Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
A.ĐẶT VẤN ĐỀ:
Năm học 2012-2013 là năm học toàn Ngành tiếp tục nỗ lực đổi mới
phương pháp dạy học để đào tạo con người năng động, sớm thích nghi với đời
sống xã hội. Trước tình hình đó đội ngũ giáo viên phải không ngừng đổi mới
phương pháp soạn giảng để trong mỗi tiết học học sinh sẽ được hoạt động nhiều
hơn, thảo luận nhiều hơn và quan trọng là được suy nghĩ nhiều hơn trên con
đường chủ động chiếm lĩnh tri thức.
Riêng đối với môn Ngữ văn, đặc biệt là kiểu bài đọc hiểu văn bản văn học
tổ chức các hoạt động tiếp nhận văn học theo con đường đặc thù của cảm thụ
văn chương phải tiến hành sao cho phù hợp với đặc trưng của bộ môn vừa mang
bản chất xã hội vừa là một hiện tượng thẩm mĩ , hiện tượng nghệ thuật.
Thực tiễn sư phạm chỉ ra rằng dạy học văn ở nhà trường phổ thông hiện
nay khi áp đúng các phương pháp , kĩ thuật dạy học tích cực giáo viên tỏ ra lúng
túng không biết áp dụng phương pháp kĩ thuật dạy học đó như thế nào ? Nhiều
giáo viên áp dụng một cách máy móc, gò ép chiếu lệ, hoặc quá lạm dụng
phương tiện kĩ thuật hiện đại, hoặc áp dụng quá nhiều phương pháp kĩ thuật
trong một bài dạy nên vựơt quá thời gian cho phép…
Một trong những nguyên nhân của thực trạng trên là giáo viên chưa xác
định đúng bản chất của đổi mới phương pháp, tâm lí sợ học sinh không biết nên
phải nói hết, khả năng linh hoạt trong giờ dạy còn hạn chế. Vì vậy khi khai thác
tác phẩm văn học không những không làm cho tác phẩm trở nên sống động ,
giàu sức gợi mà còn làm cho tác phẩm khô khan, chết cứng.
Thanh Thảo là một trong những tác giả đương đại được chọn đưa vào
chương trình Ngữ văn 12 mang lại cho chương trình một diện mạo một hơi thở
mới. Với những sáng tạo của mình ,Thanh Thảo khước từ lối biểu đạt dễ dãi để
thể hiện cuộc sống ở bề sâu, cách biểu đạt mới với những câu thơ tự do, giàu suy
tư, phóng túng trong xúc cảm và đương nhiên không dễ hiểu vì nhuốm màu sắc
1
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
tượng trưng, siêu thực mà ông học tập ở chính nhà thơ hiện đại Tây Ban Nha :
Phê- đê- ri- cô Gar- xi –a Lor- ca. Sự đổi mới đó yêu cầu người tiếp nhận và
chiếm lĩnh thơ ông phải có sự đổi mới tư duy.
Bài thơ “ Đàn ghi ta của Lor ca” ( Thanh Thảo) là một bài thơ hay nhưng
khó nói chung cả đối với người dạy và người học, phần lớn giáo viên mới chỉ
chú trọng phần kiến thức mà chưa chú ý nhiều đến kĩ năng , các hoạt động dạy
học còn rời rạc, các hình thức và biện pháp để tạo điều kiện cho học sinh phát
huy tính tích cực chủ động , sáng tạo còn đơn điệu, thậm chí máy móc, hầu hết
đang dừng lại ở hình thức hỏi -đáp .
Bản thân tôi thật sự tâm đắc với phương pháp dạy học tích cực và đã trải
nghiệm qua bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor- ca” có hiệu quả. Chính vì vậy tôi
mạnh dạn chọn đề tài: Thiết kế bài đọc hiểu văn bản “ Đàn ghi ta của Lorca” của Thanh Thảo theo phương pháp dạy học tích cực” trình bày để đồng
nghiệp bổ sung góp ý và rút kinh nghiệm.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận:
1.1.Phương pháp dạy học tích cực là gì?
Phương pháp dạy học tích cực chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học
theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học.
"Tích cực" trong phương pháp dạy học được dùng với nghĩa là hoạt động,
chủ động, trái nghĩa với không hoạt động, thụ động chứ không dùng theo nghĩa
trái với tiêu cực.
Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa
hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực
của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người
dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực
nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động.
2
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
1.2. Yêu cầu của một thiết kế dạy học đổi mới:
- Xác định Mục tiêu cần đạt của bài dạy đúng chuẩn kiến thức – chuẩn kĩ
năng. Mục tiêu bao gồm : mục tiêu tri thức, mục tiêu rèn luyện kĩ năng , mục
tiêu giáo dục tư tưởng, tình cảm.
- Tìm được Cách thức tiến hành ( phương pháp dạy học ) thích hợp ,
tương ứng với nội dung, yêu cầu và điều kiện dạy học , phù hợp với trình độ học
sinh và quỹ thời gian dạy học.
- Thiết kế dạy học phải thể hiện rõ và đảm bảo : mọi hoạt động dạy học
dưới sự tổ chức của thầy giáo , học sinh chủ động khám phá, tiếp nhận kiến thức
theo Mục tiêu cần đạt mà mỗi bài – tiết dạy học đã xác định.
2.Thực trạng của vấn đề:
Trong những năm qua, hầu hết đội ngũ giáo viên trong cả nước nói
chung, ở các trường trong tỉnh, trong huyện đã được tham dự các lớp tập huấn,
bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ về đổi mới phương pháp dạy học do Sở
GD&ĐT tổ chức, nội dung triển khai một số phương pháp, kĩ thuật dạy học mới.
