Tài liệu Thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc ở người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú tại bệnh viện đa khoa huyện quan hóa tỉnh thanh hóa

NGUYỄN THỊ LỢI BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP CHUYÊN KHOA I NAM ĐỊNH - 2022 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH NGUYỄN THỊ LỢI THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH TỰ CHĂM SÓC Ở NGƯỜI BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA HUYỆN QUAN HÓA TỈNH THANH HÓA BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP NAM ĐỊNH – 2022 BỘ Y TẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐIỀU DƯỠNG NAM ĐỊNH NGUYỄN THỊ LỢI THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH TỰ CHĂM SÓC Ở NGƯỜI BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ TẠI BỆNH VIỆN ĐA KHOA HUYỆN QUAN HÓA TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Điều dưỡng Nội người lớn BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ TỐT NGHIỆP GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: PGS. TS. BS LÊ THANH TÙNG NAM ĐỊNH – 2022 i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chuyên đề tốt nghiệp tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới những người đã giúp đỡ tôi trong quá trình làm chuyên đề cũng như trong suốt quãng thời gian học tập. Tôi xin cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo sau Đại học, Bộ môn Nội trường Đại học Điều dưỡng Nam Định; Ban Giám đốc Bệnh viện đa khoa huyện Quan Hóa đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và hoàn thành chuyên đề. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới PGS. TS. BS Lê Thanh Tùng – Chủ tịch hội đồng trường Đại học Điều dưỡng Nam Định – Người đã trực tiếp hướng dẫn cho tôi trong quá trình làm chuyên đề, tận tình dạy dỗ, chỉ bảo, tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong suốt thời gian học tập và làm chuyên đề. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới tập thể các thầy, cô giáo Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định; các bác sỹ, điều dưỡng khoa khám bệnh Bệnh viện đa khoa huyện Quan Hóa; các anh chị và các bạn lớp chuyên khoa I – khóa 9 đã luôn giúp đỡ, động viên, góp ý cho tôi trong quá trình học tập và làm báo cáo chuyên đề. Trong thời gian thực hiện chuyên đề tốt nghiệp, do trình độ lý luận cũng như kinh nghiệm thực tiễn của bản thân còn hạn chế nên báo cáo chuyên đề không tránh khỏi những sai sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp từ các quý thầy cô và các bạn cùng lớp để bản thân hoàn thành tốt hơn bài báo cacos chuyên đề tốt nghiệp này. Xin trân trọng cảm ơn! Nam Định, ngày tháng Học viên Nguyễn Thị Lợi năm 2022 ii LỜI CAM ĐOAN Tôi là Nguyễn Thị Lợi - học viên lớp Điều dưỡng chuyên khoa I khóa 9 của Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định, chuyên ngành Nội người lớn, xin cam đoan: 1. Đây là báo cáo chuyên đề tốt nghiệp do bản thân tôi trực tiếp thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS. TS. BS Lê Thanh Tùng – Chủ tịch hội đồng trường Đại học Điều dưỡng Nam Định. 2. Các số liệu và thông tin trong báo cáo chuyên đề là hoàn toàn trung thực và khách quan. Tôi xin chịu trách nhiệm về những điều cam đoan trên. Nam Định, ngày tháng Học viên Nguyễn Thị Lợi năm 2022 iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................. i LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...................................................................... v DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ ............................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH ............................................................. viii ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................... 9 Chương 1 ..................................................................................................... 11 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ........................................................... 11 1.1. Cơ sở lý luận. ........................................................................................ 11 1.1.1. Định nghĩa, Phân loại bệnh Tăng huyết áp.......................................... 11 1.1.1.1. Định nghĩa bệnh Tăng huyết áp. ...................................................... 11 1.1.1.2. Phân loại tăng huyết áp .................................................................... 11 1.1.2. Nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ làm tăng huyết áp. ......................... 12 1.1.2.1. Tăng huyết áp nguyên phát: ............................................................. 12 1.1.2.2. Tăng huyết áp thứ phát: ................................................................... 13 1.1.3. Phân độ tăng huyết áp. ........................................................................ 14 1.1.4. Triệu chứng, biến chứng tăng huyết áp. .............................................. 14 1.1.4.1. Triệu chứng tăng huyết áp. .............................................................. 14 1.1.4.2. Biến chứng tăng huyết áp. ............................................................... 17 1.1.5. Điều trị tăng huyết áp. ........................................................................ 17 1.1.5.1. Nguyên tắc chung: ........................................................................... 17 1.1.5.2. Các biện pháp tích cực thay đổi lối sống: ......................................... 17 1.1.5.3. Điều trị tăng huyết áp bằng thuốc tại tuyến cơ sở: ........................... 18 1.1.6. Kiến thức và thực hành tự chăm sóc tăng huyết áp. ............................ 19 1.1.6.1. Khái niệm và nội dung tự chăm sóc. ................................................ 19 1.1.6.2. Kiến thức và thực hành Tự chăm sóc Tăng huyết áp. ....................... 21 1.2. Cơ sở thực tiễn. ..................................................................................... 25 iv 1.2.1. Thực trạng về kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh tăng huyết áp trên thế giới. ................................................................................... 25 1.2.2. Thực trạng về kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh tăng huyết áp tại Việt Nam. .................................................................................. 26 Chương 2 ..................................................................................................... 28 MÔ TẢ VẤN ĐỀ CẦN GIẢI QUYẾT ........................................................ 28 2.1. Giới thiệu sơ lược về khoa Khám bệnh và BVĐK Quan Hóa. ............... 28 2.2. Thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh THA điều trị ngoại trú tại BVĐK Quan Hóa tháng 5, 6 năm 2022. ............................... 30 2.2.1. Đối tượng và phương pháp khảo sát. .................................................. 30 2.2.2. Kết quả khảo sát. ................................................................................ 32 2.2.2.1. Thông tin chung của đối tượng khảo sát .......................................... 