Tài liệu Thiết kế bài đọc hiểu văn bản “ đàn ghi ta của lor ca” của thanh thảo theo phương pháp dạy học tích cực

Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] A.ĐẶT VẤN ĐỀ: Năm học 2012-2013 là năm học toàn Ngành tiếp tục nỗ lực đổi mới phương pháp dạy học để đào tạo con người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội. Trước tình hình đó đội ngũ giáo viên phải không ngừng đổi mới phương pháp soạn giảng để trong mỗi tiết học học sinh sẽ được hoạt động nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn trên con đường chủ động chiếm lĩnh tri thức. Riêng đối với môn Ngữ văn, đặc biệt là kiểu bài đọc hiểu văn bản văn học tổ chức các hoạt động tiếp nhận văn học theo con đường đặc thù của cảm thụ văn chương phải tiến hành sao cho phù hợp với đặc trưng của bộ môn vừa mang bản chất xã hội vừa là một hiện tượng thẩm mĩ , hiện tượng nghệ thuật. Thực tiễn sư phạm chỉ ra rằng dạy học văn ở nhà trường phổ thông hiện nay khi áp đúng các phương pháp , kĩ thuật dạy học tích cực giáo viên tỏ ra lúng túng không biết áp dụng phương pháp kĩ thuật dạy học đó như thế nào ? Nhiều giáo viên áp dụng một cách máy móc, gò ép chiếu lệ, hoặc quá lạm dụng phương tiện kĩ thuật hiện đại, hoặc áp dụng quá nhiều phương pháp kĩ thuật trong một bài dạy nên vựơt quá thời gian cho phép… Một trong những nguyên nhân của thực trạng trên là giáo viên chưa xác định đúng bản chất của đổi mới phương pháp, tâm lí sợ học sinh không biết nên phải nói hết, khả năng linh hoạt trong giờ dạy còn hạn chế. Vì vậy khi khai thác tác phẩm văn học không những không làm cho tác phẩm trở nên sống động , giàu sức gợi mà còn làm cho tác phẩm khô khan, chết cứng. Thanh Thảo là một trong những tác giả đương đại được chọn đưa vào chương trình Ngữ văn 12 mang lại cho chương trình một diện mạo một hơi thở mới. Với những sáng tạo của mình ,Thanh Thảo khước từ lối biểu đạt dễ dãi để thể hiện cuộc sống ở bề sâu, cách biểu đạt mới với những câu thơ tự do, giàu suy tư, phóng túng trong xúc cảm và đương nhiên không dễ hiểu vì nhuốm màu sắc 1 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] tượng trưng, siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha : Phê- đê- ri- cô Gar- xi –a Lor- ca. Sự đổi mới đó yêu cầu người tiếp nhận và chiếm lĩnh thơ ông phải có sự đổi mới tư duy. Bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor ca” ( Thanh Thảo) là một bài thơ hay nhưng khó nói chung cả đối với người dạy và người học, phần lớn giáo viên mới chỉ chú trọng phần kiến thức mà chưa chú ý nhiều đến kĩ năng , các hoạt động dạy học còn rời rạc, các hình thức và biện pháp để tạo điều kiện cho học sinh phát huy tính tích cực chủ động , sáng tạo còn đơn điệu, thậm chí máy móc, hầu hết đang dừng lại ở hình thức hỏi -đáp . Bản thân tôi thật sự tâm đắc với phương pháp dạy học tích cực và đã trải nghiệm qua bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor- ca” có hiệu quả. Chính vì vậy tôi mạnh dạn chọn đề tài: Thiết kế bài đọc hiểu văn bản “ Đàn ghi ta của Lorca” của Thanh Thảo theo phương pháp dạy học tích cực” trình bày để đồng nghiệp bổ sung góp ý và rút kinh nghiệm. B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Cơ sở lý luận: 1.1.Phương pháp dạy học tích cực là gì? Phương pháp dạy học tích cực chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. "Tích cực" trong phương pháp dạy học được dùng với nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa trái với tiêu cực. Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. 2 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] 1.2. Yêu cầu của một thiết kế dạy học đổi mới: - Xác định Mục tiêu cần đạt của bài dạy đúng chuẩn kiến thức – chuẩn kĩ năng. Mục tiêu bao gồm : mục tiêu tri thức, mục tiêu rèn luyện kĩ năng , mục tiêu giáo dục tư tưởng, tình cảm. - Tìm được Cách thức tiến hành ( phương pháp dạy học ) thích hợp , tương ứng với nội dung, yêu cầu và điều kiện dạy học , phù hợp với trình độ học sinh và quỹ thời gian dạy học. - Thiết kế dạy học phải thể hiện rõ và đảm bảo : mọi hoạt động dạy học dưới sự tổ chức của thầy giáo , học sinh chủ động khám phá, tiếp nhận kiến thức theo Mục tiêu cần đạt mà mỗi bài – tiết dạy học đã xác