Tài liệu Thiết kế chuyên đề dạy học tính quy luật của hiện tượng di truyền, sinh học lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực của học sinh

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA SINH - KTNN ------------------- ĐẶNG HÀ LY THIẾT KẾ CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC “TÍNH QUY LUẬT CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN” SINH HỌC LỚP 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CỦA HỌC SINH KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: PPDH bộ môn Sinh học Người hướng dẫn khoa học TS. NGÔ VĂN HƯNG HÀ NỘI - 2016 LỜI CẢM ƠN Đầu tiên em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới thầy giáo TS. Ngô Văn Hƣng, ngƣời đã trực tiếp hƣớng dẫn, tận tình chỉ bảo và tạo mọi điều kiện để em hoàn thành khóa luận này. Em xin cảm ơn ThS. Hoàng Thị Kim Huyền và ThS. Nguyễn Thị Duyên đã giúp đỡ và chỉ bảo em để em có thể hoàn thành khóa luận này. Em xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, Ban chủ nhiệm khoa Sinh - KTNN, Cô giáo Lê Thị Thu Hiền và tập thể lớp 12A6, 12A7 THPT Dƣơng Quảng Hàm, huyện Văn Giang, tỉnh Hƣng Yên đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo mọi điều kiện trong suốt quá trình em thực hiện đề tài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng song khóa luận có thể có những thiếu sót nhất định, chúng em mong sẽ nhận đƣợc sự chỉ bảo và đóng góp của các thầy cô trong hội đồng phản biện. Em xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 05 năm 2016 Sinh viên Đặng Hà Ly LỜI CAM ĐOAN Kính gửi: - Phòng đào tạo trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. - Khoa Sinh - KTNN trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2. - Hội đồng chấm khóa luận tốt nghiệp. Tôi xin cam đoan kết quả nghiên cứu đề tài: “Thiết kế chuyên đề dạy học t nh quy luật của hiện tượng di truyền, Sinh học lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực của học sinh” là kết quả nghiên cứu của riêng bản thân tôi dƣới sự hƣớng dẫn của thầy giáo TS. Ngô Văn Hƣng, chuyên viên cao cấp Bộ GD&ĐT. Mọi kết quả nghiên cứu trong đề tài đều trung thực, không trùng lặp với kết quả nghiên cứu của ngƣời khác. Hà Nội, ngày….tháng 5 năm 2016 Sinh viên thực hiện Đặng Hà Ly MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. L do chọn đề tài ........................................................................................ 1 2. Mục đ ch nghiên cứu ................................................................................. 5 3. Nhiệm vụ nghiên cứu................................................................................. 5 4. Đối tƣợng nghiên cứu và khách thể ........................................................... 5 5. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 6 6. Giả thuyết khoa học ................................................................................... 6 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 6 8. Dự kiến những đóng góp của đề tài ........................................................... 7 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ............................................................................. 8 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ L LU N V TH C TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................... 8 1.1. Lịch sử nghiên cứu về dạy học chuyên đề.............................................. 8 1.1.1. Trên thế giới .................................................................................................. 8 1.1.2. Ở Việt Nam.................................................................................................... 9 1.2. Cơ sở l luận .......................................................................................... 10 1.2.1. Dạy học chuyên đề .................................................................................... 10 1.2.2. Một số đặc trƣng cơ bản của chƣơng trình định hƣớng nội dung và chƣơng trình định hƣớng phát triển năng lực ................................. 