Tài liệu Thử nghiệm nuôi tôm he chân trắng (liptopenaeus vannamei) trong nước ngọt tại hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ðÀO TẠO TRƯỜNG ðẠI HỌC NÔNG NGHIỆP HÀ NỘI --------------------------------- VŨ QUANG THỬ NGHIỆM NUÔI TÔM HE CHÂN TRẮNG (Liptopenaeus vannamei) TRONG NƯỚC NGỌT TẠI HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ NÔNG NGHIỆP Chuyên ngành: Nuôi trồng thủy sản Mã số : 60.62.70 Người hướng dẫn: TS. Bùi Quang Tề HÀ NỘI - 2010 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 1 LỜI CAM ðOAN Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn ñảm bảo ñộ tin cậy, chính xác và trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa từng ñược ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày 31 tháng 10 năm 2010 Tác giả Vũ Quang Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ i LỜI CẢM ƠN ðể hoàn thành luận văn Thạc sĩ, tôi xin chân thành cảm ơn ñến: Phòng ðào tạo Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thuỷ sản I, Ban giám hiệu và Khoa sau ðại học Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội ñã luôn tạo ñiều kiện ñể tôi hoàn thành tốt khoá học này. Các thầy cô giáo ñã tận tình truyền ñạt những kiến thức quý giá ñể tôi có ñược kiến thức như ngày hôm nay. Tập thể anh em nhân viên của Trại VAC Yên Thường ñã giúp ñỡ và hỗ trợ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu ðặc biệt, tôi xin chân thành cám ơn ñến Tiến sĩ Bùi Quang Tề, người thầy tận tâm hướng dẫn ñể tôi hoàn thành tốt ñề tài này. Cuối cùng tôi xin cám ơn gia ñình ñã luôn ñộng viên và tạo mọi ñiều kiện tốt nhất ñể cho tôi hoàn thành ñề tài. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 31 tháng 10 năm 2010 Tác giả Vũ Quang Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ðOAN ..................................................................................................i LỜI CẢM ƠN.......................................................................................................ii MỤC LỤC.........................................................................................................…iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................vi DANH SÁCH BẢNG......................................................................................... vii DANH SÁCH HÌNH..........................................................................................viii PHẦN I. MỞ ðẦU.............................................................................................. 1 PHẦN II TỔNG QUAN ......................................................................................3 2.1. ðặc ñiểm sinh học của tôm he chân trắng ...................................................3 2.1.1. Vị trí phân loại.............................................................................................3 2.1.2. Phân bố........................................................................................................3 2.1.3. Hình thái cấu tạo..........................................................................................3 2.1.4 . Môi trường sống và khả năng thích nghi .....................................................4 2.1.5. Dinh dưỡng và thức ăn.................................................................................5 2.1.6. Sinh trưởng của tôm he chân trắng...............................................................6 2.1.7. Sinh sản của tôm he chân trắng ....................................................................6 21.8. Bệnh của tôm he chân trắng ..........................................................................7 2.2. Tình hình nuôi tôm he chân trắng trong nước ngọt....................................8 2.2.1. Nuôi tôm he chân trên thế giới .....................................................................8 2.2.2. Tình hình nghiên cứu tôm he chân trắng ở Việt Nam ..................................14 2.3. Một số yếu tố môi trường liên quan ñến sinh trưởng của tôm he chân trắng trong nước ngọt ..................................................................................................17 2.3.1. Nhiệt ñộ .....................................................................................................17 2.3.2. ðộ mặn ......................................................................................................18 2.3.3. ðộ trong .....................................................................................................18 2.34. Oxy hòa tan (DO) .......................................................................................19 2.3.5. PH ..........................................................................................................19 