Tài liệu Thực trạng áp dụng thủ tục phân tích trong quá trình kiểm toán tại việt nam

1 MUÏC LUÏC PHAÀN MÔÛ ÑAÀU .......................................................................................................1 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH ..................................4 I.1 Toång quan veà thuû tuïc phaân tích............................................................................4 I.2 Caùc chuaån möïc kieåm toaùn veà thuû tuïc phaân tích...................................................6 I.2.1 Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích”....................6 I.2.2 Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520 “Quy trình phaân tích”............8 I.2.3 Chuaån möïc kieåm toaùn Nhaø Nöôùc soá 8 “ Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính” .........................................................................................................11 I.3 Caùc loaïi thuû tuïc phaân tích ....................................................................................12 I.3.1 Phaân tích xu höôùng....................................................................................12 I.3.2 Phaân tích tyû suaát ........................................................................................14 I.3.3 Phaân tích döï baùo........................................................................................16 I.4 Quaù trình aùp duïng thuû tuïc phaân tích ....................................................................18 I.4.1 Löïa choïn loaïi thuû tuïc phaân tích phuø hôïp vôùi muïc tieâu phaân tích ..............18 I.4.2 Xaùc ñònh caùc thoâng tin phuïc vuï cho muïc tieâu phaân tích vaø xem xeùt tính ñoäc laäp vaø möùc ñoä tin caäy cuûa chuùng.........................................................19 I.4.3 Xaây döïng coâng thöùc hoaëc thieát laäp moâ hình phaûn aùnh moái quan heä giöõa caùc bieán soá taøi chính vaø bieán soá hoaït ñoäng ................................................21 I.4.4 Tính toaùn ra moät giaù trò öôùc tính vaø so saùnh giaù trò ñoù vôùi soá lieäu thöïc teá cuûa ñôn vò ...................................................................................................22 I.4.5 Ñaùnh giaù möùc troïng yeáu cuûa caùc cheânh leäch phaùt hieän ñöôïc vaø tìm hieåu nguyeân nhaân ...............................................................................................23 I.4.6 Giaûi thích nhöõng cheânh leäch troïng yeáu vaø caùc moái lieân heä khoâng hôïp lyù ñoàng thôøi chöùng minh caùc vaán ñeà quan troïng ...........................................24 I.4.7 Xem xeùt caùc phaùt hieän kieåm toaùn ..............................................................25 I.5 Phaïm vi aùp duïng thuû tuïc phaân tích ......................................................................27 I.5.1 Kieåm toaùn noäi boä .......................................................................................27 I.5.2 Kieåm toaùn Nhaø nöôùc ..................................................................................28 I.5.3 Kieåm toaùn ñoäc laäp......................................................................................28 Keát luaän chöông 1 ......................................................................................................29 CHÖÔNG II: THÖÏC TRAÏNG AÙP DUÏNG THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG QUAÙ TRÌNH KIEÅM TOAÙN TAÏI VIEÄT NAM .....................................................................30 2 II.1 Thöïc traïng aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn:......................30 II.1.1 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn laäp keá hoaïch kieåm toaùn .......31 II.1.2 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn .............34 II.1.2.1 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn nôï phaûi thu.............35 II.1.2.2 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn TSCÑ vaø chi phí khaáu hao .....................................................................................37 II.1.2.3 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn haøng toàn kho..........38 II.1.2.4 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn doanh thu ...............40 II.1.2.5 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn chi phí ....................44 II.1.3 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn hoaøn thaønh kieåm toaùn ..........45 II.2 Maët tích cöïc vaø haïn cheá khi aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính taïi caùc coâng ty kieåm toaùn ñang hoaït ñoäng taïi Vieät Nam...............45 II.2.1 Maët tích cöïc ...............................................................................................45 II.2.2 Maët haïn cheá..............................................................................................48 II.3 Nguyeân nhaân.......................................................................................................51 II.3.1 Nguyeân nhaân khaùch quan .........................................................................51 II.3.2 Nguyeân nhaân chuû quan .............................................................................53 II.4 Caùc loãi thoâng thöôøng khi aùp duïng thuû tuïc phaân tích..........................................54 II.4.1 Chöa xaùc ñònh ñöôïc muïc tieâu phaân tích ...................................................54 II.4.2 Quaù phuï thuoäc vaøo soá lieäu cuûa ñôn vò ......................................................54 II.4.3 Naém caùc moái quan heä khoâng roõ raøng .......................................................55 II.4.4 Ñôn giaûn hoaù moâ hình döï ñoaùn ................................................................55 II.4.5 Phöùc taïp hoùa moâ hình döï ñoaùn .................................................................55 