Tài liệu Thị trường tài chính (tttc)

Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua h¬n mêi n¨m, kÓ tõ 1986, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· thùc hiÖn l¹i nh÷ng kÕt qu¶ quan träng bíc ®Çu. Nh÷ng thay ®æi tÝch cùc vµ toµn diÖn ®êng lèi ®æi míi nh»m chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ níc. C«ng cuéc ®æi míi ®· kÐo theo hµng lo¹t nh÷ng biÕn ®æi tÝch cùc vÒ nÒn kinh tÕ ®· vµ ®ang t¹o nªn c¬ së quan träng ban ®Çu ®Ó tiÕn tíi h×nh thµnh thÞ trêng tµi chÝnh ( TTTC ) ë níc ta. ThÞ trêng tµi chÝnh ra ®êi, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®· kh¼ng ®Þnh ®îc vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy nay. Bµn vÒ qu¸ tr×nh ra ®êi, ho¹t ®éng ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn cña TTTC nÕu nh ta kh«ng nh¾c ®Õn c¸c c«ng cô cña TTTC ch¼ng kh¸c g× nãi ®Õn c«ng viÖc cña “ ngêi ®i cµy mµ quªn Tr©u ” v× thÕ chóng ta cÇn thiÕt nghiªn cøu c¸c lo¹i chøng kho¸n ®îc mua b¸n trong TTTC. ë ®ã chóng sÏ biÕt ®Çy ®ñ vÒ viÖc lµm c¸ch nµo TTTC thùc hiÖn ®îc vai trß quan träng “ dÉn vèn ” cña m×nh. §èi víi mét nÒn kinh tÕ nh ë níc ta hiÖn nay t¨ng cêng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®ång nghÜa víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. V× thÕ nh÷ng hiÓu biÕt vÒ nhu cÇu vèn trong nÒn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ c¸c ph¬ng thøc vÒ lu chuyÓn vèn mµ ®iÓn h×nh lµ c¸c c«ng cô cña TTTC. Nghiªn cøu vÒ c¸c c«ng cô nµy gióp cho c¸c c¸ nh©n, tæ chøc kinh tÕ n¾m b¾t ®îc nh÷ng th«ng tin, t×nh h×nh sè liÖu cô thÓ, mÆt tÝch cùc, mÆt h¹n chÕ cña tõng c«ng cô tõ ®ã mµ ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p, ph¬ng híng, kiÕn nghÞ cÇn thiÕt ®Ó hoµn thiÖn hÖ thèng c¸c c«ng cô ®ã, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, vai trß chñ yÕu “ dÉn vèn ” cña TTTC, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ... §Ò tµi ®i vµo nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c c«ng cô cña TTTC ë ViÖt Nam, dùa trªn kú h¹n cña c¸c c«ng cô TTTC mµ xÐt chóng ë hai thÞ trêng : thÞ trêng vèn vµ thÞ trêng tiÒn tÖ. C«ng cô cña thÞ trêng tiÒn tÖ gåm : tÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc ( KBNN ), c¸c chøng chØ tiÒn göi, c¸c th¬ng phiÕu, c¸c kú phiÕu ng©n hµng, hîp ®ång mua l¹i, vµ mét sè c«ng cô kh¸c... C«ng cô cña thÞ trêng vèn gåm cæ phiÕu c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng ty. B»ng c¸c ph¬ng ph¸p : ph¬ng ph¸p so s¸nh ( ph©n tÝch, tæng hîp ) kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p lÞch sö ( sè liÖu ), ph¬ng ph¸p duy vËt lÞch sö, ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng... ®îc sö dông bµi viÕt. §Ò tµi gåm 3 phÇn : PhÇn I : Lêi nãi ®Çu PhÇn II : Néi dung nghiªn cøu ( gåm 2 ch¬ng ) 1 PhÇn III : KÕt luËn Víi sù hiÓu biÕt cßn cßn h¹n chÕ cña em lµm cho bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt vÒ h×nh thøc lÉn néi dung. Em kÝnh mong ®îc sù híng dÉn vµ chØ b¶o cho em ®îc hoµn thµnh tèt ®Ò ¸n nµy. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n !. 