Có thể khẳng định rằng đây là những phương pháp dạy học quan trọng, vừa mới
vừa hiện đại, lại rất khả thi, đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng. Qua
việc tìm hiểu và vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy
học, tôi nhận thấy phương pháp dạy học này đã thật sự đem lại “luồng sinh khí
mới” cho học sinh trong quá trình dạy học bộ môn Ngữ văn. Bước đầu đã giảm
bớt được tâm lý chán học Văn, khơi gợi trong học sinh tình yêu đối với môn
học, đồng thời đem đến cho các em cái nhìn mới, cách tư duy mới, sự hưng
phấn, lôi cuốn đối với môn học Ngữ văn.
Tuy nhiên, việc ứng dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong
quá trình dạy học là vấn đề còn khó khăn, lúng túng đối với nhiều giáo viên,
trong đó có giáo viên dạy môn Ngữ văn. Họ tỏ ra băn khoăn không biết sử dụng
các phương pháp kĩ thuật đó như thế nào vào khâu nào trong quá trình dạy học?
Đối với những giáo viên cao tuổi và những giáo viên chưa quen với việc ứng
dụng Công nghệ thông tin, trình độ Tin học còn hạn chế thì ngại tìm ngại làm.
3
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
Còn đối với giáo viên trẻ kinh nghiệm chưa nhiều lại lạm dụng công nghệ thông
tin biến tiết học trở thành tiết trình chiếu hình ảnh, video khiến học sinh mải mê
xem hình ảnh mà không chú ý vào tiết dạy…
“ Đàn ghi ta của Lor-ca” ( Thanh Thảo) là một tác phẩm hay, độc đáo. Một
tác phẩm văn học càng hay và độc đáo bao nhiêu thì việc tiếp nhận, lĩnh hội
được chiều sâu giá trị của nó càng khó bấy nhiêu. Làm thế nào để người dạy
khai thác đủ, trúng, hay vấn đề của tác phẩm và người học tiếp nhận một cách dễ
dàng , hiệu quả mà không gò ép , nhồi nhét, áp đặt? Là một giáo viên bản thân
tôi rất trăn trở và bước đầu đã tìm ra một hướng đi trong việc thiết kế bài dạy
này đã thể nghiệm ở các lớp 12G và 12I của trường THPT Lê Văn Linh năm học
2012-2013 và thu được kết quả khả quan.
3. Giải pháp và tổ chức thực hiện.
3.1 Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực được áp dụng:
Dạy học bằng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực có nhiều
cách nhưng căn cứ vào đối tượng học sinh, nội dung bài dạy , điều kiện cơ sở
vật chất của nhà trường hiện có chúng tôi đã áp dụng vào bài dạy “ Đàn ghi ta
của Lor-ca” của Thanh Thảo một số phương pháp, biện pháp , kĩ thuật dạy học
cụ thể sau:
3.1.1 Hoạt động tạo tâm thế tiếp nhận cho học sinh:
- Một lời mở đầu bài học hấp dẫn sẽ có tác dụng không nhỏ thu hẹp khoảng
cách giữa học sinh và tác phẩm . Về tâm lí con người thường bị thu hút , lôi
cuốn bởi những lời nói hay , những cách nói độc đáo, ấn tượng . Chính vì vậy ,
dẫn dắt vào bài cũng là một nghệ thuật sư phạm của giáo viên.
Trong bài Thiết kế dạy học “ Đàn ghi ta của Lor-ca”, xuất phát từ nhận thức:
Hoạt động Hỏi bài cũ không đơn thuần ôn luyện bài cũ, không chỉ là “thiết chế”
buộc học sinh phải thuộc bài… Mà Hỏi bài cũ còn có trách nhiệm để chuẩn bị
tâm thế, gây hứng thú cho học sinh bước vào bài mới. Vì vậy, hoạt động hỏi bài
cũ được thiết kế dạy học với ý tưởng: Vừa ôn luyện kiến thức về tác phẩm Sóng;
vừa gây hứng thú, vừa chuẩn bị tâm thế để HS có ý thức so sánh, phân biệt
4
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
giữa hai giai đoạn văn học: VH 1945 - 1975 và VH sau 1975. Đây là một nội
dung của Mục tiêu cần đạt.
Hoạt động Vào bài mới: Gợi cho HS hứng thú và định hướng khám
phá những nét mới, sâu sắc trong tác phẩm của Thanh Thảo.
- Ứng dụng các phương tiện kĩ thuật hiện đại thu hút sự chú ý và tạo hứng thú
học tập cho học sinh. Bằng những hình ảnh âm thanh màu sắc, bảng biểu …trực
quan sinh động các phương tiện kí thuật hiện đại tác động cùng một lúc vào
nhiều giác quan của học sinh khiến các em phải chú ý.
Khi tìm hiểu chung về tác giả- tác phẩm giáo viên dùng máy chiếu hình
ảnh của Lor-ca và khối vuông ru bich là những dẫn dụ có thể tác động mạnh đến
học sinh , đưa các em chuyển vùng không gian riêng tư vào vùng không gian
thẩm mĩ của bài học, chuẩn bị cho khâu tiếp nhận tác phẩm.
3.1.2 Hoạt động tổ chức học sinh tri giác ngôn ngữ nghệ thuật:
Hoạt động này nằm trong giai đoạn đầu của quá trình cảm thụ tác phẩm từ lớp
vỏ đến lớp hình. Tác dụng của hoạt đông tri giác ngôn ngữ giúp HS cảm nhận
tác phẩm ở cấp độ chỉnh thể.
Trong Thiết kế bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor ca” , tôi sử dụng Đọc văn là
biện pháp chủ đạo để tri giác ngôn ngữ nghệ thuật . Đọc văn có nhiều hình thức
đọc khác nhau nhưng tôi chú ý hai khâu :
- Thứ nhất là khâu đọc ở nhà, giáo viên yêu cầu học sinh đọc văn bản ở nhà
để chuẩn bị cho việc đọc văn trên lớp, khâu đọc đi kèm với những yêu cầu cụ
thể:
+ Đọc văn bản “ Đàn ghi ta của Lorca” và cho biết cảm nhận chung của
em.