32 2.2.2.2. Thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh THA điều trị ngoại trú tại BVĐK Quan Hóa. ........................................................ 34 2.2.2.2.1.Thực trạng kiến thức ...................................................................... 34 2.2.2.2.2. Thực trạng thực hành tự chăm sóc bệnh THA. .............................. 36 Chương 3 ..................................................................................................... 42 BÀN LUẬN ................................................................................................. 42 KẾT LUẬN.................................................................................................. 53 ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP ................................................................................ 54 TÀI LIỆU THAM KHẢO. PHỤ LỤC. v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BMI Chỉ số khối cơ thể BVĐK Bệnh viện đa khhoa CBYT Cán bộ y tế CTXH Công tác xã hội DASH Chế độ ăn ngăn ngừa tăng huyết áp ĐD Điều dưỡng ĐTKS Đối tượng khảo sát ĐTNC Đối tượng nghiên cứu ĐTV Điều tra viên ESC Hội Tim mạch Châu Âu ESH Hội Tăng huyết áp Châu Âu GDSK Giáo dục sức khỏe ISH 1999 Hội Tăng huyết áp Thế giới 1999 JNC Ủy ban Hỗn hợp Quốc gia Hoa Kỳ về dự phòng, phát hiện, đánh giá và điều trị THA NB Người bệnh PA Tri số huyết áp PAd Huyết áp động mạch tối thiểu PAs Huyết áp động mạch tối đa THA Tăng huyết áp THPT Trung học phổ thông YTDP Y tế dự phòng WHO World Health Organization: Tổ chức Y tế Thế giới vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Phân độ tăng huyết áp .................................................................. 14 Bảng 2. 1: Một số thông tin chung của ĐTKS .............................................. 33 Bảng 2. 2: Mức độ THA của ĐTKS ............................................................. 34 Bảng 2. 3: Hiểu biết của ĐTKS về bệnh THA .............................................. 34 Bảng 2. 4: Hiểu biết của ĐTKS về thực hành tự chăm sóc bệnh THA .......... 35 Bảng 2. 5: Thực hành theo dõi huyết áp tại nhà ............................................ 36 Bảng 2. 6: Thực hành tuân thủ điều trị của ĐTKS ........................................ 37 Bảng 2. 7: Thực hành tuân thủ chế độ ăn ...................................................... 38 Bảng 2. 8: Thực hành thay đổi lối sống tích cực .......................................... 39 vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2. 1. Đặc điểm giới tính của ĐTKS ................................................. 32 Biểu đồ 2. 2. Đặc điểm về tuổi của ĐTKS .................................................... 33 Biểu đồ 2. 3. Đặc điểm về thời gian điều trị THA ........................................ 34 Biểu đồ 2. 4. Kiến thức chung của người bệnh THA .................................... 36 Biểu đồ 2.5. Thực trạng thực hành tự chăm sóc ............................................ 40 Biểu đồ 2.6. Mức độ tuân thủ thực hành tự chăm sóc của NB THA ............. 41 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ, HÌNH ẢNH Hình 1. 1: Minh họa tăng huyết áp ............................................................... 11 Hình 1. 2: Rượu, bia ảnh hưởng tới tăng huyết áp ........................................ 12 Hình 1. 3: Đo huyết áp bằng huyết áp kế thủy ngân ..................................... 15 Hình 1. 4: Các loại máy đo huyết áp............................................................. 16 Hình 1. 