Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã ...

Tài liệu Thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

.PDF
109
309
62

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------- NGUYỄN XUÂN BÉ THỰC THI QUYỀN LỰC CỦA NHÂN DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành Chính trị học Hà Nội – 2013 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- NGUYỄN XUÂN BÉ THỰC THI QUYỀN LỰC CỦA NHÂN DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở VIỆT NAM Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Ngọc Liêu Hà Nội – 2013 ii LỜI CAM ĐOAN Luận văn "Thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam" là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi thực hiện từ năm 2012 và hoàn thành vào tháng 12 năm 2013. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn là trung thực. Các kết quả nghiên cứu của luận văn không trùng với bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Xuân Bé iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN XHCN : Xã hội chủ nghĩa NNPQXHCN : Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa NNPQ : Nhà nƣớc pháp quyền iv MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 3 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................. 3 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài ................................................................................. 5 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................. 10 3.1. Mục đích nghiên cứu............................................................................................... 10 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 10 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của Luận văn ....................................................... 10 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu của Luận văn .......................................... 11 6. Đóng góp của Luận văn ............................................................................................. 11 7. Kết cấu của Luận văn ................................................................................................. 11 CHƢƠNG 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÀ NƢỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC CỦA NHÂN DÂN Ở VIỆT NAM ................................................................................................................... 12 1.1. Nhà nƣớc pháp quyền ............................................................................................ 12 1.1.1. Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về Nhà nƣớc pháp quyền .............................................. 12 1.1.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nƣớc PQXHCN .................... 16 1.1.3. Những đặc trƣng cơ bản của Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam ............... 24 1.2. Quyền lực, quyền lực chính trị, quyền lực của nhân dân và thực thi quyền lực..... 29 1.2.1. Quyền lực và quyền lực chính trị ........................................................................ 29 1.2.2. Quyền lực của nhân dân ...................................................................................... 34 1.2.3. Nội dung và hình thức của quyền lực nhân dân ở Việt Nam ............................... 37 1.2.4. Cơ chế thực thi quyền lực của nhân dân ở Việt Nam ......................................... 45 CHƢƠNG 2.THỰC THI QUYỀN LỰC NHÂN DÂN TRONG QUÁ TRÌNH XÂY DỰNG NNPQXHCN Ở VIỆT NAM: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP .......... 53 2.1. Đánh giá tình hình thực thi quyền lực nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam ...................................................................... 