Lêi nãi ®Çu
Tr¶i qua h¬n m−êi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ®· thùc
hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng b−íc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vμ
toμn diÖn ®−êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý
tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc.
C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hμng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn
kinh tÕ ®· vμ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh
thμnh thÞ tr−êng tμi chÝnh ( TTTC ) ë n−íc ta.
ThÞ tr−êng tμi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®−îc vÞ
trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ngμy nay. Bμn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi,
ho¹t ®éng ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn cña TTTC nÕu nh− ta kh«ng nh¾c
®Õn c¸c c«ng cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña
®i cμy mμ quªn Tr©u
ng−êi
v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c¸c lo¹i
chøng kho¸n ®−îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ
viÖc lμm c¸ch nμo TTTC thùc hiÖn ®−îc vai trß quan träng
dÉn vèn
cña m×nh.
§èi víi mét nÒn kinh tÕ nh− ë n−íc ta hiÖn nay t¨ng c−êng vμ ph¸t
triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
®Êt n−íc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lμ cÇn
thiÕt ®Æc biÖt lμ c¸c ph−¬ng thøc vÒ l−u chuyÓn vèn mμ ®iÓn h×nh lμ c¸c
c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nμy gióp cho c¸c c¸ nh©n,
tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®−îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ,
mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mμ ®−a ra nh÷ng biÖn
ph¸p, ph−¬ng h−íng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoμn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng
cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu
thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ...
1
dÉn vèn
cña TTTC,
§Ò tμi ®i vμo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña
TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mμ xÐt chóng
ë hai thÞ tr−êng : thÞ tr−êng vèn vμ thÞ tr−êng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ
tr−êng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc ( KBNN ), c¸c chøng chØ
tiÒn göi, c¸c th−¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hμng, hîp ®ång mua l¹i, vμ
mét sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ tr−êng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty
cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty.
B»ng c¸c ph−¬ng ph¸p : ph−¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp
) kÕt hîp víi c¸c ph−¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph−¬ng ph¸p duy vËt lÞch
sö, ph−¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®−îc sö dông bμi viÕt.
§Ò tμi gåm 3 phÇn :
PhÇn I : Lêi nãi ®Çu
PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch−¬ng )
PhÇn III : KÕt luËn
Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lμm cho bμi viÕt kh«ng
tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung.
Em kÝnh mong ®−îc sù h−íng dÉn vμ chØ b¶o cho em ®−îc hoμn
thμnh tèt ®Ò ¸n nμy.
Em xin ch©n thμnh c¶m ¬n !.
2
Ch−¬ng I
Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC
S¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña x·
héi. Vμ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nμo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò
lín :
Mét lμ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vμ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng
s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè l−îng bao nhiªu ?
Hai lμ, s¶n xuÊt b»ng ph−¬ng ph¸p nμo
Ba lμ, nh÷ng s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra ®−îc ph©n phèi b»ng
c¸ch nμo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lμ v« h¹n
nh−ng lu«n bÞ khai th¸c vμ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt
nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng c−êng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lμ nhiÖm
vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi.
Muèn gi¶i quyÕt ®−îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng
ph¶i lμ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoμn thμnh hÕt trän vÑn nh−ng cÇn ph¶i
lμm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu
®ã. PhÇn nμo ph¸t triÓn vμ hoμn thiÖn TTTC mμ ®Æc biÖt ph¸t triÓn,
hoμn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vμ
do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®−îc n©ng cao.
TTTC ®−îc h×nh thμnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lμ tÊt yÕu. ë
®ã, khi mμ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã
kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã
kh¶ n¨ng lμm vèn sinh lêi nh−ng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n
chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ng−êi cã vèn ®ã sang ng−êi cÇn vèn. Vμ chØ cã
TTTC míi ®¶m nhËn ®−îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n
ra thÞ tr−êng nh÷ng c«ng cô tμi chÝnh vμ ng−êi cÇn vèn mua vμo c«ng cô
®ã, gióp vèn ®−îc lu©n chuyÓn.
3
Dùa vμo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mμ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2
khÝa c¹nh c«ng cô thÞ tr−êng vèn vμ c«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ.
I. C«ng cô thÞ tr−êng tiÒn tÖ
ThÞ tr−êng tiÒn tÖ lμ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua
b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n.
1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc :
Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt
ng©n s¸ch t¹m thêi.
* TÝn phiÕu Kho b¹c Nhμ n−íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau :
- Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa
trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp,
®−îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt;
- §é an toμn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN
chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vμ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh
phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hμnh
tiÒn ®Ó tr¶ nî.
- Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mμ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lμ thÊp nhÊt
trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n.
- §−îc ph¸t hμnh ra d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän
ng−êi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®−îc tr¶ tr−íc,
lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®−îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi
phÇn l·i mμ lμ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vμ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc....
* Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lμ ng©n hμng th−¬ng m¹i ( NHTM ) víi
hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vμ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m
b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n.
Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh l−îng tiÒn cung
øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lμ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng
thÞ tr−êng më.
2. Chøng chØ tiÒn göi :
4
Lμ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc
vμo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vμ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín
trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hμng.
Chøng chØ tiÒn göi ®−îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ tr−êng thø cÊp tuú
thuéc vμo quy ®Þnh cña ng©n hμng, ®iÒu kiÖn cña c¸c n−íc. §Õn khi t¨ng
kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hμng cho phÐp mua
b¸n l¹i nã lμm t¨ng tÝnh láng.