định. 2.Thực trạng của vấn đề: Trong những năm qua, hầu hết đội ngũ giáo viên trong cả nước nói chung, ở các trường trong tỉnh, trong huyện đã được tham dự các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về đổi mới phương pháp dạy học do Sở GD&ĐT tổ chức, nội dung triển khai một số phương pháp, kĩ thuật dạy học mới. Có thể khẳng định rằng đây là những phương pháp dạy học quan trọng, vừa mới vừa hiện đại, lại rất khả thi, đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng. Qua việc tìm hiểu và vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học, tôi nhận thấy phương pháp dạy học này đã thật sự đem lại “luồng sinh khí mới” cho học sinh trong quá trình dạy học bộ môn Ngữ văn. Bước đầu đã giảm bớt được tâm lý chán học Văn, khơi gợi trong học sinh tình yêu đối với môn học, đồng thời đem đến cho các em cái nhìn mới, cách tư duy mới, sự hưng phấn, lôi cuốn đối với môn học Ngữ văn. Tuy nhiên, việc ứng dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong quá trình dạy học là vấn đề còn khó khăn, lúng túng đối với nhiều giáo viên, trong đó có giáo viên dạy môn Ngữ văn. Họ tỏ ra băn khoăn không biết sử dụng các phương pháp kĩ thuật đó như thế nào vào khâu nào trong quá trình dạy học? Đối với những giáo viên cao tuổi và những giáo viên chưa quen với việc ứng dụng Công nghệ thông tin, trình độ Tin học còn hạn chế thì ngại tìm ngại làm. 3 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] Còn đối với giáo viên trẻ kinh nghiệm chưa nhiều lại lạm dụng công nghệ thông tin biến tiết học trở thành tiết trình chiếu hình ảnh, video khiến học sinh mải mê xem hình ảnh mà không chú ý vào tiết dạy… “ Đàn ghi ta của Lor-ca” ( Thanh Thảo) là một tác phẩm hay, độc đáo. Một tác phẩm văn học càng hay và độc đáo bao nhiêu thì việc tiếp nhận, lĩnh hội được chiều sâu giá trị của nó càng khó bấy nhiêu. Làm thế nào để người dạy khai thác đủ, trúng, hay vấn đề của tác phẩm và người học tiếp nhận một cách dễ dàng , hiệu quả mà không gò ép , nhồi nhét, áp đặt? Là một giáo viên bản thân tôi rất trăn trở và bước đầu đã tìm ra một hướng đi trong việc thiết kế bài dạy này đã thể nghiệm ở các lớp 12G và 12I của trường THPT Lê Văn Linh năm học 2012-2013 và thu được kết quả khả quan. 3. Giải pháp và tổ chức thực hiện. 3.1 Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực được áp dụng: Dạy học bằng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực có nhiều cách nhưng căn cứ vào đối tượng học sinh, nội dung bài dạy , điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường hiện có chúng tôi đã áp dụng vào bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor-ca” của Thanh Thảo một số phương pháp, biện pháp , kĩ thuật dạy học cụ thể sau: 3.1.1 Hoạt động tạo tâm thế tiếp nhận cho học sinh: - Một lời mở đầu bài học hấp dẫn sẽ có tác dụng không nhỏ thu hẹp khoảng cách giữa học sinh và tác phẩm . Về tâm lí con người thường bị thu hút , lôi cuốn bởi những lời nói hay , những cách nói độc đáo, ấn tượng . Chính vì vậy , dẫn dắt vào bài cũng là một nghệ thuật sư phạm của giáo viên. Trong bài Thiết kế dạy học “ Đàn ghi ta của Lor-ca”, xuất phát từ nhận thức: Hoạt động Hỏi bài cũ không đơn thuần ôn luyện bài cũ, không chỉ là “thiết chế” buộc học sinh phải thuộc bài… Mà Hỏi bài cũ còn có trách nhiệm để chuẩn bị tâm thế, gây hứng thú cho học sinh bước vào bài mới. Vì vậy, hoạt động hỏi bài cũ được thiết kế dạy học với ý tưởng: Vừa ôn luyện kiến thức về tác phẩm Sóng; vừa gây hứng thú, vừa chuẩn bị tâm thế để HS có ý thức so sánh, phân biệt 4 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] giữa hai giai đoạn văn học: VH 1945 - 1975 và VH sau 1975. Đây là một nội dung của Mục tiêu cần đạt. Hoạt động Vào bài mới: Gợi cho HS hứng thú và định hướng khám phá những nét mới, sâu sắc trong tác phẩm của Thanh Thảo. - Ứng dụng các phương tiện kĩ thuật hiện đại thu hút sự chú ý và tạo hứng thú học tập cho học sinh. Bằng những hình ảnh âm thanh màu sắc, bảng biểu …trực quan sinh động các phương tiện kí thuật hiện đại tác động cùng một lúc vào nhiều giác quan của học sinh khiến các em phải chú ý. Khi tìm hiểu chung về tác giả- tác phẩm giáo viên dùng máy chiếu hình ảnh của Lor-ca