Tài liệu Thiết kế bài giảng ngữ văn 12 tập 1

TS. NguyÔn V¨n §−êng (Chñ biªn) – ThS. Hoμng D©n ThiÕt kÕ bμi gi¶ng 12 TËp mét Nhμ xuÊt b¶n Hμ Néi 1 2 Lêi nãi ®Çu §Ó gióp c¸c gi¸o viªn (GV) Trung häc phæ th«ng (THPT) ®ang trùc tiÕp ®øng líp gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶ h¬n ch−¬ng tr×nh – s¸ch gi¸o khoa (SGK) Ng÷ v¨n 12 theo h−íng TÝch hîp vµ TÝch cùc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch tham kh¶o: ThiÕt kÕ bµi gi¶ng Ng÷ v¨n 12, gåm 2 tËp. S¸ch b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh, hÖ thèng ho¸, cô thÓ ho¸ SGK vµ s¸ch gi¸o viªn (SGV) Ng÷ v¨n 12 thµnh hÖ thèng ho¹t ®éng d¹y häc trong tõng bµi, tõng tiÕt, chó träng ®Õn c¸c ®Þnh h−íng tÝch hîp (ngang, däc) vµ tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc cña häc sinh (HS) b»ng nhiÒu h×nh thøc häc phong phó, hÊp dÉn vµ nhÑ nhµng: c¸c chïm c©u hái gîi më, dÉn d¾t ®Ó tæ chøc ®µm tho¹i, ho¹t ®éng nhãm nhá vµ võa, th¶o luËn chung c¶ líp, nªu vÊn ®Ò... Nh×n chung, thÇy (c«) gi¸o cÇn kiªn quyÕt vµ kiªn tr× ®ãng vai trß ng−êi tæ chøc, h−íng dÉn c¸c ho¹t ®éng häc cña HS; kh«ng nªn lµm thay, lµm gióp hoÆc lÊn s©n cña c¸c em. Nh−ng muèn thÕ, ng−êi thÇy ph¶i thùc sù hiÓu nhiÒu biÕt réng, ph¶i khÐo lÐo, tØ mØ, t©m lÝ, ph¶i tin ë b¶n th©n vµ häc trß, ph¶i nãi Ýt mµ lµm nhiÒu h¬n, nghe nhiÒu h¬n, tæ chøc nhiÒu h¬n... Vµ tÊt c¶ nh÷ng dù kiÕn tØ mØ, ®−îc h×nh dung tr−íc vµ thÓ hiÖn khoa häc trong tõng kÕ ho¹ch bµi häc – ThiÕt kÕ bµi d¹y − häc, mµ s¸ch nµy chØ lµ mét trong nh÷ng m« h×nh gîi ý sao cho mçi giê d¹y häc Ng÷ v¨n ë tr−êng THPT ViÖt Nam thÕ kØ XXI kh«ng cßn lµ giê thÇy truyÒn gi¶ng thao thao, trß ng¸p ng¾n ng¸p dµi hay lµ giê gi¶ng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, giê tra vÊn, lªn líp kh« khan... mµ lµ giê häc hîp t¸c gi÷a thÇy vµ trß; giê häc ®µm tho¹i, trß chuyÖn t©m t×nh vÒ con ng−êi vµ cuéc sèng, qua nh÷ng ¸ng danh v¨n, lµ giê thùc hµnh nãi vµ viÕt tiÕng ViÖt nhÑ nhµng, ®Çy høng thó... HS ®−îc n©ng cao, dï lµ chØ chót Ýt, trªn nhiÒu mÆt: kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é, t×nh c¶m... Chóng t«i cè g¾ng biªn so¹n, gîi ý trªn tinh thÇn nhËn thøc lÝ luËn Êy. V× tr×nh ®é cã h¹n, ch¾c ch¾n s¸ch kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. RÊt mong nhËn ®−îc nh÷ng ý kiÕn phª b×nh, gãp ý cña c¸c ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc gÇn xa. Xin tr©n träng c¶m ¬n! C¸c t¸c gi¶ 3 4 TuÇn 1 (Bμi 1) TiÕt 1 − 2 V¨n häc Kh¸i qu¸t v¨n häc ViÖt Nam tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t Gióp häc sinh (HS): − HiÓu ®−îc mét sè nÐt tæng qu¸t vÒ v¨n häc ViÖt Nam thêi k× tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX trªn c¸c b×nh diÖn c¬ b¶n: c¸c chÆng ®−êng, giai ®o¹n ph¸t triÓn, nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu vµ nh÷ng ®æi míi b−íc ®Çu cña v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1975, ®Æc biÖt lµ tõ n¨m 1986 ®Õn hÕt thÕ kØ XX. − TÝch hîp víi nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu cña v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®· häc ë ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS. • Träng t©m bµi häc: − C¸c chÆng ®−êng, nh÷ng thµnh tùu, nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n, ®æi míi v¨n häc tõ 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX. • Nh÷ng ®iÒu cÇn l−u ý: − Bµi v¨n häc sö ®Çu tiªn trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12 cã tÇm quan träng ®Æc biÖt nªn cÇn ®−îc chuÈn bÞ kÜ ®Ó cã 2 tiÕt d¹y häc hiÖu qu¶ vµ hÊp dÉn ngay tõ ®Çu. − Sö dông kÕt hîp c¸c ph−¬ng ph¸p h−íng dÉn HS ®äc, ph©n tÝch c¸c luËn ®iÓm néi dung trong c¸c môc cña SGK, trao ®æi, th¶o luËn, GV tãm t¾t, ®iÒu chØnh, kh¼ng ®Þnh, kh¾c s©u kÕt luËn; ®iÓm b×nh nh÷ng dÉn chøng tiªu biÓu, gîi nhí l¹i nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm ®· häc ë THCS; sö dông b¶ng, s¬ ®å hÖ thèng ho¸. − §¶m b¶o yªu cÇu hÖ thèng ho¸, toµn diÖn vµ quan ®iÓm lÞch sö ®Ó nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ thêi k× v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam. • ChuÈn bÞ cña thÇy – trß: − HS ®äc l¹i SGK Ng÷ v¨n THCS, t×m tªn tÊt c¶ c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm v¨n häc tõ 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX, ghi nhí néi dung (v¨n xu«i), thuéc lßng (th¬), chän nh÷ng t¸c gi¶, t¸c phÈm yªu thÝch nhÊt. − GV suy nghÜ, h×nh thµnh c¸c b¶ng hÖ thèng, s¬ ®å kh¸i qu¸t ho¸ c¸c chÆng ®−êng, c¸c ®Æc ®iÓm vµ gi¸ trÞ cña v¨n häc ViÖt Nam tõ 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX. 