II.4.6 Khoâng chuû ñoäng tìm kieám lôøi giaûi thích cho caùc cheânh leäch phaùt hieän ñöôïc ..........................................................................................................55 II.4.7 Lieân tuïc laøm troøn soá .................................................................................56 II.4.8 Khoâng vaän duïng nhöõng hieåu bieát veà ñaëc ñieåm, ngaønh ngheà kinh doanh cuûa khaùch haøng vaøo quaù trình phaân tích...................................................56 Keát luaän chöông 2 ......................................................................................................56 CHÖÔNG III: MOÄT SOÁ KIEÁN NGHÒ VAØ GIAÛI PHAÙP NAÂNG CAO HIEÄU QUÛA AÙP DUÏNG THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH TRONG KIEÅM TOAÙN BCTC..........................58 III.1 Muïc ñích cuûa vieäc aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn..........58 III.2 Caùc kieán nghò vaø giaûi phaùp nhaèm taêng cöôøng aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính ..............................................................................59 3 III.2.1 Heä thoáng hoaù caùc kyõ thuaät phaân tích ñeå xaây döïng thaønh quy trình phaân tích chuaån ....................................................................................59 III.2.2 Môû lôùp taäp huaán veà nghieäp vuï kieåm toaùn, trong ñoù coù chuù troïng chuyeân saâu veà phaân tích taøi chính ........................................................60 III.2.3 Khuyeán khích aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong tröôøng hôïp coù theå ........61 III.3 Caùc kieán nghò vaø giaûi phaùp nhaèm hoaøn thieän kyõ thuaät phaân tích trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính ......................................................................................62 III.3.1 Xaây döïng ngaân haøng löu tröõ caùc döõ lieäu taøi chính vaø döõ lieäu hoaït ñoäng nhaèm cung caáp thoâng tin cho quaù trình phaân tích ........................62 III.3.2 Naâng cao chaát löôïng coâng taùc thoáng keâ trong doanh nghieäp ................64 III.3.3 ÖÙng duïng coâng ngheä thoâng tin trong quy trình phaân tích......................64 III.3.4 Haïn cheá nhöõng loãi thöôøng gaëp trong quaù trình aùp duïng thuû tuïc phaân tích.........................................................................................................66 III.4 Moät soá thuû tuïc phaân tích ñeà nghò aùp duïng trong quaù trình kieåm toaùn ...............68 III.4.1 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn laäp keá hoaïch kieåm toaùn ....68 III.4.2 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn thöïc hieän kieåm toaùn ..........69 III.4.2.1 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn voán baèng tieàn .....70 III.4.2.2 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn nôï phaûi thu..........71 III.4.2.3 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn TSCÑ vaø chi phí khaáu hao ...................................................................................73 III.4.2.4 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn haøng toàn kho.......76 III.4.2.5 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn nôï phaûi traû ..........79 III.4.2.6 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn doanh thu, thu nhaäp khaùc .................................................................................80 III.4.2.7 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong kieåm toaùn chi phí.................82 III.4.3 Thuû tuïc phaân tích aùp duïng trong giai ñoaïn hoaøn thaønh kieåm toaùn ........85 III.5 Moät soá phöông phaùp phaân tích khaùc..................................................................87 III.5.1 Phaân tích baùo caùo taøi chính....................................................................87 III.5.1.1 Tieâu chuaån so saùnh ...................................................................87 III.5.1.2 Ñieàu kieän so saùnh ñöôïc............................................................87 III.5.1.3 Muïc tieâu so saùnh .....................................................................87 III.5.1.4 Caùc phöông phaùp phaân tích .....................................................88 III.5.1.5 Moät soá vaán ñeà thöôøng gaëp khi phaân tích baùo caùo taøi chính.....89 III.5.2 Phöông phaùp phaân tích taøi chính Dupont...............................................89 III.5.3 Phöông phaùp hoài quy .............................................................................93 Keát luaän chöông 3 ......................................................................................................95 KEÁT LUAÄN ................................................................................................................97 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 4 MÔÛ ÑAÀU Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, thích öùng vôùi yeâu caàu cuûa neàn kinh teá chuyeån ñoåi theo cô cheá thò tröôøng vaø hoäi nhaäp quoác teá, hoaït ñoäng kieåm toaùn ôû nöôùc ta ñaõ hình thaønh phaùt trieån nhanh choùng. Vai troø cuûa kieåm toaùn ngaøy caøng theå hieän roõ neùt hôn cuøng vôùi söï ra ñôøi vaø lôùn maïnh cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn. Hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho moâi tröôøng kinh doanh, giuùp caùc nhaø ñaàu tö hieåu vaø chaáp haønh ñuùng luaät leä kinh teá, taøi chính cuûa Vieät Nam, giuùp doanh nghieäp kòp thôøi söûa ñoåi caùc sai soùt, phoøng ngöøa ruûi ro, giuùp caùc beân lieân quan yeân taâm söû duïng caùc thoâng tin taøi chính cuûa doanh nghieäp. Hoaït ñoäng cuûa caùc coâng ty kieåm toaùn tröôùc heát laø vieäc cung caáp dòch vuï kieåm toaùn baùo caùo taøi chính cho moïi ñoái töôïng theo luaät ñònh hoaëc theo yeâu caàu töï nguyeän cuûa ñôn vò vaø caù nhaân. Muïc tieâu chuû yeáu cuûa