và khối vuông ru bich là những dẫn dụ có thể tác động mạnh đến học sinh , đưa các em chuyển vùng không gian riêng tư vào vùng không gian thẩm mĩ của bài học, chuẩn bị cho khâu tiếp nhận tác phẩm. 3.1.2 Hoạt động tổ chức học sinh tri giác ngôn ngữ nghệ thuật: Hoạt động này nằm trong giai đoạn đầu của quá trình cảm thụ tác phẩm từ lớp vỏ đến lớp hình. Tác dụng của hoạt đông tri giác ngôn ngữ giúp HS cảm nhận tác phẩm ở cấp độ chỉnh thể. Trong Thiết kế bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor ca” , tôi sử dụng Đọc văn là biện pháp chủ đạo để tri giác ngôn ngữ nghệ thuật . Đọc văn có nhiều hình thức đọc khác nhau nhưng tôi chú ý hai khâu : - Thứ nhất là khâu đọc ở nhà, giáo viên yêu cầu học sinh đọc văn bản ở nhà để chuẩn bị cho việc đọc văn trên lớp, khâu đọc đi kèm với những yêu cầu cụ thể: + Đọc văn bản “ Đàn ghi ta của Lorca” và cho biết cảm nhận chung của em. + Theo em tình điệu chung bao trùm bài thơ, từng đoạn thơ là gì? Từ đó cần phải đọc tác phẩm bằng giọng đọc như thế nào? + Hãy giải thích cách hiểu của em về những hình ảnh: tiếng đàn bọt nước, áo choàng đỏ gắt, vầng trăng ,yên ngựa, âm thanh li –la li la li-la, tiếng ghi ta nâu, tiếng ghi ta lá xanh, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng 5 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] máu chảy, giọt nước vầng trăng long lanh nơi đáy giếng; Câu thơ “ không ai chôn cất tiếng đàn- tiếng đàn như cỏ mọc hoang”; Hành động : ném lá bùa cô gái Di gan, ném trái tim mình… + Tập đọc diễn cảm theo cảm nhận của em. - Thứ hai là khâu đọc trên lớp, Vì đây là một văn bản khó nên giáo viên yêu cầu học sinh có chất giọng tốt, giọng đọc phù hợp với bài thơ thể hiện. Sau đó giáo viên nhận xét, có thể đọc lại và lưu ý cách đọc, đặc biệt là về nhịp thơ độc đáo hết sức linh hoạt và phải thể hiện được cái tôi đầy nội cảm của Thanh Thảo. 3.1.3 Hoạt động tổ chức học sinh phân tích, cắt nghĩa văn học: Hoạt động này là bước tiếp thu tiếp theo trong quá trình nhận thức của bạn đọc là HS. Đây thực chất là hoạt động tổ chức cho HS theo dõi trong áng văn tất cả cái tinh vi về tư tưởng, cái độc đáo về nghệ thuật của một tác giả. Trong Thiết kế giáo án này bản thân tôi đã sử dụng các biện pháp sau: * Phân tích ,cắt nghĩa và đánh giá khái quát bằng đàm thoại gợi mở: Thực chất của biện pháp này là GV thiết kế một hệ thống câu hỏi có logic chặt chẽ dẫn dắt HS đi từ cảm thụ cụ thể đến khái quát ý nghĩa các chi tiết nghệ thuật trong tác phẩm, từ những kết luận mang tính bộ phận đến những kết luận khái quát hơn và cuối cùng là chủ đề tư tưởng. Trong thiết kế bài dạy “ Đàn ghi ta của Lorca” tôi tổ chức HS phân tích, cắt nghĩa và khái quát hình tượng Lorca và mạch cảm xúc của Thanh Thảo qua bốn đoạn theo bố cục của tác phẩm. * Xây dựng tình huống có vấn đề định hướng học sinh phân tích khái quát hóa: Để HS phân tích cắt nghĩa sâu sắc lời đề từ trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lor - ca”, GV có thể đưa ra tình huống và nêu câu hỏi: Trong bài thơ “Ghi nhớ" của Lorca có câu “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” , tại sao Thanh Thảo lại lấy câu đó làm đề từ trong bài thơ viết về Lor ca của mình? HS buộc phải hiểu về ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh cây đàn ghi ta mới có thể xử lí được tình huống và trả lời được câu hỏi này. * Phân tích cắt nghĩa văn học bằng biện pháp so sánh : 6 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] Để giúp HS phát hiện ra phong cách nghệ thuật độc đáo của Thanh Thảo Gv yêu cầu HS so sánh cách trình bày trong bài thơ có gì đặc biệt so với các bài thơ của các tác giả khác đã học trước đó. 3.1.4 Hoạt động tổ chức học sinh tự bộc lộ tự nhận thức: Tự bộc lộ là hoạt động tự giác, tự nguyện của bạn đọc HS thể hiện kết quả tiếp nhận của mình về tác phẩm. Bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor ca” như trên là một bài khó không phải chỉ đối với giáo viên mà còn đối với cả HS nên việc tiếp nhận không phải là qua một tiết học mà có thể lĩnh hội hết được giá trị sâu sắc của nó. Chính vì vậy khi thiết kế bài dạy này tôi đã áp dụng phương pháp đóng vai trong đó GV đóng vai nhà thơ Thanh Thảo là khách mời tham