5 B. ThiÕt kÕ bμi d¹y − häc Ho¹t ®éng 1 Tæ chøc kiÓm tra bµi cò (H×nh thøc: vÊn ®¸p) 1. GV kiÓm tra s¸ch vë, tµi liÖu, t×m hiÓu t− t−ëng, t×nh c¶m cña HS, chuÈn bÞ cho viÖc häc Ng÷ v¨n trong n¨m häc phæ th«ng cuèi cïng. Ho¹t ®éng 2 DÉn vµo bµi + GV nãi chËm, HS l¾ng nghe. + GV giíi thiÖu ch−¬ng tr×nh, tµi liÖu vµ ph−¬ng ph¸p häc Ng÷ v¨n líp 12. + HS l¾ng nghe vµ trao ®æi, ph¶n håi. Ho¹t ®éng 3 H−íng dÉn ®äc hiÓu môc I: "Kh¸i qu¸t v¨n häc ViÖt Nam tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975" + HS ®äc ®o¹n kÕt qu¶ cÇn ®¹t, 5 dßng më ®Çu trong SGK Ng÷ v¨n 12, tËp 1, tr.3 (S®d) vµ nªu ý kiÕn ph¶n håi. + GV hái: − Gi¶i thÝch ng¾n gän nghÜa c¸c tõ ng÷: kØ nguyªn, thêi k× v¨n häc, giai ®o¹n v¨n häc, chÆng ®−êng v¨n häc vµ qu¸ tr×nh − tiÕn tr×nh v¨n häc. + HS gi¶i thÝch, c¾t nghÜa. + GV kÕt luËn. 1. Vµi nÐt vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi, v¨n ho¸ + HS ®äc môc 1. tr.3 – 4, tù kh¸i qu¸t nh÷ng ý chÝnh. + GV hái: − Nh÷ng yÕu tè hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi, v¨n ho¸ chñ yÕu nµo ®· ¶nh h−ëng, t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ s©u s¾c ®Õn sù ph¸t triÓn cña v¨n häc ViÖt Nam tõ 1945 – 2000? Nh©n tè nµo ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh? V× sao? − Em hiÓu thuËt ng÷ nhµ v¨n – chiÕn sÜ nh− thÕ nµo? − KÓ tªn mét sè nhµ v¨n – chiÕn sÜ mµ em ®· biÕt, ®· ®−îc häc? − Theo em, Th¹ch Lam cã ph¶i lµ nhµ v¨n – chiÕn sÜ kh«ng? V× sao? + HS th¶o luËn, tr¶ lêi, quan s¸t bøc ¶nh minh ho¹ tr.4. 6 §Þnh h−íng: − Hoµn c¶nh lÞch sö ®Æc biÖt. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë: − 30 n¨m chiÕn tranh liªn tôc, ®Êt n−íc chia c¾t, kinh tÕ nghÌo nµn, chËm ph¸t triÓn, giao l−u quèc tÕ h¹n hÑp, chÞu ¶nh h−ëng v¨n ho¸ c¸c n−íc XHCN Liªn X« (cò), Trung Quèc. − §−êng lèi l·nh ®¹o v¨n nghÖ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam t¹o nªn mét nÒn v¨n häc thèng nhÊt vµ ph¸t triÓn lµ nh©n tè ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh. Thèng nhÊt vÒ t− t−ëng, tæ chøc, quan niÖm kiÓu nhµ v¨n – chiÕn sÜ. − Th¹ch Lam kh«ng ph¶i lµ nhµ v¨n − chiÕn sÜ v× «ng s¸ng t¸c theo ph−¬ng ph¸p l·ng m¹n (®· qua ®êi tr−íc n¨m 1945). − Nh÷ng nhµ v¨n trong bøc ¶nh minh ho¹ chÝnh lµ nh÷ng "nhµ v¨n – chiÕn sÜ" ®Çu tiªn cña n−íc ViÖt Nam míi, v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam míi. 2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ nh÷ng thµnh tùu chñ yÕu + HS ®äc l¹i môc 2. tr.4 – 10, hÖ thèng ho¸ vµ tËp ®−a c¸c néi dung phï hîp vµo b¶ng hÖ thèng ho¸ d−íi ®©y. + GV ®−a khung b¶ng hÖ thèng ho¸. HS ®iÒn c¸c néi dung phï hîp. ChÆng ®−êng 1945 – 1954 1955 – 1964 Chñ ®Ò bao trïm KÞch, LÝ luËn nghiªn cøu, phª b×nh V¨n xu«i Th¬ Ca ngîi Tæ quèc ®éc lËp tù do, nh©n d©n, B¸c Hå, C¸ch m¹ng th¸ng T¸m vµ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p TruþÖn ng¾n, kÝ cña Hoµi Thanh (D©n khÝ miÒn Trung), TrÇn §¨ng (TrËn phè Rµng), Nam Cao (§«i m¾t, ë rõng), Kim L©n (Lµng), Hå Ph−¬ng (Th− nhµ), truyÖn võa cña NguyÔn §×nh Thi(Xung kÝch), Vâ Huy T©m (Vïng má), T« Hoµi (TruyÖn T©y B¾c), Nguyªn Ngäc (§Êt n−íc ®øng lªn) NguyÔn Huy T−ëng (KÝ sù Cao L¹ng), NguyÔn V¨n Bæng (Con tr©u)... Th¬ Hå ChÝ Minh viÕt ë ViÖt B¾c (C¶nh khuya, Tin th¾ng trËn), Tè H÷u: HuÕ th¸ng T¸m, Hå ChÝ Minh, tËp th¬ ViÖt B¾c, th¬ TrÇn Mai Ninh (Nhí), Xu©n DiÖu: Ngän quèc k×, Héi nghÞ non s«ng, ChÕ Lan Viªn, TÕ Hanh, NguyÔn §×nh Thi(§Êt n−íc), Hoµng CÇm (Bªn kia s«ng §uèng), Quang Dòng (T©y TiÕn), ChÝnh H÷u(§ång chÝ), H÷u Loan (§Ìo C¶), Hoµng Trung Th«ng (Bao giê trë l¹i), Minh HuÖ (§ªm nay B¸c kh«ng ngñ)... * KÞch: NguyÔn Huy T−ëng (B¾c S¬n, Nh÷ng ng−êi ë l¹i), Häc Phi (ChÞ Hoµ). Ca ngîi ®Êt n−íc vµ nh©n d©n ViÖt Nam trong nh÷ng TruyÖn ng¾n, kÝ, tiÓu thuyÕt cña Nguyªn Hång (Cöa biÓn), NguyÔn §×nh Thi (Vì bê), NguyÔn Kh¶i (Mïa l¹c), NguyÔn ThÕ Tè H÷u (Giã léng), ChÕ Lan Viªn (¸nh s¸ng vµ phï sa), TÕ Hanh (Lßng miÒn Nam, TiÕng sãng, Göi miÒn B¾c), Xu©n DiÖu (Riªng chung, CÇm tay vµ KÞch: Häc Phi (Mét ®¶ng viªn, Ngän löa (NguyÔn Vò), §µo Hång CÈm (ChÞ Nhµn, Næi giã). * LLNCPB: Tr−êng Chinh (Chñ nghÜa M¸c vµ vÊn ®Ò v¨n ho¸ ViÖt Nam), NhËn ®−êng cña NguyÔn §×nh Thi, Hoµi Thanh, §Æng Thai Mai... 7 ChÆng ®−êng 1965 − 1975 Chñ ®Ò bao trïm KÞch, LÝ luËn nghiªn cøu, phª b×nh V¨n xu«i Th¬ n¨m x©y dùng CNXH ë miÒn B¾c, ®Êu tranh chèng MÜ nguþ ë miÒn Nam Ph−¬ng (§i b−íc n÷a), Chu V¨n (B·o biÓn), NguyÔn C«ng Hoan (Tranh tèi tranh s¸ng), T« Hoµi (M−êi n¨m), NguyÔn Tu©n (S«ng §µ), NguyÔn Huy T−ëng (Sèng m·i víi thñ ®«), Lª Kh©m (Tr−íc giê næ sóng), H÷u Mai (Cao ®iÓm cuèi