53 2.1.1 Luật hóa quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng nhà nƣớc PQXHCN Việt Nam....................................................................................................... 53 2.1.2 Đánh giá việc thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc PQXHCN Việt Nam .....................................................................................64 1 2.2. Một số giải pháp đảm bảo thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng nhà nƣớc PQXHCN Việt Nam hiện nay ...............................................................80 2.2.1. Xác dịnh nội dung quyền lực của nhân dân và thể chế hóa quyền lực đó thành luật ...................................................................................................................80 2.2.2. Xây dựng chỉnh đốn Đảng, củng cố và tăng cƣờng .............................................84 2.2.3. Xây dựng và hoàn thiện bộ máy nhà nƣớc ..........................................................87 2.2.4. Mở rộng dân chủ XHCN, phát huy quyền làm chủ của nhân dân .......................92 2.2.5 Xây dựng và triển khai thực hiện có hiệu quả các quy định để Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể chính trị-xã hội và nhân dân tham gia tích cực vào quá trình góp ý, giám sát và phản biện xã hội ......................................................................................96 KẾT LUẬN ....................................................................................................................100 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................102 2 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân và vì dân là một trong những vấn đề đƣợc các văn kiện Đại hội XI đề cập một cách toàn diện, sâu sắc. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011) đã xác định: Một là, Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo là một trong tám đặc trƣng của xã hội xã hội chủ nghĩa mà nhân dân ta đang xây dựng. Nhà nƣớc pháp quyền là một giá trị tƣ tƣởng đƣợc tích lũy lâu dài trong lịch sử nhân loại. Sự hình thành của tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền luôn gắn liền với tƣ tƣởng phát triển dân chủ, loại trừ chuyên quyền, độc đoán, vô chính phủ, vô pháp luật... Ở nƣớc ta, tƣ tƣởng về nhà nƣớc pháp quyền cũng đã xuất hiện từ lâu, thể hiện đậm nét trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh. Mặc dù, trong quá trình nghiên cứu, Chủ tịch Hồ Chí Minh chƣa dùng khái niệm “Nhà nƣớc pháp quyền”, nhƣng tƣ tƣởng của Ngƣời về nhà nƣớc pháp quyền đã rất rõ. Trong “Việt Nam yêu cầu ca”, Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Bảy xin hiến pháp ban hành, Trăm điều phải có thần linh pháp quyền” [21, tr.438]. Khái niệm “Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa” lần đầu tiên đƣợc Đảng ta sử dụng tại Hội nghị Đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (1994). Từ đó khái niệm này đƣợc sử dụng chính thức trong các văn kiện Đảng và Nhà nƣớc. Những nội dung mang tính đặc trƣng của nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng định hình và thực hiện trong thực tế. Cƣơng lĩnh xây dựng đất nƣớc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (Bổ sung, phát triển năm 2011) tiếp tục cụ thể hóa về nội hàm của khái niệm Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa nhƣ sau: "Tất cả quyền lực Nhà nƣớc thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực nhà nƣớc là thống 3 nhất; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tƣ pháp"[49,tr.85]. Hai là, một trong tám phƣơng hƣớng cơ bản để đạt đƣợc mục tiêu tổng quát khi kết thúc thời kỳ quá độ ở nƣớc ta cần nắm vững là “xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân” [49,tr.72]. So với Cƣơng lĩnh năm 1991 thì đây là sự tiến bộ vƣợt bậc về tƣ duy lý luận của Đảng ta trong quá trình xây dựng và từng bƣớc hoàn thiện Nhà nƣớc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Cƣơng lĩnh năm 1991 mới xác định xây dựng Nhà nƣớc xã hội chủ nghĩa, trong đó chỉ mới đề cập đến nội dung nhà nƣớc của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, lấy liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức làm nền tảng, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Thực hiện đầy đủ quyền dân chủ của nhân dân, giữ nghiêm