Tài liệu Thực trạng kĩ năng viết bài tập làm văn của học sinh lớp 4_khóa luận tốt nghiệp lớp qlgdth

Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o trêng §HSP Hµ Néi 2 vµ c¸c thÇy, c« gi¸o trong tæ bé m«n T©m lÝ - Gi¸o dôc ®· trang bÞ cho t«i vèn kiÕn thøc lÝ luËn, gióp t«i x©y dùng nªn c¬ së khoa häc cña ®Ò tµi. §Æc biÖt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c ®Õn thÇy gi¸o Th.S Lª Xu©n TiÕn - ngêi ®· ®éng viªn, híng dÉn vµ tËn t×nh gióp ®ì t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi. Qua ®©y, t«i còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o vµ b¹n bÌ trong khoa Gi¸o dôc TiÓu häc trêng §HSP Hµ Néi 2, c¸c thÇy, c« gi¸o vµ c¸c em häc sinh khèi líp 4 (n¨m häc 2007-2008) trêng TiÓu häc Xu©n Hoµ A - Phóc Yªn - VÜnh Phóc ®· t¹o ®iÒu kiÖn, gióp ®ì ®Ó t«i tiÕn hµnh ®iÒu tra, hoµn thµnh kho¸ luËn. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008 Sinh viªn §inh Hång Quúnh lêi cam ®oan §Ò tµi "Thực trạng kĩ năng viết bài tập làm văn của học sinh lớp 4" ®îc hoµn thµnh qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu vµ tham kh¶o c¸c tµi liÖu cã liªn quan díi sù híng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o Th.S Lª Xu©n TiÕn - gi¶ng viªn tæ T©m lÝ - Gi¸o dôc trêng §HSP Hµ Néi 2. T«i xin kh¼ng ®Þnh kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña riªng t«i. C¸c sè liÖu, c¨n cø, kÕt qu¶ cã trong kho¸ luËn lµ trung thùc. §Ò tµi -1- nµy cha ®îc c«ng bè trong bÊt k× c«ng tr×nh khoa häc nµo kh¸c. NÕu sai t«i xin hoµn toµn chÞu tr¸ch nhiÖm. Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2008 Sinh viªn §inh Hång Quúnh -2- môc lôc Trang PHÇN më ®Çu ......................................................................................... 5 1. LÝ do chän ®Ò tµi ....................................................................................... 5 2. Môc ®Ých nghiªn cøu ................................................................................ 6 3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu......................................................... 6 4. Gi¶ thuyÕt khoa häc.................................................................................. 7 5. NhiÖm vô nghiªn cøu................................................................................ 7 6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu........................................................................... 7 7. Ph¹m vi nghiªn cøu ................................................................................. 8 8. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi................................................. 8 9. CÊu tróc cña kho¸ luËn............................................................................ 8 PHÇN NéI DUNG .................................................................................... 9 Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn .............................................................................. 9 1.1. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu........................................................... 9 1.2. Bµi tËp vµ kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp................................................................ 10 1.2.1. Kh¸i niÖm bµi tËp vµ ph©n lo¹i bµi tËp................................. 10 1.2.2. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng vµ ph©n lo¹i kÜ n¨ng............................... 13 1.3. C¬ së khoa häc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n cña häc sinh tiÓu häc........................................................................................... 17 1.4. Ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc........................................................ 19 1.4.1. VÞ trÝ - tÝnh chÊt vµ nhiÖm vô................................................... 19 1.4.2. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®èi víi häc sinh líp 4.. 21 1.4.3. Quy tr×nh d¹y bµi TËp lµm v¨n ë líp 4..................................... 23 1.5. Mét sè ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña häc sinh tiÓu häc ë giai ®o¹n thø hai........................................................................................................... 26 Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng .................................................. 2.1. Thùc tr¹ng.............................................................................................. 2.1.1. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi viÕt.................. 2.1.2. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng lËp dµn ý cña bµi viÕt............................... 2.1.3. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt ®o¹n................................................... 2.1.4. Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n................................... -3- 27 27 27 30 33 37 2.2. C¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh 39 2.2.1. C¸c yÕu tè kh¸ch quan......................................................... .... 