cïng), TrÇn DÇn (Ng−êi ng−êi líp líp), §µo Vò (C¸i s©n g¹ch, Vô lóa chiªm)... Mòi Cµ Mau), Huy CËn (Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng, §Êt në hoa, Bµi th¬ cuéc ®êi), NguyÔn §×nh Thi (Ng−êi chiÕn sÜ), Hoµng Trung Th«ng (Nh÷ng c¸nh buåm), Thanh H¶i (Nh÷ng ®ång chÝ trung kiªn), Giang Nam (Quª h−¬ng) + LLNCPB: Hoµi Thanh (Phª b×nh vµ tiÓu luËn), §Æng Thai Mai (Trªn ®−êng häc tËp vµ nghiªn cøu), Xu©n DiÖu (Phª b×nh giíi thiÖu th¬), ChÕ Lan Viªn (Phª b×nh v¨n häc)... Ph¶n ¸nh vµ ngîi ca hiÖn thùc hµo hïng c¶ n−íc ra trËn th¾ng MÜ, gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhÊt Tæ quèc NguyÔn Kh¶i (Hä sèng vµ chiÕn ®Êu, ChiÕn sÜ, Th¸ng ba ë T©y Nguyªn), NguyÔn Minh Ch©u (DÊu ch©n ng−êi lÝnh, M¶nh tr¨ng cuèi rõng), NguyÔn §×nh Thi (Vµo löa, MÆt trËn trªn cao), NguyÔn Tu©n (KÝ), NguyÔn Trung Thµnh (Rõng xµ nu), NguyÔn S¸ng (ChiÕc l−îc ngµ), NguyÔn Thi (Ng−êi mÑ cÇm sóng). Anh §øc (Hßn §Êt)... Tè H÷u (Ra trËn, M¸u vµ hoa), ChÕ Lan Viªn (Hoa ngµy th−êng – Chim b¸o b·o, Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc), Xu©n DiÖu (Hai ®ît sãng), ChÝnh H÷u (§Çu sóng tr¨ng treo), Ph¹m TiÕn DuËt (VÇng tr¨ng quÇng löa), L−u Quang Vò − B»ng ViÖt (H−¬ng c©y – BÕp löa), Huy CËn (ChiÕn tr−êng gÇn, chiÕn tr−êng xa), NguyÔn Duy, Vò QuÇn Ph−¬ng, NguyÔn Khoa §iÒm, Hoµng NhuËn CÇm, TrÇn §¨ng Khoa... + KÞch: §¹i ®éi tr−ëng cña t«i (§µo Hång CÈm, §«i m¾t (Vò Dòng Minh), TiÒn tuyÕn gäi (TrÇn Qu¸n Anh). + LLNCPB: Lª §×nh KÞ, Phong Lª, HuÖ Chi, Hoµng Trinh... * Mét vµi nhËn xÐt vÒ v¨n häc ViÖt Nam trong vïng ®Þch t¹m chiÕm: + HS ®äc ®o¹n SGK tr.9 – 10, nªu ý kiÕn ph¶n håi. §Þnh h−íng: − Míi chØ lµ vµi nÐt s¬ l−îc v× ch−a cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu s©u s¾c, ®Çy ®ñ. Ngoµi ra cßn ph¶i kÓ ®Õn bé phËn v¨n häc h¶i ngo¹i (cña trÝ thøc ViÖt kiÒu). − Phøc t¹p, xen kÏ nhiÒu xu h−íng ph¶n ®éng, tiªu cùc, ®åi truþ vµ tiÕn bé, yªu n−íc c¸ch m¹ng. − Mét sè t¸c phÈm cã gi¸ trÞ cña Vò B»ng, Vò H¹nh, ViÔn Ph−¬ng, LÝ V¨n S©m, Lª VÜnh Hoµ, Hoµng Phñ Ngäc T−êng, S¬n Nam... (HÕt tiÕt 1, chuyÓn tiÕt 2) 8 3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975 + HS dùa vµo SGK, tr.10 – 14: ®äc tªn 3 ®Æc ®iÓm; ph©n tÝch néi dung cô thÓ cña tõng ®Æc ®iÓm, nªu mét vµi dÉn chøng minh ho¹ ë c¸c t¸c gi¶, t¸c phÈm ®· häc ë THCS. + GV kh¼ng ®Þnh vµ chèt tõng ®Æc ®iÓm, chØ râ mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®Æc ®iÓm. §Þnh h−íng: 3.1. NÒn v¨n häc chñ yÕu vËn ®éng theo h−íng c¸ch m¹ng ho¸, g¾n bã s©u s¾c víi vËn mÖnh cña ®Êt n−íc. − §Æc ®iÓm c¬ b¶n, b¶n chÊt nhÊt cña nÒn v¨n häc c¸ch m¹ng ViÖt Nam; 3 nguyªn t¾c cña nÒn v¨n häc míi (Tr−êng Chinh): c¸ch m¹ng ho¸, khoa häc ho¸, quÇn chóng ho¸; quan niÖm nhµ v¨n lµ chiÕn sÜ, v¨n ho¸ nghÖ thuËt còng lµ mÆt trËn (Hå ChÝ Minh), m« h×nh nhµ v¨n – chiÕn sÜ; v¨n nghÖ phông sù kh¸ng chiÕn. Kh¸ng chiÕn ®em ®Õn cho v¨n nghÖ søc sèng míi (NguyÔn §×nh Thi). 3.2. NÒn v¨n häc h−íng vÒ ®¹i chóng: − Vai trß cña ®¹i chóng – nh©n d©n: võa lµ ®èi t−îng ph¶n ¸nh võa lµ ng−êi ®äc võa lµ nguån s¶n sinh, nu«i d−ìng v¨n nghÖ, trë thµnh nguån c¶m høng míi mÎ, lín lao cña v¨n nghÖ c¸ch m¹ng. − §Ò tµi ®¹i chóng, nh©n vËt ®¹i chóng (c«ng, n«ng, binh) − C¸ch viÕt gi¶n dÞ, ng¾n gän, dÔ hiÓu, trong s¸ng, chñ ®Ò râ rµng. 3.3. NÒn v¨n häc chñ yÕu mang khuynh h−íng sö thi vµ c¶m høng l∙ng m¹n. − §ã lµ mét tÊt yÕu trong hoµn c¶nh ®Êt n−íc cã chiÕn tranh. − Néi dung khuynh h−íng sö thi thÓ hiÖn ë viÖc lùa chän ®Ò tµi vµ chñ ®Ò, nh©n vËt, ®iÓm nh×n trÇn thuËt, bè côc vµ ng«n ng÷, giäng ®iÖu cña t¸c phÈm. VÝ dô: th¬ Tè H÷u; tiÓu thuuyÕt Nguyªn Ngäc, kÝ NguyÔn Tu©n... − C¶m høng l·ng m¹n bay bæng, t¹o ra niÒm tin t−ëng vµo t−¬ng lai chiÕn th¾ng (M¶nh tr¨ng cuèi rõng, Nh÷ng ng«i sao xa x«i DÊu ch©n ng−êi lÝnh, Giã léng, Ra trËn, Hoa ngµy th−ßng, Chim b¸o b·o, Khóc ca míi...); XÎ däc Tr−êng S¬n ®i cøu n−íc, Mµ lßng ph¬i phíi dËy t−¬ng lai (Tè H÷u) − Nªu vµ lÝ gi¶i s¬ l−îc mÆt h¹n chÕ cña ®Æc ®iÓm nµy. Ho¹t ®éng 4 H−íng dÉn ®äc− hiÓu môc II: "Vµi nÐt kh¸i qu¸t v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1975 ®Õn hÕt thÕ kØ XX" 1. Hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi vµ v¨n ho¸ + HS ®äc ®o¹n SGK tr.14 – 15, nªu ý kiÕn nhËn xÐt ph¶n håi. 9 §Þnh h−íng: − Cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ toµn th¾ng, ®Êt n−íc thèng nhÊt. LÞch sö sang trang míi: ®Êt n−íc ®éc lËp, thèng nhÊt, hoµ b×nh, x©y dùng CNXH. − §Êt n−íc gÆp nh÷ng khã kh¨n míi: 2 cuéc chiÕn tranh míi ë biªn giíi T©y Nam vµ biªn giíi phÝa B¾c (1978 – 1979). − HËu qu¶ cña h¬n 30 n¨m