0
1
Lêi c¶m ¬n
Hoµn thµnh luËn v¨n nµy, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c
thÇy
gi¸o, c« gi¸o, c¸c anh chÞ vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp.
T«i xin tr©n träng c¶m ¬n: Ban Gi¸m hiÖu, c¸c thÇy c« gi¸o, vµ c¸c bé
m«n, phßng ban Trêng §¹i häc Y tÕ C«ng céng ®· gióp ®ì cho t«i trong qu¸
tr×nh häc tËp vµ hoµn thµnh luËn v¨n.
T«i xin ®îc bµy tá lßng kÝnh träng vµ biÕt ¬n s©u s¾c tíi TS. NguyÔn
Hoµng Long, ngêi ®· tËn t×nh híng dÉn, chØ b¶o vµ cung cÊp nh÷ng kiÕn
thøc khoa häc cho t«i trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n.
T«i còng xin tr©n träng c¶m ¬n:
Ban gi¸m ®èc c¬ quan Trung t©m y tÕ dù phßng B¾c Ninh ®· lu«n ®éng
viªn, khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho t«i hoµn thµnh luËn v¨n.
Ban Gi¸m ®èc Trung t©m Y tÕ huyÖn Tiªn Du, c¸c c¸n bé y tÕ t¹i 16 x ·,
®· t¹o ®iÒu kiÖn vµ gióp t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thu thËp sè liÖu t¹i
thùc ®Þa.
C¸c anh chÞ em vµ b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®· gióp ®ì vµ ñng hé t«i trong
suèt qu¸ tr×nh häc tËp.
Cuèi cïng t«i xin göi lßng biÕt ¬n s©u nÆng tíi toµn thÓ gia ®×nh, nh÷ng ngêi
yªu quý cña t«i ®· lu«n ®éng viªn, chia sÎ víi t«i vÒ tinh thÇn, thêi gian vµ
c«ng søc ®Ó cã thÓ vît qua mäi khã kh¨n, trë ng¹i trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ
hoµn thµnh luËn v¨n.
Hµ néi, th¸ng 8 n¨m 2005
Bs. §inh Mai V©n
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
BHYT
bq
CBYT
CS & bVSKnd
B¶o hiÓm y tÕ
B×nh qu©n
C¸n bé y tÕ
Ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ nh©n d©n
2
cssk
Ch¨m sãc søc khoÎ
csskb®
dvyt
Hg§
H§BT
kcb
KHHG§
PK§KKV
RHM
TMH
TTB DC
Ttyt
tyt
TyTX
TW
Ubnd
YTCSUnited
Nations
Children,
s
Fund- Quü nhi
®«ng Liªn hîp
quèc
UNICEF
WHO
Ch¨m sãc søc khoÎ ban ®Çu
DÞch vô y tÕ
Hé gia ®×nh
Héi ®ång Bé trëng
Kh¸m ch÷a bÖnh
KÕ ho¹ch hãa gia ®×nh
Phßng kh¸m ®a khoa khu vùc
R¨ng hµm mÆt
Tai mòi häng
Trang thiÕt bÞ dông cô
Trung t©m y tÕ
Tr¹m y tÕ
Tr¹m y tÕ x·
Trung ¬ng
Uû ban nh©n d©n
Y tÕ c¬ së
Tæ chøc y tÕ ThÕ giíi
Danh môc c¸c b¶ng
B¶ng 1: C¬ së h¹ tÇng, TTB cña tr¹m y tÕ:..................................................34
B¶ng 2: Nguån nh©n lùc y tÕ x·:..................................................................35
B¶ng 3: T×nh h×nh thu, chi kinh phÝ cña tr¹m y tÕ n¨m 2004........................36
B¶ng 4: T×nh h×nh thuèc t¹i TYT ..................................................................38
B¶ng 5: Ho¹t ®éng kh¸m ch÷a bÖnh............................................................39
B¶ng 6: Mèi liªn quan gi÷a kho¶ng c¸ch vµ sè lît kh¸m cña tr¹m:............40
B¶ng 7: Mèi liªn quan gi÷a x· chuÈn y tÕ Quèc gia vµ sè lît kh¸m cña tr¹m:
.....................................................................................................................40
B¶ng 8: Mèi liªn quan gi÷a c¸c x· cã kh¸m BHYT vµ sè lît kh¸m cña tr¹m:
.....................................................................................................................40
B¶ng 9: Mèi liªn quan gi÷a TTB víi c«ng t¸c KCB:.....................................41
B¶ng 10: Mèi liªn quan gi÷a cung cÊp thuèc thiÕt yÕu víi c«ng t¸c KCB:...41
3
B¶ng 11:Mèi liªn quan gi÷a t×nh tr¹ng nhµ tr¹m vµ sè lît kh¸m cña tr¹m:. .42
B¶ng 12:Mèi liªn quan gi÷a sè b¸c sü t ë x· vµ sè lît kh¸m cña tr¹m:.......42
B¶ng 13: T×nh h×nh èm ®au trong 4 tuÇn tríc ®iÒu tra..................................43
B¶ng 14: T×nh h×nh èm ®au trong 4 tuÇn qua theo nhãm tuæi......................43
B¶ng 15: Tû lÖ m¾c c¸c chøng/bÖnh cña ngêi èm trong 4 tríc ®iÒu
tra................45
B¶ng 16: Ph©n bè c¸ch xö trÝ ban ®Çu cña ngêi èm trong 4 tuÇn qua.........45
B¶ng 17: Ph©n bè n¬i mua thuèc cña ngêi èm:...........................................47
B¶ng 18: NhËn xÐt vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n c¸n bé y tÕ n¬i ®Õn KCB.........47
B¶ng 19: NhËn xÐt vÒ th¸i ®é phôc vô n¬i ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh.................48
B¶ng 20: NhËn xÐt vÒ trang thiÕt bÞ n¬i ®Õn kh¸m ch÷a bÖnh.....................48
B¶ng 21: NhËn xÐt vÒ møc s½n cã thuèc n¬i ®Õn
KCB..............................................46
B¶ng 22: NhËn xÐt vÒ thêi gian chê ®îi KCB...............................................50
B¶ng 23: NhËn xÐt vÒ gi¸ c¶ dÞch vô KCB...................................................50
B¶ng 24: Mèi liªn quan gi÷a tuæi vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT..............51
B¶ng 25: Mèi liªn quan gi÷a giíi vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT..............51
B¶ng 26: Mèi liªn quan gi÷a nghÒ nghiÖp sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT.....52
B¶ng 27: Mèi liªn quan gi÷a tr×nh ®é häc vÊn vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i
TYT...............................................................................................................52
B¶ng 28: Mèi liªn quan gi÷a thu nhËp vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT......53
B¶ng 29: Mèi liªn quan gi÷a BHYT vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT..........53
B¶ng 30: Mèi liªn quan gi÷a kho¶ng c¸ch vµ sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT.