2.3.6. Amonia (NH3) ............................................................................................20 2.3.7. Nitrit (NO2)................................................................................................21 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ iii 2.3.8. ðộ kiềm......................................................................................................22 2.3.9. Sunfua hydro (H2S).....................................................................................22 2.3.10. Photphat (PO43-)........................................................................................22 2.3.11. COD .........................................................................................................23 PHẦN III. VẬT LIỆUVÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..........................24 3.1. ðối tượng ñịa ñiểm và thời gian nghiên cứu...............................................24 3.1.1. ðối tượng ...................................................................................................24 3.1.2. ðịa ñiểm .....................................................................................................24 3.1.3. Thời gian ....................................................................................................24 3.2. Vật liệu nghiên cứu ......................................................................................24 3.2.1. Ao thí nghiệm ............................................................................................ ..24 3.2.2. Dụng cụ thí nghiệm ....................................................................................24 3.3. Bố trí thí nghiệm .........................................................................................25 3.3.1. Số lượng và mật ñộ thả ...............................................................................25 3.3.2. Cải tạo ao nuôi............................................................................................25 3.3.3. Con giống ...................................................................................................26 3.3.4. Thuần hoá Postlarvae..................................................................................26 3.3.5. Ương tôm giống..........................................................................................26 3.3.6. Thức ăn cho tôm .........................................................................................27 3.3.7. Phương pháp và số lượng cho ăn ................................................................27 3.3.8. Quản lý môi trường ao nuôi ........................................................................29 3.3.9. Thu hoạch...................................................................................................30 3.4. Thu thập và phân tích mẫu .........................................................................31 3.5. Theo dõi tỷ lệ sống và tốc ñộ tăng trưởng của tôm ....................................32 3.5.1. Tỷ lệ sống ..................................................................................................32 3.5.2. Theo dõi tốc ñộ sinh trưởng ......................................................................32 3.6. Xử lý số liệu.................................................................................................32 PHẦN IV. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU...............................................................33 4.1. Các thông số môi trường trong ao nuôi tôm he chân trắng ..................... 33 4.1.1. Nhiệt ñộ .....................................................................................................33 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ iv 4.1.2. PH ..........................................................................................................35 4.1.3. Oxy hòa tan - DO.......................................................................................36 4.1.4. ðộ mặn ......................................................................................................37 4.1.5. ðộ trong .....................................................................................................38 4.1.6. ðộ kiềm......................................................................................................38 4.1.7. NH3 ..........................................................................................................39 4.1.8. Nitrite- NO2 ................................................................................................39 4.1.9. Phốt phát - PO43- .........................................................................................40 