+ Theo em tình điệu chung bao trùm bài thơ, từng đoạn thơ là gì? Từ đó
cần phải đọc tác phẩm bằng giọng đọc như thế nào?
+ Hãy giải thích cách hiểu của em về những hình ảnh: tiếng đàn bọt nước,
áo choàng đỏ gắt, vầng trăng ,yên ngựa, âm thanh li –la li la li-la, tiếng ghi ta
nâu, tiếng ghi ta lá xanh, tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi ta ròng ròng
5
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
máu chảy, giọt nước vầng trăng long lanh nơi đáy giếng; Câu thơ “ không ai
chôn cất tiếng đàn- tiếng đàn như cỏ mọc hoang”; Hành động : ném lá bùa cô
gái Di gan, ném trái tim mình…
+ Tập đọc diễn cảm theo cảm nhận của em.
- Thứ hai là khâu đọc trên lớp, Vì đây là một văn bản khó nên giáo viên yêu
cầu học sinh có chất giọng tốt, giọng đọc phù hợp với bài thơ thể hiện. Sau đó
giáo viên nhận xét, có thể đọc lại và lưu ý cách đọc, đặc biệt là về nhịp thơ độc
đáo hết sức linh hoạt và phải thể hiện được cái tôi đầy nội cảm của Thanh Thảo.
3.1.3 Hoạt động tổ chức học sinh phân tích, cắt nghĩa văn học:
Hoạt động này là bước tiếp thu tiếp theo trong quá trình nhận thức của
bạn đọc là HS. Đây thực chất là hoạt động tổ chức cho HS theo dõi trong áng
văn tất cả cái tinh vi về tư tưởng, cái độc đáo về nghệ thuật của một tác giả.
Trong Thiết kế giáo án này bản thân tôi đã sử dụng các biện pháp sau:
* Phân tích ,cắt nghĩa và đánh giá khái quát bằng đàm thoại gợi mở:
Thực chất của biện pháp này là GV thiết kế một hệ thống câu hỏi có logic chặt
chẽ dẫn dắt HS đi từ cảm thụ cụ thể đến khái quát ý nghĩa các chi tiết nghệ thuật
trong tác phẩm, từ những kết luận mang tính bộ phận đến những kết luận khái
quát hơn và cuối cùng là chủ đề tư tưởng.
Trong thiết kế bài dạy “ Đàn ghi ta của Lorca” tôi tổ chức HS phân tích,
cắt nghĩa và khái quát hình tượng Lorca và mạch cảm xúc của Thanh Thảo qua
bốn đoạn theo bố cục của tác phẩm.
* Xây dựng tình huống có vấn đề định hướng học sinh phân tích khái quát hóa:
Để HS phân tích cắt nghĩa sâu sắc lời đề từ trong bài thơ “Đàn ghi ta của
Lor - ca”, GV có thể đưa ra tình huống và nêu câu hỏi: Trong bài thơ “Ghi nhớ"
của Lorca có câu “Khi tôi chết hãy chôn tôi với cây đàn ghi ta” , tại sao Thanh
Thảo lại lấy câu đó làm đề từ trong bài thơ viết về Lor ca của mình? HS buộc
phải hiểu về ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh cây đàn ghi ta mới có thể xử lí
được tình huống và trả lời được câu hỏi này.
* Phân tích cắt nghĩa văn học bằng biện pháp so sánh :
6
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
Để giúp HS phát hiện ra phong cách nghệ thuật độc đáo của Thanh Thảo Gv
yêu cầu HS so sánh cách trình bày trong bài thơ có gì đặc biệt so với các bài thơ
của các tác giả khác đã học trước đó.
3.1.4 Hoạt động tổ chức học sinh tự bộc lộ tự nhận thức:
Tự bộc lộ là hoạt động tự giác, tự nguyện của bạn đọc HS thể hiện kết quả
tiếp nhận của mình về tác phẩm.
Bài dạy “ Đàn ghi ta của Lor ca” như trên là một bài khó không phải chỉ
đối với giáo viên mà còn đối với cả HS nên việc tiếp nhận không phải là qua
một tiết học mà có thể lĩnh hội hết được giá trị sâu sắc của nó. Chính vì vậy khi
thiết kế bài dạy này tôi đã áp dụng phương pháp đóng vai trong đó GV đóng vai
nhà thơ Thanh Thảo là khách mời tham dự chương trình giao lưu mà nhà trường
tổ chức , HS sẽ đóng vai người trò truyện với nhà thơ qua những câu hỏi về
những vấn đề còn khúc mắc khi tiếp cận bài thơ. Qua đó giáo viên có thể củng
cố lại những điểm cơ bản của bài dạy . Đặc biệt là sẽ biết được HS còn chưa
hiểu chỗ nào để giải đáp, bổ sung trong các tiết dạy chủ đề tự chọn hoặc phụ đạo
sau đó.
3.2. Chứng minh giải pháp ( Thiết kế giáo án)
ĐÀN GHI TA CỦA LOR-CA
ThanhThảo
.A. Mức độ cần đạt:
1.Kiến thức:
- Hình tượng đẹp đẽ, cao cả của nhà thơ – chiến sĩ Lor-ca.
- Hình thức biểu đạt mang phong cách hiện đại của Thanh Thảo.
2.Kĩ năng:
- Nâng cao kĩ năng đọc – hiểu tác phẩm thơ trữ tình hiện đại, thơ thời kì
đổi mới trong sự so sánh với văn học 1945-1975- đặc biệt là những cách tân táo
bạo về hình thức biểu đạt trong thơ Thanh Thảo. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ
thơ.
