Tài liệu THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Bùi Thị Lan Duyên THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh-2014 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH Bùi Thị Lan Duyên THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI Chuyên ngành : Giáo dục học (Giáo dục Mầm non) Mã số : 60 14 10 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. ĐINH THỊ TỨ Thành phố Hồ Chí Minh-2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi” là sản phẩm quá trình nghiên cứu của tôi. Những kết quả, số liệu nêu trong luận văn là đúng sự thật và chưa có ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Ngày 11 tháng 12 năm 2014 Tác giả Bùi Thị Lan Duyên LỜI CẢM ƠN Trong khi thực hiện đề tài “Thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi”, tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể cùng với sự nỗ lực của bản thân để hoàn thành luận văn này. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn và bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Đinh Thị Tứ đã tận tình hướng dẫn, động viên tôi hoàn thành tốt luận văn này. Xin cùng bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới các thầy cô giáo khoa Giáo Dục Mầm non, khoa Tâm lý giáo dục của trường Đại học Sư Phạm TP.HCM, các thầy cô khoa Giáo dục Mầm non trường Đại học Sài Gòn và trường Cao đẳng Trung Ương TP.HCM và toàn thể các thầy cô là những người đã đem lại cho tôi những kiến thức bổ trợ, vô cùng có ích trong những năm học vừa qua. Cũng xin gửi lời cám ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học và các thầy cô trường Đại học Sư Phạm TP.HCM. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, tập thể GV, các cháu TN trường Mầm non 11, Quận Tân Bình và các trường Mầm non trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện trong suốt quá trình khảo sát, TN để hoàn thành luận văn này. Đồng thời, tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến bạn học đã chia sẻ kinh nghiệm nghiên cứu và hỗ trợ tôi tìm kiếm tài liệu liên quan đến luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô hội đồng chấm luận văn đã đóng góp ý kiến giúp tôi hoàn chỉnh luận văn. Sau hết, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình đã động viên và khích lệ, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn này. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục biểu đồ MỞ ĐẦU......................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI ......................................................................................... 6 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .................................................................................... 6 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về biểu tượng và biểu tượng số trong tâm lý học .............................................................................................................. 6 1.1.2. Những công trình nghiên cứu về trò chơi học tập với sự phát triển biểu tượng số ........................................................................................................ 10 1.2. Một số vấn đề lý luận về biểu tượng số .............................................................. 12 1.2.1. Khái niệm về biểu tượng và sự hình thành biểu tượng ................................ 12 1.2.2. Khái niệm số và số tự nhiên ......................................................................... 18 1.2.3. Khái niệm biểu tượng số và cấu trúc biểu tượng số..................................... 19 1.2.4. Quá trình hình thành biểu tượng số.............................................................. 20 1.2.5. Đặc điểm hình thành và phát triển biểu tượng số của trẻ MG 5-6 tuổi ....... 23 1.2.6. Đặc điểm tâm lý của trẻ MG 5-6 tuổi liên quan đến việc hình thành và phát triển biểu tượng số................................................................................ 23 1.2.7. Tiêu chí đánh giá BTS ................................................................................. 25 1.2.8. Mức độ biểu tượng số của trẻ MG 5-6 tuổi ................................................. 25 1.3. Một số vấn đề lý luận về hoạt động vui chơi và trò chơi học tập đối với sự phát triển trí tuệ nói chung và biểu tượng số nói riêng của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .......... 25 1.3.1. Khái niệm và đặc điểm của hoạt động vui chơi............................................ 25 1.3.2. Khái niệm của trò chơi và đặc điểm của trò chơi ......................................... 27 1.3.3. Phân loại trò chơi của trẻ MG....................................................................... 28 1.3.4. Trò chơi học tập với sự phát triển biểu tượng số .......................................... 29 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................................ 33 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI ....................................................................................... 34 2.1. Thực trạng việc thiết kế và sử dụng trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ..................................................................... 34 2.1.1. Tổ chức điều tra ............................................................................................ 34 2.1.2. Kết quả điều tra và phân tích kết quả ........................................................... 36 2.2. Thực trạng về biểu tượng số của trẻ mẫu giáo 5 – 6 tuổi tại một số trường mầm non công lập Thành phố Hồ Chí Minh ...................................................... 46 2.2.1. Tổ chức điều tra ............................................................................................ 46 2.2.2. Kết quả điều tra và phân tích kết quả ........................................................... 49 2.3. Một số nhận xét về nội dung phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi trong chương trình chăm sóc giáo dục trẻ 5-6 tuổi và chuẩn phát triển về lĩnh vực nhận thức của trẻ 5 tuổi ................................................................... 53 2.4. Nguyên nhân ....................................................................................................... 55 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................................ 56 Chương 3. THIẾT KẾ VÀ THỬ NGHIỆM TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁT TRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI ................................................................................................. 57 3.1. Thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5 6 tuổi ................................................................................................................... 57 3.1.1. Cơ sở định hướng để thiết kế các trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .............................................................. 57 3.1.2. Những nguyên tắc để thiết kế các trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi .............................................................. 57 3.1.3. Thiết kế các trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi ................................................................................................. 58 3.1.4. Các bước thiết kế và hướng dẫn sử dụng các trò chơi học tập đã được thiết kế .......................................................................................................... 84 3.2. Thử nghiệm trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã được thiết kế ..................................................................................... 85 3.2.1. Mục đích TN ................................................................................................. 85 3.2.2. Nội dung TN ................................................................................................. 85 3.2.3. Thời gian TN ................................................................................................ 85 3.2.4. Mẫu TN ......................................................................................................... 85 3.2.5. Điều kiện TN ................................................................................................ 85 3.2.6. Tiến hành TN ................................................................................................ 86 3.2.7. Cách đánh giá TN ......................................................................................... 87 3.2.8. Kết quả thử nghiệm và phân tích .................................................................. 87 3.3. Trưng cầu ý kiến chuyên gia về các trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi đã được thiết kế ........................................ 105 Tiểu kết chương 3 ...................................................................................................... 107 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................... 112 PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT VIẾT ĐẦY ĐỦ VIẾT TẮT 1 Giáo viên mầm non GVMN 2 Biểu tượng số BTS 3 Trò chơi học tập TCHT 4 Thử nghiệm TN 5 Số lượng SL 6 Phần trăm % 7 Đối chứng ĐC 8 Mẫu giáo MG 9 Mầm non MN 10 Giáo viên GV DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Trình độ chuyên môn- kinh nghiệm của GV ............................................. 36 Bảng 2.2. Nhận thức của GVMN về tầm quan trọng của TCHT với việc phát triển BTS của trẻ MG 5-6 tuổi ................................................................... 37 Bảng 2.3. Thực trạng về nguồn TCHT nhằm phát triển BTS mà GVMN đã sử dụng ............................................................................................................ 38 Bảng 2.4. Thống kê việc GV sử dụng các nguồn tài liệu ở các dạng trò chơi học tập nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi .................................... 40 Bảng 2.5. Mức độ thiết kế và sử dụng các dạng TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi ................................................................................... 42 Bảng 2.6. Mức độ yêu cầu của GV khi tổ chức các TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi ........................................................................... 43 Bảng 2.7. Mức độ sử dụng TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi trong các hoạt động hằng ngày ở trường MN ............................................ 44 Bảng 2.8. Mức độ khó khăn mà GVMN gặp phải khi sử dụng và thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi ..................................... 45 Bảng 2.9. Kết quả mức độ về khả năng so sánh và thêm bớt của trẻ MG 5-6 tuổi ở Thành phố Hồ Chí Minh (n =100 trẻ) ............................................. 49 Bảng 2.10. Kết quả mức độ về tách của trẻ MG 5-6 tuổi ở thành phố Hồ Chí Minh (n =100 trẻ) ....................................................................................... 50 Bảng 2.11. Kết quả mức độ về gộp của trẻ MG 5-6 tuổi ở thành phố Hồ Chí Minh (n=100trẻ) ......................................................................................... 51 Bảng 2.12. Kết quả mức độ về xếp thứ tự của trẻ MG 5-6 tuổi ở thành phố Hồ Chí Minh (n =100 trẻ) .......................................................................... 52 Bảng 3.1. Kết quả thực hiện các bài tập về so sánh- thêm bớt của nhóm ĐC và TN trước TN.......................................................................................... 87 Bảng 3.2. Kết quả thực hiện bài tập về so sánh- thêm bớt của nhóm ĐC trước và sau TN.......................................................................................... 88 Bảng 3.3. Kết quả thực hiện bài tập về so sánh- thêm bớt của nhóm TN trước và sau TN.......................................................................................... 89 Bảng 3.4. Kết quả thực hiện bài tập về so sánh- thêm bớt của nhóm TN và ĐC sau TN ................................................................................................. 90 Bảng 3.5. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về tách của nhóm ĐC và TN trước TN ..................................................................................................... 92 Bảng 3.6. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về tách của nhóm ĐC trước và sau TN ................................................................................................... 93 Bảng 3.7. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về tách của nhóm TN trước và sau TN ................................................................................................... 94 Bảng 3.8. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về tách của trẻ nhóm TN và ĐC sau TN ................................................................................................. 95 Bảng 3.9. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về gộp của nhóm ĐC và TN trước TN ..................................................................................................... 96 Bảng 3.10. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về gộp của nhóm ĐC trước và sau TN ................................................................................................... 97 Bảng 3.11. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về gộp của nhóm TN trước và sau TN ................................................................................................... 98 Bảng 3.12. Kết quả đo nghiệm thực hiện bài tập về gộp của trẻ giữa nhóm TN và ĐC sau TN ............................................................................................ 99 Bảng 3.13. Kết quả thực hiện các bài tập về quan hệ thứ tự của nhóm TN và ĐC trước TN ............................................................................................ 100 Bảng 3.14. Kết quả thực hiện các bài tập về quan hệ thứ tự của nhóm ĐC trước và sau TN........................................................................................ 101 Bảng 3.15. Kết quả thực hiện các bài tập về quan hệ thứ tự của nhóm TN trước và sau TN........................................................................................ 102 Bảng 3.16. Kết quả thực hiện các bài tập về quan hệ thứ tự của nhóm TN và ĐC sau TN ............................................................................................... 103 Bảng 3.17. Kết quả thống kê các ý kiến về các TCHT đã được thiết kế ................... 105 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. So sánh kết quả thực hiện bài tập về so sánh- thêm bớt của nhóm TN và ĐC sau TN........................................................................ 91 Biểu đồ 3.2. So sánh kết quả thực hiện bài tập về tách của nhóm TN và ĐC sau TN ................................................................................................... 95 Biểu đồ 3.3. So sánh kết quả thực hiện bài tập về gộp của nhóm TN và ĐC sau TN ................................................................................................... 99 Biểu đồ 3.4. So sánh kết quả thực hiện bài tập về quan hệ thứ tự của nhóm TN và ĐC sau TN ............................................................................... 104 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Mục tiêu của giáo dục nước ta hiện nay là phát triển toàn diện năm mặt: thể chất, nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm – xã hội và thẩm mĩ. Trong đó, phát triển nhận thức đóng vai trò quan trọng, bởi vì, nhận thức mà phát triển là điều kiện quan trọng, là yếu tố tác động mạnh mẽ đến các mặt còn lại. Đặc biệt là giai đoạn 5-6 tuổi, đây là giai đoạn quan trọng, là bước đệm để trẻ chuyển sang bậc học cao hơn. Phát triển nhận thức trong đó có phát triển trí tuệ cho trẻ là tập trung phát triển các quá trình nhận thức và làm phong phú vốn biểu tượng của trẻ. Các nghiên cứu khoa học đã cho rằng trong các trò chơi thì TCHT đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển trí tuệ cho trẻ. TCHT đòi hỏi sự hoạt động trí tuệ rất phức tạp, trẻ phát huy động trí tuệ của mình đến mức tối đa để giải quyết nhiệm vụ mà trò chơi học tập đưa ra. Qua đó, trẻ sẽ củng cố những kĩ năng, kiến thức đã tiếp nhận đồng thời là điều kiện để nâng cao tính tích cực nhận thức của trẻ MG. Trẻ 5-6 tuổi thích khám phá thế giới xung quanh và trong một giới hạn nào đó trẻ sẽ tìm ra những ý tưởng sáng tạo cho riêng trong hoàn cảnh có mục đích, có ý nghĩa với chúng. Hoạt động chủ đạo của trẻ em ở giai đoạn này là hoạt động vui chơi, thông qua chơi sẽ thỏa mãn nhu cầu chơi với nhau, qua đó trẻ hình thành đặc điểm tâm lý mới về chất đặc trưng cho lứa tuổi và phát triển toàn diện đặc điểm tâm lý của trẻ. Trẻ em rất thích các trò chơi và chúng học thông qua chơi. Trẻ đặc biệt thích TCHT vì trò chơi học tập không những làm thỏa mãn nhu cầu chơi mà còn thỏa mãn nhu cầu nhận thức của trẻ về thế giới xung quanh trẻ. Trong các trò chơi trẻ là chủ thể tích cực hoạt động, chúng khám phá tìm hiểu và cùng với các bạn giải quyết vấn đề qua việc tiếp xúc trực tiếp với các hiện tượng xung quanh trẻ. Chức năng biểu trưng và hình thành các biểu tượng là mốc quan trọng trong quá trình phát triển tâm lý của trẻ. Qua chức năng này trẻ sẽ nhận thức thế giới từ hình ảnh trực tiếp bên ngoài thông qua đồ vật sang hình ảnh trong đầu theo một hệ thống nhất định. Ở tuổi MG thì biểu tượng về thế giới đạt đến mức độ cao. Trẻ hình thành vốn biểu tượng về không gian, thời gian, các sự vật, hiện tượng xung quanh trẻ. Trong đó, để phát triển tư duy cho trẻ thì vốn biểu tượng về số đóng vai trò quan trọng. Các thao 2 tác tư duy của trẻ được hình thành nhờ vốn biểu tượng. Tư duy của trẻ chuyển từ tư duy hình ảnh sang tư duy biểu tượng, là tiền đề của việc hình thành tư duy khái niệm. Vốn biểu tượng càng phong phú thì việc học của trẻ sẽ thuận lợi và ngược lại. BTS cũng là một nội dung quan trọng của việc phát triển vốn biểu tượng cho trẻ. Nó liên quan đến việc hình thành các biểu tượng khác: không gian, thời gian, vật thể… là điều kiện tiên quyết để trẻ học tốt môn toán và các môn khác nhằm phát triển tư duy của trẻ ở cấp bậc cao hơn. Trong chương trình giáo dục MN hiện nay đã đề cập đến việc phát triển BTS cho trẻ nhưng thực tế thì việc làm này chưa được chú ý và quan tâm đúng mức. Việc hình thành và phát triển BTS chưa tạo hứng thú và thực sự có ý nghĩa với trẻ. Một số trò chơi được sử dụng để củng cố BTS cho trẻ còn nghèo nàn, ít được sử dụng, và chưa theo một hệ thống nhất định nên chưa đem lại hiệu quả như mục tiêu đề ra. Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi đi nghiên cứu đề tài “ Thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi”. 2. Mục đích nghiên cứu Thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu – Quá trình hình thành BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi tại trường MN. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi. Khách thể khảo sát: – 100 trẻ MG 5-6 tuổi thuộc trường MN Tuổi Thơ 7, Quận 3, TP.HCM và trường MN 11, Quận Tân Bình, TP. Hồ Chí Minh. – 100 GVMN trực tiếp chăm sóc giáo dục trẻ MG 5-6 tuổi, cán bộ quản lý thuộc một số trường MN tại TP. Hồ Chí Minh. 4. Giả thuyết khoa học Trong thực tiễn giáo dục hiện nay việc sử dụng TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ 5-6 tuổi còn nhiều bất cập. Đa số GV sử dụng TCHT có sẵn trong các tuyển tập trò chơi dành cho trẻ 5-6 tuổi hay tài liệu tham khảo khác. Các trò chơi này còn nghèo, nội 3 dung trò chơi chú ý rèn luyện thao tác: so sánh, thêm bớt, tách gộp trên đồ vật mà chưa quan tâm nhiều đến rèn luyện các thao tác trên kí hiệu và trên số (thao tác với biểu tượng trong đầu). Nếu GV thiết kế được các TCHT phong phú có chú ý khắc phục các nhược điểm trên thì BTS của trẻ sẽ được nâng cao. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của việc thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS của trẻ MG 5-6 tuổi . 5.2. Khảo sát thực trạng về việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển BTS của trẻ MG 5-6 tuổi ở một số trường MN tại TP.Hồ Chí Minh; thực trạng về BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi tại 2 trường MN công lập TP. Hồ Chí Minh. 5.3. Thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi và tổ chức thực nghiệm sư phạm các TCHT đã thiết kế. 6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu Đề tài chỉ tập trung thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi trong đó tập trung vào các nội dung cho trẻ làm quen với các biểu tượng quan hệ số lượng: bằng nhau hay không bằng, toàn thể- bộ phận và biểu tượng quan hệ thứ tự. 6.2. Giới hạn về mẫu nghiên cứu 100 trẻ MG 5-6 tuổi ở trường MN Tuổi Thơ 7, Quận 3 và trường MN 11, Quận Tân Bình TP. Hồ Chí Minh. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, hệ thống hóa, khái quát hóa các vấn đề lý luận liên quan đến vấn đề nghiên cứu 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra – Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi nhằm điều tra GV và cán bộ quản lý về các nội dung sau: nhận thức của GV dạy trẻ 5-6 tuổi về tầm quan trọng của TCHT đối với sự phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi; thực trạng việc thiết kế và sử dụng TCHT đối với sự phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi; những khó khăn mà 4 GV gặp phải khi sử dụng TCHT nhằm củng cố BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi tại một số trường MN TP. Hồ Chí Minh. – Sử dụng các bài tập đo nghiệm để đánh giá thực trạng BTS của trẻ MG 5-6 tuổi ởtrường MN Tuổi Thơ 7, Quận 3 và trường MN 11, Quận Tân Bình TP. Hồ Chí Minh. 7.2.2. Phương pháp phỏng vấn – Chúng tôi phỏng vấn GVMN dạy trẻ 5-6 tuổi và cán bộ quản lý ở một số trường MN về việc thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi với mục đích thu thập và tìm hiểu các thông tin bổ sung cho thực trạng thiết kế và sử dụng TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ MG 5-6 tuổi. 7.2.3. Phương pháp TN sư phạm – Thử nghiệm các TCHT mà chúng tôi đã thiết kế với mục đích kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các trò chơi đó. 7.2.4. Phương pháp thống kê toán học – Sử dụng thống kê toán học để sử lý số liệu, tính tỉ lệ phần trăm và kiểm tra sự khác biệt về kết quả TN giữa nhóm ĐC và nhóm TN. 7.2.5. Phương pháp trưng cầu ý kiến chuyên gia – Chúng tôi trưng cầu ý kiến của ban giám hiệu và GV đang dạy trẻ 5-6 tuổi về các TCHT nhằm phát triển BTS cho trẻ 5-6 tuổi đã thiết kế. 8. Những đóng góp của luận văn – Hệ thống hóa lại những cơ sở lý luận của việc thiết kế TCHT nhằm phát triển BTS của trẻ MG 5-6 tuổi. – Thiết kế hệ thống TCHT nhằm phát triển BTS của trẻ MG 5-6 tuổi. 9. Cấu trúc của luận văn Phần mở đầu Chương 1: Cơ sở lý luận của việc thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Chương 2: Cơ sở thực tiễn của việc thiết kế trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. 5 Chương 3: Thiết kế và thử nghiệm trò chơi học tập nhằm phát triển biểu tượng số của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi. Kết luận và kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 6 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ TRÒ CHƠI HỌC TẬP NHẰM PHÁTTRIỂN BIỂU TƯỢNG SỐ CHO TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những công trình nghiên cứu về biểu tượng và biểu tượng số trong tâm lý học 1.1.1.1. Những công trình nghiên cứu về biểu tượng và biểu tượng số trong tâm lý học ở nước ngoài  Các công trình nghiên cứu về biểu tượng trong tâm lý học ở nước ngoài Biểu tượng dưới góc độ tâm lý học đại cương đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau: Các nhà nghiên cứu Nga cho rằng biểu tượng chủ yếu với tư cách là sản phẩm của quá trình nhận thức của cá nhân, từ cảm tính đến lý tính, đặc biệt là trong hoạt động trí nhớ và tưởng tượng. I.M. Xetrenov [33] X.L.Rubinstêin, A.N.Leonchev [2], L.X. Vưgotxki [23], [24], P.Ia. Ganperin [39], Maurice Reuchlin [34], R.M.Shiffrin, R.C.Atkinson [32]. Các tác giả này cho rằng: Biểu tượng là khâu trung gian, là giai đoạn quá độ chuyển từ hình ảnh cảm tính lên khái niệm khoa học: Hình ảnh tri giác – biểu tượng-khái niệm; là phương thức nhận thức và lưu trữ thông tin. Bên cạnh đó, biểu tượng còn là sản phẩm của một quá trình hoạt động nhận thức lý tính (của tưởng tượng): các biểu tượng sáng tạo. Một nhóm nhà nghiên cứu đã cho rằng biểu tượng là một cấu trúc tâm lý được hình thành do hoạt động tinh thần của cá nhân. Theo D.S.Milơ, H.Spenxơ cho rằng biểu tượng là một quá trình xác lập mối quan hệ giữa các kinh nghiệm đã có với các hình ảnh mới thu nhận được. M.Vechgayme, V.Kolo, C.Copca và một số nhà tâm lý học Ghestal khác cho rằng biểu tượng là một cấu trúc hoàn chỉnh trên cơ sở tri giác tổng thể sự vật [4]. J.P.Sartre [12], P.A.Rudich [32]: biểu tượng được xem là hoạt động tâm lý. 7 Trên cơ sở sinh lý thần kinh một số nhà nghiên cứu cho rằng biểu tượng là việc khôi phục các hình ảnh vầ sự vật hiện tượng đã được hình thành và ghi lại trong trí nhớ và sự quên các hình ảnh đó. Các nhà nghiên cứu tiêu biểu như: I.M.Xesenov, I.P.Pavlov, C.Sêringtơn, K.Lasolay, M.Connen [28], A.R.Luria [3]… Các kết quả nghiên cứu đã phát hiện ra cơ chế phản xạ thần kinh. Các công trình này xác lập cơ sở sinh lý thần kinh của việc hình thành, phát triển trí nhớ nói chung và biểu tượng nói riêng trong tâm lý học. K.Loren, Eibl-Eibesldt [31] đã nghiên cứu vai trò của tín hiệu, các ấn tượng ban đầu về hành vi của con người và động vật. Biểu tượng đóng vai trò là tín hiệu khởi phát và điều chỉnh hành vi. Nhà phân tâm học Freud [37] cho rằng biểu tượng là những tín hiệu vô thức có vai trò thúc đẩy hành vi cá nhân. Ông đã dùng cơ chế biểu tượng vô thức để giải mã các giấc mơ của con người. C.Jung [38] cho rằng biểu tượng không chỉ các vật thay thế mà là sự thấm sâu vào mọi lĩnh vực tâm hồn và nó chi phối toàn bộ đời sống của cá nhân và xã hội. E.Tolman [57] biểu tượng là một sơ đồ nhận thức được hình thành qua quá trình luyện tập các hành vi và có tác dụng định hướng cho hành vi tiếp sau đó của cá thể. A.Bandura[55], [56] biểu tượng là mô hình định hướng việc quan sát hành vi của cá nhân và bắt chước chước hành vi của người khác. Tâm lý học đại cương đã có nhiều công trình nghiên cứu về biểu tượng với nhiều khía cạnh khác nhau. Các nghiên cứu này đã làm sáng tỏ bản chất, vai trò, chức năng của biểu tượng trong nhận thức và hành động của cá nhân. Biểu tượng không chỉ được nghiên cứu trong tâm lý học đại cương mà còn được các nhà tâm lý học phát triển quan tâm nghiên cứu theo cách riêng: Trong công trình nghiên cứu các bước hình thành trí tuệ và khái niệm [39], P.Ia.Ganperin đã nêu ra các bước hình thành hành động trí tuệ: hành động định hướng, hành động với vật thật- hành động với lời nói to- hành động với lời nói thầm không thành tiếng- hành động ngôn ngữ rút gọn bên trong. Công trình này cho thấy bản chất và cơ chế hình thành biểu tượng bắt nguồn từ thực tiễn. 8 J.Piaget và cộng sự [18], [19], [20], [21] đã phân tích và mô tả các giai đoạn phát triển của trẻ từ 3-6 tuổi sự hình thành các hình ảnh tinh thần, các hành động biểu trưng và các biểu tượng. Công trình này đã cho thấy sự phát sinh, phát triển của các loại biểu tượng: biểu tượng vật thể, biểu tượng không gian, biểu tượng thời gian… của trẻ em. Như vậy, các công trình nghiên cứu trên cho thấy sự hình thành và phát triển của biểu tượng theo hai hướng: Thứ nhất: biểu tượng là là một quá trình đi từ ngoài vào trong và bắt nguồn từ thực tiễn. Thứ hai: biểu tượng được phát sinh, phát triển qua các giai đoạn lứa tuổi. Tóm lại, biểu tượng được nghiên cứu nhiều góc độ khác nhau và bước đầu đã đạt được nhiều thành tựu to lớn về mặt lý luận và thực tiễn giúp cho công tác giáo dục trẻ.  