4.1.10. H2S ..........................................................................................................41 4.1.11. COD .........................................................................................................41 4.2. Sinh trưởng và tỷ lệ sống.............................................................................42 4.2.1. Sinh trưởng .................................................................................................42 4.2.2. Tốc ñộ sinh trưởng......................................................................................43 4.2.2. Tỷ lệ sống ...................................................................................................48 4.3 Kết quả thu hoạch.........................................................................................49 4.4. Thảo luận .....................................................................................................51 PHẦN V. KẾT LUẬN ðỀ XUẤT ......................................................................56 5.1. Kết luận........................................................................................................56 5.2. ðề xuất .........................................................................................................56 TÀI LIỆU THAM KHẢO..................................................................................57 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ v DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt COD Chemical oxygen demand Nhu cầu oxy hóa học DO Dissolved Oxygen Oxy hòa tan H2S Hydrogen Sulfide Sunfua hydro NH3 Unionized ammonia Khí amoniắc NH4+ Ammonium ions Ion amoni NO2 Nitrite Nitrit NO3 Nitrate Nitrat PO43- Ion phosphate Ion photphat LC50 LC50 Nồng ñộ gây chết 50% Trong nước amonia ñược phân chia Ammonia Amoni làm 2 nhóm: nhóm NH3 (khí hoà tan) và nhóm NH4+ (ion hoá). ppm PL Part of million Postlarvae mg/l hoặc mg/kg Hậu ấu trùng tôm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ vi DANH SÁCH BẢNG Bảng 3.1: Thời gian và mật ñộ thả tôm giống trong ao nuôi thí nghiệm ................25 Bảng 3.2: Phương pháp thu, bảo quản và phân tích mẫu .......................................31 Bảng 4.1: Biến ñộng một số yếu tố môi trường trong ao nuôi tôm he chân trắng tại Hà Nội, năm 2010................................................................................33 Bảng 4.2: Chiều dài (L) và theo khối lượng (W) của tôm ở ao B2, C1, C2 nuôi tại Hà Nội, năm 2010 qua các ñợt kiểm tra ...............................................43 Bảng 4.3: Tốc ñộ sinh trưởng hàng ngày (DGRL) trung bình và mức tăng chiều dài tương ñối (LG%) của tôm ở ao B2, C1, C2 nuôi tại Hà Nội.................45 Bảng 4.4: Tốc ñộ sinh trưởng hàng ngày (DGRW) trung bình và mức tăng khối lượng tương ñối (WG%) của tôm ở ao B2, C1, C2 nuôi tại Hà Nội, năm 2010 ...................................................................................................47 Bảng 4.5: Kết quả ương tôm giống và thả ra các ao nuôi thương phẩm ............... 48 Bảng 4.6: Kết quả của nuôi thử nghiệm tôm he chân trắng tại Trại VAC- Yên Thường, năm 2010.............................................................................. 50 Bảng 4.7: Một số thông số nuôi tôm chân trắng ở Yên Thường- Hà Nội và Hải Phòng, năm 2010 .................................................................................53 Bảng 4.8: Một số thông số nuôi tôm he chân trắng ở các ñịa ñiểm khác nhau .......54 Bảng 4.9. So sánh với ñối tượng khác nuôi trong nước ngọt .................................55 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ vii DANH SÁCH HÌNH Hình 2.1: Hình thái ngoài của tôm he chân trắng .................................................…3 Hình 4.1: ðồ thị biến ñộng nhiệt ñộ buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi B2.........................................................................................................34 Hình 4.2: ðồ thị biến ñộng nhiệt ñộ buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C1 ....................................................................34 Hình 4.3: ðồ thị biến ñộng nhiệt ñộ buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C2 ............................................................................34 Hình 4.4: ðồ thị biến ñộng pH buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi B2 .............................................................................................................35 Hình 4.5: ðồ thị biến ñộng pH buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C1 ...................................................................................35 