Chóng ®−îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ tr−êng cã nhu cÇu : kh¸ch
hμng muèn b¸n l¹i mua vμo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu
dïng, SXKD ), vμ cã ng−êi mua l¹i chøng chØ ®ã.
Chøng chØ tiÒn göi ®−îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tμi chÝnh
kh¸c vμ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vμo
NHTM göi vμo c¸c tæ chøc tμi chÝnh kh¸c n¾m gi÷.
3. C¸c th−¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th−¬ng m¹i vμ hèi phiÕu
3.1 Kú phiÕu th−¬ng m¹i : Thùc chÊt lμ mét giÊy ghi nhËn nî vμ nã
®−îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ng−êi ph¸t
hμnh ra nã chÝnh lμ ng−êi mua chÞu. Ng−êi gi÷ lμ ng−êi b¸n chÞu víi môc
®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ng−êi
mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, ph−¬ng tiÖn
®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hμng, hä
vay tiÒn ng©n hμng d−íi h×nh thøc chiÕt khÊu vμ cho vay t¸i chiÕt khÊu.
+ ChiÕt khÊu : Ng−êi cã kú phiÕu th−¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho
NHTM vμ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i cña kh¸ch hμng b»ng
chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th−¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu.
Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i
X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt l−îng cña kú phiÕu
th−¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra.
+ Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng
c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i mμ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu.
5
NHTM b¸n kú phiÕu th−¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th−¬ng m¹i lîi tøc t¸i chiÕt khÊu.
NHTW còng ph¶i tÝnh ®−îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø :
chÊt l−îng cña kú phiÕu th−¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt
chiÕt khÊu mμ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hμng, môc tiªu chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh− thÕ nμo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ
t¨ng l·i suÊt vμ ng−îc l¹i )
MÆt kh¸c kú phiÕu th−¬ng m¹i lμ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch
hμng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th−¬ng m¹i tíi lμm
vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu
th−¬ng m¹i cho kh¸ch hμng. Nh− vËy kh¸c víi tr−êng hîp chiÕt khÊu,
nÕu nh− sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoμn toμn
cña NHTM nh−ng trong tr−êng hîp nμy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña
kh¸ch hμng vμ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hμng khi hä ®·
thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n.
3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lμ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v«
®iÒu kiÖn do ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi b¸n, ng−êi cung øng dÞch vô... ký ph¸t
®ßi tiÒn ng−êi nhËp khÈu, ng−êi mua, ng−êi nhËn cung øng, vμ yªu cÇu
ng−êi nμy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh,
trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ng−êi h−ëng lîi quy ®Þnh trong hèi
phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ng−êi nμy tr¶ cho ng−êi kh¸c. Hèi phiÕu cã
nh÷ng ®Æc ®iÓm :
+ TÝnh trùu t−îng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung
quan hÖ kinh tÕ, mμ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lμ bao nhiªu vμ tr¶ cho
ai, ng−êi nμo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nμo...
+ TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ng−êi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu
ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®−îc viÖn
lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ng−êi ký ph¸t hèi phiÕu trõ tr−êng hîp
hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã.
6
+ TÝnh l−u th«ng cña hèi phiÕu : cã ®−îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã
cã thÓ chuyÓn nh−îng tõ ng−êi nμy sang ng−êi kh¸c trong thêi h¹n cña
nã, ng−êi tr¶ tiÒn sÏ thanh to¸n cho ng−êi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång
mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoμn chØnh.
B¶n chÊt cña hèi phiÕu
+ Lμ mét lo¹i th−¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lμ mét ph−¬ng tiÖn ®Ó
thanh to¸n, mμ cßn lμ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ng−êi chñ nî huy
®éng ®−îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hμng tr−íc khi ®Õn h¹n thanh to¸n
hèi phiÕu. Ngμy nay hèi phiÕu chñ yÕu lμm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông
ng©n hμng. Trong tr−êng hîp hèi phiÕu lμ c«ng cô thanh to¸n, nã ®−îc
c¸c th−¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã
hèi phiÕu ®ãng vai trß t−¬ng tù nh− tiÒn tÖ. Nh−ng viÖc sö dông hèi phiÕu
víi chøc n¨ng duy nhÊt nμy ngμy nay ®· chÊm døt, v× ng−êi ta hay dïng
sÐc h¬n.
+ Hèi phiÕu lu«n lu«n lμ mét chøc tõ th−¬ng m¹i, ngay c¶ khi
nh÷ng ng−êi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lμ th−¬ng nh©n.
ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai
d¹ng tr¶ tiÒn ngay vμ tr¶ tiÒn sau. Ngμy nay cã xu h−íng míi trong viÖc
chuyÓn dÞch c¸c th−¬ng phiÕu lμ viÖc t¨ng c−êng sö dông c¸c c«ng cô phi
vËt chÊt ( nh− hèi phiÕu trªn b¨ng tõ...)
C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å :
Hîp ®ång
(1)
Ng−êi b¸n
Ng−êi
Giao hμng
(2)
Ng©n
hμ
(3)
Ng−êi
Ng−êi b¸n
Tr¶ chËm 30 ngμy
XuÊt tr×nh thÎ
ChÊp nhËn ( nÕu cÇn )
1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n )
7
Hèi phiÕu
Ng©n
Thanh
Ng−êi
4. C¸c kú phiÕu ng©n hμng : Lμ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña
NHTM, vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt
chñ ®éng cña NHTM. Cã tr−êng hîp NHTW ph¸t hμnh kú phiÕu ®Ó phôc
vô thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi l−îng tiÒn trùc tiÕp tõ
NHTM vÒ ). Nh− vËy, chñ thÓ ph¸t hμnh cã thÓ lμ NHTM hoÆc NHTW,
tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hμnh vμ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lμ kh¸c
nhau.
