Tài liệu Thực trạng giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp theo pháp luật việt nam – giải pháp và hướng hoàn thiện

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT -----------‫٭٭٭‬---------- LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA: 2005 - 2009 ĐỀ TÀI: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT YÊU CẦU TUYÊN BỐ PHÁ SẢN DOANH NGHIỆP THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM – GIẢI PHÁP VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN Giáo viên hướng dẫn: Phạm Mai Phương Sinh viên thực hiện: Võ Thị Liền MSSV : 5054804 Lớp: Luật Thương mại 2 – K31 CẦN THƠ, 04/2009 NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... ......................................................................................................... MỤC LỤC trang Lời nói đầu...................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục đích của đề tài....................................................................................... 2 3. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 2 4. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 2 5. Kết cấu của đề tài ......................................................................................... 2 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LUẬT PHÁ SẢN VÀ KHÁI NIỆM THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU TUYÊN BỐ PHÁ SẢN...................... 3 1.1 Đặc điểm và vai trò của Luật phá sản 2004................................................. 3 1.1.1 Phá sản và đặc điểm của phá sản.............................................................. 3 1.1.2 Phân loại phá sản ..................................................................................... 6 1.1.3 Vai trò của pháp luật về phá sản............................................................... 7 1.2 Khái niệm về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp ................................................................................................... 9 1.2.1 Khái niệm ................................................................................................ 9 1.2.2 Tính chất đặc thù của thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản ........... 9 Chương 2: THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU PHÁ SẢN DOANH NGHIỆP ........... 13 2.1 Nộp đơn yêu cầu và mở thủ tục phá sản...................................................... 13 2.1.1 Nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản........................................................ 13 2.1.2 Thụ lý đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản .................................................... 18 2.1.3 Mở thủ tục phá sản .................................................................................. 21 2.1.4 Hội nghị chủ nợ ....................................................................................... 28 2.2 Phục hồi hoạt động kinh doanh................................................................... 32 2.2.1 Điều kiện áp dụng thủ tục phục hồi kinh doanh........................................ 32 2.2.2 Xem xét, thông qua phương án phục hồi.................................................. 33 2.2.3 Công nhận nghị quyết về phương án phục hồi và giám sát thực hiện phương án phục hồi........................................................................... 34 2.2.4 Thời hạn thực hiện phương án phục hồi ................................................... 35 2.2.5 Đình chỉ thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh và hậu quả pháp lý ............................................................................................................. 35 2.3 Thanh lý tài sản, các khoản nợ.................................................................... 36 2.3.1 Các trường hợp Tòa án ra quyết định mở thủ tục thanh lý tài sản............. 37 2.3.2 Khiếu nại, kháng nghị và giải quyết khiếu nại, kháng nghị quyết định mở thủ tục thanh lí tài sản ............................................................... 40 2.3.2 Tài sản phá sản, thứ tự phân chia tài sản .................................................. 41 2.3.4 Đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản............................................................... 41 2.4 Tuyên bố Doanh nghiệp bị phá sản ............................................................. 41 2.4.2 Thông báo quyết định tuyên bố phá sản ................................................... 43 2.4.3 Khiếu nại, kháng nghị giải quyết khiếu nại, kháng nghị quyết định tuyên bố phá sản ....................................................................................... 43 Chương 3: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN VỀ THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU TUYÊN BỐ PHÁ SẢN ........................................ 45 3.1 Thực trạng thi hành thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản................. 45 3.1.1 Thực trạng chung..................................................................................... 45 3.1.2 Nguyên nhân và đánh giá......................................................................... 47 3.2 Giải pháp hoàn thiện về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp ...................................................................................... 