Hình 4.6: ðồ thị biến ñộng pH buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C2 ...................................................................................36 Hình 4.7: ðồ thị biến ñộng DO buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi B2 .............................................................................................................36 Hình 4.8: ðồ thị biến ñộng DO buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C1 ..................................................................................37 Hình 4.9: ðồ thị biến ñộng oxy buổi sáng và buổi chiều theo ngày trong ao nuôi tôm thương phẩm C2 ............................................................................37 Hình 4.10: ðồ thị biến ñộng ñộ trong theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ......38 Hình 4.11: ðồ thị biến ñộng kiềm theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ...........38 Hình 4.12: ðồ thị biến ñộng NH3 theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ...........39 Hình 4.13: ðồ thị biến ñộng NO2 theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ............40 Hình 4.14: ðồ thị biến ñộng PO43- theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2...........40 Hình 4.15: ðồ thị biến ñộng H2S theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ............41 Hình 4.16: ðồ thị biến ñộng COD theo tuần trong ao nuôi tôm B2, C1, C2 ...........42 Hình 4.17: ðồ thị sinh trưởng theo chiều dài- L(cm/con) và theo khối lượng W (g/con) của tôm he chân trắng ở ao B2, C1, C2................................... 42 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ viii Hình 4.18: ðồ thị tốc ñộ sinh trưởng (DGRL) trung bình theo ngày của tôm he chân trắng nuôi trong ao B2, C1, C2. ........................................................... 44 Hình 4.19: ðồ thị mức tăng chiều dài tương ñối (L%) của tôm he chân trắng ở ao B2, C1, C2............................................................................................44 Hình 4.20: ðồ thị tốc ñộ sinh trưởng (DGRW) trung bình theo ngày của tôm he chân trắng nuôi trong ao B2, C1, C2 .............................................................46 Hình 4.21: ðồ thị mức tăng khối lượng tương ñối (W%) của tôm he chân trắng ở ao B2, C1, C2. ..........................................................................................46 Hình 4.22: Biểu ñồ tỷ lệ sống trong các ao B2, C1, C2 nuôi tôm thương phẩm......49 Hình 4.23: Biểu ñồ năng suất (tấn/ha) trong các ao B2, C1, C2 nuôi tôm thương phẩm.....................................................................................................49 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ ix PHẦN I. MỞ ðẦU Tôm he chân trắng (Liptopenaeus vannamei) có sức sống khỏe thích nghi với biên ñộ muối rộng (0‰ - 40‰), dãy biến nhiệt của tôm he chân trắng cũng khá rộng và phản ứng rất linh hoạt khi có các tác ñộng cơ học cũng như thích ứng rất tốt với sự thay ñổi ñột ngột của môi trường sống nên có thể nuôi ñược cả trong nước ngọt, nước lợ và nước mặn. Nghề nuôi tôm he chân trắng thương mại trong nội ñịa ñược thực hiện ñầu tiên tại Texas bởi Smith và Lawrence (1990) khi sử dụng nước giếng khoan có ñộ mặn thấp ñể nuôi tôm. Vào ñầu những năm 1990 nuôi tôm biển trong nội ñịa cũng khá thành công tại Thái Lan bằng giải pháp hòa muối vào nước ngọt (Limsuwan et al. 2002), sau thành công của Thái Lan các quốc gia như Trung Quốc, Hoa Kỳ, Ecuador và một số quốc gia khác ñã phát triển hình thức nuôi này, ñiều ñó chỉ ra rằng nghề nuôi tôm biển trong nội ñịa ñã ñược phát triển trên toàn thế giới (Boyd & Thunjai, 2003) [11]. Theo thống kê của hai loài tôm biển nuôi chính của thế giới là L. vannamei và P. monodon tại Trung Quốc, Thái Lan, Ecuador và Hoa Kỳ, số trang trại nuôi có ñộ mặn <5‰ chiếm 68% (Boyd and Thunjai, 2003) [23]; Tại Thái Lan, tôm he chân trắng nuôi trong ñộ mặn thấp chiếm 30% sản lượng quốc gia (Boy et al, 2002) [21]; Tại Trung Quốc sản lượng tôm he chân trắng nuôi trong nước ngọt ñạt khoảng 510.070 tấn vào năm 2006 chiếm hơn một nửa sản lượng tôm nuôi nội ñịa [18]. Với mục ñích ña dạng hóa ñối tượng nuôi, góp phần tạo công ăn việc làm, xóa ñói giảm nghèo, nâng cao hiệu quả kinh tế trên một ñơn vị diện tích canh tác, Việt Nam ñã cho phép nhập tôm he chân trắng ñể nuôi khảo nghiệm từ năm 2001. Các nghiên cứu về nuôi tôm he chân trắng trong nước ngọt cũng ñã ñược tiến hành như ñề tài “Nghiên cứu áp dụng quy trình sản xuất giống và cơ sở khoa học phục vụ quy hoạch vùng nuôi tôm he chân trắng ở Việt Nam” [7] của Viện nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III (2003 - 2004) ñược