5. Mét sè c«ng cô kh¸c :
a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lμ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch
viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ng−êi mua t¹m thêi mét sè
chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vμ ký hîp ®ång víi bªn mua lμ
anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vμo thêi ®iÓm sau nμy, hîp ®ång nμy
gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i, lμ tho¶ thuËn gi÷a ng−êi mua vμ ng−êi b¸n, ë
®©y ng−êi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ng−êi mua )
theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vμ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh
thêi ®iÓm gäi lμ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lμ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø
lóc nμo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc xem lμ rÊt gièng víi tiÒn vay ®−îc b¶o
®¶m hoμn toμn ( vËt thÕ chÊp lμ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lμ tiÒn chªnh
lÖch gi÷a gi¸ b¸n vμ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nμy ®−îc hai bªn tho¶ thuËn trùc
tiÕp vμ th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n
cña ng©n hμng nhμ n−íc.
8
Tho¶ thuËn mua l¹i ®−îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n
h¹n vμ lμ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhμ n−íc. Thμnh viªn tham
gia vμo tho¶ thuËn mua l¹i lμ : Ng−êi mua b¸n tr¸i phiÕu nhμ n−íc, tr¸i
phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tμi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó
huy ®éng ng©n hμng quü ng¾n h¹n, nhμ n−íc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng
lμm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hμng thμnh viªn ( ®iÒu
chØnh nguån cung tiÒn tÖ )
b. Tho¶ thuËn mua l¹i ng−îc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nμy, kho¸n dÞch
viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhμ ®Çu t− vμ sau ®ã b¸n l¹i cho nhμ
®Çu t− vμo thêi ®iÓm sau nμy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lμ nhμ ®Çu t− ®ång ý
mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n )
c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hμng : Lμ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n
h¹n ®−îc rót tiÒn ë mét ng©n hμng vμo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®−îc
c¸c c«ng ty dïng nh− ph−¬ng tiÖn tμi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch
xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®−îc ®em b¸n ë thÞ tr−êng tiÒn tÖ ng¾n h¹n
víi gi¸ cã khÊu trõ ( d−íi mÖnh gi¸ ), ng−êi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña
ng©n hμng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy
®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hμng trong tr−êng hîp ng©n
hμng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hμng th−êng dïng giÊy chÊp nhËn
cña ng©n hμng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW.
d. Chøng tõ nî th−¬ng m¹i : Lμ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n
hμng, c«ng ty hay ng−êi vay ph¸t hμnh vμ ng−êi mua lμ nhμ ®Çu t− cã
tiÒn nhμn rçi t¹m thêi. L·i suÊt th−êng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n
hμng. Ngoμi ra chøng tõ nî th−¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy
®Þnh cña nhμ n−íc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vμ l·i suÊt do hai
bªn th−¬ng l−îng.
Chóng ®−îc ph¸t hμnh d−íi d¹ng tuú thuéc ng−êi mang nã vμ theo
gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lμ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng
tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th−¬ng m¹i ®−îc miÔn thuÕ.
9
e. Chøng tõ ký th¸c : Lμ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hμng
ph¸t hμnh vμ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ tr−êng thø cÊp, cã
hai lo¹i chøng tõ ký th¸c.
- Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lμ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã
®Þnh kú do ng©n hμng vμ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vμ
cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hμng ph¸t hμnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n
ng¾n 30 ngμy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn.
- Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®−îc : lμ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh
kú víi ng©n hμng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh.
Nhμ ph¸t hμnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi
tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nμy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh (
th−êng lμ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lμ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m
b¶o b»ng thÕ chÊp nh−ng ®−îc ng©n hμng ph¸t hμnh ®¶m b¶o, th−êng cã
thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tr−íc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶,
mua vμ b¸n ë thÞ tr−êng thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vμo l·i suÊt thÞ
tr−êng hiÖn hμnh vμ vμo thêi ®iÓm mua b¸n.
II. C«ng cô thÞ tr−êng vèn
ThÞ tr−êng vèn lμ mét bé phËn cña thÞ tr−êng tμi chÝnh, ë ®ã diÔn
ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vμ dμi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o
lu©n chuyÓn nguån vèn trung dμi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ng−êi cã vèn
sang ng−êi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c
c«ng cô nî trong thÞ tr−êng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng
cña thÞ tr−êng nμy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p.
1. Cæ phiÕu c«ng ty
Lμ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hμnh hoÆc bót to¸n
ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã.
Lμ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vμ hoa hång. Cæ phiÕu cã
thÓ dïng mua b¸n vμ thÕ chÊp, trë thμnh mét trong nh÷ng ph−¬ng tiÖn
tÝn dông dμi h¹n chñ yÕu cña thÞ tr−êng tiÒn vèn.
10
a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hμnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn
XHCN
Tr−íc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y
dùng träng ®iÓm cña Nhμ n−íc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n
d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn
thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc ngμy cμng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc
ph¶i th−êng xuyªn c¶i t¹o vμ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn.
Hai lμ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thμnh thãi
quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hμng cho vay. Nh−ng nguån vèn theo cÊp ph¸t
hay vay ng©n hμng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngμy cμng t¨ng
vÒ vèn vμ còng ch−a ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt....