7
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
- Làm quen với cách biểu đạt mang đậm dấu ấn của trường phái siêu thực
3. Thái độ:- Yêu mến và trân trọng Lorca cũng như trân trọng nền văn hóa
nước ông.
B. Phương tiện thực hiện:
1. GV: SGK, SGV, Giáo án, Tài liệu tham khảo, máy chiếu đa năng
2. HS: SGK, Vở soạn.
C. Phương pháp tiến hành
Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo cách kết hợp các phương pháp và kĩ
thuật dạy học tích cực.
D.Tiến trình tổ chức dạy học :
Hoạt động 1: Ổn định lớp- Tạo tâm thế tiếp nhận cho HS
Gv tổ chức kiểm tra bài cũ lần lượt đặt câu hỏi: Tiết trước chúng ta đã học bài
“ Sóng “ của Xuân Quỳnh (Tiết 37 theo PPCT), em hãy đọc thuộc lòng bài thơ
“ Sóng” và phân tích hình tượng Sóng trong bài thơ. GV gọi HS lên bảng trả lời
rồi nhận xét cho điểm.
GV giới thiệu bài mới: Cũng giống như Xuân Quỳnh, Thanh Thảo là một
gương mặt quen, thuộc các nhà thơ trẻ chống Mĩ và cả sau này. Thế nhưng
Thanh Thảo có một giọng điệu, một cách thức rất riêng , độc đáo trong thi ca.
Cái độc đáo của ông được coi là một hiện tượng lạ ngay trong những năm 1972.
Sau 1975 Thanh Thảo tiếp tục với những đổi mới trên hành trình sáng tạo tạo ra
một giọng thơ trầm, giàu suy tư , với những liên tưởng độc đáo , bất ngờ mang
ý nghĩa khái quát sâu xa. Giống như “giọt cồn ở nồng độ cao” ( Chu Văn Sơn)
bề ngoài thì lạnh mà bên trong thì nóng bỏng . “Đàn ghi ta của Lor-ca” là một
thi phẩm tiêu biểu cho kiểu tư duy đó của Thanh Thảo.
Hoạt động của GV và HS
Hoạt đông 2: Tìm hiểu chung về
tác giả tác phẩm.
Phương pháp vấn đáp- thuyết
trình :
Yêu cầu cần đạt
I . Tìm hiểu chung:
1) Tác giả Thanh Thảo:
- Là nhà thơ trẻ thời chống Mỹ
8
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
+ Yêu cầu học sinh đọc phần tiểu
dẫn và trả lời các câu hỏi sau:
- Ông được công chúng đặc biệt chú ý
bởi những bài thơ và trường ca mang
? Phần tiểu dẫn có những nội dung diện mạo độc đáo viết về chiến tranh và
gì?
(Có 2 nội dung: giới thiệu về tác giả
thời hậu chiến.
- Thơ Thanh Thảo là sự lên tiếng của
Thanh Thảo và bài thơ Đàn ghi ta của người trí thức nhiều suy tư, trăn trở về
Lor - ca)
HS trả lời kiến thức trong Sgk.
các vấn đề xã hội và thời đại. Ông muốn
cuộc sống phải được cảm nhận và thể
Giáo viên cần nhấn mạnh cho học hiện ở bề sâu nên luôn khước từ lối biểu
sinh ghi một số ý.
đạt dễ dãi.
Và để tạo cho học sinh sự hứng thú
khi đến với tác giả và tác phẩm GV
có thể đưa ra quan niệm của Thanh
Thảo về thơ “ Thơ là cõi lặng lẽ của
con Hổ. Ngay con Hổ cũng có lúc
giật mình vì một tiếng lá rụng. Thơ đi
giữa can trường và hoảng hốt, đi giữa
cõi liều và nỗi sợ, thơ là con dao găm
tôi ném vào khoảng trống nhưng
người bị thương lại chính là tôi. Thơ
là chữ nghĩa nhưng không phải là chữ
nghĩa, là vô thức nhưng không hẳn là
vô thức. Thơ đúng nghĩa là sự bộc lộ
tận cùng của nhà thơ.”
Phương pháp vấn đáp gợi mở:
+ tìm hiểu về xuất xứ: (Kết hợp
2) Bài thơ: Đàn ghi ta của Lor – ca.
- Xuất xứ: Rút trong tập: Khối vuông
thêm phương pháp thuyết trình- Ru – bích (1985). Tên tập thơ là hình
minh họa: HS nêu xuất xứ của bài dung của tác giả về cấu trúc thơ, một mô
thơ. GV bổ sung thêm về đặc điểm hình mở, khước từ khuôn mẫu đã ổn định
9
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
chung của tập thơ, dùng máy chiếu để giải phóng cảm xúc và tưởng tượng
hình ảnh của Lor- ca và khối vuông theo hướng hiện đại.
ru bích.
