Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Lêi më ®Çu
Ho¹t ®éng ®Çu t XDCB ®·, ®ang vµ sÏ gãp phÇn t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt
míi cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸-hiÖn ®¹i ho¸. §Ó
lµm tèt sø mÖnh ®ã th× trong lÜnh vùc nµy chóng ta cÇn ph¶i chó träng gi¶i quyÕt hai
néi dung c¬ b¶n, ®ã lµ: Huy ®éng tèi ®a c¸c nguån vèn cho ®Çu t ph¸t triÓn vµ qu¶n
lý, sö dông vèn cã hiÖu qu¶. Tuy nhiªn mét thùc tÕ ®¸ng buån trong thêi gian võa
qua lµ: t×nh tr¹ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ vÇ tham nhòng trong ho¹t ®éng ®Çu t XDCB
®ang lµ tÖ n¹n, lµ c¨n bÖnh lµm ¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ chung
cña nÒn kinh tÕ ®Êt níc. ViÖc t×m kiÕm nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó gãp phÇn hoµn thiÖn c¬
chÕ qu¶n lý nh»m ng¨n ngõa, chèng l·ng phÝ, tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t XDCB
cã ý nghÜa rÊt lín c¶ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong giai ®o¹n hiÖn nay.
Do ®ã, khi nghiªn cøu vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn Bé m«n Thèng
kª ®Çu t, díi sù híng dÉn cña gi¶ng viªn TrÇn Mai H¬ng, chóng t«i quyÕt
®Þnh nghiªn cøu ®Ò tµi:
“ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t XDCB: Thùc tr¹ng
vµ gi¶i ph¸p”
Do nh÷ng h¹n chÕ vÒ mÆt thêi gian còng nh kh¶ n¨ng tiÕp cËn vÊn ®Ò
nªn chóng t«i chØ xin tr×nh bµy mét vµi vÊn ®Ò vÒ t×nh tr¹ng nµy trong ®Ò ¸n.
Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn bæ sung, gãp ý ®Ó chóng t«i cã
thÓ hoµn thiÖn h¬n n÷a ®Ò tµi nµy. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
1
PhÇn I: lý luËn chung
I - Kh¸i niÖm vÒ ®Çu t c¬ b¶n, ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n
vµ x©y dùng c¬ b¶n
Ho¹t ®éng ®Çu t nãi chung lµ ho¹t ®éng bá vèn vµo c¸c lÜnh vùc kinh
tÕ x· héi ®Ó thu ®îc lîi Ých díi c¸c h×nh thøc kh¸c nhau.
§Çu t c¬ b¶n lµ ho¹t ®éng ®Ó t¹o ra c¸c tµi s¶n cè ®Þnh ®a vµo ho¹t
®éng trong c¸c lÜnh vùc kinh tÕ-x· héi nh»m thu hót ®îc lîi Ých díi c¸c h×nh
thøc kh¸c nhau.
XÐt mét c¸ch tæng thÓ th× kh«ng mét ho¹t ®éng ®Çu t nµo mµ kh«ng
cÇn ph¶i cã c¸c tµi s¶n cè ®Þnh. §Ó cã ®îc tµi s¶n cè ®Þnh, chñ ®Çu t cã thÓ
thùc hiÖn b»ng nhiÒu c¸ch: x©y dùng míi, mua s¾m, ®i thuª…
§Çu t x©y dùng c¬ b¶n lµ ho¹t ®éng ®Çu t thùc hiÖn b»ng c¸ch tiÕn
hµnh x©y dùng míi tµi s¶n cè ®Þnh, bao gåm c¸c ho¹t ®éng ®Çu t vµo lÜnh
vùc x©y dùng c¬ b¶n (kh¶o s¸t, thiÕt kÕ, t vÊn x©y dùng, thi c«ng x©y l¾p
c«ng tr×nh, s¶n xuÊt vµ cung øng thiÕt bÞ vËt t x©y dùng…) nh»m thùc hiÖn
x©y dùng c¸c c«ng tr×nh.
X©y dùng c¬ b¶n lµ mét kh©u trong ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n.
KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng x©y dùng c¬ b¶n lµ t¹o ra c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cã n¨ng
lùc s¶n xuÊt vµ phôc vô nhÊt ®Þnh. Còng cã thÓ nãi: x©y dùng c¬ b¶n lµ mét
qu¸ tr×nh ®æi míi vµ t¸i s¶n xuÊt cã kÕ ho¹ch c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn
kinh tÕ quèc d©n trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt còng nh kh«ng s¶n xuÊt
vËt chÊt. Nã lµ qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x·
héi. Nã thùc hiÖn ph¬ng thøc x©y dùng míi, x©y dùng l¹i, kh«i phôc vµ më
réng c¸c tµi s¶n cè ®Þnh.
Qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ b¶n lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ®Ó chuyÓn vèn ®Çu t
díi d¹ng tiÒn tÖ sang tµi s¶n phôc vô cho môc ®Ých ®Çu t
II - Vai trß cña ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n
Mét lµ: Ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n lµ nh©n tè thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. §Çu t XDCB sÏ t¸i t¹o vµ t¨ng cêng n¨ng lùc s¶n xuÊt
®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng thu nhËp quèc d©n vµ t¨ng thu nhËp tÝnh
trªn mét ®Çu ngêi trong x· héi. MÆt kh¸c ®Çu t XDCB còng lµm t¨ng tÝch lòy
2
vèn, thu hót ngêi lao ®éng, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c tµi nguyªn cña ®Êt níc
vµ thóc ®Èy ph¸t triÓn c«ng nghÖ míi. Hay nãi c¸ch kh¸c, ®Çu t XDCB lµm
t¨ng cêng c¸c nh©n tè cña sù ph¸t triÓn. §Ó ®¹t ®îc ®iÒu ®ã cÇn cã sù hç trî
cña nhµ níc. Th«ng qua c¸c hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ kÕ ho¹ch ®Þnh híng ®Çu
t XDCB.
Hai lµ: §Çu t XDCB sÏ t¹o ra c¬ cÊu kinh tÕ míi, h×nh thµnh nh÷ng
ngµnh míi, t¨ng cêng chuyªn m«n hãa vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi.
ë níc ta hiÖn nay, chiÕn lîc bè trÝ c¬ cÊu ®Çu t XDCB ®Õn n¨m 2010
trªn híng träng ®iÓm lµ ®Çu t XDCB vµo nh÷ng ngµnh, nh÷ng vïng ®em l¹i
hiÖu qu¶ kinh tÕ-x· héi nhanh nhÊt vµ nhiÒu nhÊt, ®Ó t¹o nguån tÝch lòy lµm
®ßn bÈy thóc ®Èy vµ hç trî c¸c ngµnh kh¸c. §Çu t x©y l¾p nh÷ng trang thiÕt
bÞ s¶n xuÊt tiªn tiÕn cho c¸c ngµnh, sÏ lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn,
x· héi hãa lao ®éng vµ x· héi hãa s¶n phÈm, tõ ®ã h×nh thµnh nh÷ng ngµnh
s¶n xuÊt míi.
§Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp x©y l¾p hiÖn ®¹i ë níc ta hiÖn
nay lµ thùc hiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, ®ã lµ vÊn ®Ò then
chèt cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc mµ héi nghÞ gi÷a
nhiÖm kú kho¸ VII cña §¶ng ®· ®Ò ra.
Ba lµ: NÒn kinh tÕ thÞ trêng lu«n lu«n ®ßi hái c¸c nhµ ®Çu t XDCB
ph¶i cã nh÷ng s¶n phÈm vÒ ®Çu t XDCB cã chÊt lîng cao, kiÕn tróc ®Ñp vµ
gi¸ thµnh h¹; ®ã lµ c¬ héi ®Ó thùc hiÖn gi¸ trÞ hµng hãa trªn thÞ trêng. Sù ®ßi
hái nµy cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®· th«i thóc c¸c nhµ ®Çu t ph¶i lu«n lu«n
t×m tßi, khai th¸c mäi nguån vèn cho ®Çu t ®Ó c¶i tiÕn kü thuËt vµ tranh bÞ
c«ng nghÖ míi. §©y kh«ng nh÷ng lµ ®ßi hái cña thÞ trêng mµ cßn lµ tiÒn ®Ò
®Ó c¸c nhµ ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n thu ®îc lîi nhuËn cao h¬n.
Bèn lµ: Khèi lîng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n vµ tèc ®é cña nã ph¶n ¸nh
tr×nh ®é ph¸t triÓn cña mét nÒn kinh tÕ. §Çu t x©y dùng lµm t¨ng thu nhËp
quèc d©n, t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi, trùc tiÕp gãp phÇn tæ chøc l¹i s¶n xuÊt,
ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ míi vµ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi.
N¨m lµ: ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n kh«ng nh÷ng cã vai trß quan
träng ®èi víi s¶n xuÊt-kinh doanh-dÞch vô mµ cßn cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi
sù ph¸t triÓn cña tÊt c¶ c¸c mÆt cña ®êi sèng x· héi nh: ph¸t triÓn v¨n hãa
nghÖ thuËt, cñng cè v÷ng ch¾c an ninh quèc phßng.