Ba lμ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hμng ho¸, phÇn nμo gi¶i quyÕt ®−îc m©u thuÉn
cung cÇu tiÒn vèn.
b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu :
Cæ phiÕu, ph¸t hμnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng
nh÷ng chÊt l−îng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lμ nh÷ng ®iÒu ghi
trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rμng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi
nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vμ ngμy cÊp giÊy chøng
nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè l−îng cæ phÇn vμ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh
gi¸ mçi cæ phÇn vμ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ
®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nh−îng
cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ng−êi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vμ dÊu cña
c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vμ ngμy ph¸t
hμnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn −u ®·i cßn cã mét sè néi
dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt
Nam ban hμnh 12 - 06 - 1996.
c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu:
11
1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ng−êi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham
gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh
doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè l−îng cæ phiÕu.
2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nh−îng bÊt kú lóc
nμo giao dÞch ë thÞ tr−êng, biÕn thμnh tiÒn giÊy.
3. Gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lμ ®èi
t−îng giao dÞch, gièng nh− hμng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nμy chÞu ¶nh h−ëng
t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vμ chÞu ¶nh h−ëng nhiÒu nh©n tè
kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp
víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho
ng−êi ®Çu c¬.
4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ng−êi ®Çu c¬
cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®−îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoμn toμn phô
thuéc vμo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt
chia Ýt, kh«ng l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ
gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ng−êi ®Çu c¬ cæ phiÕu th−êng chÞu rñi ro nhÊt
®Þnh.
d. QuyÒn lîi cña ng−êi cã cæ phiÕu nãi chung :
Ng−êi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nh−ng c¬ b¶n cã
mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh
doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vμ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n
vμ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn th−ëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu
tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù
kh¸c. CÇn lμm râ lμ, khi cæ phiÕu chuyÓn nh−îng cho ng−êi kh¸c, ng−êi
cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lμm thñ tôc
sang tªn
®Ó trë thμnh cæ ®«ng
míi cã thÓ h−ëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tr−íc khi trë thμnh cæ ®«ng, kh«ng
cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vμ ph©n phèi lîi Ých.
e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu :
12
* XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nh−îng cæ phiÕu trªn thÞ tr−êng thø
cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vμ cæ phiÕu v« danh.
Cæ phiÕu kÝ danh lμ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ. Chóng
kh«ng ®−îc phÐp tù do chuyÓn nh−îng vμ mua b¸n trªn thÞ tr−êng thø
cÊp. Khi muèn chuyÓn nh−îng ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ
®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ
phiÕu ®ã.
Cæ phiÕu v« danh : lμ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ cña
ng−êi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®−îc chuyÓn nh−îng dÔ dμng
trªn thÞ tr−êng thø cÊp.
* XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty cã cæ phiÕu −u
®·i, cæ phiÕu th−êng.
Cæ phiÕu −u ®·i lμ cæ phiÕu mμ møc lîi tøc cæ phÇn dμnh cho cæ
®«ng n¾m gi÷ nã ®−îc c«ng bè tr−íc hμng n¨m hoÆc æn ®Þnh trong mét
sè n¨m, lîi nhuËn kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty kh«ng ¶nh h−ëng
®Õn lîi tøc c«ng bè tr−íc. Hä kh«ng ®−îc phÐp tham gia vμo viÖc th¶o
luËn vμ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong c«ng ty ( kh«ng
®−îc lμ thμnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ,.. )
Cæ phiÕu th−êng lμ lo¹i cæ phiÕu mμ ng−êi n¾m gi÷ nã ®−îc h−ëng
lîi tøc cæ phÇn phô thuéc vμo kÕt qu¶ kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty
cæ phÇn, lμ ng−êi h−ëng lîi sau cïng khi c«ng ty tr¶ hÕt nî nÇn, thanh lý
tμi s¶n, tr¶ lîi tøc cho cæ ®«ng −u ®·i,... Ng−îc l¹i hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh
nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trong c«ng ty nh− chia lîi tøc cæ phÇn, sö dông
lîi nhuËn rßng cña c«ng ty.
2. Tr¸i phiÕu :
Lμ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ lμ mét giÊy chøng nhËn nî cña
ng−êi vay vèn muèn thu gãp vèn vμ ®¶m b¶o tr¶ l·i víi l·i suÊt, thêi h¹n
nhÊt ®Þnh, vμ tr¶ vèn gèc trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu th−êng chØ
lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n trung dμi h¹n trªn mét n¨m.
13
* Nh×n chung tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm sau ®©y : 1/ Cã thÓ trong cïng
mét ®iÒu kiÖn, mét thêi gian thu gãp sè vèn lín cña nhiÒu ng−êi ®Çu t−;
2/ Sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh tr¶ l¹i vèn vμ l·i theo ®Þnh kú; 3/ Chñ nî
xem xÐt t×nh h×nh thùc tÕ thÞ tr−êng tù do chuyÓn nh−îng tr¸i phiÕu cña
hä.
* QuyÒn lîi cña ng−êi cã tr¸i phiÕu : ng−êi cã tr¸i phiÕu nãi chung
cã 4 quyÒn lîi sau : 1/ §−îc nhËn thï lao l·i suÊt tr¸i phiÕu vμ c¸ch tr¶ l·i
lμ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸i phiÕu, v× vËy ng−êi m¾c nî cÇn gi¶i
quyÕt theo quy ®Þnh, ng−êi cã tr¸i phiÕu dùa theo quy ®Þnh ®· cã, nhËn
thï lao theo ®iÒu kiÖn thêi h¹n; 2/ Thu håi vèn, kim ng¹ch mÆt phiÕu,
c¸ch tr¶ vμ thêi h¹n cña tr¸i phiÕu lμ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña tr¸i
phiÕu, ng−êi m¾c nî cÇn ph¶i tr¶ ®óng thêi h¹n tr¸i phiÕu, kh«ng ®−îc
tuú tiÖn kÐo dμi; Ng−êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn thu håi vèn theo thêi h¹n.