+ Tìm hiểu về thể loại:
? Bài thơ đựơc làm theo thể thơ
- Thể loại: Thơ tự do mang phong cách
nào? Cách trình bày có gì đặc biệt so siêu thực tượng trưng: Không có dấu
với các nhà thơ đã học trước đó?
chấm câu, không viết hoa đầu dòng, nhịp
Gv nói qua về trường phái thơ tượng điệu biến hóa linh hoạt, có sự mô phỏng
trưng, siêu thực:Theo chủ trương,
tiếng đàn, hình ảnh gợi nhiều liên tưởng
khuynh hướng này nhằm giải phóng
ẩn dụ.
con người khỏi mọi xiềng xích xã hội, - Bố cục bài thơ:
thể hiện nội tâm và tư duy tự nhiên,
Có thể chia làm 4 đoạn.
không bị gò bó bởi lý trí, lôgic, luân
+ Đoạn 1 (6 dòng đầu): Sự đồng cảm
lý, mỹ học, kinh tế, tôn giáo. Những
sâu sắc đói với hình ảnh Lor – ca, con
sáng tác phẩm của những nghệ sĩ Siêu người tự do, nghệ sĩ cách tân trong
thực ghi chép tất cả những trạng thái
khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây
tâm lý luôn luôn chuyển biến trong
Ban Nha.
tiềm thức, không phân biệt thực hay
+Đoạn 2 (12 dòng tiếp): Nỗi xót
mộng, tỉnh hay điên, đúng hay
thương trước cái chết oan khuất tức tưởi
sai.Với trường phái này, những chủ
của Lorca.
thể rất bình dị được đặt trong một
+ Đoạn 3 (4 dòng tiếp): Niềm xót
phông màn hoặc bí ẩn, hoặc hùng vĩ,
thương Ga – xi – a Lor – ca và nỗi xót
khiến cho bức tranh mang một sức
tiếc những cách tân nghệ thuật của Lor –
sống mới, ý nghĩa mới, như tồn tại
ca còn dang dở.
trong mơ cùng những sự vật hiện thực
+ Đoạn 4 (9 dòng cuối): Suy tư và lòng
trong trạng thái không thực. (Theo
ngưỡng mộ sự bất tử của Lorca giống
Bách khoa Tự điển triết học)
như một huyền thoại.
+ Tìm hiểu bố cục bài thơ:
- Chủ đề: Đồng cảm, thấu hiểu, xót tiếc,
GV nêu câu hỏi : Chúng ta có thể ngưỡng mộ, ca ngợi Lor – ca: Tài năng, nhân
10
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
chia bài thơ ra làm mấy đoạn? Tại sao cách và bản lĩnh.
em lại chia như vậy? gọi tên nội dung
chính của từng đoạn?
HS sẽ có những cách chia khác nhau
GV sẽ dựa trên những ý kiến của HS
để nhận xét đánh giá. Trong quá trình
đi đến thống nhất một cách chia để
làm cơ sở cho việc tìm hiểu bài thơ
GV dùng hệ thống câu hỏi để từng
bước phát hiện ra bản chất của vấn đề
ở chỗ cách chia nào sẽ giúp ta tiếp
nhận bài thơ dễ dàng hơn.
+ Tìm hiểu chủ đề của bài thơ?
(Viết về ai? Nhằm thể hiện điều gì?)
Hoạt động 3: Đọc văn bản- giải I - ĐỌC HIỂU VĂN BẢN:
thích những từ ngữ khó
1. Đọc – giải thích hình ảnh, từ ngữ
+ Học sinh đọc bài thơ, giáo viên có
khó:
thể đọc lại để lưu ý cho học sinh về - Giọng trầm, ngắt nhịp linh hoạt, có lúc
nhịp thơ
bi tráng có lúc da diết sâu lắng, chú ý thể
hiện cái tôi nội cảm của Thanh Thảo
trong giọng đọc hướng vào cảm xúc nội
tâm.
Hoạt động 4: Phân tích, cắt nghĩa
Phương pháp vấn đáp gợi mở- -
- Chú thích : SGK
2.Tìm hiểu chi tiết :
Tìm hiểu nhan đề và lời đề từ: GV :
a. Nhan đề và lời đề từ
Yêu cầu học sinh đọc phần chú thích
- Nhan đề: Từ hình ảnh là nhạc cụ
về đàn ghi ta và Lor – ca trong SGK.
truyền thống và người nghệ sĩ vĩ đại
Hai hình ảnh này được đưa vào ngay
của Tây Ban Nha đi vào trong bài thơ
từ nhan đề bài thơ có ý nghĩa gì?
của Thanh Thảo, đàn ghi ta và Lor- ca
11
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
Nhan đề và lời đề từ giúp em hiểu
trở thành một biểu tượng nghệ thuật
như thế nào về bài thơ?
giàu ý nghĩa và đối tượng trữ tình đâỳ
HS: làm việc cá nhân , trả lời
ấn tượng giúp chuyển tải đựơc những
GV: Lắng nghe và phản hồi tích tích
thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm
cực. Cuối cùng nhận xét, chốt ý.
đến chúng ta.
GV có thể đưa ra tình huống và nêu
câu hỏi: Trong bài thơ “ Ghi nhớ “ - Lời đề từ: + Đàn ghi ta là phần hồn của
của Lorca có câu “ Khi tôi chết hãy đất nước Tây Ban Nha->thể hiện tình yêu
chôn tôi với cây đàn ghi ta” , tại sao Tổ quốc nồng nàn.
Thanh Thảo lại lấy câu đó làm đề từ
+ Đàn ghi ta là biểu trưng cho sự
trong bài thơ viết về Lor ca của mình?
nghiệp của Lor-ca -> Ước nguyện suốt
Gv vấn đáp gợi mở : hình ảnh cây
đời theo đuổi sự nghiệp sáng tạo nghệ
đàn ghi ta có hai ý nghĩa biểu tượng:
thuật, mong muốn xóa bỏ ảnh hưởng
đàn ghi ta là phần hồn của đất nước
của bản thân để dọn đường cho thế hệ
Tây Ban Nha, đàn ghi ta là biểu trưng
sau vươn tới-> tình yêu đối với nghệ
cho sự nghiệp của Lor-ca. Như vậy
thuật.
lời đề từ của bài thơ cũng là lời di
chúc của Lor-ca “ Khi tôi chết hãy
chôn tôi với cây đàn ghi ta” có thể
được hiểu như thế nào?