39 2.2.2. C¸c yÕu tè chñ quan.................................................................. 43 2.3. §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4..................................................................... 44 2.3.1. T¨ng cêng híng dÉn häc sinh häc vµ tÝch luü vèn kiÕn thøc v¨n qua c¸c m«n häc kh¸c................................................. 44 2.3.2. Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh....... 46 2.3.3. T¨ng cêng c¸c ho¹t ®éng tham quan, t×m hiÓu thiªn nhiªn, ®äc s¸ch b¸o............................................................................ 47 phÇn kÕt luËn ................................................................................... 48 tµi liÖu tham kh¶o......................................................................... 49 phô lôc.................................................................................................... 50 phÇn më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi Tèc ®é ph¸t triÓn nhanh chãng cña khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ th«ng tin ®ang lµm thay ®æi vÞ thÕ cña nhiÒu quèc gia trªn trêng quèc tÕ. Thùc tÕ ë c¸c níc tiªn tiÕn ®· chØ ra r»ng: nh©n tè con ngêi lµ v« cïng quan träng. N¾m b¾t t×nh h×nh ®ã, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh: “Gi¸o dôc ®µo t¹o lµ quèc s¸ch hµng ®Çu”, “®Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t cho sù ph¸t triÓn”. Quan t©m ®Õn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, §¶ng vµ Nhµ níc ®Æc biÖt chó ý tíi Gi¸o dôc TiÓu häc - kh©u ®Çu tiªn trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. Së dÜ nh vËy v× ë tiÓu häc, lÇn ®Çu tiªn trÎ em tham gia vµo ho¹t ®éng häc víi t c¸ch lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®ã, ë häc sinh sÏ h×nh thµnh hÖ thèng nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng häc tËp c¬ b¶n g¾n víi tõng m«n häc. Kh¸c víi To¸n, Tù nhiªn vµ X· héi,... ch¬ng tr×nh m«n TiÕng ViÖt ë TiÓu häc nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë häc sinh c¸c kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt (nghe, nãi, -4- ®äc, viÕt) ®Ó häc tËp vµ giao tiÕp trong m«i trêng ho¹t ®éng cña løa tuæi. C¸c ph©n m«n trong m«n häc nµy ®Òu híng tíi thùc hiÖn nhiÖm vô trªn, trong ®ã, TËp lµm v¨n cã vai trß ®Æc biÖt quan träng. TËp lµm v¨n nèi tiÕp mét c¸ch tù nhiªn c¸c bµi häc kh¸c nhau trong m«n TiÕng ViÖt nh TËp ®äc, LuyÖn tõ vµ c©u, KÓ chuyÖn,... Nã mang tÝnh chÊt thùc hµnh toµn diÖn, tæng hîp vµ s¸ng t¹o nh»m gióp häc sinh cã mét n¨ng lùc míi: n¨ng lùc t¹o lËp v¨n b¶n. Häc sinh biÕt c¸ch sö dông tiÕng ViÖt lµm c«ng cô t duy, giao tiÕp vµ häc tËp chÝnh lµ nhê n¨ng lùc nµy. Trong häc tËp ph©n m«n TËp lµm v¨n th× viÕt bµi tËp lµm v¨n lµ mét thµnh tè cèt lâi. Bëi nhê qu¸ tr×nh viÕt bµi mµ häc sinh hiÓu s©u s¾c h¬n b¶n chÊt cña c¸c tri thøc ®îc häc, tõ ®ã cã kh¶ n¨ng vËn dông chóng linh ho¹t trong nhiÒu t×nh huèng còng nh ph¸t triÓn t duy. Vµ, s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®ã - bµi tËp lµm v¨n chÝnh lµ n¬i ph¶n ¸nh râ nÐt sù h×nh thµnh c¸c kÜ n¨ng sö dông tiÕng ViÖt ë häc sinh. §èi víi häc sinh tiÓu häc, tõ líp 2, c¸c em ®· tËp dît lµm v¨n nhng chØ ®Õn líp 4, c¸c em míi thùc sù b¾t ®Çu viÕt mét v¨n b¶n hoµn chØnh theo mét phong c¸ch nµo ®ã. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, häc sinh ph¶i n¾m v÷ng kÜ n¨ng dïng tõ, ®Æt c©u, dùng ®o¹n, liªn kÕt ®o¹n vµ c¸c kÜ n¨ng kh¸c nh ph©n tÝch ®Ò, lËp dµn ý, ph¸t triÓn ý,... Do ®ã, nh÷ng kÜ n¨ng lµm v¨n häc sinh n¾m ®îc tõ líp 4 cã ¶nh hëng lín ®Õn toµn bé qu¸ tr×nh häc vµ viÕt v¨n cña c¸c em sau nµy. VËy hiÖn nay, häc sinh líp 4 ®ang n¾m c¸c kÜ n¨ng ®ã ë møc ®é nh thÕ nµo? §©y lµ vÊn ®Ò ®¸ng ®îc quan t©m t×m hiÓu. Nhng trªn thùc tÕ, cho ®Õn nay vÉn cha cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 häc ch¬ng tr×nh ®îc triÓn khai trªn ph¹m vi toµn quèc tõ n¨m häc 2005-2006. Víi t c¸ch lµ mét gi¸o viªn tiÓu häc trong t¬ng lai, viÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh sÏ gióp b¶n th©n t«i tÝch luü ® îc mét sè kinh nghiÖm, kÜ n¨ng vµ tri thøc cÇn thiÕt cho hµnh trang vµo nghÒ s¾p tíi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn vµ trong ph¹m vi nghiªn cøu cña m×nh, t«i ®· chän ®Ò tµi "Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4". 2. Môc ®Ých nghiªn cøu -5- §Ò tµi nghiªn cøu nµy nh»m ph¸t hiÖn thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 vµ chØ râ nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng trªn. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng d¹y vµ häc ph©n m«n TËp lµm v¨n cho häc sinh líp 4 nãi riªng vµ häc sinh tiÓu häc nãi chung. 3. §èi tîng vµ kh¸ch thÓ nghiªn cøu - §èi tîng nghiªn cøu: kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4. - Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: 55 häc sinh líp 4 trêng TiÓu häc Xu©n Hoµ A Phóc Yªn - VÜnh Phóc. 4. Gi¶ thuyÕt khoa häc ChÊt lîng bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 hiÖn nay cha cao. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do gi¸o viªn cha chñ ®éng h×nh thµnh cho häc sinh c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n. Häc sinh cha cã thãi quen lËp dµn ý; kÜ n¨ng viÕt c©u, viÕt ®o¹n cßn thÊp. 5. NhiÖm vô nghiªn cøu 5.1. Nghiªn cøu lÝ luËn: + HÖ thèng ho¸ mét sè vÊn ®Ò lÝ luËn vÒ bµi tËp, kÜ n¨ng, sù h×nh thµnh kÜ n¨ng ë häc sinh tiÓu häc. + T×m hiÓu vÒ ph©n m«n TËp lµm v¨n ë tiÓu häc. 5.2. Nghiªn cøu thùc tiÔn: + X©y dùng hÖ thèng bµi tËp nh»m t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4, chØ ra nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã. + §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n cho häc sinh líp 4 hiÖn nay. 6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu 6.1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn - T×m hiÓu kh¸i niÖm bµi tËp, kÜ n¨ng trong T©m lÝ häc. - T×m hiÓu hÖ thèng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh tiÓu häc. 6.2. Ph¬ng ph¸p quan s¸t - Quan s¸t tinh thÇn häc tËp cña häc sinh trªn líp ë m«n TiÕng ViÖt vµ ®Æc biÖt lµ ë ph©n m«n TËp lµm v¨n. - Quan s¸t c¸ch ghi chÐp, thùc hµnh cña häc sinh. 6.3. Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm ph¸t hiÖn -6- Biªn so¹n c¸c bµi tËp ®Ó ®o thùc tr¹ng kÜ n¨ng lµm bµi cña häc sinh 6.4. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch s¶n phÈm T×m hiÓu c¸c th«ng sè cÇn ®o qua vë bµi tËp vµ c¸c bµi kiÓm tra cña häc sinh. 6.5. Ph¬ng ph¸p xö lÝ sè liÖu Dïng to¸n thèng kª ®Ó xö lÝ sè liÖu, so s¸nh, ®èi chiÕu, rót ra kÕt luËn. 7. Ph¹m vi nghiªn cøu Chóng t«i chØ nghiªn cøu kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n miªu t¶ cña häc sinh trong ph©n m«n TËp lµm v¨n ë líp 4. 8. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi §Ò tµi gãp phÇn t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 khi häc ch¬ng tr×nh ®îc ban hµnh trong toµn quèc 9/11/2001. Ph©n tÝch c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn kÜ n¨ng viÕt bµi v¨n vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng viÕt bµi tËp lµm v¨n cho häc sinh. 9. CÊu tróc cña kho¸ luËn PhÇn më ®Çu PhÇn néi dung Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn Ch¬ng 2: Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4 vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng PhÇn kÕt luËn Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc PhÇn néi dung Ch¬ng 1: C¬ së lÝ luËn -7- 1.1. Tæng quan vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu Trong T©m lÝ häc, viÖc t×m hiÓu vÒ kÜ n¨ng kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò míi. Trªn thÕ giíi, cã rÊt nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ t©m lÝ häc nh V.S. Kudin, N.D. Lªvit«p, A.V. Petrovxki, G.Polia,... ë níc ta, mét sè t¸c gi¶ còng ®· t×m hiÓu nghiªn cøu vÒ kÜ n¨ng, ®Æc biÖt lµ kÜ n¨ng häc tËp cña häc sinh. T¸c gi¶ Lª V¨n Hång trong cuèn T©m lÝ häc løa tuæi vµ t©m lÝ häc s ph¹m cho r»ng: “KÜ n¨ng - kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc (kh¸i niÖm, c¸ch thøc, ph¬ng ph¸p,...) ®Ó gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô míi”. T¸c gi¶ Bïi V¨n HuÖ trong Gi¸o tr×nh t©m lÝ häc tiÓu häc ®· kh¼ng ®Þnh: “KÜ n¨ng vÉn cßn lµ hµnh ®éng ý chÝ ®ßi hái ph¶i ®éng n·o, suy xÐt, tÝnh to¸n, ph¶i cã nç lùc ý chÝ th× míi hoµn thµnh ®îc”. Nãi chung, c¸c nhµ t©m lÝ häc thêng nghiªn cøu kÜ n¨ng, kÜ n¨ng häc tËp mét c¸ch chung chung, mang nhiÒu tÝnh lÝ thuyÕt mµ Ýt ®Ò cËp ®Õn thùc tr¹ng mét kÜ n¨ng bé phËn nµo ®ã ë häc sinh. Trong gãc ®é m«n häc, còng cã nhiÒu t¸c gi¶ quan t©m ®Õn viÖc d¹y häc TiÕng ViÖt, ®Æc biÖt lµ d¹y vµ häc TËp lµm v¨n ë trêng TiÓu häc. Ta cã thÓ kÓ ®Õn PGS.TS Hoµng Hoµ B×nh víi cuèn D¹y v¨n cho häc sinh tiÓu häc hay PGS.TS NguyÔn TrÝ víi D¹y vµ häc m«n TiÕng ViÖt ë tiÓu häc theo ch¬ng tr×nh míi (trong ®ã cã ®Ò cËp ®Õn ph©n m«n TËp lµm v¨n). Trong Hái - ®¸p vÒ d¹y häc TiÕng ViÖt, PGS.TS NguyÔn Minh ThuyÕt còng ®a ra nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®îc d¹y ë líp 4. Tuy nhiªn, c¸c t¸c gi¶ trªn míi chØ ®Ò cËp ®Õn viÖc d¹y vµ häc TËp lµm v¨n ë tiÓu häc nãi chung mµ cha xem xÐt nhiÒu ®Õn thùc tr¹ng kÜ n¨ng häc tËp m«n häc nµy cña häc sinh. NhiÒu sinh viªn còng ®· lùa chän t×m hiÓu thùc tr¹ng kÜ n¨ng häc tËp ph©n m«n TËp lµm v¨n cña häc sinh tiÓu häc cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Nhng hä míi chØ dõng l¹i ë t×m hiÓu kÜ n¨ng dïng tõ, viÕt c©u, viÕt ®o¹n mµ cha t×m hiÓu kÜ n¨ng viÕt bµi, hoÆc cã t×m hiÓu th× còng kh«ng ph¶i lµ ë ch¬ng tr×nh häc ®îc triÓn khai trªn ph¹m vi toµn quèc tõ n¨m häc 2005-2006. Trªn c¬ së kÕ thõa vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh tùu nghiªn cøu cã liªn quan trªn, chóng t«i ®· m¹nh d¹n t×m hiÓu “Thùc tr¹ng kÜ n¨ng viÕt bµi tËp lµm v¨n cña häc sinh líp 4”. 1.2. Bµi tËp vµ kÜ n¨ng gi¶i bµi tËp -8- 1.2.1. Kh¸i niÖm bµi tËp a) Kh¸i niÖm bµi tËp ë trong bÊt k× m«n häc nµo ta còng b¾t gÆp tõ “bµi tËp”. Nh trong m«n To¸n cã bµi tËp to¸n, trong m«n TiÕng ViÖt cã bµi tËp tiÕng ViÖt, trong m«n §¹o ®øc cã bµi tËp ®¹o ®øc,... §iÒu ®ã chøng tá “bµi tËp” ®îc dïng trong ph¹m vi rÊt réng ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña c¸ nh©n. VËy ta cÇn hiÓu kh¸i niÖm nµy nh thÕ nµo? Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt th× bµi tËp ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: “Bµi tËp lµ bµi ra cho häc sinh lµm ®Ó tËp vËn dông nh÷ng ®iÒu ®· häc”. [7, trang 27] Trong T©m lÝ häc, bµi tËp lµ mét vÊn ®Ò mµ viÖc gi¶i quyÕt nã ®ßi hái ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p nµo ®ã vµ ®¹t tíi hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh. Kh¸i niÖm bµi tËp thêng ®îc m« t¶ theo híng nh lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò, trong ®ã chñ thÓ cÇn ph¶i hµnh ®éng. Nhµ T©m lÝ häc ngêi Nga A.N. Lª«nchiÐp cho r»ng: “Bµi tËp lµ t×nh huèng ®ßi hái chñ thÓ ph¶i cã hµnh ®éng nµo ®ã, lµ môc ®Ých ®· cho trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh”. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, nhiÒu t¸c gi¶ ®· chØ ra sù kh¸c biÖt gi÷a bµi tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Ch¼ng h¹n, A.M. Machiuskin vµ I. Ialecne kh¼ng ®Þnh ®iÓm kh¸c nhau chñ yÕu gi÷a bµi tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ë yªu cÇu cña nã. YÕu tè cha biÕt trong t×nh huèng cã vÊn ®Ò bao giê còng cã tÝnh chÊt tæng qu¸t ë mét møc ®é nµo ®ã, tøc lµ cã thÓ chung cho mét lo¹t nhiÖm vô t¬ng tù. Cßn c¸i cÇn t×m trong bµi tËp thêng lµ nh÷ng quan hÖ ®¬n nhÊt hay ®¹i lîng x¸c ®Þnh. Mèi quan hÖ gi÷a hai kh¸i niÖm nµy thÓ hiÖn ë chç t×nh huèng cã vÊn ®Ò réng th× tÝnh x¸c ®Þnh thÊp h¬n bµi tËp, nã cã thÓ t¹o ra bµi tËp vµ khi ®ã bµi tËp ®îc gäi lµ bµi tËp cã vÊn ®Ò. Hay hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n vµ ng¾n gän h¬n, cã ý kiÕn cho r»ng ®iÓm kh¸c nhau gi÷a bµi tËp vµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ë chç trong lêi v¨n cña bµi tËp ®· thÓ hiÖn sù ph©n ®Þnh (t¬ng ®èi râ rµng) gi÷a c¸i ®· cho, c¸i cha biÕt vµ c¸i ph¶i t×m. Tãm l¹i, cã rÊt nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ bµi tËp. Khi xem xÐt kh¸i niÖm nµy, c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu nh×n nhËn ë nh÷ng ph¬ng diÖn kh«ng gièng nhau. Tuy vËy, ta cã thÓ rót ra nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n chung nhÊt vÒ bµi tËp nh sau: -9- - Bµi tËp tríc hÕt lµ mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò, cã tÝnh x¸c ®Þnh cao, nã ®îc h×nh thµnh tõ t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®ã, trong hoµn c¶nh cô thÓ. (Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i mäi t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Òu lµ bµi tËp). - CÊu tróc cña bµi tËp nãi chung, bao giê còng chøa ®ùng c¸c yÕu tè x¸c ®Þnh: lµ mét t×nh huèng t©m lÝ, ®ßi hái chñ thÓ ph¶i tho¶ m·n nã. Trong t×nh huèng ®ã chøa ®ùng c¸c d÷ kiÖn, mµ dùa vµo ®ã chñ thÓ cã thÓ triÓn khai c¸c thao t¸c nh»m t×m ra mét Èn sè nhÊt ®Þnh. Sù xuÊt hiÖn cña d÷ kiÖn, Èn sè vµ quan hÖ gi÷a chóng ®èi víi chñ thÓ lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n cña mäi bµi tËp. Khi tho¶ m·n c¸c yÕu tè nµy, tøc lµ gi¶i ®îc bµi tËp, chñ thÓ sÏ cã ®îc nhËn thøc míi, sù ph¸t triÓn míi. b) Ph©n lo¹i bµi tËp §Ó ph©n lo¹i bµi tËp, ®a sè c¸c nhµ nghiªn cøu ®Òu dùa trªn 3 tiªu chuÈn: 1- §Æc tÝnh cña ®èi tîng mµ bµi tËp ®Ò cËp ®Õn. 2- Mèi quan hÖ gi÷a bµi tËp vµ lÝ thuyÕt. 3- §Æc tÝnh cña yªu cÇu bµi tËp (hay môc ®Ých cña bµi tËp). XuÊt ph¸t tõ c¸c tiªu chuÈn trªn vµ tuú thuéc vµo môc ®Ých híng tíi mµ ngêi ta cã thÓ ®a ra nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i bµi tËp kh¸c nhau. Cã nhiÒu t¸c gi¶ chØ dùa vµo tiªu chuÈn 2 hoÆc tiªu chuÈn 3 ®Ó ph©n lo¹i (nh G. Polia). Còng cã mét sè ngêi dùa vµo c¶ ba tiªu chuÈn trªn ®Ó ph©n lo¹i bµi tËp, trong ®ã cã L.M. Phritman. Theo c¸ch ph©n lo¹i cña «ng th× cã c¸c lo¹i bµi tËp sau: - Dùa vµo ®Æc tÝnh ®èi tîng (mµ bµi tËp ®Ò cËp ®Õn), cã: + Bµi tËp thùc hµnh (thùc tiÔn): lµ bµi tËp mµ ®èi tîng cña nã lµ c¸c chñ ®Ò (®Ò tµi) trong thùc tiÔn cuéc sèng vµ trong c¸c lÜnh vùc khoa häc kh¸c. + Bµi tËp to¸n häc: lµ nh÷ng bµi tËp mµ trong ®ã tÊt c¶ c¸c ®èi tîng ®Òu lµ c¸c hiÖn tîng to¸n häc. - Dùa vµo quan hÖ gi÷a bµi tËp vµ lÝ thuyÕt, cã: + Bµi tËp chuÈn (mÉu): lµ nh÷ng bµi tËp ®îc gi¶i theo quy t¾c, thuËt to¸n nµo ®ã. + Bµi tËp kh«ng chuÈn (kh«ng mÉu): lµ nh÷ng bµi tËp mµ ®èi víi chóng, trong gi¸o tr×nh to¸n häc kh«ng cã nh÷ng nguyªn t¾c, nh÷ng chØ dÉn chung vÒ c¸c bíc theo nh÷ng quy t¾c x¸c ®Þnh trong ch¬ng tr×nh gi¶i chóng. - Dùa vµo ®Æc tÝnh yªu cÇu cña bµi tËp, cã: -10- + Bµi tËp t×m kiÕm: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña nã lµ ph¶i t×m ra mét Èn sè nµo ®ã. + Bµi tËp biÕn ®æi, x©y dùng: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña chóng lµ biÕn ®æi mét c¸ch biÓu ®¹t nµo ®ã (lµm ®¬n gi¶n nã hoÆc biÓu diÔn nã trong mét d¹ng kh¸c,…) + Bµi tËp gi¶i thÝch, chøng minh: lµ nh÷ng bµi tËp mµ yªu cÇu cña nã lµ kh¼ng ®Þnh tÝnh ®óng ®¾n cña mét nhËn ®Þnh nµo ®ã hoÆc kiÓm tra xem mét nhËn ®Þnh lµ ®óng hay sai vµ cuèi cïng lµ gi¶i thÝch v× sao cã hiÖn tîng, sù kiÖn nµy hay hiÖn tîng, sù kiÖn kh¸c. Nh×n chung, c¸c c¸ch ph©n lo¹i trªn ®Òu cã thÓ vËn dông ®îc vµo trong thùc tiÔn d¹y häc. Tuy nhiªn, ngoµi c¸ch ph©n lo¹i dùa trªn c¸c tiªu chuÈn trªn th× ta còng cÇn quan t©m ®Õn viÖc ph©n lo¹i dùa theo h×nh thøc biÓu hiÖn cña bµi tËp. Bëi nh×n tõ gãc ®é t©m lÝ häc th× mçi h×nh thøc biÓu hiÖn cña néi dung ®Òu cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn qu¸ tr×nh häc sinh lµm bµi tËp. ChÝnh v× vËy, ®Ó ph©n lo¹i bµi tËp cã gi¸ trÞ thùc tiÔn th× cÇn dùa vµo c¸c tiªu chuÈn c¬ b¶n nh: - C¸c yÕu tè thuéc vµo ®Æc tÝnh ®èi tîng, môc ®Ých vµ néi dung bµi tËp. - C¸c h×nh thøc biÓu hiÖn cña bµi tËp. 1.2.2. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng vµ ph©n lo¹i kÜ n¨ng a) Kh¸i niÖm kÜ n¨ng Theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt: "KÜ n¨ng lµ kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc ®· thu nhËn ®îc trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh vµo thùc tÕ". [7, trang 520]. Theo Lª V¨n Hång: “KÜ n¨ng - kh¶ n¨ng vËn dông kiÕn thøc (kh¸i niÖm c¸ch thøc, ph¬ng ph¸p,...) ®Ó gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô míi”. [4, trang 131]. Theo Bïi V¨n HuÖ: “KÜ n¨ng lµ vËn dông tri thøc, kh¸i niÖm, ®Þnh nghÜa, ®Þnh luËt,... vµo thùc tiÔn. KÜ n¨ng vÉn cßn lµ hµnh ®éng ý chÝ ®ßi hái ph¶i ®éng n·o, suy xÐt, tÝnh to¸n, ph¶i cã nç lùc ý chÝ th× míi hoµn thµnh ®îc”. [5, trang 156]. Qua c¸c quan niÖm trªn, cã thÓ kh¸i qu¸t mét sè ®Æc ®iÓm chung vÒ kÜ n¨ng nh sau: - KÜ n¨ng bao giê còng g¾n víi mét hµnh ®éng hay mét ho¹t ®éng nµo ®ã b»ng c¸ch lùa chän vµ vËn dông nh÷ng tri thøc, nh÷ng kinh nghiÖm ®· cã ®Ó thùc hiÖn hµnh ®éng ®ã phï hîp víi nh÷ng môc tiªu vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ ®· -11- cho. Kh¸i niÖm kÜ n¨ng cã thÓ hiÓu trªn c¬ së c¸c quan niÖm vÒ ho¹t ®éng, hµnh ®éng, thao t¸c. - Mäi kÜ n¨ng xÐt vÒ mÆt cÊu tróc ®Òu bao gåm c¸c thµnh phÇn: + C¸ nh©n ph¶i hiÓu môc ®Ých cña hµnh ®éng. + BiÕt c¸ch thøc ®i ®Õn kÕt qu¶. + HiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó triÓn khai c¸c c¸ch thøc ®ã. KÜ n¨ng chÝnh lµ mÆt kÜ thuËt cña hµnh ®éng, biÓu hiÖn møc ®é ®óng ®¾n cña hµnh ®éng. KÜ n¨ng kh«ng cã ®èi tîng riªng mµ ®èi tîng cña nã chÝnh lµ ®èi tîng cña hµnh ®éng. Kh«ng cã kÜ n¨ng chung chung mµ kÜ n¨ng bao giê còng lµ kÜ n¨ng cña mét ho¹t ®éng cô thÓ. Gi÷a viÖc tiÕp thu kiÕn thøc vµ viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. ViÖc tiÕp thu kiÕn thøc sÏ t¹o nªn c¬ së, nÒn t¶ng cho viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng. Cho nªn, kÜ n¨ng còng cã thÓ hiÓu lµ sù thÓ hiÖn cña kiÕn thøc trong hµnh ®éng. Ngîc l¹i, khi kÜ n¨ng ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn sÏ lµm s©u s¾c h¬n sù hiÓu biÕt vÒ kiÕn thøc. §ång thêi, ®Ó h×nh thµnh kÜ n¨ng, bao giê con ngêi còng ph¶i triÓn khai hµnh ®éng ë d¹ng kh¸i qu¸t nhÊt, ®Çy ®ñ nhÊt vµ luyÖn tËp trong c¸c t×nh huèng kh¸c nhau ®Õn møc cã thÓ n¾m ®îc c¸c quy t¾c, quy luËt chung hµnh ®éng còng nh cã thÓ triÓn khai nã ë d¹ng xa h¬n d¹ng ban ®Çu. Tõ ®©y, ta cã thÓ rót ra nh÷ng dÊu hiÖu b¶n chÊt cña mét hµnh ®éng ®¹t ®Õn møc kÜ n¨ng gåm: - C¸ nh©n ph¶i cã tri thøc (lÝ thuyÕt) vÒ hµnh ®éng. - Thùc hiÖn hµnh ®éng theo ®óng yªu cÇu. - §¹t ®îc kÕt qu¶ phï hîp víi môc ®Ých ®Ò ra. - Cã thÓ thùc hiÖn hµnh ®éng cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c. Thùc tÕ d¹y häc ë TiÓu häc cho thÊy gi¸o viªn thêng cè g¾ng truyÒn ®¹t cho häc sinh nhiÒu tri thøc. Khi n¾m ®îc tri thøc lµ khi häc sinh hiÓu biÕt vµ ghi nhí ®îc nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc. Sau ®ã, khi vËn dông tri thøc vµo thùc tiÔn lµ khi c¸c em ®· cã kÜ n¨ng. Tuy nhiªn, kÜ n¨ng vÉn lµ hµnh ®éng ý chÝ ®ßi hái ph¶i “®éng n·o”, suy xÐt, tÝnh to¸n th× míi hoµn thµnh ®îc. Khi kÜ n¨ng ®îc cñng cè v÷ng ch¾c, trë nªn tù ®éng ho¸ hoÆc nöa tù ®éng ho¸ th× kÜ n¨ng biÕn thµnh kÜ x¶o. Nãi mét c¸ch ®¬n gi¶n, kÜ x¶o lµ kÜ n¨ng ®· ®îc cñng cè vµ tù ®éng ho¸. [5]. Tuy vËy, ta còng cÇn ph©n biÖt gi÷a kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o. MÆc dï vÒ b¶n chÊt ®Òu lµ thuéc tÝnh kÜ thuËt cña hµnh ®éng c¸ nh©n, ®Òu ®îc h×nh thµnh trªn -12- c¬ së c¸c tri thøc vÒ hµnh ®éng ®· ®îc lÜnh héi vµ triÓn khai trong thùc tiÔn nhng so víi kÜ n¨ng th× kÜ x¶o thuÇn thôc h¬n, tù ®éng ho¸ vµ ®îc gi¶i phãng khái sù kiÓm so¸t cña ý thøc. Nhê cã kÜ x¶o, con ngêi cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao trong hµnh ®éng. b) Ph©n lo¹i kÜ n¨ng Mçi ho¹t ®éng kh¸c nhau ®ßi hái ph¶i cã kÜ n¨ng t¬ng øng kh¸c nhau. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña mçi lo¹i ho¹t ®éng, ta cã thÓ chia thµnh c¸c lo¹i kÜ n¨ng: 1- KÜ n¨ng ho¹t ®éng trÝ tuÖ 2- KÜ n¨ng ho¹t ®éng lao ®éng s¶n xuÊt 3- KÜ n¨ng ho¹t ®éng tæ chøc MÆt kh¸c, ®èi víi häc sinh, trong qu¸ tr×nh häc tËp, c¸c em ngµy cµng n¾m ®îc nhiÒu kÜ n¨ng vµ kÜ x¶o. XÐt vÒ mÆt néi dung, cã thÓ ph©n lo¹i kÜ n¨ng, kÜ x¶o nh sau: 1- KÜ n¨ng, kÜ x¶o häc tËp 2- KÜ n¨ng, kÜ x¶o lao ®éng 3- KÜ n¨ng, kÜ x¶o vÖ sinh 4- KÜ n¨ng, kÜ x¶o vÒ hµnh vi. [5]. Nh vËy, cã rÊt nhiÒu lo¹i kÜ n¨ng ®îc h×nh thµnh ë häc sinh theo c¸c c¸ch ph©n lo¹i trªn. Chóng t«i chØ t×m hiÓu kÜ n¨ng häc tËp cña häc sinh. c) KÜ n¨ng häc tËp KÜ n¨ng häc tËp lµ mét thµnh phÇn cña kÜ n¨ng ho¹t ®éng trÝ tuÖ. Nã lµ thµnh phÇn kh«ng thÓ thiÕu ®Ó t¹o nªn c¸ch häc cho häc sinh. KÜ n¨ng häc tËp cña häc sinh cã nh÷ng ®Æc trng sau: - KÜ n¨ng häc tËp thÓ hiÖn mÆt n¨ng lùc häc tËp cña häc sinh, liªn quan chÆt chÏ víi hiÖu qu¶ häc tËp vµ lµ yÕu tè cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt qu¶ häc tËp. - KÜ n¨ng häc tËp thÓ hiÖn mÆt kÜ thuËt cña hµnh ®éng häc tËp, lµ sù tæ hîp c¸c ph¬ng thøc thùc hiÖn hµnh ®éng häc tËp ®· ®îc häc sinh n¾m v÷ng vµ vËn dông cã hiÖu qu¶ vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô häc tËp ®Ò ra. - KÜ n¨ng häc tËp lµ mét hÖ thèng phøc t¹p vµ cã tÝnh ph¸t triÓn, bao gåm trong nã nh÷ng kÜ n¨ng chuyªn biÖt. Cã nh÷ng kÜ n¨ng chung c¬ b¶n cÇn thiÕt cho nhiÒu m«n häc, cã nh÷ng kÜ n¨ng cña tõng m«n häc. -13- Trªn c¬ së lÝ thuyÕt ho¹t ®éng häc cña D.B. Enc«nhin vµ V.V. §av®èp, th«ng qua thùc nghiÖm d¹y häc, t¸c gi¶ NguyÔn KÕ Hµo ®· ®a ra mét hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng häc tËp c¬ b¶n cña häc sinh tiÓu häc. §ã lµ hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng thùc hiÖn hµnh ®éng ph©n tÝch; hÖ thèng c¸c kÜ n¨ng thùc hiÖn hµnh ®éng lËp m« h×nh; hÖ thèng kÜ n¨ng cô thÓ ho¸; kÜ n¨ng vËn dông trong häc tËp vµ trong ®êi sèng hµng ngµy; kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt,... d) Sù h×nh thµnh kÜ n¨ng ë häc sinh tiÓu häc * Khi nghiªn cøu sù h×nh thµnh kÜ n¨ng, nhiÒu nhµ T©m lÝ häc ®· kh¼ng ®Þnh: thùc chÊt cña viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng lµ lµm cho häc sinh n¾m v÷ng mét hÖ thèng phøc t¹p c¸c thao t¸c, nh»m lµm biÕn ®æi vµ s¸ng tá nh÷ng th«ng tin chøa ®ùng trong häc tËp, trong nhiÖm vô vµ ®èi chiÕu chóng víi nh÷ng hµnh ®éng cô thÓ. Do ®ã, ®Ó h×nh thµnh ®îc kÜ n¨ng (chñ yÕu lµ kÜ n¨ng häc tËp) cho häc sinh th× ta cÇn ph¶i gióp c¸c em: - BiÕt c¸ch t×m tßi ®Ó nhËn ra yÕu tè ®· cho, yÕu tè ph¶i t×m vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. - H×nh thµnh mét m« h×nh kh¸i qu¸t ®Ó gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp, c¸c ®¹i lîng cïng lo¹i. - X¸c lËp ®îc mèi liªn quan gi÷a bµi tËp, m« h×nh kh¸i qu¸t vµ c¸c kiÕn thøc t¬ng øng. [4]. * Mét sè yªu cÇu ®èi víi viÖc h×nh thµnh kÜ n¨ng cho häc sinh tiÓu häc - Ph¶i lµm cho häc sinh ham thÝch luyÖn tËp. Gi¸o viªn cÇn ®a ra c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò nh»m kÝch thÝch suy nghÜ cña häc sinh. - CÇn lµm cho c¸c em hiÓu c¸ch thøc luyÖn tËp. - CÇn ph¶i chØ dÉn kÞp thêi nh÷ng sai sãt cña c¸c em trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp vµ híng dÉn häc sinh kÞp thêi söa ch÷a nh÷ng sai sãt ®ã. [5]. 1.3. C¬ së khoa häc ®Ó x¸c ®Þnh c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n cña häc sinh C¸c nhµ T©m lÝ häc gãp phÇn x©y dùng vµ ph¸t triÓn T©m lÝ häc ho¹t ®éng næi tiÕng trªn thÕ giíi nh L.X. Vg«txki, A.N. Lª«nchiÐp, P.Ia. Ganpªrin,... cho r»ng nhËn thøc cña trÎ em ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn th«ng qua ho¹t ®éng. Theo A.N. Lª«nchiÐp - nhµ T©m lÝ häc ngêi Nga th×: “Ho¹t ®éng lµ b¶n thÓ cña t©m lÝ ý thøc. T©m lÝ ý thøc ®îc n¶y sinh bëi ho¹t ®éng. Trong T©m lÝ häc, ho¹t ®éng ®îc coi lµ sù vËn ®éng cña chñ thÓ, cña con ngêi, ho¹t ®éng -14- quy ®Þnh nguån gèc, néi dung vµ sù vËn hµnh cña t©m lÝ. Víi ý nghÜa ®ã, ta nãi r»ng: ho¹t ®éng lµ quy luËt chung nhÊt cña cuéc sèng con ngêi, cña t©m lÝ ngêi...”. [2]. Mét trong nh÷ng c¬ së khoa häc cña viÖc d¹y TËp lµm v¨n lµ lÝ thuyÕt ho¹t ®éng lêi nãi. LÝ thuyÕt nµy lµ sù vËn dông thµnh tùu cña T©m lÝ häc ho¹t ®éng ®i s©u nghiªn cøu c¸c mèi quan hÖ qua l¹i, c¸c giai ®o¹n cña ho¹t ®éng lêi nãi. Ho¹t ®éng lêi nãi lµ mét cÊu tróc ®éng bao gåm bèn giai ®o¹n kÕ tiÕp nhau: ®Þnh híng, lËp ch¬ng tr×nh, hiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh vµ kiÓm tra. CÊu tróc nµy ®· ®îc vËn dông triÖt ®Ó khi x©y dùng hÖ thèng kÜ n¨ng lµm v¨n. Cã thÓ thÊy mèi quan hÖ nµy trong s¬ ®å sau: CÊu tróc ho¹t ®éng lêi nãi HÖ thèng kÜ n¨ng lµm v¨n 1. KÜ n¨ng x¸c ®Þnh ®Ò bµi, yªu cÇu vµ giíi h¹n 1. §Þnh híng ®Ò bµi (kÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò). 2. KÜ n¨ng x¸c ®Þnh t tëng c¬ b¶n cña bµi viÕt. 3. KÜ n¨ng t×m ý (thu thËp tµi liÖu cho bµi viÕt) 2. LËp ch¬ng tr×nh biÓu ®¹t 4. KÜ n¨ng lËp dµn ý (hÖ thèng ho¸, lùa chän tµi liÖu). 5. KÜ n¨ng diÔn ®¹t (dïng tõ, ®Æt c©u) thÓ hiÖn chÝnh x¸c, ®óng ®¾n phong c¸ch bµi v¨n, t tëng 3. HiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh bµi v¨n. biÓu ®¹t 6. KÜ n¨ng viÕt ®o¹n, viÕt bµi theo c¸c phong c¸ch kh¸c nhau (miªu t¶, kÓ chuyÖn, viÕt th..) 7. KÜ n¨ng hoµn thiÖn bµi viÕt (ph¸t hiÖn vµ 4. KiÓm tra söa ch÷a lçi). Mçi ®Ò bµi TËp lµm v¨n x¸c ®Þnh mét nhiÖm vô giao tiÕp. ViÖc ®Þnh híng trong mét giao tiÕp sÏ ®îc thùc hiÖn díi d¹ng t×m hiÓu ®Ò bµi. ViÖc t×m hiÓu ®Ò bµi ph¶i tr¶ lêi ®îc c©u hái Nãi (viÕt) ®Ó lµm g×? (x¸c ®Þnh môc tiªu nãi n¨ng), Nãi (viÕt) vÒ c¸i g×? (x¸c ®Þnh néi dung nãi n¨ng), Nãi (viÕt) theo thÓ lo¹i nµo? (h×nh thøc nãi n¨ng), Nãi (viÕt) cho ai? (x¸c ®Þnh vai nãi, th¸i ®é nãi),... C¸c ®Ò tËp lµm v¨n ph¶i gióp häc sinh x¸c ®Þnh ®îc nh÷ng néi dung nµy. §Ó lµm ®îc c¸c bµi tËp lµm v¨n, häc sinh ph¶i x¸c ®Þnh ®îc c¸c néi dung vµ t¬ng øng lµ c¸c kÜ n¨ng sau: Giai ®o¹n lËp ch¬ng tr×nh bao gåm: kÜ n¨ng t×m ý, lËp ý, x©y dùng dµn ý. ViÖc lµm nµy sÏ gióp häc sinh tr×nh bµy bµi nãi hay bµi viÕt mét c¸ch ®Çy -15- ®ñ, m¹ch l¹c vµ cã logic. Khi lËp dµn ý ph¶i x¸c ®Þnh ®îc ý chñ ®¹o vµ s¾p xÕp theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh. Giai ®o¹n hiÖn thùc ho¸ ch¬ng tr×nh bao gåm: kÜ n¨ng nãi (viÕt) thµnh bµi, nã gåm c¸c kÜ n¨ng bé phËn nh dïng tõ, ®Æt c©u, viÕt ®o¹n, viÕt bµi. Giai ®o¹n kiÓm tra kÕt qu¶ bao gåm: nhãm kÜ n¨ng hoµn thiÖn bµi viÕt, gåm kÜ n¨ng ph¸t hiÖn lçi - lçi chÝnh t¶, lçi dïng tõ, lçi ®Æt c©u, lçi dùng ®o¹n, ... vµ kÜ n¨ng ch÷a lçi. [1, trang 153, 154]. 