3
Nh vËy ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n ®· vµ sÏ t¹o ra mét c¬ cÊu
kinh tÕ x· héi hîp lý, t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn c©n ®èi.
Muèn ®Çu t ph¶i cã vèn ®Çu t. Sè vèn nµy rÊt lín kh«ng thÓ ra cïng
mét lóc tõ c¸c kho¶n chi tiªu thêng xuyªn cña c¸c ®¬n vÞ hay chi tiªu thêng
xuyªn cña x· héi, v× nÕu nh vËy nã sÏ lµm x¸o trén mäi ho¹t ®éng b×nh thêng cña x· héi vµ sinh ho¹t x· héi.
Nguån vèn sö dông cho ®Çu t XDCB chØ cã thÓ lµ tiÒn tÝch lòy cña x·
héi, c¸c doanh nghiÖp hoÆc lµ nguån tiÕt kiÖm cña d©n vµ còng cã thÓ lµ huy
®éng tõ c¸c nguån kh¸c nh: tµi trî quèc tÕ, vay quèc tÕ, liªn doanh…
Qu¸ tr×nh sö dông vèn ®Çu t XDCB vÒ b¶n chÊt chÝnh lµ qu¸ tr×nh
thùc hiÖn sù chuyÓn hãa vèn b»ng tiÒn thµnh vèn hiÖn vËt ®Ó t¹o ra nh÷ng
tµi s¶n cè ®Þnh cho nÒn kinh tÕ quèc d©n.
III - ChØ tiªu x¸c ®Þnh thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc
trong ho¹t ®éng ®Çu t XDCB.
1. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gÝa thÊt tho¸t do chñ tr¬ng ®Çu t
ViÖc x¸c ®Þnh ®óng chñ tr¬ng ®Çu t cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi
hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu qu¶ x· héi cña dù ¸n ®Çu t. X¸c ®Þnh sai chñ tr¬ng ®Çu
t kh«ng nh÷ng dÊn ®Õn ®Çu t kh«ng cã hiÖu qu¶, hoÆc hiÖu qu¶ ®Çu t kÐm mµ
thËm chÝ cßn dÉn ®Õn hËu qu¶ khã lêng, c¶n trë ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi
cña mét vïng, mét khu vùc nh bè trÝ ®Þa ®iÓm x©y dùng nhµ m¸y xi m¨ng,
nhµ m¸y ®êng xa vïng nguyªn liÖu, hoÆc cha cã vïng nguyªn liÖu…lµm cho
chi phÝ s¶n xuÊt s¶n phÈm t¨ng cao, khi nhµ m¸y hoµn thµnh ®a vµo khai th¸c
sö dông, cµng ho¹t ®éng cµng lç…§Ó kh¾c phôc viÖc ph¶i di chuyÓn nhµ
m¸y, hoÆc bá nhµ m¸y…dÉn ®Õn thÊt tho¸t, l·ng phÝ nghiªm träng. T ¬ng tù
nh vËy, khi x©y dùng mét nhµ m¸y kh«ng chó ý ®Õn xö lý níc th¶i, ®Æc biÖt
®èi víi nhµ m¸y hãa chÊt (s¶n xuÊt ph©n bãn, s¶n xuÊt giÊy…), xö lý khãi,
bôi ®èi víi nhµ m¸y xi m¨ng, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn… dÉn ®Õn « nhiÔm m«i tr êng cña mét vïng, mét khu vùc sÏ ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng kinh tÕ-x· héi cña
d©n c ®Ó kh¾c phôc ph¶i di chuyÓn nhµ m¸y hoÆc dì bá… nh vËy, sai lÇm vÒ
chñ tr¬ng ®Çu t kh«ng chØ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ ®Çu t tríc m¾t mµ
cßn ¶nh hëng l©u dµi ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi cña vïng, cña khu vùc vµ
c¶ níc. V× vËy, cÇn nhËn thÊy sai lÇm vÒ chñ tr¬ng ®Çu t sÏ g©y ra l·ng phÝ,
4
thÊt tho¸t nghiªm träng nhÊt c¶ vÒ l·ng phÝ trùc tiÕp vµ l·ng phÝ gi¸n tiÕp.
L·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn vµ tµi s¶n trong ho¹t ®éng ®Çu t vµ x©y dùng thÓ
hiÖn ë nh÷ng néi dung cô thÓ sau:
5
§Çu t kh«ng cã quy ho¹ch, kh«ng theo quy ho¹ch, hoÆc quy ho¹ch sai
kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn thiªn
nhiªn, d©n sè vµ lao ®éng…dÉn ®Õn kh«ng phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi cña vïng, cña ngµnh, cña c¶ níc.
Sù lùa chän ®Þa ®iÓm ®Çu t sai: Bè trÝ ®Þa ®iÓm ®Çu t cã t¸c ®éng trùc tiÕp
®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña dù ¸n c¶ tríc m¾t vµ l©u dµi. V× vËy, lùa chän sai
®Þa ®iÓm ®Çu t sÏ g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t lín vèn ®Çu t. Mçi lÇn di chuyÓn
®Þa ®iÓm nhµ m¸y kh«ng chØ tèn kÐm vÒ chi phÝ vËn chuyÓn, chi phÝ b¶o
qu¶n, chi phÝ ch¹y thö… mµ cßn ph¶i chi phÝ lín cho c«ng t¸c chuÈn bÞ mét
mÆt b»ng nh ®Òn bï, gi¶i to¶ mÆt b»ng x©y dùng, x©y dùng c¸c c«ng tr×nh
t¹m phô vô thi c«ng x©y dùng…
X¸c ®Þnh quy m« dù ¸n, lùa chän thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, ph¬ng ¸n bao tiªu
s¶n phÈm… kh«ng chÝnh x¸c, kh«ng phï hîp víi ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn tù
nhiªn vµ kinh tÕ x· héi cña ®Êt níc, cña vïng, cña khu vùc ®Æt ®Þa ®iÓm x©y
dùng dù ¸n.
C«ng t¸c thÈm ®Þnh dù ¸n tríc ra quyÕt ®Þnh ®Çu t thùc hiÖn cha ®Çy ®ñ:
bá sãt néi dung, ®¸nh gÝa sai lÖch c¸c néi dung cña dù ¸n.
Nh÷ng néi dung ph¶n ¸nh thÊt tho¸t, l·ng phÝ thuéc vÒ chñ tr¬ng ®Çu
t nªu trªn thÓ hiÖn ë giai ®o¹n tríc khi khëi c«ng x©y dùng dù ¸n (c«ng t¸c
quy ho¹ch, c«ng t¸c chuÈn bÞ ®Çu t ). Thùc tÕ ho¹t ®éng ®Çu t vµ x©y dùng ë
ViÖt Nam trong thêi gian qua thÊt tho¸t, l·ng phÝ ë chñ tr¬ng ®Çu t rÊt lín
song cha ®¸nh gi¸ mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc. §iÒu ®ã ai còng biÕt, ai
còng thÊy, tõ c¸c cÊp qu¶n lý, xong chËm ®îc kh¾c phôc.
Ph¬ng ¸n ®Çu t x©y dùng dù ¸n bá sãt hoÆc kh«ng x©y dùng gi¶i ph¸p
b¶o vÖ m«i trêng, c¸c gi¶i ph¸p an toµn lao ®éng, an toµn trong qu¸ tr×nh thi
c«ng nªn khi dù ¸n ®· hoµn thµnh ®a vµo khai th¸c, sö dông, dÉn ®Õn nh÷ng
sù cè kü thuËt g©y hËu qu¶ lµm thÊt tho¸t, l·ng phÝ vÒ ngêi vµ tµi s¶n.
2. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t trong kh©u chuÈn bÞ x©y dùng
ë ViÖt Nam sau chñ tr¬ng ®Çu t, thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u chuÈn
bÞ x©y dùng kh¸ lín, kh¸ phæ biÕn, thËm chÝ cßn g©y nªn nh÷ng hiÖn tîng x·
6
héi nhøc nhèi. Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u chuÈn bÞ x©y
dùng cã thÓ theo c¸c tiªu chÝ sau:
ThÊt tho¸t l·ng phÝ do kh©u thiªt kÕ.
ThÊt tho¸t, l·ng phÝ do chÊt lîng hå s¬ thiÕt kÕ kh«ng theo ®óng c¸c
quy ph¹m, quy chuÈn vÒ kü thuËt cña nhµ níc. Hå s¬ thiÕt kÕ tho¸t lý víi
t×nh h×nh thùc tÕ vÒ ®Þa chÊt, ®Þa h×nh, khÝ hËu, ®iÒu kiÖn vµ ®Æc ®iÓm vÒ tµi
nguyªn, nguån nh©n lùc vµ ®Æc ®iÓm vÒ nguyªn liÖu, vËt t, thiÕt bÞ ®Çu vµo;
quy m« vµ kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm, ®Çu ra… dÉn ®Õn nh÷ng sai sãt g©y
hËu qu¶ vÒ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong qu¸ tr×nh thi c«ng x©y dùng dù ¸n.
ThÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ x¶y ra trong kh©u lËp vµ qu¶n lý tæng
dù to¸n, dù to¸n dù ¸n.