triển khai tại Lâm ðồng; ñề tài “Thử nghiệm nuôi thâm canh tôm he chân trắng trên vùng ngọt hóa Gò Công Tây, tỉnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 1 Tiền Giang ở quy mô nông hộ” của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II (2003) [5], Sở Khoa học công nghệ Hải Dương (2002) [4]... Các kết quả thử nghiệm ở các thuỷ vực nước ngọt ñã nhận ñịnh, tôm he chân trắng có thể nuôi ở nước ngọt và mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với một số ñối tượng nước ngọt khác, ñặc biệt với cùng một diện tích, mật ñộ nuôi cao thì cho hiệu quả kinh tế cao hơn. Tuy nhiên, ñến nay những nghiên cứu về tôm he chân trắng nuôi trong nước ngọt còn rất ít. Việc nuôi thử nghiệm nhằm ñánh giá khả năng thích nghi của tôm he chân trắng nuôi trong nước ngọt qua ñó thu thập số liệu làm cơ sở khoa học ñể so sánh và ñánh giá một cách toàn diện về khả năng sinh trưởng, cảm nhiễm bệnh, hiệu quả kỹ thuật, kinh tế và xã hội khi nuôi tôm he chân trắng ở từng vùng sinh thái nước ngọt là rất cần thiết. Từ ñó ñưa ra ñược quy trình nuôi phù hợp với ñiều kiện tự nhiên, cơ sở vật chất, trình ñộ kỹ thuật ở từng vùng. Với lý do trên, chúng tôi ñã tiến hành thực hiện ñề tài: ” Thử nghiệm nuôi tôm he chân trắng (Liptopenaeus vannamei) trong nước ngọt tại Hà Nội” Mục ñích - Nghiên cứu, ñánh giá sự biến ñộng một số yếu tố môi trường ñến sinh trưởng và tỷ lệ sống của tôm he chân trắng nuôi trong môi trường nước ngọt. - ðưa ra những khuyến cáo ñể kiểm soát một số yếu tố ñó phù hợp với sự sinh trưởng và phát triển của tôm he chân trắng nuôi trong môi trường nước ngọt. Nội dung: ðể ñạt ñược mục ñích trên chúng tôi thực hiện những nội dung sau: + Theo dõi biến ñộng của một số yếu tố môi trường: t0 , pH, DO , ñộ mặn (S‰), ðộ trong, ðộ kiềm, NH3, NO2, PO43- , H2S, COD trong ao nuôi tôm he chân trắng. + ðánh giá tỷ lệ sống và sinh trưởng của tôm he chân trắng nuôi trong nước ngọt. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 2 PHẦN II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. ðặc ñiểm sinh học của tôm he chân trắng (Litopenaeus vannamei ) 2.1.1. Vị trí phân loại Tôm he chân trắng (Tên tiếng Anh: White Leg shrimp ) ñược ñịnh loại là: Ngành: Arthropoda Lớp: Crustacea Bộ: Decapoda Họ chung: Penaeidea Họ: Penaeus Fabricius Giống: Liptopenaeus Loài: Liptopenaeus vannamei Hình 2.1. Hình thái ngoài của tôm he chân trắng 2.1.2. Phân bố Tôm he chân trắng (Liptopenaeus vannamei) có nguồn gốc từ vùng biển xích ñạo Ðông Thái Bình Dương (biển phía Tây Mỹ La tinh). Hiện nay ñược nuôi ở rất nhiều nước trên thế giới như: Châu Mỹ La Tinh, Hawaii, ðài Loan, Trung Quốc, Việt Nam... [8] 2.1.3. Hình thái cấu tạo Chủy của tôm he chân trắng thường có 7 răng ở rìa trên và từ 2 – 4 răng cưa (ñôi khi có 5 - 6) ở phía bụng, dài vượt cuống râu (ở con non) ñôi khi dài tới ñốt râu II. Giáp ñầu ngực có những gai gân và gai râu rất rõ, không có gai mắt và gai ñuôi, không có rãnh sau mắt, ñường gờ sau chủy khá dài và có khi dài ñến mép sau giáp Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 3 ñầu ngực. Gờ bên chủy ngắn, kéo dài ñến gai thượng vị. Có sáu ñốt bụng, ở ñốt mang trứng rãnh bụng rất hẹp hoặc không có. Telson (gai ñuôi) không phân nhánh. Hàm dưới thứ nhất có xúc biện thon dài, thường có 3 – 4 hàng, phần cuối có hình roi. Gai gốc (basial) và gai ischial nằm ở ñốt chân ngực thứ nhất (Tarfante & Kensley, 1997). Vỏ tôm có màu trắng ñục, nên ñược gọi là “tôm trắng”. Bình thường tôm có màu xanh lam, các ñốm sắc tố xanh tập trung dày ñặc gần mép của telson và uropod (chân ñuôi) (Eldred & Hutton, 1960) [1]. 2.1.4. Môi trường sống và khả năng thích nghi Ở vùng biển tự nhiên, tôm he chân trắng thích nghi sống nơi ñáy bùn, từ vùng nước ven bờ ñến ñộ sâu khoảng 72 m (Dore & Frimodt, 1987) [2]. Tôm trưởng thành, giao phối và ñẻ trứng trong nước ở ñộ mặn từ 28 ñến 35 ppt (Peter Van Wyk & John Scarpa Peter, 1999) [1]. Hầu hết các giai ñoạn phát triển trong vòng ñời của nó ở cửa sông nơi ñộ mặn dao ñộng rất nhiều. Postlarvae (PL) dùng cho nuôi trồng thủy sản có thể thích nghi với ñộ mặn thấp, nhưng cần phải ñược thuần hóa cẩn thận và tiến hành dần dần. Tuổi của PL cũng là một yếu tố quan trọng, khi PL khoảng 15 ngày tuổi, chúng có thể thích nghi với ñộ mặn thấp hơn 4‰ với tỷ lệ tử vong thấp (McGraw et al. 2002 Davis et al. 2004) [10]. Tôm he chân trắng là loài rộng muối 0,5- 45‰, thích nghi tốt tại ñộ mặn 734‰, nhưng ñặc biệt phát triển tốt ở ñộ mặn thấp khoảng 10-15‰, tại ñó nồng ñộ môi trường và máu ñược cân bằng (Wyban and Sweeny, 1991). Khả năng này làm cho nó là một ứng viên tốt cho nuôi tại các trang trại nội ñịa ñã trở thành phổ biến ở châu Á và châu Mỹ Latinh trong những năm qua. Ví