49 KẾT LUẬN Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện LỜI NÓI ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm 1986, nền kinh tế nước ta chuyển sang nền kinh tế thị trường. Hơn hai mươi năm xây dựng đất nước theo cơ chế thị trường định hướng Xã hội chủ nghĩa theo xu thế phát triển của thế giới. Đảng và Nhà nước ta đang phấn đấu đưa đất nước ta đến năm 2020 trở thành một nước công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Trong nền kinh tế hội nhập hiện nay và nền kinh tế thị trường đang phát triển mạnh mẽ, hoạt động chủ yếu của các Doanh nghiệp chủ yếu là lợi nhuận, vấn đề cạnh tranh giữa các Doanh nghiệp càng trở nên gay gắt và tình trạng một Doanh nghiệp không đủ sức cạnh tranh, làm ăn thua lỗ là điều rất bình thường. Nhất là trong thời gian Việt Nam chính thức trở thành thành viên của tổ chức kinh tế thế giới (WTO) cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường thì vấn đề giải quyết khi Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản là một vấn đề mà Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm. Vì vậy cần phải có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh để điều chỉnh về vấn đề phá sản của các Doanh nghiệp. Văn bản pháp lý đầu tiên điều chỉnh về vấn đề này là Luật phá sản Doanh nghiệp 1993, nhằm điều chỉnh quá trình rút khỏi thị trường của các Doanh nghiệp một cách trật tự, đảm bảo quyền lợi cho các chủ nợ và các chủ thể có liên quan làm ổn định nền kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, trên thực tế, Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 đã không thể hiện hết vai trò của mình, nguyên nhân chủ yếu là do mới ra đời nên có những quy định không sát với thực tế, không có tính khả thi, từ đó không tạo được lòng tin cho các nhà đầu tư trong môi trường kinh doanh mà vấn đề cơ bản nhất là những bất cập về việc giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản đã làm cho các nhà đầu tư ngần ngại không dám mạnh dạn đầu tư và không thúc đẩy được nền kinh tế. Nhất là trong thời buổi nước ta đang hòa nhập với nền kinh tế thế giới. Giống như các Doanh nghiệp và các tập đoàn kinh tế lớn của nước ngoài thì nhiều Doanh nghiệp Việt Nam đã không đủ sức cạnh tranh dẫn đến phá sản. Đó là vấn đề phức tạp đòi hỏi phải có những cách giải quyết hết sức hợp lý để mọi chủ nợ bảo đảm cũng như chủ nợ không có bảo đảm, người lao động và cả Doanh nghiệp bị phá sản đều được bảo đảm quyền lợi của mình. Trước yêu cầu đó, ngày 15 tháng 6 năm 2004, Quốc Hội ban hành Luật phá sản 2004 nhằm bổ sung những thiếu sót và khắc phục những hạn chế của Luật phá sản 1993. luật có hiệu lực thi hành ngày 15 tháng 10 năm 2004. GVHD: Phạm Mai Phương -1- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện Luật phá sản 2004 tuy có hạn chế được những thiếu sót của Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 và đã đạt được nhiều hiệu quả nhất định. Thế nhưng, Luật phá sản 2004 vẫn còn nhiều hạn chế về thủ tục phá sản cần phải được hoàn thiện hơn nữa. Chính vì vậy mà người viết chọn đề tài “thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp theo luật Việt Nam – thực trạng và giải pháp hoàn thiện” để làm đề tài nghiên cứu trong luận văn của mình. 2. Mục đích của đề tài Người viết thực hiện đề tài luận văn này nhằm để nghiên cứu về thủ tục giải quyết yêu cầu phá sản Doanh nghiệp theo pháp luật Việt Nam để bổ sung thêm kiến thức về vấn đề này. Trên cơ sở nghiên cứu, người viết tìm ra những bất cập trong những quy định của pháp luật và đề xuất một số biện pháp khắc phục. 3. Phương pháp nghiên cứu Trong đề tài, chủ yếu người viết dùng phương pháp phân tích luật viết, so sánh với các quy định của pháp luật các nước và so sánh với luật cũ (Luật phá sản Doanh nghiệp 1993) khi quy định về cùng một vấn đề từ đó đưa ra những điểm phát triển hoặc hạn chế của pháp luật Việt Nam hiện tại. 4. Phạm vi nghiên cứu Phá sản là đề tài khá rộng nên cần nhiều thời gian hơn nữa cho việc nghiên cứu thì đề tài mới được được hoàn chỉnh. Do đó, trong giới hạn về thời gian và và khả năng nghiên cứu, tìm tài liệu của mình, người viết chỉ tìm hiểu về thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp không nghiên cứu về thủ tục phá sản đối với chủ thể là hợp tác xã. Đề tài được thực hiện trong phạm vi Luật phá sản 2004 và các văn bản liên quan đến pháp luật phá sản hiện hành. Bên cạnh đó, người viết còn tìm hiểu sang pháp luật của một số quốc gia khác quy định về thủ tục phá sản để thực hiện việc đối chiếu, so sánh từ đó tìm ra hướng hoàn thiện pháp luật về thủ tục phá sản trong nước. 5. Kết cấu của đề tài Để dễ dàng cho việc tìm hiểu, người viết phân ra kết cấu của luận văn bao gồm: - Lời nói đầu. - Chương 1: Một số vấn đề chung về luật phá sản và khái niệm về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản. - Chương 2: Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản. - Chương 3: Thực trạng và giải pháp hoàn thiện về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản. - Kết luận. - Tài liệu tham khảo. GVHD: Phạm Mai Phương -2- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LUẬT PHÁ SẢN VÀ KHÁI NIỆM THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU TUYÊN BỐ PHÁ SẢN 1.1 Đặc điểm và vai trò của Luật phá sản 2004 1.1.1 Phá sản và đặc điểm của phá sản 1.1.1.1 Khái niệm về phá sản Phá sản là gì? Thế nào là một Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản? Có thể nói, tình trạng phá sản là một khái niệm rất cơ bản trong pháp luật phá sản của hầu hết quốc gia. Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản là cơ sở để Tòa án xem xét và ra quyết định mở thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản đối với Doanh nghiệp đó. Trong pháp luật của các nước, khái niệm về phá sản được hiểu rất khác nhau. Tuy nhiên, qua nghiên cứu pháp luật phá sản của các nước có 2 cách chủ yếu để xác định tình trạng của con nợ như sau: 1. Một Doanh nghiệp bị coi là lâm vào tình trạng phá sản thì không trả được một số nợ nhất định. Chẳng hạn lý do để tuyên bố phá sản theo Luật phá sản của Singapore là việc con nợ không thể trả được khoản nợ từ 2000 đô la Singapore. Theo Luật phá sản 1999, Luật Tòa án phá sản và thủ tục phá sản 1999 của Thái Lan thì chủ nợ được xúc tiến phá sản khi con nợ mắc nợ một số tiền không trả được từ một triệu bath trở lên đối với cá nhân, hai triệu bath trở lên đối với công ty và pháp nhân, trong trường hợp món nợ không thanh toán được nhỏ hơn quy định trên thì các chủ nợ có quyền đòi nợ theo thủ tục tố tụng dân sự. 2. Doanh nghiệp bị coi là lâm vào tình trạng phá sản nếu tổng số nợ của Doanh nghiệp vượt quá tổng giá trị còn lại của Doanh nghiệp. Ví dụ, Điều 126, 127 Luật phá sản Nhật bản quy định lý do tuyên bố phá sản một công ty là việc công ty không thể trả được các khoản nợ và các nghĩa vụ vượt quá giá trị tài sản của công ty, hay quy định tại Điều 1 Luật phá sản của cộng hòa Liên bang Nga thì “ tình trạng phá sản của Doanh nghiệp được hiểu là việc mất khả năng đáp ứng yêu cầu của chủ nợ về thanh toán hàng hóa (công việc, dịch vụ) kể cả việc mất khả năng đảm bảo các thanh toán phải nộp ngân sách và các quỹ ngoài ngân sách do nghĩa vụ của Doanh nghiệp mắc nợ vượt quá tài sản của mình hoặc mất cân đối trong cán cân thanh toán của Doanh nghiệp mắc nợ” Ở Việt Nam, trước thời điểm Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 ra đời, khái niệm mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn hiểu theo nghĩa tổng số tài sản nợ đến hạn của Doanh nghiệp lớn hơn tổng số tài sản có của Doanh nghiệp. Điều này bất hợp lí vì có khi đó chỉ là tình trạng nhất thời của Doanh nghiệp trong quá trình sản xuất, kinh doanh. Vì vậy tại Điều 2 của Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 đã GVHD: Phạm Mai Phương -3- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện hoàn thiện khái niệm trên “DN lâm vào tình trạng phá sản là DN gặp khó khăn hoặc thua lỗ trong hoạt động kinh doanh sau khi áp dụng các biện pháp tài chính cần thiết mà vẫn mất khả năng thanh toán nợ đến hạn” thế nhưng, Điều này thì quá cứng nhắc vì nếu chủ nợ không có yêu cầu thì doanh nghiệp vẫn còn cơ hội phục hồi hoạt động kinh doanh. Vì vậy, để tạo điều kiện kinh doanh thoải mái cho doanh nghiệp nên một lần nữa, khái niệm này được hoàn thiện tại Điều 3 Luật phá sản 2004 “Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản là doanh nghiệp không có khả năng thanh toán được các khoản nợ đến hạn khi chủ nợ có yêu cầu”. 1.1.1.2 Sự hình thành và phát triển của pháp luật phá sản * Trên thế giới: Ở Châu Âu, khi nói đến phá sản doanh nghiệp, người ta thường dùng từ Bankruptcy hoặc Banqueroute. Hai danh từ này bắt nguồn từ chữ Banca Rotta của La Mã, có nghĩa là “chiếc ghế bị gãy”. Thời đó các thương gia của thành phố thường họp nhau lại và người nào mất khả năng thanh toán thì cũng mất luôn quyền tham gia các Đại hội thương gia, và do đó chiếc ghế ngồi của người đó bị đem ra khỏi hội trường. Thực tế các tài liệu lịch sử đã ghi nhận rằng Italia là nước khai sinh ra Luật Phá sản từ thời La Mã. ở nước này, lúc đầu Luật Phá sản chỉ áp dụng cho các thương nhân. Sở dĩ như vậy là do ở thời La Mã, những thương nhân không trả được nợ thường bị bắt làm nô lệ đem bán lấy tiền khấu trừ vào nợ. Nhiều con nợ thấy rằng nếu không trả được nợ thì tốt nhất là bỏ trốn. Do vậy, để ổn định trật tự xã hội, Nhà nước La Mã thường phải đứng ra cưỡng chế tài sản của con nợ để trả cho chủ nợ. Cách làm như vậy cũng chỉ thích hợp đối với trường hợp con nợ chỉ mắc nợ một người. Nhưng khi cùng một lúc con nợ mắc nợ nhiều người thì rất dễ xảy ra tranh chấp, nhất là khi con nợ không đủ tài sản để trả hết nợ. Bởi thế, dần dần người ta thấy rằng, để bảo đảm quyền lợi cho các chủ nợ thì toà án địa phương (của con nợ) phải đứng ra quản lý số tài sản của con nợ. Sau đó, Toà án sẽ phân chia số tài sản này cho các chủ nợ theo vốn, lãi của mỗi người. Giải pháp trên lúc đó được các chủ nợ đồng tình và đã tỏ ra có hiệu quả. Do đó, về sau những quy định trong giải pháp này được cải tiến, hoàn chỉnh và nâng lên thành Luật Phá sản La Mã thời cổ đại. Bước sang thời kì Trung cổ, các quốc gia châu Âu cũng ban hành Luật Phá sản. Ban đầu, Luật chỉ áp dụng trong lĩnh vực hoạt động thương nghiệp sau đó mới mở rộng sang toàn bộ hoạt động sản xuất - kinh doanh. Cùng với sự phát triển và mở rộng của thương mại quốc tế, việc giải quyết những vấn đề liên quan đến một Doanh nghiệp không còn bó hẹp trong biên giới của một quốc gia. Trong bối cảnh đó, sự khác nhau về những quy định trong pháp luật phá sản đã gây không ít khó khăn đối với các nhà kinh doanh. Tuy các nước có bàn đến GVHD: Phạm Mai Phương -4- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện các quy định chung của Luật Phá sản, nhưng cho đến nay, các nền kinh tế lớn như Hội đồng Châu Âu, Mỹ và Canada cũng chưa có khả năng đi đến dự thảo Luật Phá sản chung. Đây là hệ quả tất yếu khách quan vì pháp luật nói chung cũng như Luật Phá sản nói riêng còn bị ảnh hưởng bởi các điều kiện kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội,...của mỗi nước. Vì vậy, để xây dựng được một hệ thống pháp luật phá sản chung thì các quốc gia cần phải nỗ lực hơn nữa. Luật Phá sản đã trải qua nhiều giai đoạn phát triển khác nhau. ở giai đoạn đầu, phá sản bị coi là tội danh hình sự nên con nợ bị xử phạt rất nặng. Chẳng hạn như Luật Phá sản của Anh trước đây cho phép bỏ tù con nợ và khi nhận được đơn yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp, Toà án sẽ xem xét, nếu đủ bằng chứng thì tuyên bố phá sản ngay. Ở giai đoạn sau, thời kì từ những năm 70 trở lại đây, Luật Phá sản đã có những bước cải tiến và hiện đại hoá. Luật Phá sản không nhằm mục đích đẩy các doanh nghiệp “mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn vào tình trạng phá sản”. Ngược lại, Luật Phá sản chỉ giải quyết những hậu quả đã xảy ra, giúp các bên liên quan giảm đến mức tối thiểu tác động tiêu cực của việc