5: Biến chứng của tăng huyết áp ...................................................... 17 Hình 1. 6: Quy trình điều trị Tăng huyết áp[3]. ............................................ 18 Hình 1. 7: 4 bước điều trị tăng huyết áp tại tuyến cơ sở ................................ 19 Hình 2. 1: Bệnh viện đa khoa huyện Quan Hóa – Thanh Hóa....................... 28 Hình 2. 2: Khoa Khám bệnh – BVĐK Quan Hóa ......................................... 29 Hình 2. 3: Đo huyết áp tại khoa Khám bệnh – BVĐK Quan Hóa ................. 30 9 ĐẶT VẤN ĐỀ Tăng huyết áp là một bệnh mạn tính phổ biến trên thế giới, được mệnh danh là “kẻ giết người thầm lặng”, bệnh gây ra nhiều biến chứng nặng nề, ảnh hưởng lớn tới sức khỏe và chất lượng sống người bệnh, là gánh nặng cho gia đình và xã hội. Bệnh tăng huyết áp (THA) có xu hướng ngày càng gia tăng tại tất cả các nước trên thế giới, hiện có hơn 1 tỷ người THA và dự kiến sẽ tăng 1.5 tỷ vào năm 2025. THA là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm với khoảng 10 triệu người năm 2015; trong đó tử vong do bệnh mạch vành là 4,9 triệu người và đột quỵ là 3,5 triệu người. Bệnh THA cũng là yếu tố nguy cơ chính của nhiều bệnh như suy tim, rung nhĩ, bệnh thận mạn, bệnh mạch máu ngoại vi, suy giảm chức năng nhận thức …[7, 13, 14, 31, 32]. Ở các nước phát triển tỷ lệ tăng huyết áp ở người lớn ( ≥18 tuổi) khoảng gần 30% dân số và hơn một nửa dân số ở tuổi >50 tuổi có tăng huyết áp[5]. Tại Hoa Kỳ, thống kê năm 2009 cho thấy, tỷ lệ THA là 37, 6% ở nam và 40,1% ở nữ. Tỷ lệ này gia tăng so với năm 2001 (32,6% và 36,9%, tương ứng)[7].Tỷ lệ THA ở các nước Châu Âu ước khoảng 30 - 45% dân số, tăng dần lên theo tuổi. Ở Trung Quốc, năm 2010 có khoảng 335,8 triệu người, chiếm 33,6% dân số THA, trong đó nam giới là 35,3% và nữ giới là 32%[7]. Tại Việt Nam, THA đã tạo ra một gánh nặng lớn về kinh tế và xã hội, một số nghiên cứu đánh giá kinh tế đã được thực hiện và đã chỉ ra chi phí - hiệu quả của các can thiệp nhằm quản lý và kiểm soát THA như: thống kê năm 1992 tỷ lệ THA là 11,2%., năm 2002 tỷ lệ THA là 16,9%. Năm 2008, theo kết quả điều tra của Viện Tim mạch Việt Nam tại 8 tỉnh thành trong toàn quốc cho thấy tỷ lệ người THA đã tăng lên 25,1% [7]. Theo Niên giám Thống kê y tế năm 2018, tăng huyết áp là một trong 4 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu tại Việt Nam[4]. Bệnh THA phải điều trị liên tục, suốt đờivà để giữ được mức huyết áp ổn định, giảm tổn thương các cơ quan đích thì kiến thứcvà sự tự chăm sóc trong điều trị THA của người bệnh là vô cùng quan trọng[7]. Việc người bệnh kém 10 hiểu biết và không tuân thủ trong điều trị THA vẫn là một thách thức lớn trong điều trị. Để người bệnh có kiến thức, sự hiểu biết về tự chăm sóc thì cần có sự giúp đỡ và giám sát chặt chẽ của cán bộ y tế, gia đình và xã hội. Bệnh viện Đa khoa huyện Quan Hóa là một bệnh viện Đa khoa hạng II tuyến huyện tại tỉnh Thanh Hóa, việc quản lý và chăm sóc người bệnh mắc các bệnh không lây nhiễm ngoại trú trong đó có bệnh THA được bệnh viện luôn trú trọng. Tuy nhiên, vẫn chưa có thống kê, nghiên cứu đầy đủ trong việc quản lý người bệnh THA ngoại trú. Xuất phát từ thực tế trên để có thêm bằng chứng tin cậy cho việc đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao kiến thức, thực hành tự chăm sóc của người bệnh THA hiệu quả, tôi tiến hành thực hiện chuyên đề: “Thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc ở người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa huyện Quan Hóa” với mục tiêu: 1. Đánh giá thực trạng kiến thức và thực hành tự chăm sóc ở người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa huyện Quan Hóa năm 2022. 2. Đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường kiến thức và thực hành tự chăm sóc của người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa huyện Quan Hóa. 11 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận. 1.1.1. Định nghĩa, Phân loại bệnh Tăng huyết áp. 1.1.1.1. Định nghĩa bệnh Tăng huyết áp. Hình 1. 1: Minh họa tăng huyết áp Tăng huyết áp là khi huyết áp tâm thu ≥ 140mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90mmHg[1, 3, 5, 12, 14, 24, 25, 28, 31]. 1.1.1.2. Phân loại tăng huyết áp[1, 3, 5, 11, 12] * Dựa theo định nghĩa: - Tăng huyết áp giới hạn khi trị số huyết áp trong khoảng 140/90 < PA < 160/95 mmHg - Tăng huyết áp tâm thu khi huyết áp động mạch tối đa (PAs) lớn hơn 160 mmHg và huyết áp động mạch tối thiểu (PAd) nhỏ hơn 90 mmHg. - Tăng huyết áp tâm trương khi huyết áp động mạch tối đa (PAs) thấp hơn 140 mmHg và huyết áp động mạch tối thiểu (PAd) cao hơn 95 mmHg. * Dựa vào tình trạng biến thiên của trị số huyết áp - Tăng huyết áp thường xuyên, có thể phân thành tăng huyết áp ác tính và tăng huyết áp lành tính - Tăng huyết áp cơn: trên cơ sở huyết áp bình thường hoặc gần bình thường, bệnh xuất hiện với những cơn cao vọt, những lúc này thường có tai biến. - Tăng huyết áp dao động: con số huyết áp có thể lúc tăng, lúc không tăng (OMS khuyên không nên dùng thuật ngữ này và nên xếp vào loại giới hạn vì tất cả các trường hợp tăng huyết áp đều ít nhiều dao động). 12 * Dựa vào nguyên nhân - Tăng huyết áp nguyên phát (không có nguyên nhân), ở người cao tuổi. - Tăng huyết áp thứ phát (có nguyên nhân), phần lớn ở trẻ em và người trẻ tuổi. 1.1.2. Nguyên nhân, các yếu tố nguy cơ làm tăng huyết áp[1, 5, 7, 11, 12, 24]. 1.1.2.1. Tăng huyết áp nguyên phát: 92 - 94% THA không tìm được nguyên nhân hay còn gọi là bệnh THA ngay cả trong số người trẻ tuổi thì cũng khoảng 50% là nguyên phát. Các yếu tố thuận lợi thường thấy trong THA nguyên phát như sau: - Vai trò của muối natri: ăn nhiều muối natri (> 14 gram/ngày) có nhiều nguy cơ THA, ăn < 1 gam/ngày, huyết áp giảm. - Nòi giống: người da đen có tỷ lệ THA cao hơn người da trăng (trong cùng một hoàn cảnh, điều kiện làm việc như nhau). - Thừa cân và béo phì: người ta thấy ở nguời có chỉ số khối cơ thể (BMI) > 30 ở tuổi 40 – 49 thì tỷ lệ THA gấp 4 lần người bình thường. - Yếu tố gia đình: 50% người bệnhTHA có người trong gia đình bị bệnh THA. - Nghiện rượu: ở những người nghiện rượu, nguy cơ THA gấp 2 – 3 lần người bình thường. Giãn mạch da Co mạch nội tạng Hình 1. 2: Rượu, bia ảnh hưởng tới tăng huyết áp - Hút thuốc lá. 13 - Stress: những người làm việc căng thẳng, có nhiều sang chấn thần kinh tâm thần, gia tăng hoạt động thần kinh giao cảm thì có tỷ lệ THA cao hơn người bình. - Đái tháo đường: là bệnh lý thường đi kèm với THA và làm cho nguy cơ tổn thương cơ quan đích càng tăng lên. 1.1.2.2. Tăng huyết áp thứ phát: THA là triệu chứng của một bệnh, hoặc có tác nhân rõ ràng gây ra, vì vậy người ta còn gọi là THA có nguyên nhân. Loại này chỉ chiếm 4 – 5% và thường gặp ở người trẻ, hoặc các trường hợp THA khó điều trị. Các nguyên nhân có thể là: - Các bệnh thận:Chiếm phần lớn (50%) trong THA thứ phát, 2 – 3% trong THA chung. Các bệnh thận bao gồm bệnh hẹp động mạch thận (thường gặp) và bệnh nhu mô thận. - Bệnh ở động mạch lớn: hẹp eo động mạch chủ bẩm sinh gây THA chi trên, viêm tắc động mạch (Takayashu). - Các bệnh nội tiết: U tủy thượng thận, hội chứng Conn, hội