.....................................................................................................................53
Danh môc c¸c biÓu ®å
BiÓu ®å 1: Nh©n lùc y tÕ x· vµ y tÕ t.......................................................................37
BiÓu ®å 2: Ph©n bè thu cña TYT
x·..........................................................................39
BiÓu ®å 3: Ph©n bè chi cña TYT
x·..........................................................................39
BiÓu ®å 4: Ph©n bè ngêi èm theo nhãm
4
tuæi...........................................................46
BiÓu ®å 5: Ph©n bè c¸c chøng/bÖnh cña ngêi
èm....................................................47
BiÓu ®å 6: Ph©n bè c¸ch xö trÝ ban ®Çu cu¶ ngêi
èm..............................................48
BiÓu ®å 7: Ph©n bè sö dông c¸ch ®iÒu
trÞ..................................................................48
BiÓu ®å 8: Ph©n bè n¬i mua thuèc cña ngêi
èm......................................................49
BiÓu ®å 9: NhËn xÐt vÒ chuyªn m«n n¬i ®Õn
KCB....................................................50
BiÓu ®å 10: NhËn xÐt vÒ TTBDC.............................................................................51
BiÓu ®å 11: NhËn xÐt vÒ
thuèc..................................................................................51
BiÓu ®å 12: NhËn xÐt vÒ thêi gian chê
KCB.............................................................52
BiÓu ®å 13: NhËn xÐt vÒ gi¸ dÞch
vô.........................................................................53
BiÓu ®å 14: Ph©n bè lý do t¹i sao sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT x·
(%).................56
BiÓu ®å 15: Ph©n bè lý do t¹i sao kh«ng sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT x·
(%)......56
Môc lôc
Lêi c¶m ¬n......................................................................................................1
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t..............................................................................2
Danh môc c¸c b¶ng.......................................................................................3
Danh môc c¸c biÓu ®å...................................................................................3
5
Môc lôc...........................................................................................................5
Tãm t¾t nghiªn cøu........................................................................................6
I. §Æt vÊn ®Ò...................................................................................................7
II. Môc tiªu nghiªn cøu:..................................................................................9
ch¬ng I: Tæng quan......................................................................................10
1.1. Kh¸i niÖm vÒ cung cÊp dÞch vô y tÕ:......................................................10
1.2. Y tÕ tuyÕn x·:.........................................................................................11
1.3 Mét sè kh¸i niÖm chung vÒ tiÕp cËn vµ sö dông dÞch vô y tÕ:................14
ch¬ng II. §èi tîng vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:.............................................27
1. §èi tîng nghiªn cøu:................................................................................27
2. §Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu:............................................................27
3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:..........................................................................27
4. Kü thuËt thu thËp sè liÖu:..........................................................................29
5. Mét sè ®Þnh nghÜa vµ biÕn sè, chØ sè nghiªn cøu:....................................30
5.1 Mét sè ®Þnh nghÜa...................................................................................30
5.2 C¸c biÕn sè vµ chØ sè nghiªn cøu..........................................................31
6. Xö lý sè liÖu:.............................................................................................31
7. Khã kh¨n, h¹n chÕ cña ®Ò tµi vµ c¸ch kh¾c phôc:...................................31
8. §¹o ®øc nghiªn cøu:................................................................................32
Ch¬ng Iii: kÕt qu¶ nghiªn cøu.......................................................................33
3.1 Th«ng tin chung vÒ kinh tÕ, x· héi:........................................................33
3.2 C¸c nguån lùc y tÕ:................................................................................33
3.3 Mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn ho¹t ®éng KCB t¹i tr¹m:..........................40
3.4 Th«ng tin chung vÒ hé gia ®×nh:............................................................43
3.5 Thùc tr¹ng m¾c bÖnh vµ sö dông dÞch vô KCB:.....................................43
3.6 C¸c yÕu tè liªn quan ®Õn t×nh h×nh sö dông dÞch vô KCB t¹i TYT:........51
3.7 KÕt qu¶ nghiªn cøu ®Þnh tÝnh:.................................................................55
Ch¬ng iV: bµn luËn.......................................................................................61
Ch¬ng V: kÕt luËn.........................................................................................62
ch¬ng vi; khuyÕn nghÞ..................................................................................79
tµi liÖu tham kh¶o........................................................................................80
Phô lôc:........................................................................................................86
Tãm t¾t nghiªn cøu
Nghiªn cøu: "Thùc tr¹ng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a
bÖnh ë tr¹m y tÕ x· t¹i huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m 2005. ” Víi
nh÷ng môc tiªu cô thÓ sau:
M« t¶ thùc tr¹ng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh ë
tr¹m y tÕ x·, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m 2005.
M« t¶ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn cung cÊp vµ sö dông dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh t¹i tr¹m y tÕ x·, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m
2005.
6
§Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh t¹i tr¹m y tÕ x· trong t×nh h×nh míi.
§Ó ®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu trªn chóng t«i thiÕt kÕ mét nghiªn cøu m«
t¶ c¾t ngang cã ph©n tÝch, kÕt hîp nghiªn cøu ®Þnh lîng vµ ®Þnh tÝnh. §èi tîng nghiªn cøu lµ 16 TYT x·, c¸n bé TYT, c¸n bé TTYT huyÖn, l·nh ®¹o
UBND x·, hé gia ®×nh . Thu thËp sè liÖu qua ®iÒu tra ®Þnh lîng t¹i 16 TYT vµ
®iÒu tra 300 hé gia ®×nh, ®iÒu tra ®Þnh tÝnh qua c¸c cuéc pháng vÊn s©u vµ
th¶o luËn nhãm. Xö lý sè liÖu b»ng phÇn mÒm Epi-Infor, dïng test χ2 ®Ó so
s¸nh.
KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy nh×n chung c¸c TYT x· ë huyÖn Tiªn Du
®· ®¶m b¶o ®îc vÒ cung cÊp c¸c DVKCB, nh nh©n lùc, TTB, thuèc thiÕt
yÕu, c¬ së nhµ tr¹m víi 68% c¸c nhµ tr¹m theo tiªu chuÈn cña Bé Y tÕ, c¸c
TYT ®Òu cã B¸c sü vµ NHS hoÆc YSSN, sè giêng bÖnh TB lµ 5,7, l¬ng,
BHXH cña CBYT ®îc cung cÊp,...Qua nghiªn cøu cho thÊy mét sè yÕu tè
¶nh hëng ®Õn viÖc cung cÊp DVKCB nh: X· ®¹t chuÈn y tÕ Quèc gia vÒ y tÕ
x·; x· cã kh¸m BHYT; TTB, thuèc vµ c«ng t¸c KCB; x· cã nhiÒu B¸c sü t
hµnh nghÒ...
Tuy nhiªn qua nghiªn cøu cho thÊy mÆc dï ®îc ®Çu t vÒ CBYT, TTB..
nh vËy nhng qua ®iÒu tra hé gia ®×nh th× nh÷ng ngêi èm ®îc hái chØ cã
20,7% ®Õn TYT khi èm ®au. Vµ t×m thÊy mét sè yÕu tè ¶nh hëng ®Õn sö
dông DVKCB t¹i TYT nh kh«ng tin tëng chuyªn m«n 62%, bÖnh nhÑ
48,1%...cã BHYT..
I. §Æt vÊn ®Ò
Sù tiÕp cËn dÞch vô y tÕ vµ quyÒn cña mäi ngêi ®îc ch¨m sãc y tÕ lµ
mét môc tiªu cÇn ®¹t ®îc cña mét chÝnh s¸ch y tÕ quèc gia. Kh¸m ch÷a
bÖnh lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m cña y tÕ c¬ së vµ lµ mét trong
nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ chuÈn quèc gia vÒ y tÕ x·.