Cã lóc tr¶ vèn tr¸i phiÕu b»ng c¸ch chuéc tr−íc thêi h¹n hoÆc tr¶ tõng
®ît theo kiÓu rót th¨m; 3/ Nh−îng l¹i. PhÇn lín tr¸i phiÕu thuéc lo¹i
nh−îng l¹i, v× vËy ng−êi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn chi phèi, tuú theo nhu cμu
cã thÓ chuyÓn nh−îng hoÆc b¸n; 4/ Rót vèn. Khi ng−êi m¾c nî kÐo dμi
tr¶ nî vμ sÏ b¸n hÕt tμi s¶n, ng−êi cã tr¸i phiÕu thÕ chÊp ®−îc −u tiªn
nhÊt,
tr¸i phiÕu cã thÕ chÊp
xÕp thø hai, ng−êi cã
tr¸i phiÕu phô
thuéc xÕp thø ba.
* C¸c lo¹i tr¸i phiÕu :
- Khi c¨n cø vμo môc ®Ých ph¸t hμnh vμ ng−êi ph¸t hμnh ta cã tr¸i
phiÕu chÝnh phñ vμ tr¸i phiÕu c«ng ty.
a. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lμ mét c«ng cô vay nî trung vμ dμi h¹n
cña chÝnh phñ, ng−êi ®øng ra vay nî lμ chÝnh phñ víi mét môc ®Ých huy
®éng vèn nhμn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch triÒn
miªn ®ång thêi gióp chÝnh phñ cã nguån vèn ®Çu t− vμo c¬ së h¹ tÇng...
lo¹i tr¸i phiÕu nμy cã tÝn nhiÖm cao, ng−êi cã tr¸i phiÕu sau mét thêi gian
thu l¹i vèn theo kim ng¹ch ghi trªn mÆt phiÕu vμ nhËn ®−îc tiÒn thï lao
14
nhÊt ®Þnh. Víi nh÷ng tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn trung −¬ng th× cã møc ®é an
toμn h¬n lμ tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh−ng l¹i cã l·i suÊt cao
h¬n v× kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp, nh×n chung l·i suÊt cña tr¸i phiÕu
chÝnh phñ lμ thÊp. Víi nhiÒu kú h¹n kh¸c nhau, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã
thÓ cã kú h¹n lμ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, 1 n¨m ®Õn 2, 3 n¨m...
bªn c¹nh ®é rñi ro lμ kh«ng cao.
b. Tr¸i phiÕu c«ng ty : lμ c«ng cô vay nî trung, dμi h¹n cña c«ng ty,
huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. C«ng ty b¶o ®¶m sÏ
tr¶ vèn (gi¸ trÞ trªn mÆt phiÕu) tr¸i phiÕu trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vμ tr¶
l·i suÊt tr¸i phiÕu theo thêi h¹n −íc ®Þnh (thêi h¹n tr¶ l·i) vμ l·i suÊt quy
®Þnh. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®−îc ph¸t hμnh thÊp h¬n gi¸ trÞ mÆt phiÕu, cßn
cã thÓ tr¶ vèn gèc tr−íc thêi h¹n. Néi dung ph¸t hμnh cÇn ph¶i lμm theo
luËt ph¸p, h¹n ng¹ch trªn mÆt phiÕu lμ ®Þnh ng¹ch vμ cã thÓ tù do
chuyÓn nh−îng. NÕu cã tr¸i phiÕu c«ng ty cã ®¶m b¶o cÇn ghi râ hai ch÷
®¶m b¶o ®−îc c¬ quan chñ qu¶n cho phÐp vμ phÐp kiÓm chøng.
So víi vèn vay tõ ng©n hμng, chøng tõ th−¬ng nghiÖp ph¸t hμnh,
ph¸t hμnh cæ phiÕu míi vμ nh÷ng nguån vèn kh¸c, tr¸i phiÕu c«ng ty cã
nh÷ng −u ®iÓm tréi h¼n nhÊt ®Þnh, cô thÓ lμ : 1/ Cã nguån vèn réng, thêi
h¹n kh¸ l©u, bæ sung cho ng©n hμng thiÕu vèn vμ thêi gian cho vay ng¾n
h¹n; 2/ l·i suÊt ng©n hμng vay cã lóc thay ®æi, l·i suÊt tr¸i phiÕu cè ®Þnh
vμ nãi chung cao h¬n l·i suÊt c«ng tr¸i chÝnh phñ; 3/ Trªn thÞ tr−êng
ph¸t hμnh chøng tõ th−¬ng nghiÖp, xÝ nghiÖp nhá dïng l·i suÊt cao c¹nh
tranh víi xÝ nghiÖp lín v× vËy kh«ng kinh tÕ b»ng ph¸t hμnh tr¸i phiÕu.
XÝ nghiÖp lín cã kim ng¹ch lín vμ l·i suÊt thÊp; 4/ so víi ph¸t hμnh cæ
phiÕu th× ph¸t hμnh tr¸i phiÕu thñ tôc gi¶n ®¬n vμ co gi·n lín; 5/ trong
t×nh h×nh tiÒn lÖ l¹m ph¸t, ph¸t hμnh tr¸i phiÕu chØ cÇn ®Õn thêi h¹n tr¶
l¹i vèn theo mÆt phiÕu, v× vËy ®· trót rñi ro l¹m ph¸t cho ng−êi mua tr¸i
phiÕu.
15
Gi÷a tr¸i phiÕu c«ng ty vμ cæ phiÕu c«ng ty cã sù gièng kh¸c râ rÖt.