2 Ch¬ng I Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c«ng cô cña TTTC S¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Vµ bÊt cø nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng ®Òu ph¶i gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò lín : Mét lµ, c©n nh¾c tÝnh to¸n vµ quyÕt ®Þnh cÇn ph¶i s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm g× ? dÞch vô g× ? víi sè lîng bao nhiªu ? Hai lµ, s¶n xuÊt b»ng ph¬ng ph¸p nµo Ba lµ, nh÷ng s¶n phÈm ®îc s¶n xuÊt ra ®îc ph©n phèi b»ng c¸ch nµo? ph©n phèi cho ai? Kh¶ n¨ng s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ v« h¹n nhng lu«n bÞ khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch rÊt l·ng phÝ. S¶n xuÊt nh÷ng thø cÇn thiÕt, tiÕt kiÖm, t¨ng cêng kinh tÕ tíi møc tèi ®a lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña mäi nÒn s¶n xuÊt x· héi. Muèn gi¶i quyÕt ®îc 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n trong nÒn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò ®¬n gi¶n tuy khã hoµn thµnh hÕt trän vÑn nhng cÇn ph¶i lµm. Thêi nay ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng c÷ng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu ®ã. PhÇn nµo ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn TTTC mµ ®Æc biÖt ph¸t triÓn, hoµn thiÖn c«ng cô TTTC gióp cho TTTC ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, vµ do ®ã hiÖu qu¶ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ ®îc n©ng cao. TTTC ®îc h×nh thµnh cïng víi c¸c c«ng cô cña nã lµ tÊt yÕu. ë ®ã, khi mµ nÒn kinh tÕ cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc thõa vèn, hä kh«ng cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi. Trong khi cã nh÷ng c¸ nh©n, tæ chøc kh¸c cã kh¶ n¨ng lµm vèn sinh lêi nhng l¹i thiÕu vèn. XuÊt hiÖn nhu cÇu lu©n chuyÓn vèn trùc tiÕp tõ ngêi cã vèn ®ã sang ngêi cÇn vèn. Vµ chØ cã TTTC míi ®¶m nhËn ®îc vai trß ®ã mét c¸ch tèt nhÊt, b»ng c¸ch b¸n ra thÞ trêng nh÷ng c«ng cô tµi chÝnh vµ ngêi cÇn vèn mua vµo c«ng cô ®ã, gióp vèn ®îc lu©n chuyÓn. Dùa vµo kú h¹n cña c¸c c«ng cô mµ xem xÐt c«ng cô TTTC ë 2 khÝa c¹nh c«ng cô thÞ trêng vèn vµ c«ng cô thÞ trêng tiÒn tÖ. I. C«ng cô thÞ trêng tiÒn tÖ ThÞ trêng tiÒn tÖ lµ mét bé ph cña TTTC, ë ®©y diÔn ra viÖc mua b¸n, trao ®æi c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc : Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña chÝnh phñ, nh»m bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. * TÝn phiÕu Kho b¹c Nhµ níc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau : - Lµ c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cã tÝnh láng cao nhÊt, tÝnh láng dùa trªn thêi gian chuyÓn ®æi nhanh; chi phÝ cho viÖc chuyÓn ®æi phï hîp, ®îc mua b¸n r¸o riÕt nhÊt; 3 - §é an toµn cao : do kú h¹n thanh to¸n ng¾n nªn tÝn phiÕu KBNN chÞu møc giao ®éng gi¸ tèi thiÓu, vµ do ®ã Ýt rñi ro. Cïng víi viÖc chÝnh phñ ®¶m b¶o chi tr¶ : ChÝnh phñ t¨ng thuÕ hoÆc vay tiÕp hoÆc ph¸t hµnh tiÒn ®Ó tr¶ nî. - Bëi hai ®Æc ®iÓm trªn mµ tÝn phiÕu KBNN cã l·i suÊt lµ thÊp nhÊt trong hÖ thèng c¸c c«ng cô vay nî ng¾n h¹n. - §îc ph¸t hµnh ra díi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau ®Ó lùa chän ngêi mua cho phï hîp : loai tÝn phiÕu KBNN cã lîi tøc ®îc tr¶ tríc, lo¹i tÝn phiÕu KB cã lîi tøc ®îc tr¶ sau, lo¹i tÝn phiÕu KB kh«ng ghi phÇn l·i mµ lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n b»ng lîi tøc.... * Chñ thÓ n¾m gi÷ chñ yÕu lµ ng©n hµng th¬ng m¹i ( NHTM ) víi hai môc ®Ých khi mua : thu lîi tøc tõ tÝn phiÕu KB vµ n¾m