chiÕn tranh: kinh tÕ l¹m ph¸t, ®êi sèng nh©n d©n rÊt khã kh¨n, c¬ chÕ bao cÊp kh«ng cßn t¸c dông... − §ßi hái ®æi míi toµn diÖn nh− mét yªu cÇu tÊt yÕu, sèng cßn tr−íc toµn §¶ng toµn d©n (NghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng VI – 1986). − V¨n häc còng ph¶i ®æi míi toµn diÖn míi phï hîp víi nguyÖn väng cña nhµ v¨n, ng−êi ®äc vµ hîp quy luËt ph¸t triÓn kh¸ch quan cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam. 2. Nh÷ng chuyÓn biÕn vµ thµnh tùu b−íc ®Çu Giai ®o¹n V¨n xu«i Th¬ KÞch LÝ luËn phª b×nh 1975 − 2000 NguyÔn Träng O¸nh (§Êt tr¾ng), Th¸i B¸ Lîi (Hai ng−êi trë l¹i trung ®oµn), NguyÔn M¹nh TuÊn (§øng tr−íc biÓn), NguyÔn Kh¶i (Cha vµ con vµ... GÆp gì cuèi n¨m), Lª Lùu (Thêi xa v¾ng), Ma V¨n Kh¸ng (Mïa l¸ rông trong v−ên), NguyÔn Minh Ch©u (Ng−êi ®µn bµ trªn chuyÕn tµu tèc hµnh, ChiÕc thuyÒn ngoµi xa, Cá lau, L·o Khóng); NguyÔn Huy ThiÖp (T−íng vÒ h−u), NguyÔn Kh¾c Tr−êng (M¶nh ®Êt l¾m ng−êi nhiÒu ma), B¶o Ninh (Nçi buån chiÕn tranh), T« Hoµi (C¸t bôi ch©n ai, ChiÒu chiÒu), Hoµng Phñ Ngäc T−êng (Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng?)... C¸i ®ªm h«m Êy ®ªm g×! (Phïng Gia Léc) NguyÔn §øc MËu (Tr−êng ca s− ®oµn), H÷u ThØnh (Tr−êng ca §−êng tíi thµnh phè, c¸c tËp th¬: Th− mïa ®«ng), Thanh Th¶o (Tr−êng ca Nh÷ng ng−êi ®i tíi biÓn vµ tËp th¬ Khèi vu«ng ru bÝch), NguyÔn Duy (¸nh tr¨ng), Hoµng NhuËn CÇm (Xóc x¾c mïa thu), Xu©n Quúnh (Tù h¸t), ý Nhi (Ng−êi ®µn bµ ngåi ®an), L−u Quang Vò (víi gÇn 50 vë kÞch nãi ®−a lªn s©n khÊu nh÷ng vÊn ®Ò x· héi bøc xóc, nãng báng): Vô ¸n 2000 ngµy, Hån Tr−¬ng Ba da hµng thÞt, T«i vµ chóng ta, Chim s©m cÇm ®· chÕt), Do·n Hoµng Giang(Nh©n danh c«ng lÝ), Xu©n Tr×nh (Mïa hÌ ë biÓn)... Hoµi Thanh (ChuyÖn th¬), TrÇn §×nh Sö (Thi ph¸p th¬ Tè H÷u), Phan Ngäc (t×m hiÓu phong c¸ch NguyÔn Du trong TruyÖn KiÒu), NguyÔn §¨ng M¹nh (Nhµ v¨n − t− t−ëng vµ phong c¸ch, MÊy vÊn ®Ò ph©n tÝch th¬ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Ch©n dung v¨n häc), V−¬ng TrÝ Nhµn (C¸nh b−ím vµ ®o¸ h−íng d−¬ng), §ç Lai Thuý, TrÇn Ngäc V−¬ng, NguyÔn Hoµ, Chu V¨n S¬n... 10 NguyÔn Quang ThiÒu (Sù mÊt ngñ cña löa), TrÇn Anh Th¸i (§æ bãng xuèng mÆt trêi); ChÕ Lan Viªn (Hoa trªn ®¸, Ta göi cho m×nh,), Tè H÷u (Mét tiÕng ®ên), Y Ph−¬ng (TiÕng h¸t th¸ng giªng), TrÇn NhuËn Minh (Nhµ th¬ vµ hoa cá), Thi Hoµng (Gäi nhau qua v¸ch nói)... + Tõ n¨m 1975 – 1986: v¨n häc ViÖt Nam tõng b−íc ®æi míi; + Tõ n¨m 1986 – 2000 − 2008 ngµy cµng ®æi míi thùc sù m¹nh mÏ vµ ®i vµo chiÒu s©u. + Néi dung vµ xu h−íng ®æi míi: d©n chñ ho¸ mang b¶n chÊt nh©n b¶n vµ nh©n v¨n s©u s¾c. + V¨n häc ph¸t triÓn ®a d¹ng h¬n vÒ ®Ò tµi, chñ ®Ò phong phó vµ míi mÎ; c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n ®−îc ph¸t huy m¹nh. + V¨n häc kh¸m ph¸ con ng−êi trong nh÷ng mèi quan hÖ ®a d¹ng, phøc t¹p, thÓ hiÖn nhiÒu ph−¬ng diÖn ®êi sèng cña con ng−êi. + TÝnh chÊt h−íng néi, ®i s©u kh¸m ph¸ ®êi sèng bªn trong, quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn sè phËn c¸ nh©n cña mçi con ng−êi trong hoµn c¶nh ®êi th−êng phøc t¹p. + H¹n chÕ: khuynh h−íng tiªu cùc, biÓu hiÖn cùc ®oan, qu¸ ®µ, cã xu h−íng nãi nhiÒu ®Õn mÆt tr¸i cña x· héi, thiÕu lµnh m¹nh khi ch¹y theo thÞ hiÕu tÇm th−êng ®Ó c©u kh¸ch. Ho¹t ®éng 5 H−íng dÉn tæng kÕt vµ luyÖn tËp + HS ®äc, suy nghÜ vµ tr×nh bµy néi dung môc KÕt luËn trong SGK, tr.17, tr¶ lêi nh÷ng c©u hái sau: 1. TruyÒn thèng t− t−ëng lín mµ v¨n häc ViÖt Nam 1945 – 1975 kÕ thõa lµ g×? (chñ nghÜa yªu n−íc anh hïng) 2. Thµnh tùu næi bËt vÒ nghÖ thuËt thÓ lo¹i mµ v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n nµy ®¹t ®−îc lµ g×? (Th¬ vµ truyÖn ng¾n) 3. Nh÷ng h¹n chÕ cña v¨n häc VN 1945 – 1975 lµ g×? V× sao l¹i tån t¹i nh÷ng h¹n chÕ Êy? (Néi dung ch−a s©u s¾c, nghÖ thuËt mét sè t¸c phÈm cßn non yÕu, s¬ l−îc, c¸ch thÓ hiÖn con ng−êi cßn ®¬n gi¶n, mét chiÒu...) 4. Nh−ng thµnh tùu lµ chñ yÕu. Cã thÓ kh¸i qu¸t gi¸ trÞ vµ vÞ trÝ cña giai ®o¹n v¨n häc nµy nh− thÕ nµo? (ThÓ hiÖn kh¸t väng lín lao cña c¶ d©n téc: Kh«ng cã g× quý h¬n §éc lËp, Tù do. VHVN 1945 – 1975 xøng ®¸ng ®øng vµo hµng ngò tiªn phong cña nh÷ng nÒn v¨n häc NghÖ thuËt chèng ®Õ quèc trong thêi ®¹i ngµy nay). 5. V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n 1975 – 2000 b−íc vµo c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn nh− thÕ nµo? V× sao ph¶i ®æi míi? B¶n chÊt cña ®æi míi? KÕt qu¶ cña ®æi míi? Nªu tªn mét vµi t¸c gi¶, t¸c phÈm tiªu biÓu? Nh÷ng h¹n chÕ trong qu¸ tr×nh ®æi míi? Nguyªn nh©n? 6. Hoµn c¶nh lÞch sö x· héi ®Æc biÖt ë n−íc ta ®· t¸c ®éng, ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña v¨n häc nh− thÕ nµo? 7. Lµm râ 3 ®Æc ®iÓm cña v¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n 1945 – 1975? 