kỷ cƣơng xã hội, chuyên chế với mọi hành động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng, qua tổng kết 20 năm đổi mới, trong đó có 15 năm thực hiện Cƣơng lĩnh năm 1991 xác định: Để đi lên chủ nghĩa xã hội chúng ta phải xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta là công việc mới mẻ, vừa làm vừa rút kinh nghiệm. Do đó, để xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN thành công ở Việt Nam chúng ta còn phải thực hiện nhiều giải pháp, tìm tòi những căn cứ lý luận khoa học cùng với đó là từng bƣớc tổng kết thực tiễn ngay trong quá trình xây dựng. Bản chất của Nhà nƣớc pháp quyền XHCN xét đến cùng là mọi quyền lực đều thuộc về nhân dân, nhân dân là chủ thể tối cao và duy nhất của quyền lực nhà nƣớc. Nhân dân không những là chủ thể mà còn là cội nguồn phát sinh quyền lực, đồng thời với đó là ngƣời giám sát quá trình tổ chức thực thi quyền lực nhà nƣớc. Nhƣ vậy, muốn xây dựng thành công Nhà nƣớc pháp quyền XHCN ở nƣớc ta ngoài việc xây dựng thể chế chính tri, hoàn thiện khung pháp lý thì việc tìm ra cách thức để thực thi có hiệu quả quyền lực của ngƣời dân là hết sức quan trọng. 4 Trong thời gian vừa qua, bên cạnh những thành tựu mà chúng ta đạt đƣợc nhƣ đã ban hành nhiều văn bản, chính sách để tạo điều kiện thuận lợi cho nhân dân tham gia vào công việc của chính quyền, khối đại đoàn kết đƣợc tăng cƣờng, dân chủ đƣợc tôn trọng và từng bƣớc đi vào nền nếp, thì việc phát huy quyền lực của nhân dân trong việc xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN còn nhiều hạn chế, yếu kém cần khắc phục nhƣ: Quyền lực nhân dân có lúc có nơi chƣa thật sự chú trọng, thậm chí còn vi phạm dân chủ trầm trọng. Nhân dân chƣa tham gia sâu vào công việc của chính quyền nhà nƣớc các cấp, cơ chế, giải pháp ở nhiều địa phƣơng chƣa thống nhất, đồng bộ. Một bộ phận cán bộ chính quyền các cấp chƣa thật sự lắng nghe tiếng nói từ dân, chƣa gắn chặt hoạt động của chính quyền với lợi ích thiết thực của nhân dân, gây bức xúc và bất bình trong nhân dân. Hai phƣơng thức cơ bản trong thực thi quyền làm chủ của nhân dân là "dân chủ trực tiếp" và "dân chủ đại diện" có lúc, có nơi còn rơi vào hình thức, giã hiệu thậm chí còn lúng túng trong triển khai hƣớng dẫn thực hiện, dẫn đến nền dân chủ xã hội chủ nghĩa mà chúng ta đang xây dựng gặp nhiều bất cập, vƣớng mắc, chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu nguyện vọng và lợi ích chính đáng của mọi tầng lớp nhân dân. Chính thực tế đó đã đặt ra cho chúng ta cả trƣớc mắt và lâu dài là phải tìm tòi, xây dựng những giải pháp tối ƣu, có tính khả thi để khơi dậy và thực thi có hiệu quả quyền lực của nhân dân trong xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN. Xuất phát từ nhu cầu đó, tôi chọn vấn đề "Thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam" làm đề tài Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Chính trị học. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Từ lâu, vấn đề quyền lực nói chung, quyền lực chính trị nói riêng đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà hoạt động chính trị cũng nhƣ các nhà khoa học thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn trong và ngoài nƣớc. Trong những năm gần đây, vấn đề thực thi quyền lực chính trị của giai cấp công nhân và nhân dân lao động đƣợc xác định nhƣ một trong những nhiệm vụ 5 trung tâm của công cuộc đổi mới, cải cách ở một số nƣớc XHCN. Khuynh hƣớng bảo vệ và mở rộng quyền lực chính trị của nhân dân lao động trên cơ sở cải cách thể chế kinh tế, làm cho quan hệ sản xuất phù hợp với trình độ phát triển của lực lƣợng sản xuất, xây dựng nhà nƣớc pháp quyền XHCN.. đang ngày càng đóng vai trò chủ đạo trong quá trình xây dựng và phát triển ở các nƣớc này. Để phục vụ cho nhiệm vụ chính trị thực tiễn đó, việc nghiên cứu nội dung, phƣơng thức nâng cao quyền lực của nhân dân nói chung, quyền lực chính trị của nhân dân nói riêng đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà lý luận. Ở nƣớc ta, liên quan đến vấn đề thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam đã có rất nhiều công trình khoa học, các bài báo, các đề tài đƣợc tiếp cận trên nhiều góc độ khác nhau. Đặc biệt là sau Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ khóa VII (1994), các nhà khoa học đã quan tâm sâu sắc hơn về vấn đề này và đã có những công trình đƣợc công bố. Qua khảo sát bƣớc đầu, chúng tôi nhận thấy đã có một số công trình đề cập trực tiếp đến vấn đề nói trên, chẳng hạn nhƣ: - Hoàng Chí Bảo, Dân chủ và dân chủ ở cơ sở nông thôn trong tiến trình đổi mới, Nxb CTQG, Hà Nội - 2007. Công trình nêu bật tầm quan trọng của dân chủ và dân chủ ở cơ sở, đặc biệt là dân chủ cơ sở ở nông thôn ở nƣớc ta hiện nay; những hạn chế yếu kém trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở trong thời gian qua, đồng thời đề xuất những giải pháp khắc phục nhằm góp phần thực hiện ngày càng có hiệu quả hơn việc phát huy dân chủ trong đời sống xã hội, tạo động lực và mục tiêu cho sự nghiệp xây dựng một nƣớc Việt Nam xã hội chủ nghĩa "dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh". - Nguyễn Thị Hiền Oanh, Vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam đối với việc thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở nước ta hiện nay, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội -2005. Công trình đi sâu làm rõ nội dung Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một phƣơng thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Trong 6 đó tập trung chỉ ra những kết quả đạt đƣợc trong hoạt động của Mặt trận trong vai trò là phƣơng thức thực hiện quyền làm chủ của nhân dân. Đồng thời, công trình đã chỉ ra những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân dẫn đến hạn chế yếu kém đó. Đặc biệt, đã bƣớc đầu đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm cụ thể hóa vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam trong quá trình thực hiện quyền làm chủ của nhân dân ở nƣớc ta hiện nay. - Hoàng Mai Hƣơng - Nguyễn Hồng Hải, Tư tưởng của V.I.Lênin về quyền con người và giá trị thực tiễn ở Việt Nam, Nxb CTQG, Hà Nội - 2010. Các tác giả đã đề cập và nhấn mạnh tƣ tƣởng của Lênin về quyền con ngƣời, dân chủ, quyền dân tộc tự quyết, quyền chính trị và quyền tham gia, đồng thời nêu bật ý nghĩa của các quyền này đối với thực tiễn Việt Nam hiện nay. - Trần Hậu Thành, Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội - 2005. Đây là công trình công phu, đề cập một cách khá đầy đủ về Nhà nƣớc pháp quyền và vấn đề xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. Tác giả đã luận giải nội hàm của nhà nƣớc pháp quyền, so sánh đối chiếu qua các quan điểm khác nhau. Quan trọng hơn, đề tài đã làm rõ quan điểm và nội dung cơ bản về xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó đề xuất nhiều giải pháp, chỉ ra phƣơng hƣớng, các bƣớc đi cụ thể cho tiến trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền ở Việt Nam. - Đề tài khoa học cấp cơ sở: Vấn đề quyền lực chính trị và thực thi quyền lực chính trị (2008), do Viện Chính trị học - Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh chủ trì và PGS.TSKH. Phan Xuân Sơn làm chủ nhiệm, đã khái quát một số cách tiếp cận khác đối với quyền lực và quyền lực nhà nƣớc. Đây chủ yếu là những phƣơng pháp và góc độ tiếp cận quyền lực, quyền lực nhà nƣớc của chính trị học phƣơng Tây, nhất là Mỹ,...nhƣ là bƣớc đi tiếp theo của việc nghiên cứu quyền lực và quyền lực nhà nƣớc theo hƣớng chuyên sâu. 7 - Lê Minh Quân - Bùi Việt Hƣơng: Về quyền lực trong quản lý nhà nước hiện nay, Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội - 2012. Cuốn sách trình bày có hệ thống và đa dạng cách tiếp cận mới về quyền lực nhà nƣớc hiện nay. Mặt khác, cuốn sách đã đề cập đến những thay đổi cần thiết về phƣơng thức quản lý nhà nƣớc, chức năng và nhiệm vụ của quản lý nhà nƣớc dƣới góc độ quyền lực. - Hồ Bá Thâm - Nguyễn Tôn Thị Tƣờng Vân: Phản biện xã hội và phát huy dân chủ pháp quyền, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội -2010. Cuốn sách nhấn mạnh đến những nội dung của