- Tìm hiểu cấu trúc bài thơ:
GV: Hai hình ảnh chính của phần
b. Cấu trúc của bài thơ :
Lorca
Tiếng đàn ghi ta
Sự sống
Bọt nước
nhan đề và lời đề từ cũng là hai hình
ảnh chính xuyên suốt trong bài thơ
tạo nên cho bài thơ một cấu trúc theo
kiểu ru bich.
12
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
(Kết hợp với phương pháp vấn
đáp giải thích minh họa- và kĩ thuật
Cái chết
sơ đồ tư duy- điền khuyết) GV cho
học sinh xem hình ảnh về khối vuông
ru- bích cùng việc giải thích về đặc
nâu, xanh, tròn, vỡ
tan. .
Bất tử
Li la li la
tử
điểm của nó , đồng thời đặt câu hỏi để
HS phát hiện ra cấu trúc ru bich của
bài thơ này qua việc áp dụng sơ đồ tư
Tự sự
Trữ tình
duy điền khuyết.
Gv đưa ra sơ đồ , yêu cầu HS điền Liên tục
Gián đoạn
tiếp tục những chỗ còn trống .
(sơ đồ đưa ra trống những cụm từ
Dấu hiệu của nghệ thuật thơ siêu thực
HS cần điền có trong các ô hình
chữ nhật.)
- Tìm hiểu hình tượng Lor ca (Kết
c. Hình tượng Lor-ca :
* Đoạn 1: Lor – ca, người nghệ sĩ tự
hợp với phương pháp vấn đáp- do:
+ Các hình ảnh gợi liên tưởng đến Lorgiải thích minh họa- thuyết
trình)
GV: Hướng dẫn HS tìm hiểu hình
ca:
- Tiếng đàn bọt nước: Đó là thứ âm
tượng Lor- ca đựơc khắc họa như thanh có hình khối tròn trịa, nhảy nhót,
thế nào trong bài thơ qua từng mỏng manh nhưng không dễ bị tiêu diệt
phần theo như bố cục đã được tìm (lúc hiện lúc tan nhưng tan rồi lại hiện)->
đó là cảm nhận rất riêng của tác giả về
hiểu .
*Trước hết là đoạn 1 : Gv kết hợp tiếng đàn của Lor-ca.
- Áo choàng đỏ gắt – hình ảnh gợi liên
việc nêu câu hỏi và xem hình ảnh
về đấu sĩ bò tót – một đặc trưng tưởng đến khung cảnh của một đấu
của Tây Ban Nha. Kết hợp với trường với cuộc đấu giữa võ sĩ với bò tót,
thuyết trình ở những đoạn bình một hoạt động văn hóa của Tây Ban Nha.
13
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
giảng.
- Vầng trăng
+ Trong 6 dòng đầu có những
hình ảnh nào gợi liên tưởng đến Lor-
- Yên ngựa
- Âm thanh: Li – la – li, la li la -> sự
ca? Và những hình ảnh đó có gì đặc đồng cảm sâu sắc của Thanh Thảo với
biệt? Gợi cho em những liên tưởng Lor – ca, người đã dùng tiếng đàn để giãi
như thế nào? Nó có ý nghĩa gì? Qua bày nỗi buồn và khát vọng.
đó có nhận xét gì về nghệ thuật xây
dựng nhân vật?
=> Lor – ca, người nghệ sĩ tự do nhưng
đơn độc, đi lang thang với vầng trăng
chếnh choáng trên yên ngựa mỏi mòn, hát
nghêu ngao cùng tiếng đàn bọt nước.=>
Một con người tự do, một nhà cách tân
nghệ thuật mong manh và đơn độc.
+ Nghệ thuật xây dựng hình tượng thơ:
đặt trong sự đối lập.
- Qua hình ảnh “áo choàng đỏ gắt” để tạo
dựng không khí chính trị ở Tây Ban Nha
ngột ngạt và nền nghệ thuật già nua cần
được cách tân -> Lor – ca, nghệ sĩ tự do,
khát vọng dân chủ đối lập với sự ngột
ngạt và già nua đó.
*Đoạn 2: Lor – ca với cái chết bi thảm:
(Đối lập)
+ Hát nghêu ngao >< áo choàng bê bết đỏ.
(Hoán dụ)
Tự do của
><
người nghệ sĩ
* Đoạn 2:
Thanh Thảo đã miêu tả
bạo lực tàn ác
của phát xít
Tiếng đàn ghi ta
( hoán dụ)
Cuộc đời Lor-ca
như thế nào về những giây phút cuối
Nâu – trầm tĩnh
Xanh- Hi vọng
Tròn bọt nước- đẹp
mỏng manh
Vỡ tan-> tức
tưởi
Ròng ròng máu
chảy-> đau đớn
14
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
của Lor – ca?
(Kết hợp giải thích minh họa: Lor
– ca bị bọn phát xít giết ném xuống
giếng để phi tang)
GV chuyển : Thật bất ngờ hồi tưởng
lại cảnh tượng thảm khốc ấy tác giả
Ẩn dụ chuyển đổi
cảm giác
Nhân hóa, tượng
trưng trưng
lại như nghe thấy âm thanh của đàn
ghi ta: Âm thanh ấy trên chặng đường
lãng du của người nghệ sĩ là tiếng đàn
bọt nước tan rồi hiện thì khi Lor-ca bị
hành hình thì đó là tiếng ghi ta nâu ,
tiếng ghi ta xanh, tiếng ghi ta tròn bọt
nước vỡ tan, tiếng ghi ta dòng dòng
máu chảy và giữa không gian ấy hiện
Hệ thống hình ảnh vừa
mang ý nghĩa thực vừa mang
nghĩa ẩn dụ, tượng trưng,
Thanh Thảo tái hiện cái chết
bi thảm của Lorca đau xót
trước cái chết của một tài
năng, một nhân cách.
ra không gian “bầu trời cô gái ấy”…
GV yêu cầu Hs giải mã những hình
ảnh cùng với phát hiện về những biện
pháp nghệ thuật được sử dụng trong
đoạn thơ này. Căn cứ vào những câu
trả lời của HS GV hệ thống kiến thức
bằng sơ đồ tư duy.