11 + HS ®äc l¹i néi dung môc Ghi nhí; tr.19. + Bµi tËp vÒ nhµ: Lµm bµi tËp ë môc LuyÖn tËp: viÕt thµnh mét bµi v¨n dµi kho¶ng tõ 1 – 2 trang gi¶i thÝch ý kiÕn cña NguyÔn §×nh Thi trong bµi NhËn ®−êng, lµm râ mèi quan hÖ gi÷a v¨n häc vµ x· héi. 8. So¹n bµi Tuyªn ng«n §éc lËp (PhÇn 1: T¸c gia Hå ChÝ Minh). TiÕt 3 − 4 Lμm v¨n NghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ A. KÕt qu¶ cÇn ®¹t − N¾m ®−îc c¸ch viÕt bµi v¨n vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ. ¤n tËp, cñng cè vµ n©ng cao nh÷ng kiÕn thøc vµ kÜ n¨ng ®· häc ë bËc THCS. − TÝch hîp víi V¨n qua bµi "Kh¸i qu¸t v¨n häc ViÖt Nam tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX". − RÌn luyÖn kÜ n¨ng lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ nãi chung; kÜ n¨ng t×m hiÓu ®Ò vµ lËp dµn ý nãi riªng. B. ThiÕt kÕ bμi d¹y − häc Ho¹t ®éng 1 ¤n tËp kiÕn thøc líp 9 + GV dÉn vµo bµi: V¨n nghÞ luËn nãi chung, nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ nãi riªng lµ kiÓu bµi chóng ta th−êng gÆp trong ®êi sèng h»ng ngµy, trªn b¸o chÝ vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i chóng kh¸c. H¬n n÷a, ë bËc THCS, chóng ta còng ®· nghiªn cøu kh¸ kÜ kiÓu bµi nµy; vËy b©y giê em nµo cã thÓ nh¾c l¹i nh÷ng néi dung c¬ b¶n ®· häc ë líp 9? + GV gîi dÉn: − NghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ lµ bµn vÒ mét vÊn ®Ò thuéc lÜnh vùc t− t−ëng, ®¹o ®øc, lèi sèng... cña con ng−êi. − Yªu cÇu vÒ néi dung cña bµi nghÞ luËn nµy lµ ph¶i lµm s¸ng tá c¸c vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ b»ng c¸ch gi¶i thÝch, chøng minh, so s¸nh, ®èi chiÕu, ph©n tÝch... ®Ó 12 chØ ra chç ®óng (hay chç sai) cña mét t− t−ëng nµo ®ã, nh»m kh¼ng ®Þnh t− t−ëng cña ng−êi viÕt. − VÒ h×nh thøc, bµi viÕt ph¶i cã bè côc ba phÇn; cã luËn ®iÓm ®óng ®¾n, s¸ng tá; lêi v¨n chÝnh x¸c, sinh ®éng. (SGK Ng÷ v¨n 9, tËp 2, tr.36. NXB GD HN, 2005) Ho¹t ®éng 2 T×m hiÓu ®Ò vµ lËp dµn ý + GV yªu cÇu HS ®äc, suy nghÜ, trao ®æi, th¶o luËn vÒ ®Ò bµi trong SGK: "Anh (chÞ) h·y tr¶ lêi c©u hái sau cña nhµ th¬ Tè H÷u: ¤i, sèng ®Ñp lµ thÕ nµo hìi b¹n?" Thao t¸c 1: Gîi dÉn t×m hiÓu ®Ò + GV nªu c©u hái: 1. C©u th¬ trªn cña Tè H÷u nªu lªn vÊn ®Ò g×? 2. §Ó sèng ®Ñp, con ng−êi cÇn rÌn luyÖn nh÷ng phÈm chÊt nµo? Víi thanh niªn, HS ngµy nay, sèng nh− thÕ nµo th× ®−îc coi lµ sèng ®Ñp? 3. Víi ®Ò bµi trªn, cÇn sö dông nh÷ng thao t¸c lËp luËn nµo? 4. Víi ®Ò bµi trªn, ph¹m vi t− liÖu sÏ sö dông ®Ó lµm bµi chñ yÕu thuéc lÜnh vùc nµo? Cã thÓ dïng dÉn chøng lµ th¬ v¨n ®−îc kh«ng? T¹i sao? + GV gîi dÉn HS tr¶ lêi: 1. VÊn ®Ò ®−îc nªu lªn trong c©u th¬ lµ: Sèng ®Ñp. 2. §Ó sèng ®Ñp: a. §èi víi con ng−êi nãi chung: − Ph¶i cã lÝ t−ëng (môc ®Ých) sèng ®óng ®¾n, cao ®Ñp. − Ph¶i cã sù hiÓu biÕt (tri thøc) s©u réng vÒ khoa häc vµ ®êi sèng. − Ph¶i cã t©m hån phong phó, t×nh c¶m lµnh m¹nh. − Ph¶i lu«n biÕt hµnh ®éng phï hîp víi ph¸p lÝ vµ ®¹o lÝ, gãp phÇn vµo sù ph¸t triÓn x· héi vµ ph¸t triÓn b¶n th©n. b. §èi víi thanh niªn, HS: − Nãi chung, ph¶i rÌn luyÖn c¶ bèn phÈm chÊt trªn. − Nãi riªng, ph¶i th−êng xuyªn rÌn luyÖn ®Ó cã kÕt qu¶ c«ng t¸c, häc tËp tèt vµ cã lèi sèng lµnh m¹nh. 3. Cã thÓ sö dông tæng hîp c¸c thao t¸c: a. Gi¶i thÝch: Sèng ®Ñp lµ g×? Sèng kh«ng ®Ñp lµ g×? T¹i sao ®· lµ con ng−êi th× ph¶i sèng ®Ñp?... 13 b. Ph©n tÝch: c¸c khÝa c¹nh biÓu hiÖn cña sèng ®Ñp − Trong giao tiÕp: nãi n¨ng, th−a göi − Trong c«ng viÖc: tr¸ch nhiÖm − Trong quan hÖ: ®oµn kÕt, vÞ tha, t−¬ng th©n t−¬ng ¸i − Trong hµnh ®éng: quyÕt ®o¸n, cã hiÖu qu¶ − Trong lèi sèng: lµnh m¹nh ... c. Chøng minh: nªu nh÷ng tÊm g−¬ng ng−êi tèt viÖc tèt d. B×nh luËn (më réng bµn b¹c) ®Ó: − Kh¼ng ®Þnh sèng ®Ñp lµ thuéc tÝnh phÈm chÊt ®Æc thï cña con ng−êi, chØ con ng−êi míi cã, ®ã lµ b»ng chøng ®Ó ph©n biÖt con ng−êi víi loµi cÇm thó. − Phª ph¸n nh÷ng hiÖn t−îng sèng kh«ng ®Ñp nh− Ých kØ, v« tr¸ch nhiÖm, v« c¶m, ®éc ¸c... §ã lµ nh÷ng biÓu hiÖn xuèng cÊp vÒ ®¹o ®øc cÇn ph¶i lªn ¸n vµ ®Èy lïi. 4. Ph¹m vi sö dông t− liÖu: − §©y lµ kiÓu bµi nghÞ luËn x· héi nªn dÉn chøng chñ yÕu lÊy trong ®êi sèng thùc tÕ, tøc lµ thuéc vèn sèng trùc tiÕp (do tuæi ®êi, hoµn c¶nh sèng, kinh nghiÖm sèng, kh¶ n¨ng quan s¸t, tæng hîp, ph©n tÝch..) cña ng−êi viÕt. − Cã thÓ dïng dÉn chøng th¬ v¨n, nh−ng rÊt h¹n chÕ bëi nÕu qu¸ ®µ sÏ l¹c sang kiÓu bµi nghÞ luËn v¨n häc. Thao t¸c 2: LËp dµn ý + GV nªu c©u hái: 1. C«ng viÖc cña phÇn Më bµi lµ g×? 2. Néi dung cña phÇn Th©n bµi gåm nh÷ng ý chÝnh nµo? 3. C«ng viÖc cña phÇn KÕt bµi lµ g×? + GV gîi dÉn HS tr¶ lêi: 1. C«ng viÖc cña phÇn Më bµi lµ dÉn luËn ®Ò (sèng ®Ñp) vµo bµi viÕt theo mét trong c¸c c¸ch: trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, ph¶n ®Ò... 2. C¸c ý chÝnh cña phÇn Th©n bµi: − Gi¶i thÝch thÕ nµo lµ "sèng ®Ñp". − Ph©n tÝch c¸c khÝa c¹nh biÓu hiÖn cña sèng ®Ñp (dÉn chøng). − Phª ph¸n nh÷ng hiÖn t−îng sèng kh«ng ®Ñp (dÉn chøng). − §Þnh h−íng phÊn ®Êu ®Ó sèng ®Ñp. 3. C«ng viÖc cña phÇn kÕt bµi: 14 − Kh¼ng ®Þnh sèng ®Ñp lµ c¸ch sèng mang ý nghÜa nh©n v¨n cao c¶ ®èi víi con ng−êi. Cã nh÷ng tÊm g−¬ng sèng ®Ñp ®· ®−îc nh©n d©n ta "phong Th¸nh" hoÆc cæ tÝch ho¸, thÇn tho¹i ho¸. − C©u th¬ cña Tè H÷u ®Æt ra mét vÊn ®Ò mu«n thuë mang tÝnh nh©n lo¹i, d−íi d¹ng c©u hái tu tõ, gîi më cho chóng ta tiÕp tôc suy nghÜ vÒ c¸ch sèng, lèi sèng, môc ®Ých sèng, ý nghÜa cña cuéc sèng... * §äc tham kh¶o: Ng−êi b−íc ra tõ cæ tÝch TruyÖn cæ tÝch ViÖt Nam lu«n cã h×nh ¶nh mét "«ng Tiªn" xuÊt hiÖn ®Ó cøu gióp ng−êi kh«ng may gÆp ho¹n n¹n, nh÷ng sè phËn bÊt h¹nh... H×nh ¶nh "¤ng Tiªn" ®Çy lßng nh©n ¸i trong truyÖn cæ tÝch lµ h×nh ¶nh cña −íc m¬ do nh©n gian t−ëng t−îng ra, nªn "«ng Tiªn" hiÒn tõ, tay cÇm c©y phÊt trÇn ho¸ phÐp cøu nh©n ®é thÕ Êy tuy rÊt ®Ñp nh−ng kh«ng cã thËt. Trong x· héi ta hiÖn nay, l¹i may m¾n thay cã truyÖn cæ tÝch trong ®êi thËt vµ mét "«ng Tiªn" cã thËt: §ã lµ "«ng Tiªn" S¸u T−êng, tªn thËt lµ NguyÔn VÜnh NghiÖp, ng−êi tõng gi÷ nhiÒu chøc vô cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, nh−ng cã mét "chøc vô" cña «ng tõ khi vÒ h−u cho ®Õn cuèi ®êi khiÕn ng−êi ta nhí m·i vµ nh÷ng bÖnh nh©n nghÌo, ng−êi mï, tµn tËt, trÎ em bÞ søt m«i, hë hµm Õch... mang ¬n m·i. Con ng−êi nh− c©y ®¹i thô to¶ rîp bãng m¸t nh©n ¸i xuèng thÕ gian Êy ®óng nghÜa lµ mét "«ng Tiªn" b−íc ra tõ truyÖn cæ tÝch ngay tõ lóc cßn sèng còng nh− khi ®· ®i vµo câi vÜnh h»ng. V©ng, nguyªn Chñ tÞch UBND TP.HCM, Anh hïng lao ®éng trong thêi k× ®æi míi, Chñ tÞch Héi B¶o trî bÖnh nh©n nghÌo TP.HCM ®· vÜnh biÖt câi nh©n gian cña chóng ta vµo lóc 13h4’ ngµy 9.11.2007 sau khi ®· dèc toµn t©m lùc cho bÖnh nh©n nghÌo, ng−êi mï s¸ng m¾t, trÎ em khuyÕt tËt cã xe l¨n, cã ®−îc nô c−êi trªn ®«i m«i lµnh lÆn, nh−ng chÝnh «ng l¹i kh«ng thÓ chèng chäi næi víi c¨n bÖnh hiÓm nghÌo cña m×nh: Ung th− tuû sèng. ¤ng S¸u T−êng mÊt ®i, tuy lµ quy luËt "sinh, l·o, bÖnh, tö" trong câi nh©n gian, nh−ng ®ã lµ sù mÊt m¸t to lín cho cuéc sèng lu«n ®Çy bÊt tr¾c vµ cã qu¸ nhiÒu sè phËn bÊt h¹nh ®ang cÇn nh÷ng tÊm lßng nh©n ¸i bao la nh− «ng chë che, an ñi. Cã lÏ mäi ng−êi ®Òu kh«ng thÝch nh÷ng con sè thèng kª kh« khan, nh−ng nh÷ng "con sè" thuéc vÒ «ng S¸u T−êng th× hoµn toµn kh¸c, nã kh«ng kh« khan mµ l¹i cã linh hån, mang ý nghÜa nh©n v¨n, nh©n b¶n v« cïng s©u s¾c. Trong kho¶ng trªn 10 n¨m lµm c«ng viÖc tõ thiÖn, «ng S¸u T−êng vµ nh÷ng ng−êi b¹n chÝ cèt cña «ng trong Héi B¶o trî bÖnh nh©n nghÌo ®· lµm ®−îc nh÷ng viÖc víi nh÷ng con sè khæng lå: Gióp cho h¬n 800.000 ng−êi mï ®−îc nh×n thÊy ¸nh s¸ng, h¬n 400.000 trÎ em hë hµm Õch t×m thÊy ®−îc nô c−êi trªn ®«i m«i t−¬i t¾n, h¬n 300.000 trÎ em khuyÕt tËt ®−îc ®i trªn xe l¨n, nghe ®−îc b»ng m¸y... Lßng nh©n ¸i vµ nh÷ng viÖc lµm nghÜa t×nh nµy kh«ng chØ ®Õn tËn vïng s©u, vïng 15 xa ®èi víi ng−êi Kinh; tíi tËn c¸c b¶n, lµng ng−êi d©n téc ë miÒn rõng nói trong n−íc, mµ cßn ®−îc tr¶i réng ra khái biªn giíi sang c¶ Campuchia, Lµo... ChØ víi con sè vµ khèi l−îng c«ng viÖc Êy ®· thÊy «ng S¸u T−êng thËt vÜ ®¹i, rÊt xøng ®¸ng lµ mét anh hïng trong thêi k× míi, mét ng−êi céng s¶n ch©n chÝnh. Nh−ng ®©u chØ cã mét bÒ mÆt ph¼ng lÆng tõ nh÷ng con sè vµ khèi l−îng c«ng viÖc ®· mang l¹i kÕt qu¶ tèt Êy. Qu¸ tr×nh ®Ó «ng S¸u T−êng "ngé" ra viÖc lµm tõ thiÖn xuÊt ph¸t tõ tr¸i tim nh©n ¸i, tÊm lßng th−¬ng ng−êi nghÌo bao la cña «ng vµ ®i ®Õn viÖc h×nh thµnh Héi B¶o trî bÖnh nh©n nghÌo thµnh phè thËt kh«ng dÔ dµng. §ã lµ mét qu¸ tr×nh v¹n dÆm ®Çy gian khæ, nã ®ßi hái ng−êi ®i ph¶i cã sù kiªn tr×, nhÉn n¹i vµ quªn chÝnh b¶n th©n m×nh ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cuèi cïng còng lµ v× mäi ng−êi, v× bÖnh nh©n nghÌo, trÎ em bÊt h¹nh. Bëi lÏ, viÖc t×m ra nh÷ng ng−êi t©m huyÕt, cïng chÝ h−íng, cã tÊm lßng nh©n ¸i ®Ó h×nh thµnh ra mét tæ chøc, mét Héi tõ thiÖn trong c¬ chÕ thÞ tr−êng nh− hiÖn nay ®· khã, nh−ng viÖc ®i vËn ®éng xin tiÒn cho Héi ho¹t ®éng cøu gióp bÖnh nh©n nghÌo ch÷a bÖnh, gióp ng−êi mï mæ m¾t, gióp trÎ em khuyÕt tËt trë l¹i lµnh lÆn... míi lµ viÖc cùc k× gian nan. NÕu kh«ng cã mét ng−êi céng s¶n ch©n chÝnh, quªn m×nh v× nghÜa lín nh− «ng S¸u