dụ, ở Trung Quốc tôm he chân trắng ñược nuôi trong nội ñịa với tỷ lệ cao hơn so với bất cứ loài tôm bản ñịa nào khác. Xu hướng này sẽ còn phát triển do những lo ngại về bảo vệ vùng ven biển bao gồm cả an toàn sinh học, chi phí ñất ñai và mâu thuẫn lợi ích giữa những người dùng chung nguồn tài nguyên tại các khu vực ven biển [14]. Tôm he chân trắng có dẫy biến nhiệt khá rộng, nhưng tôm phát triển tốt nhất trong khoảng 23-30ºC, nhiệt ñộ tối ưu cho sự tăng trưởng ñối với tôm cỡ 1 g là 30ºC, ñối với tôm cỡ 12-18 g là 27ºC. Tôm cũng chịu ñựng ñược nhiệt ñộ xuống tới Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 4 15ºC và lên tới 33ºC, nhưng tốc ñộ tăng trưởng giảm (Wyban and Sweeny, 1991). Tuy nhiên, kinh nghiệm gần ñây ở Thái Lan, Ecuador và các nơi khác ñã cho thấy khi nhiệt ñộ nước giảm xuống dưới 30ºC làm gia tăng các vấn ñề với các bệnh do virus như bệnh ñốm trắng (WSSV) và Taura (TSV), nó không chỉ xảy ra với tôm sú mà còn với tôm he chân trắng [14]. Tôm he chân trắng lột xác vào ban ñêm, thời gian giữa 2 lần lột xác khoảng 1 – 3 tuần, tôm nhỏ (< 3g) trung bình 1 tuần lột xác 1 lần, thời gian giữa 2 lần lột xác tăng dần theo tuổi tôm, ñến giai ñoạn tôm lớn (15 – 20g), trung bình 2,5 tuần tôm lột xác 1 lần [14]. Nhiều nghiên cứu cho thấy, tôm he chân trắng có thể nuôi thành công ở các trại nuôi tôm nước chảy và ao nuôi nước ngọt, nếu nguồn nước dùng ñể nuôi tôm ñược cung cấp ñầy ñủ các khoáng chất (Scarpa & Vaughan, 1998; Scarpa & CTV, 1999). Trong số các loại khoáng chất thì Ca2+, K+ và Mg2+ có vai trò quan trọng nhất cho sự sống của tôm (Davis, Samocha & Boyd, 2004). Cũng theo Davis, Samocha & Boyd, nước phù hợp cho nuôi tôm nước ngọt là có ñộ mặn > 0,5‰, hàm lượng Na, Cl và K là tương ñương như hàm lượng của chúng có trong nước biển pha loãng ñến ñộ mặn tương tự và ñộ kiềm là > 75 mg/l. Ao nuôi có ñộ kiềm < 75 mg/l có thể bổ sung ñá vôi nông nghiệp với tỷ lệ 1.000 – 2.000 kg/ha ñể gia tăng ion bicarbonate (HCO32-) và chất kiềm. Nếu nước có hàm lượng K+ và Mg2+ ở mức thấp cần bổ sung chúng qua việc sử dụng muối khoáng từ các hợp chất như: CaSO4.2H2O; KCl; K2SO4.2MgSO4; K2SO4; MgSO4.7H2O và NaCl. Một vấn ñề khác thường gặp khi nuôi tôm ở nước ngọt là lượng khí H2S, CO2 và sắt, các chất này sẽ gây nguy hiểm cho tôm nếu vượt quá ngưỡng cho phép. Trong thực tế, có thể làm giảm bớt lượng khí hoặc sắt bằng cách giải quyết chất lắng hoặc tăng cường sục khí …[13] 2.1.5. Dinh dưỡng và thức ăn Thức ăn cho tôm he chân trắng yêu cầu hàm lượng protein là 20-35%, thấp hơn so với tôm sú 36-42% protein, nó có nhiều khả năng sử dụng năng suất tự nhiên của ao nuôi tôm, ngay cả trong ñiều kiện nuôi thâm canh (Wyban and Sweeny, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 5 1991). Tại Thái Lan hiện nay thức ăn sản xuất cho tôm he chân trắng chứa protein 35% giảm 10-15% chi phí so với thức ăn cho tôm tôm sú chứa 40-42% protein. Ngoài ra, hệ số chuyển hóa thức ăn (FCR) của tôm he chân trắng rất cao là 1,2, so với tôm sú là 1,6 (Dato Mohamed Shariff, fer. com.) [14]. 2.1.6. Sinh trưởng của tôm he chân trắng Tôm he chân trắng có tốc ñộ sinh trưởng nhanh, chu kỳ nuôi ngắn. Trong ñiều kiện tự nhiên, ở nhiệt ñộ nước 30 – 32oC, ñộ mặn 20 – 40‰ từ tôm bột ñến thu hoạch khoảng 180 ngày, khối lượng trung bình 40g. Kích thước tối ña toàn thân là 230mm (Eldred & Holthuis, 1980; Dore & Frimodt, 1987) [1]. Tôm he chân trắng phát triển nhanh như tôm sú, lên ñến 3g/tuần cho ñến khi trong lượng là 20g, là kích thước tối ña của tôm chân he trắng thương phẩm trong ñiều kiện nuôi thâm canh là 150 con/m2. Sau khi ñạt cỡ 20 g tôm bắt ñầu lớn chậm lại, khoảng 1g/tuần. Tôm cái thường lớn nhanh hơn tôm ñực (Wyban and Sweeny, 1991) [15]. Một ñiều chưa giải thích ñược là tôm he chân trắng nuôi trong nước ao lớn mau (50%) hơn là nuôi trong nước giếng ñã ñược khử trùng, có lẽ nhờ ảnh hưởng của cộng ñồng vi sinh vật trong nước ao theo kết quả khảo cứu của Viện hải dương học Hawaii [9]. 2.1.7. Sinh sản của tôm he chân trắng Tôm he chân trắng thành thục sớm hơn so với tôm sú. Tôm cái khối lượng 30 – 45 g có thể tham gia sinh sản. Con cái ñẻ nhiều nhất khoảng 10 lần/năm. Sức sinh sản thực tế khoảng 10 - 25 vạn trứng/tôm mẹ tùy thuộc vào cỡ tôm mẹ. Trứng có ñường kính trung bình 0,22 mm. Ngoài tự nhiên, tôm giao vĩ, ñẻ trứng ở những vùng biển có ñộ sâu 70 m, nhiệt ñộ 26 - 280C, ñộ mặn khá cao 35‰. Sau khi ñẻ 14 – 16 giờ, trứng nở ra ấu trùng nauplius. Ấu trùng trải qua nhiều giai ñoạn biến thái (nauplius 6 giaiñoạn, zoae 3 giai ñoạn, mysis 3 giai ñoạn, postlarvae 3 giai ñoạn) vẫn ở quanh khu vực biển sâu này. Tới giai ñoạn PL, chúng bơi vào gần bờ và sinh sống ở ñáy những vùng cửa sông cạn, có ñộ mặn