LËp vµ qu¶n lý tæng dù to¸n, dù to¸n c«ng tr×nh, dù ¸n thùc chÊt lµ
qu¶n lý trong ho¹t ®éng ®Çu t. §©y lµ kh©u kh«ng chØ g©y ra l·ng phÝ, thÊt
tho¸t vÒ vèn ®Çu t mµ cßn lµ kh©u “nh¹y c¶m” g©y ra s¬ hë dÉn ®Õn ph¸t sinh
tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t . Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t vµ
x©y dùng ë kh©u nµy cÇn ph©n tÝch xem xÐt theo nhng tiªu chÝ nh:
+ Khèi lîng tõng lo¹i c«ng viÖc theo thiªt kÕ kü thuËt, thiÕt kÕ tæ chøc
thi c«ng. §¸nh gi¸ khèi lîng thùc tÕ theo thiÕt kÕ; ®¸nh gi¸ tÝnh hîp lý cña
khèi lîng thiÕt kÕ so víi yªu cÇu vÒ kü thuËt, c«ng nghÖ… Qua ®ã rót ra
nh÷ng nhËn xÐt vµ lîng hãa nhng thÊt tho¸t, l·ng phÝ do kh©u thiÕt kÕ sai g©y
ra: kª khèng khèi lîng, thiÕt kÕ sai dÉn ®Õn ph¶i ph¸ bá khèi lîng ®· lµm ®Ó
lµm l¹i theo thiÕt kÕ ®iÒu chØnh hoÆc bæ sung, tÝnh to¸n khèi lîng sai quy
ph¹m, quy chuÈn.
+ Sö dông sai ®Þnh møc kinh tÕ- kü thuËt cña Nhµ níc ban hµnh cho
tõng lo¹i c«ng tr×nh theo quy ph¹m vµ quy chuÈn.
+ ¸p dông sai gi¸ c¶ theo tõng lo¹i vËt t thiÕt bÞ ®· ®îc Së tµi chÝnh
vËt gi¸ th«ng b¸o theo thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm tÝnh to¸n, nghiÖm thu tÝnh to¸n.
+ ¸p dông sai, hoÆc do t×nh to¸n sai vÒ khèi lîng ®Þnh møc, gi¸ c¶ dÉn
®Õn tÝnh to¸n sai vÒ c¸c lo¹i chi phÝ tÝnh theo ®Þnh møc.
Nh×n chung, sau chñ tr¬ng ®©u t thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong qu¶n lý chi
phÝ vµ gi¸ kh¸ lín. V× vËy viÖc xem xÐt, ®¸nh gi¸ th©t tho¸t, l·ng phÝ, tham
nhòng cã thÓ x¶y ra do kh©u lËp tæng dù to¸n, dù to¸n, qu¶n lý gi¸ vµ chi phÝ
trong ho¹t ®éng ®Çu t XDCB cã vÞ trÝ quan träng trong ng¨n ngõa tiªu cùc.
7
ThÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ xÈy ra trong kh©u ®Òn bï, gi¶i phãng
mÆt b»ng x©y dùng.
§©y lµ khu vùc nhËy c¶m c¶ vÒ kinh tÕ vµ x· héi vµ còngg lµ khu vùc
dÔ béc lé nh÷ng s¬ hë g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ. Khi ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t
l·ng phÝ, tiªu cùc trong ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n cÇn dùa vµo c¸c c¨n
cø:
+ Xem xÐt tÝnh ph¸p lý vµ hîp lý cña ph¬ng ph¸p dÒn bï gi¶i phãng
mÆt b»ng, ph¬ng ¸n ®Òn bï vµ ph¬ng ¸n t¸i ®Þnh c cña c¸c hé d©n ph¶i di
chuyÓn dÓ gi¶i phãng mÆt b»ng.
+ Xem xÐt ®¸nh gi¸ viÖc vËn dông c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é cña nhµ níc
®èi víi c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng nh : viÖc x¸c ®Þnh gi¸ nhµ, gi¸ ®Êt, hÖ
sè sö dông ®Êt, hÖ sè x¸c ®Þnh lo¹i vµ h¹ng ®Êt ¸p dông trong ph¬ng ¸n ®Òn
bï.
+ KiÓm tra tÝnh chÝnh x¸c cña sè hé d©n, sè tµi s¶n cña d©n c trong ph¬ng ¸n ®Òn bï vµ trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Òn bï.
+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸ nh÷ng thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tham nhòng vèn vµ tµi
s¶n trong qu¸ tr×nh qu¶n lý, triÓn khai c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng
x©y dùng, t¸i ®Þnh c c¸c hé d©n.
3. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc cã thÓ xÈy ra trong
c«ng t¸c triÓn khai vµ ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch ®Çu t hµng n¨m
ViÖc bè trÝ triÓn khai kÕ ho¹ch ®Çu t hµng n¨m còng lµ kh©u dÔ g©y ra
l·ng phÝ, thÊt tho¸t, tiªu cùc… dÉn ®Õn tham nhòng bëi c¸c hiÖn tîng nh:
Bè trÝ danh môc c¸c dù ¸n ®Çu t vµo kÕ ho¹ch ®Çu t hµng n¨m qu¸ ph©n
t¸n, kh«ng s¸t víi tiÕn ®é thi c«ng cña dù ¸n ®· ®îc phª duyÖt. Danh môc dù
¸n ®Çu t cµng nhiÒu, thêi gian ®Çu t cµng bÞ kÐo dµi, dÉn ®Õnl·ng phÝ, thÊt
tho¸t vèn ®Çu t c¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp.
Kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó bè trÝ kÕ ho¹ch vÉn ghi vµo kÕ ho¹ch ®Çu t hµng
n¨m lµm cho viÖc triÓn khai kÕ ho¹ch gÆp khã kh¨n, ph¶i chê ®îi, hoÆc cã
khi cã khèi lîng thùc hiÖn vÉn kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n.
Bè trÝ kÕ ho¹ch kh«ng theo s¸t c¸c môc tiªu ®Þnh híng cña chiÕn lîc, cña
kÕ ho¹ch 5 n¨m… còng sÏ dÉn ®Õn gi¸n tiÐp lµm thÊt tho¸t , l·ng phÝ vèn ®Çu
8
t sau nµy: bëi v× khi dù ¸n hoµn thµnh ®a vµo khai th¸c, sö dông sÏ thiÕu
®ång bé víi c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña c¸c ngµnh vµ c¶ x· héi.
Bè trÝ kÕ ho¹ch ®Çu t hµng n¨m cho c¸c dù ¸n kh«ng theo s¸t tiÕn ®é ®Çu
t thùc hiÖn dù ¸n ®îc cÊp thÈm quyÒn phª duyÖt trong quyÕt ®Þnh ®Çu t .
4. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc vèn ®Çu t cã thÓ
xÈy ra trong kh©u lùa chon nhµ thÇu.
Trong thùc tÕ l©u nay ®· ¸p dông 2 h×nh thøc lùa chän nhµ thÇu lµ chØ
®Þnh vµ ®Êu thÇu x©y dùng.
H×nh thøc chØ ®Þnh thÇu ¸p dông rÊt h¹n chÕ v× bÞ coi lµ l¹c hËu, thiÕu yÕu
tè c¹nh tranh, nªn chØ ¸p dông cho nh÷ng gãi thÇu cña c¸c dù ¸n ®Çu t cã gi¸
trÞ díi 1 tû ®ång, dù ¸n thö nghiÖm, dù ¸n s¶n xuÊt chÊt næ, dù ¸n kh¾c phôc
hËu qu¶ cña thiªn tai (lôt b·o, sôt lë…).
H×nh thøc ®Êu thÇu lµ h×nh thøc tiÕn bé trong chän thÇu x©y dùng, nhng
trong thùc tÕ ®· vµ ®ang diÔn ra nhiÒu tiªu cùc g©y ra thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ
tham nhòng lµm sai lÖch b¶n chÊt ®Êu thÇu do :
- Kh«ng thùc hiÖn ®óng tr×nh tù ®Êu thÇu
- XÐt thÇu, ®¸nh gi¸ ®Ó lo¹i nhµ thÇu khi lùa chän nhµ thÇu kh«ng chÝnh
x¸c, thiÕu chuÈn mùc.
- HiÖn tîng th«ng ®ång gi÷a c¸c nhµ thÇu khi tham gia ®Êu thÇu ®· khèng
chÕ gi¸ tróng thÇu cho ®¬n vÞ ®îc tho¶ thuËn ®Ó th¾ng thÇu (c¸c nhµ thÇu
tho¶ thuËn víi nhau ®Ó mét nhµ thÇu nµo ®ã th¾ng thÇu b»ng c¸ch bá gi¸
thÇu cao h¬n gÝa cña nhµ thÇu ®· tho¶ thuËn ).
- ViÖc chuÈn bÞ tæ chøc ®Êu thÇu vµ c«ng t¸c tæ chøc ®Êu thÇu kh«ng ®¶m
b¶o chÊt lîng còng sÏ dÉn ®Õn g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ vµ tiÒu cùc vÒ vèn vµ
tµi s¶n trong ho¹t ®éng ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n.
5. Nhãm tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u thanh to¸n vèn
®Çu t.