Gièng nhau, cô thÓ lμ : 1/ Tr¸i phiÕu vμ cæ phiÕu ®Òu lμ mét hoÆc chøng
kho¸n cã gi¸; 2/ nh×n tõ phÝa con nî ®Òu lμ nh÷ng ph−¬ng tiÖn thu gãp
vèn cho nhu cÇu tiÒn vèn; 3/ nh×n tõ phÝa chñ nî ®Òu lμ ph−¬ng tiÖn ®Çu
t− ®Ó cã ®−îc thï lao nhÊt ®Þnh. Sù kh¸c nhau, môc ®Ých ph¸t hμnh kh¸c
nhau. Ph¸t hμnh cæ phiÕu lμ nhu cÇu cña c«ng ty cæ phÇn thu gãp t− b¶n
tù cã; ph¸t hμnh tr¸i phiÕu phÇn lín lμ nhu cÇu t¨ng thªm t− b¶n; 2/ t−
c¸ch ng−êi cã phiÕu kh«ng gièng nhau. Ng−êi cã cæ phiÕu lμ cæ ®«ng cña
c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chØ lμ b»ng chøng vay tiÒn, chøng nhËn lμ mét
lo¹i chñ nî kh«ng liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn së h÷u kh¸c; 3/ quan hÖ
gi÷a ng−êi cã phiÕu vμ xÝ nghiÖp kh¸c nhau. Ng−êi cã cæ phiÕu víi doanh
nghiÖp lμ quan hÖ ®Çu t−, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp vμ
chÞu rñi ro ®Çu t−; ng−êi cã tr¸i phiÕu víi doanh nghiÖp lμ quan hÖ vay,
cho vay, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý nãi chung kh«ng chÞu rñi ro
®Çu t−. 4/ C¸ch thu håi vèn cã kh¸c nhau cæ phiÕu nãi chung kh«ng thÓ
rót lui chØ cã thÓ chuyÓn nh−îng, tr¸i phiÕu ®Õn thêi h¹n ®ßi vèn ë ng−êi
ph¸t hμnh; 5/ Sù æn ®Þnh vÒ lîi Ých kh«ng gièng nhau. Lîi Ých cña ng−êi
cã cæ phiÕu tuú theo sù ph¸t triÓn lîi Ých cña c«ng ty; ng−êi cã tr¸i phiÕu
®−îc nhËn thï lao ®Çu t− cè ®Þnh, cã −u ®iÓm vÒ thêi gian h¬n cæ phiÕu.
Khi doanh nghiÖp ph¸ s¶n, tr¸i phiÕu cÇn ®−îc båi th−êng tr−íc tiªn nªn
cμng cã −u tiªn h¬n.
Khi ph¸t hμnh tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng lîi Ých h¬n so ph¸t hμnh
cæ phiÕu c«ng ty, cô thÓ lμ : 1/ Kh«ng thay ®æi quan hÖ së h÷u tμi s¶n gi÷a
ng−êi n¾m gi÷ phiÕu vμ doanh nghiÖp; 2/ thñ tôc tiÖn lîi, gi¶n ®¬n; 3/
tÝnh co gi·n lín : tr¸i phiÕu c«ng ty lμ nî cña c«ng ty víi bªn ngoμi, ®Õn
h¹n ph¶i tr¶ vèn, nÕu cÇn cã thÓ ph¸t hμnh thªm tr¸i, cæ phiÕu lμ mét
phÇn tμi s¶n cña c«ng ty, mçi khi c«ng ty kh«ng cÇn tiÒn vèn nμy còng
kh«ng thÓ tr¶ l¹i, kh«ng ®−îc co gi·n; 4/ Cã thÓ trót rñi ro ( khi tiÒn tÖ
l¹m ph¸t ) cho ng−êi kh¸c; 5/ Cã thÓ tr¶ nî tr−íc thêi h¹n. Bªn c¹nh ®ã,
16
viÖc ph¸t hμnh tr¸i phiÕu c«ng ty còng cã nh−îc ®iÓm so víi viÖc ph¸t
hμnh cæ phiÕu c«ng ty. §ã lμ : 1/ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn rμng buéc. LuËt ph¸p
cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi c«ng ty ph¸t hμnh nh− h¹n ng¹ch cao
nhÊt tr¸i phiÕu ph¸t hμnh, tμi s¶n ®¶m b¶o trªn tr¸i phiÕu ph¸t hμnh, bè
trÝ quü tr¶ nî, h¹n chÕ tiÕp tôc vay c¸c kho¶n vay dμi h¹n kh¸c.... C«ng
ty vay nî cÇn lμm ®óng theo ph¸p luËt; 2/ g¸nh nÆng vÒ tμi chÝnh. L·i
suÊt tr¸i phiÕu c«ng ty cè ®Þnh, nÕu doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng giái,
t×nh h×nh thÞ tr−êng trë nªn xÊu, l·i cña c«ng ty gi¶m, chi phÝ cho l·i suÊt
cè ®Þnh Êy sÏ trë thμnh g¸nh nÆng tμi chÝnh cho doanh nghiÖp..