11 1.2.3. Đặc điểm của dạy học chuyên đề và dạy học theo cách tiếp cận truyền thống hiện nay.................................................................................... 12 1.2.4. Những thuận lợi, khó khăn khi tổ chức dạy học theo chuyên đề ở trƣờng THPT ................................................................................................. 14 1.2.5. Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học Sinh học .............................. 15 1.3. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 18 1.3.1. Khảo sát hoạt động thiết kế và dạy học theo hƣớng chuyên đề dạy học môn Sinh học tại trƣờng THPT .......................................................... 18 1.3.2. Nội dung và phƣơng pháp điều tra ........................................................ 18 1.3.3. Kết quả khảo sát ............................................................................ 19 1.4. Kết luận ................................................................................................. 21 CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC T NH QUY LU T CỦA HIỆN TƢỢNG DI TRUYỀN” SINH HỌC LỚP 12 THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG L C CỦA HỌC SINH............................... 23 2.1. Phân tích nội dung chuyên đề T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” – Sinh học 12 .................................................................................. 23 2.1.1. Mô tả chuyên đề tính quy luật của hiện tƣợng di truyền ................. 23 2.1.2. Mạch nội dung của chuyên đề dạy học T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” Sinh học lớp 12 ............................................................. 23 2.1.3. Thời lƣợng của chuyên đề ....................................................................... 25 2.2. Tổ chức dạy học chuyên đề .................................................................. 25 2.2.1. Mục tiêu........................................................................................................ 25 2.2.2. Định hƣớng các năng lực đƣợc hình thành và phát triển ................. 26 2.2.3. Tiến trình dạy học chuyên đề .................................................................. 28 2.3. Kiểm tra đánh giá.................................................................................. 35 2.3.1. Bảng mô tả 4 mức độ yêu cầu kiểm tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực .................................................................................... 35 2.3.2. Kiểm tra đánh giá chuyên đề................................................................... 37 2.3.3. Đáp án kiểm tra đánh giá chuyên đề ..................................................... 37 2.4. Kết luận ................................................................................................. 43 CHƢƠNG 3. TH C NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................... 44 3.1. Mục đ ch thực nghiệm .......................................................................... 44 3.2. Nội dung thực nghiệm .......................................................................... 44 3.3. Địa điểm và thời gian thực nghiệm ...................................................... 44 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm .................................................................... 44 3.4.1. Chọn đối tƣợng tham gia.......................................................................... 44 3.4.2. Phƣơng pháp bố tr thực nghiệm ............................................................ 45 3.5. Xử lý số liệu.......................................................................................... 45 3.5.1. Phƣơng tiện đánh giá ................................................................................ 45 3.5.2. Phân tích kết quả định tính ...................................................................... 45 3.5.3. Phân tích kết quả định lƣợng .................................................................. 46 3.6. Kết quả thực nghiệm ............................................................................. 47 3.6.1. Phân t ch định tính ..................................................................................... 47 3.6.2. Phân t ch định lƣợng ................................................................................. 50 3.7. Kết luận ................................................................................................. 52 KẾT LU N VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 53 1. Kết luận .................................................................................................... 53 2. Kiến nghị.................................................................................................. 53 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 54 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 56 DANH MỤC VIẾT TẮT TỪ VIẾT TẮT NGHĨA VIẾT TẮT ĐC Đối chứng GD&ĐT Giáo dục và đào tạo. GV Giáo viên HS Học sinh HVG Hoán vị gen KG Kiểu gen KH Kiểu hình LKG Liên kết gen NST Nhiễm sắc thể PLĐL Phân li độc lập PPDH Phƣơng pháp dạy học SĐL Sơ đồ lai SGK Sách giáo khoa THPT Trung học phổ thông TN Thực nghiệm TT Thông tin DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Mức độ tổ chức dạy học theo chuyên đề ........................................ 19 Bảng 1.2: Tần số mức độ tổ chức dạy học theo chuyên đề............................. 19 Bảng 1.3: Hứng thú của HS đối với học tập theo chuyên đề .......................... 20 Bảng 1.4: Khảo sát ý kiến áp dụng dạy học chuyên đề .................................. 20 Bảng 1.5: Khảo sát đối tƣợng dạy học chuyên đề .......................................... 20 Bảng 1.6: Khảo sát hiệu quả tổ chức dạy học theo chuyên đề........................ 21 Bảng 3.1: Mức độ hiểu bài sau khi học thực nghiệm ..................................... 48 Bảng 3.2: Bảng thống kê các điểm số (xi) của bài kiểm tra ............................ 50 Bảng 3.3: Bảng tần suất ( i %): Số HS đạt điểm xi của bài kiểm tra ............. 51 Bảng 3.4: Bảng tần suất hội tụ biến (số % HS đạt điểm xi trở lên) ................ 51 Bảng 3.5: Bảng so sánh tham số đặc trƣng giữa các lớp TN và lớp ĐC ........ 51 Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 MỞ ĐẦU 1. L do chọn đề tài 1.1. Quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về đổi mới phương pháp dạy và học Giáo dục phổ thông nƣớc ta đang thực hiện bƣớc chuyển đổi từ chƣơng trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của ngƣời học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến việc học sinh học đƣợc cái gì đến chỗ quan tâm học sinh làm đƣợc cái gì qua việc học. Để đảm bảo đƣợc điều đó, cần phải đổi mới đồng bộ về mục tiêu giáo dục, chƣơng trình giáo dục, phƣơng pháp giáo dục, cách thức kiểm tra, đánh giá và công tác quản l giáo dục. Những văn bản chỉ đạo từ Đảng: - Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng hiện đại; phát huy t nh t ch cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của ngƣời học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến kh ch tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”; Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hƣớng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của ngƣời học” [2]. - Chiến lƣợc phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ-TTG ngày 13/06/2012 của Thủ tƣớng Ch nh phủ: Tiếp tục đổi mới phƣơng pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hƣớng phát huy t nh t ch cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của ngƣời học” [3]. SVTH: Đặng Hà Ly 1 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ƣơng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH – HĐH trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế: Đổi mới hình thức, phƣơng pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hƣớng đánh giá năng lực ngƣời học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối kỳ học, cuối năm học theo mô hình của các nƣớc có nền giáo dục phát triển” [1]. - Năm 2014 Bộ giáo dục và đào tạo đã ban hành công văn số 5555/BGDĐT-GDTrH hƣớng dẫn sinh hoạt chuyên môn về đổi mới phƣơng pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá; tổ chức và quản l các hoạt động chuyên môn của trƣờng trung học/trung tâm giáo dục thƣờng xuyên qua mạng nêu rõ các giáo viên nên: Xây dựng các chuyên đề dạy học, biên soạn câu hỏi và bài tập, thiết kế tiến trình dạy học, tổ chức dạy học và dự giờ” để hỗ trợ các trƣờng phổ thông, các trung tâm giáo dục thƣờng xuyên triển khai có hiệu quả việc đổi mới đồng bộ PPDH và kiểm tra, đánh giá chất lƣợng giáo dục, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên về phát triển kế hoạch giáo dục nhà trƣờng theo định hƣớng phát triển năng lực học sinh [5]. - Tại công văn số 4099/BGDĐT-GDTrH đã đề ra nhiệm vụ trọng tâm là t ch cực triển khai Chƣơng trình hành động Nghị quyết số 29-NQ/TW tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu lực và hiệu quả công tác quản lý đối với các cơ sở giáo dục trung học, đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp dạy và học nhằm phát huy t nh t ch cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, đa dạng hóa các hình thức học tập, chú trọng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nghiên cứu khoa học của học sinh. Tiếp tục đổi mới hình thức, phƣơng pháp thi, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học sinh và quan trọng là tập trung phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục [4]. SVTH: Đặng Hà Ly 2 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 Những quan điểm, định hƣớng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trƣờng pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hƣớng năng lực ngƣời học. Phát triển giáo dục và đào tạo là nâng cao dân tr , đào tạo nhân lực, bồi dƣỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học. 1.2. Xuất phát từ thực tiễn học và dạy môn Sinh học 1.2.1. Xuất phát từ thực tiễn học Đổi mới phƣơng pháp tổ chức dạy và học theo hƣớng chuyên đề dạy học cần hƣớng tới phát triển năng lực chung mà mọi học sinh đều cần có trong cuộc sống nhƣ năng lực sáng tạo, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực tự học... ngoài ra còn phải hƣớng tới phát triển các năng lực chuyên biệt cho học sinh, liên quan đến từng môn học, từng lĩnh vực trong hoạt động giáo dục. Đảm bảo cho việc phát triển các năng lực chuyên biệt, các kỹ năng cần thiết phát huy cao độ t nh t ch cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Tổ chức hoạt động học tập theo chuyên đề có thể nâng cao khả năng thực nghiệm, phát triển năng lực tự học, tìm và giải quyết vấn đề trong cuộc sống. Việc đổi mới phƣơng pháp tổ chức dạy và học theo chuyên đề dạy học là phù hợp với đặc điểm tâm lý, khả năng học tập, nhịp độ học tập, phù hợp nhu cầu học tập của học sinh. Tạo điều kiện cho học sinh phát triển hài hòa cả thể chất và tinh thần. Trên cơ sở đó phát triển tối đa năng lực của từng học sinh, bắt kịp xu thế đổi mới phƣơng pháp hiện đại, hình thành và phát triển năng lực học sinh. SVTH: Đặng Hà Ly 3 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 1.2.2. Xuất phát từ thực tiễn dạy Dạy học hiện nay chủ yếu đƣợc thực hiện trên lớp theo bài/tiết trong sách giáo khoa. Trong phạm vi 1 tiết học, không đảm bảo đủ thời gian cho các hoạt động học của học sinh theo tiến trình sƣ phạm của một số phƣơng pháp dạy học t ch cực, làm giảm hiệu quả khai thác sử dụng, chƣa thực sự phát huy đƣợc t nh t ch cực, tự lực, sáng tạo của học sinh. Hiện nay, Bộ GD&ĐT đã có công văn chỉ đạo mỗi tổ/nhóm chuyên môn trong trƣờng trung học và trung tâm GDTX phải xây dựng đƣợc tối thiểu 02 chuyên đề dạy học/học kì [5]. Tuy nhiên, một số giáo viên vẫn chủ yếu lệ thuộc vào tiến trình các bài học đƣợc trình bày trong sách giáo khoa. Mặt khác, sách giáo khoa hiện hành đƣợc viết theo hƣớng tiếp cận nội dung coi trọng việc trang bị kiến thức, kĩ năng cơ bản cho học sinh, chƣa thật sự quán triệt mục tiêu theo hƣớng phát triển năng lực của học sinh. Thực tế chƣơng trình, sách giáo khoa mới không có kiến thức mới mà chỉ cập nhật, tổng hợp, bổ sung dữ liệu. Những thay đổi chỉ là về cấu trúc và phƣơng pháp dạy học, do đó chủ yếu vẫn là sự thay đổi về ứng dụng và thực hiện đổi mới phƣơng pháp dạy học ở giáo viên. 1.3. Vai trò của thiết kế chuyên đề dạy học Để đảm bảo cho tiến trình của dạy học t ch cực đạt hiệu quả khai thác cao, thay cho việc dạy học đang đƣợc thực hiện trên lớp theo từng bài/tiết trong sách giáo khoa nhƣ hiện nay, chúng ta có thể căn cứ vào chƣơng trình và sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp trong điều kiện thực tế của nhà trƣờng. Ngoài ra, dạy học theo chuyên đề còn nâng cao khả năng khai thác sử dụng thiết bị dạy học và tài liệu bổ trợ trong quá trình tổ chức các hoạt động trên lớp và tự học ở nhà của học sinh, tăng hoạt động nhận thức t ch cực, sáng SVTH: Đặng Hà Ly 4 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 tạo và bồi dƣỡng phƣơng pháp tự học cho học sinh, tăng cƣờng hoạt động học tập cá thể và học tập hợp tác.  Vì những l do trên chúng tôi chọn đề tài Thiết kế chuyên đề dạy học t nh quy luật của hiện tượng di truyền Sinh học lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực của học sinh”. 2. Mục đ ch nghiên cứu - Tôi tập làm nghiên cứu khoa học nhằm phát triển kĩ năng tự học. - Xây dựng chuyên đề dạy học: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” – Chƣơng II SGK Sinh học 12 theo định hƣớng phát triển năng lực của học sinh. - Góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học. - Góp phần đổi mới hình thức tổ chức dạy học. - Góp phần phát triển năng lực chung và năng lực chuyên biệt của HS. - Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu về phƣơng pháp luận quy trình nghiên cứu khoa học, các văn bản chỉ đạo của Đảng, Nhà nƣớc, Bộ GD&ĐT về đổi mới PPDH. - Nghiên cứu cấu trúc nội dung phần V: Di truyền học - Sinh học 12. - Hệ thống hóa kiến thức chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” phần V Sinh học 12. - Đề xuất chuyên đề dạy học t nh quy luật của hiện tƣợng di truyền. - Thực nghiệm vận dụng chuyên đề dạy học t nh quy luật của hiện tƣợng di truyền trong thời gian thực tập sƣ phạm. 4. Đ i tượng nghiên cứu và khách thể 4.1 Đ i tượng nghiên cứu - Nội dung SGK Sinh học 12, chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền. SVTH: Đặng Hà Ly 5 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 - Năng lực tự học của học sinh THPT trong học theo chuyên đề. 4.2. Khách thể nghiên cứu - Quá trình tổ chức hoạt động học chƣơng II – Sinh học 12 thông qua chuyên đề T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền”. 4.3. Nghiệm thể nghiên cứu Học sinh lớp 12 trƣờng TPHT Dƣơng Quảng Hàm, huyện Văn Giang, tỉnh Hƣng Yên. 5. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu nội dung chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” phần V Sinh học 12. 6. Giả thuyết khoa học Nếu tổ chức dạy học chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” Sinh học 12 theo hình thức dạy học chuyên đề thì sẽ phát triển đƣợc năng lực tự học và tƣ duy sáng tạo cho HS lớp 12 THPT, giúp GV nâng cao năng lực dạy học. 7. Phư ng pháp nghiên cứu 7.1. Nghiên cứu l thuyết - Nghiên cứu các văn bản chỉ đạo của Đảng, Quốc hội, Ch nh phủ có liên quan đến đề tài. - Nghiên cứu cơ sở l luận của việc thiết kế chuyên đề dạy học môn Sinh học theo định hƣớng phát triển năng lực của học sinh. - Nghiên cứu mục tiêu, quan điểm xây dựng và phát triển nội dung chuẩn kiến thức và kĩ năng chƣơng trình Sinh học phần V: di truyền học” Sinh học 12 và chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền”. - Nghiên cứu các luận án, luận văn, các bài báo khoa học có liên quan đến đề tài. SVTH: Đặng Hà Ly 6 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 7.2. Phư ng pháp điều tra - Điều tra thực trạng dạy học chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” phần V Sinh học 12. Dự giờ, trao đổi và học tập kinh nghiệm của giáo viên dạy Sinh học THPT để tìm hiểu tình hình dạy và học chƣơng II phần V. - Tìm hiểu những thuận lợi và khó khăn của giáo viên trong quá trình dạy và học chƣơng II phần V. 7.3. Phư ng pháp thực nghiệm - Thực nghiệm vận dụng chuyên đề dạy học chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” Sinh học 12 ở một số lớp 12 THPT để xác định t nh khả thi và điều chỉnh phƣơng pháp phù hợp. 7.4. Phư ng pháp chuyên gia - Xin ý kiến, nhận x t đánh giá của các chuyên gia trong lĩnh vực PPDH Sinh học bằng cách trao đổi, phỏng vấn trực tiếp, phiếu nhận x t, đánh giá về nội dung thiết kế và sử dụng chuyên đề dạy học. 8. Dự kiến nh ng đ ng g p của đề tài - Góp phần làm sáng tỏ cơ sở l luận và thực tiễn của sự cần thiết đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng chuyên đề dạy