chứng Cushing, chứng to đầu chi (acromegaly), cường tuyến cận giáp với tăng canxi máu. - Bệnh ở nội sọ: khối u nội sọ, khối choán chỗ, tăng áp lực nội sọ cấp tính. - Tăng huyết áp thai kỳ: + THA xuất hiện sau tuần thứ 20 của thời kỳ thai nghén. Nguy cơ bị tiền sản giật, sản giật. + THA đã có từ trước nay nặng lên do mang thai, do nhiễm độc thai nghén. - Tăng huyết áp do thuốc và độc chất + Thuốc ngừa thai có chứa estrogen – progesteron. + Các corticosteroid, ACTH. + Các thuốc gây chán ăn, Ephedrin, một số thuốc ma túy, cocain. 14 1.1.3. Phân độ tăng huyết áp[3, 5, 11, 12, 31]. Phân độ THA dựa vào trị số huyết áp của người bệnh. Bảng phân độ THAdưới đây có sự đồng thuận của Tổ chức Y tế Thế giới/Hội Tăng huyết áp Thế giới 1999 (WHO/ISH 1999), Ủy ban Hỗn hợp Quốc gia Hoa Kỳ về dự phòng, phát hiện, đánh giá và điều trị THA lần thứ 6 (JNC 6), Hội Tim mạch/Hội Tăng huyết áp Châu Âu 2013 (ESC/ESH 2013) và Hội Tim mạch Việt Nam 2015. Bảng 1.1: Phân độ tăng huyết áp Phân độ tăng huyết áp Huyết áp tâm thu Huyết áp tâm trương (mmHg) (mmHg) Huyết áp tối ưu < 120 < 80 Huyết áp bình thường < 130 < 85 130 – 139 85 – 89 Tăng huyết áp độ 1 140 – 159 90 – 99 Tăng huyết áp độ 2 160 – 179 100 – 109 Tăng huyết áp độ 3 ≥ 180 ≥ 110 Tăng huyết áp tâm thu đơn ≥ 140 < 90 Huyết áp bình thường Huyết áp bình thường cao Tăng huyết áp độc - Khi huyết áp tâm thu và tâm trương của một người bệnhkhông cùng một nhóm phân loại thì chọn mức phân loại cao nhất. - Khái niệm tiền tăng huyết áp (prehypertension) được JNC 7 đưa ra năm 2003, tương ứng với mức huyết áp bình thường cao, tuy nhiên ít được sử dụng trên lâm sàng. 1.1.4. Triệu chứng, biến chứng tăng huyết áp. 1.1.4.1. Triệu chứng tăng huyết áp[1, 5, 11, 12]. * Triệu chứng lâm sàng 15 Đa số người bệnh tăng huyết áp thường không có triệu chứng cơ năng, trừ biểu hiện thực thể là đo huyết áp thấy tăng. Nhiều trường hợp chỉ được phát hiện tăng huyết áp khi đã có một số biến chứng do THA như đột quỵ não, nhồi máu cơ tim… Một số người tăng huyết áp có thể bị nhức đầu; đỏ bừng mặt; cảm giác có mây mù trước mắt, ruồi bay trước mắt; tê tay nhất thời… Tuy nhiên, những biểu hiện này cũng có thể gặp trong nhiều tình trạng hoặc bệnh lý khác, không phải là đặc hiệu của THA. Như vậy, THA chỉ có thể khẳng định được bằng đo huyết áp. Đa số các trường hợp THA được phát hiện qua đo huyết áp thường qui, tuy nhiên với một số trường hợp cần đo huyết áp trong 24h. Hình 1. 3: Đo huyết áp bằng huyết áp kế thủy ngân * Quy trình đo huyết áp [1-3, 14]. Đo huyết áp là một động tác quan trọng, quyết định trong chẩn đoán THA, vì vậy trong quá trình đo cần tuân thủ một số quy định sau: 1. Nghỉ ngơi trong phòng yên tĩnh ít nhất 5 -10 phút trước khi đo huyết áp. 2. Không dùng chất kích thích (cà phê, hút thuốc, rượu bia) trước đó 2h. 3. Tư thế do chuẩn: người được đo huyết áp ngồi ghế tựa, cánh tay duỗi thẳng trên bàn, nếp khuỷu ngang mức với tim. Ngoài ra, có thể đo ở các tư thế nằm, đứng. Đối với người cao tuổi hoặc có bệnh đái tháo đường, nên đo thêm huyết áp tư thế đứng nhằm xác định có hạ huyết áp tư thế hay không. 4. Sử dụng huyết áp kế thủy ngân, huyết áp kế đồng hồ hoặc huyết áp kế điện tử (loại đo ở cánh tay). Các thiết bị đo cần được kiểm chuẩn định kỳ. Bề dài bao đo (nằm trong băng quấn) tối thiểu bằng 80% chu vi cánh tay, bề rộng 16 tối thiểu bằng 40% chu vi cánh tay. Quấn băng quấn đủ chặt, bờ dưới của bao đo ở trên nếp lằn khuỷu 2cm. Đặt máy ở vị trí để đảm bảo máy hoặc mốc 0 của thang đo ngang mức với tim. 5. Nếu không dùng thiết bị đo tự động, trước khi đo phải xác định vị trí động mạnh cánhtay để đặt ống nghe. Bơm hơi thêm 30mmHg sau khi không còn thấy mạch đập. Xả hơivới tốc độ 2-3mmHg/nhịp đập. Huyết áp tâm thu tương ứng với lúc xuất hiện tiếng đậpđầu tiên (pha I của Korotkoff) và huyết áp tâm trương tương ứng với khi mất hẳn tiếngđập (pha V của Korotkoff). 