Vèn ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n chØ ®îc thanh to¸n cho gi¸ trÞ khèi lîng
thùc hiÖn ®· hoµn thµnh, ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n. Do ®ã, khi thanh to¸n vèn
®Çu t nÕu tho¸t ly c¸c ®iÒu kiÖn cña gi¸ trÞ khèi lîng hoµn thanh ®ñ ®iÒu kiÖn
9
thanh to¸n sÏ g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t vµ c¸c hiÖn tîng tiªu cùc cã thÓ xÈy ra.
§Ó ®¸nh gi¸ møc ®é l·ng phÝ, thÊt thoat vµ ng¨n chÆn thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn
®Çu t trong kh©u thanh to¸n cÇn ph¶i b¸m s¸t c¸c ®iÒu kiÖn lµm c¨n cø cho
thanh to¸n vèn ®Çu t nh:
-
Cã ®ñ thñ tôc ph¸p lý vÒ ®Çu t theo quy ®Þnh.
- Cã quyÕt ®Þnh thµnh lËp Ban qu¶n lý dù ¸n, quyÕt ®Þnh bæ nhiÖm trëng
ban, bæ nhiÖm kÕ to¸n trëng, më tµi kho¶n thanh to¸n ë kho b¹c Nhµ níc.
-
Cã kÕ ho¹ch ®Çu t ®îc th«ng b¸o.
- Cã quyÕt ®inh ®¬n vÞ tróng thÇu (®èi víi ®Êu thÇu) hoÆc quyÕt ®Þnh chØ
®Þnh thÇu.
-
Cã hîp ®ång kinh tÕ göi chñ ®Çu t (bªn A) vµ nhµ thÇu (bªn B)
- Cã khèi lîng hoµn thµnh ®ñ ®iÒu kiÖn thanh to¸n ®îc A-B nghiÖm thu,
bªn A chÊp nhËn vµ ®Ò nghÞ thanh to¸n.
Nh÷ng c¨n cø nªu trªn lµ tiªu chÝ ®Ó ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ x¸c ®Þnh
nguyªn nh©n cña thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t XDCB x¶y ra trong kh©u
thanh to¸n.
6. Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ thÊt tho¸t, l·ng phÝ, tiªu cùc vèn ®Çu t trong kh©u quyÕt to¸n
vèn ®Çu t dù ¸n hoµn thµnh.
Khi dù ¸n hoµn thµnh sÏ ®îc nghiÖm thu, quyÕt to¸n vèn ®Çu t hoµn
thµnh ®Ó giao cho ®¬n vÞ sö dông, qu¶n lý nh»m võa b¶o toµn vèn vµ sö dông
vèn cã hiÖu qu¶. Do vËy, toµn bé vèn ®Çu t x©y dùng dù ¸n tõ kh©u chuÈn bÞ
®Çu t ®Õn khi dù ¸n hoµn thµnh ®îc nghiÖm thu ®Çy ®ñ vµ b¸o c¸o quyÕt to¸n
sÏ ®îc thÈm tra ®Ó phª duyÖt. Kh©u thÈm tra quyÕt to¸n chÝnh x¸c tríc khi
phª duyÖt sÏ cã t¸c dông tÝch cùc ng¨n chÆn thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t.
C«ng t¸c quyÕt to¸n, thÈm tra phª duyÖt quyÕt to¸n lµm kÐm, thùc hiÖn
kh«ng ®Çy ®ñ sÏ t¹o c¬ së ph¸p lý cho t×nh tr¹ng l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn ®Çu
t.
PhÇn II: ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t XDCB:
thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p.
I - Thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n cña hiÖn tîng thÊt
tho¸t, l·ng phÝ trong ®Çu t XDCB
10
Trong thêi gian qua, nh÷ng thµnh tùu vÒ ®Çu t x©y dùng ®· mang l¹i to
lín cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, gãp phÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp hãa – hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Tuy nhiªn bªn c¹nh ®ã lÜnh vùc nµy
còng ®· béc lé kh¸ nhiÒu yÕu kÐm nh: chÊt lîng, hiÖu qu¶ nhiÒu c«ng tr×nh
cha cao, ®Çu t cha tËp trung hoµn chØnh, ®Æc biÖt lµ cßn thÊt tho¸t vÉn cßn ë
con sè qu¸ lín… MÆc dï cho ®Õn nay ®· cã bao nhiªu cuéc thanh tra, kiÓm
tra, nhiÒu vô ¸n h×nh sù vµ hµng tr¨m cuéc héi th¶o nh»m h¹n chÕ vµ t×m ra
nguyªn nh©n tiªu cùc trong lÜnh vùc XDCB, nhng cã thÓ kh¼ng ®Þnh mét
c¸ch ch¾c ch¾n r»ng: Kh«ng ai cã thÓ ®a ra mét con sè chÝnh x¸c vÒ tû lÖ
thÊt tho¸t, l·ng phÝ tham nhòng lµ bao nhiªu phÇn tr¨m trªn tæng sè nguån
vèn trong ®Çu t XDCB. ChØ biÕt lµ, mçi mét ngêi cã tr¸ch nhiÖm kh¸c nhau
®· ®a ra nh÷ng con sè kh¸c nhau nh: 10%, 20%, 30%, 40% thËm chÝ lµ 50%.
Trong cuéc héi th¶o tÇm cì quèc gia gÇn ®©y víi tiªu chÝ: “Lµm thÕ nµo ®Ó
chèng thÊt tho¸t trong ®Çu t XDCB” ngêi ta ®· c«ng bè, hµng n¨m, riªng thÊt
tho¸t trong XDCB ®· lªn tíi 25.000 tû ®Õn 30.000 tû ®ång. Sè tiÒn thÊt tho¸t
®ã ®ñ ®Ó tr¶ l¬ng cho toµn bé c«ng chøc vµ viªn chøc khèi hµnh chÝnh sù
nghiÖp. Con sè trªn cho thÊy thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn ®Çu t x©y dùng cña Nhµ
níc ®· vµ ®ang ë møc ®é nghiªm träng, lµm ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîi Ých x·
héi, lßng tin cña nh©n d©n.
HiÖn nay, thÊt tho¸t l·ng phÝ trong ®Çu t XDCB ®· vµ ®ang lµ ®iÓm
nãng rÊt nh¹y c¶m, ®îc d luËn rÊt quan t©m. Tuy nhiªn, cã mét thùc tÕ ®¸ng
buån lµ t×nh tr¹ng nµy ®ang diÔn ra phæ biÕn ë c¸c dù ¸n thuéc khu vùc kinh
tÕ nhµ níc, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ®Çu t XDCB tõ nguån ng©n s¸ch nhµ níc.
§©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra sù mÊt c©n b»ng vÒ tµi chÝnh
cña Nhµ níc.
Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn tíi viÖc g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ trong
®Çu t XDCB hiÖn nay ë níc ta, nhng trong ph¹m vi ®Ò tµi nµy chóng t«i xin
phÐp ph©n tÝch mét phÇn thùc tr¹ng vµ rót ra mét vµi nguyªn nh©n c¬ b¶n sau
®©y:
1. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u x¸c ®Þnh chñ tr¬ng ®Çu t:
HÇu hÕt c¸c dù ¸n ®îc ®Çu t ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ vµ trªn c¬
së quy ho¹ch chung, nhng trªn thùc tÕ cã trêng hîp kh«ng cã quy ho¹ch
hoÆc quy ho¹ch cha hîp lý ph¶i ®iÒu chØnh l¹i, hoÆc trong qu¸ tr×nh lËp dù ¸n
do kh¶o s¸t kh«ng kü, lùa chän ®Þa ®iÓm, c«ng nghÖ cha thÝch hîp, ®Çu t
kh«ng ®ång bé gi÷a c¸c h¹ng môc, x¸c ®Þnh quy m« x©y dùng c«ng tr×nh vît
11
qu¸ nhu cÇu sö dông… C¸c nguyªn nh©n nµy ®Òu dÉn ®Õn thÊt tho¸t, l·ng
phÝ vµ tiªu cùc kh¸ lín.
Nguyªn nh©n dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh chñ tr¬ng sai mét phÇn do tr×nh ®é,
nhËn thøc, quan ®iÓm cña ngêi cã thÈm quyÒn cha ®ñ tÇm, mét phÇn do c«ng
t¸c kiÓm ®Þnh cña c¬ quan chuyªn m«n tham mu cho ngêi cã thÈm quyÒn.
Do ®ã kh«ng Ýt c¸c dù ¸n sau khi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t, viÖc triÓn khai thùc
hiÖn dù ¸n ®Õn khi hoµn thµnh vµ ®a vµo sö dông th× sö dông kh«ng hÕt c«ng
suÊt hoÆc c«ng nghÖ l¹c hËu nªn chÊt lîng s¶n phÈm lµm ra thÊp, gi¸ thµnh
cao, kinh doanh bÞ thua lç.