gi÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh kho¶n. Bªn c¹nh NHTW mua tÝn phiÕu KB ®Ó ®iÒu chØnh lîng tiÒn cung øng ( MS ) trong nÒn kinh tÕ lµ c«ng cô quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng thÞ trêng më. 2. Chøng chØ tiÒn göi : Lµ giÊy chøng nhËn cho viÖc göi tiÒn cña c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc vµo NHTM hoÆc c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c. Vµ chiÕm mét tû lÖ kh¸ lín trong sè c¸c lo¹i tiÒn göi ng©n hµng. Chøng chØ tiÒn göi ®îc mua ®i b¸n l¹i ë thÞ trêng thø cÊp tuú thuéc vµo quy ®Þnh cña ng©n hµng, ®iÒu kiÖn cña c¸c níc. §Õn khi t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ viÖc huy ®éng vèn c¸c ng©n hµng cho phÐp mua b¸n l¹i nã lµm t¨ng tÝnh láng. Chóng ®îc mua ®i b¸n l¹i v× trong thÞ trêng cã nhu cÇu : kh¸ch hµng muèn b¸n l¹i mua vµo phôc vô cho nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau ( tiªu dïng, SXKD ), vµ cã ngêi mua l¹i chøng chØ ®ã. Chøng chØ tiÒn göi ®îc ph¸t sinh bëi c¸c NHTM, tæ chøc tµi chÝnh kh¸c vµ do c¸c c¸ nh©n, c¸c tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ göi tiÒn vµo NHTM göi vµo c¸c tæ chøc tµi chÝnh kh¸c n¾m gi÷. 3. C¸c th¬ng phiÕu : Bao gåm kú phiÕu th¬ng m¹i vµ hèi phiÕu 3.1 Kú phiÕu th¬ng m¹i : Thùc chÊt lµ mét giÊy ghi nhËn nî vµ nã ®îc sö dông trong quan hÖ trao ®æi, mua b¸n chÞu lÉn nhau. Ngêi ph¸t hµnh ra nã chÝnh lµ ngêi mua chÞu. Ngêi gi÷ lµ ngêi b¸n chÞu víi môc ®Ých gi÷ kh¸c nhau : gi÷ nã khi thêi h¹n ®Õn sÏ nhËn l¹i tiÒn tõ ngêi mua chÞu. Cã thÓ sö dông nã ®Ó lµm ph¬ng tiÖn thanh to¸n, ph¬ng tiÖn ®Ó tÊt to¸n nh÷ng kho¶n nî cña m×nh. Dïng nã ®Ó vay tiÒn ng©n hµng, hä vay tiÒn ng©n hµng díi h×nh thøc chiÕt khÊu vµ cho vay t¸i chiÕt khÊu. 4 + ChiÕt khÊu : Ngêi cã kú phiÕu th¬ng m¹i b¸n kú phiÕu ®ã cho NHTM vµ NHTM mua l¹i c¸c kú phiÕu th¬ng m¹i cña kh¸ch hµng b»ng chªnh lÖch gi÷a kú phiÕu th¬ng m¹i víi lîi tøc chiÕt khÊu. Lîi tøc chiÕt khÊu = l·i suÊt chiÕt khÊu * gi¸ kú phiÕu th¬ng m¹i X¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu dùa trªn : chÊt lîng cña kú phiÕu th¬ng m¹i, l·i suÊt ®Çu ra. + Cho vay t¸i chiÕt khÊu : NHTW cho vay ®èi víi c¸c NHTM b»ng c¸ch mua l¹i c¸c kú phiÕu th¬ng m¹i mµ NHTM ®· chiÕt khÊu lÇn ®Çu. NHTM b¸n kú phiÕu th¬ng m¹i cho NHTW = gi¸ kú phiÕu th¬ng m¹i - lîi tøc t¸i chiÕt khÊu. NHTW còng ph¶i tÝnh ®îc l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu víi c¸c c¨n cø : chÊt lîng cña kú phiÕu th¬ng m¹i ( tû lÖ nghÞch víi l·i suÊt ), l·i suÊt chiÕt khÊu mµ NHTM ®· chiÕt khÊu cña kh¸ch hµng, môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong thêi kú ®ã nh thÕ nµo ( chÝnh s¸ch th¾t chÆt tiÒn tÖ sÏ t¨ng l·i suÊt vµ ngîc l¹i ) MÆt kh¸c kú phiÕu th¬ng m¹i lµ vËt cÇm cè cña NHTM : kh¸ch hµng tíi vay vèn NHTM b»ng c¸ch mang kú phiÕu th¬ng m¹i tíi lµm vËt cÇm cè. NÕu hä thanh to¸n ®óng h¹n, NHTM ph¶i tr¶ l¹i kú phiÕu th¬ng m¹i cho kh¸ch hµng. Nh vËy kh¸c víi trêng hîp chiÕt khÊu, nÕu nh sau khi thùc hiÖn chiÕt khÊu th× KPTM thuéc së h÷u hoµn toµn cña NHTM nhng trong trêng hîp nµy KPTM vÉn thuéc së h÷u cña kh¸ch hµng vµ NHTM ph¶i tr¶ l¹i KPTM cho kh¸ch hµng khi hä ®· thanh to¸n khi ®Õn kú h¹n. 3.2 Hèi phiÕu : Theo ULB, hèi phiÕu lµ mét mÖnh lÖnh ®ßi tiÒn v« ®iÒu kiÖn do ngêi s¶n xuÊt, ngêi b¸n, ngêi cung øng dÞch vô... ký ph¸t ®ßi