phản biện xã hội, nhất là những cơ chế để phản biện xã hội phát huy hiệu quả cao nhất. Đồng thời, đem cơ chế phản biện xã hội đặt trong bối cảnh của nền dân chủ pháp quyền để thấy đƣợc vai trò của nó trong việc xây dựng và phát triển nội dung dân chủ hóa xã hội. - Trần Ngọc Liêu: Quan điểm của Chủ nghĩa Mác-Lênin về nhà nước với việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội - 2013. Cuốn sách đi sâu luận giải các quan điểm khác nhau về bản chất nhà nƣớc pháp quyền và chỉ ra những thành tựu, nhận thức của Đảng ta trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đặc biệt, tác giả đã vạch rõ cách thức để tiếp tục thực thi tốt hơn quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. Ngoài các công trình chuyên khảo nói trên, ở nƣớc ta trong thời gian qua, còn có nhiều công trình khác có liên quan đã công bố nhƣ: - Phạm Văn Bính (2006), Cơ cấu, phương thức thực hiện quyền lực trong hệ thống hành chính Việt Nam, Nxb Tư pháp, Hà Nội. - Ngô Huy Cƣơng (2006), Dân chủ và pháp luật dân chủ, Nxb Tƣ pháp, Hà Nội. - Dƣơng Xuân Ngọc (2000), Quy chế thực hiện dân chủ ở cấp xã: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb CTQG, Hà Nội. 8 - Nguyễn Sinh Hùng: Tăng cường vai trò giám sát tối cao của Quốc hội đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XI của Đảng, Tạp chí Cộng sản, số 844 (Tháng 2 năm 2013) - Lê Hữu Nghĩa: Tiếp tục đổi mới và hoàn thiện hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Tạp chí Lý luận chính trị, số 1/2013. - Vũ Lân: Để quần chúng nhân dân tham gia tốt hơn vào công tác xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền, Tạp chí Cộng sản, số 845 (tháng 3 năm 2013). - Nguyễn Linh Khiếu: Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ mới, Tạp chí Cộng sản, Số 839 (tháng 9 năm 2012) - Trần Ngọc Liêu (2004), Tư tưởng quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân của Hồ Chí Minh, Tạp chí Cộng sản, Số 10, 5/2004. - Trần Ngọc Liêu: Tiếp tục đổi mới tư duy lý luận của Đảng về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Tạp chí Cộng sản, Số 834 (Tháng 4 năm 2012) v.v... Nhìn chung các công trình trên đã bƣớc đầu đi sâu vào những khía cạnh, góc độ khác nhau về quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN ở nƣớc ta. Các công trình đó đã đạt đƣợc những giá trị to lớn cả về lý luận lẫn thực tiễn. Qua đây chúng ta có một cách nhìn nhận đa chiều và khách quan hơn về vấn đề quyền lực nhân dân và nhà nƣớc pháp quyền. Tuy nhiên, các công trình trên mới chỉ nhấn mạnh đến vấn đề xây dựng Nhà nƣớc Pháp quyền XHCN ở Việt Nam, hoặc là chỉ bàn riêng về vấn đề dân chủ xã hội. Chƣa có công trình nào đi sâu nghiên cứu và luận giải những căn cú khoa học để phát huy tối đa quyền lực của nhân dân góp phần xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN ở nƣớc ta. Đề tài này mong muốn 9 đóng góp thêm một phần nhỏ đó là cung cấp thêm một số giải pháp nhằm phát huy hơn nữa quyền lực của nhân dân trong xây dựng Nhà nƣớc PQXHCN ở nƣớc ta. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1 Mục đích: Thông qua việc làm rõ nội dung, hình thức và cơ chế thực thi quyền lực, Luận văn hƣớng tới mục đích nâng cao hơn nữa hiệu quả thực thi quyền lực nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay. 3.2 Nhiệm vụ Để đạt đƣợc mục đích đặt ra ở trên luận văn có nhiệm vụ: + Làm rõ những vấn đề lý luận về quyền lực, quyền lực chính trị, quyền lực của nhân dân. + Luận giải nội dung và cơ chế đảm bảo việc thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. + Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi quyền lực của nhân dân trong xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN ở Việt Nam. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn - Đối tượng nghiên cứu: Quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: + Quyền lực nhân dân đƣợc thực thi trên hai phƣơng diện là quyền lực chính trị đƣợc luật hóa thành các văn bản và đảm bảo thực thi bằng bộ máy nhà nƣớc. + Quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam. 10 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu luận văn - Cơ sở lý luận: Cơ sở lý luận của Luận văn là chủ nghĩa Mác-Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về thực thi quyền lực của nhân dân trong xây dựng Nhà nƣớc XHCN. Luận văn kế thừa những thành quả nghiên cứu của những công trình có liên quan đến đề tài đã đƣợc công bố. - Phương pháp nghiên cứu: Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Đồng thời sử dụng các phƣơng pháp liên ngành và chuyên ngành chính trị học cụ thể nhƣ: phân tích, tổng hợp, hệ thống cấu trúc, nghiên cứu tài liệu, đối chiếu so sánh, v.v... 6. Đóng góp của luận văn - Góp phần hệ thống hóa và làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về thực thi quyền lực của nhân dân trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền XHCN Việt Nam. - Góp phần đánh giá những thành tựu và hạn chế của việc thực thi quyền lực nhân dân trong xây dựng NNPQXHCN ở Việt Nam từ 1994 đến nay. - Đề xuất một số giải pháp nhằm tiếp tục nâng cao hiệu quả đối với việc thực thi quyền lực của nhân dân trong xây dựng nhà nƣớc pháp quyền XHCN ở Việt Nam. - Luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ việc giảng dạy và nghiên cứu các vấn đề nhƣ: dân chủ, NNPQ, quyền lực nhân dân, phản biện xã hội... phục vụ cho cán bộ hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực liên quan đến đề tài của luận văn. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 2 chƣơng, 4 tiết. 11 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ VIỆC THỰC THI QUYỀN LỰC CỦA NHÂN DÂN Ở VIỆT NAM 1.1 Nhà nước pháp quyền 1.1.1 Tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước pháp quyền Trong di sản tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, vấn đề Nhà nƣớc và pháp luật giữ một vị trí đặc biệt quan trọng và có ý nghĩa to lớn đối với sự nghiệp xây dựng, cũng cố một nhà nƣớc kiểu mới của dân, do dân, vì dân. Những tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về nhà nƣớc là rất to lớn và sâu sắc, không chỉ đƣợc thể hiện trong các bài viết, các bài phát biểu, trong các văn kiện quan trọng do Ngƣời trực tiếp chỉ đạo xây dựng và ban hành mà cả trong hành động thực tiễn của Ngƣời trên cƣơng vị là ngƣời lãnh đạo cao nhất của Đảng và Nhà nƣớc. Nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhà nƣớc pháp quyền có thể khái quát trên các nội dung cơ bản sau: Thứ nhất, về nhà nước của dân, do dân, vì dân: Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh "Chế độ ta là chế độ dân chủ, địa vị cao nhất là dân vì dân là chủ" [19, tr.515]. "Chế độ ta là chế độ dân chủ, tức là nhân dân là chủ"[20, tr.499]. Với Hồ Chí Minh, nhân dân là chủ thể tối cao và duy nhất của quyền lực nhà nƣớc. Toàn bộ quyền lực nhà nƣớc đều bắt nguồn từ nhân dân, do nhân dân ủy quyền cho bộ máy nhà nƣớc thực hiện, nhằm phụng sự lợi ích của nhân dân. Bộ máy nhà nƣớc đƣợc thiết lập là bộ máy thừa hành ý chí, nguyện vọng của nhân dân, đội ngũ cán bộ, công chức nhà nƣớc không thể là các ông quan cách mạng mà là công bộc của nhân dân. "Chúng ta hiểu rằng, các cơ quan của Chính phủ từ toàn quốc cho đến các làng, đều là công bộc của dân, nghĩa là để gánh việc chung cho dân, chứ không phải là để đè đầu dân nhƣ trong thời kỳ dƣới quyền thống trị của Pháp, Nhật" [18, tr.56]. 12 Là nƣớc của dân, do chính nhân dân lập ra thông qua chế độ bầu cử dân chủ. Bầu cử dân chủ là phƣơng thức thành lập bộ máy nhà nƣớc đã đƣợc xác lập trong nền chính trị hiện đại, đảm bảo tính chính đáng của chính quyền khi tiếp nhận sự ủy quyền quyền lực từ nhân dân. Chính vì vậy, để thật sự là nhà nƣớc của dân, ngay từ những ngày đầu giành đƣợc nền độc lập, Hồ Chí Minh đã đặc biệt quan tâm đến tổ chức cuộc tổng tuyển cử để nhân dân trực tiếp bầu ra các đại biểu xứng đáng thay mặt mình gánh vác việc nƣớc. Chỉ một ngày sau khi đọc bản Tuyên ngôn độc lập, 3/9/1945 Hồ Chủ Tịch đã họp và đề ra những nhiệm vụ cấp bách của Nhà nƣớc, trong đó Ngƣời đề nghị "Chính phủ tổ chức càng sớm càng hay cuộc tổng tuyển cử với