thấp, nhiệt ñộ cao, thức ăn nhiều…, chiều dài PL khoảng 0,88 – 3 mm. Sau vài tháng, tôm con trưởng thành bơi ngược ra biển và tiến hành giao vĩ, sinh sản [8]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 6 Cuối thập kỷ 70, các nhà khoa học Mỹ ñã nghiên cứu hoàn chỉnh các khâu công nghệ từ nuôi vỗ tôm bố mẹ ñến nuôi cao sản tôm he chân trắng. Tại Viện Hàn lâm khoa học Trung Quốc, tháng 8/1992 ñã nghiên cứu thành công kỹ thuật sản xuất giống và bắt ñầu sản xuất giống có tính chất ñại trà từ năm 1994. Trong sinh sản nhân tạo, tôm cho ñẻ nên chọn những con nặng ít nhất 40 g. Những tôm ñực mà nơi bộ phận mang tinh trùng bị xám ñen thì không nên chọn. Palacios & CTV cho biết tỷ lệ sống và chất lượng ấu trùng của tôm mẹ sau cắt mắt 15 ngày cao hơn ñáng kể so với tự nhiên và chỉ tiêu này giảm dần so với ñàn tôm mẹ sau cắt mắt 45 và 75 ngày. Ngoài việc cắt một bên mắt ñể kích thích sự thành thục của buồng trứng và khả năng ñẻ như các loài tôm khác, Vaca & CTV còn dùng kích dục tố serotonin (5-hydroxytrytamine) ở nồng ñộ 15 và 50 µg/g trọng lượng cơ thể ñể kích thích tôm ñẻ ñến lần thứ hai, tuy nhiên sự thành thục và tỷ lệ ñẻ thấp hơn nhiều so với tôm cắt mắt [8]. Theo Palacios & CTV, số lần bắt cặp, số lần ñẻ và số lượng nauplius của tôm mẹ ñánh bắt ngoài tự nhiên nhiều hơn của tôm mẹ nuôi thành thục nhân tạo, tuy nhiên tỷ lệ thụ tinh và tỷ lệ nở của trứng ở tôm mẹ ñánh bắt ngoài tự nhiên thấp hơn. ðiều này chứng tỏ có thể sử dụng tôm mẹ cho sinh sản nhiều lần nhằm cải thiện năng suất nauplius trong một thời gian ngắn, ñảm bảo tính ổn ñịnh quanh năm và khả năng sinh sản có thể chấp nhận ñược [8]. Tỷ lệ sống ấu trùng tôm he chân trắng trong trại sản xuất giống nói chung cao hơn 50-60% so với tôm sú 20-30% (Rosenberry, 2002) [14]. 2.1.8. Bệnh của tôm he chân trắng Theo Lighner và Bell (1984 - 1987), Theo Wyban và Sweeny (1991), ấu trùng tôm he chân trắng rất dễ bị nhiểm vi khuẩn Vibrio, vi khuẩn dạng sợi và các bệnh do nguyên sinh ñộng vật. ðể phòng trị các bệnh này, cần phải chuẩn bị nguồn nước sạch trước khi ñưa vào ương ngoài biện pháp thay nước, ñiều chỉnh chế ñộ cho ăn, sử dụng các loại hoá chất. Loài tôm này cũng rất dễ bị cảm nhiễm nấm Sirolpidium sp. Khi ấu trùng tôm bị bệnh có thể gây chết 100%. Một số báo cáo cho biết có thể dùng Treflan ở nồng ñộ 0,1 ppm ñể phòng trị nấm Sirolpidium sp. [1]. Bệnh do virus gây ra ở tôm he chân trắng chủ yếu là bệnh IHHNV Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 7 (Infectious hypodermal & hematopoietic necrosis virus), BP, REO, ñặc biệt bệnh ñốm trắng. Bệnh virus ñốm trắng xảy ra và lan rộng từ năm 1999 – 2000, gây thiệt hại lớn nhất trong lịch sử nuôi tôm he chân trắng ở Châu Mỹ. Dịch bệnh ñã làm sản lượng tôm he chân trắng giảm sút, chỉ còn chiếm 11% tổng sản lượng tôm nuôi thế giới và nghề nuôi tôm he chân trắng lại trở về thời kỳ ñầu với sản lượng khoảng 90.000 tấn/năm [1]. Hội chứng tôm bông hay hội chứng Taura (TSV) chỉ tìm thấy ở tôm he chân trắng. Bệnh xảy ra ở ao nuôi sau khi thả giống ñược 20 – 60 ngày, gây tỷ lệ chết rất cao từ 50 – 80% và ñến nay cũng chưa diệt ñược tận gốc. Dịch bệnh này xảy ra vào năm 1992 – 1993 ñã gây tổn thất nghiêm trọng cho nghề nuôi tôm ở Châu Mỹ. Bệnh TSV cũng gây bệnh dịch truyền nhiễm lan rộng ở những vùng nuôi tôm chính ở Tây Bán Cầu (Brak, 1997) và gần ñây là nguyên nhân chính gây chết tôm ở ðài Loan (Tu, 1999). Nghiên cứu cho biết, việc chọn giống có thể áp dụng ở tôm he chân trắng nhằm cải thiện sự tăng trưởng và khả năng kháng TSV. Song, chắc chắn là không có sự liên quan di truyền giữa sự tăng trưởng và sức ñề kháng Hội chứng virus Taura [1]. 2.2. Tình hình nuôi tôm he chân trắng trong nước ngọt 2.2.1. Nuôi tôm he chân trắng trên thế giới Tôm he chân trắng (Liptopenaeus vannamei) có khả năng sống và nuôi trong môi trường nước biển có ñộ mặn dao ñộng từ 1 - 40‰ (Bray, 1994). Tôm chịu ñược nồng ñộ muối thấp nên có thể sinh trưởng ở vùng nước nội ñịa có ñộ mặn từ 0,5‰ (Samocha, 2001) ñến 28,3‰ (Smith & Lawrence, 1990) [10]. Hiện nay loài tôm he chân trắng ñã ñược di giống vào nuôi ở nhiều nước Châu Á và tăng trưởng tốt ở môi trường nước có ñộ mặn thấp (Green, 2007) [16]. Nghề nuôi tôm biển ñã ñược phát triển trong nhiều thập kỷ và hiện ñang cung cấp khoảng 30% sản lượng tôm cho thế giới (Anonymous 2006). Ban ñầu, tôm ñược nuôi quảng canh trong các ao nước lợ dựa vào thủy triều hoặc bơm nước, nước trong ao ñược trao ñổi 10-20% mỗi ngày ñể duy trì chất lượng nước tốt (Fast 1992). Sự phát triển của nghề nuôi tôm trở nên nhanh chóng và không kiểm soát ñược, ñã phát sinh những vấn ñề nghiêm trọng về dịch bệnh như hội chứng ñốm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 