dự chương trình giao lưu mà nhà trường tổ chức , HS sẽ đóng vai người trò truyện với nhà thơ qua những câu hỏi về những vấn đề còn khúc mắc khi tiếp cận bài thơ. Qua đó giáo viên có thể củng cố lại những điểm cơ bản của bài dạy . Đặc biệt là sẽ biết được HS còn chưa hiểu chỗ nào để giải đáp, bổ sung trong các tiết dạy chủ đề tự chọn hoặc phụ đạo sau đó. 3.2. Chứng minh giải pháp ( Thiết kế giáo án) ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA ThanhThảo .A. Mức độ cần đạt: 1.Kiến thức: - Hình tượng đẹp đẽ, cao cả của nhà thơ – chiến sĩ Lor-ca. - Hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại của Thanh Thảo. 2.Kĩ năng: - Nâng cao kĩ năng đọc – hiểu tác phẩm thơ trữ tình hiện đại, thơ thời kì đổi mới trong sự so sánh với văn học 1945-1975- đặc biệt là những cách tân táo bạo về hình thức biểu đạt trong thơ Thanh Thảo. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ thơ. 7 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] - Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu thực 3. Thái độ:- Yêu mến và trân trọng Lorca cũng như trân trọng nền văn hóa nước ông. B. Phương tiện thực hiện: 1. GV: SGK, SGV, Giáo án, Tài liệu tham khảo, máy chiếu đa năng 2. HS: SGK, Vở soạn. C. Phương pháp tiến hành Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực. D.Tiến trình tổ chức dạy học : Hoạt động 1: Ổn định lớp- Tạo tâm thế tiếp nhận cho HS Gv tổ chức kiểm tra bài cũ lần lượt đặt câu hỏi: Tiết trước chúng ta đã học bài “ Sóng “ của Xuân Quỳnh (Tiết 37 theo PPCT), em hãy đọc thuộc lòng bài thơ “ Sóng” và phân tích hình tượng Sóng trong bài thơ. GV gọi HS lên bảng trả lời rồi nhận xét cho điểm. GV giới thiệu bài mới: Cũng giống như Xuân Quỳnh, Thanh Thảo là một gương mặt quen, thuộc các nhà thơ trẻ chống Mĩ và cả sau này. Thế nhưng Thanh Thảo có một giọng điệu, một cách thức rất riêng , độc đáo trong thi ca. Cái độc đáo của ông được coi là một hiện tượng lạ ngay trong những năm 1972. Sau 1975 Thanh Thảo tiếp tục với những đổi mới trên hành trình sáng tạo tạo ra một giọng thơ trầm, giàu suy tư , với những liên tưởng độc đáo , bất ngờ mang ý nghĩa khái quát sâu xa. Giống như “giọt cồn ở nồng độ cao” ( Chu Văn Sơn) bề ngoài thì lạnh mà bên trong thì nóng bỏng . “Đàn ghi ta của Lor-ca” là một thi phẩm tiêu biểu cho kiểu tư duy đó của Thanh Thảo. Hoạt động của GV và HS Hoạt đông 2: Tìm hiểu chung về tác giả tác phẩm. Phương pháp vấn đáp- thuyết trình : Yêu cầu cần đạt I . Tìm hiểu chung: 1) Tác giả Thanh Thảo: - Là nhà thơ trẻ thời chống Mỹ 8 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] + Yêu cầu học sinh đọc phần tiểu dẫn và trả lời các câu hỏi sau: - Ông được công chúng đặc biệt chú ý bởi những bài thơ và trường ca mang ? Phần tiểu dẫn có những nội dung diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và gì? (Có 2 nội dung: giới thiệu về tác giả thời hậu chiến. - Thơ Thanh Thảo là sự lên tiếng của Thanh Thảo và bài thơ Đàn ghi ta của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về Lor - ca) HS trả lời kiến thức trong Sgk. các vấn đề xã hội và thời đại. Ông muốn cuộc sống phải được cảm nhận và thể Giáo viên cần nhấn mạnh cho học hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu sinh ghi một số ý. đạt dễ dãi. Và để tạo cho học sinh sự hứng thú khi đến với tác giả và tác phẩm GV có thể đưa ra quan niệm của Thanh Thảo về thơ “ Thơ là cõi lặng lẽ của con Hổ. Ngay con Hổ cũng có lúc giật mình vì một tiếng lá rụng. Thơ đi giữa can trường và hoảng hốt, đi giữa cõi liều và nỗi sợ, thơ là con dao găm tôi ném vào khoảng trống nhưng người bị thương lại chính là tôi. Thơ là chữ nghĩa nhưng không phải là chữ nghĩa, là vô thức nhưng không hẳn là vô thức. Thơ đúng nghĩa là sự bộc lộ tận cùng của nhà thơ.” Phương pháp vấn đáp gợi mở: + tìm hiểu về xuất xứ: (Kết hợp 2) Bài thơ: Đàn ghi ta của Lor – ca. - Xuất xứ: Rút trong tập: Khối vuông thêm phương pháp thuyết trình- Ru – bích (1985). Tên tập thơ là hình minh họa: HS nêu xuất xứ của bài dung của tác giả về cấu trúc thơ, một mô thơ. GV bổ sung thêm về đặc điểm hình mở, khước từ khuôn mẫu đã ổn định 9 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] chung của tập thơ, dùng máy