Tài liệu Thực trạng dạy và học môn giáo dục công dân ở trường trung học phổ thông long xuyên, thành phố long xuyên, tỉnh an giang hiện nay

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ PHẠM THỊ HỒNG THƠM DH9CT THỰC TRẠNG DẠY VÀ HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LONG XUYÊN, THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG HIỆN NAY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Ngành học: Sư phạm Giáo dục Chính trị Cán bộ hướng dẫn: Th.s Phạm Thị Thu Hồng AN GIANG, 2012 LỜI CẢM ƠN Trong thời gian học tập và thực hiện khóa luận tốt nghiệp, tôi đã nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ tận tình của các cơ quan và các cá nhân. Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban Giám Hiệu, quý thầy cô, cán bộ và công nhân viên trường Đại học An Giang đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành khóa luận tốt nghiệp đại học. Các thầy, cô trong khoa Lý luận Chính trị, tập thể lớp DH9CT, gia đình, bạn bè đã trang bị kiến thức và hỗ trợ nhiệt tình cho tôi trong quá trình làm khóa luận. Đồng thời, tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô, cán bộ, nhân viên cùng các em học sinh trường THPT Long Xuyên. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới cô Phạm Thị Thu Hồng đã tận tình hướng dẫn, động viên, giúp đỡ trong suốt thời gian thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Trân trọng cảm ơn! Sinh viên Phạm Thị Hồng Thơm DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT THPT: TRUNG HỌC PHỔ THÔNG HS: HỌC SINH MỤC LỤC Nội dung Trang PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................. 1 2 . Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu......................................................... 2 3 . Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 2 4 . Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 2 5 . Đóng góp của khoá luận ..................................................................... 3 6. Kết cấu của khoá luận.......................................................................... 3 PHẦN NỘI DUNG Chương 1: Một số vấn đề lý luận về dạy và học môn giáo dục công dân ở trường THPT ............................................................................................... 5 1.1. Những vấn đề chung về dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông ..................................................................................... 5 1.1.1. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông và yêu cầu đối với giáo viên dạy học giáo dục công dân ................... 5 1.1.1.1. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông ....................................................................................................... 5 1.1.1.2. Yêu cầu đối với giáo viên dạy học giáo dục công dân ........ 9 1.1.2. Vị trí, nhiệm vụ, chức năng của môn giáo dục công dân trong trường Trung học phổ thông ....................................................................... 10 1.1.2.1. Vị trí của môn giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông .......................................................................................................... 10 1.1.2.2. Nhiệm vụ của môn giáo dục công dân ở trường THPT ..... 11 1.1.2.3. Chức năng của môn giáo dục công dân ở trường THPT ... 13 1.2. Cấu trúc nội dung chương trình và phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông .............................................. 14 1.2.1. Cấu trúc nội dung chương trình môn giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông ................................................................................... 14 1.2.2. Phương pháp dạy học môn giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông …. ............................................................................................... 15 1.2.2.1. Phương pháp dạy học truyền thống ....................................... 15 1.2.2.2. Phương pháp dạy học tích cực ............................................... 17 1.2.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học giáo dục công dân ở trường THPT ............................................................................................ 21 Chương 2: Thực trạng dạy và học môn giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên, thành phố Long Xuyên, tỉnh An Giang hiện nay ........ ....23 2.1. Khái quát về trường THPT Long Xuyên ........................................ 23 2.1.1. Quá trình hình thành của trường THPT Long Xuyên............... 23 2.1.2. Những thành tích nổi bật của trường THPT Long Xuyên trong thời gian qua …. ................................................................................................. 24 2.1.2.1. Đối với đội ngũ giáo viên ......................................................... 24 2.1.2.2. Đối với học sinh .................................................................. 25 2.1.3. Vài nét về bộ môn giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên .......................................................................................................... 26 2.2. Thực trạng dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên, Thành phố Long Xuyên, Tỉnh An Giang hiện nay…………………………………………………………………………27 2.2.1. Những thành tựu và hạn chế trong dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên hiện nay ................................................. 27 2.2.1.1. Những thành tựu trong dạy và học môn giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên hiện nay ........................................................... 27 2.2.1.2. Những hạn chế trong việc dạy và học môn giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên hiện nay ........................................................... 33 2.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc giảng dạy môn giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên …. .......................................... 36 2.2.2.1. Nguyên nhân từ nhận thức ....................................................... 36 2.2.2.2. Nguyên nhân từ đội ngũ giáo viên ........................................ 37 2.2.2.3. Nguyên nhân do cơ sở vật chất của nhà trường .................... 37 2.3. Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học môn Giáo dục công dân............................................................................... 38 2.3.1. Thay đổi nhận thức về môn giáo dục công dân ........................... 38 2.3.2. Đưa kết quả học tập môn giáo dục công dân trở thành một phần trong tiêu chí xếp loại hạnh kiểm của học sinh ........................................... 38 2.3.3. Xây dựng môi trường giáo dục cho học sinh ............................ 39 2.3.4. Đối với đội ngũ giáo viên ......................................................... 40 2.3.5. Tăng cường cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học môn giáo dục công dân …................................................................................... 41 2.3.6. Tăng cường các hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Giáo dục công dân .............................................................. 42 PHẦN KẾT LUẬN .................................................................................... 44 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong giai đoạn hiện nay, cùng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa và quá hội nhập kinh tế quốc tế, ngành giáo dục của nước ta đang ngày càng khẳng định được vai trò chủ đạo của mình trong việc đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho sự nghiệp phát triển của đất nước. Nếu như nguồn nhân lực quyết định sự phát triển của quốc gia, thì giáo dục và đào tạo là phương tiện chủ yếu quyết định chất lượng con người, là con đường cơ bản để phát triển nguồn nhân lực. Mọi chiến lược phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thành công nếu không thực hiện tốt chiến lược giáo dục và đào tạo. Trong đó chương trình giáo dục Trung học phổ thông là một bộ phận của ngành giáo dục. Đây là cấp học cuối cùng của giáo dục phổ thông, nối tiếp cấp trung học cơ sở và có trách nhiệm hoàn thành việc đào tạo tiếp thế hệ học sinh đã qua các cấp học trước đó của nhà trường phổ thông. Đây là cấp học vừa trực tiếp tạo nguồn cho bậc cao đẳng, đại học nói riêng, vừa góp phần quan trọng vào việc đào tạo nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nói chung. Mặt khác cấp học này còn là nền tảng cho sự phát triển các hệ thống phẩm chất, năng lực cần thiết của người công dân trong tương lai, đáp ứng yêu cầu xây dựng đất nước trong giai đoạn mới. Trong tất cả các môn học ở trường Trung học phổ thông thì môn Giáo dục công dân là một môn học có vai trò đặc biệt quan trọng và trực tiếp trong việc giáo dục học sinh ý thức và hành vi của người công dân, phát triển tâm lực và nhân cách của con người, góp phần giáo dục con người phát triển toàn diện về mọi mặt, đồng thời giúp học sinh xác định được trách nhiệm công dân trong việc thực hiện các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, biết vận dụng kiến thức đã học để đánh giá các vấn đề xảy ra trong thực tiễn, lựa chọn hành vi ứng xử phù hợp với các giá trị xã hội. Đồng thời định hướng cho học sinh những quan điểm, lối sống và những vấn đề xảy ra trong xã hội, tạo điều kiện cho các em trao đổi với thầy cô, bạn bè về những vấn đề trong cuộc sống hàng ngày. Xuất phát từ vị trí và vai trò nêu trên của giáo dục Trung học phổ thông nói chung và môn Giáo dục công dân nói riêng, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa ra những phương hướng đổi mới nội dung chương trình các cấp học. Trong đó nội dung chương trình ở cấp Trung học phổ thông cũng đã được đổi mới mạnh mẽ và đạt được những thành tựu to lớn như: Hoàn thành bộ chương Trang 1 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm trình giáo dục phổ thông; biên soạn xong toàn bộ sách giáo khoa; nội dung, phương pháp và hình thức bồi dưỡng giáo viên, cán bộ quản lý giáo dục đã được thực hiện tương đối tốt. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được thì việc đổi mới chương trình giáo dục Trung học phổ thông cũng còn một vài hạn chế nhất định như: Công tác quản lý còn yếu kém; nội dung và phương pháp dạy học đã được đổi mới nhưng còn chậm; chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa phát triển số lượng, quy mô với nâng cao chất lượng. Là sinh viên đang theo học chuyên ngành Giáo dục chính trị và sẽ trở thành giáo viên Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông trong tương lai. Vì vậy, hơn ai hết tôi thấy mình cần phải hiểu được thực trạng dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông, thấy được những thuận lợi cũng như khó khăn để từ đó có những định hướng đúng đắn cho công việc giảng dạy của mình sau này. Đó là lý do tôi tâm đắc và chọn đề tài “Thực trạng dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông Long Xuyên, Thành phố Long Xuyên, Tỉnh An Giang hiện nay” làm khóa luận tốt nghiệp. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu để tìm hiểu về thực trạng của việc dạy và học môn Giáo dục công dân. Trên cơ sở đó đề ra một vài giải pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả của việc dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên, Thành phố Long Xuyên, Tỉnh An Giang hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Khóa luận nghiên cứu việc dạy và học môn Giáo dục công dân của giáo viên và học sinh trường THPT Long Xuyên, Thành phố Long Xuyên, Tỉnh An Giang hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Khóa luận chỉ tập trung nghiên cứu về thực trạng dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên trong năm học 2011 – 2012. 4. Phương pháp nghiên cứu Khóa luận sử dụng một số phương pháp nghiên cứu phổ biến như: phương pháp điều tra, khảo sát thực tiễn, phương pháp thống kê. Trang 2 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm 5. Đóng góp của khóa luận Khóa luận nghiên cứu tình hình dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên. Qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của việc dạy và học môn Giáo dục công dân trong nhà trường Trung học phổ thông. Khóa luận có thể làm nguồn tư liệu tham khảo cho giảng dạy Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông và học tập của sinh viên chuyên ngành sư phạm Giáo dục chính trị. 6. Kết cấu của khóa luận. Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, phần phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, phần nội dung khóa luận gồm 2 chương 5 tiết: CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DẠY VÀ HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Những vấn đề chung về dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.1.1. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông và yêu cầu đối với giáo viên dạy học Giáo dục công dân 1.1.2. Vị trí, nhiệm vụ và chức năng của môn Giáo dục công dân trong trường Trung học phổ thông 1.2. Cấu trúc nội dung chương trình và phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.2.1. Cấu trúc nội dung chương trình môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.2.2. Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG DẠY VÀ HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG LONG XUYÊN, THÀNH PHỐ LONG XUYÊN, TỈNH AN GIANG HIỆN NAY 2.1. Khái quát về trường THPT Long Xuyên 2.1.1. Quá trình hình thành của trường THPT Long Xuyên Trang 3 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm 2.1.2. Những thành tích nổi bật của trường THPT Long Xuyên trong thời gian qua 2.2. Thực trạng dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên, Thành phố Long Xuyên, Tỉnh An Giang hiện nay 2.2.1. Những thành tựu và hạn chế của việc dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên hiện nay 2.2.2. Nguyên nhân của những hạn chế trong việc dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường THPT Long Xuyên hiện nay 2.3. Một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy và học môn Giáo dục công dân 2.3.1. Thay đổi nhận thức về môn Giáo dục công dân 2.3.2. Đưa kết quả học tập môn Giáo dục công dân trở thành một phần trong tiêu chí xếp loại hạnh kiểm của học sinh 2.3.3. Xây dựng môi trường giáo dục cho học sinh 2.3.4. Đối với đội ngũ giáo viên 2.3.5. Tăng cường cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học môn Giáo dục công dân 2.3.6. Tăng cường các hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy môn Giáo dục công dân PHẦN KẾT LUẬN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC Trang 4 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DẠY VÀ HỌC MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Những vấn đề chung về dạy và học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.1.1. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông và yêu cầu đối với giáo viên dạy học Giáo dục công dân 1.1.1.1. Đặc thù tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông a) Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông mang tính đa dạng, tổng hợp Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông (THPT) được tổng hợp từ nhiều lĩnh vực, nhiều bộ môn khoa học khác nhau như triết học, đạo đức học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học, đường lối quan điểm của Đảng, một số chính sách quan trọng của Nhà nước, pháp luật học. Bên cạnh đó, mỗi phần, mỗi bài học lại có những nội dung liên quan đến các lĩnh vực, các môn học khác nhau liên quan đến các lĩnh vực, các môn học khác nhau như: dân số, môi trường, ngoại giao, quốc phòng, giới tính và sức khỏe sinh sản, vật lí, sinh học , hóa học… Đặc thù nói trên đòi hỏi người giáo viên Giáo dục công dân bên cạnh trình độ nắm vững hệ thống tri thức triết học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học, pháp luật học, đường lối quan điểm của Đảng, chính sách của Nhà nước, phải có tri thức về nội dung liên quan ở những lĩnh vực, những bộ môn khoa học khác nhau. Người giáo viên Giáo dục công dân phải không ngừng học hỏi để nâng cao trình độ, phải am hiểu nhiều lĩnh vực, nắm vững và biết vận dụng kiến thức của các lĩnh vực, các bộ môn khoa học khác nhau vào bài học Giáo dục công dân . Sự đa dạng của hệ thống tri thức cũng đòi hỏi người giáo viên Giáo dục công dân phải sử dụng một cách đa dạng và linh hoạt các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học sao cho phù hợp với đặc thù tri thức của từng phần, từng bài học giáo dục công dân. Trang 5 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm b) Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông mang tính khái quát, trừu tượng Tính khái quát, trừu tượng của hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân trước hết thể hiện ở những nội dung, luận điểm được đề cập trong mỗi bài học, mỗi đơn vị kiến thức. Những nội dung đó thường là những vấn đề lớn ở tầm vĩ mô, chẳng hạn như: những vấn đề cấp thiết của nhân loại, pháp luật với hoà bình và sự tiến bộ của nhân loại hoặc bao trùm một lĩnh vực rộng lớn nào đó như chính sách quốc phòng và an ninh, chính sách đối ngoại, chính sách dân số và giải quyết việc làm, chính sách tài nguyên và bảo vệ môi trường. Tính khái quát và trừu tượng của tri thức môn Giáo dục công dân còn thể hiện thông qua một số khái niệm, phạm trù, nguyên lí, quy luật hết sức đặc thù. Những khái niệm, phạm trù của môn Giáo dục công dân thường là những khái niệm, phạm trù của triết học, đạo đức học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học như: thế giới quan, phương pháp luận, lượng, chất, phủ định biện chứng, thực tiễn, phương thức sản xuất, đạo đức, lương tâm, nghĩa vụ, sản xuất vật chất, phát triển kinh tế, cơ cấu kinh tế, giá trị hàng hóa, chủ nghĩa xã hội. Những nguyên lí, quy luật của môn Giáo dục công dân cũng chủ yếu là những nguyên lí, quy luật của triết học, kinh tế chính trị học được trình bày một cách ngắn gọn như: sự vận động và phát triển của thế giới vật chất, nguồn gốc vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng, cách thức vận động, phát triển của sự vật, hiện tượng, khuynh hướng phát triển của sự vật hiện tượng, tồn tại xã hội và ý thức xã hội, mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, quy luật lưu thông tiền tệ, quy luật giá trị trong sản xuất và lưu thông hàng hóa, quy luật cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa, quy luật cung cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hóa. Phạm vi phản ánh những khái niệm, phạm trù, nguyên lí, quy luật nói trên rất rộng vì thế chúng đều mang tính khái quát hóa, trừu tượng hóa rất cao. Đặc thù này đòi hỏi người giáo viên giáo dục công dân trước hết phải nắm vững nội dung, bản chất, đặc điểm của từng khái niệm, phạm trù, nguyên lí, quy luật, luận điểm liên quan. Người giáo viên giáo dục công dân phải lựa chọn được các phương pháp, hình thức và phương tiện dạy học phù hợp với đối tượng để truyền thụ và giúp học sinh lĩnh hội chính xác những nội dung của bài học. Việc tăng cường liên hệ thực tiễn và đảm bảo tính vừa sức trong Trang 6 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm dạy học luôn là những yêu cầu có tính nguyên tắc trong dạy học giáo dục công dân, đặc biệt là những nội dung có tính khái quát, trừu tượng. c) Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông mang tính thời sự Tri thức của các môn học đều gắn liền với thực tiễn cuộc sống ở những góc độ và lĩnh vực khác nhau. Đối với môn Giáo dục công dân, bên cạnh tính thực tiễn thì tri thức của môn học luôn mang tính thời sự sâu sắc. Những tri thức của môn học dù khái quát, trừu tượng hay cụ thể đều tập trung phản ánh những vấn đề, những hiện tượng đang nảy sinh trong cuộc sống hàng ngày. Từ những vấn đề thách thức của toàn cầu như bùng nổ dân số, dịch bệnh, ô nhiễm