phá sản đối với họ. Đối với các Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản, Luật Phá sản cũng đề ra những biện pháp cần thiết giúp Doanh nghiệp thoát khỏi tình trạng phá sản, góp phần tổ chức, cơ cấu lại những Doanh nghiệp quá yếu kém. * Ở Việt Nam: Pháp luật phá sản đã có từ thời thực dân Pháp đô hộ. Luật này chỉ chủ yếu điều chỉnh ở miền Nam, nhưng cũng rất ít khi được áp dụng. Cũng như các nước thuộc địa khác, pháp luật Việt Nam chịu sự ảnh hưởng của hệ thống pháp luật thực dân. Những quy định về khánh tận, thanh toán tư pháp phá sản cũng đã có trong Bộ luật thương mại Sài Gòn 1972. Trong thời kì nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, Việt Nam không có pháp luật phá sản, Đảng và Nhà nước cũng không giành sự quan tâm cho vấn đề này. Pháp luật phá sản chỉ thực sự cần thiết khi chúng ta bắt tay vào công cuộc đổi mới toàn diện xây dựng nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần theo cơ chế thị trường. Pháp luật phá sản Việt Nam hiện hành được ra đời khi chúng ta đang ở giai đoạn đầu của quá trình đổi mới. Việc xây dựng pháp luật phá sản còn chịu nhiều ảnh hưởng của pháp luật phá sản các nước Xã hội chủ nghĩa, và mang nhiều dấu ấn của nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung. 1.1.1.3 Những nguyên tắc chung của pháp luật về phá sản Doanh nghiệp Pháp luật phá sản của bất kể nước nào trên thế giới cũng phải tuân theo các nguyên tắc chung sau đây: - Quản lý tài sản con nợ một cách khách quan và hiệu quả để phân chia cho các chủ nợ; GVHD: Phạm Mai Phương -5- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện - Các chủ nợ và con nợ có thể tham gia vào những thủ tục hành chính với chi phí thấp nhất và có ít sự trì hoãn nhất; - Cung cấp một công cụ tiện lợi nhất để thu hồi tài sản còn lại của con nợ để thanh toán cho các khoản nợ và trách nhiệm của con nợ; - Bảo vệ lợi ích công cộng bằng cách trừng phạt nghiêm khắc những hành vi lừa đảo và giúp đỡ cho những con nợ không may bị phá sản. 1.1.2 Phân loại phá sản Việc phân loại phá sản một cách khoa học sẽ giúp xác định được phạm vi và mức độ can thiệp cần thiết bằng pháp luật đối với quan hệ phát sinh trong quá trình giải quyết vụ việc phá sản. 1.1.2.1 Căn cứ vào tính chất của sự phá sản Gồm có phá sản trung thực và phá sản gian trá - Phá sản trung thực: là phá sản do nguyên nhân có thực gây ra. Các nguyên nhân có thực có thể là chủ quan cũng có thể là khách quan. Nguyên nhân chủ quan như: sự yếu kém về năng lực tổ chức, quản lý hoạt động kinh doanh của người kinh doanh, người kinh doanh không có khả năng thích ứng với hoạt động của thương trường như không nắm bắt được nhu cầu của thị trường và thị hiếu khách hàng, kết quả của sự mạo hiểm trong kinh doanh… Nguyên nhân khách quan: gặp thiên tai, địch họa hay gặp phải biến động khách quan trong đời sống chính trị ảnh hưởng đến kinh doanh. Trong thực tế, việc thanh toán được các khoản nợ đến hạn, có khi không phải xuất phát từ kinh doanh thua lỗ mà từ yếu tố bất khả kháng khác, chẳng hạn như: + Mất thị trường đột ngột dẫn đến không có nguồn thu, không có nguồn trả; + Đình công lớn nhiều lần làm sản xuất bị ngưng trệ, kinh doanh bị tê liệt; + Thuế tăng cao; + Đảo lộn chính trị ở một đất nước mà Doanh nghiệp có hợp đồng lớn đã cam kết, như vậy làm mất thị trường thậm chí mất cả vốn đã giao hàng hóa… Cũng có trường hợp phá sản ngân hàng, công ty bảo hiểm…nhiều khi do yếu tố tâm lý của công chúng mất lòng tin nên đổ xô đi rút tiền. - Phá sản gian trá: là hậu quả của những thủ đoạn, hành vi gian dối, được sắp đặt từ trước của chủ Doanh nghiệp lợi dụng cơ chế phá sản để chiếm đoạt tài sản của chủ nợ. Chẳng hạn, con nợ gian lận trong việc ký kết các hợp đồng chuyển giao tài sản, báo cáo sai hoặc đưa ra những thông tin không trung thực để qua đó tạo ra lý do phá sản. 1.1.2.2 Căn cứ vào đối tượng nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản Gồm phá sản tự nguyện và phá sản bắt buộc. GVHD: Phạm Mai Phương -6- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện - Phá sản tự nguyện: là Doanh nghiệp mắc nợ tự nguyện nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản chính mình khi thấy mình mất khả năng thanh toán nợ đến hạn mà không thể khắc phục được tình trạng đó. - Phá sản bắt buộc: là trường hợp phá sản xuất phát từ các chủ nợ nộp đơn yêu cầu tuyên bố phá sản đối với con nợ, bản thân con nợ có thể không muốn bị phá sản. 1.1.2.3 Căn cứ vào đối tượng bị tuyên bố phá sản Gồm phá sản cá nhân và phá sản pháp nhân. - Phá sản cá nhân là phá sản được áp dụng đối với cá nhân và cá nhân này phải gánh chịu hậu của sự phá sản đó. - Phá sản pháp nhân là sự phá sản của một tổ chức, người phải gánh chịu hậu quả của sự phá sản này là tổ chức bị tuyên bố phá sản. Pháp luật phá sản của nhiều nước trên thế giới không có sự phân biệt này. Bất kể cá nhân hay pháp nhân, thương gia hoặc cá nhân kinh doanh khi lâm vào tình trạng mất khả năng thanh toán nợ đến hạn thì đều thuộc đối tượng điều chỉnh của Luật phá sản. Tuy nhiên, cũng có một số nước trên thế giới chỉ áp dụng chế độ phá sản đối với các chủ thể kinh doanh tồn tại dưới hình thức một Doanh nghiệp, thậm chí như Luật phá sản Trung Quốc trước đây chỉ quy định Luật phá sản áp dụng đối với Doanh nghiệp Nhà nước. 1.1.3 Vai trò của pháp luật về phá sản Sự tồn tại tất yếu của phá sản đòi hỏi phải có sự điều chỉnh của Nhà nước, vì vậy pháp luật phá sản là công cụ quan trọng để Nhà nước điều chỉnh hoạt động kinh tế. Pháp luật về phá sản cùng với các văn bản pháp luật khác đã hình thành nên hệ thống pháp luật kinh tế. Pháp luật phá sản có vai trò rất quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Vai trò đó được thể hiện ở những nội dung chủ yếu sau: 1.1.3.1 Bảo vệ lợi ích chính đáng của chủ nợ Bảo vệ lợi ích cho chủ nợ trước tiên là bảo vệ về quyền tài sản cho các chủ nợ. Có thể nói sự hình thành của Luật phá sản được đặt trên nền tảng bảo vệ lợi ích của các thương gia là chủ nợ. Do vậy, Luật phá sản đầu tiên của nước Anh đã quy định rất nhiều biện pháp nghiêm khắc, kể cả việc bỏ tù con nợ 1. Theo các quy định của Luật phá sản thì khi Doanh nghiệp mắc nợ không trả được nợ cho các chủ nợ thì các chủ nợ có quyền yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp để bán toàn bộ tài sản còn lại của Doanh nghiệp trả cho các chủ nợ. Rõ ràng luật phá sản nhằm mục đích chủ yếu và trước tiên là bảo vệ lợi ích cho các chủ nợ. 1 Giáo trình Luật kinh tế - Đại học luật Hà Nội, NXB công an nhân dân 2001, trang 344 GVHD: Phạm Mai Phương -7- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện Luật phá sản còn đảm bảo bình đẳng giữa các chủ nợ trong việc đòi nợ. Không một con nợ nào được đòi nợ một cách riêng lẻ, không một chủ nợ nào được con nợ trả nợ cho mình trong khi các chủ nợ khác chưa được trả nợ. Tất cả các chủ nợ đều phải đợi đến khi Tòa án tuyên bố phá sản Doanh nghiệp và cùng nhau chia tài sản của Doanh nghiệp theo tỷ lệ (nếu chủ nợ không nằm trong diện được ưu tiên thanh toán theo quy định của pháp luật về phá sản). 1.1.3.2 Bảo vệ lợi ích và xác định trách nhiệm của Doanh nghiệp mắc nợ Doanh nghiệp mắc nợ được bảo vệ quyền lợi và tạo điều kiện để phục hồi hoạt động kinh doanh. Thông qua Hội nghị chủ nợ, phương án hòa giải được xây dựng và ấn định thời gian cho Doanh nghiệp mắc nợ tìm cách tháo gỡ khó khăn để trả các khoản nợ. Việc hòa giải tự nguyện giữa các chủ nợ và Doanh nghiệp mắc nợ, nhận bảo lãnh hay mua các khoản nợ được ưu tiên giải quyết. Doanh nghiệp mắc nợ có quyền tham gia vào tổ quản lý, thanh lí tài sản. Trong trường hợp sau khi tài sản của Doanh nghiệp đã được thanh toán cho các khoản nợ mà còn thừa thì số tài sản đó sẽ thuộc về chủ sở hữu Doanh nghiệp. Tuy nhiên, chủ Doanh nghiệp phải thực hiện nghĩa vụ của mình trước các chủ nợ, người lao động, và tuân thủ mọi quy định của Tòa án cũng như phương án hòa giải của Hội nghị chủ nợ. 1.1.3.3 Luật phá sản góp phần cơ cấu lại nền kinh tế Thông qua hình thức hòa giải, hoãn nợ, tổ chức lại hoạt động kinh doanh, Luật phá sản đã tạo điều kiện cho Doanh nghiệp phục hồi hoạt động kinh doanh, tìm ra các biện pháp tháo gỡ để trả các món nợ và thoát khỏi nguy cơ bị phá sản. Những quy định này là công cụ để cơ cấu lại nền kinh tế bởi vì nó không chỉ tạo ra cơ sở pháp lý để loại bỏ những Doanh nghiệp làm ăn thua lỗ kéo dài; hình thành và duy trì những Doanh nghiệp có hiệu quả mà còn tạo ra sức cạnh tranh trong thị trường, đảm bảo sự tăng trưởng kinh tế vè tiến bộ đời sống xã hội. 1.1.3.4 Bảo vệ quyền lợi của người lao động Bảo vệ quyền lợi của người lao động trong các Doanh nghiệp bị phá sản, tạo điều kiện cho người lao động có cuộc sống ổn định sau khi Doanh nghiệp bị phá sản. Người lao động trong Doanh nghiệp bị phá sản được chi trả các khoản nợ lương, trợ cấp thôi việc, bảo hiểm xã hội. Đây là các khoản nợ được ưu tiên thanh toán. Ngoài ra, Theo Luật phá sản, thông qua tổ chức công đoàn hoặc đại diện tập thể cho người lao động thể hiện những quyền mà pháp luật đã ghi nhận cho người lao động đó là quyền đệ đơn yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp, quyền tham gia Hội nghị chủ nợ, quyền tham gia tổ quản lý, thanh lí tài sản. 1.1.3.5 Bảo đảm trật tự kỉ cương xã hội Phá sản luôn ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống xã hội trên phạm vi lớn, làm phát sinh những xáo trộn và mâu thuẫn trong đời sống kinh tế - xã hội. Vì vậy, nó đòi hỏi GVHD: Phạm Mai Phương -8- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện phải có quy phạm pháp luật điều chỉnh. Bằng việc giải quyết thỏa đáng lợi ích giữa các chủ nợ và con nợ, giữa các chủ nợ với nhau cũng như xác định trách nhiệm của các bên, pháp luật phá sản đã góp phần hạn chế những mâu thuẫn phát sinh để ổn định xã hội. 1.2 Khái niệm về thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp 1.2.1 Khái niệm Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp là một thủ tục tư pháp, một cách thức chủ nợ thực hiện quyền đòi nợ khi một Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Tiến hành thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản, một mặt, có ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản xuất kinh doanh của Doanh nghiệp. Mặt khác, giải quyết các quan hệ vay nợ trong khuôn khổ một Doanh nghiệp mất khả năng thanh toán là công việc phức tạp, đòi hỏi phải có quy định chặt chẽ để giải quyết lợi ích của chủ nợ và con nợ. Phù hợp với yêu cầu này, pháp luật phá sản Việt Nam quy định giải quyết phá sản thông qua thủ tục tố tụng tư pháp tiến hành tại Toà án. Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp bao gồm các nội dung cụ thể về lý do phá sản doanh nghiệp, về thẩm quyền giải quyết, về trình tự giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp... Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp được quy định cụ thể trong Luật Phá sản Việt nam 2004 và các văn bản hướng dẫn thi hành. Trình tự thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản một doanh nghiệp có thể được khái quát như sau: - Nộp đơn yêu cầu và mở thủ tục phá sản; - Phục hồi hoạt động kinh doanh; - Thanh lí tài sản, các khoản nợ; - Tuyên bố Doanh nghiệp bị phá sản. Sau khi có quyết định mở thủ tục phá sản, căn cứ vào quy định cụ thể của Luật phá sản, thẩm phán quyết định áp dụng một trong hai thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh hoặc thanh lí tài sản, các khoản nợ hoặc chuyển từ áp dụng thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh sang áp dụng thủ tục thanh lí tài sản, các khoản nợ hoặc tuyên bố Doanh nghiệp bị phá sản (Điều 5 Luật phá sản 2004). 