chiếu để giải phóng cảm xúc và tưởng tượng hình ảnh của Lor- ca và khối vuông theo hướng hiện đại. ru bích. + Tìm hiểu về thể loại: ? Bài thơ đựơc làm theo thể thơ - Thể loại: Thơ tự do mang phong cách nào? Cách trình bày có gì đặc biệt so siêu thực tượng trưng: Không có dấu với các nhà thơ đã học trước đó? chấm câu, không viết hoa đầu dòng, nhịp Gv nói qua về trường phái thơ tượng điệu biến hóa linh hoạt, có sự mô phỏng trưng, siêu thực:Theo chủ trương, tiếng đàn, hình ảnh gợi nhiều liên tưởng khuynh hướng này nhằm giải phóng ẩn dụ. con người khỏi mọi xiềng xích xã hội, - Bố cục bài thơ: thể hiện nội tâm và tư duy tự nhiên, Có thể chia làm 4 đoạn. không bị gò bó bởi lý trí, lôgic, luân + Đoạn 1 (6 dòng đầu): Sự đồng cảm lý, mỹ học, kinh tế, tôn giáo. Những sâu sắc đói với hình ảnh Lor – ca, con sáng tác phẩm của những nghệ sĩ Siêu người tự do, nghệ sĩ cách tân trong thực ghi chép tất cả những trạng thái khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây tâm lý luôn luôn chuyển biến trong Ban Nha. tiềm thức, không phân biệt thực hay +Đoạn 2 (12 dòng tiếp): Nỗi xót mộng, tỉnh hay điên, đúng hay thương trước cái chết oan khuất tức tưởi sai.Với trường phái này, những chủ của Lorca. thể rất bình dị được đặt trong một + Đoạn 3 (4 dòng tiếp): Niềm xót phông màn hoặc bí ẩn, hoặc hùng vĩ, thương Ga – xi – a Lor – ca và nỗi xót khiến cho bức tranh mang một sức tiếc những cách tân nghệ thuật của Lor – sống mới, ý nghĩa mới, như tồn tại ca còn dang dở. trong mơ cùng những sự vật hiện thực + Đoạn 4 (9 dòng cuối): Suy tư và lòng trong trạng thái không thực. (Theo ngưỡng mộ sự bất tử của Lorca giống Bách khoa Tự điển triết học) như một huyền thoại. + Tìm hiểu bố cục bài thơ: - Chủ đề: Đồng cảm, thấu hiểu, xót tiếc, GV nêu câu hỏi : Chúng ta có thể ngưỡng mộ, ca ngợi Lor – ca: Tài năng, nhân 10 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] chia bài thơ ra làm mấy đoạn? Tại sao cách và bản lĩnh. em lại chia như vậy? gọi tên nội dung chính của từng đoạn? HS sẽ có những cách chia khác nhau GV sẽ dựa trên những ý kiến của HS để nhận xét đánh giá. Trong quá trình đi đến thống nhất một cách chia để làm cơ sở cho việc tìm hiểu bài thơ GV dùng hệ thống câu hỏi để từng bước phát hiện ra bản chất của vấn đề ở chỗ cách chia nào sẽ giúp ta tiếp nhận bài thơ dễ dàng hơn. + Tìm hiểu chủ đề của bài thơ? (Viết về ai? Nhằm thể hiện điều gì?) Hoạt động 3: Đọc văn bản- giải I - ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: thích những từ ngữ khó 1. Đọc – giải thích hình ảnh, từ ngữ + Học sinh đọc bài thơ, giáo viên có khó: thể đọc lại để lưu ý cho học sinh về - Giọng trầm, ngắt nhịp linh hoạt, có lúc nhịp thơ bi tráng có lúc da diết sâu lắng, chú ý thể hiện cái tôi nội cảm của Thanh Thảo trong giọng đọc hướng vào cảm xúc nội tâm. Hoạt động 4: Phân tích, cắt nghĩa Phương pháp vấn đáp gợi mở- - - Chú thích : SGK 2.Tìm hiểu chi tiết : Tìm hiểu nhan đề và lời đề từ: GV : a. Nhan đề và lời đề từ Yêu cầu học sinh đọc phần chú thích - Nhan đề: Từ hình ảnh là nhạc cụ về đàn ghi ta và Lor – ca trong SGK. truyền thống và người nghệ sĩ vĩ đại Hai hình ảnh này được đưa vào ngay của Tây Ban Nha đi vào trong bài thơ từ nhan đề bài thơ có ý nghĩa gì? của Thanh Thảo, đàn ghi ta và Lor- ca 11 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] Nhan đề và lời đề từ giúp em hiểu trở thành một biểu tượng nghệ thuật như thế nào về bài thơ? giàu ý nghĩa và đối tượng trữ tình đâỳ HS: làm việc cá nhân , trả lời ấn tượng giúp chuyển tải đựơc những GV: Lắng nghe và phản hồi tích tích thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm cực. Cuối cùng nhận xét, chốt ý. đến chúng ta. GV có thể đưa ra tình huống và nêu câu hỏi: Trong bài thơ “ Ghi nhớ “ - Lời đề từ: + Đàn ghi ta là phần hồn của của Lorca có câu “ Khi tôi chết hãy đất nước Tây Ban Nha->thể hiện tình yêu chôn tôi với cây đàn ghi ta” , tại sao Tổ quốc nồng nàn. Thanh Thảo lại lấy câu đó làm đề từ + Đàn ghi ta là biểu trưng cho sự trong bài thơ viết về Lor ca của mình? nghiệp của Lor-ca -> Ước nguyện suốt Gv vấn đáp gợi mở : hình ảnh cây đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ đàn ghi ta có hai ý nghĩa biểu tượng: thuật, mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng đàn ghi ta là phần hồn của đất nước của bản thân để dọn đường cho thế hệ Tây Ban Nha, đàn ghi ta là biểu trưng sau vươn tới-> tình yêu đối với nghệ cho sự nghiệp của Lor-ca. Như vậy thuật. lời đề từ của bài thơ cũng là lời di chúc của Lor-ca “ Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” có thể được hiểu như thế nào? - Tìm hiểu cấu trúc bài thơ: GV: Hai hình ảnh chính của phần b. Cấu trúc của bài thơ : Lorca Tiếng đàn ghi ta Sự sống Bọt nước nhan đề và lời đề từ cũng là hai hình ảnh chính xuyên suốt trong bài thơ tạo nên cho bài thơ một cấu trúc theo kiểu ru bich. 12 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] (Kết hợp với phương pháp vấn đáp giải thích minh họa- và kĩ thuật Cái chết sơ đồ tư duy- điền khuyết) GV cho học sinh xem hình ảnh về khối vuông ru- bích cùng việc giải thích về đặc nâu, xanh, tròn, vỡ tan. . Bất tử Li la li la tử điểm của nó , đồng thời đặt câu hỏi để HS phát hiện ra cấu trúc ru bich của bài thơ này qua việc áp dụng sơ đồ tư Tự sự Trữ tình duy điền khuyết. Gv đưa ra sơ đồ , yêu cầu HS điền Liên tục Gián đoạn tiếp tục những chỗ còn trống . (sơ đồ đưa ra trống những cụm từ Dấu hiệu của nghệ thuật thơ siêu thực HS cần điền có trong các ô hình chữ nhật.) - Tìm hiểu hình tượng Lor ca (Kết c. Hình tượng Lor-ca : * Đoạn 1: Lor – ca, người nghệ sĩ tự hợp với phương pháp vấn đáp- do: + Các hình ảnh gợi liên tưởng đến Lorgiải thích minh họa- thuyết trình) GV: Hướng dẫn HS tìm hiểu hình ca: - Tiếng đàn bọt nước: Đó là thứ âm tượng Lor- ca đựơc khắc họa như thanh có hình khối tròn trịa, nhảy nhót, thế nào trong bài thơ qua từng mỏng manh nhưng không dễ bị tiêu diệt phần theo như bố cục đã được tìm (lúc hiện lúc tan nhưng tan rồi lại hiện)-> đó là cảm nhận rất riêng của tác giả về hiểu . *Trước hết là đoạn 1 : Gv kết hợp tiếng đàn của Lor-ca. - Áo choàng đỏ gắt – hình ảnh gợi liên việc nêu câu hỏi và xem hình ảnh về đấu sĩ bò tót – một đặc trưng tưởng đến khung cảnh của một đấu của Tây Ban Nha. Kết hợp với trường với cuộc đấu giữa võ sĩ với bò tót, thuyết trình ở những đoạn bình một hoạt động văn hóa của Tây Ban Nha. 13 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] giảng. - Vầng trăng + Trong 6 dòng đầu có những hình ảnh nào gợi liên tưởng đến Lor- - Yên ngựa - Âm thanh: Li – la – li, la li la -> sự ca? Và những hình ảnh đó có gì đặc đồng cảm sâu sắc của Thanh Thảo với biệt? Gợi cho em những liên tưởng Lor – ca, người đã dùng tiếng đàn để giãi như thế nào? Nó có ý nghĩa gì? Qua bày nỗi buồn và khát vọng. đó có nhận xét gì về nghệ thuật xây dựng nhân vật? => Lor – ca, người nghệ sĩ tự do nhưng đơn độc, đi lang thang với vầng trăng chếnh choáng trên yên ngựa mỏi mòn, hát nghêu ngao cùng tiếng đàn bọt nước.=> Một con người tự do, một nhà cách tân nghệ thuật mong manh và đơn độc. + Nghệ thuật xây dựng hình tượng thơ: đặt trong sự đối lập. - Qua hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” để tạo dựng không khí chính trị ở Tây Ban Nha ngột ngạt và nền nghệ thuật già nua cần được cách tân -> Lor – ca, nghệ sĩ tự do, khát vọng dân chủ đối lập với sự ngột ngạt và già nua đó. *Đoạn 2: Lor – ca với cái chết bi thảm: (Đối lập) + Hát nghêu ngao >< áo choàng bê bết đỏ.  (Hoán dụ) Tự do của >< người nghệ sĩ * Đoạn 2: Thanh Thảo đã miêu tả  bạo lực tàn ác của phát xít Tiếng đàn ghi ta ( hoán dụ) Cuộc đời Lor-ca như thế nào về những giây phút cuối Nâu – trầm tĩnh Xanh- Hi vọng Tròn bọt nước- đẹp mỏng manh Vỡ tan-> tức tưởi Ròng ròng máu chảy-> đau đớn 14 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] của Lor – ca? (Kết hợp giải thích minh họa: Lor – ca bị bọn phát xít giết ném xuống giếng để phi tang) GV chuyển : Thật bất ngờ hồi tưởng lại cảnh tượng thảm khốc ấy tác giả Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác Nhân hóa, tượng trưng trưng lại như nghe thấy âm thanh của đàn ghi ta: Âm thanh ấy trên chặng đường lãng du của người nghệ sĩ là tiếng đàn bọt nước tan rồi hiện thì khi Lor-ca bị hành hình thì đó là tiếng ghi ta nâu , tiếng ghi ta xanh, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta dòng dòng máu chảy và giữa không gian ấy hiện