6. Không nói chuyện khi đang đo huyết áp. 7. Lần đo đầu tiên, cần đo huyết áp ở cả hai cánh tay, tay nào có chỉ sốhuyết áp cao hơnsẽ dùng để theo dõi huyết áp về sau. 8. Nên đo huyết áp ít nhất hai lần, mỗi lần cách nhau ít nhất 1-2 phút. Nếu số đo huyết ápgiữa 2 lần đo chênh nhau trên 10mmHg, cần đo lại một vài lần sau khi đã nghỉ trên 5phút. Giá trị huyết áp ghi nhận là trung bình của hai lần đo cuối cùng. 9. Trường hợp nghi ngờ, có thể theo dõi huyết áp bằng máy đo tự động tại nhà hoặc bằngmáy đo huyết áp tự động 24 giờ (Holter huyết áp). 10. Ghi lại số đo theo đơn vị mmHg dưới dạng HA tâm thu/HA tâm trương (ví dụ 126/82mmHg) không làm tròn số quá hàng đơn vị và thông báo kết quả cho người được đo. Hình 1. 4: Các loại máy đo huyết áp 17 1.1.4.2. Biến chứng tăng huyết áp[1, 12, 14, 28, 31]. Tăng huyết áp có thể dẫn đến các biến chứng nặng nề, có thể gây tử vong hoặc tàn phế. Cơ quan đích mà THA gây tổn thương (gây biến chứng) bao gồm tim, não, mắt, thận và mạch máu. Hình 1. 5: Biến chứng của tăng huyết áp 1.1.5. Điều trị tăng huyết áp[1, 3, 7, 11, 12, 14]. 1.1.5.1. Nguyên tắc chung: - Tăng huyết áp là bệnh mạn tính nên cần theo dõi đều, điều trị đúng và đủ hàng ngày, điều trị lâu dài. - Mục tiêu điều trị là đạt “huyết áp mục tiêu” và giảm tối đa “nguy cơ tim mạch”. - “Huyết áp mục tiêu” cần đạt là < 140/90 mmHg và thấp hơn nữa nếu người bệnh vẫn dung nạp được. Nếu nguy cơ tim mạch từ cao đến rất cao thì huyết áp mục tiêu cần đạt là < 130/80 mmHg. Khi điều trị đã đạt huyết áp mục tiêu, cần tiếp tục duy trì phác đồ điều trị lâu dài kèm theo việc theo dõi chặt chẽ, định kỳ để điều chỉnh kịp thời. - Điều trị cần hết sức tích cực ở người bệnhđã có tổn thương cơ quan đích. Không nên hạ huyết áp quá nhanh để tránh biến chứng thiếu máu ở các cơ quan đích, trừ tình huống cấp cứu. 1.1.5.2. Các biện pháp tích cực thay đổi lối sống: - Chế độ ăn hợp lý, đảm bảo đủ kali và các yếu tố vi lượng: + Giảm ăn mặn (< 6 gam muối hay 1 thìa cà phê muối mỗi ngày). + Tăng cường rau xanh, hoa quả tươi. + Hạn chế thức ăn có nhiều cholesterol và axít béo no. - Tích cực giảm cân (nếu quá cân), duy trì cân nặng lý tưởng với chỉ số khối cơ thể (BMI: body mass index) từ 18,5 đến 22,9 kg/m2. - Cố gắng duy trì vòng bụng dưới 90cm ở nam và dưới 80cm ở nữ. - Hạn chế uống rượu, bia: số lượng ít hơn 3 cốc chuẩn/ngày (nam), ít hơn 2 cốc chuẩn/ngày (nữ) và tổng cộng ít hơn 14 cốc chuẩn/tuần (nam), ít hơn 9 18 cốc chuẩn/tuần (nữ). 1 cốc chuẩn chứa 10g ethanol tương đương với 330ml bia hoặc 120ml rượu vang, hoặc 30ml rượu mạnh. - Ngừng hoàn toàn việc hút thuốc lá hoặc thuốc lào. - Tăng cường hoạt động thể lực ở mức thích hợp: tập thể dục, đi bộ hoặc vận động ở mức độ vừa phải, đều đặn khoảng 30-60 phút mỗi ngày. - Tránh lo âu, căng thẳng thần kinh; cần chú ý đến việc thư giãn, nghỉ ngơi hợp lý. - Tránh bị lạnh đột ngột. Hình 1. 6: Quy trình điều trị Tăng huyết áp[3]. 1.1.5.3. Điều trị tăng huyết áp bằng thuốc tại tuyến cơ sở: - Chọn thuốc khởi đầu: + Tăng huyết áp độ 1: có thể lựa chọn một thuốc trong số các nhóm: lợi tiểu thiazide liều thấp; ức chế men chuyển; chẹn kênh canxi loại tác dụng kéo dài; chẹn beta giao cảm (nếu không có chống chỉ định).