ThËt vËy, t×nh tr¹ng ®Çu t trµn lan, c«ng nghÖ l¹c hËu kh¸ phæ biÕn:
theo sè liÖu ®iÒu tra th× m¸y mãc thiÕt bÞ cña ViÖt Nam l¹c hËu so víi thÕ
giíi tõ 19 ®Õn 20 n¨m, b×nh qu©n l¹c hËu 2-3 thÕ hÖ. H¬n 55% lµ tr×nh ®é thñ
c«ng, 41% lµ tr×nh ®é c¬ khÝ vµ cha ®Çy 4% lµ tr×nh ®é tù ®éng ho¸. Thªm
vµo ®ã lµ viÖc trong qu¸ tr×nh ®Çu t cha tÝnh to¸n ®µy ®ñ tÝnh ®ång bé tõ c¬
së SXKD ®Õn nguyªn liÖu, n¨ng lùc thÞ trêng tiªu thô vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh
cña c¸c ®èi tîng kh¸c. HËu qu¶ lµ c«ng suÊt ho¹t ®éng thÊp (kho¶ng 50 –
60%), gi¸ thµnh cao, s¶n phÈm tiªu thô chËm , doanh nghiÖp bÞ thua lç, thËm
chÝ kh«ng nép ®ñ thuÕ.
- Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, mét sè tØnh ®æ x« vµo lµm nhµ m¸y
bia vµ níc ngät. Trong ®ã cã nhiÒu nhµ m¸y thÊt b¹i th¶m h¹i nh nhµ m¸y
bia tØnh Sãc Tr¨ng ®îc x©y dùng vµo th¸ng 4/1994 víi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ
CHLB §øc cã c«ng suÊt thiÕt kÕ lµ 5 triÖu lÝt bia vµ 8 triÖu lÝt níc ngät/n¨m.
Nhµ m¸y ®i vµo ho¹t ®éng tõ th¸ng 5/1996 vµ chØ s¶n xuÊt ®îc 574.321 lÝt,
®¹t 11,5% c«ng suÊt thiÕt kÕ vµ sau 2 n¨m ho¹t ®éng nhµ m¸y bÞ lç gÇn 14,5
tû ®ång.
- Khi cã nhu cÇu vÒ xi m¨ng lín, ChÝnh phñ cã chñ tr¬ng ®Çu t vµo xi
m¨ng vµ thÕ lµ mét lo¹t c¸c nhµ m¸y xi m¨ng lß ®øng víi c«ng suÊt 500
ngh×n tÊn/n¨m, thiÕt bÞ Trung Quèc ë c¸c ®Þa ph¬ng ra ®êi nh: xi m¨ng
Thanh Ba (Phó Thä), xi m¨ng Hµ B¾c, xi m¨ng S¬n La …Do vËy, trªn 50 nhµ
m¸y xi m¨ng lß ®øng thiÕt bÞ Trung Quèc ®îc ®Çu t b»ng nguån vèn vay ®·
ra ®êi. Nhng s¶n phÈm lµm ra cã chÊt lîng kÐm, gi¸ thµnh cao nªn phÇn lín
nh÷ng nhµ m¸y nµy kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng nép thuÕ vµ tr¶ nî. Råi sau ®ã l¹i
12
®Õn lît c¸c nhµ m¸y ®êng víi thiÕt bÞ do Trung Quèc cung cÊp l¹i ra ®êi ®Ó
®¶m b¶o môc tiªu 1 triÖu tÊn ®êng nhng còng r¬i vµo t×nh tr¹ng thua lç trÇn
träng.
- Thªm vµo ®ã, khi ChÝnh phñ cã chñ tr¬ng ®Çu t qua h×nh thøc tÝn dông u
®·i cho ®ãng tµu ®¸nh c¸ xa bê, thÕ lµ mét lo¹t c¸c dù ¸n ®¸nh c¸ xa bê ®îc
thùc duyÖt. §èi tîng vay theo h×nh thøc nµy hÇu hÕt lµ c¸c hé t nh©n vay tÝn
dông u ®·i cña Nhµ níc ®Ó ®Çu t vµo ph¬ng tiÖn ®¸nh b¾t. Trong khi ®ã ho¹t
®éng ®¸nh b¾t c¸ xa bê cha ®îc ®Çu t ®ång bé tõ tµu ®¸nh c¸, dÞch vô, c¬ së
chÕ biÕn, thÞ trêng tiªu thô nªn ®· cã ®Þa ph¬ng khèi lîng ®¸nh b¾t vît qu¸
kh¶ n¨ng vÒ søc mua, gi¸ c¸ chØ ®¹t 1000®/kg.
- Mét sè quyÕt ®Þnh ®Çu t kh¸c nh: Thuû cung Th¨ng Long, hÖ thèng
tho¸t níc Nhiªu Léc – ThÞ NghÌ… cã sù t¾c tr¸ch cña c¸c c¬ quan qu¶n lý
Nhµ níc vÒ ®Çu t vµ x©y dùng ë kh©u thÈm ®Þnh dù ¸n, chän h×nh thøc vµ ®èi
t¸c qu¶n lý…nªn khi ®a ra quyÕt ®Þnh vÒ chñ tr¬ng ®Çu t thiÕu chÝnh x¸c,
kh«ng hîp lý g©y ¶nh hëng nghiªn träng lµm thÊt tho¸t l·ng phÝ vèn, tµi s¶n
cña Nhµ níc.
Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò g©y thÊt tho¸t, l·ng phÝ do nh÷ng sai lÇm trong
chñ tr¬ng ®Çu t ë c¸c cÊp, c¸c ngµnh, ®i¹ ph¬ng lµ do:
- ViÖc bµn b¹c, c©n nh¾c, tÝnh to¸n vÒ khÝa c¹nh hiÖu qu¶ kinh tÕ, hiÖu
qu¶ x· héi, m«i trêng ®Çu t cßn hêi hît, thiÕu cô thÓ.
- Cã kh«ng Ýt trêng hîp khi quyÕt ®Þnh vÒ chñ tr¬ng ®Çu t cßn nÆng vÒ
phong trµo, ch¹y theo thµnh tÝch nªn kÐo theo t×nh tr¹ng ®Çu t trµn lan, kÐm
hiÖu qu¶.
2. ThÊt tho¸t,l·ng phÝ trong kh©u thÈm ®Þnh, phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËttæng dù to¸n:
C«ng t¸c thÈm ®Þnh, phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt, tæng dù to¸n ë nhiÒu
®Þa ph¬ng, nhiÒu ngµnh cßn t×nh tr¹ng cha tu©n thñ c¸c quy ®Þnh vÒ néi dung
®îc phª duyÖt trong quyÕt ®Þnh ®Çu t cña dù ¸n, ¸p dông sai ®Þnh møc, sai
®¬n gi¸…®· t¹o khe hë, khã kh¨n cho c«ng t¸c qu¶n lý, thanh to¸n vµ quyÕt
to¸n vèn ®Çu t dÉn ®Õn l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn:
13
Mét lµ, t×nh tr¹ng mét sè cÊp cã thÈm quyÒn ra quyÕt ®Þnh ®Çu t, quyÕt
®Þnh phª duyÖt thiÕt kÕ kü thuËt, tæng dù to¸n, dù to¸n chi tiÕt thiÕu chÝnh
x¸c dÉn ®Õn ph¶i bæ sung, ®iÒu chØnh nhiÒu lÇn, thËm chÝ cã kh«ng Ýt dù ¸n
võa thiÕt kÕ, võa thi c«ng…®Õn giai ®o¹n cuèi hoÆc khi xong c«ng tr×nh míi
tr×nh duyÖt hoÆc xin ®iÒu chØnh tæng dù to¸n nh»m hîp thøc ho¸ c¸c chi phÝ
®· ph¸t sinh. §iÒu nµy cã thÓ thÊy râ ë dù ¸n tu bæ, t«n t¹o Nhµ h¸t lín
Thµnh phè Hµ Néi ®· hoµn thµnh tõ n¨m 1997 nhng tæng dù to¸n vÉn cha ®îc phª duyÖt, Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin vÉn cha gi¶i tr×nh ®îc c¬ së x¸c ®Þnh
gi¸ trÞ tæng dù to¸n. Mét vÝ dô kh¸c lµ c¸c dù ¸n ®ª ®iÒu, do tÝnh chÊt quan
träng cña c«ng t¸c ®ª ®iÒu nªn c¸c chñ ®Çu t ®îc phÐp chØ ®Þnh ®¬n vÞ thi
c«ng vµ triÓn khai thi c«ng trong khi võa thiÕt kÕ, lËp dù to¸n do ®ã t×nh
tr¹ng nµy ¶nh hëng ®Õn kh©u thanh to¸n vµ quyÕt to¸n khi c«ng tr×nh hoµn
thµnh. N¨m 2001 c«ng t¸c tu bæ ®ª ®iÒu ®îc bè trÝ kÕ ho¹ch lµ 160 tû ®ång,
Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n triÓn khai ph©n bæ chØ tiªu kÕ ho¹ch
cho 19 tØnh cã ®ª tõ Hµ TÜnh trë ra, nhng cha cã dù to¸n nªn hîp ®ång kinh
tÕ A-B kh«ng ký ®îc. Do ®ã, c¸c ®¬n vÞ thi c«ng kh«ng ®îc t¹m øng vèn mµ
ph¶i tù bá vèn ra thi c«ng mÆc dï Bé Tµi ChÝnh ®· cã c«ng v¨n cho phÐp ®îc
t¹m øng 50% kÕ ho¹ch vèn ®Çu t n¨m khi hîp ®ång ®îc ký kÕt. Cã nh÷ng dù
¸n gÇn hoµn thµnh vÉn kh«ng cã tæng dù to¸n ®îc duyÖt, kh«ng cã c¬ së ®Ó
qu¶n lý vµ kiÓm so¸t thanh to¸n vèn cho dù ¸n.