Tõ khi ®æi míi cho ®Õn nay, cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi, hÖ
thèng y tÕ ViÖt Nam cã nhiÒu thay ®æi. Mét trong nh÷ng thay ®æi ®ã lµ ngêi
d©n ph¶i chi tr¶ phÝ dÞch vô y tÕ theo hai h×nh thøc trùc tiÕp vµ BHYT. Bªn
c¹nh ®ã hÖ thèng y tÕ t nh©n ®îc phÐp ho¹t ®éng c¹nh tranh c¸c c¬ së y tÕ
nhµ níc. Ngêi bÖnh cã quyÒn tù do lùa chän n¬i kh¸m ch÷a bÖnh, hä cã thÓ
7
lùa chän c¬ së y tÕ nµo m×nh thÝch nh ®Õn th¼ng bÖnh viÖn tuyÕn trung ¬ng
®Ó kh¸m ch÷a bÖnh mµ kh«ng cÇn sù giíi thiÖu cña tuyÕn díi. §iÒu nµy dÉn
®Õn hËu qu¶ xÊu cho c¶ ngêi cung cÊp vµ ngêi sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a
bÖnh. DÉn ®Õn qu¸ t¶i lîng bÖnh nh©n ë tuyÕn trªn, sù l¹m dông sö dông
thuèc, sù ®Çu t cho y tÕ c¬ së kh«ng thÝch ®¸ng, hiÖu qu¶ sö dông dÞch vô y
tÕ ë tuyÕn c¬ së gi¶m sót. ph¶i ch¨ng chÝnh s¸ch thu mét phÇn viÖn phÝ ®·
¶nh hëng nhÊt ®Þnh ®Õn kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ sö dông dÞch vô y tÕ x·, hay
do nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cña ngêi d©n ngµy cµng cao ?
§Ó ®¸p øng víi nh÷ng thay ®æi trªn nhiÒu chÝnh s¸ch y tÕ ra ®êi nh»m
®¸p øng nhu cÇu ch¨m sãc søc khoÎ cña nh©n d©n ngµy cµng cao. §ã lµ
NghÞ quyÕt Trung ¬ng IV kho¸ VII vÒ nhiÖm vô cÊp b¸ch trong ch¨m sãc søc
khoÎ nh©n d©n cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng. ChØ thÞ 06-CTTW vÒ
cñng cè vµ hoµn thiÖn m¹ng líi y tÕ c¬ së cña Ban ChÊp hµnh Trung ¬ng
§¶ng [3]. Bé Y tÕ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 370/2002/Q§-BYT vÒ chuÈn
quèc gia vÒ y tÕ x· giai ®o¹n 2001- 2010. §Æc biÖt lµ NghÞ quyÕt sè 46NQ/TW, ngµy 23/02/2005 cña Bé chÝnh trÞ vÒ c«ng t¸c b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ
n©ng cao søc khoÎ nh©n d©n trong t×nh h×nh míi.
Tiªn Du lµ mét huyÖn ®ång b»ng cña tØnh B¾c Ninh víi diÖn tÝch 108
km2, n»m kÒ ngay thÞ x· B¾c Ninh vµ c¸ch thñ ®« Hµ Néi kho¶ng trªn 20
km, d©n sè kho¶ng 13 v¹n ngêi, d©n trÝ cao nhng kh«ng ®ång ®Òu, cã 15 x·
vµ 1 thÞ trÊn, ngµnh nghÒ chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ cã mét sè nghÒ phô
nh nghÒ lµm bón, giÊy, nu«i t»m, nghÒ méc vµ bu«n b¸n nhá… Trung t©m y
tÕ huyÖn cã quy m« bÖnh viÖn 60 giêng, mét phßng kh¸m ®a khoa khu vùc,
1 ®éi y tÕ dù phßng, 1 ®éi b¶o vÖ bµ mÑ trÎ em. Nh©n lùc gåm 170 ng êi
trong ®ã cã 20 b¸c sÜ. §Õn hÕt n¨m 2004, huyÖn ®· cã 8/16 tr¹m y tÕ ®¹t
chuÈn quèc gia, 100% tr¹m y tÕ cã b¸c sü vµ n÷ hé sinh hoÆc y sü s¶n nhi,
kh¸m BHYT ®îc triÓn khai t¹i c¸c TYT x· [41].
Cïng víi c¶ níc vµ thùc hiÖn chñ tr¬ng cña tØnh, huyÖn ®· thùc hiÖn vÒ
x· héi ho¸ sù nghiÖp ch¨m sãc søc khoÎ nh©n d©n lµ tr¸ch nhiÖm cña mçi
c¸ nh©n, gia ®×nh, céng ®ång, c¸c cÊp uû §¶ng, chÝnh quyÒn, c¸c ngµnh,
c¸c ®oµn thÓ vµ c¸c tæ chøc x· héi. M¹ng líi y tÕ x· kh«ng ngõng ®îc cñng
cè c¶ vÒ c¬ së còng nh trang thiÕt bÞ, thuèc thiÕt yÕu, l¬ng vµ chÕ ®é b¶o
hiÓm cho c¸n bé y tÕ, còng nh chñ tr¬ng ®a b¸c sü vÒ x· trong nh÷ng n¨m
qua ®îc chó träng rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn, qua sè liÖu lu tr÷ cho thÊy sè ngêi
®Õn kh¸m ch÷a bÖnh t¹i mét sè tr¹m y tÕ cßn thÊp 0,3 lÇn/ngêi/n¨m (chuÈn
8
y tÕ quèc gia lµ 0,6 lÇn) [41]. Trong khi ®ã viÖc kh¸m ch÷a bÖnh ë tuyÕn trªn
th× qu¸ t¶i, nh÷ng bÖnh th«ng thêng chØ cÇn ®iÒu trÞ ë tuyÕn x· lµ khái th× l¹i
ph¶i lªn tËn bÖnh viÖn huyÖn, tØnh , ngîc l¹i nh÷ng trêng hîp cÇn ph¶i cã híng dÉn cña y b¸c sü th× l¹i tù mua thuèc ®iÒu trÞ C©u hái ®Æt ra lµ liÖu cñng
cè tr¹m y tÕ x· ®· thùc sù cã hiÖu qu¶ cha?, cã nh÷ng gi¶i ph¸p nµo kh¸c?
Cïng víi ®ã trong t×nh h×nh hiÖn nay víi nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t
triÓn, nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cña ngêi d©n ngµy cµng cao, víi viÖc triÓn
khai kh¸m ch÷a bÖnh b»ng BHYT cho ngêi nghÌo t¹i TYT x· [41] vµ víi sù
c¹nh tranh cña y tÕ t nh©n, liÖu sù ®Çu t, cung cÊp dÞch vô y tÕ cho tr¹m y tÕ
x· ®· phï hîp cha? Sù ®Çu t ®ã theo chøc n¨ng nhiÖm vô cña TYT x·, hay
theo nhu cÇu KCB cña ngêi d©n, hay theo kh¶ n¨ng ho¹t ®éng cña tõng
tr¹m. C©u hái ®Æt ra lµ sù cung cÊp c¸c dÞch vô y tÕ nh vËy ®· ®¸p øng ®îc
nhu cÇu KCB cña ngêi d©n cha? HiÖn t¹i ë Tiªn Du cha cã ®Ò tµi nµo t×m
hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy.
§Ó tr¶ lêi cho c¸c c©u hái trªn chóng t«i thùc hiÖn ®Ò tµi: “Thùc tr¹ng
cung cÊp vµ sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh ë tr¹m y tÕ x· t¹i huyÖn
Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m 2005.”
II. Môc tiªu nghiªn cøu:
1. Môc tiªu chung:
M« t¶ thùc tr¹ng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh cña tr¹m
y tÕ x·, m« t¶ c¸c yÕu tè liªn quan vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p t¨ng cêng sö
dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh ë tr¹m y tÕ x· trong t×nh h×nh míi t¹i
huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m 2005.