Hệ thống hình ảnh vừa mang ý nghĩa thực vừa mang nghĩa ẩn dụ, tượng trưng, Thanh Thảo tái hiện cái chết bi thảm của Lorca đau xót trước cái chết của một tài năng, một nhân cách. ra không gian “bầu trời cô gái ấy”… GV yêu cầu Hs giải mã những hình ảnh cùng với phát hiện về những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn thơ này. Căn cứ vào những câu trả lời của HS GV hệ thống kiến thức bằng sơ đồ tư duy. * Đoạn 3: Niềm xót thương Ga – xi – a ( kết hợp với kỹ thuật sơ đồ tư Lor – ca và nỗi xót tiếc những cách tân nghệ thuật của Lor – ca không ai tiếp duy) Qua đó thể hiện tình cảm thái độ tục. -Nỗi xót tiếc Lor-ca chuyển hóa thành của Thanh Thảo như thế nào? * Đoạn 3: GV gợi ý cho HS thảo niềm tin bất tử của tiếng đàn. luận: Tại sao lại có câu “không ai + Tiếng đàn như cỏ mọc hoang -> chôn cất tiếng đàn”, “tiếng đàn như Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật cỏ mọc hoang” là như thế nào? Hình của Lorca còn là tình yêu khát vọng , 15 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] ảnh “giọt nước mắt vầng trăng long cái đẹp mà mọi sự tàn ác không thể hủy lanh trong đáy giếng” có thể hiểu ra diệt nó bất tử giống như thứ cỏ mọc sao? hoang. + Giọt nước mắt vầng trăng , long lanh trong đáy giếng-> Hình ảnh đẹp, buồn gợi cái chết của Lor-ca và sự nghiệp HS trả lời GV nhận xét tổng hợp các cách tân đang còn dang dở. Sự xót tiếc ý kiến của HS sau đó chốt lại bằng không chỉ với riêng Lor-ca mà còn đối những lời bình sâu sắc. với nền nghệ thuật Tây Ban Nha nói riêng và thế giới nói chung. Bởi lẽ Lorca chết, nghệ thuật không có ai dẫn đường trở thành thứ cỏ mọc hoang. GV : đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu đoạn cuối. * Đoạn 4: Những suy tư về cuộc giải thoát và cách giã từ của Lor – ca như - Từ sự đồng cảm với nỗi đau , một huyền thoại: Thanh Thảo đã hình dung hành trình -...dòng sông, ghi ta màu bạc: Gợi cõi về cõi khác của Lor-ca. Trong sự hình chết, siêu thoát. dung, Lor-ca đã giải thoát và về cõi - Các hành động: khác như thế nào? Để bước vào thế + ném lá bùa vào xoáy nước giới ấy tác giả đã miêu tả hình ảnh + ném trái tim mình vào cõi lặng yên của Lor-ca như thế nào?  sự giã từ và giải thoát, một sự lựa GV gợi mở: Hình ảnh của Lor-ca chọn. như thế có lưu luyến có tiếc nuối không? -Li-la li-la li-la: + gợi nhịp thời gian vẫn chảy mãi. Sự sống tiếp tục hành trình Hình ảnh Lor-ca về cõi vĩnh hằng để vô tận của nó, để cho sự sáng tạo nghệ 16 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] lại trong em suy nghĩ gì? ? Cách kết thúc bài thơ với âm thanh li la li – la li la có ý nghĩa gì? thuật vẫn mãi hồi sinh. +Tiếng đàn ghi ta tạo nên dư âm, bản nhạc của Lor – ca vẫn còn đang tiếp tục. HS trình bày. Gv Nhận xét khái => Tác giả Thanh Thảo kính trọng và tri âm Lor quát, chốt ý. – ca. Nhân danh lòng kính trọng Lor-ca, hãy để cho Lor-ca có được một sự giải thoát thực sự. - GV: hướng dẫn HS tổng kết lại và d. Vài nét về nghệ thuật: nét nghệ thuật của bài thơ (Kết hợp - Bài thơ được sáng tác theo thể thơ tự phương pháp vấn đáp minh họa – do, lối thơ vắt dòng, có cấu trúc gián thuyết trình – kỹ thuật sơ đồ tư đoạn trong suy cảm nhưng lại rất liên tục duy- điền khuyết) Khái quát lại về những nét nghệ trong cốt tự sự. - Thủ pháp tiêu biểu của thơ tượng thuật tiêu biểu của bài thơ về: Thể trưng siêu thực đặc biệt là chuỗi hình ảnh loại, hình ảnh, ngôn ngữ, yết tố âm thơ phong phú, mang tính tượng trưng nhạc gợi nhiều liên tưởng. - Ngôn từ mới mẻ, sáng tạo. - Yếu tố âm nhạc trong bài thơ : Những -HS làm việc cá nhân trước lớp. HS dòng li la li la. khác bổ sung. GV: nhận xét và chốt ý. + Tạo tính nhạc cho bài thơ mang kết cấu nhạc giao hưởng. Nó như một bè trầu -HS làm việc cá nhân trước lớp. HS trong phần nhạc điệu của ghi ta. khác bổ sung. GV: nhận xét và chốt ý. + Gợi nhắc đến một loài hoa li la (tử đinh hương)  Bài thơ có sự kết hợp hài hòa giữa thơ và nhạc. GV: Đặt câu hỏi Qua việc đọc hiểu bài - Kết cấu song trùng: Mạch cảm xúc thơ hãy sơ đồ hóa mối quan hệ giữa của bài thơ + hình tượng Lor-ca = Bài 17 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] nhà thơ và đối tượng trữ tình thơ “ Đàn ghi ta của Lor- ca” Sự