Hai lµ, chÕ ®é Nhµ níc quy ®Þnh vÒ chi phÝ t vÊn (kh¶o s¸t, thiÕt kÕ…)
®îc tÝnh tû lÖ thuËn theo chi phÝ c«ng tr×nh. V× vËy, trong thùc tÕ c¸c nhµ
thiÕt kÕ cã xu híng t¨ng quy m« vµ hÖ sè an toµn cña c«ng tr×nh cao h¬n
møc b×nh thêng ®Ó t¨ng gi¸ trÞ c«ng tr×nh nh»m t¨ng chi phÝ thiÕt kÕ ®Ó hëng
lîi mµ Ýt chó ý ®Õn nghiªn cøu thiÕt kÕ hîp lý ®Ó gi¶m bít c¸c khèi lîng
kh«ng cÇn thiÕt. HiÖn tîng nµy còng dÉn ®Õn phª duyÖt gi¸ trÞ dù to¸n kh«ng
s¸t thùc tÕ, g©y l·ng phÝ vµ thÊt tho¸t vèn ®Çu t ®ång thêi t¹o s¬ hë ®Ó gi¶m
khèi lîng (gi¶m tiªu chuÈn quy ph¹m vËt t ®Ó gi¶m bít khèi lîng) trong qu¸
tr×nh thi c«ng nh»m hëng lîi
Ba lµ, qu¸ tr×nh kh¶o s¸t lËp dù ¸n ®Çu t còng t¹o ra khe hë g©y thÊt
tho¸t, l·ng phÝ vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ níc. §Ó ®¬n gi¶n ho¸ trong kh©u tr×nh
duyÖt chñ tr¬ng ®Çu t, nhiÒu chñ ®Çu t chia dù ¸n lín thµnh nhiÒu dù ¸n nhá
hoÆc nhiÒu h¹n môc chØ t¹m tÝnh nh»m môc ®Ých lµm cho tæng møc ®Çu t
14
thÊp ®i. Do vËy trong qu¸ tr×nh thi c«ng ®· vît møc dù to¸n kh¸ lín cã khi
gÊp ®«i so víi tæng møc vèn ®Çu t ®· duyÖt ban ®Çu nªn ph¶i ®iÒu chØnh tæng
møc vµ duyÖt l¹i. ThËm chÝ cã dù ¸n khi hoµn thµnh còng kh«ng duyÖt l¹i
tæng møc vèn mµ lÊy sè vèn thùc tÕ ®· cÊp lµm quyÕt to¸n.
T×nh tr¹ng nµy còng g©y s¬ hë cho c«ng t¸c qu¶n lý trong qu¸ tr×nh
thùc hiÖn dù ¸n dÉn ®Õn l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn ®Çu t mét c¸ch hîp ph¸p
®ång thêi t¹o lç hæng cho c¸c hiÖn tîng tiªu cùc, tham nhòng cã thÓ x¶y ra.
Bèn lµ, mét hiÖn tîng kh¸c còng kh¸ phæ biÕn lµ khi lËp vµ phª duyÖt
tæng dù to¸n, dù to¸n kh«ng theo s¸t c¸c ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt cña Nhµ
níc ®· ban hµnh, kh«ng s¸t víi thùc tÕ cña tõng khu vùc, gi¸ c¶ thÞ trêng
trong tõng thêi kú dÉn ®Õn phª duyÖt tæng møc ®Çu t qu¸ chªnh lÖch víi thùc
tÕ. §iÓn h×nh nh c¸c dù ¸n sau:
§¬n vÞ : tû ®ång
Tªn dù ¸n
CÇu Hµm Rång
Quèc lé 1A
(®o¹n tr¸nh Phan Rang)
Quèc lé 18
Tæng møc ®Çu
t
Tæng dù to¸n
do t vÊn lËp
Tæng dù to¸n
qua thÈm ®Þnh
336,586
296,761
234,772
125
94,45
57,694
484
397,889
335,566
Nguån: Theo sè liÖu B¸o c¸o cña TC§TPT n¨m 2003
N¨m lµ, chÊt lîng thiÕt kÕ cña mét sè dù ¸n kh«ng ®¶m b¶o yªu cÇu,
kh«ng phï hîp víi thùc ®Þa c¶nh quan thùc tÕ, còng nh yªu cÇu kü thuËt dÉn
®Õn ph¶i söa ®æi, bæ sung thiÕt kÕ…nªn chÊt l îng c«ng tr×nh kh«ng ®¶m b¶o
nh dù ¸n Nhµ h¸t chÌo Kim M· Hµ Néi. Dù ¸n nµy ®îc ®Çu t x©y dùng trong
gÇn 10 n¨m míi hoµn thµnh (tõ th¸ng 3/1985 ®Õn th¸ng 9/1992) nhng n¨m
1989 ®· ph¸t hiÖn c«ng tr×nh cã sù cè bÞ nøt. Trung t©m kiÓm ®Þnh chÊt lîng
x©y dùng ®· chØ râ cã mét sè sai sãt trong thiÕt kÕ vµ ngµy 9/7/1996 Bé V¨n
ho¸ - Th«ng tin míi cã quyÕt ®Þnh ngõng mäi ho¹t ®éng t¹i Nhµ h¸t chÌo
nµy ®Ó lËp ph¬ng ¸n c¶i t¹o.
3. ThÊt tho¸t l·ng phÝ vèn trong ®Êu thÇu x©y dùng:
15
Mét trong nh÷ng mÆt tr¸i trong XDCB ®ã lµ vÊn ®Ò: §Êu thÇu vµ
nh÷ng bÊt cËp vÒ ®Êu thÇu:
Mçi n¨m nhê ®Êu thÇu, ng©n s¸ch quèc gia “tiÕt kiÖm” ®îc kho¶ng
400 triÖu USD. Tuy nhiªn c¸c chuyªn gia l¹i nh×n con sè ®ã víi nhiÒu nçi lo
kh¸c nhau. NhiÒu c¸ nh©n vµ tæ chøc rÊt lo l¾ng vµ cã nhiÒu lÇn b¸o ®éng vÒ
t×nh tr¹ng bá thÇu ph¸ gi¸. Mét ®iÒu khã hiÓu lµ nhiÒu c«ng tr×nh tróng thÇu
víi gi¸ thÊp h¬n rÊt nhiÒu thËm chÝ chØ b»ng 50% - 70% gi¸ dù to¸n mµ vÉn
®îc chÊp nhËn. Ph¶i ch¨ng nh÷ng ngêi xÐt thÇu kh«ng hiÓu g× vÒ x©y dùng,
hoÆc ngêi lËp dù to¸n kh«ng biÕt tÝnh to¸n? Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nÕu
thùc hiÖn ®Êu thÇu nh vËy th× : hoÆc lµ dù to¸n sai, hoÆc lµ c«ng tr×nh kh«ng
®¹t chÊt lîng hoÆc nhµ thÇu sÏ ph¸ s¶n?! Nhng thùc tÕ th× ch¾c ch¾n lµ dù
to¸n kh«ng sai nhiÒu ®Õn thÕ vµ còng ch¼ng cã nhµ thÇu nµo ph¸ s¶n c¶, mµ
c¸i duy nhÊt s¶y ra lµ c¸c c«ng tr×nh chÊt lîng kh«ng ®¹t yªu cÇu vµ thËm chÝ
nhiÒu c«ng tr×nh buéc Nhµ níc ph¶i chi thªm ®Ó bï cho c«ng tr×nh ®ang thi
c«ng dë dang v× sù hoµn thµnh cña nã cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi
nÒn kinh tÕ quèc d©n. VÝ dô: Gãi thÇu 2A hÇm H¶i V©n tróng thÇu víi gi¸ chØ
b»ng 34,3% gi¸ dù to¸n ®· tëng lµ kû lôc vÒ th¾ng thÇu mµ vÉn ph¶i chµo
thua gãi thÇu 2B víi gi¸ tróng thÇu chØ b»ng 28,9% gi¸ dù to¸n. Hay trong
c«ng tr×nh x©y dùng nhµ m¸y xi m¨ng Phóc S¬n (H¶i D¬ng), gi¸ thÈm ®Þnh
gãi thÇu san lÊp mÆt b»ng lµ 35 tû ®ång. C¸c nhµ thÇu cña Bé X©y Dùng sau
khi tÝnh to¸n tiÕt kiÖm ®· chµo gi¸ 31 tû ®ång, c¸c c«ng ty qu©n ®éi chµo gi¸
21 tû, nhng c¸c nhµ thÇu ®Þa ph¬ng víi lý do huy ®éng “søc d©n nhµn rçi” ®·
bá thÇu víi gi¸ chØ lµ 14 tû ®ång.