tiÒn ngêi nhËp khÈu, ngêi mua, ngêi nhËn cung øng, vµ yªu cÇu ngêi nµy ph¶i tr¶ mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh, t¹i mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh cho ngêi hëng lîi quy ®Þnh trong hèi phiÕu, hoÆc theo lÖnh cña ngêi nµy tr¶ cho ngêi kh¸c. Hèi phiÕu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm : + TÝnh trùu tîng cña hèi phiÕu : kh«ng cÇn ph¶i ghi néi dung quan hÖ kinh tÕ, mµ chØ cÇn ghi râ sè tiÒn ph¶i tr¶ lµ bao nhiªu vµ tr¶ cho ai, ngêi nµo sÏ thanh to¸n, thêi gian thanh to¸n khi nµo... + TÝnh b¾t buéc tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu : ngêi tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu ph¶i tr¶ tiÒn ®Çy ®ñ, ®óng theo yªu cÇu cña tê hèi phiÕu, kh«ng ®îc viÖn lý do riªng cña b¶n th©n ®èi víi ngêi ký ph¸t hèi phiÕu trõ trêng hîp hèi phiªó kh«ng cßn phï hîp víi ®¹o luËt chi phèi nã. + TÝnh lu th«ng cña hèi phiÕu : cã ®îc nhê hai ®Æc ®iÓm trªn. Nã cã thÓ chuyÓn nhîng tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c trong thêi h¹n cña nã, ngêi tr¶ tiÒn 5 sÏ thanh to¸n cho ngêi cÇm hèi phiÕu cho dï hîp ®ång mua b¸n cã thÓ kh«ng thùc hiÖn hoµn chØnh. B¶n chÊt cña hèi phiÕu + Lµ mét lo¹i th¬ng phiÕu, nã kh«ng nh÷ng lµ mét ph¬ng tiÖn ®Ó thanh to¸n, mµ cßn lµ c«ng cô tÝn dông, nã cho phÐp ngêi chñ nî huy ®éng ®îc kho¶n ®· vay ë mét ng©n hµng tríc khi ®Õn h¹n thanh to¸n hèi phiÕu. Ngµy nay hèi phiÕu chñ yÕu lµm c¨n cø cho nghiÖp vô tÝn dông ng©n hµng. Trong trêng hîp hèi phiÕu lµ c«ng cô thanh to¸n, nã ®îc c¸c th¬ng nh©n sö dông ®Ó thanh to¸n kho¶n tr¸i quyÒn cña hä, lóc ®ã hèi phiÕu ®ãng vai trß t¬ng tù nh tiÒn tÖ. Nhng viÖc sö dông hèi phiÕu víi chøc n¨ng duy nhÊt nµy ngµy nay ®· chÊm døt, v× ngêi ta hay dïng sÐc h¬n. + Hèi phiÕu lu«n lu«n lµ mét chøc tõ th¬ng m¹i, ngay c¶ khi nh÷ng ngêi ký trªn phiÕu kh«ng ph¶i lµ th¬ng nh©n. ViÖc thanh to¸n hèi phiÕu : kú h¹n tr¶ tiÒn cña hèi phiÕu cã hai d¹ng tr¶ tiÒn ngay vµ tr¶ tiÒn sau. Ngµy nay cã xu híng míi trong viÖc chuyÓn dÞch c¸c th¬ng phiÕu lµ viÖc t¨ng cêng sö dông c¸c c«ng cô phi vËt chÊt ( nh hèi phiÕu trªn b¨ng tõ...) C¬ chÕ ho¹t ®éng cña hèi phiÕu cã thÓ kh¸i qu¸t trªn s¬ ®å : (1) Hîp ®ång Ngêi b¸n Ngêi mua Giao hµng (2) Ngêi b¸n Ng©n hµng (3) Tr¶ chËm 30 ngµy XuÊt tr×nh thÎ ChÊp nhËn ( nÕu cÇn ) Ngêi mua 1 th¸ng sau... ( khi ®Õn h¹n ) Ng©n hµng Hèi phiÕu Ngêi mua Thanh to¸n 4. C¸c kú phiÕu ng©n hµng Lµph¸t c«ng cô vay nî ng¾n h¹n cña NHTM, Ngêi:ký vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña §a cho NHTM. Cã trêng hîp NHTW ph¸t XuÊt hµnh tr×nh kú phiÕu ®Ó phôc vô thùc thi chÝnh tr¶ tiÒn Ngêi thô s¸ch tiÒnNgêi tÖ quèc gia ( thu håi lîng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ).hëng Nh vËy, chñ LÖnh thanh to¸n ngµy... thÓ ph¸t hµnh cã thÓ lµ NHTM hoÆc NHTW, tuy nhiªn môc ®Ých ph¸t hµnh vµ môc ®Ých n¾m gi÷ cña c¸c bªn lµ kh¸c nhau. 6 5. Mét sè c«ng cô kh¸c : a. Tho¶ thuËn mua l¹i : Lµ lo¹i giao dÞch mua b¸n trong ®ã kho¸n dÞch viªn huy ®éng tiÒn mÆt b»ng c¸ch t×m mét ngêi mua t¹m thêi mét sè chøng kho¸n cña kho¸n dÞch viªn kh¸c vµ ký hîp ®ång víi bªn mua lµ anh ta sÏ mua l¹i sè chøng kho¸n ®ã vµo thêi ®iÓm sau nµy, hîp ®ång nµy gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i, lµ tho¶ thuËn gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n, ë ®©y ngêi b¸n ®ång ý mua l¹i sè chøng kho¸n ( ®· b¸n cho ngêi mua ) theo gi¸ ®· tho¶ thuËn vµ theo thêi ®iÓm ®· ®Þnh ( ®«i khi kh«ng Ên ®Þnh thêi ®iÓm gäi lµ tho¶ thuËn mua l¹i më nghÜa lµ cã thÓ cã lÖnh gäi bÊt cø lóc nµo ). Tho¶ thuËn mua l¹i ®îc xem lµ rÊt gièng víi tiÒn vay ®îc b¶o ®¶m hoµn toµn ( vËt thÕ chÊp lµ chøng kho¸n ). TiÒn l·i tøc lµ tiÒn chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua l¹i, tiÒn l·i nµy ®îc hai bªn tho¶ thuËn trùc tiÕp vµ thêng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ph¶i thÕ chÊp cã cïng thêi h¹n cña ng©n hµng nhµ níc. Tho¶ thuËn mua l¹i ®îc dïng cho hai c¸ch : huy ®éng vèn ng¾n h¹n vµ lµ c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Nhµ níc. Thµnh viªn tham gia vµo tho¶ thuËn mua l¹i lµ : Ngêi mua b¸n tr¸i phiÕu nhµ níc, tr¸i phiÕu ®« thÞ, dïng chóng ®Ó tµi trî cho ng©n s¸ch, NHTM dïng chóng ®Ó huy ®éng ng©n hµng quü ng¾n h¹n, nhµ níc dïng chóng ®Ó t¸c ®éng lµm thay ®æi ng¾n h¹n sè dù tr÷ trong c¸c ng©n hµng thµnh viªn ( ®iÒu chØnh nguån cung tiÒn tÖ ) b. Tho¶ thuËn mua l¹i ngîc chiÒu : Víi lo¹i tho¶ thuËn nµy, kho¸n dÞch viªn ®ång ý mua chøng kho¸n cña nhµ ®Çu t vµ sau ®ã b¸n l¹i cho nhµ ®Çu t vµo thêi ®iÓm sau nµy víi gi¸ cao h¬n ( nghÜa lµ nhµ ®Çu t ®ång ý mua l¹i chøng kho¸n víi gi¸ cao h¬n ) c. GiÊy chÊp nhËn cña Ng©n hµng : Lµ mét lo¹i hèi phiÕu ®Þnh kú ng¾n h¹n ®îc rót tiÒn ë mét ng©n hµng vµo mét thêi ®iÓm ®· Ên ®Þnh, nã ®îc c¸c c«ng ty dïng nh ph¬ng tiÖn tµi trî cho giao dÞch quèc tÕ ( giao dÞch xuÊt nhËp khÈu ). Nã cã thÓ ®îc ®em b¸n ë thÞ trêng tiÒn tÖ ng¾n h¹n víi gi¸ cã khÊu trõ ( díi mÖnh gi¸ ), ngêi së h÷u giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng khi ®Õn thêi ®iÓm ®¸o h¹n sÏ rót tiÒn theo mÖnh gi¸ cu¶ giÊy ®ã, hä cßn cã quyÒn gi÷ thÕ chÊp dùa trªn sè hµng trong trêng hîp ng©n hµng chÊp nhËn bÞ ph¸ s¶n. C¸c ng©n hµng thêng dïng giÊy chÊp nhËn cña ng©n hµng ®Ó thÕ chÊp cho sè tiÒn vay cña NHTW. d. Chøng tõ nî th¬ng m¹i : Lµ lo¹i giÊy nî ng¾n h¹n do ng©n hµng, c«ng ty hay ngêi vay ph¸t hµnh vµ ngêi mua lµ nhµ ®Çu t cã tiÒn nhµn rçi t¹m thêi. L·i suÊt thêng thÊp h¬n l·i suÊt tiÒn vay ng©n hµng. Ngoµi ra chøng tõ nî th¬ng m¹i kh«ng ph¶i ®¨ng ký theo quy ®Þnh cña nhµ níc nªn Ýt tèn kÐm. Thêi gian ®¸o h¹n vµ l·i suÊt do hai bªn th¬ng lîng. 7 Chóng ®îc ph¸t hµnh díi d¹ng tuú thuéc ngêi mang nã vµ theo gi¸ cã khÊu trõ tõ mÖnh gi¸. Gåm 3 lo¹i lµ chøng tõ nî trùc tiÕp, chøng tõ qua kho¸n dÞch viªn, chøng tõ th¬ng m¹i ®îc miÔn thuÕ. e. Chøng tõ ký th¸c : Lµ chøng chØ cã l·i suÊt cè ®Þnh do ng©n hµng ph¸t hµnh vµ b¶o ®¶m. Nã cã thÓ mua b¸n trong thÞ trêng thø cÊp, cã hai lo¹i chøng tõ ký th¸c. - Chøng tõ ký th¸c kh«ng tho¶ thuËn : lµ lo¹i chøng tõ ký th¸c cã ®Þnh kú do ng©n hµng vµ tæ chøc tiÕt kiÖm cho vay, cã thêi h¹n Ên ®Þnh vµ cã l·i suÊt cè ®Þnh. Ng©n hµng ph¸t hµnh tõng lo¹i cã thêi gian ®¸o h¹n ng¾n 30 ngµy ®Õn thêi h¹n tõ 10 n¨m trë lªn. - Chøng tõ ký th¸c tho¶ thuËn ®îc : lµ lo¹i ký th¸c ng©n quü ®Þnh kú víi ng©n hµng theo l·i suÊt Ên ®Þnh trong mét thêi kho¶ng Ên ®Þnh. Nhµ ph¸t hµnh ph¶i thu håi chøng tõ lóc ®¸o h¹n theo mÖnh gi¸ céng víi tiÒn l·i ®¸o h¹n. Chøng tõ nµy ph¶i cã mÖnh gi¸ tèi thiÓu nhÊt ®Þnh ( thêng lµ 1 triÖu USD trë lªn ). Nã lµ lo¹i giÊy cam kÕt tr¶ nî kh«ng ®¶m b¶o b»ng thÕ chÊp nhng ®îc ng©n hµng ph¸t hµnh ®¶m b¶o, thêng cã thêi h¹n 1 n¨m trë xuèng tríc khi ®¸o h¹n, nã cã thÓ dïng ®Ó tri tr¶, mua vµ b¸n ë thÞ trêng thø cÊp víi møc gi¸ tuú thuéc vµo l·i suÊt thÞ trêng hiÖn hµnh vµ vµo thêi ®iÓm mua b¸n. II. C«ng cô thÞ trêng vèn ThÞ trêng vèn lµ mét bé phËn cña thÞ trêng tµi chÝnh, ë ®ã diÔn ra viÖc trao ®æi c¸c c«ng cô nî trung vµ dµi h¹n, c¸c cæ phiÕu. §¶m b¶o lu©n chuyÓn nguån vèn trung dµi h¹n trong nÒn kinh tÕ tõ ngêi cã vèn sang ngêi cÇn vèn th«ng qua viÖc mua b¸n c«ng cô nî. Nh×n chung c¸c c«ng cô nî trong thÞ trêng vèn cã tÝnh láng kÐm, tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña thÞ trêng nµy mang tÝnh rñi ro cao, sù thay ®æi gi¸ c¶ kh¸ phøc t¹p. 1. Cæ phiÕu c«ng ty Lµ mét lo¹i chøng chØ do c«ng ty cæ phÇn ph¸t hµnh hoÆc bót to¸n ghi sæ x¸c nhËn quyÒn së h÷u mét hoÆc mét sè cæ phÇn cña c«ng ty ®ã. Lµ mét chøng kho¸n cã gi¸, cã quyÒn nhËn l·i vµ hoa hång. Cæ phiÕu cã thÓ dïng mua b¸n vµ thÕ chÊp, trë thµnh mét trong nh÷ng ph¬ng tiÖn tÝn dông dµi h¹n chñ yÕu cña thÞ trêng tiÒn vèn. a. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¸t hµnh cæ phiÕu trong ®iÒu kiÖn XHCN Tríc hÕt, xem xÐt tõ nhu cÇu tiÒn vèn. Mét mÆt, h¹ng môc x©y dùng träng ®iÓm cña Nhµ níc kh«ng ngõng t¨ng lªn, møc sèng nh©n d©n t¨ng lªn nhanh chãng, cÇn nhiÒu tiÒn vèn. MÆt kh¸c, c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong vµ 8 ngoµi níc ngµy cµng gay g¾t, nhiÒu xÝ nghiÖp buéc ph¶i thêng xuyªn c¶i t¹o vµ ®æi míi kü thuËt do ®ã cÇn nhiÒu tiÒn vèn. Hai lµ, xem xÐt viÖc cung cÊp tiÒn vèn tõ l©u ®· h×nh thµnh thãi quen cÊp ph¸t hoÆc ng©n hµng cho vay. Nhng nguån vèn theo cÊp ph¸t hay vay ng©n hµng kh«ng ®¶m b¶o ®¸p øng hÕt nhu cÇu ngµy cµng t¨ng vÒ vèn vµ còng cha ®¹t hiÖu qu¶ tèt nhÊt.... Ba lµ, thÓ hiÖn yªu cÇu quy luËt vËn ®éng cña tiÒn vèn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, phÇn nµo gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn cung cÇu tiÒn vèn. b. Nh÷ng h¹n môc ghi trªn mÆt cæ phiÕu : Cæ phiÕu, ph¸t hµnh c«ng khai cÇn cã yªu cÇu chÆt chÏ. Kh«ng nh÷ng chÊt lîng cæ phiÕu tèt, in ®Ñp, quan träng h¬n lµ nh÷ng ®iÒu ghi trªn mÆt cæ phiÕu cÇn cã quy ®Þnh râ rµng. Nãi chung, trªn mÆt phiÕu ghi nh÷ng ®iÒu sau ®©y : 1/ tªn, trô së c«ng ty; 2/ Sè vµ ngµy cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh; 3/ Sè lîng cæ phÇn vµ lo¹i cæ phÇn; 4/ mÖnh gi¸ mçi cæ phÇn vµ tæng mÖnh gi¸ sè cæ phÇn ghi trªn cæ phiÕu; 5/ tªn cæ ®«ng ®èi víi mçi cæ phiÕu ghi trªn; 6/ tãm t¾t vÒ thñ tôc chuyÓn nhîng cæ phÇn; 7/ ch÷ ký mÉu cña ngêi ®¹i diÖn theo ph¸p luËt vµ dÊu cña c«ng ty; 8/ sè ®¨ng ký t¹i sæ ®¨ng ký cæ ®«ng cña c«ng ty vµ ngµy ph¸t hµnh cæ phiÕu; 9/ ®èi víi cæ phiÕu cña cæ phÇn u ®·i cßn cã mét sè néi dung kh¸c theo quy ®Þnh l¹i c¸c ®iÒu 55, 56, 57 luËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam ban hµnh 12 - 06 - 1996. c. §Æc ®iÓm cña cæ phiÕu: 1. Cã tÝnh quyÕt s¸ch. Ngêi cã cæ phiÕu phæ th«ng cã quyÒn tham gia ®¹i héi cæ ®«ng, bÇu cö ban qu¶n trÞ tham gia quyÕt s¸ch qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp, quyÒn lîi lín hay nhá tuú theo sè lîng cæ phiÕu. 