1.4. Ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc 1.4.1. VÞ trÝ - tÝnh chÊt vµ nhiÖm vô cña ph©n m«n TËp lµm v¨n ë TiÓu häc a) Kh¸i niÖm "tËp lµm v¨n" vµ hÖ thèng bµi tËp tËp lµm v¨n ë TiÓu häc * Kh¸i niÖm “tËp lµm v¨n”: “V¨n” trong tËp lµm v¨n cÇn hiÓu lµ nh÷ng lêi chóng ta nãi hoÆc viÕt ra khi giao tiÕp. Nh vËy, “v¨n” ë ®©y chÝnh lµ ng«n b¶n. V× vËy, tËp lµm v¨n chÝnh lµ tËp s¶n sinh, t¹o lËp ng«n b¶n. D¹y häc tËp lµm v¨n lµ d¹y cho häc sinh t¹o lËp, s¶n sinh ng«n b¶n. * HÖ thèng bµi tËp tËp lµm v¨n ë TiÓu häc: Bµi tËp tËp lµm v¨n lµ mét lÖnh ®a ra yªu cÇu häc sinh thùc hiÖn mét hµnh ®éng nãi, viÕt ®Ó t¹o lËp ng«n b¶n. Bµi tËp tËp lµm v¨n ®îc chia thµnh bµi tËp luyÖn nãi vµ bµi tËp luyÖn viÕt. Trong ®ã: - Bµi tËp luyÖn nãi gåm: + Bµi tËp héi tho¹i. + Bµi tËp ®éc tho¹i. - Bµi tËp luyÖn viÕt gåm: + Bµi tËp viÕt lêi héi tho¹i: ®iÒn lêi chän phï hîp vµo chç trèng (chµo hái, c¶m ¬n, xin lçi, chóc mõng, yªu cÇu) vµ viÕt c©u tr¶ lêi c©u hái. + Bµi tËp viÕt thµnh ®o¹n bµi: viÕt v¨n b¶n nhËt dông (v¨n b¶n tù thuËt, danh s¸ch häc sinh,...) vµ viÕt v¨n b¶n nghÖ thuËt (kÓ chuyÖn, miªu t¶). b) VÞ trÝ - tÝnh chÊt cña ph©n m«n TËp lµm v¨n TËp lµm v¨n lµ m«n häc mang tÝnh chÊt thùc hµnh tæng hîp. Nã tËn dông tÊt c¶ c¸c hiÓu biÕt, kÜ n¨ng cña m«n TiÕng ViÖt vµ ®ång thêi gãp phÇn hoµn thiÖn nh÷ng tri thøc vµ kÜ n¨ng ®ã. ChÝnh v× vËy, ph©n m«n TËp lµm v¨n bao giê còng ®îc ®Æt ë vÞ trÝ cuèi cña ®¬n vÞ häc. §ång thêi, TËp lµm v¨n bao -16- giê còng lµ ph©n m«n ®Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ n¨ng lùc (tri thøc) häc ng÷ v¨n cña mçi häc sinh. TËp lµm v¨n rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng s¶n sinh v¨n b¶n. V× thÕ, nã trë thµnh c«ng cô trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, t duy vµ häc tËp. Ph©n m«n nµy gãp phÇn hoµn thiÖn vµ hiÖn thùc ho¸ môc tiªu quan träng nhÊt cña d¹y häc TiÕng ViÖt lµ d¹y häc sinh sö dông tiÕng ViÖt trong ®êi sèng sinh ho¹t vµ trong qu¸ tr×nh lÜnh héi c¸c tri thøc khoa häc. TËp lµm v¨n lµ ph©n m«n mang tÝnh s¸ng t¹o cao. Mçi bµi lµm v¨n lµ mét c«ng tr×nh s¸ng t¹o cña ngêi häc vµ trong mçi c«ng tr×nh Êy, ngêi häc ®· thÓ hiÖn con ngêi v¨n ho¸, con ngêi tinh thÇn cña m×nh. Do ®ã, TËp lµm v¨n võa rÌn luyÖn tÝnh s¸ng t¹o võa t¹o c¬ héi ®Ó häc sinh hoµn thiÖn nh©n c¸ch. c) NhiÖm vô cña ph©n m«n TËp lµm v¨n NhiÖm vô chÝnh cña ph©n m«n TËp lµm v¨n lµ rÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n. §ã lµ c¸c kÜ n¨ng: ®Þnh híng (ph©n tÝch, t×m hiÓu ®Ò); t×m ý, lËp dµn ý; viÕt ®o¹n, liªn kÕt ®o¹n thµnh bµi v¨n; kiÓm tra, söa ch÷a, hoµn thiÖn v¨n b¶n. Ngoµi ra, ph©n m«n nµy cßn rÌn luyÖn cho häc sinh mét sè kÜ n¨ng chuyªn biÖt do yªu cÇu cña thÓ lo¹i lµm v¨n nh: quan s¸t, x©y dùng ph¸t triÓn cèt truyÖn, miªu t¶,... Thªm vµo ®ã, TËp lµm v¨n cßn gãp phÇn cïng c¸c m«n häc kh¸c rÌn luyÖn t duy, ph¸t triÓn ng«n ng÷, t¨ng cêng vèn sèng, vèn hiÓu biÕt, më réng t©m hån vµ trau dåi nh©n c¸ch cho häc sinh. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c kÜ n¨ng ph©n tÝch ®Ò, t×m ý, quan s¸t, viÕt ®o¹n,... lµ dÞp ®Ó häc sinh më réng vèn tõ, nãi lªn t tëng, t×nh c¶m cña m×nh, më réng hiÓu biÕt vÒ cuéc sèng. ViÖc lËp dµn ý, chia ®o¹n, tãm t¾t truyÖn,... gióp kh¶ n¨ng ph©n tÝch, tæng hîp, ph©n lo¹i cña c¸c em ®îc rÌn luyÖn. §©y còng lµ lóc t duy logic ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, t duy h×nh tîng cña c¸c em còng cã dÞp ®îc rÌn luyÖn nhê vËn dông c¸c biÖn ph¸p so s¸nh, nh©n ho¸,... Th«ng qua TËp lµm v¨n, häc sinh cã ý thøc g¾n m×nh víi cuéc sèng b»ng con m¾t ®Çy thiÖn c¶m vµ tr¸ch nhiÖm. Nãi chung, d¹y vµ häc TËp lµm v¨n lµ mét trong nh÷ng con ®êng cã hiÖu qu¶ nhÊt ®Ó gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ ë häc sinh. 1.4.2. Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®èi víi häc sinh líp 4 1.4.2.1.Nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n ®îc d¹y ë líp 4 -17- a) KiÕn thøc: Th«ng qua nh÷ng giê d¹y vÒ kÓ chuyÖn, miªu t¶ vµ mét sè lo¹i v¨n b¶n kh¸c, häc sinh líp 4 ®îc trang bÞ mét sè hiÓu biÕt ban ®Çu vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm chÝnh cña c¸c lo¹i v¨n Êy, cô thÓ nh sau: - V¨n kÓ chuyÖn: + ThÕ nµo lµ v¨n kÓ chuyÖn? + Nh©n vËt trong truyÖn. KÓ l¹i hµnh ®éng cña nh©n vËt. T¶ ngo¹i h×nh cña nh©n vËt trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. KÓ l¹i lêi nãi, ý nghÜ cña nh©n vËt. + Cèt truyÖn. + §o¹n v¨n trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. Më bµi, kÕt bµi trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. - V¨n