* Đoạn 3: Niềm xót thương Ga – xi – a
( kết hợp với kỹ thuật sơ đồ tư Lor – ca và nỗi xót tiếc những cách tân
nghệ thuật của Lor – ca không ai tiếp
duy)
Qua đó thể hiện tình cảm thái độ tục.
-Nỗi xót tiếc Lor-ca chuyển hóa thành
của Thanh Thảo như thế nào?
* Đoạn 3:
GV gợi ý cho HS thảo
niềm tin bất tử của tiếng đàn.
luận: Tại sao lại có câu “không ai
+ Tiếng đàn như cỏ mọc hoang ->
chôn cất tiếng đàn”, “tiếng đàn như
Tiếng đàn tượng trưng cho nghệ thuật
cỏ mọc hoang” là như thế nào? Hình
của Lorca còn là tình yêu khát vọng ,
15
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
ảnh “giọt nước mắt vầng trăng long
cái đẹp mà mọi sự tàn ác không thể hủy
lanh trong đáy giếng” có thể hiểu ra
diệt nó bất tử giống như thứ cỏ mọc
sao?
hoang.
+ Giọt nước mắt vầng trăng , long lanh
trong đáy giếng-> Hình ảnh đẹp, buồn
gợi cái chết của Lor-ca và sự nghiệp
HS trả lời GV nhận xét tổng hợp các
cách tân đang còn dang dở. Sự xót tiếc
ý kiến của HS sau đó chốt lại bằng
không chỉ với riêng Lor-ca mà còn đối
những lời bình sâu sắc.
với nền nghệ thuật Tây Ban Nha nói
riêng và thế giới nói chung. Bởi lẽ Lorca chết, nghệ thuật không có ai dẫn
đường trở thành thứ cỏ mọc hoang.
GV : đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm
hiểu đoạn cuối.
* Đoạn 4: Những suy tư về cuộc giải
thoát và cách giã từ của Lor – ca như
- Từ sự đồng cảm với nỗi đau , một huyền thoại:
Thanh Thảo đã hình dung hành trình -...dòng sông, ghi ta màu bạc: Gợi cõi
về cõi khác của Lor-ca. Trong sự hình chết, siêu thoát.
dung, Lor-ca đã giải thoát và về cõi - Các hành động:
khác như thế nào? Để bước vào thế + ném lá bùa vào xoáy nước
giới ấy tác giả đã miêu tả hình ảnh + ném trái tim mình vào cõi lặng yên
của Lor-ca như thế nào?
sự giã từ và giải thoát, một sự lựa
GV gợi mở: Hình ảnh của Lor-ca chọn.
như thế có lưu luyến có tiếc nuối
không?
-Li-la li-la li-la: + gợi nhịp thời gian
vẫn chảy mãi. Sự sống tiếp tục hành trình
Hình ảnh Lor-ca về cõi vĩnh hằng để vô tận của nó, để cho sự sáng tạo nghệ
16
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
lại trong em suy nghĩ gì?
? Cách kết thúc bài thơ với âm
thanh li la li – la li la có ý nghĩa gì?
thuật vẫn mãi hồi sinh.
+Tiếng đàn ghi ta tạo nên dư âm, bản
nhạc của Lor – ca vẫn còn đang tiếp tục.
HS trình bày. Gv Nhận xét khái => Tác giả Thanh Thảo kính trọng và tri âm Lor
quát, chốt ý.
– ca.
Nhân danh lòng kính trọng Lor-ca, hãy
để cho Lor-ca có được một sự giải thoát
thực sự.
- GV: hướng dẫn HS tổng kết lại và d. Vài nét về nghệ thuật:
nét nghệ thuật của bài thơ (Kết hợp - Bài thơ được sáng tác theo thể thơ tự
phương pháp vấn đáp minh họa – do, lối thơ vắt dòng, có cấu trúc gián
thuyết trình – kỹ thuật sơ đồ tư đoạn trong suy cảm nhưng lại rất liên tục
duy- điền khuyết)
Khái quát lại về những nét nghệ
trong cốt tự sự.
- Thủ pháp tiêu biểu của thơ tượng
thuật tiêu biểu của bài thơ về: Thể trưng siêu thực đặc biệt là chuỗi hình ảnh
loại, hình ảnh, ngôn ngữ, yết tố âm thơ phong phú, mang tính tượng trưng
nhạc
gợi nhiều liên tưởng.
- Ngôn từ mới mẻ, sáng tạo.
- Yếu tố âm nhạc trong bài thơ : Những
-HS làm việc cá nhân trước lớp. HS dòng li la li la.
khác bổ sung.
GV: nhận xét và chốt ý.
+ Tạo tính nhạc cho bài thơ mang kết
cấu nhạc giao hưởng. Nó như một bè trầu
-HS làm việc cá nhân trước lớp. HS trong phần nhạc điệu của ghi ta.
khác bổ sung.
GV: nhận xét và chốt ý.
+ Gợi nhắc đến một loài hoa li la (tử
đinh hương)
Bài thơ có sự kết hợp hài hòa giữa
thơ và nhạc.
GV: Đặt câu hỏi Qua việc đọc hiểu bài - Kết cấu song trùng: Mạch cảm xúc
thơ hãy sơ đồ hóa mối quan hệ giữa
của bài thơ + hình tượng Lor-ca = Bài
17
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
nhà thơ và đối tượng trữ tình
thơ
“ Đàn ghi ta của Lor- ca”
Sự đồng
cảm sâu
sắc
Mạch
cảm
xúc
trữ
tình
của
nhà
thơ
Nỗi
xót
thương
Cái
chết
oan
khuất
Niềm
xót
tiếc
Sự
nghiệp
dang
dở
Lòng
ngưỡng
mộ
Hoạt động 5: Tổng kết
- Học sinh đọc phần ghi nhớ Sgk.