đồng cảm sâu sắc Mạch cảm xúc trữ tình của nhà thơ Nỗi xót thương Cái chết oan khuất Niềm xót tiếc Sự nghiệp dang dở Lòng ngưỡng mộ Hoạt động 5: Tổng kết - Học sinh đọc phần ghi nhớ Sgk. Nghệ sĩ tự do, cô đơn Hình tượng Lorca Sự bất tử của Lorca 3 – TỔNG KẾT: - Nội dung:+ Nỗi đau xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của ? Trình bày những điểm nổi bật về Lor – ca, nhà thơ thiên tài Tây Ban Nha. nội dung và nghệ thuật của bài thơ? + Thái độ ngưỡng mộ người nghệ sĩ tự do với khát vọng chân chính. - Nghệ thuật: Hình ảnh thơ và ngôn ngữ thơ mới mẻ, giàn ý nghĩa tượng trưng; kết hợp hài hòa giữa thơ và nhạc. Hoạt động 6:+ Củng cố: Áp dụng phương pháp đóng vai 18 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] GV đưa ra tình huống giả định: Nhà thơ Thanh Thảo là khách mời trong một chương trình mà nhà trường tổ chức nhằm cho HS giao lưu nói chuyện và em có tham dự chương trình đó. GV sẽ đóng vai nhà thơ còn HS sẽ là người trò chuyện với nhà thơ qua những câu hỏi về những vấn đề còn khúc mắc khi tiếp cận bài thơ. Qua đó Gv có thể củng cố lại những điểm cơ bản của bài dạy. Đặc biệt là sẽ biết HS còn chưa hiểu chỗ nào để có thể giải đáp , bổ sung trong các tiết học chủ đề tự chọn hoặc phụ đạo sau đó. + Bài tập về nhà: (Áp dụng kĩ thuật sơ đồ tư duy) Sưu tầm hoặc sáng tác những hình ảnh , tư liệu để khái quát nội dung bài học bằng các dạng sơ đồ tư duy. 4.Kết quả đạt được: Tôi đã thực thi thể nghiệm Thiết kế dạy học “ Đàn ghi ta của Lor-ca” dạy-học ở 2 lớp: 12G, 12I trường THPT Lê Văn Linh và đã thu được kết quả rất khả quan: Thi khảo sát chất lượng học kì I -(do Trường tổ chức chung cho cả khối 12 - tháng 12- 2012): Đề ra: Cảm nhận của anh/ chị về hình ảnh của Ph.G.Lor- ca được thể hiện trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” ( Thanh Thảo)? Kết quả: * 12G Trung bình trở lên: 38/50 = 76%, trong đó Khá Giỏi: 6/50 = 12% ( 12 G- khi ở 11 nguyên là lớp yếu kém về học lực nói chung, về môn Ngữ văn nói riêng) * 12 I Trung bình trở lên: 46/49= 93,8% trong đó Khá Giỏi: 27/49 = 53,6%. T«i ®· lµm phÐp so s¸nh kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh vµ thu ®îc kÕt qu¶ rÊt kh¶ quan. C.KẾT THÚC VẤN ĐỀ: 19 Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email: [email protected] Dạy học Ngữ văn theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh lµ c¸ch lµm phï hîp víi thùc tiÔn qu¸ tr×nh ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n trong nhµ trêng phæ th«ng, phï hîp víi sù ®æi míi ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa, ®æi míi vÒ ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gia, øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong d¹y häc Ng÷ v¨n hiÖn nay. C¸ch lµm nµy thùc chÊt lµ biÕn nh÷ng g× thuéc vÒ lÝ thuyÕt kh« cøng thµnh t duy s¸ng t¹o – con ®êng nhanh nhÊt, ®óng ®¾n nhÊt nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cho häc sinh. Chóng ta ®· vµ ®ang t×m kiÕm con ®êng n©ng cao hiÖu qu¶ häc tËp, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc s¸ng tao , t«n träng chñ thÓ häc sinh th× ®©y sÏ lµ c¸ch lµm cã thÓ coi lµ hiÖu qu¶ bëi nã phï hîp víi tr×nh ®é, t©m lÝ løa tuæi cña ®a sè häc sinh, nhÊt lµ phï hîp víi nhiÒu ®Þa ph¬ng (kÓ c¶ nh÷ng vïng s©u, vïng xa). Nh÷ng t×m tßi thÓ nghiÖm cña b¶n th©n t«i trong qu¸ tr×nh d¹y häc nh÷ng n¨m qua ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy vậy trên thực tế còn khá nhiều HS chưa làm quen với cách tiếp cận bài giảng một cách chủ động, còn diễn đạt lủng củng, khả năng vận dụng thực hành còn thấp. Vấn đề này cần được vận dụng triệt để và quyết liệt, liên tục và cần có thời gian . Với một vài lý do trên, tôi nghĩ rằng “ sáng kiến kinh nghiệm này” là những đúc kết kinh nghiệm trong giảng dạy, có nghĩa là bản thân thấy văn bản đọc hiểu “ Đàn ghi- ta của Lorca” của Thanh Thảo phù hợp với cách dạy bằng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực. Tôi rất mong được qúy thầy cô giáo góp ý để đề tài này hoàn thiện hơn. XÁC NHẬN CỦA Thanh hóa, ngày 16 tháng 4 năm 2013 Tôi THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ xin cam đoan đây là SKKN của mình viết , không sao chép nội dung của người khác. 20