miªu t¶: + ThÕ nµo lµ v¨n miªu t¶? + Quan s¸t ®Ó miªu t¶ cho sinh ®éng. + Tr×nh tù miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt). + CÊu t¹o ®o¹n v¨n, bµi v¨n miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt). + CÊu t¹o ®o¹n v¨n, bµi v¨n miªu t¶ (®å vËt, c©y cèi, con vËt). - C¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c: + ViÕt th (môc ®Ých viÕt th; cÊu t¹o mét l¸ th). + Trao ®æi ý kiÕn víi ngêi th©n, giíi thiÖu ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng, ®iÒn vµo giÊy tê in s½n. [9 trang 203, 204]. b, KÜ n¨ng: c¸c bµi häc rÌn cho häc sinh c¸c kÜ n¨ng s¶n sinh ng«n b¶n cô thÓ nh sau: - KÜ n¨ng ®Þnh híng ho¹t ®éng giao tiÕp: + NhËn diÖn ®Æc ®iÓm v¨n b¶n. + Ph©n tÝch ®Ò bµi, x¸c ®Þnh yªu cÇu. - KÜ n¨ng lËp ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng giao tiÕp: + X¸c ®Þnh dµn ý cña bµi v¨n ®· cho. + T×m ý vµ s¾p xÕp ý thµnh dµn ý trong bµi v¨n kÓ chuyÖn. + Quan s¸t ®èi tîng, t×m vµ s¾p xÕp ý thµnh dµn ý trong bµi v¨n miªu t¶. - KÜ n¨ng hiÖn thùc ho¸ ho¹t ®éng giao tiÕp: + X©y dùng ®o¹n v¨n (chän tõ, t¹o c©u, viÕt ®o¹n). + Liªn kÕt c¸c ®o¹n thµnh bµi v¨n. - KÜ n¨ng kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng giao tiÕp: -18- + §èi chiÕu v¨n b¶n nãi, viÕt cña b¶n th©n víi môc ®Ých giao tiÕp vµ yªu cÇu diÔn ®¹t. + Söa lçi vÒ néi dung vµ h×nh thøc diÔn ®¹t. Nh÷ng néi dung kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n d¹y ë líp 4 lu«n qu¸n triÖt tinh thÇn tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp: Häc sinh ®îc tiÕp nhËn kiÕn thøc th«ng qua yªu cÇu thùc hµnh, luyÖn tËp phï hîp víi t©m lÝ løa tuæi chø kh«ng ph¶i lµ nh÷ng bµi häc lÝ thuyÕt nÆng nÒ, kh« khan. 1.4.2.2. Mét sè yªu cÇu cña viÖc rÌn kÜ n¨ng viÕt trong giê TËp lµm v¨n Khi viÕt mét ®o¹n v¨n, bµi v¨n, häc sinh cã thêi gian suy nghÜ t×m c¸ch diÔn ®¹t, thuËn lîi h¬n lµm v¨n nãi. Tuy nhiªn, häc sinh còng cÇn ®¹t ®îc nh÷ng yªu cÇu rÌn luyÖn kÜ n¨ng s¶n sinh v¨n b¶n ë møc cao h¬n: lêi v¨n viÕt võa cÇn râ ý võa cÇn sinh ®éng, béc lé ®îc c¶m xóc; bè côc bµi v¨n chÆt chÏ, hîp lÝ ë tõng ®o¹n vµ toµn bµi ®Ó t¹o thµnh mét "chØnh thÓ". C¸c bµi häc vÒ ph©n m«n TËp lµm v¨n trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 4 ®îc x©y dùng trªn c¬ së quy tr×nh s¶n sinh ng«n b¶n vµ chó träng c¸c kÜ n¨ng bé phËn. KÜ n¨ng viÕt cña häc sinh ®îc rÌn luyÖn chñ yÕu qua c¸c bµi tËp viÕt ®o¹n v¨n tríc khi viÕt mét bµi v¨n hoµn chØnh (kÓ chuyÖn, miªu t¶). Do vËy, trong qu¸ tr×nh rÌn kÜ n¨ng viÕt, gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh thùc hiÖn tèt nh÷ng yªu cÇu sau: 1- Ph©n tÝch ®Ò bµi, x¸c ®Þnh néi dung viÕt; t×m ý, s¾p xÕp ý ®Ó chuÈn bÞ thùc hiÖn yªu cÇu viÕt (®o¹n v¨n, bµi v¨n) theo lo¹i v¨n, kiÓu bµi ®· häc. 2- TËp viÕt ®o¹n v¨n ®¶m b¶o sù liªn kÕt chÆt chÏ vÒ ý: viÕt ®o¹n më bµi, c¸c ®o¹n phÇn th©n bµi, ®o¹n kÕt bµi sao cho cã sù liÒn m¹ch vÒ ý, c¸c ý trong ®o¹n ®îc diÔn t¶ theo mét tr×nh tù nhÊt ®Þnh nh»m minh ho¹, cô thÓ ho¸ ý chÝnh. 3- ViÕt bµi v¨n cã bè côc chÆt chÏ, cã lêi v¨n phï hîp víi yªu cÇu néi dung vµ thÓ lo¹i. Ngoµi ra, trong tiÕt tr¶ bµi, gi¸o viªn cßn cÇn híng dÉn häc sinh rót kinh nghiÖm vµ ch÷a bµi v¨n ®· viÕt.[9, trang 232, 233]. 1.4.3. Quy tr×nh d¹y bµi tËp lµm v¨n ë líp 4 C¸c bµi häc TËp lµm v¨n trong ch¬ng tr×nh líp 4 cã hai d¹ng bµi c¬ b¶n lµ d¹ng bµi LÝ thuyÕt lµm v¨n vµ d¹ng bµi Thùc hµnh. Mçi d¹ng bµi cã mét m« h×nh cÊu t¹o riªng vµ t¬ng øng víi chóng lµ c¸c quy tr×nh d¹y häc kh¸c nhau. 1.4.3.1. Quy tr×nh d¹y d¹ng bµi LÝ thuyÕt -19- A. KiÓm tra bµi cò B. D¹y bµi míi 1. Giíi thiÖu bµi 2. H×nh thµnh kh¸i niÖm 2.1. Ph©n tÝch ng÷ liÖu: a) Híng dÉn häc sinh n¾m v÷ng yªu cÇu bµi tËp: - Mét häc sinh ®äc thµnh tiÕng, c¸c em kh¸c ®äc thÇm vµ nh¾c l¹i yªu cÇu cña bµi tËp. - Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho râ thªm nhiÖm vô cña bµi tËp yªu cÇu. - Híng dÉn häc sinh gi¶i mét phÇn bµi tËp lµm mÉu ®Ó häc sinh n¾m v÷ng c¸ch lµm. b) Tæ chøc cho häc sinh luyÖn tËp: - Cho häc sinh lµm viÖc c¸ nh©n hoÆc theo nhãm. - Tæ chøc cho häc sinh b¸o c¸o kÕt qu¶. - Trao ®æi, nhËn xÐt, tæng kÕt rót ra nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ thÓ lo¹i, nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng lµm v¨n cÇn ghi nhí. 2.2. Híng dÉn häc sinh häc thuéc phÇn Ghi nhí: - Mét häc sinh ®äc thµnh tiÕng, c¸c em kh¸c ®äc thÇm vµ nh¾c l¹i néi dung c¬ b¶n cña Ghi nhí. - Yªu cÇu häc sinh häc thuéc nh÷ng ý c¬ b¶n cña phÇn Ghi nhí. 3. Híng dÉn häc sinh luyÖn tËp: - Häc sinh ®äc vµ x¸c ®Þnh yªu cÇu cña bµi tËp. - Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh gi¶i mét phÇn bµi tËp lµm mÉu. - Häc sinh lµm bµi díi h×nh thøc c¸ nh©n hoÆc theo nhãm. - B¸o c¸o kÕt qu¶, trao ®æi, nhËn xÐt ®Ó ®a ra ®¸p ¸n ®óng. 4. Cñng cè, dÆn dß: - Chèt l¹i nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng cÇn n¾m v÷ng. - Yªu cÇu häc sinh lµm bµi tËp ë nhµ. 1.4.3.2. Quy tr×nh d¹y d¹ng bµi Thùc hµnh * D¹ng bµi thùc hµnh ®îc biªn so¹n díi h×nh thøc hÖ thèng bµi tËp A. KiÓm tra bµi cò B. D¹y bµi míi 1. Giíi thiÖu bµi míi 2. Híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp: -20-