môi trường đến những vấn đề của một quốc gia như giải quyết việc làm, chính sách giáo dục, bảo vệ môi trường. Ngay cả những nội dung khái quát, trừu tượng như: quy luật lưu thông tiền tệ, quy luật giá trị trong sản xuất và lưu thông hàng hóa, quy luật cạnh tranh trong sản xuất và lưu thông hàng hóa, quy luật cung cầu trong sản xuất và lưu thông hàng hóa cũng đang hàng ngày, hàng giờ biểu hiện, tác động trong mọi lĩnh vực của đời sống. Đặc thù này đòi hỏi người giáo viên giáo dục công dân phải luôn làm cho tri thức của bài học bắt nhịp với cuộc sống đang đổi thay từng ngày. Để làm được điều đó, mỗi người giáo viên giáo dục công dân phải có một tâm hồn nhạy cảm, biết cảm nhận, lắng nghe những đổi thay của cuộc sống, biết nắm bắt, sàng lọc, cập nhật, phân tích và xử lí thông tin để mang hơi thở của cuộc sống, của thời đại vào từng tiết dạy, bài học giáo dục công dân. Tuy nhiên, nếu lạm dụng đặc thù này, giáo viên sẽ biến giờ học giáo dục công dân trở thành một giờ nói chuyện thời sự. d) Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông mang tính định hướng chính trị sâu sắc Đối với môn Giáo dục công dân ở trường THPT, mục tiêu dạy người – giáo dục để học sinh trở thành một công dân có ích cho xã hội luôn được xác định là quan trọng nhất. Quá trình giáo dục để học sinh trở thành những công dân có ích cho xã hội trước hết phải bắt đầu từ việc giáo dục ý thức công dân, ý thức chính trị cho các em. Ở nhà trường THPT nhiệm vụ này trước hết thuộc về môn Giáo dục công dân. Do đó hệ thống tri thức của môn học luôn hướng vào việc giúp học sinh hình thành được những thái độ, tình cảm công dân lành mạnh, có lập trường, quan điểm chính trị rõ ràng. Nội dung của mỗi bài học, Trang 7 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm tiết học Giáo dục công dân luôn định hướng cho học sinh về trách nhiệm của các em đối với bản thân, gia đình và xã hội. Đặc thù này đòi hỏi người giáo viên Giáo dục công dân phải luôn bám sát mục tiêu của mỗi bài học, tiết dạy, phải nắm vững nội dung từng bài, từng đơn vị kiến thức, nắm bắt được đặc điểm trình độ, tâm sinh lý của học sinh để lựa chọn phương pháp dạy học sao cho phù hợp. Người giáo viên giáo dục công dân phải không ngừng rèn luyện để có một nhân cách trong sáng, một tâm hồn phong phú, một bản lĩnh chính trị vững vàng. e) Hệ thống tri thức môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông gắn liền với việc hình thành kĩ năng sống cho học sinh Tất cả các môn học đều hướng vào việc rèn luyện những kĩ năng cho người học. Do đặc thù về vị trí, nhiệm vụ của môn học nên môn Giáo dục công dân chủ yếu hướng vào việc rèn luyện cho sinh những kĩ năng sống hết sức cần thiết cho các em. Những kĩ năng như: giao tiếp và ứng xử, tổ chức quản lý, hoạt động chính trị - xã hội, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh, định hướng lao động nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp, thích ứng với những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể trước những biến động không ngừng của đời sống xã hội. Gắn liền với nội dung mỗi bài học giáo dục công dân luôn có một loạt những kĩ năng tương ứng, có thể đó là những kĩ năng tiếp cận, phân tích, xử lí thông tin, cũng có thể là những kĩ năng tiếp cận, nhận diện, xử lý, giải quyết những thách thức, những hiện tượng hoặc những vấn đề đang không ngừng nảy sinh trong cuộc sống hàng ngày của chính bản thân học sinh. Có nhiều kĩ năng rất cần thiết và sẽ đi theo các em trong suốt cuộc đời như cách cư xử, ứng xử với chính bản thân các em, trong quan hệ với bạn bè, trong tình yêu, hôn nhân và gia đình, trong quan hệ cộng đồng. Trong quá trình dạy học giáo dục công dân người giáo viên phải nắm vững mục tiêu kĩ năng của từng bài, lựa chọn giới thiệu, trang bị cho học sinh những kĩ năng cần thiết nhất. Khuyến khích các em đưa những kĩ năng đó vào thực hành và không ngừng tự hoàn thiện ngay trong cuộc sống hàng ngày của chính các em. Trong quá trình dạy học, người giáo viên giáo dục công dân phải không ngừng trải nghiệm, quan sát, học hỏi và hoàn thiện chính mình. Một bài học giáo dục công dân thật sự bổ ích là bài học mà ở đó học sinh không chỉ học được những tri thức, tình cảm cần thiết mà các em còn học được ở đó cả sự trải nghiệm và những kĩ năng sống của chính người thầy. Trang 8 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm Những đặc thù tri thức của môn Giáo dục công dân nói trên biểu hiện khác nhau trong mỗi bài học, mỗi đơn vị kiến thức khác nhau. Trước khi giảng dạy, người giáo viên bộ môn cần nghiên cứu kĩ mục tiêu, nội dung, đặc thù của từng bài học, từng tiết học, từng đơn vị kiến thức để lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, nội dung thông tin, tài liệu, phương tiện dạy học sao cho phù hợp và hiệu quả. 1.1.1.2. Yêu cầu đối với giáo viên dạy học giáo dục công dân a) Yêu cầu về phẩm chất đạo đức Nhà giáo dục nổi tiếng người Nga Usinxki đã từng khẳng định: “Không có nhân cách (của người thầy) thì không có giáo dục chân chính, không thể tiến hành hình thành tính cách học sinh. Chỉ có nhân cách mới tác động đến sự phát triển và xác lập nhân cách, chỉ có tính cách mới hình thành tính cách”.