninh l¬ng thùc; cßn dÇu th« ph¶i xuÊt toµn bé. Thø hai, g¹o xuÊt khÈu lµ s¶n phÈm 100% ViÖt Nam, cßn dÇu th« lµ s¶n phÈm liªn doanh. Thø ba, dÇu lµ s¶n phÈm khai th¸c tõ tµi nguyªn thiªn nhiªn, cµng khai th¸c cµng c¹n kiÖt; trong khi g¹o lµ s¶n phÈm cña trång trät, cµng xuÊt khÈu cµng kÝch thÝch th©m canh, t¨ng vô n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt lîng c©y trång. Thø t, hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi-quèc phßng-an ninh vµ m«i trêng cña s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cao h¬n nhiÒu so víi bÊt k× mÆt hµng xuÊt khÈu nµo cña níc ta. b-Cµ phª: HiÖn nay, cµ phª ®· trë thµnh mÆt hµng mòi nhän trong chiÕn lîc hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Cµ phª ®øng trong sè mêi mÆt hµng (Top ten) cã kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nhÊt cña ViÖt Nam (xÊp xØ 500-1000 triÖu USD). B¶ng 7: T×nh h×nh xuÊt khÈu cµ phª mét sè n¨m ChØ tiªu Sè lîng Gi¸ trÞ Gi¸ / tÊn §¬n vÞ 1000 tÊn TriÖu USD USD 1991 89,6 74 825,9 1993 122,7 111 904,6 1995 248,1 305 1230 1997 389 490 1259,6 1998 382 594 1555 2000 686 378 550 B¸o c¸o nghiªn cøu: Tæng quan vÒ ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam - Bé Th¬ng m¹i trang 13,14 Qua b¶ng trªn, ta thÊy sè lîng cµ phª xuÊt khÈu liªn tôc t¨ng qua c¸c n¨m: n¨m 1998 sè lîng xuÊt khÈu ®¹t 382.000 tÊn nhiÒu h¬n n¨m 1991 lµ 292,4 tÊn, tØ lÖ t¨ng lµ 326,34% tøc lµ gÇn gÊp 3,3 lÇn; t¬ng øng víi sù gia t¨ng sè lîng lµ sù gia t¨ng vÒ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu. N¨m 1998, gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®¹t 594 triÖu USD, t¨ng so víi n¨m 1991 lµ 520 triÖu USD, gÊp h¬n 8 lÇn. Víi kÕt 17 qu¶ trªn, ViÖt Nam ®· trë thµnh níc xuÊt khÈu cµ phª lín thø 3 trªn thÕ giíi sau Braxin vµ C«l«mbia. S¶n xuÊt cµ phª ph¸t triÓn ®· t¹o ra sù thay ®æi to lín trong c¬ cÊu kinh tÕ vµ ®êi sèng cña ®ång bµo vïng T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé. NÕu nh tríc ®©y khi c©y cµ phª cha ph¸t triÓn th× ®ång bµo ë ®©y chñ yÕu ®éc canh c©y lóa trªn m¶nh ®Êt kh«ng thÝch hîp cho viÖc trång lóa do vËy ®êi sèng rÊt thiÐu thèn, bÊp bªnh. HiÖn nay, nhê chÝnh s¸ch giao ®Êt cña nhµ níc mµ nhiÒu hé ®· ®i vµo chuyªn canh c©y cµ phª vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ rÊt cao, ®êi sèng kh¸ gi¶ h¼n lªn. C¸c trang tr¹i cµ phª còng lµ n¬i thu hót ®îc nhiÒu lao ®éng, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm cho ngêi ®Þa ph¬ng vµ ngêi ë vïng kh¸c ®Õn. Do kim ng¹ch xuÊt khÈu cµ phª mÊy n¨m gÇn ®©y t¨ng liªn tôc (b×nh qu©n 20%/n¨m), cã n¨m ®¹t gÇn 600 triÖu USD mµ cµ phª ®· ®îc chÝnh phñ ta xÕp vµo 3 nhãm hµng mòi nhän (cµ phª, thuû s¶n, ®iÖn tö) cÇn ®îc quan t©m chó ý(1). c-Cao su: Nhê tÝch cùc ®æi míi kü thuËt, c«ng nghÖ chÕ biÕn, n©ng cao tay nghÒ c«ng nh©n mµ viÖc chuyÓn híng sang s¶n xuÊt cao su ®Þnh chuÈn (SVR) ®· thµnh c«ng. NÕu n¨m 1987, c¸c c«ng ty cao su ®· s¶n xuÊt ®îc 75,9% mñ khèi cao su ®Þnh chuÈn; 3,5% mñ ly t©m (mñ kem); 13,5% mñ tê (ICR,RSS); 2,9% mñ creve vµ 4,4% cao su tinh sÐt th× ®Õn n¨m 1996 c¬ cÊu nµy d· cã nhiÒu thay ®æi, tû lÖ t¬ng øng lµ 94,4%; 3,0%; 1,4% vµ 0,2%; n¨m 1999lµ 94,4%; 2,4%; 0,9% vµ 0,5%(2). TÝnh chung giai ®o¹n 1976-1980, s¶n lîng cao su chÕ biÕn ®¹t 190.000 tÊn, giai ®o¹n 1981-1990 ®¹t 488.000 tÊn; giai ®o¹n 1990-1999 s¶n lîng cao su ®· t¨ng lªn nhanh chãng ®¹t 1050 ngµn tÊn, nh vËy lµ ®· t¨ng gÊp 2,3 lÇn so víi 10 n¨m tríc vµ gÊp 5,5 lÇn so víi 5 n¨m sau gi¶i phãng(3) . Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n lîng cao su ®· t¨ng ®¸ng kÓ víi tèc ®é 6,27% mçi n¨m. ChÊt lîng cao su cña chóng ta rÊt tèt ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. Ngµnh cao su ®· ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu tiªu dïng trong níc vµ cßn d thõa ®Ó xuÊt khÈu gãp phÇn lµm t¨ng tæng gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. d-Thñy s¶n: Thùc hiÖn ph¬ng ch©m ®¸nh b¾t xa bê, hµng ngµn tµu ®¸nh c¸ thuéc ®ñ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· tÊp nËp ra kh¬i ®Õn c¸c ng trêng míi cã nhiÒu t«m c¸ h¬n. S¸u th¸ng ®Çu n¨m 1998, s¶n lîng thñy s¶n ®¹t trªn 800.000 tÊn, t¨ng 2,5% so víi cïng kú n¨m tríc. N¨m 1990, xuÊt khÈu ®¹t 205 triÖu USD, n¨m 1997 ®¹t 1): N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña níc ta - NguyÔn §×nh Long – T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 3(2),(3): C«ng nghiÖp chÕ biÕn cao su trªn ®êng héi nhËp. NguyÔn §¨ng KiÒu, NguyÔn H÷u TiÕn. T¹p chÝ Céng s¶n sè 18 (9/2000) ( 18 776 triÖu USD(1). N¨m 1998, xuÊt khÈu ®¹t 850 triÖu USD, t¨ng 5% so víi n¨m 1997(2). N¨m 2000 ®¹t 1,4 tû USD, gÊp 2,5 lÇn n¨m 1995 (3). Hµng thñy s¶n cña ViÖt Nam hiÖn nay ®· ®îc c«ng nhËn n»m trong danh s¸ch nhãm I c¸c níc xuÊt khÈu thñy san vµo thÞ trêng EU sau khi ®· vît qua cuéc kiÓm tra chÊt lîng cña c¬ quan thùc phÈm Mü. Sù ph¸t triÓn vµ t¨ng trëng cña ngµnh thñy s¶n trong nh÷ng n¨m ®æi míi kh«ng chØ t¹o ra thÕ vµ lùc míi cho ngµnh mµ cßn gãp phÇn quan träng trong viÖc ph©n c«ng l¹i lao ®éng x· héi, chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh CNH-H§H ®Êt níc. Tõ ®ã kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña ngµnh thñy s¶n trong nÒn kinh tÕ níc ta mét c¸ch râ rµng h¬n. 2-Khã kh¨n-th¸ch thøc: a-G¹o: Trªn thÞ trêng lóa g¹o thÕ giíi hiÖn nay, mÆc dï níc ta xÕp thø 2 vÒ sè lîng g¹o xuÊt khÈu sau Th¸i Lan; song trªn thùc tÕ ngoµi Th¸i Lan ra, chóng ta cßn vÊp ph¶i sù c¹nh tranh tõ rÊt nhiÒu níc nh: MÜ, Ên §é, Pakistan, Trung Quèc vµ gÇn ®©y lµ Campuchia. Nh÷ng níc nµy ®· lµm ¶nh hëng ®Õn xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. So víi Th¸i Lan, s¶n lîng g¹o cña ta xÊp xØ víi s¶n lîng g¹o cña hä, song do d©n sè ®«ng h¬n nªn xuÊt khÈu g¹o cña ta vÉn cha b»ng ®îc (Th¸i Lan xuÊt kho¶ng 6 triÖu tÊn/n¨m) mÆc dÇu n¨ng suÊt lóa cña ta cao h¬n h¼n cña Th¸i Lan. VÒ chÊt lîng, nãi chung chÊt lîng g¹o cña ViÖt Nam cßn thÊp thÓ hiÖn ë chç ®é tr¾ng kh«ng ®Òu, tØ lÖ tÊm, tØ lÖ b¹c bông cßn