- Khi c¨n cø vμo ph−¬ng thøc thanh to¸n c¸c kho¶n vay vèn gèc vμ
l·i cho tr¸i phiÕu ta cã : tr¸i phiÕu vay ®¬n; tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh;
tr¸i phiÕu coupon; tr¸i phiÕu triÕt khÊu; tr¸i phiÕu vÜnh cöu
a. Tr¸i phiÕu vay ®¬n : tr¸i phiÕu mμ toμn bé tiÒn vèn gèc vμ l·i sÏ
®−îc thanh to¸n mét lÇn ®Õn thêi kú ®¸o h¹n.
b. Tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh : lo¹i tr¸i phiÕu mμ ng−êi mua tr¸i
phiÕu sÏ ®−îc thanh to¸n mét kho¶n cè ®Þnh ®Òu nhau trong suèt kú h¹n
cña tr¸i phiÕu ®ã. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000 $, thêi h¹n 20
n¨m, mçi n¨m nhËn mét kho¶n cè ®Þnh 100$/ n¨m vμ ®Õn hÕt 20 n¨m sÏ
tr¶ hÕt lμ 2000$ mμ kh«ng cã tr¶ gèc n÷a.
c. Tr¸i phiÕu Coupon : tiÒn l·i cña tr¸i phiÕu ®−îc tr¶ hμng n¨m,
tiÒn vèn gèc ®−îc tr¶ vμo ngμy ®¸o h¹n. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸
1000$ trong 10 n¨m, ®¸o h¹n nhËn l¹i 1000$ lμ tiÒn coupon, l·i suÊt nhËn
®−îc lμ l·i suÊt coupon.
d. Tr¸i phiÕu triÕt khÊu : lμ tr¸i phiÕu mμ ë ®ã ng−êi mua tr¸i phiÕu
sÏ tr¶ cho ng−êi b¸n víi gi¸ mua thÊp h¬n mÖnh gi¸ nh−ng ®Õn ngμy ®¸o
h¹n ng−êi mua ®−îc thanh to¸n tr¶ l¹i theo mÖnh gi¸. Kho¶n chªnh lÖch
®ã chÝnh lμ l·i suÊt. Nh− vËy, ®©y lμ h×nh thøc tr¶ l·i tr−íc ngay t¹i thêi
®iÓm mua.
17
e. Tr¸i phiÕu vÜnh cöu : lμ lo¹i tr¸i phiÕu mμ ë ®ã ng−êi mua nã
kh«ng bao giê ®−îc thanh to¸n tiÒn gèc. Nã gièng tr¸i phiÕu cè ®Þnh ë
®iÓm : ng−êi mua nhËn kho¶n cè ®Þnh hμng n¨m vμ kh«ng nhËn ®−îc
kho¶n gèc cho ®Õn khi ng−êi së h÷u tr¸i phiÕu vÜnh cöu chÕt ®i mμ kh«ng
sang tªn hay thõa kÕ. V× thÕ nã cã tªn lμ tr¸i phiÕu vÜnh cöu.
Ch−¬ng II
thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô trªn thÞ
tr−êng tμi chÝnh ë viÖt nam
I. C¸c c«ng cô cña thÞ tr−êng tiÒn tÖ
1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhμ n−íc
*. Thùc tr¹ng :
- Ngμy 1 - 4 - 1990 ë ViÖt Nam míi h×nh thμnh KBNN. Khi ®ã chÝnh
phñ giao cho kho b¹c nhiÖm vô ph¸t hμnh tÝn phiÕu víi thêi gian 3 th¸ng.
Nh−ng ng©n s¸ch vÉn mÊt c©n ®èi ChÝnh phñ ®· ph¶i ph¸t hμnh tiÕp cã
®ît sè thuÕ míi phôc vô cho tr¶ nî cò chiÕm tíi 60 - 75%. HiÖn t¹i TP
KBNN ViÖt Nam vÉn lμ mét c«ng cô vay nî ng¾n h¹n víi chÝnh phñ ®Ó
bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. Víi t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh ë
ViÖt Nam cïng víi c¸c biÖn ph¸p tr¶ nî cña chÝnh phñ th× TPKBNN ®¶m
b¶o ®é an toμn cao, møc l·i suÊt phï hîp, thÕ nh−ng n¨m 1990, l·i suÊt
KBNN l¹i lín h¬n l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ng©n hμng. V× trong thêi gian
®Çu khi KBNN ph¸t hμnh TPKB, d©n chóng ch−a biÕt nhiÒu, hä vÉn
quen göi tiÕt kiÖm v× vËy ®Ó hÊp dÉn d©n chóng th× l·i suÊt TPKB t¨ng
lªn. MÆt kh¸c lóc ®ã nhu cÇu vay cña chÝnh phñ lín ®Ó bï ®¾p th©m hôt
ng©n s¸ch. HiÖn nay th× TPKB cã l·i suÊt nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi ng©n
hμng.
Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB cã
nhiÒu míi mÎ, ®Æc biÖt 1998 KBNN phèi hîp víi NHNN tæ chøc ®−îc 46
18
phiªn ®Êu thÇu lo¹i kú h¹n 1 n¨m t¨ng 9 lÇn so 1997. N¨m 1998 lμ n¨m
kh¸ s«i ®éng, thμnh c«ng cña thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB. Cho ®Õn n¨m
2000 thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKBNN ®· ho¹t ®éng th−êng xuyªn, gãp phÇn
hoμn thiÖn thÞ tr−êng tμi chÝnh ë n−íc ta. §Õn th¸ng 10/2000 ®· cã 47
thμnh viªn tham gia thÞ tr−êng. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c
nhau, c¸c
phiªn chî
®Êu thÇu TPKB vÉn cßn kÐm s«i ®éng. NhËn
diÖn c¸c thμnh phÇn tham dù thÇu hÇu hÕt chØ cã NHTM quèc doanh vμ
c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, rÊt Ýt NHTM cæ phÇn tham dù vμ kh«ng cã NH liªn
doanh hay chi nh¸nh NH n−íc ngoμi tham gia. VÒ l·i suÊt tróng thÇu ®·
gi¶m tõ 6 %/ n¨m trong phiªn thø nhÊt xuèng 5,95%; 5,88%; 5,7%
trong c¸c phiªn tiÕp theo. Vμ tõ ngμy 12/6 n¨m 2000 ®Õn nay, l·i suÊt
tróng thÇu chØ giao ®éng quanh møc 4,95% - 5,10%/ n¨m. Qua ho¹t
®éng cña thÞ tr−êng nμy, cïng víi thÞ tr−êng më mua b¸n TPKB vμ
TTCK, n¬i ph¸t hμnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ..... sÏ lμm t¨ng tÝnh linh ho¹t
chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ, gãp phÇn cho NHNN hoμn thiÖn c¬ chÕ
®iÒu hμnh l·i suÊt c¬ b¶n.
