Tài liệu Thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn quận tân phú, thành phố hồ chí minh

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHAN THỊ KIM PHÚC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TỪ THỰC TIỄN QUẬN TÂN PHÚ, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Chính sách công Mã số: 60 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS ĐỖ PHÚ HẢI HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Quá trình học tập và nghiên cứu từ thực tiễn để thực hiện luận văn, bản thân đã tiếp thu được những kiến thức quý báu từ sự quan tâm và tận tình giảng dạy của Quý thầy, cô giáo Học viện Khoa học xã hội. Cùng với sự giúp đỡ tận tình của Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh đã cung cấp số liệu, thông tin đầy đủ cho tôi trong quá trình thực hiện luận văn. Để hoàn thành luận văn này, cho phép tôi gửi lời cảm ơn đến: Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, cùng Quý thầy, cô giáo Học viện Khoa học xã hội đã giảng dạy và tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập tại Học viện; Quý thầy, cô giáo Khoa Chính sách công đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn. Đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS. Đỗ Phú Hải, là người Thầy rất nhiệt tình, chu đáo đã dạy cho tôi rất nhiều, với sự tận tâm, tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình học và thực hiện luận văn, Thầy đã tạo điều kiện, quan tâm và giúp đỡ để luận văn này được hoàn thành. Kiến thức, sự nhiệt huyết và tấm lòng của Thầy luôn là điều làm cho tôi ngạc nhiên và nể phục. Tôi xin cảm ơn Lãnh đạo Ủy ban nhân dân quận Tân Phú, Phòng Lao động Thương binh và Xã hội và các phòng ban chuyên môn thuộc quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh đã hỗ trợ tôi trong việc cung cấp các số liệu và những ý kiến trao đổi liên quan đến đề tài luận văn. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn và kính chúc sức khỏe Quý thầy, cô giáo, Quý cơ quan đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS. Đỗ Phú Hải và chưa được công bố trên bất kỳ phương tiện nào. Các thông tin, số liệu sử dụng trong đề tài được dẫn nguồn cụ thể theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm hoàn toàn về mặt pháp lý và đạo đức đối với lời cam đoan này. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM .................................................. 10 1.1. Khái niệm chính sách giảm nghèo bền vững ...................................................10 1.2. Nội dung chính sách giảm nghèo bền vững .....................................................12 1.3. Tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững .......................................18 1.4. Trách nhiệm thực hiện của các chủ thể ...........................................................32 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách .....................................34 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG TẠI QUẬN TÂN PHÚ ............................................................... 38 2.1. Kết quả thực hiện mục tiêu chính sách giảm nghèo bền vững tại quận Tân Phú .............................................................................................................................38 2.2. Thực trạng tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại quận Tân Phú ..........................................................................................................................47 2.3. Đánh giá chung về việc tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở quận Tân Phú ..........................................................................................................63 CHƢƠNG 3: GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở NƢỚC TA HIỆN NAY ............................... 68 3.1. Mục tiêu thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững .....................................68 3.2. Giải pháp tăng cường thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ................69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................... 