cao; cã h¹t vµng, ®é bãng cßn kÐm. Ngoµi ra, cßn mét sè yÕu tè th¬ng m¹i kh¸c ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng g¹o xuÊt khÈu nh mÉu m· bao b× ®ãng gãi. VÒ gi¸, gi¸ g¹o cña ta lu«n thÊp h¬n gi¸ g¹o cña Th¸i Lan, Ên §é, Pakistan kÓ c¶ Trung Quèc. B¶ng 8:So s¸nh gi¸ g¹o cïng phÈm cÊp gi÷a ViÖt Nam vµ Th¸i Lan Thêi gian 1995 Lo¹i g¹o 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm Gi¸ g¹o ViÖt Nam USD / tÊn Gi¸ b×nh qu©n FOB 262 Gi¸ g¹o Th¸i Lan USD/tÊn 352 328 306 1): Thuû sn¶ ViÖt Nam sau 18 n¨m ®æi míi 1980-1998. NguyÔn Sinh Cóc. T¹p chÝ Céng s¶n sè 20 (10/1998) trang 47. (2): Kinh tÕ ThÕ Giíi 1998-1999: §Æc ®iÓm vµ triÓn väng.Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia trang 260. (3): Thµnh tùu 15 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ. NguyÔn C¶nh Hng. T¹p chÝ Céng s¶n sè 1 (1/2001) trang 13 ( 19 1996 1997 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm 100%B(=5% tÊm) 15% tÊm 35% tÊm Gi¸ b×nh qu©n FOB 284 249,5 243 222 382 364 330 262 240 211,7 Nguån: N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña níc ta NguyÔn §×nh Long . T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 54 MÆc dï, mÊy n¨m gÇn ®©y kho¶ng c¸ch vÒ gi¸ ®· ®îc thu hÑp song kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngang ngöa víi Th¸i Lan vÒ gi¸ lµ cã thÓ x¶y ra. §iÒu nµy hoµn toµn phô thuéc vµo chÊt lîng g¹o cña ta. NÕu chÊt lîng g¹o cña ta còng t¬ng ®¬ng víi g¹o Th¸i Lan th× lóc ®ã gi¸ g¹o cña Th¸i Lan ph¶i theo gi¸ g¹o cña ViÖt Nam bëi v× chi phÝ s¶n xuÊt lóa cña ViÖt Nam rÎ h¬n cña Th¸i Lan. ¦íc tÝnh chi phÝ s¶n xuÊt lóa ë ViÖt Nam b×nh qu©n vµo kho¶ng 85-97 USD/tÊn cßn Th¸i Lan lµ 105-125 USD/tÊn. B¶ng 9: So s¸nh mét sè nhiªn liÖu chÝnh cho s¶n xuÊt lóa VËt t chÝnh ViÖt Nam Th¸i Lan X¨ng (lit) 0,35 USD = 2,4 kg thãc 0,4 USD = 2,7 kg thãc DÇu DO (lit) 0,26 USD = 1,8 kg thãc 0,3 USD = 2 kg thãc §iÖn (1kw/h) 0,064 USD = 0,5 kg thãc 0,12 USD = 0,65 kg thãc Nguån: N©ng cao søc c¹nh tranh hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu cña níc ta NguyÔn §×nh Long . T¹p chÝ Céng s¶n sè 4 (2/1999) trang 53 Nh vËy, vÒ mÆt gi¸ c¶ vµ gi¸ thµnh lóa, chóng ta cã lîi thÕ, song tõ s¶n xuÊt lóa ®Õn g¹o xuÊt khÈu cã søc c¹nh tranh m¹nh vÉn cßn mét chÆng ®êng kh«ng Ýt khã kh¨n. Ngoµi nh÷ng khã kh¨n trªn, trong xuÊt khÈu g¹o hiÖn cßn cã nh÷ng yÕu kÐm, khã kh¨n nh: Thø nhÊt lµ cha cã quy ho¹ch tæng thÓ vµ kÕ ho¹ch cô thÓ vÒ s¶n xuÊt lóa g¹o xuÊt khÈu (vïng nµo, ®Þa ph¬ng nµo, bao nhiªu diÖn tÝch, c¬ cÊu gièng lóa, ®Çu t th©m canh). Mét sè vïng vµ ®Þa ph¬ng ®· h×nh thµnh quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch, song vÉn nÆng tÝnh tù ph¸t côc bé kÓ c¶ vïng ®ång b»ng s«ng Hång vµ s«ng Cöu Long. Thø hai lµ m¹ng líi thu mua, vËn chuyÓn, chÕ biÕn lóa hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu g¹o vÉn phô thuéc qu¸ lín vµo t th¬ng cha cã sù tham gia tÝch cùc cña doanh nghiÖp l¬ng thùc nhµ níc. Thùc tÕ hiÖn nay c¸c Tæng c«ng