dòch vuï naøy laø ñöa ra nhaän xeùt veà tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính. Ngöôøi söû duïng keát quaû kieåm toaùn phaûi ñöôïc ñaûm baûo raèng nhöõng thoâng tin hoï ñöôïc cung caáp laø trung thöïc, hôïp lyù, khaùch quan vaø coù ñoä tin caäy cao ñeå ñöa ra caùc quyeát ñònh theo traùch nhieäm cuûa mình, hoaëc quyeát ñònh lieân quan ñeán vieäc mua, baùn taøi saûn, ñaàu tö voán, cho vay… Söï ñaûm baûo naøy chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc khi baùo caùo taøi chính ñaõ ñöôïc kieåm toaùn treân cô sôû tuaân thuû nhöõng quy ñònh cuûa heä thoáng chuaån möïc ngheà nghieäp - chuaån möïc kieåm toaùn. Tuy nhieân, hoaït ñoäng kieåm toaùn ôû nöôùc ta coøn khaù môùi meû, khuoân khoå vaø moâi tröôøng phaùp lyù ñaõ ñöôïc taïo döïng, song chöa ñaày ñuû, chöa hoaøn thieän. Caùc kyõ naêng vaø höôùng daãn caàn thieát veà kyõ thuaät kieåm toaùn chöa ñöôïc heä thoáng hoaù vaø phoå bieán. Ñieàu naøy ñaõ laøm cho khoâng ít ñoái töôïng ñöôïc kieåm toaùn, khoâng ít kieåm toaùn vieân gaëp luùng tuùng khi trieån khai coâng vieäc. Chính vì vaäy, caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam baèng nhieàu caùch khaùc nhau ñang coá gaéng tìm moïi caùch tieáp caän vôùi caùc phöông phaùp vaø kyõ thuaät kieåm toaùn 5 tieân tieán treân theá giôùi. Thuû tuïc phaân tích laø moät ví duï ñieån hình. Kyõ thuaät naøy giuùp tieát kieäm ñöôïc thôøi gian vaø chi phí nhöng laïi cung caáp baèng chöùng veà söï hôïp lyù vaø ñoàng boä cuûa soá lieäu vaø taøi lieäu keá toaùn, ñoàng thôøi giuùp cho kieåm toaùn vieân coù ñöôïc caùi nhìn saâu saéc vaø toaøn dieän hôn veà doanh nghieäp. Vôùi öu ñieåm vöôït troäi, thuû tuïc phaân tích ñöôïc xem laø moät kyõ thuaät saéc beùn vaø hieäu quaû ñeå thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn. Nhaän thaáy taàm quan troïng cuûa thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn, chuùng toâi choïn ñeà taøi “Aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính”. Noäi dung chuû yeáu cuûa luaän vaên laø thöïc traïng aùp duïng caùc thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn taïi caùc coâng ty kieåm toaùn Vieät Nam, qua ñoù ñeà xuaát caùc bieän phaùp nhaèm naâng cao chaát löôïng coâng taùc kieåm toaùn cuõng nhö goùp phaàn hoaøn thieän quy trình kieåm toaùn ñang ñöôïc vaän haønh taïi caùc coâng ty kieåm toaùn hieän nay. Muïc ñích nghieân cöùu Luaän vaên naøy ñöôïc thöïc hieän vôùi muïc ñích ñaùnh giaù thöïc traïng aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn ñoàng thôøi ñeà xuaát caùc phöông höôùng vaø giaûi phaùp nhaèm naâng cao chaát löôïng dòch vuï kieåm toaùn trong töøng phaàn haønh cuï theå noùi rieâng vaø trong moãi giai ñoaïn cuûa quaù trình kieåm toaùn noùi chung baèng caùch aùp duïng caùc kyõ naêng phaân tích trong quaù trình taùc nghieäp. Ñoái töôïng nghieân cöùu Trong quaù trình taùc nghieäp, moãi chuû theå kieåm toaùn bò chi phoái bôûi caùc chuaån möïc, quy cheá rieâng, aùp duïng caùc phöông phaùp kieåm toaùn khaùc nhau. Vôùi öu ñieåm vöôït troäi veà thôøi gian vaø chi phí, tuïc phaân tích ñaõ ñöôïc caùc chuû theå kieåm toaùn aùp duïng khaù phoå bieán trong caû ba giai ñoaïn cuûa quaù trình kieåm toaùn, ñaëc bieät laø ñoái vôùi loaïi hình kieåm toaùn baùo caùo taøi chính. Ñeå ñaûm baûo tính taäp trung luaän vaên chæ giôùi haïn trong khuoân khoå aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong kieåm toaùn baùo caùo taøi chính 6 Maët khaùc, do ñieàu kieän tieáp caän vôùi hoà sô kieåm toaùn cuûa kieåm toaùn Nhaø Nöôùc bò haïn cheá neân luaän vaên chæ giôùi haïn trong vieäc nghieân cöùu hoà sô vaø quy trình nghieäp vuï taïi caùc coâng ty kieåm toaùn ñoäc laäp vaø taøi lieäu cuûa kieåm toaùn noäi boä taïi moät soá coâng ty lôùn ñang hoaït ñoäng taïi Vieät Nam. Phöông phaùp nghieân cöùu Chuùng toâi ñaõ söû duïng phöông phaùp duy vaät bieän chöùng laøm cô sôû nghieân cöùu trong suoát quaù trình thöïc hieän luaän vaên naøy. Dieãn dòch vaø quy naïp laø hai phöông phaùp ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán nhaèm lyù giaûi cô sôû lyù luaän vaø söï caàn thieát cuûa thuû tuïc phaân tích trong kieåm toaùn. Ñeå minh hoaï cho phaàn thöïc traïng aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn, luaän vaên ñaõ söû duïng theâm moät soá coâng cuï phaân tích ñònh löôïng nhö thoáng keâ, phaân tích toång hôïp, ñoái chieáu so saùnh. Caùc phöông phaùp naøy cuõng moät laàn nöõa ñöôïc theå hieän khi xaây döïng caùc kieán nghò cuï theå nhaèm laøm saùng toû muïc ñích nghieân cöùu cuûa luaän vaên Keát caáu cuûa luaän vaên Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän vaø 3 phuï luïc, luaän vaên daøi 98 trang ñöôïc chia thaønh ba chöông sau: Chöông 1: Cô sôû lyù luaän veà thuû tuïc phaân tích Chöông 2: Thöïc traïng aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn taïi Vieät Nam Chöông 3: Moät soá kieán nghò vaø giaûi phaùp nhaèm naâng cao hieäu quûa aùp duïng thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn 7 CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ THUÛ TUÏC PHAÂN TÍCH I.1 Toång quan veà thuû tuïc phaân tích Trong quaù trình thu thaäp caùc baèng chöùng laøm cô sôû ñöa ra yù kieán veà tính trung thöïc vaø hôïp lyù cuûa baùo caùo taøi chính, söï höõu hieäu hay tính hieäu quaû trong hoaït ñoäng hay ñaùnh giaù möùc ñoä chaáp haønh moät quy ñònh naøo ñoù cuûa ñôn vò, kieåm toaùn vieân phaûi söû duïng raát nhieàu phöông phaùp kieåm toaùn khaùc nhau. Ñeå coù ñöôïc nhöõng baèng chöùng kieåm toaùn ñaày ñuû vaø thích hôïp, kieåm toaùn vieân phaûi caân nhaéc söï töông quan giöõa chi phí cuûa vieäc thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn vôùi lôïi ích maø thoâng tin ñoù mang laïi. Vôùi öu theá vöôït troäi veà thôøi gian vaø chi phí, thuû tuïc phaân tích ñaõ trôû thaønh moät phöông phaùp kieåm toaùn hieän ñaïi cung caáp baèng chöùng veà söï ñoàng boä hôïp lyù cuûa soá lieäu keá toaùn ñang ñöôïc söû duïng ngaøy caøng roäng raõi trong quaù trình kieåm toaùn. Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 500 “Baèng chöùng kieåm toaùn” ñaõ neâu roõ: “ Kieåm toaùn vieân aùp duïng moät hoaëc nhieàu trong soá caùc thuû tuïc kieåm toaùn sau ñeå thu thaäp caùc baèng chöùng: kieåm tra, quan saùt, phoûng vaán hoaëc xaùc nhaän, tính toaùn vaø thuû tuïc phaân tích”. Ñoaïn 02 chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520 ”Quy trình phaân tích” cuõng ñaõ nhaán maïnh ”Kieåm toaùn vieân phaûi thöïc hieän quy trình phaân tích khi laäp keá hoaïch kieåm toaùn vaø giai ñoaïn soaùt xeùt toång theå veà cuoäc kieåm toaùn. Quy trình phaân tích cuõng ñöôïc thöïc hieän ôû caùc giai ñoaïn khaùc trong quaù trình kieåm toaùn”. Nhöõng nhaän ñònh treân ñaõ ñem laïi cho thuû tuïc phaân tích moät vò trí ñaëc bieät quan troïng vaø ñöôïc theå hieän ngaøy caøng roõ neùt hôn trong quaù trình kieåm toaùn. Phaân tích laø caùch thöùc söû duïng quaù trình tö duy logic ñeå nghieân cöùu vaø so saùnh moái quan heä ñaùng tin caäy giöõa caùc soá lieäu, caùc thoâng tin nhaèm ñaùnh giaù möùc ñoä hôïp lyù cuûa chuùng trong baùo caùo hay trong hoaït ñoäng cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn. Hay noùi moät caùch khaùc phaân tích laø so saùnh caùc thoâng tin taøi chính vôùi nhau hoaëc giöõa thoâng tin taøi chính vôùi nhöõng thoâng tin khoâng coù tính chaát taøi chính döïa 8 treân moái quan heä hôïp lyù giöõa chuùng. Moïi quan heä vaø bieán ñoäng baát thöôøng phaùt hieän thoâng qua phaân tích ñeàu phaûi ñöôïc tìm hieåu vaø giaûi thích nguyeân nhaân. Nhö vaäy, kyõ thuaät phaân tích döïa treân söï hôïp lyù, khoâng döïa treân söï chính xaùc. Thuû tuïc phaân tích laø vieäc phaân tích caùc soá lieäu, thoâng tin, caùc tyû suaát quan troïng, qua ñoù tìm ra nhöõng xu höôùng, bieán ñoäng vaø tìm ra nhöõng moái quan heä coù maâu thuaãn vôùi thoâng tin lieân quan khaùc hoaëc coù cheânh leäch lôùn so vôùi giaù trò ñaõ döï kieán. Trong thöïc teá, kieåm toaùn vieân thöôøng thieát laäp caùc giaû thieát veà söï lieân heä giöõa caùc soá lieäu, öôùc tính soá lieäu caàn kieåm tra vaø sau ñoù so saùnh vôùi soá lieäu cuûa ñôn vò ñeå phaùt hieän caùc sai soá hay dao ñoäng baát thöôøng, töø ñoù ñieàu tra laøm roõ nguyeân nhaân vaø söû duïng caùc phöông phaùp kieåm toaùn khaùc ñeå hoã trôï, boå sung tröôùc khi ñöa ra yù kieán nhaän xeùt vaø keát luaän cuûa mình. Coù theå keå ra sau ñaây ba yeáu toá caáu thaønh neân moät thuû tuïc phaân tích, ñoù laø: • Döï ñoaùn: Kieåm toaùn vieân coù theå döï ñoaùn soá dö moät taøi khoaûn, moät loaïi hình nghieäp vuï hoaëc moät tyû suaát coù lieân quan ñeán caùc döõ lieäu veà taøi chính vaø döõ lieäu hoaït ñoäng. Ñeå hình thaønh neân soá lieäu döï ñoaùn cuûa mình, caùc kieåm toaùn vieân coù theå caên cöù vaøo caùc nguoàn thoâng tin sau: − Caùc thoâng tin taøi chính kyø tröôùc − Caùc soá lieäu döï ñoaùn tröôùc cuûa ñôn vò nhö soá lieäu keá hoaïch, soá lieäu döï toaùn − Moái quan heä giöõa caùc thoâng tin taøi chính cuøng kyø − Caùc thoâng tin coù lieân quan ñeán ngaønh ngheà kinh doanh cuûa khaùch haøng − Moái quan heä giöaõ caùc thoâng tin taøi chính vôùi caùc thoâng tin khoâng coù tính chaát taøi chính. • So saùnh: Kieåm toaùn vieân coù theå so saùnh giaù trò öôùc tính cuûa mình vôùi soá lieäu thöïc teá, vôùi soá lieäu theo keá hoaïch, vôùi giaù trò töông öùng cuûa moät doanh nghieäp khaùc duøng laøm so saùnh hoaëc vôùi möùc trung bình cuûa ngaønh ngheà kinh doanh. • Söû duïng caùc ñaùnh giaù chuyeân moân trong ñieàu tra vaø keát luaän veà nhöõng cheânh leäch phaùt hieän ñöôïc. Kieåm toaùn vieân phaûi giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân daãn 9 ñeán cheânh leäch giöõa giaù trò öôùc tính vôùi soá lieäu thöïc teá. Caùc nguyeân nhaân coù theå daãn ñeán cheânh leäch laø: − Sai soùt trong soå saùch cuaû ñôn vò − Kieåm toaùn vieân quaù ñôn giaûn hoaù coâng thöùc maø boû qua caùc döõ lieäu quan troïng. − Kieåm toaùn vieân ñöa ra caùc giaû ñònh khoâng chính xaùc. Moät soá giaû ñònh döï kieán nhöng khoâng xaûy ra trong khi moät soá khaùc khoâng ñöôïc döï kieán laïi toàn taïi trong thöïc teá. Nhö vaäy, thuû tuïc phaân tích laø vieäc phaân tích caùc soá lieäu, thoâng tin, caùc tyû suaát quan troïng, qua ñoù tìm ra nhöõng xu höôùng, bieán ñoäng vaø nhöõng moái quan heä coù maâu thuaãn vôùi caùc thoâng tin lieân quan khaùc hoaëc coù söï cheânh leäch lôùn so vôùi giaù trò ñaõ döï kieán. Thuû tuïc phaân tích ñöôïc thöïc hieän nhö moät thöû nghieäm cô baûn nhaèm giaûm bôùt ruûi ro phaùt hieän lieân quan ñeán cô sôû daãn lieäu cuûa baùo caùo taøi chính, kieåm tra toaøn boä baùo caùo taøi chính trong khaâu soaùt xeùt cuoái cuøng cuûa cuoäc kieåm toaùn cuõng nhö xaùc ñònh noäi dung, lòch trình vaø phaïm vi caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc. I.2 Caùc chuaån möïc kieåm toaùn veà thuû tuïc phaân tích I.2.1 Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” ñöôïc Uyû ban thöïc haønh kieåm toaùn quoác teá (IAFC) tröïc thuoäc lieân ñoaøn caùc nhaø keá toaùn quoác teá (IFAC) bieân soaïn nhaèm muïc ñích thieát laäp caùc nguyeân taéc, thuû tuïc cô baûn vaø höôùng daãn caùc theå thöùc aùp duïng caùc nguyeân taéc, thuû tuïc cô baûn trong vieäc thöïc hieän caùc thuû tuïc phaân tích trong quaù trình kieåm toaùn baùo caùo taøi chính. Ngoaøi ra chuaån möïc cuõng cho pheùp vaän duïng trong kieåm toaùn caùc thoâng tin taøi chính khaùc vaø caùc dòch vuï coù lieân quan cuûa coâng ty kieåm toaùn. Ngay trong phaàn ñaàu tieân, Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” ñaõ khaúng ñònh taàm quan troïng khoâng theå tranh caõi cuûa thuû tuïc phaân tích thoâng qua moät nguyeân taéc cô baûn” Kieåm toaùn vieân phaûi thöïc hieän thuû tuïc 10 phaân tích khi laäp keá hoaïch kieåm toaùn vaø khi kieåm tra tính hôïp lyù cuûa toaøn boä baùo caùo taøi chính”. Ngoaøi ra