81 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BC-UBND : Báo cáo - Ủy ban nhân dân CSVN : Cộng sản Việt Nam CTr-UBND : Chương trình Ủy ban nhân dân ESCAP : Ủy ban kinh tế xã hội Châu Á Thái Bình Dương Liên Hiệp Quốc KH-UBND : Kế hoạch Ủy ban nhân dân KT-XH : Kinh tế - xã hội LĐ-TB&XH : Lao động - Thương binh và Xã hội NĐ-CP : Nghị định - Chính phủ NQ-CP : Nghị quyết - Chính phủ NQ/QU : Nghị quyết/Quận ủy QĐ-CP : Quyết định - Chính phủ QĐ-TTg : Quyết định - Thủ tướng Chính phủ QĐ-UBND : Quyết định - Ủy ban nhân dân TPHCM : thành phố Hồ Chí Minh TT/QU : Thông tri/ Quận ủy TW : Trung ương UBND : Ủy ban nhân dân UBTVQH : Ủy ban Thường vụ Quốc hội XHCN : Xã hội chủ nghĩa DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1: Kết quả thực hiện mục tiêu cụ thể về công tác xóa hộ nghèo theo mức thu nhập bình quân đầu người qua các năm trong giai đoạn 2009 - 2013 ..............43 Bảng 2.2: Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo quận Tân Phú qua các năm trong giai đoạn 2009 - 2013 .............................................................................................................44 Bảng 2.3: Kết quả giảm tỷ lệ hộ nghèo quận Tân Phú qua các năm trong giai đoạn 2014 - 2015 .............................................................................................................47 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài: Giảm nghèo là chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta, là một trong những mục tiêu chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu trong các quyết sách phát triển theo hướng bền vững của Đảng và Nhà nước ta. Từ thời kỳ đổi mới cho đến nay, mục tiêu giảm nghèo là một trong những chính sách xã hội cơ bản, được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm. Nghị quyết Hội nghị giữa nhiệm kỳ Đại hội VII Đảng CSVN (1991) nêu rõ: “Khuyến khích làm giàu hợp pháp đi đôi với xóa đói giảm nghèo, ... đồng thời có chính sách về mọi mặt tạo điều kiện cho người nghèo có thể tự mình vươn lên đủ sống và phấn đấu trở thành khá giả, ... ”. Đến Đại hội XI của Đảng đưa ra mục tiêu là “tập trung giải quyết vấn đề việc làm và thu nhập cho người lao động, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của Nhân dân. Tạo bước tiến rõ rệt về thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm an sinh xã hội, giảm tỷ lệ hộ nghèo; cải thiện điều kiện chăm sóc sức khỏe cho Nhân dân”. Những quan điểm định hướng trên của Đảng đã được Nhà nước cụ thể hóa bằng hệ thống văn bản pháp luật về cơ chế chính sách; ban hành và tổ chức triển khai thực hiện nhiều chính sách giảm nghèo, giảm nghèo bền vững nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo, góp phần thu hẹp khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng dân tộc và các nhóm dân cư; đồng thời thực hiện rõ quyết tâm trong việc thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc mà Việt Nam đã cam kết. Những năm qua, việc tập trung thực hiện thành công Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội và các chương trình giảm nghèo đã tạo điều kiện để người nghèo tiếp cận tốt hơn các dịch vụ xã hội cơ bản; cơ sở hạ tầng của các huyện nghèo, xã nghèo được tăng cường; đời sống người nghèo được cải thiện rõ rệt, tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm từ 22% năm 2005 xuống còn 9,45% năm 2010 và đầu năm 2013 chỉ còn 7,8%, đến nay còn trên 4%. Thành tựu giảm nghèo ở nước ta thời gian qua đã được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, 1 Chương trình giảm nghèo của Thành phố đã đạt được những kết quả rất ấn tượng: chỉ sau 03 năm thực hiện chương trình, Thành phố không còn hộ thiếu đói; đến năm 2013, Thành phố không còn hộ nghèo theo chuẩn quốc gia; hiện tại, chuẩn nghèo Thành phố cao hơn quốc gia 2,7 lần. Tính đến tháng 6/2015, khi kết thúc Chương trình giảm nghèo giai đoạn 2014 - 2015, toàn thành phố chỉ còn 1,03% hộ nghèo theo tiêu chí thu nhập bình quân từ dưới 16 triệu đồng/người/năm và 2,64% hộ cận nghèo theo tiêu chí thu nhập bình quân từ 16 triệu đến 21 triệu đồng/người/năm. Quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh là một quận mới; được thành lập ngày 02/12/2003 theo Nghị định 130/2003/NĐ-CP của Chính phủ (được tách ra từ quận Tân Bình cũ), chương trình giảm nghèo của quận đã được thực hiện khá thành công trong hơn 11 năm qua và đến tháng 10 năm 2015, quận Tân Phú đã được thành phố Hồ Chí Minh công nhận hoàn thành xóa không còn hộ nghèo giai đoạn 2014 - 2015, với tổng số hộ nghèo 1.296 hộ có mức thu nhập từ 16 triệu đồng/người/năm trở xuống, chiếm tỷ lệ 1,26% so với tổng số hộ dân thường trú và tạm trú của toàn quận là 102.131 hộ. Và hiện nay, quận Tân Phú đang triển khai thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững giai đoạn 2016 2020. Tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chưa thật sự bền vững, số hộ đã thoát nghèo nhưng mức thu nhập nằm sát chuẩn nghèo còn lớn, tỷ lệ hộ tái nghèo hàng năm còn cao, để đạt được chuẩn nghèo đa chiều còn rất khó khăn; đời sống người nghèo nhìn chung vẫn còn khó khăn. Tình hình trên trước hết do điều kiện đất nước mới thoát ra khỏi các nước nghèo, vẫn còn nhiều khó khăn, nên mặc dù Nhà nước luôn dành nguồn lực lớn cho giảm nghèo, giảm nghèo bền vững nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu; bên cạnh đó một số Chương trình, chính sách giảm nghèo chưa đồng bộ, còn mang tính ngắn hạn, còn chồng chéo, chưa tạo sự gắn kết chặt chẽ và lồng ghép vào mục tiêu giảm nghèo bền vững; cơ chế quản lý chỉ đạo điều hành, tổ chức thực hiện, phân công phân cấp chưa hợp lý; công tác tuyên truyền để người dân nâng cao nhận thức còn nhiều hạn chế, một bộ phận người nghèo còn tâm lý ỷ lại, 2 trông chờ vào Nhà nước, vào cộng đồng, chưa tích cực chủ động vươn lên thoát nghèo vẫn còn phổ biến ở một số địa phương. Từ thực trạng trên, từ ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề giảm nghèo bền vững trong thực hiện mục tiêu phát triển bền vững của đất nước, của thành phố Hồ Chí Minh nói chung và của quận Tân Phú nói riêng, Tôi chọn đề tài “Thực hiện Chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn quận Tân Phú, thành phố Hồ Chí Minh” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cao học chuyên ngành Chính sách công. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Trong những năm qua, vấn đề giảm nghèo vẫn luôn thu hút sự quan tâm của nhiều học giả với nhiều bài viết trên các tạp chí, các báo, nhiều luận văn, đề tài khoa học và các công trình nghiên cứu dưới dạng tài liệu tham khảo như: Báo cáo “giảm nghèo ở Việt Nam - thành tựu và thách thức” do Nhóm nghiên cứu thuộc Viện Khoa học Xã hội Việt Nam (VASS) viết vào tháng 3 năm 2011. Báo cáo này đã tổng hợp tóm tắt các kết quả chính đúc kết từ các nghiên cứu khác nhau được thực hiện trong giai đoạn 2008 - 2010 theo nhiều chủ đề như động thái nghèo, nghèo ở nhóm đồng bào các dân tộc thiểu số, nghèo ở nông thôn, bất bình đẳng, an sinh xã hội, trên cơ sở phân tích động thái nghèo để giúp tiếp tục làm rõ sự đa dạng của nhóm người nghèo và sự khác biệt giữa nghèo ở trạng thái tĩnh và nghèo ở trạng thái động, điều cần phải được chú ý khi xây dựng các chính sách giảm nghèo. Báo cáo “Tổng quan các nghiên cứu về giảm nghèo ở Việt Nam” do Nhóm chuyên gia của Viện Nghiên cứu và Tư vấn phát triển (RCD) viết năm 2015. Báo cáo này được thực hiện nhằm mục tiêu hỗ trợ kỹ thuật cho hoạt động giám sát giảm nghèo tối cao của Quốc hội theo Nghị quyết số 47/2013/QH13 ngày 20/6/2013 của Quốc hội về Chương trình hoạt động giám sát của Quốc hội năm 2014 và Nghị quyết số 621/NQ-UBTVQH13 ngày 22/7/2013 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Mục tiêu tổng thể của báo cáo nhằm đánh giá tổng quan các kết quả chính của các nghiên cứu trong giai đoạn 2005 - 2013 về giảm nghèo ở Việt Nam. 3 Trong sách chuyên khảo “Chính sách xóa đói giảm nghèo - Thực trạng và giải pháp” của PGS.TS Lê Quốc Lý chủ biên, xuất bản năm 2012: đã nêu một số lý luận về xóa đói, giảm nghèo; những chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách của Nhà nước về xóa đói, giảm nghèo. Đây là cuốn sách bổ sung luận cứ cho công tác hoạch định chính sách xóa đói, giảm nghèo, bổ sung tư liệu cho công tác đào tạo, nghiên cứu về chính sách xóa đói, giảm nghèo ở Việt Nam. Bài viết “Chính sách giảm nghèo ở nước ta hiện nay: Thực trạng và định hướng hoàn thiện” của PGS.TS Nguyễn Ngọc Sơn Đại học Kinh tế Quốc dân: đã nêu quan niệm về nghèo, chính sách giảm nghèo; chính sách giảm nghèo ở Việt Nam; thực trạng, kết quả của chính sách giảm nghèo và định hướng chính sách giảm nghèo ở Việt Nam trong thời gian tới. Tập sách “23 năm chương xóa đói giảm nghèo ở Thành phố Hồ Chí Minh (1992-2015)” (Nxb.Tổng hợp T.P.Hồ Chí Minh, 2015) đã đánh giá tổng quát, có trọng tâm về các giai đoạn của Chương trình giảm nghèo ở Thành phố; sự tập trung chỉ đạo, lãnh đạo của Đảng, Nhà nước; những thành tựu mà Thành phố đạt được; cũng như đúc kết những kinh nghiệm quý báu đã tích lũy trong thực hiện nhiệm vụ xóa đói, giảm nghèo ở Thành phố Hồ Chí Minh. Đề tài luận văn thạc sĩ chuyên ngành kinh tế phát triển “Chính sách xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Kon Tum” của Nguyễn Minh Định (2011): Đề tài đã nghiên cứu cơ sở lý luận về chính sách xóa đói giảm nghèo; phân tích kết quả thực hiện và đánh giá các chính sách xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Kon Tum, tìm ra được những tồn tại và nguyên nhân của từng chính sách; đề ra được một số giải pháp để hoàn thiện chính sách xóa đói giảm nghèo của tỉnh Kon Tum đến năm 2015. Đề tài luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp xóa đói giảm nghèo trên địa bàn huyện Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam” của Đỗ Thị Dung, năm 2011: Đã nghiên cứu một số vấn đề lý luận về xóa đói giảm nghèo; thực trạng xóa đói giảm nghèo trên địa bàn huyện Nông Sơn, tỉnh Quảng Nam; nghiên cứu kết quả đạt được của từng chính sách, đánh giá những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân trong công tác xóa đói 4 giảm nghèo; đưa ra được phương hướng và giải pháp xóa đói giảm nghèo trên địa bàn huyện Nông Sơn. Đề tài luận văn thạc sĩ Chính sách công “Chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn tỉnh Quảng Ngãi” của Lê Thị Thanh Nhàn, năm 2014: Đã nghiên cứu một số vấn đề lý luận về xóa đói giảm nghèo; thực trạng giảm nghèo trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi; nghiên cứu kết quả đạt được của từng chính sách, đánh giá những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân trong công tác giảm nghèo; đưa ra được phương hướng và giải pháp giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi. Đề tài luận văn thạc sĩ Chính sách công “Chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” của Nguyễn Thành Nhân, năm 2015: Đã nghiên cứu một số vấn đề lý luận về xóa đói giảm nghèo; thực trạng giảm nghèo trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh; nghiên cứu kết quả đạt được của từng chính sách, đánh giá những tồn tại, hạn chế, nguyên nhân trong công tác giảm nghèo; đưa ra được phương hướng và giải pháp hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Nhìn chung, các công trình nêu trên tiếp cận dưới những góc độ khác nhau cả lý luận và thực tiễn về xoá đói, giảm nghèo và giảm nghèo bền vững. Thấy được sự cần thiết phải đẩy mạnh công tác giảm nghèo bền vững ở thành phố Hồ Chí Minh; ở quận Tân Phú trong giai đoạn hiện nay. Tôi đã lựa chọn hướng nghiên cứu đề tài về những vấn đề lý luận về chính sách giảm nghèo và chính sách giảm nghèo bền vững ở Việt Nam; thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn quận Tân Phú, kết quả thực hiện từng chính sách giảm nghèo qua 02 giai đoạn (từ năm 2009 đến năm 2015); đưa ra giải pháp hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích của luận văn Tác giả thực hiện nghiên cứu này là đề tài tốt nghiệp thạc sỹ ngành chính sách công. Nghiên cứu vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững và đánh giá thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại quận Tân Phú 5 thành phố Hồ Chí Minh. Trên cơ sở đó đề xuất giải pháp nhằm góp phần tăng cường chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn vận dụng lý luận chung về khoa học chính sách công, nghiên cứu hệ thống hóa những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở Việt Nam để có cơ sở khoa học phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh, kết quả thực hiện, hạn chế, bất cập và nguyên nhân của các hạn chế bất cập trong thực hiện chính sách giảm nghèo hiện nay tại quận Tân Phú. Trên cơ sở thực tiễn đó, luận văn đề xuất một số giải pháp tăng cường thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1 Đối tượng nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Tại địa bàn quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh Phạm vi thời gian: Luận văn tập trung nghiên cứu kết quả thực hiện chính sách giảm nghèo trong giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2015. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn vận dụng cách tiếp cận nghiên cứu chính sách qua tiếp cận đa ngành, liên ngành khoa học xã hội và phương pháp nghiên cứu chính sách công. Đó là cách tiếp cận quy phạm chính sách công về chu trình chính sách từ hoạch định đến xây dựng, thực hiện và đánh giá chính sách công có sự tham gia của các chủ thể chính sách. Lý thuyết chính sách công được soi sáng qua thực tiễn của chính sách công tại quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí Minh giúp hình thành lý luận về chính sách chuyên ngành giảm nghèo bền vững. 6 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu định tính và định lượng. - Phương pháp định tính: Phỏng vấn chuyên sâu một số cán bộ, công chức hoặc người dân về vấn đề giám sát thực hiện chính sách công và quan sát, phán đoán, phân tích các nội dung liên quan đến giám sát thực hiện chính sách. Đây chỉ là phương pháp mang tính tham khảo nhằm cung cấp thêm luận chứng cho các vấn đề được nghiên cứu. - Phương pháp định lượng: Luận văn không áp dụng phương pháp định lượng dưới hình thức lập bảng hỏi phỏng vấn trực tiếp, mà chủ yếu thông qua việc thống kê, thu thập dữ liệu để cung cấp các luận cứ để làm rõ vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp giả thuyết: Đó là đưa ra các giả thuyết về mô hình, mang tính dự đoán về mô hình và sự phát triển của vấn đề. - Phương pháp so sánh: Để đảm bảo tính toàn diện, biện chứng, Luận văn sẽ sử dụng phương pháp so sánh trong nghiên cứu, đó là so sánh về việc thực hiện, việc giám sát thực hiện chính sách tại Việt Nam giai đoạn hiện nay với những giai đoạn trước; nếu có thể sẽ so sánh với mô hình tại một số quốc gia trên thế giới. Dựa vào việc so sánh này Luận văn sẽ cung cấp cái nhìn toàn thể hơn để đánh giá xác đáng hơn về vấn đề giám sát thực hiện chính sách công ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. - Phương pháp phân tích thông tin: dựa vào việc nghiên cứu tìm hiểu các thông tin, Luận văn sẽ phân tích các thông tin thu thập được, bao gồm cả số liệu và các vấn đề mang tính lý luận để làm cơ sở cho việc làm rõ vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp tổng hợp, thu thập dữ liệu: + Dữ liệu thứ cấp: Các dữ liệu về vấn đề giám sát thực hiện chính sách công tại Việt Nam hiện nay. + Các văn bản: Đó là các văn bản quy phạm pháp luật là cơ sở pháp lý cho việc quy định chức năng, nhiệm vụ, vai trò của các chủ thể trong việc giám sát thực 7 hiện chính sách công; song song với nó là các tài liệu, công trình nghiên cứu, các lý thuyết về chính sách công hay các vấn đề có liên quan đến nội dung nghiên cứu. + Dữ liệu sơ cấp: Đó là qua việc thu thập dữ liệu thực tế, điều tra, quan sát và đánh giá dựa trên một số chính sách cụ thể đã được thực hiện tại Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Ý nghĩa của luận văn thể hiện ở chỗ thông qua nghiên cứu những vấn đề lý luận về chính sách giảm nghèo bền vững và thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở quận Tân Phú, tác giả luận văn rút ra được kết luận, các kiến nghị đề xuất có giá trị góp phần bổ sung hoàn thiện những vấn đề lý luận về chính sách giảm nghèo bền vững ở Việt Nam nói riêng. Từ kết quả nghiên cứu đề tài dựa trên những vận dụng của các lý thuyết về quy trình phân tích chính sách công, đánh giá chính sách công, đã cho thấy sự cần thiết trong quá trình nghiên cứu thực tiễn chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của chính sách giảm nghèo bền vững đang thực thi. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Từ kết quả nghiên cứu đề tài, trước hết là góp phần nâng cao nhận thức của các cấp lãnh đạo, các ban ngành đoàn thể chính trị - xã hội từ thành phố đến địa phương về lý luận giảm nghèo bền vững của nước ta. Đồng thời nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác giảm nghèo bền vững của quận Tân Phú nói riêng và của Thành phố Hồ Chí Minh nói chung. Đề tài nêu ra được những hạn chế, nguyên nhân và từ đó đưa ra những giải pháp phù hợp với thực tiễn ở quận Tân Phú, mang lại hiệu quả thiết thực, giúp người nghèo dễ tiếp cận các chính sách giảm nghèo bền vững và tham gia cùng với Nhà nước để đưa các chính sách giảm nghèo vào thực tiễn ngày càng đem lại hiệu quả, nhằm thực hiện đạt được mục tiêu giảm nghèo bền vững do cấp ủy Đảng, chính quyền đã đề ra, góp phần vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương và hoàn thành chỉ tiêu chung về giảm nghèo bền vững của thành phố. 8 7. Kết cấu của luận văn Luận văn được chia làm 3 chương, không kể phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo. Cụ thể: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở Việt Nam Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững từ thực tiễn quận Tân Phú Chương 3: Giải pháp tăng cường thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay. 9 CHƢƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH GIẢM NGHÈO BỀN VỮNG Ở VIỆT NAM 1.1. Khái niệm chính sách giảm nghèo bền vững Để hiểu được khái niệm chính sách giảm nghèo bền vững, khái niệm thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững, trước hết cần nghiên cứu các khái niệm: Chính sách công là gì? giảm nghèo là gì? giảm nghèo bền vững là gì? Hiện nay có nhiều các khái niệm về chính sách công trên thế giới vì các hình thái nhà nước, hệ thống chính trị khác nhau. Theo Peter Aucoin, 1971: “Chính sách công bao gồm các hoạt động thực tế do chính phủ tiến hành”. Theo William Jenkin, 1978: “Chính sách công là một tập hợp các quyết định có liên quan lẫn nhau của một nhà chính trị hay một nhóm các nhà chính trị gắn liền với việc lựa chọn các mục tiêu và các giải pháp để đạt các mục tiêu đó”. Theo Thomas R. Dye, 1984: “Chính sách công là cái mà Chính phủ lựa chọn làm hay không làm”. Quan niệm về chính sách công chính thức ở Việt Nam có thể hiểu như sau: “Chính sách công là tập hợp các quyết định chính trị có liên quan nhằm lựa chọn mục tiêu cụ thể và lựa chọn các giải pháp, các công cụ nhằm giải quyết các vấn đề của xã hội theo mục tiêu tổng thể đã xác định” (PGS.TS Đỗ Phú Hải (2014), Tạp chí lý luận chính trị số 1/2014). Khái niệm giảm nghèo và giảm nghèo bền vững Trên thế giới, khái niệm về nghèo được thể hiện qua rất nhiều quan niệm khác nhau, chúng ta có thể hiểu: “Nghèo là tình trạng một bộ phận dân cư không được hưởng và thỏa mãn các nhu cầu cơ bản của con người mà những nhu cầu này đã được xã hội thừa nhận tùy theo trình độ phát triển kinh tế - xã hội và phong tục tập quán của địa phương” (Hội nghị chống đói nghèo khu vực châu Á - Thái Bình Dương do ESCAP tổ chức tại Băng Cốc - Thái Lan tháng 9/1993). 10 Giảm nghèo là tổng thể các biện pháp chính sách của Nhà nước và xã hội hay của chính đối tượng thuộc diện nghèo đói, nhằm tạo điều kiện để cho họ có thể tăng thu nhập, thoát khỏi tình trạng thu nhập không đáp ứng được những nhu cầu tối thiểu trên cơ sở chuẩn nghèo được quy định theo từng địa phương, từng khu vực, quốc gia. Tại nước ta giảm nghèo là một chiến lược phát triển của Chính phủ Việt Nam nhằm giải quyết vấn đề đói nghèo và phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Giảm nghèo bền vững là một trọng tâm của Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nhằm cải thiện và từng bước nâng cao điều kiện sống của người nghèo, trước hết là ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện ở các vùng nghèo; thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư. Giảm nghèo bền vững là tạo điều kiện cho hộ nghèo bằng các chính sách cụ thể để họ có thu nhập và cuộc sống ổn định, lâu dài thoát nghèo và không tái nghèo. Từ khái niệm chính sách công chính thức ở Việt Nam và cách tiếp cận về nghèo, giảm nghèo như đã nêu trên, có thể hiểu khái niệm về chính sách giảm nghèo bền vững ở Việt Nam và khái niệm thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững như sau: “Chính sách giảm nghèo bền vững là tập hợp các quyết định có liên quan của Nhà nước nhằm lựa chọn mục tiêu, giải pháp, công cụ chính sách để giảm nghèo bền vững, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo, góp phần thu hẹp khoảng cách, chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư”. “Thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững là toàn bộ quá trình chuyển hóa ý chí của Nhà nước về chính sách giảm nghèo bền vững thành hiện thực đến với các đối tượng quản lý là các hộ nghèo nhằm đạt mục tiêu giảm nghèo bền vững, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo, góp phần thu hẹp khoảng cách, chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư”. 11 1.2. Nội dung chính sách giảm nghèo bền vững 1.2.1 Xác định vấn đề chính sách Vấn đề chính sách giảm nghèo bền vững được lý giải là giảm nghèo bền vững để đạt được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Làm cho dân giàu, nước mạnh nghĩa là làm cho đất nước không còn người nghèo. Xóa đói giảm nghèo trở thành “một chủ trương lớn, nhiệm vụ quan trọng của Đảng và Nhà nước nhằm cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người nghèo”, góp phần thu hẹp khoảng cách chênh lệch về mức sống giữa nông thôn và thành thị, giữa các vùng dân tộc và các nhóm dân cư, để người nghèo vươn lên thoát nghèo và trở thành người giàu, cũng là để thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế xã hội mà Đảng và Nhà nước đã đề ra. Do đó giảm nghèo, nhất là giảm nghèo bền vững là nhiệm vụ, là giải pháp quan trọng, cấp bách để hướng tới thực hiện mục tiêu chung “Dân giàu nước mạnh”. Giảm nghèo bền vững trở thành vấn đề chính sách vì ở nước ta thực hiện giảm nghèo bền vững phải gắn bó mật thiết với phát triển bền vững. Nếu không thực hiện được giảm nghèo bền vững khó có thể bảo đảm cho phát triển bền vững. Giải quyết tốt mối quan hệ giữa hai vấn đề này cũng là nhiệm vụ cấp bách đặt ra hiện nay. Bên cạnh đó, giảm nghèo bền vững trở thành vấn đề chính sách còn vì thời gian qua thực hiện chính sách giảm nghèo bền vững bên cạnh các kết quả, các thành tựu đạt được còn các hạn chế, bất cập như: kết quả thực hiện các chính sách giảm nghèo chưa thật bền vững, tỷ lệ hộ nghèo trong đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, vùng có điều kiện kinh tế đặc biệt khó khăn còn cao; khoảng cách giàu nghèo có xu hướng gia tăng, nguy cơ tái nghèo còn rất cao; vẫn còn tình trạng trông chờ, ỷ lại vào các chính sách hỗ trợ của Nhà nước; việc lồng ghép các chính sách chưa tốt, các chính sách còn chồng chéo cản trở, triệt tiêu nổ lực giảm nghèo; huy động và cân đối các nguồn lực, công tác quản lý điều hành thực hiện chính sách giảm nghèo còn hạn chế, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả thực hiện các chính sách. Các hạn chế bất cập trong chính sách giảm nghèo bền vững và trong tổ chức thực 12 hiện chính sách giảm nghèo bền vững cũng đặt ra vấn đề cần phải nghiên cứu hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay. Mặt khác, giảm nghèo bền vững còn là một trong các nhiệm vụ trọng tâm của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 - 2020 được ghi nhận trong Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI. Nếu không giải quyết, không thực hiện tốt vấn đề giảm nghèo bền vững khó có thể thực hiện thành công chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011- 2020. Ngoài ra giảm nghèo bền vững còn là cam kết của Nhà nước ta trong thực hiện các mục tiêu thiên niên kỷ của Liên Hợp Quốc. Nghèo đói nguồn gốc là các vấn đề xã hội. Nghèo đói làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội. Khi vấn đề nghèo đói trở thành vấn đề trầm trọng, nó trở thành vấn đề chính trị, Nhà nước với chức năng xã hội và chức năng quản trị quốc gia, Nhà nước buộc phải đưa vấn đề xóa đói giảm nghèo, giảm nghèo bền vững vào nghị trình chính sách để giải quyết triệt để vấn đề đói nghèo. Những chính sách xóa đói giảm nghèo chưa đạt được các mục tiêu mong muốn, giảm nghèo không bền vững và nguy cơ tái nghèo rất cao. Do đó Nhà nước buộc phải điều chỉnh, bổ sung hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững. Và việc điều hành, bổ sung hoàn thiện chính sách giảm nghèo bền vững là vấn đề bức xúc, là nhiệm vụ quan trọng, cấp bách đặt ra hiện nay. Ngoài ra, giảm nghèo bền vững là vấn đề có quy mô rộng lớn và phức tạp không thể giải quyết một sớm một chiều và chỉ có thể giải quyết thành công bằng chính sách của Nhà nước với các giải pháp, công cụ hữu hiệu và các nguồn lực, vật lực to lớn và đủ mạnh. Như vậy, vấn đề chính sách giảm nghèo bền vững còn xuất phát từ các yêu cầu nhiệm vụ thực hiện chức năng xã hội, chức năng quản lý của Nhà nước. Từ các nguyên nhân và phân tích như trên cho thấy vấn đề giảm nghèo bền vững ở nước ta hiện nay là vấn đề quan trọng, bức xúc và cấp bách đặt ra cần phải giải quyết bằng chính sách của Nhà nước. Chỉ có Nhà nước thông qua chính sách của mình mới giải quyết thành công vấn đề giảm nghèo bền vững. Và việc nghiên cứu chính sách giảm nghèo bền vững là nhiệm vụ có tính chất tất yếu, khách quan cần thiết hiện nay. 13 1.2.2 Mục tiêu chính sách Mục tiêu tổng quát của chính sách giảm nghèo bền vững là nhằm cải thiện và từng bước nâng cao điều kiện sống của người nghèo một cách bền vững, trước hết là ở khu vực miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số; tạo sự chuyển biến mạnh mẽ, toàn diện ở các vùng nghèo; thu hẹp khoảng cách chênh lệch giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng, các dân tộc và các nhóm dân cư, tạo điều kiện cho người nghèo vươn lên thoát nghèo. Các chính sách giảm nghèo bền vững đều hướng tới mục tiêu là tăng thu nhập cho người nghèo; nâng cao phúc lợi, đảm bảo an sinh xã hội cho người nghèo; tăng cường các khả năng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản cho người nghèo một cách bền vững, không có hộ tái nghèo. Mục tiêu cụ thể theo Nghị quyết số 80/NQ-CP ngày 19 tháng 5 năm 2011 của Chính phủ về định hướng giảm nghèo bền vững thời kỳ từ năm 2011 đến năm 2020: Thu nhập bình quân đầu người của các hộ nghèo tăng lên 3,5 lần; tỷ lệ hộ nghèo cả nước giảm 2%/năm, riêng các huyện, xã nghèo giảm 4%/năm theo chuẩn nghèo từng giai đoạn; Điều kiện sống của người nghèo được cải thiện rõ rệt, trước hết là về y tế, giáo dục, văn hóa, nước sinh hoạt, nhà ở; người nghèo tiếp cận ngày càng thuận lợi hơn các dịch vụ xã hội cơ bản; Cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội ở các huyện nghèo; xã nghèo, thôn, bản đặc biệt khó khăn được tập trung đầu tư đồng bộ theo tiêu chí nông thôn mới, trước hết là hạ tầng thiết yếu như: giao thông, điện, nước sinh hoạt. 1.2.3 Giải pháp và công cụ chính sách Trong hoạch định, xây dựng chính sách công nói chung, chính sách giảm nghèo bền vững nói riêng ngoài việc xác định đúng vấn đề chính sách, xác định chính xác mục tiêu của chính sách cần phải đặc biệt chú ý đến lựa chọn, xác định đúng và hợp lý các giải pháp công cụ chính sách. Việc lựa chọn giải pháp, công cụ chính sách giảm nghèo bền vững để can thiệp và tác động vào các đối tượng của chính sách tùy thuộc vào đặc điểm, năng lực, khả năng của Chính phủ, của các bộ 14