1.2.2 Tính chất đặc thù của thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản 1.2.2.1 Đặc thù trong đối tượng, phạm vi áp dụng Việc áp dụng thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp đối với loại chủ thể nào phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội của mỗi nước. Tuy nhiên, hiện nay trên thế giới có 3 xu hướng lựa chọn: GVHD: Phạm Mai Phương -9- SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện - Xu hướng thứ nhất: Tất cả các cá nhân, bất luận là nhà kinh doanh (thương nhân) hay không là nhà kinh doanh nếu không thanh toán được nợ đến hạn đều có thể bị tuyên bố phá sản (Úc, Mỹ,...). - Xu hướng thứ hai: Chỉ có nhà kinh doanh (doanh nghiệp và cá nhân kinh doanh) mới có thể bị tuyên bố phá sản (Cộng hoà liên bang Nga). - Xu hướng thứ ba: Chỉ có doanh nghiệp, tổ chức kinh doanh mới chịu sự chi phối của Luật Phá sản (Việt Nam, Trung Quốc,...). Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 quy định đối tượng áp dụng chỉ bao gồm Doanh nghiệp là khác với quy định của nhiều nước trên thế giới, sở dĩ như vậy là trong điều kiện kinh tế xã hội hiện tại, cùng với sự quản lý của Nhà nước chúng ta chưa kiểm soát nổi hoạt động kinh doanh của các cá nhân. Vì vậy, rất khó để xác định thua lỗ trong kinh doanh hay thua lỗ do những hành vi tham ô, chiếm đoạt. Hơn nữa các đối tượng này phần lớn kinh doanh theo kiểu gia đình chủ nghĩa, không có sổ sách, chứng từ, không tuân thủ chế độ kế toán, thống kê. Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 cũng không đưa nhóm kinh doanh vào đối tượng áp dụng cũng vì những lý do tương tự trên. Dù cá nhân hay nhóm kinh doanh cũng là trách nhiệm vô hạn. Nếu mở rộng phạm vi áp dụng tới đối tượng này thì luật sẽ không còn hiệu lực hay chỉ còn là hình thức, hoặc sẽ bị lợi dụng và gây không ít khó khăn không thể khắc phục được khi tiến hành tuyên bố phá sản. Thế nhưng không phải tất cả các nhóm kinh doanh đều vướng phải những khó khăn trên. Luật phá sản 2004 đã mở rộng phạm vi áp dụng thêm một chủ thể đó là hợp tác xã, bên cạnh đó luật kèm theo quy định: “Chính phủ quy định cụ thể danh mục và việc áp dụng luật này đối với Doanh nghiệp đặc biệt trực tiếp phục vụ quốc phòng, an ninh, Doanh nghiệp, hợp tác xã hoạt động lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bao hiểm và trong các lĩnh vực khác thường xuyên, trực tiếp cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích, thiết yếu” (khoản 2 Điều 2 Luật phá sản 2004). Thế nhưng, trong đề tài này người viết chỉ tìm hiểu về thủ tục phá sản đối với doanh nghiệp, không tìm hiểu thủ tục phá sản đối với hợp tác xã. 1.2.2.2 Đặc thù về cơ quan tiến hành tố tụng Theo quy định tại khoản 2 Điều 7 và Điều 92 Luật phá sản 2004 thì Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền tiến hành thủ tục phá sản đối với Doanh nghiệp đăng ký tại cơ quan đăng ký kinh doanh cấp tỉnh đó, Tòa án nhân dân cấp tỉnh nơi đặt trụ sở chính của Doanh nghiệp đó có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam có thẩm quyền tiến hành thủ tục phá sản đối với Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đó. Trong trường hợp kháng nghị, khiếu nại thì thẩm quyền giải quyết thuộc Tòa án cấp trên trực tiếp và quyết định của Tòa án cấp trên trực tiếp là quyết định cuối cùng và có hiệu lực pháp luật kể từ ngày ra quyết định. GVHD: Phạm Mai Phương - 10 - SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện Việc giao cho Tòa án giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản Doanh nghiệp là đặc điểm chung của các nước trên thế giới, nhưng do ở nhiều nước có Tòa đặc thù nên cũng có sự phân công khác nhau. Ở nước Cộng hòa Liên bang Nga, thẩm quyền này thuộc về thuộc Toà án trọng tài, nhưng ở Cộng hoà nhân dân Trung Hoa lại thuộc thẩm quyền của Toà dân sự. Ở Việt Nam, Toà án kinh tế nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương là cơ quan có thẩm quyền giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp (sơ thẩm), trường hợp có khiếu nại, kháng nghị quyết định tuyên bố phá sản doanh nghiệp của Toà sơ thẩm thì các Tòa phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao sẽ giải quyết (phúc thẩm). Quyết định của Toà phúc thẩm Toà án nhân dân tối cao là quyết định cuối cùng. Việc trao cho Toà án một vai trò như vậy là một nét đặc thù cơ bản Luật Phá sản nước ta so với Luật Phá sản của các nước trên thế giới. Điều này xuất phát từ đặc điểm của nền kinh tế và đặc điểm xã hội nước ta. Hiện tượng phá sản đang là một khái niệm, một công việc mới mẽ và phức tạp. Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản có nhiệm vụ giải quyết một cách triệt để những đòi hỏi đặt ra. Đó là phải bảo vệ lợi ích hợp pháp cho các chủ nợ, doanh nghiệp mắc nợ, cho người lao động nhằm đảm bảo trật tự xã hội và góp phần có hiệu quả vào việc cơ cấu lại nền kinh tế quốc dân. Do vậy, việc trao cho Toà án, cơ quan xét xử của Nhà nước quyền đưa ra các phán quyết có ảnh hưởng đến quyền sở hữu, quyền nhân thân và các quyền cơ bản của công dân, của doanh nghiệp khi họ lâm vào tình trạng phá sản là hoàn toàn phù hợp với đặc điểm tình hình kinh tế, xã hội, văn hoá của nước ta. 1.2.2.3 Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản là một thủ tục tư pháp đặc biệt Một trong những dấu hiệu đặc biệt chính là cấu trúc đặc thù của thủ tục phá sản. Nếu như tố tụng hình sự, tố tụng dân sự là một quá trình hoạt động của Tòa án và những người tham gia tố tụng hình thành từ những giai đoạn nối tiếp nhau, giai đoạn trước là nền tảng cho giai đoạn sau, giai đoạn sau kiểm tra tính hợp pháp, khắc phục những thiếu sót của giai đoạn trước thì thủ tục phá sản là một quá trình hoạt động có cấu trúc hoàn toàn khác. Theo Điều 5 Luật phá sản 2004 