8 trắng (WSSV) và Taura (TSV) (Wickins & Lee 2002). Ngoài ra, việc xây dựng trang trại nuôi tôm ở ven biển các khu vực ñã làm xâm hại ñến rừng ngập mặn và ñất ngập nước khác, chất thải từ ao nuôi tôm gây ra ô nhiễm nước khu vực ven biển (Boyd và Clay năm 1998) [11]. Nuôi tôm trong nội ñịa có thể giảm khả năng lây nhiễm bệnh do các trang trại nuôi không tập trung ở một khu vực hoặc dùng chung một nguồn nước, mà ñôi khi dẫn ñến ao này sử dụng nước thải từ các ao khác. Chi phí cho sản xuất trong nội ñịa thường thấp hơn vì các hệ sinh thái ít nhạy cảm hơn so với khu vực ven biển. Công tác quản lý an toàn sinh học cũng dễ thực hiện hơn (Samocha et al, 2002) [11] Theo Boyd (2001) nuôi tôm trong nội ñịa có rất nhiều ưu ñiểm. Tuy nhiên, tác giả cũng có quan ñiểm cho rằng nó liên quan ñến sự xâm nhập mặn ñến ñất và tầng chứa nước ngọt và nước suối bên dưới. Mặc dù tác ñộng ngắn hạn của một số trại nuôi tôm trong nội ñịa là hạn chế hoặc không ñáng kể, nhưng nếu số lượng trang trại hoạt ñộng dầy và thời gian nuôi liên tục sẽ tích lũy ñáng kể do sự tích tụ từ từ của các sản phẩm muối và các chất thải. Tác giả nói rằng nuôi tôm nội ñịa có thể ñược tiến hành mà không gây ra bất lợi ảnh hưởng môi trường với ñiều kiện thực hành quy phạm quản lý nuôi tốt nhất (BMP), thực hành như thế sẽ làm nước trong ao nuôi không thấm vào tầng chứa nước ngọt, nước suối hoặc các loại ñất không mặn; nước ao nuôi ñược tái sử dụng và không thải vào nước nông nghiệp; trầm tích ao nuôi ñược phơi khô và ñược sử dụng lại; bờ rào thực vật và khúc xạ kế ñược lắp ñặt xung quanh trang trại ñể theo dõi và quản lý xâm nhập mặn và ñất ở dưới ñáy ao nuôi và các khu vực xung quanh ñược xử lý bằng vôi [25]. Nghề nuôi tôm he chân trắng thương mại trong nội ñịa ñược thực hiện ñầu tiên tại Texas bởi Smith và Lawrence (1990) khi sử dụng nước giếng khoan có ñộ mặn thấp ñể nuôi tôm. Tại Thái Lan nuôi tôm biển trong nội ñịa ñã khá thành công vào ñầu những năm 1990 bằng giải pháp thả muối vào ao nuôi tôm (Limsuwan et al, 2002), nông dân pha trộn muối với nước ngọt từ hệ thống thủy lợi hoặc từ các nguồn nước khác với ñộ mặn 2-5‰ ñể cung cấp nước nuôi tôm (Fast & Menasveta, 2000), do ñó nước trong ao nuôi có thành phần các ion tương tự như trong nước biển pha loãng với cùng ñộ mặn (Davis, Samocha & Boyd, 2004). Trung Quốc, Hoa Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 9 Kỳ, Ecuador và một số quốc gia khác ñã học tập và phát triển hình thức nuôi này, ñiều ñó chỉ ra rằng nghề nuôi tôm biển nội ñịa ñang xảy ra trên toàn thế giới (Boyd & Thunjai, 2003). Nhưng khác với Thái Lan, thay vì giải pháp thả nước muối vào ao các quốc gia này sử dụng nước từ giếng khoan có ñộ mặn thấp do nó có hiệu quả kinh tế cao hơn. Tuy vậy tại Ecuador và Hoa Kỳ nguồn nước giếng khoan có nồng ñộ kali và magiê hơn thấp hơn nhiều so với nước biển, do ñó nông dân phải bổ sung muối khoáng ñể nước trong ao nuôi có thành phần tương tự nước biển pha loãng (Davis, Samocha & Boyd, 2004) [11]. Tuy nhiên, ñến nay nghề nuôi tôm thương mại trong nội ñịa ñã có khoảng 15 năm nhưng vẫn còn rất ít thông tin về sinh trưởng và tỷ lệ sống của tôm he chân trắng khi nuôi bằng nước giếng khoan hoặc nguồn nước bề mặt ở vùng nội ñịa (Davis, Samocha & Boyd, 2004) [13]. Trong thương mại, tôm chân he chân trắng ñược ưa thích hơn tôm sú tại thị trường Mỹ là thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới do phù hợp khẩu vị, ngoài ra, nó có phần trăm tỷ lệ thịt cao hơn 66-68% so với tôm sú 62% và có giá vừa phải. ðặc biệt, tôm he chân trắng nuôi trong nước ngọt ñược người tiêu dùng Mỹ ưa thích hơn những sản phẩm từ nước lợ, nước mặn hoặc thu hoạch từ biển, dựa trên kết quả ñiều tra người tiêu dùng của Viện Khoa học Thực phẩm và Dinh dưỡng con người của ðại học Florida (UF/IFAS, 2003) [14]. Khoảng dao ñộng về ñộ mặn mà tôm he chân trắng có thể thích ứng là từ 0 – 40‰. Do vậy, tôm có thể sinh trưởng trong nước biển cũng có thể sinh trưởng trong nước ngọt. Ở Hoa Kỳ, các trại tôm ở Alabama, Michigan, Mississippi, Carolina và Texas ñã có những thành công khi nuôi tôm he chân trắng với nguồn nước ngầm có ñộ mặn thấp. Báo cáo ñầu tiên từ miền Tây Texas cho biết ñã nuôi thành công loài tôm này trong ao ñất với tỷ lệ sống 86,7%. Tôm nuôi sau 120 ngày ñạt khối lượng trung bình khoảng 20 g/con từ cỡ giống thả ban ñầu là 1,2 g/con, mật ñộ thả 25 con/m2. Báo cáo khác về nuôi siêu thâm canh tôm he chân trắng với mật ñộ 109 con/m2 trong ao ñất ở Sa mạc Sonora thuộc Arizona cho năng suất cao 12.000 kg/ha/vụ, nguồn nước ñược sử dụng là nước ngầm có ñộ mặn 2‰ (Davis, Samocha & Boyd, 2004) [13]. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sĩ nông nghiệp ............ 10