chế độ phổ thông đầu phiếu"[18, tr.133]. Trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, một nhà nƣớc của dân, không chỉ do nhân dân lập ra thông qua bầu cử dân chủ mà còn là nhà nƣớc chịu sự kiểm tra, giám sát, định đoạt của nhân dân. Ngƣời khẳng định: "Chế độ ta là chế độ dân chủ, Chính phủ là đầy tớ của nhân dân. Nhân dân có quyền đôn đốc phê bình Chính phủ. Chính phủ thì việc to nhỏ đều nhằm mục đích phục vụ nhân dân". "Nhân dân có quyền bãi miễn đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân nếu những đại biểu ấy tỏ ra không xứng đáng với tín nhiệm của nhân dân. Nguyên tắc ấy bảo đảm quyền kiểm soát của nhân dân đối với đại biểu của mình" [20, tr.368]. Đối với Hồ Chí Minh, một nhà nƣớc của dân thật sự phải là một nhà nƣớc do dân và vì dân. Ngƣời viết: "Kinh nghiệm trong nƣớc và các nƣớc chứng tỏ cho chúng ta biết: có lực lƣợng dân chúng, việc to tát mấy, khó khăn mấy cũng làm đƣợc. Không có, thì việc gì làm cũng không xong. Dân chúng biết giải quyết nhiều vấn đề một cách đơn giản, mau chóng, đầy đủ mà những ngƣời tài giỏi, những đoàn thể to lớn, nghĩ mãi không ra"; "Không có lực lƣợng nhân dân, thì việc nhỏ mấy, dễ mấy làm cũng không xong..."[19, tr.292]. Một nhà nƣớc của dân, do dân, vì dân theo Hồ Chí Minh là một nhà nƣớc nếu biết lắng nghe và học hỏi nhân dân, biết tôn trọng, bồi dƣỡng và nâng cao sức dân không chỉ nói lên 13 những mong muốn của mình mà còn chỉ ra đƣợc nhà nƣớc cần phải hành động nhƣ thế nào để để giải quyết các vấn đề quốc kế dân sinh. Chính vì lẽ đó, Nhà nƣớc đƣợc thành lập không vì mục đích làm thay cho dân, mà thực hiện vai trò ngƣời cầm lái, ngƣời tổ chức để nhân dân bằng trí tuệ, sức mạnh của mình giải quyết các vấn đề của chính mình. Ngƣời viết:"Nếu không có nhân dân thì Chính phủ không đủ lực lƣợng. Nếu không có Chính phủ thì nhân dân không ai dẫn đƣờng. Vậy chính phủ với nhân dân phải đoàn kết thành một khối"[18, tr.56]. Nhà nƣớc của dân, do dân không có mục đích tự thân, ý nghĩa, mục tiêu và sứ mệnh của Nhà nƣớc là phụng sự hạnh phúc của nhân dân, vì nhân dân. Chính vì lẽ đó, Ngƣời cho rằng "....Ngày nay, chúng ta đã xây dựng nên nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa. Nhƣng nếu nƣớc nhà độc lập mà dân không hƣởng hạnh phúc, tự do, thì độc lập cũng chẳng có ý nghĩa gì...Chính phủ ta đã hứa với dân sẽ gắng sức làm cho ai nấy đều có phần hạnh phúc...."[18, tr.56]. Ngƣời nhắc nhở: "Việc gì có lợi cho dân phải hết sức làm. Việc gì có hại đến dân phải hết sức tránh..."[18, tr.57]. Tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về một nhà nƣớc vì dân, tất cả vì hạnh phúc của nhân dân là tƣ tƣởng nhất quán trong suốt cuộc đời của Ngƣời. Cả cuộc đời của Ngƣời là một tấm gƣơng trong sáng thể hiện sinh động tƣ tƣởng, đạo đức của một con ngƣời suốt đời vì dân, vì nƣớc. Khi đảm nhận chức vụ Chủ tịch nƣớc, Ngƣời đã trả lời các nhà báo "Tôi tột nhiên không ham muốn công danh phú quý chút nào. Bây giờ phải gánh chức chủ tịch nƣớc là vì đồng bào ủy thác thì tôi phải gắng làm, cũng nhƣ một ngƣời lính vâng lệnh quốc dân ra trƣớc mặt trận" [16, tr.381]. Thứ hai, nhà nước được tổ chức và hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật: Nhận thức đƣợc tầm quan trọng của luật pháp, từ rất sớm, Hồ Chí Minh đã đề cao vai trò của chúng trong điều hành và quản lý xã hội. Năm 1919, tám yêu sách của nhân dân An Nam gửi tới Hội nghị Véc - xây đã có bốn điểm liên quan đến vấn đề pháp quyền, còn lại liên quan đến công lý và quyền con ngƣời. Bản Yêu sách của nhân dân An Nam đƣợc Hồ Chí Minh chuyển thành "Việt Nam yêu cầu ca", trong đó có yêu cầu thứ bảy là: "Bảy xin hiến pháp ban 14 hành, Trăm điều phải có thần linh pháp quyền". Đây là tƣ tƣởng rất đặc sắc của Hồ Chí Minh, phản ánh nội dung cốt lõi của Nhà nƣớc dân chủ mới - Nhà nƣớc quản lý xã hội bằng pháp luật. Đồng thời, đây cũng là nguyên tắc xuyên suốt trong hoạt động quản lý nhà nƣớc của Ngƣời. Sau cách mạng Tháng Tám năm 1945, Hồ Chí Minh đã đề ra một trong sáu nhiệm vụ cấp bách của Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa là: Chúng ta phải có một Hiến pháp dân chủ. Ngày 20/9/1945, Chủ tịch lâm thời nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa ký Sắc lệnh thành lập Ban dự thảo sửa đổi Hiến pháp gồm 7 thành viên do Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Trƣởng ban. Bản dự thảo Hiến pháp hoàn thành khẩn trƣơng và nghiêm túc dƣới sự chỉ đạo trực tiếp của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Tại kỳ họp thứ 2 của Quốc hội khóa I vào tháng 10/1946, Quốc hội đã thảo luận dân chủ và thông qua Bản dự thảo Hiến pháp này. Đó là bản hiến pháp đầu tiên của nƣớc Việt Nam: Hiến pháp 1946. Sau 1954, khi miền Bắc bƣớc vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, đất nƣớc đạt đƣợc nhiều thành tựu quan trọng, nhiều quy định trong Hiếp pháp 1946 không còn phù hợp, Hồ Chí Minh đã chủ trƣơng sửa đổi và ban hành Hiến pháp mới - Hiến pháp 1959. Trong tƣ duy Hồ Chí Minh, một khi điều kiện kinh tế - xã hội thay đổi thì pháp luật, nhất là đạo luật "gốc" - Hiến pháp, cũng phải thay đổi để đảm bảo khả năng điều chỉnh hợp lý các quan hệ xã hội đã phát sinh và định hình. Hồ Chí Minh luôn khẳng định: Pháp luật của ta là pháp luật dân chủ, phải nghiêm minh và phát huy hiệu lực thực tế. Nhà nƣớc sử dụng pháp luật để quản lý xã hội. Song, pháp luật của ta đã có sự thay đổi về chất, mang bản chất của giai cấp công nhân, là một loại hình pháp luật kiểu mới, pháp luật thật sự dân chủ, vì nó bảo vệ quyền tự do, dân chủ rộng rãi cho nhân dân lao động. Báo cáo tại hội nghị chính trị đặc biệt, ngày 27/3/1964, một trong năm nhiệm vụ để hoàn thành sự nghiệp cách mạng mà Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu lên là "Tăng cƣờng không ngừng chính quyền nhân dân. Nghiêm chỉnh thực hiện dân chủ với nhân dân, 15 chuyên chính với kẻ địch. Triệt để chấp hành mọi chế độ và pháp luật của Nhà nƣớc"[17, tr.235]. Nét đặc sắc trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về tổ chức nhà nƣớc là các cơ quan nhà nƣớc hoạt động đúng chức năng, nhiệm vụ theo quy định của pháp luật nhƣng trong điều kiện của một nƣớc thuộc địa nữa phong kiến ở phƣơng Đông, Hồ Chí Minh sử dụng linh hoạt pháp trị và đức trị trong tổ chức hoạt động của Nhà nƣớc và quản lý nhà nƣớc. Với Hồ Chí Minh, pháp luật không phải để trừng trị con ngƣời mà là công cụ bảo vệ, thực hiện lợi ích của con ngƣời. Tƣ tƣởng pháp quyền trong tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nƣớc thông qua đội ngũ cán bộ, công chức của Ngƣời thấm đƣợm một tấm lòng thƣơng yêu nhân dân, chăm lo cho ấm no, hạnh phúc của nhân dân, thấm đƣợm lòng nhân ái, nghĩa đồng bào theo đạo lý truyền thống ngàn năm của dân tộc Việt Nam. Vì thế, kết hợp giữa đức trị và pháp trị trong tổ chức nhà nƣớc của Hồ Chí Minh có một nội hàm triết lý, mang đậm tính dân tộc và nhân văn sâu sắc. Quá trình xây dựng và phát triển nhà nƣớc ở nƣớc ta trong mỗi giai đoạn sau này đã có không ít những thay đổi về mô hình bộ máy dƣới tác động của nhiều yếu tố chủ quan và khách quan, nhƣng xuyên suốt mạch phát triển ấy vẫn là tƣ tƣởng của Hồ Chí Minh về một chính quyền mạnh mẽ và sáng suốt của nhân dân. Ngày nay, trong bối cảnh phát triển mới của đất nƣớc dƣới tác động mạnh mẽ của thời đại và thế giới, trong xu thế toàn cầu hóa, nhiều điểm đã thay đổi, nhƣng tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về nhà nƣớc pháp quyền của dân, do dân, vì dân vẫn còn nguyên giá trị, tiếp tục định hƣớng cho các nổ lực nghiên cứu, tìm kiếm giải pháp đổi mới mô hình bộ máy nhà nƣớc trong các điều kiện phát triển mới. 1.1.2 Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Đảng ta khẳng định, nhiệm vụ lịch sử của Nhà nƣớc Việt Nam dân chủ cộng hòa là bảo toàn lãnh thổ, giành độc lập hoàn toàn và kiến thiết quốc gia trên nền tảng dân chủ. Dƣới sự lãnh đạo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các quan điểm của Đảng về nhà nƣớc, tổ chức bộ máy nhà nƣớc đã đƣợc thể chế hóa trong bản Hiến 16
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan