Tài liệu Thiết kế bài giảng ngữ văn 7 -tập 1

TS. NguyÔn V¨n §−êng - ThS. Hoμng D©n ThiÕt kÕ Bμi gi¶ng Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së … TËp Mét Nhμ xuÊt b¶n Hμ Néi - 2003 1 Lêi nãi ®Çu ChØ sau mét thêi gian ng¾n ph¸t hµnh, quyÓn 1 vµ 2 cña bé s¸ch: ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n líp 6 - THCS (biªn so¹n theo Ch−¬ng tr×nh Trung häc c¬ së cña Bé Gi¸o dôc & §µo t¹o n¨m 2002) ®· ®−îc ®«ng ®¶o c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc gÇn xa hµo høng ®ãn nhËn, sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c¸c bµi so¹n cña m×nh. Kh«ng nh÷ng thÕ, nhiÒu b¹n cßn gãp ý, nhËn xÐt, mong cuèn s¸ch hoµn bÞ h¬n trong lÇn t¸i b¶n sau. Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m t¹! TiÕp thu ý kiÕn phª b×nh cña quý b¹n ®äc, chóng t«i cho in: ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n líp 7 - THCS, hai tËp tiÕp nèi néi dung ch−¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7, tËp mét, tËp hai, gåm 35 tuÇn, 34 bµi. TËp mét b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh häc k× I: 18 tuÇn - 17 bµi 72 tiÕt. TËp hai b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh häc k× II: 17 tuÇn 17 bµi - tõ bµi 19 - 34 tõ tiÕt 73 - 140. Nguyªn t¾c tÝch hîp vµ tÝch cùc hãa ho¹t ®éng häc cña häc sinh vÉn ®−îc thùc hiÖn trong tõng thiÕt kÕ mét c¸ch th−êng xuyªn vµ cô thÓ h¬n ë mçi bµi, mçi tiÕt, qua hÖ thèng ho¹t ®éng d¹y häc linh ho¹t vµ m¹ch l¹c, ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c h×nh thøc, biÖn ph¸p tæ chøc häc tËp vµ rÌn luyÖn kÜ n¨ng thùc hµnh cho häc sinh. HÖ thèng c©u hái gîi më kh¸ ®a d¹ng, nhÊt lµ gi¶m thiÓu c¸c c©u hái ph¸t hiÖn, kiÕm t×m hoÆc ghi nhí ®¬n thuÇn, ®ång thêi gia t¨ng c¸c c©u hái c¶m xóc, khªu gîi liªn t−ëng vµ t−ëng t−îng, ph©n tÝch, b×nh gi¶ng, so s¸nh, tæng hîp,... vµ c¶ mét sè c©u hái nªu vÊn ®Ò. HÖ thèng bµi tËp luyÖn tËp thùc hµnh phong phó, ®Æc biÖt, trong vµ sau c¸c tiÕt TiÕng ViÖt vµ tËp lµm v¨n cã thªm c¸c bµi tËp bæ trî, bµi tËp nhanh, nh»m më réng vµ n©ng cao nhËn thøc vµ kÜ n¨ng lµm bµi cho häc sinh. 2 B¹n ®äc sÏ thÊy kh«ng Ýt thiÕt kÕ trong s¸ch ®−îc so¹n kh¸ dµi, chi tiÕt vµ tØ mØ. §ã lµ dông ý cña chóng t«i muèn cung cÊp tíi nh÷ng ®ång nghiÖp cã Ýt, thËm chÝ kh«ng cã thêi gian ®äc s¸ch, tra cøu ®iÒu kiÖn tham kh¶o, më réng. §−¬ng nhiªn, khi sö dông s¸ch, c¸c b¹n gi¸o viªn cÇn tuú theo hoµn c¶nh ®Þa ph−¬ng, tr−êng, líp, häc sinh vµ së tr−êng cña b¶n th©n mµ chän läc, thay ®æi, bæ sung cho phï hîp, hiÖu qu¶ nhÊt. Chóng t«i coi bé s¸ch nµy chØ lµ nh÷ng tËp tµi liÖu tham kh¶o bæ Ých vµ tiÖn dông, gióp c¸c b¹n ®ång nghiÖp so¹n bµi, lªn líp ®ì khã kh¨n mµ th«i. * * * N¨m häc 2006 - 2007 lµ n¨m häc c¶ n−íc ViÖt Nam tiÕp tôc thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n 7 míi. Chóng t«i tr©n träng cho ra m¾t b¹n ®äc vµ quý ®ång nghiÖp bé s¸ch: ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n 7 (hai tËp), t¸i b¶n lÇn thø 1 cã söa ch÷a, bæ sung mong ®−îc cïng gãp søc chung vµo sù nghiÖp tr¨m n¨m trång ng−êi vÎ vang cña chóng ta. Hµ Néi, mïa h¹, th¸ng 5 - n¨m 2007 C¸c t¸c gi¶ TS. NguyÔn V¨n §−êng ThS. Hoµng D©n Tr−êng C§SP Hµ Néi 3 Bμi 1 TuÇn 1 TiÕt 1 V¨n häc Cæng tr−êng më ra (Theo lÝ lan) A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t 1. §¹t ®iÓm 1 trong môc KÕt qu¶ cÇn ®¹t (KQC§) trong SGK Ng÷ V¨n 7, tËp mét, tr.5. 2. N¾m v÷ng môc Ghi nhí (SGK. tr. 9). 3. TÝch hîp víi ph©n m«n TiÕng ViÖt ë mét sè kh¸i niÖm: Tõ ghÐp, víi ph©n m«n TËp lµm v¨n ë kh¸i niÖm liªn kÕt trong v¨n b¶n. 4. RÌn c¸c kÜ n¨ng sö dông tõ ghÐp, b−íc ®Çu biÕt c¸ch liªn kÕt khi x©y dùng v¨n b¶n viÕt. B. ThiÕt kÕ bμi d¹y - häc Ho¹t ®éng 1 Tæ chøc kiÓm tra bμi cò (H×nh thøc: vÊn ®¸p) 1. V¨n b¶n nhËt dông lµ g×? Trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 6, c¸c em ®· häc nh÷ng v¨n b¶n nhËt dông nµo? cña c¸c t¸c gi¶ nµo? 2. V¨n b¶n nhËt dông Êy ®Ò cËp tíi nh÷ng vÊn ®Ò g× trong cuéc sèng con ng−êi chóng ta hiÖn nay? 3. Em thÝch nhÊt v¨n b¶n nµo? V× sao? Ho¹t ®éng 2 dÉn vμo bμi míi * Cã thÓ chän c¸c c¸ch giíi thiÖu sau: 4 1. Cã thÓ cho HS xem mét ®o¹n b¨ng h×nh vÒ ngµy khai gi¶ng, c¶nh c¸c bËc phô huynh ®−a con em ®Õn tr−êng. - GV hái mét vµi em trong líp: Nhí l¹i, buæi tèi vµ ®ªm tr−íc ngµy khai gi¶ng n¨m em vµo líp 1, t©m tr¹ng cña em mÑ (bè) em vµ c¸c thµnh viªn kh¸c nh− thÕ nµo? - GV cã thÓ kÓ l¹i v¾n t¾t t©m tr¹ng cña b¶n th©n trong buæi tèi vµ ®ªm ®Æc biÖt Êy. 2. TÊt c¶ chóng ta, ®Òu ®· tr¶i qua c¸i buæi tèi vµ ®ªm tr−íc ngµy khai gi¶ng träng ®¹i vµ thiªng liªng chuyÓn tõ mÉu gi¸o lªn líp 1 bËc TiÓu häc. Cßn v−¬ng vÊn trong trÝ nhí cña ta xiÕt bao båi håi, xao xuyÕn... c¶ lo l¾ng vµ sî h·i m¬ hå. B©y giê nhí l¹i ta thÊy thËt ng©y th¬ vµ ngät ngµo. T©m tr¹ng cña mÑ nh− thÕ nµo khi cæng tr−êng s¾p më ra ®ãn ®øa con yªu quý cña mÑ? Ho¹t ®éng 3 H−íng dÉn ®äc t×m hiÓu chó thÝch thÓ lo¹i vμ bè côc 1. §äc: - Giäng dÞu dµng, chËm r·i, ®«i khi thÇm th× (khi nh×n con ®· ngñ), hÕt søc t×nh c¶m, cã khi giäng xa v¾ng (håi t−ëng bµ ngo¹i ®· ®i trªn ®−êng tíi líp), h¬i buån buån (khi bµ ph¶i ®øng ngoµi cæng tr−êng). - GV vµ 3 - 4 HS nèi nhau ®äc hÕt mét lÇn. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - Cã thÓ chän 2- 3 tõ ng÷ trong 10 chó thÝch ®Ó HS gi¶i thÝch l¹i b»ng lêi cña m×nh (h¸o høc, bËn t©m, nh¹y c¶m). 3. ThÓ lo¹i v¨n b¶n vµ bè côc: - GV cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau cho r»ng v¨n b¶n trªn thuéc lo¹i truyÖn tù sù, kÝ - biÓu c¶m. Em ®ång ý víi ý kiÕn nµo? V× sao? V¨n b¶n trªn cã nh©n vËt chÝnh kh«ng? §ã lµ nh©n vËt nµo? Cã nhiÒu sù viÖc kh«ng? Cã cèt truyÖn kh«ng? V× sao? X¸c ®Þnh ng«i kÓ thø mÊy? - HS tr¶ lêi, lùa chän, tù gi¶i thÝch. • §Þnh h−íng: 5 - ThÓ lo¹i: Bót kÝ, v¨n b¶n - biÓu c¶m. - Nh©n vËt chÝnh: ng−êi mÑ, ®øa con. - RÊt Ýt sù viÖc, chi tiÕt, chñ yÕu lµ t©m tr¹ng cña ng−êi mÑ. - Ng«i kÓ thø nhÊt (ng−êi mÑ). - Bè côc: 2 ®o¹n + §o¹n 1: tõ ®Çu ... ngµy ®Çu n¨m häc. T©m tr¹ng cña hai mÑ con trong buæi tèi tr−íc ngµy khai gi¶ng. + §o¹n 2: Thùc sù mÑ kh«ng lo l¾ng... hÕt: Ên t−îng tuæi th¬ vµ liªn t−ëng cña mÑ. Ho¹t ®éng 4 H−íng dÉn §äc − hiÓu chi tiÕt DiÔn biÕn t©m tr¹ng cña ng−êi mÑ trong ®ªm tr−íc ngµy khai gi¶ng ®−a con vµo líp Mét. + HS ®äc l¹i ®o¹n ®Çu. + GV hái: - V× sao trong ®ªm tr−íc ngµy khai gi¶ng ®Ó vµo líp 1 cña con, ng−êi mÑ kh«ng ngñ ®−îc? - MÑ ®· nghÜ g×, lµm g×, trong buæi tèi vµ trong ®ªm kh«ng ngñ Êy? + HS ph©n tÝch vµ gi¶i thÝch, ph¸t biÓu. • §Þnh h−íng: - Suèt buæi tèi mÑ ®· håi hép, suèt ®ªm bån chån tr»n träc kh«ng ngñ ®−îc. - V× mÑ v« cïng th−¬ng yªu con, thÊy con lo l¾ng, håi hép, xóc ®éng, nªn mÑ kh«ng ngñ ®−îc. - V× mÑ nhí l¹i nh÷ng Ên t−îng tuæi thiÕu thêi ®i häc cña mÑ. - MÑ gióp con chuÈn bÞ ®å dïng häc tËp, quÇn ¸o, giµy mò,... cho ngµy mai; mÑ dän dÑp nhµ cöa, mÑ lµm mét vµi viÖc lÆt vÆt cho riªng mÑ. - MÑ tù nhñ m×nh còng cÇn ®i ngñ sím. - ThËt ra, tÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm ®ã ch¼ng cã khã kh¨n, phøc t¹p g×, chñ yÕu lµ ®Ó thÓ hiÖn nçi lßng cña ng−êi mÑ giµu t×nh c¶m. 6 + GV hái: - T©m tr¹ng cña ng−êi mÑ ®−îc diÔn t¶ cô thÓ nh− thÕ nµo? + HS t×m kiÕm, ph¸t hiÖn. • §Þnh h−íng: - Cã g× ®ã kh¸c th−êng: ... kh«ng tËp trung ®−îc vµo viÖc g× c¶... kh«ng ®Þnh lµm nh÷ng viÖc Êy tèi nay... NghÜa lµ t©m tr¹ng ng−êi mÑ còng ch¼ng kh¸c bao nhiªu víi t©m tr¹ng ®øa con: ®ang ph©n t©m, ®ang xóc ®éng, ®ang ®¾m ch×m trong håi øc vµ suy t−ëng tr−íc mét sù kiÖn lín s¾p ®Õn. - Bao nhiªu suy nghÜ cña mÑ ®Òu h−íng vµo con, mÑ h×nh dung ra t©m tr¹ng cña con: Håi hép, h¸o høc, nh¹y c¶m, vui s−íng, ®øa con h¨ng h¸i gióp mÑ dän dÑp ®å ch¬i ®Ó chuÈn bÞ lµm cËu häc sinh líp Mét... råi hån nhiªn, v« t− ®i vµo giÊc ngñ say thanh th¶n, nhÑ nhµng. V× con cßn nhá l¾m, ng©y th¬ l¾m: TrÎ em nh− bóp trªn cµnh, BiÕt ¨n, ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan. (Hå ChÝ Minh) H×nh ¶nh: G−¬ng mÆt thanh tho¸t cña con tùa nghiªng trªn gèi mÒm, ®«i m«i hÐ më vµ thØnh tho¶ng chóm l¹i nh− ®ang mót kÑo. Trong c¸i nh×n yªu th−¬ng cña mÑ, thËt kh«ng g× h¹nh phóc h¬n. - Tin con, kh«ng lo l¾ng g×, mäi sù chuÈn bÞ ®· chu ®¸o c¶ cho con ngµy khai tr−êng, nh−ng mÑ vÉn suy nghÜ triÒn miªn: mÑ nghÜ ®Õn tuæi th¬, ®Õn thêi c¾p s¸ch ®Õn tr−êng, ®Õn ngµy khai gi¶ng mµ mÑ ®· tõng tr¶i qua. C©u v¨n: H»ng n¨m, cø vµo cuèi thu... MÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i, dÉn ®i trªn con ®−êng lµng dµi vµ hÑp; lµ trÝch tõ bµi v¨n næi tiÕng cña Thanh TÞnh: T«i ®i häc (sÏ häc ë ®Çu líp 8)... cø ng©n nga, ngät ngµo, thÊm ®Ém håi øc tuæi th¬ cña bao thÕ hÖ ng−êi ViÖt Nam tõ nöa cuèi thÕ kØ 20 ®Õn nay vµ vÉn cßn r¹o rùc lßng mÑ. MÑ l¹i muèn truyÒn c¸i r¹o rùc, xao xuyÕn Êy sang cho con, cho con niÒm sung s−íng, xèn xang, kh¾c ®Ëm trong hån, trong trÝ bÐ th¬ niÒm vui ngµy khai tr−êng ®Ó trë thµnh Ên t−îng s©u s¾c suèt ®êi. - MÑ nhí ®Õn bµ ngo¹i, còng nh− mÊy chôc n¨m sau con sÏ nhí ®Õn mÑ nh− ®ªm nay, nh− buæi sím ngµy mai. Qu¸ khø, hiÖn t¹i vµ t−¬ng lai ®· hoµ ®ång trong suy t−ëng cña mÑ b©y giê. 7 - MÑ nghÜ vµ liªn t−ëng ®Õn ngµy khai tr−êng (ë NhËt B¶n) - ngµy lÔ träng cña toµn x· héi... vµ mong sao ë n−íc m×nh råi còng ®−îc nh− vËy. V× ngµy khai tr−êng lµ biÓu hiÖn cña sù quan t©m, ch¨m sãc cña ng−êi lín, cña toµn x· héi ®èi víi trÎ em, ®èi víi t−¬ng lai. - Ngµy mai, mÑ sÏ ®−a con ®Õn tr−êng, ®−a con vµo ®êi víi niÒm tin vµ k× väng vµo con yªu cña mÑ. - GV hái: + C©u v¨n cuèi cïng cña bµi: §i ®i con, h·y can ®¶m lªn, thÕ giíi nµy lµ cña con, b−íc qua c¸nh cæng tr−êng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra. nªn hiÓu nh− thÕ nµo? Tãm l¹i, bµ mÑ trong bµi lµ ng−êi mÑ nh− thÕ nµo? - HS trao ®æi. • §Þnh h−íng: - §ã lµ mong muèn vµ m¬ −íc cña mÑ. - Vai trß to lín vµ cùc k× quan träng cña nhµ tr−êng ®èi víi viÖc gi¸o dôc trÎ em. - ThÕ giíi k× diÖu cña hiÓu biÕt phong phó, cña nh÷ng t×nh c¶m míi, con ng−êi míi, quan hÖ míi sÏ më ra, sÏ ®Õn víi con. - Nhan ®Ò Cæng tr−êng më ra chñ yÕu mang ý nghÜa t−îng tr−ng nh− vËy. - Bµ mÑ trong bµi lµ ng−êi mÑ s©u s¾c, t×nh c¶m, tÕ nhÞ, hiÓu biÕt. ThËt h¹nh phóc khi cã ®−îc ng−êi mÑ nh− thÕ. - GV hái: + Bµ mÑ nãi víi ai? Cã ph¶i nãi trùc tiÕp víi con kh«ng? C¸ch viÕt nµy cã t¸c dông g×? • §Þnh h−íng: - Bµ mÑ nãi víi m×nh, giäng ®éc tho¹i lµ gÞong chñ ®¹o cña bµi v¨n. Nh©n vËt lµ nh©n vËt t©m tr¹ng, nh©n vËt tr÷ t×nh. Bµ mÑ kh«ng trùc tiÕp nãi víi con mµ chØ ®ang thÇm th× t©m sù víi chÝnh m×nh. C¸ch viÕt nµy lµm cho viÖc thÓ hiÖn néi t©m nh©n vËt, ch©n thùc h¬n. 8 Ho¹t ®éng 5 H−íng dÉn tæng kÕt vμ luyÖn tËp 1. HS trao ®æi vµ tr¶ lêi c©u hái 1 trong phÇn luyÖn tËp. Cã thÓ cã nh÷ng ý kiÕn kh¸c nhau, miÔn lµ tËp trung vµo ý nghÜa cña ngµy khai tr−êng ®èi víi kÝ øc vµ Ên t−îng cña häc sinh. 2. ViÕt ®o¹n v¨n vÒ kØ niÖm ngµy khai tr−êng cña b¶n th©n. §o¹n v¨n kh«ng dµi, kho¶ng 5 - 6 c©u nh−ng cÇn cô thÓ vµ ch©n thËt. 3. HS ®äc to phÇn Ghi nhí (tr. 9). C©u 2 chÝnh lµ chñ ®Ò cña bµi. 4. §äc thªm ®o¹n v¨n: Tr−êng häc (tr. 9), v¨n b¶n "T«i ®i häc" − Thanh TÞnh (Ng÷ v¨n 8, tËp 1). 5. So¹n bµi: MÑ t«i./. TiÕt 2 V¨n häc MÑ t«i Ðt-m«n-®« ®¬ A-mi-xi Hoµng ThiÕu S¬n dÞch TrÝch Nh÷ng tÊm lßng cao c¶. NXB Phô n÷, Hµ Néi, 1999 A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t 1. Qua bøc th− cña bè, qua t©m tr¹ng cña ng−êi cha tr−íc lçi lÇm cña ®øa con ®èi víi mÑ, t¸c gi¶ muèn nh÷ng ®øa con kh¾c s©u trong lßng, r»ng mÑ lµ ng−êi ®¸ng kÝnh, ®¸ng yªu nhÊt. Ph¹m lçi ®èi víi mÑ lµ mét trong nh÷ng lçi ®¸ng tr¸ch, ®¸ng lªn ¸n, ®¸ng ©n hËn nhÊt. C¸ch gi¸o dôc nghiªm kh¾c nh−ng vÉn tÕ nhÞ, cã lÝ, cã t×nh cña ng−êi cha. 2. NghÖ thuËt biÓu hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m vµ t©m tr¹ng gi¸n tiÕp qua mét bøc th−. Ng«i kÓ thø nhÊt, x−ng "t«i" - nh©n vËt kÓ chuyÖn. 3. Yªu cÇu tÝch hîp: TiÕp tôc c«ng viÖc cña tiÕt 1. 9 B. ThiÕt kÕ bμi d¹y - häc Ho¹t ®éng 1 Tæ chøc kiÓm tra bμi cò (H×nh thøc: vÊn ®¸p) 1. Em hiÓu c©u v¨n: B−íc qua c¸nh cæng tr−êng lµ mét thÕ giíi k× diÖu sÏ më ra nh− thÕ nµo? §èi víi riªng em, thÕ giíi k× diÖu ®ã lµ g×? 2. T©m tr¹ng cña ng−êi mÑ vµ cña ®øa con trong ®ªm tr−íc ngµy khai gi¶ng gièng vµ kh¸c nhau nh− thÕ nµo? V× sao cã sù kh¸c nhau Êy? 3. C¸c tõ can ®¶m vµ k× diÖu trong c©u v¨n cuèi cïng thuéc lo¹i tõ nµo? Cã thÓ thay thÕ b»ng nh÷ng tõ phï hîp h¬n? a) §éng tõ: Dòng c¶m, phÊn khëi, h¨ng h¸i, vui vÎ, b) TÝnh tõ: TuyÖt vêi, k× l¹, li k×, míi mÎ, c) Danh tõ: §õng lo l¾ng, sî h·i, hoang mang. Ho¹t ®éng 2 DÉn vμo bμi míi GV giíi thiÖu: - Cuèn s¸ch: Nh÷ng tÊm lßng cao c¶; (tËp 1 vµ 2; b¶n dÞch cña Hoµng ThiÕu S¬n, NXB Phô n÷, Hµ Néi, 1999) - Em ®· bao nhiªu lÇn m¾c lçi víi cha mÑ m×nh? Th¸i ®é, t×nh c¶m cña cha mÑ khi Êy ra sao? Ngoµi sî h·i, ©n hËn, em cßn cã c¶m gi¸c g× n÷a? Thö kÓ l¹i v¾n t¾t. - §· bao giê nhËn ®−îc bøc th− cña ng−êi th©n mµ lßng cµng c¶m thÊy ¸y n¸y, day døt, tù tr¸ch m×nh ch¼ng ra g×? §· khi nµo ®äc nh÷ng dßng ch÷ th©n yªu mµ xÊu hæ, tù tr¸ch m×nh kh«ng xøng ®¸ng? Nh÷ng bøc th− nh− thÕ cã ý nghÜa g× ®èi víi viÖc båi d−ìng t©m hån vµ nh©n c¸ch? - Chän c¸ch giíi thiÖu riªng cña m×nh. Ho¹t ®éng 3 H−íng dÉn ®äc, gi¶i thÝch tõ khã vμ t×m hiÓu kiÓu v¨n b¶n 10 - Yªu cÇu ®äc: Giäng chËm r·i, t×nh c¶m, tha thiÕt vµ nghiªm. Chó ý c¸c c©u c¶m, c©u cÇu khiÕn, ®äc víi giäng thÝch hîp. - GV cïng 3 - 4 HS tiÕp nèi nhau ®äc toµn bé v¨n b¶n 1 lÇn. - Gi¶i thÝch kÜ 3 tõ: Khæ h×nh (h×nh ph¹t nÆng nÒ, tµn nhÉn, lµm cho ®au ®ín kÐo dµi); Vong ©n béi nghÜa (quªn ¬n, ph¶n l¹i ®¹o nghÜa); Béi b¹c (ph¶n l¹i ng−êi tèt, ng−êi ®· tõng cã ¬n, tõng gióp ®ì m×nh). + KiÓu lo¹i v¨n b¶n: V¨n b¶n - biÓu c¶m. - Theo em v¨n b¶n ®−îc viÕt theo kiÓu lo¹i nµo? V× sao? * Ng−êi cha viÕt th− cho con ®Ó gi¸o dôc con söa lçi ®· m¾c víi mÑ m×nh. Ho¹t ®éng 4 H−íng dÉn ®äc − hiÓu chi tiÕt bøc th− (v¨n b¶n) * Ph−¬ng ¸n 1. T×m hiÓu theo tr×nh tù bøc th−. + HS ®äc 4 dßng ®Çu tiªn vµ tr¶ lêi c©u hái: - X¸c ®Þnh vÞ trÝ cña ®o¹n v¨n vµ ng«i kÓ cña ng−êi kÓ chuyÖn? • §Þnh h−íng: - Nh©n vËt "t«i" (chó bÐ) kÓ chuyÖn d−íi d¹ng nhËt kÝ, ghi chÐp t©m t×nh vµ sù viÖc riªng t− qua tõng ngµy. - Nh− vËy, ë v¨n b¶n nµy cã tíi 4 thÓ lo¹i kÕt hîp: - NhËt kÝ - tù sù - viÕt th− - nghÞ luËn. Nh−ng xem xÐt trªn v¨n b¶n cô thÓ, ta vÉn thÊy kiÓu viÕt th− - nghÞ luËn biÓu c¶m ®ãng vai trß chñ yÕu. - §o¹n v¨n giíi thiÖu v¾n t¾t nguyªn nh©n vµ môc ®Ých ng−êi bè ph¶i viÕt th− cho con trai: - V× chó bÐ ®· nãi hçn víi mÑ lóc c« gi¸o ®Õn th¨m. - §Ó c¶nh c¸o, phª ph¸n mét c¸ch nghiªm kh¾c th¸i ®é sai tr¸i Êy cña con m×nh, ta h·y xem «ng viÕt cho con nh÷ng g× vµ viÕt nh− thÕ nµo? + HS ®äc tiÕp bøc th− ®Õn: t×nh th−¬ng yªu ®ã. + GV hái: 11 - T©m tr¹ng cña ng−êi cha tr−íc lçi lÇm cña ®øa con nh− thÕ nµo? T¹i sao nhµ v¨n viÕt: Sù hçn l¸o cña con nh− mét nh¸t dao ®©m vµo tim bè vËy? + HS tr¶ lêi, suy luËn. • §Þnh h−íng: - Tr−íc sai lÇm cña con, ng−êi cha rÊt ®au ®ín vµ bùc béi. ¤ng nghiªm kh¾c phª b×nh th¸i ®é v« lÔ cña ®øa con mµ «ng v« cïng yªu quý. ¤ng nãi døt kho¸t nh− mÖnh lÖnh: ViÖc nh− thÕ kh«ng bao giê ®−îc t¸i ph¹m n÷a. - T¸c gi¶ so s¸nh sù hçn l¸o cña ®øa con nh− mét nh¸t dao ®©m vµo tim ng−êi bè lµ muèn thÓ hiÖn t©m tr¹ng ®au xãt vµ bÊt ngê cña ng−êi bè do hËu qu¶ téi lçi cña ®øa con ®èi víi mÑ vµ ®èi víi chÝnh «ng. §ã lµ sù xóc ph¹m s©u s¾c. - Trong lßng ng−êi cha ®· bïng lªn c¬n tøc giËn khã k×m nÐn khi nghÜ ®Õn t×nh th−¬ng yªu, hi sinh v« bê cña ng−êi mÑ ®èi víi ®øa con lÇn ®Çu tiªn tá ra v« ¬n, béi b¹c ®èi víi chÝnh ng−êi ®· sinh ra m×nh. - ¤ng vÏ ra cho ®øa con h− d¹i thÊy tr−íc nçi buån th¶m nhÊt cña mçi con ng−êi: Êy lµ khi mÊt mÑ. - ¤ng chØ cho con trai thÊy r»ng, t×nh th−¬ng yªu, kÝnh träng cha mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liªng h¬n c¶. V× sao vËy? T×m nh÷ng c©u ca dao, c©u th¬ mµ em thuéc vÒ chñ ®Ò nµy? + HS th¶o luËn theo nhãm. • §Þnh h−íng: - Nh÷ng c©u ca dao quen thuéc: - C«ng cha nh− nói ngÊt trêi NghÜa mÑ nh− n−íc ë ngoµi biÓn §«ng. - C«ng cha nh− nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh− n−íc trong nguån ch¶y ra. Mét lßng thê mÑ, kÝnh cha Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con. + GV hái: - Ng−êi cha ®· h×nh dung trong suèt cuéc ®êi ng−êi con, ng−êi mÑ vÉn ®ãng vai trß to lín nh− thÕ nµo? 12 + HS t×m vµ hÖ thèng ho¸ dÉn chøng, ph¸t biÓu. • §Þnh h−íng: - Thêi th¬ Êu, lóc con èm ®au, ng−êi mÑ cã thÓ hi sinh tÊt c¶, cã thÓ chÞu ®ùng ®Ó nu«i con, cøu con. - Khi con kh«n lín vµ tr−ëng thµnh, mÑ vÉn lµ ng−êi chë che, chç dùa tinh thÇn, nguån an ñi cña con. DÉu kh«n lín vÉn lµ con cña mÑ §i suèt ®êi, lßng mÑ vÉn theo con. (ChÕ Lan Viªn) (Con cß) + GV hái: - Trong bøc th−, ng−êi bè b¾t ®øa con ph¶i lËp tøc lµm g× ®Ó nhËn lçi, ®Ó ®−îc mÑ tha thø? - Em hiÓu chi tiÕt "chiÕc h«n cña mÑ sÏ xo¸ ®i dÊu vÕt vong ©n béi nghÜa trªn tr¸n con" nh− thÕ nµo? + HS th¶o luËn, bµn b¹c, tr×nh bµy c¸ch hiÓu cña b¶n th©n. • §Þnh h−íng: - Ng−êi cha yªu cÇu con rÊt døt kho¸t vµ nghiªm kh¾c nh− mÖnh lÖnh: (Tõ nay con kh«ng ®−îc nãi nÆng lêi víi mÑ, dï chØ mét lêi, mét lÇn - Thµnh khÈn xin lçi mÑ - CÇu xin mÑ h«n con. (C¸ch biÓu hiÖn t×nh c¶m c«ng khai vµ nång nhiÖt cña ng−êi ch©u ¢u. Ng−êi ch©u ¸ th× kÝn ®¸o, tÕ nhÞ h¬n)) - Chi tiÕt "chiÕc h«n cña mÑ sÏ xo¸ ®i dÊu vÕt vong ©n béi nghÜa trªn tr¸n con" mang ý nghÜa t−îng tr−ng. Bëi ®ã lµ c¸i h«n tha thø, c¸i h«n cña lßng mÑ bao dung, c¸i h«n xo¸ ®i nçi ©n hËn cña ®øa con vµ lµm dÞu ®i nçi ®au cña ng−êi mÑ, c¸i h«n trong n−íc m¾t (cã thÓ) cña c¶ hai mÑ con. - Cïng víi chi tiÕt nµy, cßn cã chi tiÕt ng−êi cha b¶o con ®õng h«n m×nh v× «ng ch−a nhËn râ sù hèi c¶i vµ söa ch÷a khuyÕt ®iÓm cña con. + GV Cã ý kiÕn cho r»ng, ng−êi bè thµ r»ng kh«ng cã con, cßn h¬n lµ thÊy con béi b¹c víi mÑ. §ã lµ th¸i ®é qu¸ cøng r¾n, cùc ®oan, thiªn lÖch. ý kiÕn cña em? + HS bµn luËn trong nhãm vµ cö ®¹i diÖn ph¸t biÓu. 13 • §Þnh h−íng: - ý kiÕn trªn ®óng mét phÇn, nÕu theo m¹ch t×nh c¶m vµ t©m tr¹ng cña ng−êi cha trong bøc th−. - Nh−ng ý kiÕn Êy còng cã phÇn cùc ®oan, cøng r¾n qu¸ nÕu chØ c¨n cø vµo khuyÕt ®iÓm hiÖn t¹i cña chó bÐ. - §ã lµ mét c¸ch gi¸o dôc con c−¬ng quyÕt, ®ßi hái con ph¶i suy nghÜ tíi hËu qu¶ nghiªm träng cña khuyÕt ®iÓm nÕu cø tiÕp tôc t¸i ph¹m vµ ph¸t triÓn trong t−¬ng lai. - Ng−êi cha thÓ hiÖn sù quyÕt liÖt trong t×nh c¶m dï víi ®øa con mµ «ng th−¬ng yªu nhÊt. + GV nãi chËm: - §Õn ®©y, ta cã thÓ gi¶i thÝch v× sao ®äc bøc th−, nh©n vËt "t«i" xóc ®éng v« cïng. "T«i" ®· ®−îc mét bµi häc thÊm thÝa vµ kÞp thêi tõ ng−êi cha th©n yªu nhÊt cña m×nh. - Hái: Nh−ng t¹i sao ng−êi cha kh«ng nãi trùc tiÕp víi con mµ l¹i chän h×nh thøc viÕt th−? Nh− thÕ cã vßng vÌo, phiÒn to¸i kh«ng? + HS tr¶ lêi. • §Þnh h−íng: - Cã nh÷ng chuyÖn nãi trùc tiÕp dÔ cã kÕt qu¶, nh−ng l¹i cã nh÷ng chuyÖn ph¶i nãi gi¸n tiÕp qua ng−êi kh¸c, hoÆc qua th− tõ. Tr−êng hîp nµy thuéc d¹ng thø hai. V×: - B»ng h×nh thøc viÕt th−, ng−êi cha cã ®iÒu kiÖn võa d¹y b¶o võa t©m t×nh víi con trai mét c¸ch tØ mØ, cÆn kÏ, ®Çy ®ñ, cho con cã thêi gian vµ hoµn c¶nh suy ngÉm qua tõng c©u, tõng ch÷. MÆt kh¸c, ng−êi cha tá ra tÕ nhÞ, kÝn ®¸o bëi kh«ng lµm ng−êi con xÊu hæ, bÏ bµng khi «ng chØ nãi riªng víi con, thËm chÝ cã thÓ «ng kh«ng nãi c¶ chuyÖn nµy víi vî m×nh. - VËy, ®ã lµ mét c¸ch øng xö cña ng−êi cã v¨n ho¸. * Ph−¬ng ¸n 2: C¸c nhãm HS th¶o luËn vÒ: 1. H×nh ¶nh ng−êi mÑ qua th¸i ®é vµ t©m t×nh cña ng−êi cha. - HÕt lßng th−¬ng yªu, hi sinh v× con. - §au ®ín, xãt xa v× khuyÕt ®iÓm cña con. 14 - S½n sµng tha thø khi con thËt sù ¨n n¨n, söa ch÷a. 2. H×nh ¶nh ng−êi cha. - HÕt lßng th−¬ng yªu vî con. - Nghiªm kh¾c, c«ng b»ng, ®é l−îng vµ tÕ nhÞ trong viÖc gi¸o dôc con. 3. Ng−êi con - chó bÐ ph¹m khuyÕt ®iÓm víi mÑ. - Xóc ®éng ch©n thµnh khi ®äc th− cña bè. - QuyÕt t©m söa lçi. * HS ®äc v¨n b¶n, tù t×m dÉn chøng, kh¸i qu¸t ý, trao ®æi trong nhãm, ®¹i diÖn tr×nh bµy tr−íc líp. * GV ®iÒu chØnh, s¬ kÕt nh− trªn. Ho¹t ®éng 5 H−íng dÉn tæng kÕt + Theo em, chñ ®Ò cña ®o¹n v¨n lµ g×? TËp trung ë c©u nµo? V× sao? + HS t×m trong v¨n b¶n, ®äc to tr−íc líp, biÖn gi¶i lÝ do. + HS ®äc to môc Ghi nhí tr. 12, g¹ch d−íi c©u: T×nh yªu th−¬ng, kÝnh träng cha mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liªng h¬n c¶. ThËt ®¸ng xÊu hæ vµ nhôc nh· cho kÎ nµo chµ ®¹p lªn t×nh th−¬ng yªu ®ã. + Bøc th− mang tÝnh biÓu c¶m ®Æc s¾c ë chç nµo? - Giäng ®iÖu ch©n thµnh, tha thiÕt võa nghiªm kh¾c døt kho¸t võa ph©n tÝch thiÖt h¬n ®Çy søc thuyÕt phôc, phï hîp víi t©m lÝ trÎ lÇn ®Çu ph¹m khuyÕt ®iÓm mong ®−îc tha thø, mong cã c¬ héi söa ch÷a. - Qua bøc th−, chóng ta kh«ng chØ thÊy ®øa con mµ cßn nhËn râ thªm 2 ng−êi: Ng−êi cha, ng−êi mÑ. Ho¹t ®éng 6 H−íng dÉn luyÖn tËp 1. H−íng dÉn HS lµm 2 bµi tËp trong SGK, tr. 12. 2. Bµi tËp bæ sung, lùa chän: a) Chän ®Æt nhan ®Ò kh¸c cho v¨n b¶n: - Bµi häc ®Çu tiªn (nhí ®êi, thÊm thÝa) cña t«i. - Lßng cha, lßng mÑ. 15 - Sau mét lçi lÇm. - Th− c¶nh c¸o. b) T¹i sao ng−êi cha kh«ng nh¾c l¹i tØ mØ khuyÕt ®iÓm cña con? - V× kh«ng cÇn thiÕt. - V× con ®· qu¸ râ. - V× tÕ nhÞ. - V× t«n träng con. c) V× sao nh©n vËt "t«i" xóc ®éng v« cïng? - Bè nh¾c ®Õn nhiÒu kØ niÖm vÒ mÑ. - Bè yªu cÇu rÊt nghiªm, rÊt ®óng. - Nh÷ng lêi ch©n t×nh vµ s©u s¾c cña bè. - Cµng th−¬ng mÑ, th−¬ng bè cµng giËn m×nh ch¼ng ra g×! d) §äc 1 bøc th− kh¸c trong Nh÷ng tÊm lßng cao c¶ ®Ó häc sinh suy ngÉm. e) S−u tÇm vµ chÐp vµo sæ bµi th¬: Th− göi mÑ cña X. Exªnhin (SGK V¨n 12, tËp 2). 3. So¹n bµi: Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª./. TiÕt 3 TiÕng ViÖt Tõ ghÐp A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t 1. KiÕn thøc - CÊu t¹o cña 2 lo¹i tõ ghÐp: ®¼ng lËp vµ chÝnh phô. - C¬ chÕ t¹o nghÜa cña tõ ghÐp TiÕng ViÖt. 2. TÝch hîp víi phÇn v¨n qua 2 v¨n b¶n: Cæng tr−êng më ra vµ MÑ t«i, víi phÇn tËp lµm v¨n ë bµi Liªn kÕt trong v¨n b¶n. 3. KÜ n¨ng - Gi¶i thÝch ®−îc cÊu t¹o vµ ý nghÜa cña tõ ghÐp. 16 - VËn dông ®−îc tõ ghÐp trong nãi, viÕt. B. ThiÕt kÕ bμi d¹y - häc Ho¹t ®éng 1 ¤n tËp kiÕn thøc líp 6 + GV nªu vÊn ®Ò: - C¸c em cßn nhí ®Þnh nghÜa vÒ tõ ®¬n, tõ ghÐp, tõ l¸y ®· häc ë líp 6 kh«ng? Víi mçi lo¹i tõ, cho mét vÝ dô? + HS tr¶ lêi: - Tõ ®¬n lµ tõ chØ cã mét tiÕng. VÝ dô: nhµ, c©y, ®á, vµng,... - Tõ ghÐp lµ tõ phøc gåm 2 tiÕng trë lªn, c¸c tiÕng cã quan hÖ víi nhau vÒ nghÜa. VÝ dô: cµ chua, chim bå c©u, ®ång hå, häc sinh,... - Tõ l¸y lµ tõ phøc gåm 2 tiÕng trë lªn. C¸c tiÕng trong tõ cã quan hÖ lÆp (l¸y ©m). VÝ dô: m¬n mën, t−¬i t¾n, lång phång, chÊt ngÊt,... + GV nhÊn m¹nh: - Tõ phøc cã 2 lo¹i: tõ ghÐp vµ tõ l¸y (®· häc ë líp 6). - Tõ ghÐp l¹i cã 2 lo¹i nhá lµ: tõ ghÐp ®¼ng lËp vµ tõ ghÐp chÝnh phô (h«m nay häc). Ho¹t ®éng 2 T×m hiÓu cÊu t¹o cña tõ ghÐp • Thao t¸c 1: + GV yªu cÇu HS ®äc kÜ môc I.1 trong SGK, vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: - X¸c ®Þnh tiÕng chÝnh vµ tiÕng phô trong 2 tõ bµ ngo¹i vµ th¬m phøc? - TrËt tù s¾p xÕp vµ vai trß cña c¸c tiÕng nh− thÕ nµo? + HS tr¶ lêi: - TiÕng chÝnh: bµ, th¬m. TiÕng phô: ngo¹i, phøc. - TiÕng chÝnh ®øng tr−íc, tiÕng phô ®øng sau. TiÕng phô bæ sung ý cho tiÕng chÝnh. • Thao t¸c 2: 17 + GV yªu cÇu HS ®äc kÜ môc I.2. vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: - So s¸nh sù gièng nhau vµ kh¸c nhau gi÷a 2 nhãm tõ: Bµ ngo¹i, th¬m phøc víi quÇn ¸o, trÇm bæng. + HS tr¶ lêi: - Gièng nhau: §Òu lµ tõ ghÐp gåm 2 tiÕng. - Kh¸c nhau: Bµ ngo¹i, th¬m phøc cã tiÕng chÝnh ®øng tr−íc, tiÕng phô ®øng sau. QuÇn ¸o, trÇm bæng kh«ng ph©n biÖt tiÕng chÝnh, tiÕng phô. Hai tiÕng cã vai trß b×nh ®¼ng vÒ mÆt ng÷ ph¸p. • Bµi tËp nhanh: - T×m 5 tõ ghÐp theo mÉu: a) Bµ ngo¹i. VÝ dô: n−íc m¾t, ®−êng s¾t, c¸ thu, nhµ kh¸ch, s©n b¨ng,... b) Th¬m phøc: VÝ dô: xanh ng¾t, xanh om, xanh lÌ, xanh biÕc, xanh nhî,... Ho¹t ®éng 3 T×m hiÓu ý nghÜa cña tõ ghÐp + HS ®äc kÜ môc II cña SGK vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: 1. So s¸nh nghÜa cña 2 cÆp tõ: a) Bµ ngo¹i víi bµ b) Th¬m phøc víi th¬m 2. So s¸nh nghÜa cña c¸c tõ: a) QuÇn ¸o víi mçi tiÕng quÇn, ¸o b) TrÇm bæng víi mçi tiÕng trÇm, bæng + HS tr¶ lêi: CÆp 1a: - Gièng nhau: cïng chØ ng−êi phô n÷ lín tuæi, ®¸ng kÝnh träng. - Kh¸c nhau: bµ ngo¹i chØ ng−êi phô n÷ sinh ra mÑ; bµ chØ ng−êi phô n÷ sinh ra cha hoÆc mÑ. CÆp 1b: - Gièng nhau: Cïng chØ tÝnh chÊt cña sù vËt, ®Æc tr−ng vÒ mïi vÞ; 18 - Kh¸c nhau: Th¬m phøc chØ mïi th¬m ®Ëm ®Æc, g©y Ên t−îng m¹nh; th¬m chØ mïi th¬m nãi chung. * LÝ do cã sù kh¸c nhau: - Ph¹m vi biÓu vËt cña bµ vµ cña th¬m réng h¬n cña bµ ngo¹i vµ th¬m phøc (xem l¹i ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n 6, quyÓn 1). VÝ dô: hai tõ tèt vµ ®¶m ®ang. - Tèt chØ phÈm chÊt cña c¸c sù vËt nãi chung, ph¹m vi biÓu vËt réng: bµn tèt xe tèt, bót tèt, ng−êi tèt,... - §¶m ®ang chØ ng−êi phô n÷ tèt, ph¹m vi biÓu vËt rÊt hÑp. Kh«ng thÓ nãi bµn ®¶m ®ang, bót ®¶m ®ang,... CÆp 2a. QuÇn ¸o: chØ chung c¶ quÇn, ¸o, kh¨n, mò,...; c¸c tiÕng "quÇn, ¸o" chØ tõng sù vËt riªng lÎ. CÆp 2b. TrÇm bæng: chØ ©m thanh lóc thÊp, lóc cao, khi râ, khi v¨ng v¼ng; c¸c tiÕng "trÇm, bæng" chØ tõng cao ®é cô thÓ. VÝ dô: TiÕng ®µn trÇm bæng ®©u ®©y! Tãm l¹i, ý nghÜa cña 2 tõ ghÐp nµy kh¸i qu¸t h¬n, trõu t−îng h¬n ý nghÜa cña c¸c tiÕng t¹o nªn nã. • Bµi tËp nhanh * NhËn xÐt 2 nhãm tõ sau: Nhãm 1: Trêi ®Êt, vî chång, ®−a ®ãn, xa gÇn, t×m kiÕm. Nhãm 2: MÑ con, ®i l¹i, c¸ n−íc, non s«ng, bu«n b¸n. • Gîi ý: §Òu lµ tõ ghÐp ®¼ng lËp. Nhãm 1 cã thÓ ®¶o trËt tù c¸c tiÕng trong tõ; nhãm 2 kh«ng ®¶o ®−îc. VÝ dô: trêi ®Êt = ®Êt trêi; mÑ con kh¸c con mÑ. Ho¹t ®éng 4 HÖ thèng ho¸ kiÕn thøc + GV nªu vÊn ®Ò vµ tæ chøc ho¹t ®éng. HS mçi nhãm cö mét ng−êi lªn b¶ng vÏ s¬ ®å vÒ 2 lo¹i tõ ghÐp ®ã. HS cã thÓ vÏ 1 trong 4 s¬ ®å sau: 19 a) Tõ ghÐp ChÝnh phô (3 ý) §¼ng lËp (2 ý) b) ChÝnh phô - Tõ ghÐp §¼ng lËp c) Tõ ghÐp ChÝnh phô §¼ng lËp - - - - - d) Tõ ghÐp ChÝnh phô (3 ý) §¼ng lËp (2 ý) + GV h−íng dÉn HS nhËn xÐt, bæ sung, hoµn thiÖn 1 trong 4 s¬ ®å vµ ghi vµo vë. §äc thªm: Ranh giíi gi÷a tõ ghÐp vµ côm tõ tù do Tõ trong tiÕng ViÖt kh«ng biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i, ®ã lµ mét ®Æc ®iÓm c¬ b¶n vÒ lo¹i h×nh, nh−ng ®ång thêi còng lµ mét nguyªn nh©n lµm “®au ®Çu” nh÷ng ai nghiªn cøu vµ d¹y häc tiÕng ViÖt. B×nh th−êng, khi dïng tõ ®Ó giao tiÕp (nãi, viÕt), do “qu¸n tÝnh” vÒ ng÷ nghÜa vµ trong mét ng÷ c¶nh x¸c ®Þnh, c¸c nh©n 20