2. Môc tiªu cô thÓ:
2.1 M« t¶ thùc tr¹ng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô kh¸m ch÷a bÖnh ë
tr¹m y tÕ x·, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m 2005.
2.2 M« t¶ mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn cung cÊp vµ sö dông dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh t¹i tr¹m y tÕ x·, huyÖn Tiªn Du, tØnh B¾c Ninh n¨m
2005.
2.3 §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p ®Ó t¨ng cêng cung cÊp vµ sö dông dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh t¹i tr¹m y tÕ x· trong t×nh h×nh míi.
9
10
ch¬ng I: tæng quan
1.1. Kh¸i niÖm vÒ cung cÊp dÞch vô y tÕ:
Kh¶ n¨ng cung cÊp DVYT cña TYT c¬ së gåm: nh©n lùc, CSVC, TTB,
thuèc thiÕt yÕu còng nh nguån tµi chÝnh cña c¬ së [9].
1.1.1. Nh©n lùc y tÕ:
* Nh©n lùc y tÕ: lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh chÊt lîng c¸c
ho¹t ®éng trong tÊt c¶ c¸c c¬ së cña ngµnh y tÕ. ViÖc thùc hiÖn c¸c DV
CSSK c¬ b¶n phô thuéc vµo nguån nh©n lùc y tÕ. Trong t×nh h×nh ph¸t triÓn
KT-XH ë níc ta hiÖn nay, do thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ nªn t¸c ®éng rÊt nhiÒu
®Õn nhu cÇu CBYT vÒ chÊt lîng vµ sè lîng, ®Ó cã thÓ ®¸p øng ®îc nhu cÇu
CSSK cho nh©n d©n hiÖn t¹i còng nh trong t¬ng lai. Theo quyÕt ®Þnh sè 58
TTg cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ y tÕ c¬ së [17], biªn chÕ c¸n bé cña TYT c¬
së tïy theo sè d©n vµ ®Þa bµn ho¹t ®éng, mét tr¹m y tÕ c¬ së ®îc bè trÝ tõ 3
®Õn 6 c¸n bé, trong ®ã 1 ®Õn 2 b¸c sü.
1.1.2. Tµi s¶n, vËt t thiÕt bÞ y tÕ:
* Tµi s¶n ( nhµ tr¹m, vËt t, trang thiÕt bÞ) ®ãng vai trß rÊt quan träng
trong c«ng t¸c KCB cho nh©n d©n. TTB y tÕ lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn kü thuËt
gióp cho ngêi thÇy thuèc n©ng cao chÊt lîng trong c«ng t¸c chÈn ®o¸n,
ch÷a bÖnh, phßng bÖnh, ®µo t¹o c¸n bé vµ nghiªn cøu khoa häc.
Ph©n lo¹i tµi s¶n theo thêi gian sö dông:
Lo¹i tµi s¶n cè ®Þnh vµ vËt t, TTB l©u háng: nhµ cöa, giêng tñ, bµn
ghÕ, èng nghe, panh, kÐo....( Sö dông trong thêi gian 1 n¨m trë lªn).
Lo¹i vËt t tiªu hao: b«ng b¨ng, cån g¹c....
Ph©n lo¹i theo th«ng dông:
VËt t -TTB th«ng dông: bµn ghÕ, giêng tñ, Êm chÐn, phÝch ®ùng níc,
®ång hå treo têng......
VËt t -TTB chuyªn dông: nåi hÊp, panh, kÐo, èng nghe, dông cô tiÓu
phÉu, èng hót ®iÒu hßa kinh nguyÖt....
1.1.3. Tµi chÝnh:
* Tµi chÝnh: lµ mét yÕu tè rÊt quan träng trong c¸c nguån lùc y tÕ. Tµi
chÝnh ®¶m b¶o cho c¸c c¬ së y tÕ thùc hiÖn nhiÖm vô CSSK cho nh©n d©n,
c¸c nguån kinh phÝ cña TYT bao gåm:
11
Kinh phÝ do trªn cÊp
Kinh phÝ do x· cÊp: thêng b»ng kho¶ng 10% ng©n s¸ch x·
Quü y tÕ x·
TiÒn thu tõ c¸c DVYT
C¸c nguån thu kh¸c: tiÒn do c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n hç trî, tiÒn quyªn
gãp, tõ thiÖn...
1.1.4. Thuèc:
* Thuèc thiÕt yÕu: Bé y tÕ ®· x©y dùng vµ ban hµnh Danh môc thuèc
thiÕt yÕu ( cø 3-5 n¨m mét lÇn) dùa trªn tiªu chuÈn phï hîp víi m« h×nh
bÖnh tËt, t×nh h×nh KT-XH còng nh c¸c tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ trong ®iÒu trÞ
cña ViÖt Nam. C¸c lo¹i thuèc trong danh môc thuèc thiÕt yÕu ph¶i cã hiÖu
qu¶ cao, ®¶m b¶o tÝnh an toµn, dÔ sö dông vµ phï hîp víi yªu cÇu ®iÒu trÞ ë
tõng tuyÕn [12].
Bé y tÕ ®· x©y dùng vµ ban hµnh Danh môc thuèc thiÕt yÕu lÇn thø ba
vµo ngµy 28/11/1995. Danh môc thuèc nµy x©y dùng cho 3 møc ®é ch¨m
sãc søc kháe kh¸c nhau dùa trªn t×nh tr¹ng cã ngêi cã tr×nh ®é chuyªn m«n
cao nhÊt ë n¬i ®ã.
Møc 1: Nh÷ng n¬i cã b¸c sü: 255 lo¹i
Møc 2: ë nh÷ng n¬i chØ cã y sü: 197 lo¹i
Møc 3: Nh÷ng n¬i kh«ng cã c¶ y sü, b¸c sü: 83 lo¹i.
1.2. Y tÕ tuyÕn x· :
1.2.1. T×nh h×nh nh©n lùc tr¹m y tÕ x·.
§iÒu tra ë 61 tØnh (gåm 9.181 x·) n¨m 1996 b×nh qu©n mçi tr¹m y tÕ cã
kho¶ng 4 c¸n bé, nh©n viªn [7].
N¨m 2000, 51% sè TYTX ®· cã b¸c sü [17]. PhÊn ®Êu 2010, 80%
TYTX cã b¸c sü [18]. Thùc hiÖn môc tiªu chiÕn lîc vÒ b¸c sü x· ngoµi c¸c
líp chÝnh qui , Bé y tÕ chñ tr¬ng më c¸c líp chuyªn tu ®Ó chuyÓn y sü trung
häc, y sü cao ®¼ng hiÖn ®ang lµm viÖc ë x· thµnh b¸c sü x· [11].
N¨m 2000: 87,9% TYTX cã NHS hoÆc YSSN trung häc vµ c¬ së. Bé y
tÕ chñ tr¬ng ®Õn 2005, 100% TYTX cã NHS trong ®ã 60% lµ NHS trung häc
vµ ®Õn 2010, 80% lµ NHS trung häc [18].
* KÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i 32 tr¹m y tÕ phêng thuéc thµnh phè Hµ Néi
n¨m 2002 [26].
12
§a sè c¸c tr¹m y tÕ phêng ®îc ®iÒu tra cã sè c¸n bé tõ 5-6 ngêi, trung
b×nh cña 32 tr¹m lµ 5,3 CBYT/tr¹m. 17 TYT phêng cã 5 CBYT chiÕm tû lÖ
cao nhÊt (53,1%), chØ cã 4 TYT phêng (12,5%) cã 4 c¸n bé, cßn l¹i cã 6 ®Õn
7 c¸n bé.