thủ tục phá sản là một thủ tục lớn bao gồm nhiều thủ tục cấu thành (thủ tục nhỏ) và giữa những thủ tục cấu thành đó có mối liên hệ với nhau theo những nguyên tắc khác nhau. Tính thứ tự, nối tiếp nhau không phải là yếu tố bắt buộc giữa các thủ tục cấu thành. Đây là bước phát triển về lý luận của pháp luật phá sản nước ta. Luật phá sản Doanh nghiệp 1993 tuy cũng có những quy định về phục hồi hoạt động kinh doanh, thanh lý tài sản của doanh nghiệp nhưng Luật chưa thừa nhận những nội dung đó là những thủ tục cấu thành độc lập, chưa nhìn nhận được tính GVHD: Phạm Mai Phương - 11 - SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện đặc thù về mối quan hệ giữa các thủ tục đó. Trong Luật phá sản Doanh nghiệp 1993, phục hồi hoạt động kinh doanh gần như là một hoạt động bắt buộc trước hoạt động thanh lý. Chỉ sau khi phục hồi không thành công – thực hiện kế hoạch tổ chức lại hoạt động kinh doanh không đem lại kết quả, con nợ vi phạm cam kết hoặc Hội nghị chủ nợ không chấp nhận kế hoạch phục hồi hoặc con nợ không có kế hoạch thì lúc đó Tòa án mới có thể quyết định chuyển sang tuyên bố phá sản với con nợ và thanh lý tài sản của nó. Giải quyết mối quan hệ giữa hai thủ tục phục hồi và thanh lý như vậy là cứng nhắc và máy móc. Thực tế cho thấy trong nhiều trường hợp tại thời điểm thụ lý đơn yêu cầu giải quyết tuyên bố phá sản đã có nhiều con nợ ngừng hoạt động, hoàn toàn không còn khả năng phục hồi nhưng do Luật quy định, thẩm phán vẫn phải tuần tự thực hiện các quy định của thủ tục phục hồi. Điều này chỉ làm kéo dài thời gian. Trong thủ tục phá sản nhiệm vụ của các thủ tục cấu thành có tính độc lập với nhau rất lớn. Thực hiện nhiệm vụ của thủ tục này không phải lúc nào cũng là nhiệm vụ tiền đề của thủ tục kia. Ví dụ như nhiệm vụ của thủ tục phục hồi hoat động kinh doanh của doanh nghiệp khác hẳn với nhiệm vụ của thủ tục thanh lý tài sản và thực hiện nhiệm vụ của thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh không phải là tiền đề cho thủ tục thanh lý tài sản mà có thể loại trừ sự cần thiết của chính thủ tục thanh lý tài sản doanh nghiệp… Điểm tiến bộ được ghi nhận trong Luật phá sản 2004 là những quy định về mối quan hệ đặc thù giữa các thủ tục cấu thành trong thủ tục phá sản. Điều này cho phép tòa án giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp một cách uyển chuyển tùy thuộc vào những tình huống cụ thể. Tòa án có thể quy định tuyên bố phá sản với con nợ ngay mà không cần thụ lý đơn yêu cầu tuyên bố phá sản (khoản 1 Điều 87 Luật phá sản 2004) hoặc sau khi thụ lý (khoản 2 Điều 87 Luật phá sản 2004) hoặc khi đình chỉ thủ tục thanh lý tài sản. Không những thế, khi mà nhiệm vụ của thủ tục này không thể thực hiện được hoặc thực hiện không thành công thì có thể chuyển đổi sang thủ tục thanh lý tài sản ngay (Điều 79, Điều 80 Luật phá sản 2004). Để làm rõ hơn những khái niệm hay những đặc thù trong thủ tục phá sản thì chúng ta cần phải đi sâu vào thủ tục phá sản và về các văn bản pháp luật liên quan quy định về vấn đề này. Từ đây, để tiện cho việc theo dõi đề tài, người viết phân biệt cách dùng hai cụm từ Luật phá sản doanh nghiệp để thay cho Luật phá sản doanh nghiệp 1993 và Luật phá sản để thay cho Luật phá sản 2004. GVHD: Phạm Mai Phương - 12 - SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện CHƯƠNG 2: THỦ TỤC GIẢI QUYẾT YÊU CẦU PHÁ SẢN DOANH NGHIỆP Tuy không đồng nhất trong quy định của pháp luật các nước song thủ tục phá sản của hầu hết các nước đều hàm chứa hai thủ tục cơ bản, đó là thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh và thủ tục thanh lí Doanh nghiệp, trong đó thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh ngày càng được pháp luật phá sản các nước quan tâm, chú trọng. Phù hợp với xu hướng chung đó, Luật phá sản được Quốc Hội thông qua ngày 15 tháng 6 năm 2004 đã quy định đa dạng và linh hoạt các thủ tục mà Tòa án có thể áp dụng khi giải quyết đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, theo đó thủ tục phá sản được áp dụng đối với Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản bao gồm: 2.1 Nộp đơn yêu cầu và mở thủ tục phá sản 2.1.1 Nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản Cũng như pháp luật của các nước trên thế giới, Luật phá sản của Việt Nam quan tâm trước hết đến quyền và nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của các chủ nợ, người lao động và của Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Kế thừa nội dung quy định của Luật phá sản Doanh nghiệp, Luật phá sản vẫn tiếp tục dành cho các chủ nợ không có bảo đảm, chủ nợ có bảo đảm một phần và người lao động được quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, còn chủ Doanh nghiệp hoặc đại diện hợp pháp của Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản có nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Ngoài ra, Luật phá sản còn bổ sung yêu cầu mở thủ tục phá sản của chủ Doanh nghiệp Nhà nước, các cổ đông công ty cổ phần và thành viên hợp danh của công ty hợp danh. - Quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của các chủ nợ Pháp luật phá sản của Việt Nam trước đây cũng như hiện tại chỉ dành quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản cho các chủ nợ không có bảo đảm và chủ nợ có bảo đảm một phần mà không cho phép chủ nợ có bảo đảm nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Quy định này xuất phát từ luận điểm cho rằng quyền đòi nợ của các chủ nợ có bảo đảm luôn được ưu tiên thanh toán bằng tài sản bảo đảm của Doanh nghiệp hoặc của người thứ ba. Vì vậy, quy định cho các chủ nợ quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản là không cần thiết, quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản chỉ đặt ra cho các chủ nợ không bảo đảm và các chủ nợ có bảo đảm một