[13, tr.63-64]. Xuất phát từ vị trí, nhiệm vụ và đặc thù tri thức của môn Giáo dục công dân nên yêu cầu về phẩm chất đạo đức của người giáo viên bộ môn lại càng đặc biệt được đề cao. Bài học môn Giáo dục công dân sẽ không thể hoàn thành được mục tiêu và nhiệm vụ nếu người giáo viên bộ môn không thực sự là một tấm gương sáng về đạo đức để học sinh kính trọng và noi theo. Người giáo viên phải hình thành lý tưởng nghề nghiệp: lý tưởng nghề nghiệp biểu hiện thông qua lòng yêu nghề, gắn bó với nghề dạy học; chấp hành Luật giáo dục, điều lệ, quy chế, quy định của ngành; có ý thức tổ chức kỉ luật và tinh thần trách nhiệm; giữ gìn phẩm chất, danh dự, uy tín của nhà giáo; thái độ tận tụy, hi sinh vì công việc, tác phong làm việc cần cù, có tinh thần trách nhiệm cao. Đặc biệt là phải có lương tâm nghề nghiệp. Phải có tình cảm, lối sống đạo đức trong sáng, cao thượng, có lòng nhân đạo, thái độ công bằng, chính trực, giản dị, khiêm tốn, kiên trì, nhẫn nại, biết thương yêu, tôn trọng, đối xử công bằng với học sinh, giúp học sinh khắc phục khó khăn để học tập và rèn luyện tốt. Đoàn kết, hợp tác và cộng tác với đồng nghiệp, có tác phong mẫu mực, làm việc khoa học, là tấm gương tốt cho học sinh. b) Yêu cầu về trình độ chuyên môn Để có thể giảng dạy tốt môn Giáo dục công dân ở trường THPT, giáo viên cần nắm vững lý thuyết nghề nghiệp, thấy rõ vị trí, vai trò, nhiệm vụ của môn giáo dục công dân ở trường THPT đối với sự phát triển của đất nước và Trang 9 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm con người Việt Nam hiện tại và tương lai. Biết phát hiện và giải quyết những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn hoạt động nghề nghiệp nhằm đáp ứng yêu cầu mới trong giáo dục. Nắm vững tri thức các khoa học mà môn Giáo dục công dân phải đảm nhiệm trong chương trình giáo dục công dân ở phổ thông như triết học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học, quan điểm đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, tư tưởng Hồ Chí Minh, đạo đức học, pháp luật học. Nắm vững nội dung, cấu trúc chương trình, sách giáo khoa môn Giáo dục công dân ở trường THPT. Nắm vững vị trí, mục tiêu, đặc điểm nội dung của từng bài, từng đơn vị kiến thức trong sách giáo khoa giáo dục công dân. Làm chủ kiến thức môn học, đảm bảo nội dung dạy học chính xác,có hệ thống, vận dụng hợp lí các kiến thức liên môn theo yêu cầu cơ bản, thiết thực, hiện đại, thực tiễn. Thực hiện nội dung dạy học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng và thái độ được quy định trong chương trình môn học. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh và kết quả rèn luyện đạo đức bảo đảm chính xác, toàn diện, công bằng, khách quan, công khai và phát triển năng lực tự đánh giá của học sinh. 1.1.2. Vị trí, nhiệm vụ và chức năng của môn Giáo dục công dân trong trường Trung học phổ thông 1.1.2.1. Vị trí của môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông Mỗi môn học trong trường THPT đều có một vị trí nhất định của nó. Việc thiết kế các môn học trong một hệ thống chương trình đều xuất phát từ mục tiêu, nhiệm vụ và chức năng của từng môn học và đều hướng vào mục tiêu chung của nền giáo dục xã hội chủ nghĩa nước ta là: đào tạo những con người mới, phát triển toàn diện, hài hòa các mặt đức, trí, thể, mỹ, nghề nghiệp, lý tưởng cộng sản. Cũng như các môn học khác, môn Giáo dục công dân có nhiệm vụ là: trang bị kiến thức, giáo dục tư tưởng, tình cảm, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, phát triển trí tuệ học sinh. Do đó “Mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về mặt đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách Trang 10 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc” [8, tr. 15] Hiểu được vai trò, vị trí môn Giáo dục công dân chúng ta cần hết sức coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng, nhân cách, khả năng tư duy sáng tạo và năng lực thực hành nhằm giữ vững mục tiêu xã hội chủ nghĩa trong nội dung và phương pháp giáo dục – đào tạo, góp phần phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Môn Giáo dục công dân ở trường THPT có vị trí hàng đầu trong việc định hướng phát triển nhân cách của học sinh thông qua việc cung cấp hệ thống tri thức cơ bản về giá trị đạo đức nhân văn, đường lối, chính sách lớn của Đảng, Nhà nước và pháp luật, kế thừa các truyền thống đạo đức, bản sắc dân tộc Việt Nam, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, tiếp thu những giá trị tốt đẹp của nhân loại và thời đại 1.1.2.2. Nhiệm vụ của môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông a) Trang bị cho học sinh hệ thống những tri thức cơ bản về giá trị đạo đức – nhân văn, đường lối chính sách lớn của Đảng, Nhà nước và pháp