T−êng th× kh«ng thÓ chinh phôc ®−îc lßng ng−êi ®Ó mang l¹i sù thµnh c«ng, g©y ®−îc tiÕng vang, thu hót nhiÒu nguån tµi trî trong n−íc vµ n−íc ngoµi nh− chóng ta ®· thÊy. Cè chèng chäi víi chøng bÖnh nan y, dµnh tõng phót gi©y hiÕm hoi cã ®−îc trong cuéc sèng ng¾n ngñi ®Ó ch¨m lo cho ng−êi nghÌo, trÎ em khuyÕt tËt... vµ ®Õn giê phót cuèi cïng míi chÞu bu«ng tay tõ biÖt câi nh©n gian. ¤ng S¸u T−êng ®· h¬n ý nghÜa cña mét tÊm g−¬ng s¸ng cho mäi ng−êi häc tËp v× ch−a ch¾c chóng ta ®· häc tËp ®−îc mét phÇn c«ng ®øc cña «ng, tÊm lßng th−¬ng ng−êi nghÌo bao la cña «ng; mµ ph¶i t«n vinh «ng lµ mét "«ng Tiªn" gi÷a ®êi th−êng, nh− ®ång chÝ NguyÔn Minh TriÕt – Chñ tÞch n−íc ®· tõng nãi. (Theo Tõ V©n, "Ng−êi b−íc ra tõ cæ tÝch". B¸o An ninh Thñ ®«, sè 2176, 12.11.2007) Ho¹t ®éng 3 C¸ch lµm bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ + GV hái: 1. Bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ th−êng bµn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò g×? 2. §Ó viÕt kiÓu bµi nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ; cã thÓ dïng nh÷ng thao t¸c lËp luËn nµo? 3. Quy tr×nh lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn vÒ t− t−ëng, ®¹o lÝ th−êng gåm mÊy b−íc? Lµ nh÷ng b−íc nµo? 16 + GV gîi dÉn HS trao ®æi, th¶o luËn vµ tr¶ lêi: 1. Bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ th−êng bµn vÒ c¸c vÊn ®Ò nh−: − Quan niÖm vÒ cuéc sèng, lÝ t−ëng sèng, th¸i ®é sèng... − Quan niÖm vÒ tèt – xÊu, thiÖn − ¸c, chÝnh nghÜa – gian tµ, vÞ tha – Ých kØ... − C¸c quan hÖ x· héi nh−: t×nh ®ång lo¹i, t×nh cèt nhôc, t×nh b¹n, t×nh yªu... − C¸c hµnh ®éng hoÆc c¸c øng xö nh−: tÝch cùc – tiªu cùc, cã ý thøc – v« ý thøc, cã v¨n ho¸ − v« v¨n ho¸... 2. Dïng tæng hîp c¸c thao t¸c lËp luËn nh−: gi¶i thÝch, ph©n tÝch, chøng minh, so s¸nh, b¸c bá, b×nh luËn... 3. Quy tr×nh gåm bèn b−íc: * VÝ dô víi ®Ò bµi: Suy nghÜ vÒ ®¹o lÝ "Uèng n−íc nhí nguån". B−íc 1: T×m hiÓu ®Ò vµ t×m ý * T×m hiÓu ®Ò: a. Lo¹i ®Ò: nghÞ luËn vÒ mét vÊn ®Ò t− t−ëng, ®¹o lÝ b. Yªu cÇu vÒ néi dung: nªu suy nghÜ vÒ c©u tôc ng÷ "Uèng n−íc nhí nguån"; thùc chÊt lµ ph©n tÝch c¸ch c¶m, hiÓu vµ bµi häc vÒ ®¹o lÝ rót ra tõ c©u tôc ng÷ mét c¸ch cã søc thuyÕt phôc. c. Tri thøc cÇn cã: + Vèn sèng trùc tiÕp: tuæi ®êi, nghÒ nghiÖp, hoµn c¶nh, kinh nghiÖm... + Vèn sèng gi¸n tiÕp: hiÓu biÕt vÒ tôc ng÷ ViÖt Nam; vÒ phong tôc, tËp qu¸n, v¨n ho¸ d©n téc... * T×m ý: a. Gi¶i thÝch nghÜa ®en (ng¾n gän): − N−íc lµ sù vËt tù nhiªn, thÓ láng, mÒm, m¸t, c¬ ®éng, linh ho¹t trong mäi ®Þa h×nh; cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong ®êi sèng (nhÊt n−íc, nh× ph©n, tam cÇn, tø gièng; l¹y trêi m−a xuèng/lÊy n−íc t«i uèng...) − Nguån: n¬i b¾t ®Çu cña mäi dßng ch¶y b. Gi¶i thÝch nghÜa bãng (chñ yÕu): − N−íc: nh÷ng thµnh qu¶ mµ con ng−êi ®−îc h−ëng thô, bao gåm: + C¸c gi¸ trÞ vËt chÊt: c¬m ¨n, ¸o mÆc, nhµ ë, ®iÖn th¾p s¸ng, ph−¬ng tiÖn giao th«ng, tiÖn nghi cuéc sèng, thuèc men ch÷a bÖnh... + C¸c gi¸ trÞ tinh thÇn: v¨n ho¸, nghÖ thuËt, lÔ tÕt, lÔ héi, tham quan... − Nguån: tæ tiªn, tiÒn nh©n, tiÒn bèi... − nh÷ng ng−êi v« danh vµ h÷u danh cã c«ng t¹o dùng nªn ®Êt n−íc, lµng x·, dßng hä b»ng må h«i lao ®éng vµ x−¬ng m¸u chiÕn ®Êu trong tr−êng k× lÞch sö cña d©n téc. 17 − Bµi häc ®¹o lÝ: + Nh÷ng ng−êi h«m nay ®−îc h−ëng thµnh qu¶ (vËt chÊt vµ tinh thÇn) ph¶i biÕt ¬n nh÷ng ng−êi ®· lµm ra nã trong lÞch sö l©u dµi cña d©n téc vµ nh©n lo¹i. + Nhí nguån lµ l−¬ng t©m vµ tr¸ch nhiÖm cña mçi ng−êi. + Nhí nguån lµ ph¶i biÕt tr©n träng, gi÷ g×n, b¶o vÖ, ph¸t huy nh÷ng thµnh qu¶ ®· cã. + Nhí nguån lµ ®ång thêi víi h−ëng thô ph¶i cã tr¸ch nhiÖm nç lùc tiÕp tôc s¸ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn. − ý nghÜa cña ®¹o lÝ: + Lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¹o nªn søc m¹nh tinh thÇn cña d©n téc. + Lµ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c ®èi nh©n xö thÕ mang vÎ ®Ñp v¨n ho¸ cña d©n téc. B−íc 2: LËp dµn ý Më bµi: Giíi thiÖu c©u tôc ng÷ vµ nªu t− t−ëng chung cña c©u tôc ng÷. Th©n bµi: a. Gi¶i thÝch c©u tôc ng÷: − NghÜa ®en − NghÜa bãng b. NhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸: − C©u tôc ng÷ nªu ®¹o lÝ lµm ng−êi. − C©u tôc ng÷ kh¼ng ®Þnh truyÒn thèng tèt ®Ñp cña d©n téc. − C©u tôc ng÷ kh¼ng ®Þnh mét nguyªn t¾c ®èi nh©n xö thÕ. − C©u tôc ng÷ nh¾c nhë tr¸ch nhiÖm cña mäi ng−êi ®èi víi d©n téc. KÕt bµi: − C©u tôc ng÷ thÓ hiÖn mét trong nh÷ng vÎ ®Ñp v¨n ho¸ cña d©n téc ViÖt Nam. − TruyÒn thèng ®¹o lÝ tèt ®Ñp thÓ hiÖn trong c©u tôc ng÷ tiÕp tôc ®−îc kÕ thõa vµ ph¸t huy trong cuéc sèng h«m nay. B−íc 3: ViÕt