* Nh÷ng tÝch cùc trong viÖc ph¸t hμnh TPKBNN vμ trong ho¹t
®éng cña thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKBNN :
Víi møc l·i suÊt thÊp nh−ng TPKBNN cã ®é an toμn gÇn nh− tuyÖt
®èi, møc rñi ro rÊt thÊp. Cã tÝnh láng cao nhÊt trong sè c¸c c«ng cô nî
ng¾n h¹n. Do ®ã dÔ thu hót ®Çu t− cña c¸c nhμ ®Çu t− vμo TPKB. Trong
nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ tr−êng TPKB ho¹t ®éng s«i ®éng cã hiÖu qu¶
gióp nhμ n−íc ®· tiÕt kiÖm ®−îc hμng tû ®ång tõ kho¶n chªnh lÖch l·i
suÊt gi÷a ph¸t hμnh trùc tiÕp vμ qua ®Êu thÇu, thÞ tr−êng nμy ®· dÇn dÇn
®i vμo æn ®Þnh, nÒ nÕp, tæ chøc ®Êu thÇu ®· ®ù¬c duy tr× kh¸ tèt, tæ chøc
mét phiªn ®Êu thÇu trªn 1 tuÇn.
* Nh÷ng tån t¹i h¹n chÕ trong thÞ tr−êng ®Êu thÇu TPKB :
C¸c thμnh viªn tham gia lμ cßn h¹n chÕ, KBNN, NHNN vÉn ch−a
t×m ®−îc ph−¬ng thøc h÷u hiÖu nhÊt thu hót vèn thÝch hîp ®Ó cã thÓ t¨ng
19
khèi l−îng thμnh viªn tham gia vμ tróng thÇu lªn cao h¬n trªn c¬ së ®ã
t¨ng khèi l−îng KBNN ®−a ra ®Êu thÇu. ThÞ tr−êng thø cÊp n¬i diÔn ra
viÖc mua ®i b¸n l¹i TPKB ®· ph¸t hμnh lÇn ®Çu qua ®Êu thÇu lμ ch−a
ho¹t ®éng.ViÖc thanh to¸n l·i suÊt TPKB cßn cøng nh¾c ch−a linh ho¹t.
2. C¸c chøng chØ tiÒn göi
ë ViÖt Nam hiÖn nay ch−a cã mét thÞ tr−êng thø cÊp ph¸t triÓn nªn
mÆc dï chøng chØ tiÒn göi ng©n hμng ®· cã nh−ng ch−a ph¸t triÓn. V× vËy
biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®Ó chøng chØ tiÒn göi ng©n hμng ph¸t triÓn ®−îc
th× mét ®ßi hái kh«ng thÓ thiÕu lμ ph¶i cã mét thÞ tr−êng thø cÊp ph¸t
triÓn.
3. c¸c th−¬ng phiÕu
*. Thùc tr¹ng :
- ë ViÖt Nam ®· ra ®êi kú phiÕu th−¬ng m¹i, ph¸t triÓn theo luËt lÖ
nhμ n−íc nh−ng ch−a ë møc ®é phæ biÕn réng r·i. §Ó t¹o m«i tr−êng cho
sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña th−¬ng phiÕu trong ®iÖn ho¹t ng©n hμng cßn
s¬ khai vèn tù cã cña nÒn s¶n xuÊt thÊp, tõ n¨m 1995 viÖc so¹n th¶o
ph¸p lÖnh th−¬ng phiÕu ®· ®−îc ®Ò cËp ®Õn nh−ng ph¶i ®Õn th¸ng 6/1999
dù th¶o ph¸p lÖnh th−¬ng phiÕu míi ®−îc tr×nh lªn ®Ó UBTVQH th«ng
qua. §−îc kiÕn nghÞ ®Þnh h−íng dÉn chi tiÕt PLTP ®−îc b¾t ®Çu so¹n
th¶o tõ th¸ng 1/ 2000 víi sù phèi hîp cña Bé tμi chÝnh, Bé T− ph¸p, Bé
Th−¬ng m¹i, Bé KÕ ho¹ch vμ ®Çu t−, V¨n phßng ChÝnh phñ. Bªn c¹nh kú
phiÕu th−¬ng m¹i cßn cã hèi phiÕu, ngμy nay vÉn ®ang tån t¹i vμ th−êng
®−îc sö dông trong quan hÖ XNK.
- Nh÷ng tån t¹i tÝch cùc trong khi l−u hμnh th−¬ng phiÕu lμ mét
ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, th−¬ng phiÕu cã t¸c dông kh«ng thÓ phñ nhËn lμ
thóc ®Èy kinh doanh, më réng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi
®Æc tr−ng c¬ b¶n lμ khan hiÕm tiÒn tÖ
20
- Xem thêm -