chuaån möïc coøn gôïi yù cho vieäc thöïc hieän thuû tuïc phaân tích ôû nhöõng giai ñoaïn khaùc cuûa cuoäc kieåm toaùn. Trong phaàn noäi dung, Chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” ñaõ laàn löôït giôùi thieäu nhöõng phaàn cô baûn sau: • Noäi dung cuûa thuû tuïc phaân tích: Trong phaàn naøy, chuaån möïc ñaõ ñeà nghò moät soá thoâng tin kieåm toaùn vieân coù theå phaûi thu thaäp ñeå phuïc vuï cho quaù trình phaân tích. Ñaây coù theå laø thoâng tin coù saün do ñôn vò cung caáp, do kieåm toaùn vieân thu thaäp ñöôïc töø caùc nguoàn khaùc hoaëc laø nhöõng thoâng tin coù ñöôïc töø kinh nghieäm ngheà nghieäp ñöôïc tích luõy cuûa caùc kieåm toaùn vieân. • Muïc ñích aùp duïng thuû tuïc phaân tích: Theo chuaån möïc, thuû tuïc phaân tích ñöôïc aùp duïng nhaèm 3 muïc ñích vaø ñaây cuõng laø nhöõng yeâu caàu khoâng theå thieáu ñöôïc trong quaù trình thu thaäp baèng chöùng kieåm toaùn cuûa baát kyø moät cuoäc kieåm toaùn naøo. • Phaïm vi aùp duïng thuû tuïc phaân tích: Chuaån möïc cho raèng thuû tuïc phaân tích ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát moät cuoäc kieåm toaùn töø khi laäp keá hoaïch kieåm toaùn, thöïc hieän kieåm toaùn ñeán khi hoaøn thaønh kieåm toaùn. ÔÛ moãi giai ñoaïn, chuaån möïc cuõng ñeà nghò moät soá caùch thöùc ñeå tieán haønh thuû tuïc phaân tích ñoàng thôøi cuõng nhaán maïnh moät soá ñieåm caàn löu yù trong quaù trình vaän duïng nhöõng caùch thöùc naøy. • Möùc ñoä tin caäy cuûa thuû tuïc phaân tích laø moät trong nhöõng noäi dung ñöôïc chuaån möïc raát quan taâm. Baèng caùch neâu ra nhöõng yeáu toá coù theå aûnh höôûng ñeán möùc ñoä tin caäy cuûa thuû tuïc phaân tích, chuaån möïc ñaõ chæ ra nhöõng ñieåm haïn cheá cuûa thuû tuïc phaân tích ñeå töø ñoù höôùng daãn bieän phaùp khaéc phuïc nhöõng haïn cheá naøy. • Khaûo saùt caùc nghieäp vuï baát thöôøng laø noäi dung giôùi thieäu moät soá chæ daãn veà caùch öùng xöû trong tröôøng hôïp phaùt hieän nhöõng cheânh leäch troïng yeáu. 11 Cuõng nhö caùc chuaån möïc khaùc, chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” cuõng chæ döøng laïi ôû vieäc ñònh höôùng baèng nhöõng nguyeân taéc cô baûn veà nghieäp vuï, coøn vieäc vaän duïng chuùng nhö theá naøo vaøo coâng vieäc cuï theå thì hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng tieáp thu, kinh nghieäm ngheà nghieäp cuõng nhö tính saùng taïo cuûa caùc kieåm toaùn vieân. Nhìn chung, chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” ñöôïc soaïn thaûo khaù ngaén goïn, suùc tích nhöng ít nhieàu cuõng gaây ñöôïc söï chuù yù tích cöïc cuûa caùc kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn, giuùp kieåm toaùn vieân yeân taâm vaän duïng khaû naêng phaân tích cuûa mình ñeå thöïc hieän nhöõng tính toaùn chieán löôïc trong quaù trình taùc nghieäp. Chuaån möïc kieåm toaùn naøy ñaõ ñöôïc nhieàu quoác gia treân theá giôùi löïa choïn laøm chuaån möïc kieåm toaùn cuûa quoác gia mình. Chaúng haïn naêm 1993, Hieäp hoäi keá toaùn vieân coâng chöùng Malaysia (MACPA) ñaõ chaáp nhaän ISA 520 “Thuû tuïc phaân tích” nhö chuaån möïc kieåm toaùn quoác gia. Nhieàu quoác gia khaùc ñaõ döïa vaøo chuaån möïc naøy ñeå xaây döïng chuaån möïc rieâng cho quoác gia mình nhö chuaån möïc AUS 512 “Thuû tuïc phaân tích” cuûa Australia . Rieâng Hoa Kyø, maëc duø chuaån möïc kieåm toaùn SAS 56 “ Thuû tuïc phaân tích” ban haønh naêm 1998 treân cô sôû hoaøn toaøn ñoäc laäp vôùi chuaån möïc quoác teá nhöng ñeå hoaø nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn caàu hoaù ñang dieãn ra heát söùc maïnh meõ nhö hieän nay, Hoa Kyø buoäc phaûi tìm caùch thu heïp söï khaùc bieät hieän coù giöõa chuaån möïc kieåm toaùn quoác gia vaø chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá. Do ñoù chuaån möïc kieåm toaùn SAS 56 cuûa Hoa Kyø cuõng coù nhieàu ñieåm töông ñoàng vôùi chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520. I.2.2 Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520 “Quy trình phaân tích” Chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam soá 520 “Quy trình phaân tích” ñöôïc ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 219/2000/QÑ-BTC ngaøy 29/12/2000 cuûa Boä tröôûng Boä Taøi Chính. Chuaån möïc ñöôïc soaïn thaûo treân cô sôû toång keát, ruùt kinh nghieäm cuûa vieäc thöïc haønh kieåm toaùn ñoäc laäp trong nhöõng naêm vöøa qua, nghieân cöùu chuaån möïc quoác teá veà kieåm toaùn, hoïc taäp kinh nghieäm cuûa caùc nöôùc trong khu 12 vöïc trong khuoân khoå phaùp luaät hieän haønh, phuø hôïp vôùi yeâu caàu quaûn lyù vaø hoäi nhaäp quoác teá. Cuøng vôùi caùc chuaån möïc kieåm toaùn khaùc, vieäc ban haønh chuaån möïc kieåm toaùn soá 520 “ Quy trình phaân tích” ñaõ goùp phaàn taïo ra haønh lang phaùp lyù cho söï phaùt trieån vaø quaûn lyù hoaït ñoäng kieåm toaùn ñoäc laäp taïi Vieät Nam. Chuaån möïc kieåm toaùn soá 520”Quy trình phaân tích” ñöôïc xaây döïng theo caùc nguyeân taéc sau: • Döïa treân cô sôû chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 ”Thuû tuïc phaân tích” do lieân ñoaøn keá toaùn quoác teá(IFAC) coâng boá; • Phuø hôïp vôùi ñieàu kieän phaùt trieån cuûa neàn kinh teá thò tröôøng Vieät Nam, phuø hôïp vôùi heä thoáng luaät phaùp, trình ñoä, kinh nghieäm keá toaùn, kieåm toaùn cuûa Vieät Nam; • Ñôn giaûn, roõ raøng vaø tuaân thuû caùc quy ñònh veà theå thöùc ban haønh vaên baûn phaùp luaät cuûa Vieät Nam. Do ñoù veà cô baûn, chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520”Quy trình phaân tích” haàu nhö khoâng khaùc bieät so vôùi chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ISA 520 ”Thuû tuïc phaân tích“ ôû caùc noäi dung chính. VSA 520 “Quy trình phaân tích” moâït laàn nöõa khaúng ñònh noäi dung vaø muïc ñích cuûa thuû tuïc phaân tích cuõng nhö vieäc aùp duïng thuû tuïc phaân tích cho caùc giai ñoaïn khaùc nhau cuûa cuoäc kieåm toaùn. Theo chuaån möïc, thuû tuïc phaân tích cung caáp baèng chöùng