2. Cã thÓ ®æi tiÒn mÆt. Cæ phiÕu cã thÓ chuyÓn nhîng bÊt kú lóc nµo giao dÞch ë thÞ trêng, biÕn thµnh tiÒn giÊy. 3. Gi¸ c¶ vµ gi¸ trÞ mÆt phiÕu kh«ng khíp nhau. Cæ phiÕu lµ ®èi tîng giao dÞch, gièng nh hµng ho¸, cã lo¹i gi¸ c¶ nµy chÞu ¶nh hëng t×nh h×nh kinh doanh cña xÝ nghiÖp vµ chÞu ¶nh hëng nhiÒu nh©n tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, lu«n lu«n thay ®æi, t¨ng gi¶m lín, kh«ng khíp víi gi¸ trÞ mÆt cæ phiÕu. Sù kh«ng khíp Êy t¹o ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng cho ngêi ®Çu c¬. 4. Rñi ro. Cæ phiÕu ®· mua kh«ng thÓ tr¶ l¹i vèn cò. Ngêi ®Çu c¬ cæ phiÕu cã thÓ nhËn ®îc thï lao dù kiÕn hay kh«ng hoµn toµn phô thuéc vµo doanh lîi cña xÝ nghiÖp quyÕt ®Þnh, l·i nhiÒu chia nhiÒu, l·i Ýt chia Ýt, kh«ng 9 l·i kh«ng chia, cïng chÞu thiÖt h¹i, bÞ ph¸ s¶n khã cã thÓ gi÷ nguyªn vèn. V× vËy, ngêi ®Çu c¬ cæ phiÕu thêng chÞu rñi ro nhÊt ®Þnh. d. QuyÒn lîi cña ngêi cã cæ phiÕu nãi chung : Ngêi cã cæ phiÕu nh×n chung cã nhiÒu quyÒn lîi nhng c¬ b¶n cã mét sè quyÒn sau : 1/ BÇu cö ban qu¶n lý, quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp; 2/ QuyÒn nhËn l·i cæ phiÕu vµ hoa hång; 3/ QuyÒn b¸n vµ thÕ chÊp cæ phiÕu; 4/ ¦u tiªn nhËn thëng; 5/ G¸nh chÞu rñi ro, chÞu tr¸ch nhiÖm kinh tÕ nhÊt ®Þnh; 6/ Cã c¸c quyÒn cæ phiÕu vÒ luËt h×nh sù kh¸c. CÇn lµm râ lµ, khi cæ phiÕu chuyÓn nhîng cho ngêi kh¸c, ngêi cã cæ phiÕu míi cßn ph¶i lµm thñ tôc “sang tªn” ®Ó trë thµnh cæ ®«ng míi cã thÓ hëng quyÒn lîi cæ ®«ng : tríc khi trë thµnh cæ ®«ng, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý kinh doanh xÝ nghiÖp vµ ph©n phèi lîi Ých. e. Ph©n lo¹i cæ phiÕu : * XÐt theo kh¶ n¨ng chuyÓn nhîng cæ phiÕu trªn thÞ trêng thø cÊp, cæ phiÕu gåm hai lo¹i : cæ phiÕu ký danh vµ cæ phiÕu v« danh. Cæ phiÕu kÝ danh lµ lo¹i cæ phiÕu ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ. Chóng kh«ng ®îc phÐp tù do chuyÓn nhîng vµ mua b¸n trªn thÞ trêng thø cÊp. Khi muèn chuyÓn nhîng ph¶i ®îc sù ®ång ý cña ®¹i héi ®ång cæ ®«ng. Víi nh÷ng cæ ®«ng sang lËp ra c«ng ty cæ phÇn th× n¾m gi÷ cæ phiÕu ®ã. Cæ phiÕu v« danh : lµ cæ phiÕu kh«ng ghi râ tªn tuæi, ®Þa chØ cña ngêi n¾m gi÷ cæ phiÕu. Nã cã kh¶ n¨ng ®îc chuyÓn nhîng dÔ dµng trªn thÞ trêng thø cÊp. * XÐt theo ®Þa vÞ ph¸p lý cña cæ ®«ng trong c«ng ty cã cæ phiÕu u ®·i, cæ phiÕu thêng. Cæ phiÕu u ®·i lµ cæ phiÕu mµ møc lîi tøc cæ phÇn dµnh cho cæ ®«ng n¾m gi÷ nã ®îc c«ng bè tríc hµng n¨m hoÆc æn ®Þnh trong mét sè n¨m, lîi nhuËn kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty kh«ng ¶nh hëng ®Õn lîi tøc c«ng bè tríc. Hä kh«ng ®îc phÐp tham gia vµo viÖc th¶o luËn vµ quyÕt ®Þnh c¸c vÊn ®Ò ®Æc biÖt quan träng trong c«ng ty ( kh«ng ®îc lµ thµnh viªn héi ®ång qu¶n trÞ,.. ) Cæ phiÕu thêng lµ lo¹i cæ phiÕu mµ ngêi n¾m gi÷ nã ®îc hëng lîi tøc cæ phÇn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cuèi cïng cña c«ng ty cæ phÇn, lµ ngêi hëng lîi sau cïng khi c«ng ty tr¶ hÕt nî nÇn, thanh lý tµi s¶n, tr¶ lîi tøc cho cæ ®«ng u ®·i,... Ngîc l¹i hä cã quyÒn quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng trong c«ng ty nh chia lîi tøc cæ phÇn, sö dông lîi nhuËn rßng cña c«ng ty. 2. Tr¸i phiÕu : 10 Lµ mét lo¹i chøng kho¸n cã gi¸ lµ mét giÊy chøng nhËn nî cña ngêi vay vèn muèn thu gãp vèn vµ ®¶m b¶o tr¶ l·i víi l·i suÊt, thêi h¹n nhÊt ®Þnh, vµ tr¶ vèn gèc trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh. Tr¸i phiÕu thêng chØ lo¹i tr¸i phiÕu cã thêi h¹n trung dµi h¹n trªn mét n¨m. * Nh×n chung tr¸i