ty l¬ng thùc miÒn B¾c vµ miÒn Nam vÉn sö dông t th¬ng ®Ó thu gom, vËn chuyÓn vµ chÕ biÕn, ®¸nh bãng g¹o xuÊt khÈu. Do vËy, t×nh tr¹ng Ðp cÊp, Ðp gi¸ ®èi víi n«ng d©n diÔn ra phæ biÕn nhÊt lµ vµo n¨m ®îc mïa. 20 Thø ba lµ c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt phôc vô chÕ biÕn, b¶o qu¶n, xuÊt khÈu cßn yÕu kÐm l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu. HÖ thèng nhµ m¸y xay x¸t, ®¸nh bãng g¹o xuÊt khÈu nh÷ng n¨m gÇn ®©y tuy cã ®îc trang bÞ thªm m¸y mãc, thiÕt bÞ hiÖn ®¹i h¬n nhng sè lîng Ýt chñ yÕu ®îc bè trÝ t¹i c¸c thµnh thÞ lín nh thµnh phè Hå ChÝ Minh, CÇn Th¬, Mü Tho; trong khi nh÷ng vïng vµ ®Þa ph¬ng s¶n xuÊt nhiÒu lóa hµng ho¸ xuÊt khÈu nh An Giang, §ång Th¸p, Sãc Tr¨ng l¹i kh«ng cã c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn. §Çu mèi xuÊt khÈu g¹o tËp trung qu¸ lín vµo c¶ng Sµi Gßn, trong khi ®ã nguån g¹o l¹i ë §ång b»ng s«ng Cöu Long nªn lµm t¨ng chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ trung gian kh¸c. Thø t lµ viÖc ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o nh hiÖn nay còng ®ang béc lé nh÷ng nhîc ®iÓm. H¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o giao tõ ®Çu n¨m trong khi cha biÕt kÕt qu¶ s¶n xuÊt lóa trong n¨m nh thÕ nµo; do ®ã liªn tôc ph¶i ®iÒu chØnh kÕ ho¹ch kÓ c¶ huû hîp ®ång ®· kÝ víi kh¸ch hµng. §iÒu ®¸ng chó ý lµ h¹n ng¹ch giao cho tõng tØnh còng dÉn ®Õn sù c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong viÖc xin quota, sau ®ã ®i mua g¹o cña c¸c tØnh kh¸c vÒ ®Ó t¸i xuÊt. Mét sè tØnh hoµn toµn kh«ng cã lóa hµng ho¸ vÉn ®îc cÊp quota. Thø n¨m lµ thiÕu vèn vµ thñ tôc thanh to¸n cña ng©n hµng cßn phiÒn nhiÔu. §Ó thùc hiÖn c¸c hîp ®ång xuÊt khÈu g¹o, c¸c doanh nghiÖp rÊt cÇn vèn ®Ó mua lóa t¹m tr÷ víi sè lîng lín, tËp trung vµo thêi ®iÓm trong vô thu ho¹ch lóa. Trong khi ®ã, kh¶ n¨ng cung øng cña c¸c ng©n hµng Th¬ng m¹i cã h¹n, chÝnh s¸ch hç trî l·i suÊt ®èi víi doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµ ph¬ng thøc b¶o l·nh cña ng©n hµng còng cã nhiÒu ®iÓm cha häp lý. Cuèi n¨m 1999, nhiÒu doanh nghiÖp cã ®îc nhiÒu hîp ®ång b¸n g¹o tr¶ chËm víi sè lîng lín vµ cã thÓ gèi ®Çu sang n¨m 2000, song do c¸c ng©n hµng kh«ng chÞu tham gia thanh to¸n vµ thu nî nªn ®· kh«ng kÝ kÕt ®îc. Thø s¸u lµ g¹o nhËp khÈu lËu qua biªn giíi T©y Nam vµ phÝa B¾c cßn nhiÒu vµ cã xu híng ngµy cµng t¨ng. T×nh h×nh nµy kÐo dµi tõ n¨m 1999 lµm cho quan hÖ cung cÇu g¹o trong níc diÔn biÕn phøc t¹p vµ khã kiÓm so¸t. Gi¸ sµn mua lóa cña Nhµ níc rÊt khã thùc hiÖn nhÊt lµ ë c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, ¶nh hëng ®Õn nguån cung cña c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o vµ nhÊt lµ lîi Ých cña ngêi trång lóa hµng ho¸ ë Nam Bé. §øng tríc nh÷ng khã kh¨n trªn, ngµnh s¶n xuÊt lóa vµ gao xuÊt khÈu rÊt cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m th¸o gì ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng g¹o xuÊt khÈu, thóc ®Èy xuÊt g¹o mét c¸ch m¹nh mÏ. b-Cµ phª: 21