Các công trình nghiên cứu về biểu tượng số trong tâm lý học ở nước ngoài Thấy được tầm quan trọng của việc hình thành BTS cho trẻ trước khi vào lớp 1. Các nhà nghiên cứu đã cho ra đời nhiều nghiên cứu cơ sở tâm lý học của việc hình thành biểu tượng nói chung và BTS nói riêng ở trẻ em ở lứa tuổi trước phổ thông. Một số công trình nghiên cứu tiêu biểu như sau: J.Piaget và cộng sự B.Inhelder, Seminskaia đã cho ra tác phẩm “Sự hình thành khái niệm số ở trẻ em”. Trong tác phẩm này đã chỉ ra được con đường phát sinh của số và khẳng định sự hình thành BTS ở trẻ em là kết quả của các thao tác logic như xếp nhóm và xếp thứ tự, gắn liền với khả năng đảo ngược và bảo tồn của trẻ. Các nghiên cứu trên đã chỉ ra được cơ chế hình thành BTS cho trẻ TN. Qua đó các nhà nghiên cứu cũng đưa ra được các phương pháp nhằm hình thành BTS cho trẻ. Các nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc hình thành BTS của trẻ TN ở trường mầm non. 1.1.1.2. Những công trình nghiên cứu về biểu tượng và biểu tượng số trong tâm lý học ở Việt Nam Các nhà tâm lý học Việt Nam cũng nghiên cứu biểu tượng dưới góc độ tâm lý học đại cương dựa trên các nghiên cứu về biểu tượng trên thế giới. Phạm Minh Hạc [15], Trần Trọng Thủy [41], Phạm Hoàng Gia, Nguyễn Quang Uẩn [52] cho rằng biểu tượng là khâu trung gian, là sản phẩm của quá trình nhận thức 9 cá nhân, từ cảm tính lên lý tính. Quá trình đó là từ hình ảnh tri giác đến hình thành biểu tượng và cuối cùng khái quát thành khái niệm. Hồ Ngọc Đại [9], [11], Nguyễn Ánh Tuyết và cộng sự [43] nghiên cứu quá trình hình thành các biểu tượng theo cơ chế nội tâm hóa, tức là chuyển cái từ bên ngoài vào bên trong. Hồ Ngọc Đại và cộng sự [9], [10], [11] đã ứng dụng và triển khai công trình nghiên cứu của V.V.Đavưdov về cơ chế hình thành khái niệm khoa học theo hai hướng khác nhau. Hướng thứ nhất: kinh nghiệm được hình thành bằng cách khái quát các hình ảnh tri giác thành biểu tượng chung. Hướng thứ hai: qua hành động thực tiễn mà phân tích sự vật sau đó chuyển vào trong ngôn ngữ với các thao tác mô hình hóa. Các nhà nghiên cứu Việt Nam triển khai và ứng dụng các công trình nghiên cứu về biểu tượng và BTS trên thế giới trong việc hình thành biểu tượng và BTS cho trẻ MG. Điều này được thể hiện qua các chương trình “Chương trình chăm sóc giáo dục trẻ TN 5-6 tuổi của Vụ giáo dục Mầm non- Bộ Giáo dục và Đào tạo. Trung tâm nghiên cứu giáo dục Mầm non-Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cho ra các tài liệu hướng dẫn thực hiện chương trình của Bộ [7] để việc thực hiện các chương trình với nội dung và phương pháp cập nhập đi theo hướng đổi mới. Ngoài ra, ở Việt Nam còn có các công trình nghiên cứu sâu về việc hình thành BTS cho trẻ. Trương Thị Xuân Huệ nghiên cứu các phương pháp sử dụng trò chơi phát triển nhằm hình thành biểu tượng toán ban đầu. Đỗ Minh Liên nghiên cứu về biểu tượng thời gian cho trẻ MG lớn (5-6 tuổi). Nguyễn Thanh Sơn nghiên cứu các phương pháp hình thành biểu tượng ban đầu về toán cho trẻ mầm non. Bên cạnh đó còn có các công trình nghiên cứu của Hà Sỹ Hồ [17], Nguyễn Ánh Tuyết [43], Nguyễn Thị Hồng Phượng [34] nghiên cứu về hình thành biểu tượng toán cho trẻ MG và đầu lớp 1. Đồng tác giả Nguyễn Ngọc Bảo- Đỗ Minh Liên đã nghiên cứu phương pháp sử dụng TCHT nhằm hình thành biểu tượng toán học sơ đẳng cho trẻ MG [5]. Các công trình nghiên cứu về BTS ở Việt Nam là những công trình mang tính ứng dụng cao và phù hợp với xu hướng của thế giới. Các công trình đưa ra các cơ sở lý thuyết và các phương pháp nhằm hình thành biểu tượng và BTS cho trẻ MG và trẻ lớp 1.