coù ñoä tin caäy khoâng cao do möùc ñoä tin caäy cuûa noù thöôøng phuï thuoäc raát nhieàu yeáu toá. Do ñoù khi aùp duïng thuû tuïc phaân tích phaûi chuù yù ñeán caùc vaán ñeà sau: • Moái quan heä baûn chaát cuûa caùc chæ tieâu ñöôïc so saùnh. Neáu giöõa chuùng khoâng coù moái quan heä hoaëc quan heä moät caùch hôøi hôït thì vieäc phaân tích seõ voâ nghóa. Trong moät soá tröôøng hôïp, ñeå thu ñöôïc moät keát quaû hôïp lyù vaø coù theå so saùnh ñöôïc, kieåm toaùn vieân phaûi bieát loaïi tröø caùc yeáu toá gaây nhieãu baèng moät soá phöông phaùp thích hôïp. 13 • Möùc ñoä troïng yeáu cuûa töøng khoaûn muïc trong moái quan heä toång theå giöõa caùc thoâng tin taøi chính. Rieâng nhöõng khoaûn muïc troïng yeáu thì khoâng theå chæ ñôn thuaàn aùp duïng thuû tuïc phaân tích maø coøn phaûi keát hôïp vôùi kieåm tra chi tieát nhaèm giaûm bôùt ruûi ro phaùt hieän lieân quan ñeán cô sôû daãn lieäu cuûa baùo caùo taøi chính • Tính chaát cuûa khoaûn muïc hay ñaëc ñieåm ngaønh ngheà kinh doanh (theå hieän thaønh ruûi ro tieàm taøng cuûa khoaûn muïc). Ñoái vôùi nhöõng taøi khoaûn coù tính nhaïy caûm cao, caùc nghieäp vuï phöùc taïp hay caùc moâ hình ñoøi hoûi coù söï öôùc tính chuû quan thì vieäc aùp duïng duy nhaát thuû tuïc phaân tích coù theå daãn ñeán nhöõng keát luaän sai laàm • Möùc ñoä höõu hieäu cuûa heä thoáng kieåm soaùt noäi boä. Moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä yeáu keùm thì vieäc aùp duïng thuû tuïc phaân tích seõ ruûi ro raát cao • Keát quaû cuûa caùc thuû tuïc kieåm toaùn khaùc coù cuøng muïc tieâu kieåm toaùn coù theå khaúng ñònh hoaëc phuû ñònh vôùi keát quaû cuûa thuû tuïc phaân tích. Kieåm toaùn vieân seõ phaûi vaän duïng söï xeùt ñoaùn ngheà nghieäp ñeå quyeát ñònh xem neân söû duïng baèng chöùng kieåm toaùn thích hôïp naøo. Nhìn chung, chuaån möïc kieåm toaùn Vieät Nam VSA 520”Quy trình phaân tích” ñöôïc ban haønh khaù roõ raøng vaø deã hieåu, ñaùp öùng ñöôïc caùc nguyeân taéc xaây döïng chuaån möïc ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû treân. Chuaån möïc nhö moät caåm naêng nghieäp vuï cung caáp nhöõng kieán thöùc cô baûn veà phaân tích phuïc vuï cho hoaït ñoäng kieåm toaùn neân ngay töø khi ñöôïc ban haønh ñaõ thu huùt söï quan taâm chuù yù cuûa caùc kieåm toaùn vieân vaø coâng ty kieåm toaùn. I.2.3 Chuaån möïc kieåm toaùn Nhaø Nöôùc soá 8 “ Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính” “Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính” laø moät trong 14 chuaån möïc trong heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn nhaø nöôùc ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 06/1999/QÑ-KTNN ngaøy 24/12/1999 cuûa Toång kieåm toaùn nhaø nöôùc. Trong heä 14 thoáng naøy, chuaån möïc soá 08 “Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính” naèm trong nhoùm caùc chuaån möïc thöïc haønh ñöôïc aùp duïng cho loaïi hình kieåm toaùn baùo caùo taøi chính vaø kieåm toaùn tuaân thuû ñoái vôùi moïi ñoái töôïng cuûa kieåm toaùn nhaø nöôùc. Cuõng nhö caùc chuaån möïc khaùc trong heä thoáng chuaån möïc kieåm toaùn nhaø nöôùc, chuaån möïc kieåm toaùn soá 08 “Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính” ñöôïc xaây döïng vaø aùp duïng theo caùc nguyeân taéc sau: + Tuaân thuû phaùp luaät vaø phuø hôïp vôùi moâi tröôøng quaûn lyù, moâi tröôøng kieåm toaùn cuûa Vieät Nam; + Ñaûm baûo tính ñoäc laäp, trung thöïc, khaùch quan cuûa hoaït ñoäng kieåm toaùn; + Vaän duïng moät caùch coù choïn loïc caùc chuaån möïc kieåm toaùn cuûa INTOSAI vaø IFAC phuø hôïp vôùi phaùp luaät vaø ñieàu kieän thöïc tieãn cuûa Vieät Nam. Chuaån möïc quy ñònh moät soá noäi dung cô baûn sau: • Khaúng ñònh taàm quan troïng cuûa vieäc phaân tích. Chuaån möïc cho raèng tröôùc khi tieán haønh kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân phaûi phaân tích toång hôïp tình hình kinh teá taøi chính cuûa ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn veà caùc chæ tieâu kinh teá taøi chính coù moái quan heä vôùi nhau. • Chæ ra muïc ñích aùp duïng chuaån möïc. Theo ñoù, vieäc phaân tích tình hình kinh teá taøi chính giuùp kieåm toaùn vieân phaùt hieän nhöõng sai soùt vaø bieán ñoäng baát thöôøng cuûa caùc chæ tieâu, soá lieäu kinh teá taøi chính cuûa ñôn vò ñeå ñònh höôùng caùc noäi dung, böôùc ñi cuï theå cho caùc cuoäc khaûo saùt chi tieát vaø nhaän thöùc ñuùng baûn chaát caùc sai phaïm khi ñöa ra keát luaän vaø kieán nghò trong baùo caùo kieåm toaùn. • Lieät keâ moät soá yeâu caàu khi thöïc hieän quaù trình phaân tích tình hình kinh teá taøi chính cuûa ñôn vò nhö: − Phaûi toång hôïp, thoáng keâ nhöõng taøi lieäu veà tình hình kinh teá taøi chính, quaù trình vaø keát quaû hoaït ñoäng chuû yeáu cuûa ñôn vò trong thôøi kyø kieåm toaùn (soá thöïc hieän vaø soá keá hoaïch) cuûa kyø tröôùc vaø cuûa nhöõng ñôn vò coù 15 chöùc naêng, nhieäm vuï, quy moâ, trình ñoä hoaït ñoäng töông töï nhö ñôn vò ñöôïc kieåm toaùn ñeå so saùnh. − Löïa choïn vaø söû duïng caùc theå thöùc phaân tích thích hôïp ñoái vôùi caùc taøi lieäu treân ñeå ruùt ra nhöõng nhaän xeùt ban ñaàu veà nhöõng ñaëc ñieåm, dieãn bieán, xu höôùng vaø hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa toaøn ñôn vò hoaëc boä phaän caàn kieåm toaùn, töø ñoù nhaän dieän nhöõng vaán ñeà quan troïng, nhöõng sai phaïm, dao ñoäng baát thöôøng… ñeå ñònh höôùng vaø thöïc hieän kieåm toaùn. − Tröôùc khi laäp baùo caùo kieåm toaùn, kieåm toaùn vieân phaân tích caùc soá lieäu ñöôïc toång hôïp töø baùo caùo kieåm toaùn ñeå tìm ra moái quan heä baûn chaát giöõa caùc soá lieäu vaø taøi lieäu ñoù, töø ñoù hình thaønh caùc ñaùnh giaùù, nhaän xeùt, keát luaän phuø hôïp cho töøng noäi dung kieåm toaùn vaø cho toaøn boä cuoäc kieåm toaùn Nhìn chung chuaån möïc kieåm toaùn soá 08 “Phaân tích tình hình kinh teá taøi chính”ñaõ quy ñònh khaù chi tieát phaïm vi aùp duïng vieäc phaân tích trong caùc giai ñoaïn cuûa