Nh vËy, ph¸ gi¸ ®ang ®îc c¸c nhµ thÇu coi lµ mét trong nh÷ng biÖn
ph¸p chñ yÕu ®Ó th¾ng thÇu. Cã nh÷ng vô ®Êu thÇu, chªnh lÖch gi÷a gi¸
th¾ng thÇu vµ gi¸ gãi thÇu lªn tíi hµng tr¨m tû ®ång. VÝ dô nh trêng hîp ®Êu
thÇu x©y dùng c¶ng C¸i L©n chªnh lÖch gi¸ lµ 400 tû ®ång. §êng B¾c Ninh
– Néi Bµi cã trªn 9 nhµ thÇu bá gi¸ trong kho¶ng 657 – 675 tû ®ång vµ
nhµ thÇu th¾ng thÇu vÉn bá gi¸ 657 tû ®ång nhng nhê vµo “th gi¶m gi¸” lªn
tíi 223 tû ®ång. Thêi gian cam kÕt hoµn thµnh c«ng tr×nh nµy lµ 24 th¸ng nhng trªn thùc tÕ th× sau 18 th¸ng thi c«ng, con ®êng 36,3 km nµy cha cã mét
mÐt nµo ®îc x©y dùng hoµn chØnh; c¶ tuyÕn ®êng cã 14 chiÕc cÇu nhng gÇn
chôc chiÕc cha cã ai ®ông ®Õn. TiÕn ®é thi c«ng cã thÓ ph¶i kÐo dµi thªm 2
n¨m vµ c¸c chuyªn gia dù ®o¸n r»ng: c«ng tr×nh nµy khã cã thÓ hoµn thµnh
nÕu kh«ng cã sù trî gióp cña Nhµ níc.
16
Sù xuÊt hiÖn ®óng lóc cña Nhµ níc lu«n lu«n ®îc coi lµ chç dùa tèt
cho c¸c nhµ thÇu. V× thÕ c¸c nhµ thÇu sö dông mäi c¸ch ®Ó th¾ng thÇu, sau
®ã sÏ t×m c¸ch xoay së ®Ó cïng víi t vÊn gi¸m s¸t, chñ ®Çu t söa ®æi thiÕt kÕ,
bæ sung khèi lîng hoÆc tr¸o ®æi vËt t...
Nh vËy, nguyªn nh©n chÝnh cña nh÷ng bÊt cËp trong ho¹t ®éng ®Êu
thÇu ë níc ta hiÖn nay lµ do nh÷ng khiÕm khuyÕt trong quy chÕ ®Çu thÇu vµ
c«ng t¸c qu¶n lý ®Êu thÇu cña ta ®· t¹o ra nh÷ng kÏ hë cho nh÷ng nhµ thÇu
“luån l¸ch” b»ng mäi c¸ch ®Ó tróng thÇu mét c¸ch hîp ph¸p hoÆc kh«ng hîp
ph¸p. §iÓm bÊt cËp nµy cÇn ph¶i gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó trong thêi gian tíi.
4. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ do c«ng t¸c chuÈn bÞ x©y dùng:
Néi dung c«ng t¸c chuÈn bÞ x©y dùng gåm: ®iÒu tra kh¶o s¸t, lËp hå s¬
thiÕt kÕ x©y dùng, lËp tæng dù to¸n vµ dù to¸n chi tiÕt, chuÈn bÞ mÆt b»ng x©y
dùng. Trong nh÷ng néi dung ®ã néi dung chuÈn bÞ mÆt b»ng x©y dùng mµ
träng t©m lµ c«ng t¸c ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng ®Ó x©y dùng. Trong vµi
n¨m gÇn ®©y, c«ng t¸c ®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt b»ng lu«n g©y ¾ch t¾c, lµm
chËm tiÕn ®é x©y dùng, x¶y ra nh÷ng tiªu cùc g©y l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn
cña Nhµ níc. §Ó hiÓu kü h¬n vÊn ®Ò nµy chóng ta ph¶i ®i vµo xem xÐt 2 mÆt
c¬ b¶n cña nã:
Thø nhÊt lµ: Nh÷ng sai ph¹m do nhµ thÇu hoÆc chñ ®Çu t g©y ra.
Trêng hîp nhµ thÇu hoÆc chñ ®Çu t bít xÐn ®¬n gi¸ ®Òn bï cho d©n
vïng cã dù ¸n thi c«ng theo quy ®Þnh dÉn ®Õn d©n kh«ng ®ång t×nh hoÆc gÆp
khã kh¨n trong ®êi sèng nªn kh«ng chÞu di dêi lµ cã song kh«ng phæ biÕn.
HiÖn tîng phæ biÕn nhÊt lµ c¸c v¨n b¶n ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt c«ng t¸c nµy
cßn nhiÒu vÊn ®Ò bÊt cËp, khã ¸p dông. C¬ së ph¸p lý ®Ó gi¶i quyÕt c«ng t¸c
®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt b»ng ®îc quy ®Þnh t¹i nhiÒu v¨n b¶n cña Nhµ níc,
song chñ yÕu nhÊt lµ NghÞ ®Þnh sè 87/CP ra ngµy 17/8/1994 cña ChÝnh phñ
vÒ khung gi¸ ®Êt vµ NghÞ ®Þnh sè 22/ 1998/ N§-CP vÒ híng dÉn ®Òn bï thiÖt
h¹i khi Nhµ níc thu håi ®Êt. Nh÷ng néi dung híng dÉn quy ®Þnh ®Òn bï ngay
trong c¸c v¨n b¶n nªu cha râ ®· g©y khã kh¨n trong viÖc gi¶i quyÕt quyÒn lîi
cho d©n khi gi¶i phãng mÆt b»ng, g©y chËm trÔ trong thùc hiÖn tiÕn ®é thi
c«ng cña dù ¸n.
17
MÆt kh¸c, trong c«ng t¸c ®Òn bï gi¶i phãng mÆt b»ng, chñ ®Çu t Ýt
tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ®Ó ngêi d©n hiÓu vµ thùc hiÖn;
kh¶o s¸t lªn ph¬ng ¸n ®Òn bï cßn chËm vµ kh«ng s¸t thùc tÕ… dÉn ®Õn t×nh
tr¹ng mét sè hé d©n khi biÕt Nhµ níc cã chñ tr¬ng thu håi ®Êt vµ ®Òn bï th×
lËp tøc x©y dùng hoÆc trång c©y trªn phÇn ®Êt ®ã. T×nh tr¹ng nµy ®· g©y thiÖt
h¹i cho NSNN, dÉn ®Õn viÖc ngêi chÞu ¶nh hëng cã nh÷ng ®ßi hái bÊt hîp lý
lµm chËm c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng.
Thø hai lµ: TiÕn ®é thùc hiÖn chËm do ngêi d©n cã diÖn tÝch ®Êt ®îc ®Òn bï..
NhiÒu dù ¸n bÞ kÐo dµi thêi gian triÓn khai thi c«ng do ngêi d©n kh«ng
chÞu thùc hiÖn ®Òn bï, kh«ng chÊp nhËn di dêi. Mét vÝ dô ®iÓn h×nh lµ c«ng
tr×nh ®êng ®iÖn 22 KV S¬n T©y – Hoµ L¹c lµ tuyÕn quan träng nhÊt phôc vô
®iÖn cho Khu c«ng nghÖ cao Hoµ L¹c, lµng v¨n ho¸ ViÖt Nam, Khu c«ng
nghiÖp Phó C¸t…Tæng trÞ gi¸ c«ng tr×nh nµy lµ trªn 8 tû ®ång víi 24km ® êng d©y vµ 236 cét ®iÖn. KÕ ho¹ch khëi c«ng vµo ngµy 15/5/2001 vµ hoµn
thµnh vµo 15/7/2001 song ®Õn ®Çu th¸ng 7 vÉn cha cã mÆt b»ng thi c«ng. Víng m¾c nhÊt lµ viÖc ®Òn bï c©y chÌ, theo ®¬n gi¸ duyÖt ®Òn bï lµ
4.000®/c©y nhng ngêi d©n ®ßi 25.000®/c©y, ngµnh ®iÖn kh«ng thÓ gi¶i quyÕt
®îc. Hay mét vÝ dô kh¸c lµ c«ng tr×nh cÇu TrÇn Phó ë tØnh Kh¸nh Hoµ, dù
kiÕn ban ®Çu ®Õn th¸ng 9/2001 cÇu sÏ ®a vµo sö dông. Nhng ®Õn cuèi th¸ng
6/2001 phÝa bê B¾c kh©u gi¶i to¶ vÉn ¸n binh bÊt ®éng nªn c¸c trô cÇu 9, 10
®Õn mè 11 cha cã ®êng vµo thi c«ng. Cßn phÝa bê Nam chØ míi gi¶i to¶ ®îc
mét nöa sè hé d©n. §iÒu nµy còng ®· tõng x¶y ra ®èi víi cÇu vît CÇu GiÊy
– c«ng tr×nh phôc vô Seagames 22 cña Hµ Néi, vµ nã chØ ®îc hoµn thµnh
h¬n 1 th¸ng tríc khi Seagames 22 b¾t ®Çu.