luật. Môn Giáo dục công dân ở trường THPT là một hệ thống kiến thức liên quan đến nhiều lĩnh vực như triết học, đạo đức học, kinh tế chính trị học, chủ nghĩa xã hội khoa học, đường lối quan điểm của Đảng, một số chính sách quan trọng của Nhà nước, pháp luật. Nội dung chương trình lớp 10 giúp cho học sinh nhận biết được nội dung cơ bản của thế giới quan duy vật và phương pháp luận biện chứng. Đồng thời giúp cho học sinh nắm vững được một số phạm trù cơ bản của đạo đức học có quan hệ trực tiếp đến mục tiêu đào tạo THPT. Nội dung chương trình lớp 11 giúp cho học sinh hiểu được một số phạm trù, quy luật kinh tế cơ bản và phương hướng phát triển kinh tế trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta. Đồng thời hiểu được tính tất yếu và đặc điểm của thời kì quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, hiểu được bản chất của Nhà nước và nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Nội dung chương trình lớp 12 giúp cho học sinh hiểu được bản chất giai cấp, xã hội của pháp luật; mối quan hệ biện chứng giữa pháp luật với kinh tế, chính trị, đạo đức. Giúp học sinh nhận biết được vai trò, giá trị cơ bản của pháp luật đối với sự tồn tại và phát triển của mỗi công dân, Nhà nước và xã Trang 11 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm hội. Hiểu được một số nội dung cơ bản của pháp luật liên quan đến việc thực hiện và bảo vệ quyền bình đẳng, tự do, dân chủ và phát triển của công dân. b) Giúp học sinh từng bước hình thành thế giới quan đúng đắn và phương pháp luận khoa học Trên cơ sở từng bước tiếp cận và nắm vững hệ thống kiến thức cơ bản của môn giáo dục công dân, học sinh sẽ từng bước có những hiểu biết cơ bản để hình thành cho bản thân thế giới quan đúng đắn và phương pháp luận khoa học. Từ đó học sinh sẽ vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả quá trình hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn của bản thân. Để thực hiện được nhiệm vụ này, trong quá trình dạy học giáo viên phải thông qua việc dạy các khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật, giáo viên cần phải hướng học sinh đến các ý nghĩa về mặt phương pháp luận. Từ những ý nghĩa phương pháp luận rút ra sau mỗi bài học, tiết dạy, học sinh sẽ tự liên hệ, rút ra những bài học cho bản thân, qua đó giúp các em từng bước hình thành cho mình phương pháp luận khoa học. c) Góp phần hình thành nhân sinh quan tiến bộ Thông qua hệ thống cơ bản về giá trị đạo đức – nhân văn, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước và pháp luật, môn giáo dục công dân giúp học sinh ý thức được các giá trị của con người Việt Nam thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa giúp các em có được những hiểu biết đúng đắn về xã hội xã hội chủ nghĩa, về nhà nước xã hội chủ nghĩa, về nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, về các định hướng phát triển kinh tế xã hội, về vai trò và giá trị của pháp luật đối với sự tồn tại và phát triển của mỗi cá nhân, Nhà nước và xã hội. Học sinh có cái nhìn đúng đắn về thế giới và thời đại, về con người và cộng đồng, về các hiện tượng khác nhau đang diễn ra trong đời sống. Các em biết phân tích, đánh giá các hiện tượng xã hội theo quan điểm khoa học, tiến bộ, biết đấu tranh để bảo vệ và ủng hộ cái mới, cái tích cực và chống lại cái tiêu cực, lạc hậu, lỗi thời. d) Trang bị cho học sinh những kĩ năng sống cần thiết Những kĩ năng trong các bài học giáo dục công dân như: giao tiếp và ứng xử, tổ chức quản lí, hoạt động chính trị - xã hội, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh, định hướng lao động nghề nghiệp sau khi tốt nghiệp, thích ứng với những điều kiện và hoàn cảnh cụ thể trước những biến động không ngừng của đời sống xã hội. Hoặc những kĩ năng cụ thể hơn như quan hệ bạn bè, đồng chí, Trang 12 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm những cư xử trong tình yêu, hôn nhân, gia đình luôn cần thiết cho học sinh. Thông qua mỗi bài học, tiết dạy, học sinh được trang bị những kĩ năng tương ứng, giúp các em luôn uốn nắn những biểu hiện, cử chỉ, hành vi lệch lạc, không ngừng tự hoàn thiện bản thân, biết đón nhận và giải quyết những thách thức của cuộc sống một cách khoa học và hiệu quả. e) Định hướng phát triển nhân cách học sinh Đối với môn Giáo dục công dân, “mục tiêu dạy người” luôn được xác định là “quan trọng nhất”. Vì thế môn Giáo dục công dân luôn ở vị trí hàng đầu trong việc định hướng phát triển nhân cách học sinh. Mỗi học sinh là chủ thể của sự phát triển nhân cách, phát triển xã hội. Do đó thông qua mỗi bài dạy, tiết học, người giáo viên giáo dục công dân phải tích cực giáo dục, bồi dưỡng để giúp mỗi học sinh hình thành cho mình lẽ sống, lí tưởng và niềm tin lành mạnh. Giáo dục để các em trở thành những công dân có ích cho bản thân, gia đình và xã hội.. Thông qua các bài học giáo dục công dân, người giáo viên bộ môn phải giúp các em trở thành những con người sống có tình nghĩa, thủy chung, có ý thức tổ chức kỉ luật, có lòng nhân ái khoan dung, biết yêu quê hương, đất nước, yêu chủ nghĩa xã hội, luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội. Để thực hiện được nhiệm vụ này, người giáo viên giáo dục công dân phải biến những tri thức khô khan, trừu tượng, khó hiểu của môn học thành tình cảm, lẽ sống, lí tưởng, niềm tin ở học sinh, thôi thúc các em hành động theo lẽ phải và không ngừng nỗ lực phấn đấu để tự hoàn thiện bản thân, vươn tới “chân – thiện- mĩ”. 