VÒ mÆt chÊt lîng c¸n bé, nhiÒu tr¹m y tÕ cã ®Ò nghÞ bæ tóc, ®µo t¹o l¹i
®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n nãi chung, n¨ng lùc kh¸m ch÷a bÖnh nãi
riªng (9/32=28,1%). C¸c tr¹m y tÕ phêng ë Hµ Néi hÇu nh kh«ng ®îc biªn
chÕ dîc t¸, chØ cã 3,1% sè tr¹m cã. Chøc n¨ng dîc t¸ cã thÓ kh«ng biªn chÕ
riªng mµ ®îc kiªm nhiÖm do mét c¸n bé y tÕ kh¸c.
ThiÕu nh©n lùc, thiÕu kinh nghiÖm KCB theo chÕ ®é BHYT.
ChÝnh s¸ch ®·i ngé cha tho¶ ®¸ng ®èi víi c¸n bé y tÕ KCB t¹i tr¹m y
tÕ c¬ së [6].
C¸n bé y tÕ t¹i tr¹m y tÕ, nhiÒu x· cßn thiÕu c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng.
Cha cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vÒ vËt chÊt, tinh thÇn mét c¸ch phï
hîp ®èi víi c¸n bé lµm c«ng t¸c y tÕ c¬ së [5].
1.2.2. C¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ.
C¬ së vËt chÊt trang thiÕt bÞ cña TYTX ®· ®îc chÝnh quyÒn dÞa ph¬ng
quan t©m x©y dùng. Tuy nhiªn, do kinh phÝ cã h¹n nªn vÉn cßn rÊt nhiÒu
tr¹m y tÕ x· cã trô së lµ nhµ x©y dùng cÊp 4 (chiÕm 90%), diÖn tÝch sö dông
cßn rÊt h¹n chÕ (cã n¬i chØ cã 3 phßng).
C¸c trang thiÕt bÞ y tÕ t¹i tr¹m y tÕ ®· ®îc ®Çu t tõ nguån kinh phÝ cña
c¸c ch¬ng tr×nh quèc gia hoÆc do kinh phÝ ®Þa ph¬ng. Mçi tr¹m ®Òu cã: Bµn
s¶n khoa, dông cô kh¸m bÖnh th«ng thêng (èng nghe, huyÕt ¸p), nåi hÊp,
bé tiÓu phÉu. Mét sè tr¹m y tÕ liªn x· cßn ®îc trang bÞ dông cô lµm xÐt
nghiÖm m¸u, níc tiÓu..., mét sè x· ®îc c¬ quan BHYT trang bÞ mét sè thiÕt
bÞ y tÕ chuyªn dông thiÕt yÕu tõ quü ph¸t triÓn sù nghiÖp nhng cßn rÊt h¹n
chÕ. Tuy nhiªn, cã mét thùc tr¹ng lµ nhiÒu y dông cô kh«ng ®îc dïng ®Õn
do thiÕu c¸n bé ®ñ tr×nh ®é sö dông [6] .
* KÕt qu¶ nghiªn cøu t¹i 32 tr¹m y tÕ phêng thuéc thµnh phè Hµ Néi
n¨m 2002 [26], cho thÊy:
Trang thiÕt bÞ y tÕ cña tr¹m y tÕ phêng rÊt thiÕu thèn vµ xuèng cÊp
nghiªm träng.
13
Dông cô kh¸m ch÷a bÖnh chung chØ cã trung b×nh 22,2/53 kho¶n
môc quy ®Þnh (thiÕu gÇn 60% kho¶n môc theo quy ®Þnh), thiÕu dông
cô chuyªn dïng quy ®Þnh cho c¸c tr¹m cã b¸c sÜ c«ng t¸c, thiÕu c¸ng
tay, dông cô chuyªn khoa (chØ cã trung b×nh 0,6/11 kho¶n theo quy
®Þnh), trang thiÕt bÞ tiÖt khuÈn (hiÖn cã 31,4% theo quy ®Þnh) vµ c¸c
thiÕt bÞ kh¸c thiÕu rÊt nhiÒu [26].
NhiÒu tr¹m y tÕ c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ cßn thiÕu thèn [5], [6].
HÇu hÕt c¸c tr¹m y tÕ x· kh«ng cã c¸c ph¬ng tiÖn xÐt nghiÖm cËn
l©m sµng [5] vµ hÇu hÕt c¸c TYTX néi thµnh kh«ng thùc hiÖn KCB
cho c¸c ®èi tîng BHYT.
1.2.3. Ho¹t ®éng cña TYTX, phêng vµ viÖc sö dông DVYT cña ngêi
d©n:
* Chøc n¨ng nhiÖn vô cña TYTX, phêng: TYTX, phêng lµ ®¬n vÞ ®Çu
tiªn tiÕp xóc víi nh©n d©n, n»m trong hÖ thèng y tÕ nhµ níc, phèi hîp c¸c
ngµnh, c¸c ®oµn thÓ trong x·, phêng tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc
vµ b¶o vÖ SKND, cã nhiÖm vô thùc hiÖn c¸c dÞch vô CSSKB§ cho nh©n d©n
trªn ®Þa bµn. Do ®ã TYTX, phêng cã vÞ trÝ chiÕn lîc quan träng, v× ®©y lµ ®¬n
vÞ gÇn d©n nhÊt, ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò søc kháe sím nhÊt, cã thÓ gi¶i
quyÕt t¹i chç 80% søc kháe cña ®Þa ph¬ng. §©y còng lµ n¬i thÓ hiÖn sù
c«ng b»ng trong CSSK râ nhÊt, n¬i trùc tiÕp thùc hiÖn nh÷ng chñ tr¬ng
chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ y tÕ vµ lµ bé phËn quan träng nhÊt cña
ngµnh y tÕ tham gia æn ®Þnh chÝnh trÞ- x· héi [11].
TYTX, phêng cã 11 nhiÖm vô. Liªn quan ®Õn c«ng t¸c KCB cã mét sè
nhiÖm vô sau: Tæ chøc søc kháe vµ qu¶n lý søc kháe cho c¸c ®èi tîng trong
khu vùc m×nh phô tr¸ch; Tæ chøc s¬ cøu ban ®Çu, KCB th«ng thêng cho
nh©n d©n t¹i TYT vµ më réng dÇn viÖc qu¶n lý søc kháe t¹i hé gia ®×nh;
Tham mu cho chÝnh quyÒn x·, phêng, thÞ trÊn vµ gi¸m ®èc TTYT huyÖn chØ
®¹o néi dung CSSKB§.....”[15]
TÝnh ®Õn 2000 c¶ níc cã 10.511 x·, phêng, thÞ trÊn. HiÖn t¹i cã
10.424 x· cã TYT, chiÕm tû lÖ 99,17%, chØ cã 86 x· cha cã TYT chiÕm
0,83%[16]
* Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông vµ cung cÊp DVYT t¹i TYTX, phêng:
14
T¹i cuéc ®iÒu tra møc sèng d©n c 1998 cho thÊy t×nh tr¹ng mua thuèc rÊt
phæ biÕn ®èi víi tÊt c¶ c¸c nhãm thu nhËp, dÞch vô t¹i quÇy thuèc chiÕm xÊp
xØ 2/3 sè lÇn sö dông dÞch vô, [39],[59].