cuoäc kieåm toaùn. Maëc duø khoâng ñi chi tieát, cuï theå taát caû caùc khía caïnh cuûa vieäc aùp duïng thuû tuïc phaân tích vaøo quaù trình kieåm toaùn nhöng chuaån möïc cuõng ñaõ theå hieän söï keá thöøa coù choïn loïc chuaån möïc kieåm toaùn quoác teá ñeå ñöa ra yeâu caàu nhieäm vuï maø caùc ñoaøn kieåm toaùn nhaø nöôùc vaø caùc kieåm toaùn vieân phaûi tuaân thuû khi tieán haønh caùc hoaït ñoäng kieåm toaùn. I.3 Caùc loaïi thuû tuïc phaân tích I.3.1 Phaân tích xu höôùng: Phaân tích xu höôùng laø quaù trình phaân tích söï thay ñoåi cuaû caùc soá dö hoaëc caùc loaïi hình nghieäp vuï giöõa kyø hieän taïi vôùi caùc kyø tröôùc hoaëc giöõa caùc kyø vôùi nhau. Trong quaù trình phaân tích, kieåm toaùn vieân phaûi hieåu ñöôïc caùc yeáu toá taïo ra xu höôùng cuaû soá dö taøi khoaûn vaø loaïi hình nghieäp vuï cuaû khaùch haøng. Kieåm toaùn vieân thöôøng vaän duïng caùc kieán thöùc vaø kinh nghieäm thu thaäp ñöôïc veà khaùch haøng 16 trong nhöõng naêm tröôùc nhö moät ñieåm khôûi ñaàu ñeå laäp keá hoaïch cho cuoäc ñieàu tra cuûa naêm hieän haønh. Baèng caùch söû duïng thuû tuïc phaân tích maø qua ñoù caùc thoâng tin chöa ñöôïc kieåm toaùn cuaû naêm hieän haønh ñöôïc so saùnh vôùi caùc thoâng tin ñaõ ñöôïc kieåm toaùn ôû naêm tröôùc, moïi bieán ñoäng seõ ñöôïc phaùt hieän. Nhöõng bieán ñoäng naøy coù theå döï baùo nhöõng xu höôùng hay hieän töôïng ñaëc bieät coù aûnh höôûng ñeán vieäc laäp keá hoaïch kieåm toaùn. Vieäc xem xeùt xu höôùng bieán ñoäng cuaû caùc soá lieäu theo thôøi gian giuùp kieåm toaùn vieân phaùt hieän ra xu höôùng baát thöôøng hoaëc caùc bieán ñoäng taêng giaûm ñoät ngoät maø khoâng coù lyù do roõ raøng. Caùc xu höôùng bieán ñoäng baát thöôøng naøy luoân phaûi ñöôïc xem xeùt trong moái quan heä vôùi caùc soá lieäu khaùc. Ví duï moät söï gia taêng baát thöôøng vaø troïng yeáu vaø khoaûn phaûi thu taïm öùng cuoái kyø coù theå xuaát phaùt töø yeâu caàu saûn xuaát kinh doanh nhöõng cuõng coù theå do söï laïm duïng hay trì treä trong vieäc thu hoài taïm öùng. Trong quaù trình phaân tích xu höôùng, kieåm toaùn vieân coù theå phaûi söû duïng nhieàu phöông phaùp tính toaùn khaùc nhau, ñôn giaûn vôùi moät bieán soá ñeán phöùc taïp hôn vôùi nhieàu bieán soá. Ngoaøi ra kieåm toaùn vieân coù theå döïa treân xu höôùng cuaû naêm tröôùc vaø söï hieåu bieát veà caùc nghieäp vuï cuaû khaùch haøng ñeå tính toaùn ñöôïc giaù trò döï ñoaùn cuaû naêm hieän taïi, sau ñoù so saùnh döï ñoaùn naøy vôùi soá lieäu thöïc teá cuaû ñôn vò. Ví duï coù theå döï ñoaùn doanh thu döïa treân xu höôùng doanh thu haøng naêm hoaëc caên cöù vaøo xu höôùng bieán ñoåi caùc khoaûn ñaàu tö ñeå döï ñoaùn thu nhaäp töø hoaït ñoäng ñaàu tö. Kieåm toaùn vieân phaûi luoân nhaän thöùc raèng nhöõng xu höôùng tröôùc kia coù theå khoâng coù lieân quan gì ñeán xu höôùng hieän taïi vaø trong thöïc teá chuùng coù theå ñem ñeán nhöõng nhaän ñònh sai laàm. Phaân tích xu höôùng chæ ñöôïc xem xeùt khi coù ñaùnh giaù cho thaáy nhöõng xu höôùng tröôùc kia thaät söï coù lieân quan ñeán hieän taïi. Noùi caùch khaùc, chæ coù theå phaân tích xu höôùng döaï treân caùc soá lieäu coù moái quan heä giöõa caùc kyø laø chaët cheõ. Neáu khoâng söï bieán ñoäng cuaû chuùng seõ khoâng coù yù nghóa trong 17 phaân tích. Ví duï döï ñoaùn laõi goäp döïa treân xu höôùng cuaû toång hôïp caùc loaïi saûn phaåm. Phaân tích veà xu höôùng laõi goäp haøng thaùng khoâng coù tính hieäu quaû tröø khi ta phaân tích theo saûn phaåm hay theo nhoùm saûn phaåm. Neáu khoâng khoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc moät caùch chi tieát söï thay ñoåi cuûa toång hôïp caùc saûn phaåm baùn ra vaø aûnh höôûng cuaû noù ñeán laõi goäp I.3.2 Phaân tích tyû suaát: Phaân tích tyû suaát laø quaù trình phaân tích caùc loaïi tyû soá hoaëc coù theå keát hôïp vôùi phaân tích xu höôùng ñeå phaùt hieän ra söï bieán ñoäng cuûa caùc tyû soá trong moät khoaûng thôøi gian hoaëc so saùnh caùc loaïi tyû suaát cuûa caùc boä phaän khaùc nhau trong cuøng moät ñôn vò hay caùc ñôn vò trong cuøng moät ngaønh. Caùc loaïi tyû suaát thöôøng ñöôïc söû duïng trong phaân tích laø: • Tyû suaát giöõa loaïi hình nghieäp vuï vôùi soá dö taøi khoaûn. Ví duï phaân tích tyû suaát giöõa chi phí khaáu hao vôùi toång giaù trò taøi saûn coá ñònh hoaëc chi phí söûa chöõa vaø baûo döôõng vôùi giaù trò nhaø xöôûng, maùy moùc thieát bò coù lieân quan. • Tyû suaát giöõa loaïi nghieäp vuï naøy vôùi loaïi nghieäp vuï khaùc. Ví duï phaân tích tyû suaát giöõa lôïi nhuaän hoaëc chieát khaáu baùn haøng vôùi toång doanh thu • Tyû suaát giöõa soá dö taøi khoaûn naøy vôùi soá dö taøi khoaûn khaùc. Ví duï phaân tích tyû suaát giöõa khoaûn döï phoøng giaûm giaù haøng toàn kho vôùi toång giaù trò haøng toàn kho. • Tyû suaát giöõa döõ lieäu taøi chính vôùi döõ lieäu hoaït ñoäng. Ví duï phaân tích tyû suaát giöõa doanh thu baùn haøng treân moät ñôn vò dieän tích maët baèng trong sieâu thò hoaëc tyû leä chi phí tieàn löông treân moät coâng nhaân. Khi phaân tích moät tyû suaát caàn phaûi hieåu roõ moái quan heä cuûa caùc yeáu toá caáu thaønh neân tyû suaát. Moái quan heä naøy phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau: • Moái quan heä naøy luoân thay ñoåi theo caùc bieán: Neáu trong caùc bieán coù moät yeáu toá coá ñònh thì tyû suaát seõ thay ñoåi. Ví duï tyû suaát giöõa chi phí baùn haøng so vôùi doanh thu seõ giaûm xuoáng khi doanh thu taêng leân maø chi phí baùn haøng laïi 18 khoâng ñoåi. Caàn phaûi hieåu veà giaù trò töông ñoái cuûa nhöõng yeáu toá coá ñònh, yeáu toá bieán ñoåi vaø veà nhöõng thay ñoåi cuûa moät tyû suaát döï kieán. • Moái quan heä naøy laø moái quan heä tuyeán tính: Giaû ñònh naøy laø hôïp lyù vôùi nhieàu loaïi chi phí. Ví duï neáu chi phí baùn haøng chuû yeáu laø tieàn hoa hoàng thì chi phí naøy bieán ñoåi tuyeán tính theo doanh thu. • Moái quan heä naøy laø moái quan heä hoaøn chænh: caàn phaûi keát hôïp taát