bµi Më bµi: a. §i tõ chung ®Õn riªng: Trong kho tµng tôc ng÷ ViÖt Nam cã nhiÒu c©u tôc ng÷ s©u s¾c thÓ hiÖn truyÒn thèng ®¹o lÝ cña ng−êi ViÖt. Mét trong nh÷ng c©u ®ã lµ c©u "Uèng n−íc nhí nguån". C©u tôc ng÷ nµy nãi lªn lßng biÕt ¬n ®èi víi nh÷ng ai ®· lµm nªn thµnh qu¶ cho con ng−êi h−ëng thô. 18 b. §i tõ thùc tÕ ®Õn ®¹o lÝ: §Êt n−íc ViÖt Nam cã nhiÒu ®Òn, chïa vµ lÔ héi. Mét trong nh÷ng ®èi t−îng thê cóng, suy t«n trong ®ã lµ c¸c anh hïng, c¸c vÞ tæ tiªn cã c«ng víi d©n, víi lµng, víi n−íc. TruyÒn thèng ®ã ®−îc ph¶n ¸nh vµo mét c©u tôc ng÷ rÊt hay vµ c« ®äng: "Uèng n−íc nhí nguån". c. DÉn mét danh ng«n: Cã mét c©u danh ng«n næi tiÕng: "KÎ nµo b¾n vµo qu¸ khø b»ng sóng lôc th× t−¬ng lai sÏ b¾n vµo h¾n b»ng ®¹i b¸c!". ThËt vËy, nÕu n−íc cã nguån, c©y cã gèc th× con ng−êi cã tæ tiªn vµ lÞch sö. Kh«ng cã ai tù nhiªn sinh ra ë trªn ®êi nµy vµ tù m×nh lµm ra mäi thø ®Ó sèng. TÊt c¶ nh÷ng thµnh qu¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn mµ chóng ta ®−îc thõa h−ëng h«m nay ®Òu do må h«i lao ®éng vµ m¸u x−¬ng chiÕn ®Êu cña cha «ng ta t¹o dùng. V× thÕ, c©u tôc ng÷ "Uèng n−íc nhí nguån" qu¶ lµ cã mét ý nghÜa ®¹o lÝ rÊt s©u s¾c. Th©n bµi: a. Gi¶i thÝch néi dung c©u tôc ng÷ "Uèng n−íc nhí nguån": − NghÜa ®en: + N−íc lµ sù vËt tù nhiªn cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong ®êi sèng. + Nguån lµ n¬i n−íc b¾t ®Çu ch¶y. + Uèng n−íc lµ tËn dông m«i tr−êng tù nhiªn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn. − NghÜa bãng: + N−íc: thµnh qu¶ vËt chÊt vµ tinh thÇn mang tÝnh lÞch sö cña céng ®ång d©n téc. + Uèng n−íc: h−ëng thô c¸c thµnh qu¶ cña d©n téc. + Nguån: nh÷ng ng−êi ®i tr−íc ®· cã c«ng s¸ng t¹o ra c¸c gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n téc. + Nhí nguån: lßng biÕt ¬n cha «ng, tæ tiªn, c¸c vÞ tiÒn bèi cña d©n téc. − NhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸: + §èi víi ®a sè nh÷ng ng−êi ®−îc gi¸o dôc chu ®¸o, cã hiÓu biÕt s©u s¾c vµ cã lßng tù träng th× lu«n cã ý thøc tr©n träng, gi÷ g×n, ph¸t huy nh÷ng thµnh qu¶ ®· cã cña cha «ng. §èi víi mét sè kÎ kÐm hiÓu biÕt th× dÔ n¶y sinh t− t−ëng sïng ngo¹i, th¸i ®é coi th−êng, chª bai nh÷ng thµnh qu¶ cña d©n téc. + Ngµy nay, khi ®−îc thõa h−ëng nh÷ng thµnh qu¶ tèt ®Ñp cña d©n téc, mçi chóng ta kh«ng chØ kh¾c s©u lßng biÕt ¬n tæ tiªn, mµ cßn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm nç lùc häc tËp vµ lao ®éng tèt h¬n n÷a ®Ó ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo kho tµng di s¶n cña d©n téc. KÕt bµi: a. §i tõ nhËn thøc tíi hµnh ®éng: 19 C©u tôc ng÷ nh¾c nhë mäi ng−êi ghi nhí mét ®¹o lÝ cña d©n téc, ®¹o lÝ cña ng−êi ®−îc h−ëng thô. HiÖn nay, tuy cuéc sèng cã phÇn bén bÒ phøc t¹p, nh−ng dßng ch¶y chÝnh cña cuéc sèng vÉn lµ dßng ch¶y cña ®¹o lÝ "Uèng n−íc nhí nguån". b. §i tõ s¸ch vë sang ®êi sèng thùc tÕ: HiÓu ®−îc ý nghÜa s©u xa cña c©u tôc ng÷, chóng ta h·y tù xem xÐt vµ ®iÒu chØnh suy nghÜ, hµnh ®éng cña m×nh. NghÜa lµ, mçi chóng ta kh«ng chØ cã quyÒn ®−îc h−ëng thô, mµ cßn ph¶i cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®ãng gãp mét phÇn c«ng søc nhá bÐ cña m×nh vµo sù ph¸t triÓn chung cña d©n téc. B−íc 4: KiÓm tra vµ söa ch÷a Sau khi viÕt xong bµi, GV gióp HS söa nh÷ng lçi vÒ bè côc, liªn kÕt, tõ ng÷, chÝnh t¶... GV chèt: Muèn lµm tèt bµi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ, ngoµi c¸c yªu cÇu chung ®èi víi mäi bµi v¨n, cÇn chó ý: − VËn dông tæng hîp c¸c phÐp lËp luËn gi¶i thÝch, chøng minh, ph©n tÝch, b×nh luËn. − X©y dùng bè côc ba phÇn râ rÖt. − Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh gåm bèn b−íc. + GV chØ ®Þnh 1 HS ®äc chËm, râ Ghi nhí trong SGK. Ho¹t ®éng 4 H−íng dÉn luyÖn tËp * Bµi tËp 1: a. VÊn ®Ò mµ t¸c gi¶ bµn luËn lµ phÈm chÊt v¨n ho¸ trong nh©n c¸ch cña mçi con ng−êi. C¨n cø vµo néi dung c¬ b¶n vµ mét sè tõ ng÷ then chèt, ta cã thÓ ®Æt tªn cho v¨n b¶n Êy lµ: "ThÕ nµo lµ con ng−êi cã v¨n ho¸?", "Mét trÝ tuÖ cã v¨n ho¸" hoÆc "Mét c¸ch sèng kh«n ngoan"... b. §Ó nghÞ luËn, t¸c gi¶ ®· sö dông c¸c thao t¸c lËp luËn: − Gi¶i thÝch: V¨n ho¸ − ®ã cã ph¶i lµ sù ph¸t triÓn néi t¹i bªn trong mét con ng−êi hay kh«ng? – TÊt nhiªn råi. §ã cã ph¶i lµ c¸ch øng xö cña anh ta víi ng−êi kh¸c kh«ng? NhÊt ®Þnh lµ ph¶i. ®ã cã ph¶i lµ kh¶ n¨ng hiÓu ng−êi kh¸c kh«ng? T«i cho lµ thÕ. §ã cã ph¶i lµ kh¶ n¨ng lµm ng−êi kh¸c hiÓu m×nh kh«ng? T«i cho lµ nh− vËy. V¨n ho¸ nghÜa lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i ®ã. Mét ng−êi kh«ng thÓ hiÓu ®−îc quan ®iÓm cña ng−êi kh¸c tøc lµ trong chõng mùc nµo ®ã anh ta cã h¹n chÕ vÒ trÝ tuÖ vµ v¨n ho¸. 20