Xu híng sö dông c¸c DVYT cã phÇn gi¶m sót trong nh÷ng n¨m gÇn
®©y. Lý do ngêi d©n Ýt ®Õn TYT lµ do thiÕu tin tëng vµo tr×nh ®é chuyªn m«n
cña c¸n bé y tÕ t¹i tr¹m. Bªn c¹nh ®ã c¸c yÕu tè vÒ gÇn nhµ tiÖn lîi vÒ thêi
gian, thuèc, th¸i ®é CBYT, gi¸ c¶, giÇu nghÌo còng lµ nh÷ng yÕu tè ¶nh hëng tíi viÖc lùa chän sö dông DVYT cña ngêi d©n [1].
1.3 M«t sè kh¸i niÖm chung vÒ tiÕp cËn vµ sö dông dÞch vô y tÕ:
1.3.1 kh¸i niÖm vÒ tiÕp cËn dÞch vô y tÕ:
TiÕp cËn dÞch vô y tÕ lµ kh¶ n¨ng mµ ngêi sö dông y tÕ khi cÇn cã thÓ
®Õn sö dông DVYT t¹i n¬i cung cÊp [47],[[53].
Kh¶ n¨ng tiÕp cËn DVYT tuú thuéc vµo 4 nhãm yÕu tè chÝnh:
Nhãm c¸c yÕu tè vÒ kho¶ng c¸ch tõ n¬i ë ®Õn c¬ së y tÕ:
Nhãm nµy bao gåm kho¶ng c¸ch ®êng ®i, chÊt lîng ®êng x¸, ph¬ng
tiÖn giao th«ng th«ng thêng vµ c¸c biÕn ®éng thêi tiÕt theo mïa. Tæng hîp
l¹i cã thÓ ®o b»ng thêi gian,... (km/m) ®i b»ng ph¬ng tiÖn th«ng thêng tõ nhµ
®Õn c¬ së y tÕ (cµng xa, cµng tèn thêi gian ®Ó ®Õn ®îc c¬ së y tÕ, cµng khã
tíi ®ã th× sù tiÕp cËn vÒ kho¶ng c¸ch cµng thÊp).
Nhãm c¸c yÕu tè vÒ kinh tÕ:
Th«ng thêng cµng nghÌo cµng bÞ h¹n chÕ ®Õn víi c¬ së y tÕ. Møc
nghÌo còng cã thÓ tuyÖt ®èi vµ còng cã thÓ t¬ng ®èi víi møc chi phÝ cho
toµn bé ®ît èm ph¶i ®Õn c¬ së y tÕ ®Ó kh¸m, ch÷a bÖnh. Sù chªnh lÖch vÒ
thu nhËp dÉn ®Õn sö dông DVYT gi÷a ngêi giµu vµ ngêi nghÌo ë thµnh thÞ
còng nh ë n«ng th«n kh«ng gièng nhau. Hé gia ®×nh cã thu nhËp cao, ngêi
ta sÏ dÔ dµng quyÕt ®Þnh ®i KCB kÓ c¶ n¬i xa nhÊt, nhng cã chÊt lîng nhÊt,
ngîc l¹i nh÷ng ngêi nghÌo thêng cã xu híng tù ch÷a ë nhµ hoÆc ®Õn thµy
thuèc gÇn nhµ ®Ó gi¶m bít chi phÝ hoÆc h¹n chÕ ®Õn c¬ së y tÕ cã chÊt lîng
cao, thu phÝ cao...[46],[48].
§èi víi c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th× yÕu tè kinh tÕ cã quyÕt ®Þnh rÊt quan
träng tíi kh¶ n¨ng tiÕp cËn DVYT cña ngêi d©n.
Nhãm c¸c yÕu tè vÒ DVYT:
Trong nhãm nµy ®Ò cËp ®Õn tÝnh thuËn tiÖn vÒ giê giÊc, thêi gian më
cña, tÝnh thêng trùc, tÝnh s½n sµng cña c¸c DVYT mµ ngêi d©n cÇn, ®¹o ®øc
15
th¸i ®é ngêi cung øng dÞch vô vµ chÊt lîng c¸c dÞch vô theo yªu cÇu cña ngêi d©n [45].
Nhãm c¸c yÕu tè v¨n ho¸:
§ã lµ c¸c tËp qu¸n vÒ ch÷a bÖnh, nh coi träng ch÷a bÖnh cho nam h¬n
n÷, coi träng trÎ em h¬n ngêi giµ, ng¹i ®Õn thÇy thuèc nam giíi, ng¹i ph¶i
thæ lé bÖnh tËt cña m×nh... C¸c yÕu tè vÒ tr×nh ®é hiÓu biÕt, v¨n ho¸ cña ngêi
èm vµ chñ hé còng ¶nh hëng tíi qu¸ tr×nh quyÕt ®Þnh tíi sù tiÕp cËn DVYT
[46].
1.3.2 Quan hÖ gi÷a tiÕp cËn vµ sö dông DVYT víi c¸c yÕu tè ¶nh hëng:
TiÕp cËn vµ sö dông DVYT lµ hai vÊn ®Ò cã quan hÖ víi nhau, vÝ dô nh
kho¶ng c¸ch ng¾n (gÇn nhµ,...) gi÷a ngêi cã nhu cÇu sö dông dÞch vô y tÕ
vµ n¬i kh¸m ch÷a bÖnh thÓ hÞªn tÝnh tiÕp cËn cao, cßn viÖc ®Õn hay kh«ng
®Õn ®ã KCB th× cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh: gi¸ c¶, tÝnh s½n cã, tÝnh
liªn tôc chän läc vµ sù hiÓu biÕt vÒ dÞch vô [45].
VÒ kho¶ng c¸ch:
§èi víi y tÕ x·, nÕu tÝnh kho¶ng c¸ch b»ng Km, nãi nªn kh¶ n¨ng tiÕp
cËn dÞch vô. Tuy nhiªn nÕu cïng mét céng ®ång, kho¶ng c¸ch nh nhau th×
nhµ giµu tiÕp cËn ®îc dÔ h¬n (do cã ph¬ng tiÖn ®i l¹i dÔ dµng h¬n...) cßn
nhµ nghÌo kh«ng oÆc khã tiÕp cËn ®îc (do ph¶i ®i bé, ®¹p xe, mÊt thêi gian
h¬n...) [43].
VÒ kinh tÕ:
Kinh tÕ HG§ ®îc ®o lêng, ®¸nh gi¸ qua pháng vÊn chñ hé vÒ thu nhËp
(c¸c kho¶n), tÝnh theo thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi / th¸ng tÝnh b»ng ®ång.
v× thÕ khi nghiªn cøu kinh tÕ HG§ ë n«ng th«n thêng sö dông c¸ch tÝnh thu
nhËp ®Ó ph©n lo¹i giµu nghÌo [31].
C¸ch thø hai lµ tÝnh møc chi tiªu cña gia ®×nh trong mét th¸ng ®Ó ph©n
lo¹i kinh tÕ HG§. Nhîc ®iÓm lín nhÊt cho tíi nay lµ kh«ng cã møc chÝnh
thøc ph©n lo¹i giµu nghÌo qua chi tiªu ë ViÖt Nam. nhîc ®iÓm thø hai lµ c¸c
chi tiªu cã thÓ rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c th¸ng trong n¨m.