1.1.2.3 Chức năng của môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông a) Chức năng giáo dưỡng Trang bị cho học sinh một cách tương đối có hệ thống những tri thức phổ thông cơ bản, thiết thực của các môn khoa học Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam, pháp luật của Nhà nước Việt Nam. b) Chức năng giáo dục Bước đầu giáo dục cho học sinh những quan điểm khoa học và cách mạng, tư duy mới về thế giới và thời đại, về con người và cộng đồng, về các quá trình xã hội diễn ra trên thế giới và trên đất nước ta, về cuộc đấu tranh trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội giữa cái tiến bộ và cái bảo thủ, lạc hậu. Trang 13 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm Trên cơ sở đó hình thành niềm tin có cơ sở khoa học về chế độ xã hội chủ nghĩa – lý tưởng cao đẹp mà con người luôn luôn mơ ước. c) Chức năng phát triển Bước đầu phát triển ở học sinh phương pháp tư duy biện chứng trong nhận thức và hành động, biết phân tích, đánh giá các hiện tượng xã hội theo quan điểm khoa học và tiến bộ, biết kế thừa những giá trị tốt đẹp của dân tộc và nhân loại, biết ủng hộ cái mới đúng đắn và tích cực đấu tranh chống lại cái cũ, lỗi thời, lạc hậu. Từng bước hình thành ở học sinh thói quen và kĩ năng vận dụng những tri thức đã học vào cuộc sống, có định hướng đúng đắn về chính trị, tư tưởng, đạo đức trong các hoạt động xã hội, trong cuộc sống hiện tại và sau này. 1.2. Cấu trúc nội dung chương trình và phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.2.1. Cấu trúc nội dung chương trình môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông Môn Giáo dục công dân ở trường THPT được cấu trúc thành năm phần chính như sau: Phần thứ nhất: Công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học Phần thứ hai: Công dân với đạo đức Phần thứ ba: Công dân với kinh tế Phần thứ tư: Công dân với các vấn đề chính trị - xã hội Phần thứ năm: Công dân với pháp luật (Xem phụ lục 6) Ngoài những bài học chính trong sách giáo khoa, chương trình còn dành một số thời gian cho các hoạt động thực hành, ngoại khóa, dạy học các vấn đề gắn với tình Phần thứ nhất tập trung vào một số nội dung chủ yếu liên quan đến triết học, hình địa phương.nhằm trang bị cho học sinh những cơ sở ban đầu về thế giới quan, phương pháp luận trong cuộc sống và là căn cứ lí luận cho các phần sau. Phần thứ hai tập trung vào một số giá trị đạo đức của con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Đây là sự phát triển tiếp nối nội dung môn giáo Trang 14 Khóa luận tốt nghiệp Đại học SVTH: Phạm Thị Hồng Thơm dục công dân ở Trung học cơ sở. Những chuẩn mực đạo đức mà học sinh đã học ở các lớp dưới được nâng lên thành những giá trị đạo đức, tư tưởng, chính trị, lối sống của con người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Phần thứ ba cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản về một số phạm trù, quy luật kinh tế và phương pháp phát triển kinh tế ở nước ta. Trên cơ sở đó, giúp học sinh có thể xác định được phương pháp học tập, lựa chọn ngành nghề hoặc các lĩnh vực hoạt động cho bản thân sau khi các em tốt nghiệp THPT. Phần thứ tư giúp học sinh có những hiểu biết cơ bản về chủ nghĩa xã hội và một số chính sách quan trọng của Nhà nước để học sinh có thể xác định được trách nhiệm của mình trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay. Phần thứ năm cung cấp những hiểu biết cơ bản về bản chất, vai trò và nội dung của pháp luật trong một số lĩnh vực của đời sống xã hội nhằm giúp học sinh có thể chủ động, tự giác điều chỉnh hành vi của cá nhân và đánh giá được hành vi của người khác. Xuất phát từ vị trí của từng phần trong chương trình, thời lượng phân bố cho từng lớp được bố trí như sau: + Lớp 10: Học phần thứ nhất và phần thứ hai + Lớp 11: Học phần thứ ba và phần thứ tư + Lớp 12: Học phần thứ năm Năm phần nói trên trong cấu trúc chương trình giáo dục công dân ở Trung học phổ thông có quan hệ chặt chẽ với nhau, đồng thời có quan hệ chặt chẽ với chương trình môn giáo dục công dân ở Trung học cơ sở theo nguyên tắc tích hợp, đồng tâm và phát triển. 1.2.2. Phương pháp dạy học môn Giáo dục công dân ở trường Trung học phổ thông 1.2.2.1. Phương pháp dạy học truyền thống a) Phương pháp thuyết trình Thuyết trình là phương pháp dùng lời nói để truyền thụ tri thức cho học sinh. Ưu điểm lớn của phương pháp này là nó có khả năng chuyển tải tri thức một cách nhanh nhất đến cho học sinh. Đồng thời sử dụng phương pháp này Trang 15