học. - Xây dựng quy trình dạy học theo chuyên đề nhằm phát triển năng lực tự học và tƣ duy sáng tạo cho HS. - Thiết kế chuyên đề dạy học chƣơng II: T nh quy luật của hiện tƣợng di truyền” phần V - Sinh học 12 làm tài liệu tham khảo cho sinh viên các trƣờng sƣ phạm, giáo viên các trƣờng THPT. SVTH: Đặng Hà Ly 7 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử nghiên cứu về dạy học chuyên đề 1.1.1. Trên thế giới Phƣơng pháp dạy và học theo chuyên đề tạo điều kiện cho chƣơng trình t ch hợp liên môn, giúp thời gian học linh động hơn so với dạy học theo tiết, theo môn học khác nhau. Theo chúng tôi tìm hiểu, PPDH theo chuyên đề đã trở thành xu hƣớng giáo dục quốc tế đƣợc nhiều quốc gia tiến hành áp dụng nhƣ: Tại Mỹ, PPDH theo chuyên đề đã đƣợc tiến hành và phát triển rộng khắp trong phong trào đào tạo và giáo dục. Một nghiên cứu của Yorks và Follow (1993) cho thấy rằng học sinh học theo các chuyên đề, t ch hợp liên môn sẽ học tập tốt hơn là học theo chƣơng trình giảng dạy truyền thống, đơn môn [17]. Những năm đầu thế kỷ XX, tại Malaysia đã tiến hành PPDH theo chuyên đề. Theo Trung tâm Phát triển chƣơng trình dạy Malaysia (2003), PPDH theo chuyên đề là một nỗ lực để t ch hợp kiến thức, kỹ năng, giá trị học tập và sáng tạo tƣ duy [17]. Phần Lan là một trong những quốc gia có nền giáo dục chất lƣợng nhất thế giới, theo bảng xếp hạng của Chƣơng trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA), do Hiệp hội các nƣớc phát triển (OECD) đánh giá. Từ những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ XIX, các nhà giáo dục học Phần Lan đã có những nghiên cứu về PPDH theo chuyên đề. Năm 2015, Ch nh phủ Phần Lan đã thông báo sẽ tiến hành cải cách chƣơng trình giáo dục theo chuyên đề. Ngoài ra, chƣơng trình còn đề ra cải cách phƣơng pháp học. Học sinh không còn SVTH: Đặng Hà Ly 8 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 ngồi hàng ngang trƣớc mặt giáo viên, lắng nghe bài giảng hoặc chờ giáo viên hỏi. Thay vào đó, HS sẽ làm việc nhóm để thảo luận về bài học, tăng khả năng giao tiếp với bạn bè và giáo viên [14]. Trên thế giới, việc đổi mới nội dung chƣơng trình và cách tiếp cận nội dung chƣơng trình dạy học ở nhiều quốc gia đang có xu hƣớng thay đổi. PPDH theo chuyên đề đã phát triển một cách mạnh mẽ trên một nấc thang mới, với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ quốc gia ở Australia, Anh, Canada, Pháp, Đức, Hungary, New Zealand, Nhật bản, Hàn Quốc, v.v… đã áp dụng thành công PPDH chuyên đề. 1.1.2. Ở Việt Nam Theo chúng tôi tìm hiểu, PPDH theo chuyên đề không hoàn toàn là phƣơng pháp mới lạ đối với giáo viên và học sinh. Thực tế cho thấy, từ rất lâu PPDH này đã đƣợc GV áp dụng nhiều trong quá trình dạy học. Bộ GD&ĐT ban hành công văn 5555/BGDĐT-GDTrH triển khai chƣơng trình tổ chức dạy học chuyên đề vào ngày 8/10/2014 [5]. Ngay sau đó, hầu hết các trƣờng THPT đã tiến hành dạy học theo chuyên đề và đem lại hiệu quả nhƣ: Trƣờng THPT Lê Quý Đôn Tp. HCM đã áp dụng phƣơng pháp dạy học theo chuyên đề và đem lại hiệu quả t ch cực. Tháng 12 năm 2014 tỉnh Hòa Bình đã tổ chức tập huấn xây dựng chuyên đề dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hƣớng phát triển năng lực HS. Trƣờng THPT Đoàn Kết, thị trấn Tân Phú, tỉnh Đồng Nai đã tiến hành kế hoạch thiết kế và tổ chức dạy học chuyên đề từ khoảng tháng 2 năm 2015. Để nâng cao năng lực cho đội ngũ giáo viên đáp ứng mục tiêu đổi mới, ngày 25/9/2015 Trung tâm giáo dục thƣờng xuyên tỉnh Điện Biên đã tổ chức hội thảo Xây dựng chuyên đề dạy học và t ch hợp kiến thức bộ môn theo định hƣớng phát triển phẩm chất, năng lực học viên” [13]. SVTH: Đặng Hà Ly 9 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 Tháng 12/2015 Trƣờng THPT Trần Hƣng Đạo, quận Thanh Xuân, Hà Nội đã tổ chức thành công chuyên đề Tuyên truyền giáo dục, phòng chống ma túy cấp thành phố năm học 2015 – 2016 [15]. Tại trƣờng THPT Dƣơng Quảng Hàm, huyện Văn Giang tỉnh Hƣng Yên đã tổ chức các lớp học chuyên đề vào buổi chiều dành cho các HS tự nguyện đăng k tham gia. Theo chúng tôi tìm hiểu đƣợc, hầu hết các HS ở cả ba khối lớp 10, 11, 12 đều đăng k tham gia lớp học chuyên đề này và cho rằng việc học theo chuyên đề đem lại