Dï c¸ch tÝnh qua thu nhËp hay chi tiªu ®Òu cã thÓ dÉn tíi sai sè, v× vËy
ng©n hµng thÕ giíi gÇn ®©y ®Ò xuÊt c¸ch ph©n lo¹i t×nh tr¹ng kinh tÕ cña
16
mét céng ®ång dùa theo møc thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi cña tõng thµnh
phÇn cÊu thµnh céng ®ång ®ã. Mçi nhãm gåm 20% sè hé trong diÖn ®iÒu tra
®îc chia ®Òu. Møc giµu, trung b×nh hay nghÌo ®îc ®èi chiÕu víi nhau trong
cïng mét céng ®ång sÏ cho phÐp nhËn ®Þnh ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ
( nhãm giµu nhÊt vµ nhãm nghÌo nhÊt) tíi kh¶ n¨ng chi tr¶, nguyÖn väng
chi tr¶ cña ngêi d©n khi ®i KCB. Qua ®ã biÕt ®îc tiÕp cËn cña hä víi c¬ së y
tÕ [58][52].
VÒ yÕu tè DVYT:
Thêng kh«ng ®îc ®o lêng b»ng c¸c biÕn ®Þnh lîng nh trªn mµ b»ng c¸c
biÕn ®Þnh tÝnh, thÓ hiÖn nguyÖn väng, ý kiÕn cña ngêi d©n ®èi víi c¬ së y tÕ
[19].
C¸c yÕu tè vÒ v¨n ho¸:
Cã thÓ dïng tr×nh ®é v¨n ho¸ (häc hÕt cÊp nµo hay häc hÐt líp mÊy) ®Ó
lµm biÕn sè ®Þnh lîng. C¸c yÕu tè kh¸c ®îc thÓ hiÖn qua c¸c biÕn ®Þnh tÝnh.
Tãm l¹i: §Ó ®o lêng c¸ch tiÕp cËn cÇn rÊt cÈn thËn, nhÊt lµ c¸c ®o lêng tÝnh to¸n. Tiªu chuÈn nhËn ®Þnh kh¸c nhau sÏ dÉn ®Õn suy luËn kh¸c
nhau. ViÖc dïng c¸c biÕn sè vÒ ®Þnh lîng cã phÇn thuyÕt phôc h¬n song
còng dÔ bÞ ®¸nh gi¸ thÊp h¬n hoÆc cao h¬n thùc tÕ. ViÖc ¸p dông c¸c kü
thuËt nghiªn cøu ®Þnh tÝnh mét c¸ch nghiªm ngÆt sÏ cho chóng ta nh÷ng kÕt
qu¶ chÝnh x¸c h¬n [45].
N¨m 1968 Anderson vµ Rosentock ®· ®a ra m« h×nh sö dông DVYT ë
Mü vµ c¸c yÕu tè ¶nh hëng ®Õn viÖc lùa chän DVYT nh sau [53][50]:
17
Nhãm yÕu tè
c¬ b¶n
Nhãm yÕu
tè kh¶ n¨ng
YÕu tè ®Æc trng
cña G§
CÊu tróc x·
héi
Nguån lùc
cña G§
Nguån lùc
céng ®ång
NhucÇu
KCB
Sö dông
DVYT
T×nh tr¹ng
søc khoÎ
b¶n th©n
T×nh tr¹ng søc khoÎ do
ngêi cung cÊp DVYT
®¸nh gi¸
Lßng tin vµo y tÕ
S¬ ®å 1: M« h×nh sö dông DVYT
Nh vËy m« h×nh cã ba nhãm yÕu tè ¶nh hëng tíi viÖc sö dông c¸c
DVYT cña ngêi d©n. Theo c¸c t¸c gi¶ nhËn xÐt th× khi t¸ch riªng tõng yÕu tè
kh«ng thÊy ¶nh hëng râ rÖt. Nhng khi t¸c ®éng tæng hîp cña c¶ ba yÕu tè th×
l¹i cã ¶nh hëng. N¨m 1981, Fiedler ®· söa l¹i m« h×nh nµy. Cho ®Õn nay hai
m« h×nh cña Anderson vµ Rosentock vÉn thêng ®îc sö dông ®Ó thiÕt kÕ
nghiªn cøu vÒ sö dông DVYT [46][49].
1.3.3 Nh÷ng híng nh»m t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn sö dông dÞch vô
y tÕ x· :
Tríc hÕt cÇn ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n nµo dÉn tíi sù tiÕp cËn dÞch
vô y tÕ thÊp tríc khi muèn n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn céng ®ång, mét ®Þa
ph¬ng. ViÖc ph©n tÝch tõng nhãm c¸c yÕu tè riªng lÎ vµ sau ®ã tæng lîng
c¸c yÕu tè sÏ cho phÐp nh×n nhËn nguyªn nh©n hîp lý h¬n. Khi nghiªn cøu
tiÕp cËn híng vÒ c¸c gi¶i ph¸p trong t¬ng lai còng ph¶i cã nh÷ng cø liÖu ®Ó
dù ®o¸n sù tiÕp cËn, sö dông dÞch vô KCB sÏ thay ®æi theo híng nµo.
Tríc ®©y khi ®ång thêi x¶y ra t×nh tr¹ng ngêi d©n Ýt ®Õn tr¹m y tÕ x· ®Ó
KCB cïng víi t×nh tr¹ng xuèng cÊp cña tr¹m y tÕ c¬ së (v× trang thiÕt bÞ
KCB, thuèc thiÕu, tæ chøc láng lÎo...) th× nhiÒu ngêi cho r»ng cÇn ph¶i cñng
cè TYTX th× ngêi d©n míi ®Õn. Trong thùc tÕ viÖc n©ng cÊp, x©y dùng TYTX,
cung cÊp dông cô thuèc thiÕt yÕu, l¬ng thêng xuyªn cho CBYT vµ ®µo t¹o
18
CBYT vÒ chuyªn m«n, vÒ qu¶n lý ®· dîc chó träng rÊt nhiÒu. Trong nh÷ng
n¨m gÇn ®©y, vèn ®Çu t cho c¸c tr¹m y tÕ x· ®· t¨ng, nhÊt lµ sau khi cã
NghÞ ®Þnh 58 cña ChÝnh phñ (1995) ban hµnh, ho¹t ®éng cña y tÕ x· ®· ®i
vµo nÒ nÕp râ rÖt. Tuy nhiªn khi ®èi chiÕu víi sè ngêi ®Õn KCB, mua thuèc
vµ c¸c dÞch vô y tÕ kh¸c th× thÊy kh«ng t¬ng xøng víi møc ®Çu t. Tríc ®©y,
mçi ngµy cã 2-3 ngêi d©n ®Õn KCB t¹i tr¹m/ngµy th× nay t¨ng lªn 4-5 ngêi
bÖnh/tr¹m/ngµy vµ tû lÖ ngêi d©n ®Õn tr¹m vÉn cßn rÊt thÊp 0,3% [14]. C©u
hái ®Æt ra lµ: liÖu gi¶i ph¸p cñng cè TYTX ®· thùc sù cã hiÖu qu¶ hay cha ?
cã nh÷ng gi¶i ph¸p nµo hiÖu qu¶ h¬n?
Nh×n l¹i c¸ch ®Ò cËp nµy trong c¬ chÕ thÞ trêng, chóng ta cã thÓ thÊy
ngay nh÷ng yÕu ®iÓm cña nã. Sù c¹nh tranh cña y tÕ x· víi y tÕ t nh©n lµ
mét sù thËt tÊt yÕu, v× vËy nÕu TYTX kh«ng cung øng dÞch vô mµ céng ®ång
yªu cÇu vÒ c¶ chÊt lîng , tiÖn nghi vµ tÝnh s½n sµng th× ngêi d©n vÉn kh«ng
®Õn ®ã. Nh vËy, tÊt yÕu ph¶i cñng cè y tÕ c¬ së sao cho c¬ së nµy ®¸p øng
®îc yªu cÇu cña céng ®ång.