Nghệ sĩ
tự do, cô
đơn
Hình
tượng
Lorca
Sự bất
tử của
Lorca
3 – TỔNG KẾT: - Nội dung:+ Nỗi đau
xót sâu sắc trước cái chết bi thảm của
? Trình bày những điểm nổi bật về Lor – ca, nhà thơ thiên tài Tây Ban Nha.
nội dung và nghệ thuật của bài thơ?
+ Thái độ ngưỡng mộ người nghệ sĩ tự
do với khát vọng chân chính.
- Nghệ thuật: Hình ảnh thơ và ngôn ngữ
thơ mới mẻ, giàn ý nghĩa tượng trưng;
kết hợp hài hòa giữa thơ và nhạc.
Hoạt động 6:+ Củng cố: Áp dụng phương pháp đóng vai
18
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
GV đưa ra tình huống giả định: Nhà thơ Thanh Thảo là khách mời trong
một chương trình mà nhà trường tổ chức nhằm cho HS giao lưu nói chuyện và
em có tham dự chương trình đó. GV sẽ đóng vai nhà thơ còn HS sẽ là người trò
chuyện với nhà thơ qua những câu hỏi về những vấn đề còn khúc mắc khi tiếp
cận bài thơ. Qua đó Gv có thể củng cố lại những điểm cơ bản của bài dạy. Đặc
biệt là sẽ biết HS còn chưa hiểu chỗ nào để có thể giải đáp , bổ sung trong các
tiết học chủ đề tự chọn hoặc phụ đạo sau đó.
+ Bài tập về nhà: (Áp dụng kĩ thuật sơ đồ tư duy) Sưu tầm hoặc sáng tác
những hình ảnh , tư liệu để khái quát nội dung bài học bằng các dạng sơ đồ tư
duy.
4.Kết quả đạt được: Tôi đã thực thi thể nghiệm Thiết kế dạy học “ Đàn ghi ta
của Lor-ca” dạy-học ở 2 lớp: 12G, 12I trường THPT Lê Văn Linh và đã thu
được kết quả rất khả quan:
Thi khảo sát chất lượng học kì I -(do Trường tổ chức chung cho cả khối
12 - tháng 12- 2012):
Đề ra: Cảm nhận của anh/ chị về hình ảnh của Ph.G.Lor- ca được thể hiện trong
bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” ( Thanh Thảo)?
Kết quả:
* 12G Trung bình trở lên: 38/50 = 76%, trong đó Khá Giỏi: 6/50
= 12%
( 12 G- khi ở 11 nguyên là lớp yếu kém về học lực nói chung, về môn Ngữ
văn nói riêng)
* 12 I Trung bình trở lên: 46/49= 93,8% trong đó Khá Giỏi: 27/49 = 53,6%.
T«i ®· lµm phÐp so s¸nh kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh vµ thu ®îc kÕt qu¶ rÊt
kh¶ quan.
C.KẾT THÚC VẤN ĐỀ:
19
Liên hệ số ĐT: 0946.734.736 hoặc Email:
[email protected]
Dạy học Ngữ văn theo híng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña häc sinh lµ
c¸ch lµm phï hîp víi thùc tiÔn qu¸ tr×nh ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n trong
nhµ trêng phæ th«ng, phï hîp víi sù ®æi míi ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa, ®æi
míi vÒ ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gia, øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong d¹y
häc Ng÷ v¨n hiÖn nay. C¸ch lµm nµy thùc chÊt lµ biÕn nh÷ng g× thuéc vÒ lÝ
thuyÕt kh« cøng thµnh t duy s¸ng t¹o – con ®êng nhanh nhÊt, ®óng ®¾n nhÊt
nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cho häc sinh. Chóng ta ®· vµ
®ang t×m kiÕm con ®êng n©ng cao hiÖu qu¶ häc tËp, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc s¸ng
tao , t«n träng chñ thÓ häc sinh th× ®©y sÏ lµ c¸ch lµm cã thÓ coi lµ hiÖu qu¶ bëi
nã phï hîp víi tr×nh ®é, t©m lÝ løa tuæi cña ®a sè häc sinh, nhÊt lµ phï hîp víi
nhiÒu ®Þa ph¬ng (kÓ c¶ nh÷ng vïng s©u, vïng xa). Nh÷ng t×m tßi thÓ nghiÖm cña
b¶n th©n t«i trong qu¸ tr×nh d¹y häc nh÷ng n¨m qua ®· thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶
nhÊt ®Þnh.
Tuy vậy trên thực tế còn khá nhiều HS chưa làm quen với cách tiếp
cận bài giảng một cách chủ động, còn diễn đạt lủng củng, khả năng vận dụng
thực hành còn thấp. Vấn đề này cần được vận dụng triệt để và quyết liệt, liên tục
và cần có thời gian .
Với một vài lý do trên, tôi nghĩ rằng “ sáng kiến kinh nghiệm này” là những
đúc kết kinh nghiệm trong giảng dạy, có nghĩa là bản thân thấy văn bản đọc hiểu
“ Đàn ghi- ta của Lorca” của Thanh Thảo phù hợp với cách dạy bằng các
phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực. Tôi rất mong được qúy thầy cô giáo
góp ý để đề tài này hoàn thiện hơn.
XÁC NHẬN CỦA
Thanh hóa, ngày 16 tháng 4 năm 2013 Tôi
THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ
xin cam đoan đây là SKKN của mình viết ,
không sao chép nội dung của người khác.
20