caû caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán tyû suaát. Ví duï chi phí baùn haøng coù theå chòu aûnh höôûng bôûi doanh thu cuõng nhö loaïi haøng ñem baùn • Moái quan heä naøy oån ñònh theo thôøi gian vaø caùc tyû suaát naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi trong thöïc teá: Khi so saùnh tyû suaát theo thôøi gian giöõa caùc ñôn vò khaùc nhau thì phaûi xem xeùt xem lieäu coù toàn taïi baát kyø söï khaùc bieät naøo veà caùch tính tyû suaát hay khoâng. Ví duï moât vaøi nôi quy ñònh voøng quay haøng toàn kho laø tyû suaát giöõa giaù voán haøng baùn vaø giaù trò haøng toàn kho trong khi moät soá nôi khaùc laïi quy ñònh laø tyû suaát giöõa doanh thu roøng vaø giaù voán haøng baùn. Phaân tích tyû suaát coøn giuùp cho kieåm toaùn vieân ñaùnh giaù hoaït ñoäng lieân tuïc cuûa ñôn vò. Caùc tyû soá taøi chính thöôøng cung caáp thoâng tin khaû naêng taøi chính. Vieäc xem xeùt veà khaû naêng taøi chính cuûa ñôn vò coøn ñöôïc thöïc hieän trong quaù trình ñaùnh giaù ruûi ro cuõng nhö lieân heä vôùi caùc giaû ñònh ñôn vò hoaït ñoäng lieân tuïc khi soaïn thaûo baùo caùo taøi chính. Trong baát cöù tình huoáng naøo cuõng caàn phaûi chuù yù ñeán nhöõng tyû suaát ñaëc thuø cuûa moät ngaønh kinh doanh vaø nhöõng bieåu hieän chính cuûa ruûi ro maø nhaø quaûn lyù söû duïng ñeå kieåm soaùt ñôn vò cuûa mình. Ví duï tyû leä nôï daøi haïn treân toång taøi saûn cao hôn möùc bình thöôøng cuøng vôùi tyû leä lôïi nhuaän treân toång taøi saûn döôùi möùc trung bình cuûa ngaønh cho thaáy ñôn vò ñang trong tình traïng thieáu huït veà taøi chính. Baèng chöùng naøy khoâng chæ aûnh höôûng ñeán keá hoaïch kieåm toaùn maø coøn chæ ra nhöõng nghi ngôø veà khaû naêng hoaït ñoäng lieân tuïc cuûa ñôn vò. 19 I.3.3 Phaân tích döï baùo: Phaân tích döï baùo laø quaù trình phaân tích maø trong ñoù kieåm toaùn vieân xaây döïng coâng thöùc ñeå ñöa ra moät öôùc tính veà soá dö moät taøi khoaûn hay soá phaùt sinh moät loaïi nghieäp vuï, sau ñoù so saùnh giaù trò öôùc tính ñoù vôùi soá lieäu thöïc teá cuûa ñôn vò ñeå kieåm tra söï hôïp lyù vaø giaûi thích caùc khaùc bieät baát thöôøng. Kieåm toaùn vieân coù theå öôùc tính soá dö moät taøi khoaûn hay soá phaùt sinh moät loaïi hình nghieäp vuï theo moät trong hai caùch sau: • Öôùc tính treân cô sôû soá lieäu naêm tröôùc coù ñieàu chænh theo nhöõng thay ñoåi cuûa naêm nay. Ví duï öôùc tính chi phí löông naêm nay döïa treân cô sôû chi phí löông nay naêm ngoaùi keát hôïp vôùi ñieàu chænh theo nhöõng thay ñoåi veà tyû leä tieàn löông, ñôn giaù tieàn löông, soá nhaân vieân vaø soá giôø lao ñoäng. • Xaây döïng moâ hình döï ñoaùn vôùi nhöõng bieán soá caàn thieát. Ví duï coù theå öôùc tính chi phí nhieân lieäu cuûa ñoäi xe taûi trong coâng ty treân cô sôû soá löôïng xe, möùc tieâu thuï nhieân lieäu trung bình treân moät km vaø soá km xe chaïy. Ñeå coù ñöôïc nhöõng öôùc tính chính xaùc caàn phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau: • Kieåm toaùn vieân phaûi coù nhöõng hieåu bieát ñaày ñuû veà moái quan heä giöõa caùc taøi khoaûn vôùi nhau, giöõa caùc thoâng tin taøi chính trong kyø, giöõa caùc thoâng tin taøi chính vôùi nhöõng thoâng tin khoâng coù tính chaát taøi chính. Kieåm toaùn vieân coù theå döïa treân moái quan heä baûn chaát giöõa caùc soá dö, caùc khoaûn muïc treân baùo caùo taøi chính ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä hôïp lyù cuûa caùc soá lieäu. Ví duï öôùc tính chi phí tieàn löông trong kyø treân cô sôû soá löôïng coâng nhaân vieân, möùc löông bình quaân, soá giôø lao ñoäng bình quaân hoaëc öôùc tính chi phí laõi vay treân cô sôû laõi suaát bình quaân thaùng vôùi soá dö cuoái kyø cuûa taøi khoaûn nôï vay. • Khi xaây döïng moät moâ hình, kieåm toaùn vieân nhaát thieát phaûi tìm hieåu taát caû caùc nhaân toá coù theå taùc ñoäng ñeán caùc bieán soá ñöôïc söû duïng trong moâ hình. Khi moät bieán soá cuï theå naøo ñoù phaûi chòu moät loaït nhöõng aûnh höôûng thì kieåm toaùn vieân caàn ñaûm baûo raèng ñaõ ñöa vaøo moâ hình cuûa mình taát caû nhöõng aûnh höôûng naøy 20 hoaëc toái thieåu nhöõng aûnh höôûng quan troïng nhaát. Vieäc boû soùt caùc bieán soá quan troïng ñoàng nghóa vôùi vieäc khoâng keát hôïp vôùi moät vaøi aûnh höôûng lôùn seõ laøm maát ñi tính chính xaùc vaø hôïp lyù cuûa döï baùo. • Soá lieäu öôùc tính luoân theå hieän moät söï keát hôïp nhöõng aûnh höôûng cuûa khaù nhieàu caùc moái lieân heä cuõng nhö nhöõng söï kieän veà taøi chính vaø hoaït ñoäng. Thuû tuïc phaân tích ñöôïc aùp duïng caøng chi tieát bao nhieâu thì nhöõng moái lieân heä vaø nhöõng söï kieän naøy caøng ít phöùc taïp hôn baáy nhieâu ñoàng thôøi caøng coù khaû naêng cung caáp ñöôïc nhöõng döï ñoaùn chính xaùc. ™ Veà cô baûn, caùc loaïi thuû tuïc phaân tích khaùc nhau ôû moät soá ñieåm sau: Chæ tieâu so saùnh Nguyeân taéc Chæ tieâu so saùnh Muïc ñích Phaân tích xu höôùng Phaân tích tyû suaát Phaân tích döï baùo Phaân tích söï thay ñoåi cuûa caùc soá dö hoaëc caùc nghieäp vuï giöõa kyø hieän taïi vôùi nhöõng kyø tröôùc hoaëc giöõa caùc kyø vôùi nhau Phaân tích tyû soá giöõa caùc loaïi hình nghieäp vuï vôùi soá dö taøi khoaûn, giöõa loaïi hình nghieäp vuï naøy vôùi loaïi hình nghieäp vuï khaùc, giöõa soá dö taøi khoaûn naøy vôùi soá dö taøi khoaûn khaùc… Öôùc tính veà soá dö moät taøi khoaûn hay soá phaùt sinh moät loaïi nghieäp vuï roài so saùnh giaù trò öôùc tính ñoù vôùi soá lieäu thöïc teá cuûa ñôn vò Phaân tích xu höôùng Xem xeùt xu höôùng bieán ñoäng cuûa caùc soá lieäu theo thôøi gian ñeå phaùt hieän caùc bieán ñoäng baát thöôøng Phaân tích tyû suaát Tìm hieåu veà tình hình hoaït ñoäng cuûa ñôn vò vaø phaùt hieän caùc taøi khoaûn coù khaû naêng bò sai soùt Phaân tích döï baùo Phaùt hieän caùc cheânh leäch troïng yeáu giöõa giaù trò öôùc tính vôùi soá lieäu thöïc teá cuûa ñôn vò ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä hôïp lyù cuûa caùc soá lieäu