ViÖc xem xÐt toµn diÖn trong xu thÕ ph¸t triÓn cña céng ®ång vÒ c¸c
yÕu tè gióp t¨ng cêng kh¶ n¨ng tiÕp cËn còng nh h¹n chÕ c¸c yÕu tè c¶n trë
tiÕp cËn gióp cho ngêi qu¶n lý y tÕ ®Þa ph¬ng t×m ®îc c¸c gi¶i ph¸p cã hiÖu
qu¶ nhÊt vµ ®îc céng ®ång chÊp nhËn. §©y còng lµ c¸ch ®Ò cËp dùa trªn
cÊu tróc hÖ thèng vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn [28].
1.3.4 T¸c ®éng cña ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam ®Õn sö dông dÞch vô
kh¸m ch÷a bÖnh:
Tõ sau ®¹i héi VI cña §¶ng n¨m 1986, ®Êt níc ta chuyÓn sang giai
®o¹n míi, ®æi míi s©u s¾c toµn diÖn trªn mäi mÆt kinh tÕ - x· héi. Nh÷ng
chÝnh s¸ch míi cña §¶ng vµ nhµ níc ®· ®a ®Êt níc ta ra khái khñng ho¶ng
kinh tÕ vµ æn ®Þnh chÝnh trÞ, ®ång thêi ®É t¸c ®éng s©u s¾c ®Õn ho¹t ®éng y
tÕ [10][43]
Nh÷ng chÝnh s¸ch ®ã ngµy cµng t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh y tÕ ph¸t triÓn
theo híng cña d©n, do d©n vµ v× d©n, ®¶m b¶o c«ng b»ng trong ch¨m sãc
søc khoÎ nãi chung vµ nhÊt lµ trong KCB nãi riªng [10][43]. Bªn c¹nh ®ã
xuÊt hiÖn nhiÒu mèi t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ®æi míi y tÕ vµ ®æi míi kinh tÕ.
C¸c t¸c ®éng nµy b¾t ®Çu tõ nh÷ng thµnh tùu vµ khã kh¨n mµ chóng ta mµ
chóng ta ®· ®¹t ®îc trong lÜnh vùc kinh tÕ. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ tÝnh theo
thu nhËp ngêi d©n t¨ng trung b×nh 5% hµng n¨m, gi¸ trÞ ®ång tiÒn ViÖt Nam
®îc æn ®Þnh, kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· t¨ng dÇn tõng bíc. ViÖc khñng ho¶ng
19
vÒ l¬ng thùc, thùc phÈm dÇn dÇn ®îc æn ®Þnh vµ t¨ng dÇn 8,3 % hµng n¨m.
S¶n xuÊt ph¸t triÓn, thu nhËp/ ngêi d©n t¨ng cã t¸c dông tèt ®Õn søc khoÎ.
Ngêi n«ng d©n cã kh¶ n¨ng trang tr¶i c¸c kho¶n chi tiªu hµng ngµy, chi tiªu
cho ch¨m sãc søc khoÎ. Tuy nhiªn, c«ng cuéc ®æi míi còng t¹o nªn mét sù
ph©n ho¸ rÊt s©u s¾c trong x· héi, nh÷ng ngêi cã ®iÒu kiÖn vÒ c«ng cô s¶n
xuÊt, vÒ kinh tÕ, vÒ ®Êt ®ai th× ngµy cµng trë nªn giµu cã, cßn nh÷ng ngêi
kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi th× trë nªn nghÌo ®i vµ gÆp nhiÒu khã kh¨n
trong cuéc sèng.
Sù chuyÓn ®æi vÒ kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè x· héi trong giai ®o¹n qu¸ ®é ®·
t¸c ®éng rÊt m¹nh mÏ ®Õn sù chuyÓn ®æi vÒ søc khoÎ. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ
kÐo theo lµ t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i trêng vµ vµ t×nh h×nh bÖnh tËt thay ®æi.
Nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh t¨ng lªn, trong khi chóng ta ®ang cè g¾ng khèng
chÕ c¸c bÖnh nhiÔm trïng, gi¶m tû lÖ suy dinh dìng vµ gi¶m thiÓu c¸c yÕu
tè nguy c¬ cho bµ mÑ vµ trÎ em th× chóng ta l¹i ph¶i kh¾c phôc vµ gi¶i quyÕt
c¸c bÖnh m¹n tÝnh cña x· héi ph¸t triÓn nh tiÓu ®êng, tim m¹ch, ung th...
®ång thêi víi viÖc gi¶i quyÕt lèi sèng kh«ng lµnh m¹nh, vÊn ®Ò ngêi cã tuæi
vµ c¸c vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng do x· héi ph¸t triÓn [10].
N¨m 1980, HiÕn ph¸p níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam quy
®Þnh mäi ngêi d©n ®îc kh¸m ch÷a bÖnh kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. C¸c ho¹t ®éng
cña ngµnh y tÕ lµ dùa vµo ng©n s¸ch nhµ níc vµ mét sè nguån viÖn trî tõ níc ngoµi. Tuy nhiªn ng©n s¸ch nhµ níc ®Çu t cho ngµnh y tÕ lóc ®ã chØ ®ñ
chi l¬ng cho c¸n bé y tÕ, chi phÝ hµnh chÝnh, duy tu, söa ch÷a nhá nªn c¸c
c¬ së y tÕ ngµy cµng bÞ xuèng cÊp c¶ vÒ c¬ së h¹ tÇng vµ trang thiÕt bÞ y tÕ.
Ngêi bÖnh ph¶i tù lo mua ngoµi phÇn lín thuèc vµ vËt t kü thuËt y tÕ ®Ó ch÷a
bÖnh theo chØ ®Þnh cña thµy thuèc. Nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh cña nh©n d©n
ngµy cµng cao, ®ßi hái ph¶i n©ng cao chÊt lîng phôc vô c¶ vÒ tinh thÇn th¸i
®é phôc vô vµ trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. ChÝnh v× ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng khã
kh¨n vÒ tµi chÝnh, cho nªn LuËt BVSKND ra ®êi n¨m 1989 vµ ®îc HiÕn
ph¸p n¨m 1992 kh¼ng ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña ngêi bÖnh khi ®i KCB lµ ph¶i
chi tr¶ mét phÇn viÖn phÝ. §Ó thÓ chÕ ho¸ ®iÒu luËt ®ã, ngµy 24/4/1999,
ChÝnh phñ ®· ra NghÞ ®Þnh sè 45/ CP cho phÐp ngµnh y tÕ thu mét phÇn
viÖn phÝ ®Ó c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn phôc vô bÖnh nh©n. Bªn c¹nh ®ã NghÞ ®Þnh
sè 299/H§BT (ngµy 15/8/1992) vÒ thùc hiÖn BHYT trªn ph¹m vi c¶ níc theo
hai h×nh thøc b¾t buéc vµ tù nguyÖn còng ®· hç trî rÊt nhiÒu kinh phÝ cho
c¸c ho¹t ®éng y tÕ. §èi víi ViÖt Nam, mét níc cã møc chi ng©n s¸ch b×nh
- Xem thêm -
.DOC 
99 
156 
79 