C¸c vÝ dô minh häa cho thÊy còng lµ viÖc ®Òn bï vµ gi¶i phãng mÆt
b»ng, cã n¬i x¸c ®Þnh gi¸ c¶ ®Òn bï cha hîp lý, cã nhiÒu n¬i d©n ®ßi hái
nhiÒu vµ g©y khã kh¨n kh¸ lín, trong khi c¸c cÊp uû, chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng
cßn nÐ tr¸nh kh«ng ra tay cïng gi¶i quyÕt lµm cho thêi gian thi c«ng x©y
dùng c«ng tr×nh nhiÒu n¬i bÞ chËm dµi, kÐo dµi thêi gian thùc hiÖn lµm cho
kÐm hiÖu qu¶ ®Çu t, an ninh tµi chÝnh trong ho¹t ®éng ®Çu t bÞ vi ph¹m, g©y
thÊt tho¸t, l·ng phÝ vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ níc.
5. ThÊt tho¸t, l·ng phÝ trong kh©u tæ chøc thùc hiÖn dù ¸n:
18
L·ng phÝ trong kh©u nµy còng kh¸ lín, ®îc ®¸nh gi¸ vµo kho¶ng 16%
tæng vèn thÊt tho¸t. Lµ ngêi ®îc Nhµ níc giao quyÒn sö dông vèn ®Çu t cña
NSNN ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh, chñ ®Çu t ®îc toµn quyÒn tæ chøc tõ kh©u lËp
dù ¸n ®Çu t, tr×nh cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt ®Õn kh©u tæ chøc thùc hiÖn
dù ¸n ®Çu t bao gåm: tæ chøc ®Êu thÇu, ký kÕt hîp ®ång vµ ®îc quyÒn yªu
cÇu c¸c c¬ quan h÷u quan cña Nhµ níc c«ng bè c«ng khai c¸c quy ®Þnh cã
liªn quan ®Õn c«ng viÖc ®Çu t nh quy ho¹ch x©y dùng, ®Êt ®ai, tµi nguyªn…
vµ ®îc quyÒn phª duyÖt thiÕt kÕ dù to¸n nh÷ng h¹n môc c«ng tr×nh kh«ng
ph¶i ®Êu thÇu trªn nguyªn t¾c kh«ng lµm thay ®æi thiÕt kÕ, tæng dù to¸n ®· ®îc duyÖt…§a sè c¸c chñ ®Çu t ph¸t huy cao vai trß vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh,
®· sö dông vèn cã hiÖu qu¶, t¹o nªn nh÷ng c«ng tr×nh gãp phÇn ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh CNH – H§H, t¹o ®µ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau ®·n ®Õn nhiÒu trêng hîp
c¸c chñ ®Çu t kh«ng chÊp hµnh mét c¸ch nghiªm tóc tr×nh tù ®Çu t vµ x©y
dùng, thiÕu ý thøc tiÕt kiÖm trong tÝnh to¸n chi tiªu nªn ®· t¹o ra kÏ hë g©y
l·ng phÝ, thÊt tho¸t vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ níc thÓ hiÖn ë mét sè kh©u sau:
Mét lµ, n©ng gi¸, t¨ng khèi lîng nghiÖm thu, thanh to¸n gi÷a A – B.
Hai lµ, qu¸ tr×nh gi¸m s¸t thi c«ng kh«ng chÆt chÏ, kh«ng b¸m s¸t
hiÖn trêng…®Ó nhµ thÇu sö dông kh«ng ®óng chñng lo¹i vËt t , ¨n bít vËt t
g©y l·ng phÝ. VÝ dô nh dù ¸n ®ª §ª Hµ Néi ®· sö dông xi m¨ng Bót S¬n
(theo thiÕt kÕ lµ xi m¨ng Hoµng Th¹ch), sö dông s¾t thÐp kh«ng ®óng tiªu
chuÈn; c«ng tr×nh x©y dùng cèng hép t¹i phêng 15, quËn 10 thµnh phè Hå
ChÝ Minh bÞ rót bít vËt t dÉn ®Õn chÊt lîng c«ng tr×nh kh«ng ®îc ®¶m b¶o.
C«ng tr×nh cÇu chui V¨n Th¸nh do c¶ 3 bªn: chñ ®Çu t, t vÊn thiÕt kÕ vµ t vÊn
gi¸m s¸t ®Òu vi ph¹m c«ng t¸c gi¸m s¸t, v« tr¸ch nhiÖm víi c«ng viÖc ®îc
giao nªn chÊt lîng c«ng tr×nh kÐm, g©y tæn thÊt l·ng phÝ nghiªm träng víi sè
tiÒn vµo kho¶ng 846.946 triÖu ®ång.
Ba lµ, thÊt tho¸t vèn trong kh©u nghiÖm thu ®· t¹o nªn sù thiÖt h¹i
“kÐp” v× chÝnh tõ kh©u nghiÖm thu kh«ng ®óng, nhµ thÇu thu lîi bÊt chÝnh ®îc mét kho¶n tiÒn. Nhµ thÇu ®em kho¶n tiÒn nµy hèi lé l¹i cho chñ ®Çu t, hèi
lé bªn cã thÈm quyÒn ®Ó mua dù ¸n, ®Ó ®îc thi c«ng, lµm tª liÖt c«ng t¸c
thÈm ®Þnh, duyÖt dù ¸n, dÉn ®Õn quyÕt ®Þnh sai chñ tr¬ng ®Çu t g©y l·ng phÝ
19
lín cho x· héi; hèi lé c¬ quan bè trÝ kÕ ho¹ch ®Ó ®îc bè trÝ danh môc dù ¸n,
bè trÝ ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i ng©n hÕt vèn, trong khi ®ã c¸c dù ¸n kh¸c l¹i thiÕu
vèn; hèi lé nhµ thiÕt kÕ, c¬ quan thanh to¸n vèn, c¬ quan kiÓm tra, thanh tra,
kiÓm to¸n…
Thùc tr¹ng nghiÖm thu khèng khèi lîng c«ng tr×nh trong thêi gian qua
ngµy cµng trÇm träng, kÐo dµi tõ n¨m nµy qua n¨m kh¸c:
N¨m 2000, qua thanh tra 4 dù ¸n ®Çu t, Thanh tra Bé Tµi ChÝnh ®·
ph¸t hiÖn tæng gi¸ trÞ nghiÖm thu kh«ng ®óng chÕ ®é, thiÕu c¨n cø lµ 45,2 tû ®ång.
N¨m 2001, thanh tra 5 dù ¸n th× nghiÖm thu kh«ng ®óng lµ 12.4 tû
®ång chiÕm 16.13% gi¸ trÞ khèi lîng nghiÖm thu cña A – B t vÊn gi¸m s¸t.
Tõ chç nghiÖm thu sai vÒ khèi lîng, chÊt lîng c«ng tr×nh dÉn ®Õn c¸c
sù cè c«ng tr×nh ngµy t¨ng. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña thùc tr¹ng trªn lµ do:
- C¬ chÕ hiÖn hµnh cha cã quy ®Þnh râ rµng tr¸ch nhiÖm cña tæ chøc, c¸
nh©n khi gi¸m s¸t, nghiÖm thu tõng phÇn còng nh toµn bé c«ng tr×nh; c¸c
h×nh thøc xö ph¹t c¸c hµnh vi vi ph¹m quy ®Þnh vÒ qu¶n lý chÊt lîng cßn
thÊp (møc ph¹t cao nhÊt lµ 5 triÖu ®ång trong khi ®ã gi¸ trÞ khèi lîng nghiÖm
thu kh«ng ®óng cã khi lªn tíi hµng tû ®ång).
- Tr×nh ®é vµ n¨ng lùc tæ chøc cña c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n cßn nhiÒu
khiÕm khuyÕt:
Theo NghÞ ®Þnh 52/1999/N§-CP th× tuú theo quy m«, tÝnh chÊt cña dù
¸n vµ n¨ng lùc cña m×nh, chñ ®Çu t lùa chän mét trong c¸c h×nh thøc qu¶n lý
dù ¸n nh: Chñ ®Çu t trùc tiÕp qu¶n lý thùc hiÖn dù ¸n; Chñ nhiÖm ®iÒu hµnh
dù ¸n; Ch×a kho¸ trao tay; Tù thùc hiÖn dù ¸n.
Trong 4 h×nh thøc trªn th× h×nh thøc: chñ ®Çu t trùc tiÕp qu¶n lý thùc
hiÖn dù ¸n ®îc ¸p dông nhiÒu h¬n c¶ vµ chñ ®Çu t thµnh lËp ra Ban QLDA
thay mÆt m×nh thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô qu¶n lý dù ¸n tõ khi chuÈn bÞ thi
c«ng ®Õn khi hoµn thµnh ®a dù ¸n vµ ho¹t ®éng. Mét nhîc ®iÓm cã thÓ dÔ
nhËn thÊy hiÖn nay lµ viÖc tæ chøc Ban QLDA cha g¾n víi tr¸ch nhiÖm sö
dông, qu¶n lý vèn vµ tµi s¶n cña dù ¸n khi ®a vµo khai th¸c, sö dông. Ban
QLDA lµ ngêi ®¹i diÖn cho chñ ®Çu t nhng kh«ng ph¶i lµ chñ ®Çu t ®Ých thùc
nªn thiÕu sù rµng buéc vÒ tr¸ch nhiÖm qu¶n lý tµi s¶n, b¶o toµn vèn cho dù
20