phần để giúp họ có cơ hội lựa chọn một thủ tục thích hợp nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình khi Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản. Cách tiếp cận này của Luật phá sản Việt Nam phù hợp với xu hướng chung của pháp luật phá sản ở đa số quốc gia trên thế giới. Ngược lại với xu hướng này, pháp luật phá sản của một số quốc GVHD: Phạm Mai Phương - 13 - SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện gia trên thế giới (Nhật Bản, Trung Quốc, Hunggari…) vẫn cho phép cả các chủ nợ có bảo đảm cũng có quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Để tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ nợ thực hiện nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản. Luật phá sản đã loại bỏ những quy định về nghĩa vụ của các chủ nợ khi nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản phải cung cấp các giấy tờ, tài liệu chứng minh Doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nợ đến hạn. Các chủ nợ chỉ cần chứng minh các khoản nợ mà chủ nợ có yêu cầu thanh toán nhưng Doanh nghiệp không đáp ứng được. Thực tiễn hơn 10 năm thi hành Luật phá sản doanh nghiệp đã cho thấy chủ nợ chỉ biết rằng họ đã gửi giấy đòi nợ đến hạn nhưng không được Doanh nghiệp mắc nợ thanh toán mà khó có thể cung cấp các giấy tờ, tài liệu chứng minh Doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nợ đến hạn. Tuy nhiên, nếu người nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản do không khách quan gây ảnh hưởng xấu đến danh dự, uy tín, hoạt động kinh doanh của Doanh nghiệp hoặc có sự gian dối trong yêu cầu mở thủ tục phá sản thì tùy theo tính chất, mức độ mà bị xử lý kỉ luật, xử phạt hành chính hoặc bi truy cứu trách nhiệm hình sự, nếu gây thiệt hại phải bồi thường theo quy định của pháp luật. Quy định này nhằm mục đích đề cao trách nhiệm của người nộp đơn yêu cầu khi pháp luật ngày càng mở rộng khả năng và điều kiện để các chủ thể thực hiện quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản.2 Đơn yêu cầu phải được gửi cho Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và phải gồm các nội dung sau: ‫ ٭‬Ngày, tháng, năm làm đơn; ‫ ٭‬Tên, địa chỉ của người làm đơn; ‫ ٭‬Tên, địa chỉ của Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản; ‫ ٭‬Các khoản nợ không có bảo đảm hoặc có bảo đảm một phần khi đến hạn mà không được Doanh nghiệp thanh toán; ‫ ٭‬Quá trình đòi nợ; ‫ ٭‬Căn cứ của việc yêu cầu mở thủ tục phá sản (Điều 13 Luật phá sản). - Quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của người lao động Luật phá sản có sự tiến bộ khi cho phép người lao động được quyền nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản trong trường hợp Doanh nghiệp không trả được lương, các khoản nợ khác cho người lao động và nhận thấy Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản mà không cần điều kiện “không trả được lương cho người lao động trong ba tháng liên tiếp” như quy định của Luật phá sản Doanh nghiệp 1993. Tuy nhiên, để tránh sự tùy tiện trong việc nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản, người lao động phải cử người đại diện hoặc thông qua đại diện công đoàn nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với Doanh nghiệp đó. 2 Giáo trình Luật thương mại 2 – tập 2, trường Đại học Luật Hà Nội, 2006, Trang 369. GVHD: Phạm Mai Phương - 14 - SVTH: Võ Thị Liền Thủ tục giải quyết yêu cầu tuyên bố phá sản doanh nghiệp – thực trạng và giải pháp hoàn thiện Đơn yêu cầu phải được gửi cho Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và phải có các nội dung chủ yếu sau: ‫ ٭‬Ngày, tháng, năm làm đơn; ‫ ٭‬Tên, địa chỉ của người làm đơn; ‫ ٭‬Tên, địa chỉ của Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản; ‫ ٭‬Số tháng nợ tiền lương, tổng số tiền lương và các khoản nợ khác mà Doanh nghiệp không trả được cho người lao động; ‫ ٭‬Căn cứ của việc yêu cầu mở thủ tục phá sản (Điều 14 Luật phá sản). - Nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản của Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản Giống như pháp luật của nhiều nước trên thế giới, Luật phá sản 2004 của Việt Nam quy định khi nhận thấy Doanh nghiệp lâm vào tình trạng phá sản thì chủ Doanh nghiệp hoặc đại diện hợp pháp của Doanh nghiệp có nghĩa vụ nộp đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản đối với Doanh nghiệp đó. Đơn yêu cầu phải được gửi cho Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật và nội dung chính phải bao gồm: ‫ ٭‬Ngày, tháng, năm làm đơn; ‫ ٭‬Tên, địa chỉ của người làm đơn; ‫ ٭‬Căn cứ của việc yêu cầu mở thủ tục phá sản. Kèm theo đơn yêu cầu mở thủ tục phá sản phải có các giấy tờ, tài liệu sau đây: + Báo cáo tình hình hoạt động kinh doanh của Doanh nghiệp, trong đó giải trình nguyên nhân và hoàn cảnh liên quan đến tình trạng mất khả năng thanh toán; nếu Doanh nghiệp là công ty cổ phần mà pháp luật yêu cầu phải được kiểm toán thì báo cáo tài chính phải được tố chức kiểm toán độc lập xác nhận; + Báo cáo về các biện pháp mà Doanh nghiệp đã thực hiện vẫn không khắc phục được tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn; + Danh sách các chủ nợ của Doanh nghiệp trong đó ghi rõ tên, địa chỉ của các chủ nợ; ngân hàng mà các chủ nợ có tài khoản; các khoản nợ đến hạn có bảo đảm và không có bảo đảm; các khoản nợ chưa đến hạn có bảo đảm và không bảo đảm; + Danh sách những người mắc nợ Doanh nghiệp, trong đó ghi rõ tên, địa chỉ của họ; ngân hàng mà họ có tài khoản; các khoản nợ đến hạn có bảo đảm và không bảo đảm; các khoản nợ chưa đến hạn có bảo đảm và không bảo đảm; + Danh sách ghi rõ tên, địa chỉ của các thành viên nếu Doanh nghiệp mắc nợ là một công ty có các thành viên liên đới chịu trách nhiệm về những khoản nợ của Doanh nghiệp; GVHD: Phạm Mai Phương - 15 - SVTH: Võ Thị Liền