hiệu quả t ch cực cao.Trong buổi học chuyên đề HS chủ động t ch cực tham gia các hoạt động học tập hơn, trao đổi giữa GV – HS và HS – HS diễn ra nhiều hơn. Hiện tại, Ban lãnh đạo đang tiến hành đề xuất ý kiến và chuẩn bị đổi mới hình thức lớp học chuyên đề này để HS không chỉ tự nguyện tham gia mà sẽ trực tiếp đăng k chọn lựa GV cho ch nh lớp học của mình [7]. Tại trƣờng THPT Bến Tre, Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc các lớp học chuyên đề dành cho HS của ba khối lớp 10, 11, 12 cũng đã đƣợc thực hiện từ lâu. Trƣờng đã tổ chức cho ph p HS đăng k chuyên đề tự chọn theo nhu cầu và nguyện vọng của mỗi HS. Hoạt động dạy học theo chuyên đề này đƣợc sự ủng hộ cao của GV, HS và hội phụ huynh. Nhìn chung, hiện nay dạy học theo chuyên đề đang đƣợc nhiều trƣờng THPT lựa chọn và thực hiện áp dụng vào giảng dạy nhằm đáp ứng nhu cầu học tập của HS. Phƣơng pháp này cũng đã mang lại những hiệu quả nhất định đối với quá trình hình thành và phát triển năng lực của HS. 1.2. C sở l luận 1.2.1. Dạy học chuyên đề Dạy học theo chuyên đề là một đơn vị tƣơng đối hoàn chỉnh và có cấu trúc logic về một nội dung kiến thức nào đó trong chƣơng trình phổ thông, tăng t nh vận dụng kiến thức vào thực tế địa phƣơng. Thời lƣợng mỗi chuyên SVTH: Đặng Hà Ly 10 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 đề do giáo viên quyết định nhằm tạo thuận lợi cho dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực. Căn cứ vào chƣơng trình và SGK hiện hành, các tổ/nhóm chuyên môn lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp với việc sử dụng PPDH t ch cực trong điều kiện thực tế của nhà trƣờng thay cho việc dạy học đang đƣợc thực hiện theo từng bài/tiết. Trên cơ sở rà soát chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chƣơng trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho HS, xác định các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho HS trong mỗi chuyên đề đã xây dựng. 1.2.2. Một số đặc trưng cơ bản của chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng phát triển năng lực Đặc trưng Mục Chư ng trình định hướng Chư ng trình định hướng nội dung phát triển năng lực tiêu Mục tiêu dạy học đƣợc mô tả Kết quả học tập cần đạt đƣợc giáo dục không chi tiết và không nhất mô tả chi tiết và có thể quan thiết phải quan sát, đánh giá sát, đánh giá đƣợc, thể hiện đƣợc đƣợc. mức độ tiến bộ của học sinh một cách liên tục. Nội dung Việc lựa chọn nội dung dựa Lựa chọn những nội dung giáo dục vào các khoa học chuyên nhằm đạt đƣợc kết quả đầu ra môn, không gắn với các tình đã quy định, gắn với các tình huống thực tiễn. Nội dung huống thực tiễn. Chƣơng trình đƣợc quy định chi tiết trong chỉ quy định những nội dung chƣơng trình. Phƣơng pháp học ch nh, không quy định chi tiết. GV là ngƣời truyền thụ tri GV chủ yếu là ngƣời tổ chức, dạy thức, là trung tâm của quá hỗ trợ HS tự lực và t ch cực trình dạy học. HS tiếp thu thụ lĩnh hội tri thức. Chú trọng sự SVTH: Đặng Hà Ly 11 K38B – Sinh - KTNN Khóa luận tốt nghiệp Trường ĐHSP Hà Nội 2 động những tri thức đƣợc quy phát triển khả năng giải quyết định sẵn. vấn đề, khả năng giao tiếp. Chú trọng sử dụng các quan điểm, phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học t ch cực; các phƣơng pháp dạy học th nghiệm, thực hành. Hình thức Chủ yếu dạy học lý thuyết Tổ chức hình thức học tập đa dạy học trên lớp học. dạng; chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Đánh giá Tiêu ch đánh giá đƣợc xây Tiêu ch đánh giá dựa vào năng kết quả học dựng chủ yếu dựa trên sự ghi lực đầu ra, có t nh đến sự tiến tập của HS nhớ và tái hiện nội dung đã học. bộ trong quá trình học tập, chú trọng khả năng vận dụng trong các tình huống thực tiễn. 1.2.3. Đặc điểm của dạy học chuyên đề và dạy học theo cách tiếp cận truyền thống hiện nay Dạy học theo cách tiếp cận Dạy học theo chuyên đề truyền th ng hiện nay 1- Tiến trình giải quyết vấn đề tuân 1- Các nhiệm vụ học tập đƣợc giao, theo chiến lƣợc giải quyết vấn đề: học sinh quyết định chiến lƣợc học logic, chặt chẽ, khoa học do giáo viên tập với sự chủ động hỗ trợ, hợp tác (SGK) áp đặt (GV là trung tâm). SVTH: Đặng Hà Ly của giáo viên (HS là trung tâm). 12 K38B – Sinh - KTNN