phiÕu cã ®Æc ®iÓm sau ®©y : 1/ Cã thÓ trong cïng mét ®iÒu kiÖn, mét thêi gian thu gãp sè vèn lín cña nhiÒu ngêi ®Çu t; 2/ Sau mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh tr¶ l¹i vèn vµ l·i theo ®Þnh kú; 3/ Chñ nî xem xÐt t×nh h×nh thùc tÕ thÞ trêng tù do chuyÓn nhîng tr¸i phiÕu cña hä. * QuyÒn lîi cña ngêi cã tr¸i phiÕu : ngêi cã tr¸i phiÕu nãi chung cã 4 quyÒn lîi sau : 1/ §îc nhËn thï lao l·i suÊt tr¸i phiÕu vµ c¸ch tr¶ l·i lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tr¸i phiÕu, v× vËy ngêi m¾c nî cÇn gi¶i quyÕt theo quy ®Þnh, ngêi cã tr¸i phiÕu dùa theo quy ®Þnh ®· cã, nhËn thï lao theo ®iÒu kiÖn thêi h¹n; 2/ Thu håi vèn, kim ng¹ch mÆt phiÕu, c¸ch tr¶ vµ thêi h¹n cña tr¸i phiÕu lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña tr¸i phiÕu, ngêi m¾c nî cÇn ph¶i tr¶ ®óng thêi h¹n tr¸i phiÕu, kh«ng ®îc tuú tiÖn kÐo dµi; Ngêi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn thu håi vèn theo thêi h¹n. Cã lóc tr¶ vèn tr¸i phiÕu b»ng c¸ch chuéc tríc thêi h¹n hoÆc tr¶ tõng ®ît theo kiÓu rót th¨m; 3/ Nhîng l¹i. PhÇn lín tr¸i phiÕu thuéc lo¹i nhîng l¹i, v× vËy ngêi cã tr¸i phiÕu cã quyÒn chi phèi, tuú theo nhu cµu cã thÓ chuyÓn nhîng hoÆc b¸n; 4/ Rót vèn. Khi ngêi m¾c nî kÐo dµi tr¶ nî vµ sÏ b¸n hÕt tµi s¶n, ngêi cã “tr¸i phiÕu thÕ chÊp” ®îc u tiªn nhÊt, “tr¸i phiÕu cã thÕ chÊp” xÕp thø hai, ngêi cã “tr¸i phiÕu phô thuéc” xÕp thø ba. * C¸c lo¹i tr¸i phiÕu : - Khi c¨n cø vµo môc ®Ých ph¸t hµnh vµ ngêi ph¸t hµnh ta cã tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. a. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : lµ mét c«ng cô vay nî trung vµ dµi h¹n cña chÝnh phñ, ngêi ®øng ra vay nî lµ chÝnh phñ víi mét môc ®Ých huy ®éng vèn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch triÒn miªn ®ång thêi gióp chÝnh phñ cã nguån vèn ®Çu t vµo c¬ së h¹ tÇng... lo¹i tr¸i phiÕu nµy cã tÝn nhiÖm cao, ngêi cã tr¸i phiÕu sau mét thêi gian thu l¹i vèn theo kim ng¹ch ghi trªn mÆt phiÕu vµ nhËn ®îc tiÒn thï lao nhÊt ®Þnh. Víi nh÷ng tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn trung ¬ng th× cã møc ®é an toµn h¬n lµ tr¸i phiÕu chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng nhng l¹i cã l·i suÊt cao h¬n v× kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp, nh×n chung l·i suÊt cña tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ thÊp. Víi nhiÒu kú h¹n kh¸c nhau, tr¸i phiÕu chÝnh phñ cã thÓ cã kú h¹n lµ 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, 1 n¨m ®Õn 2, 3 n¨m... bªn c¹nh ®é rñi ro lµ kh«ng cao. b. Tr¸i phiÕu c«ng ty : lµ c«ng cô vay nî trung, dµi h¹n cña c«ng ty, huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty. C«ng ty b¶o ®¶m sÏ tr¶ 11 vèn (gi¸ trÞ trªn mÆt phiÕu) tr¸i phiÕu trong thêi h¹n nhÊt ®Þnh vµ tr¶ l·i suÊt tr¸i phiÕu theo thêi h¹n íc ®Þnh (thêi h¹n tr¶ l·i) vµ l·i suÊt quy ®Þnh. Cã lo¹i tr¸i phiÕu ®îc ph¸t hµnh thÊp h¬n gi¸ trÞ mÆt phiÕu, cßn cã thÓ tr¶ vèn gèc tríc thêi h¹n. Néi dung ph¸t hµnh cÇn ph¶i lµm theo luËt ph¸p, h¹n ng¹ch trªn mÆt phiÕu lµ ®Þnh ng¹ch vµ cã thÓ tù do chuyÓn nhîng. NÕu cã tr¸i phiÕu c«ng ty cã ®¶m b¶o cÇn ghi râ hai ch÷ “®¶m b¶o” ®îc c¬ quan chñ qu¶n cho phÐp vµ phÐp kiÓm chøng. So víi vèn vay tõ ng©n hµng, chøng tõ th¬ng nghiÖp ph¸t hµnh, ph¸t hµnh cæ phiÕu míi vµ nh÷ng nguån vèn kh¸c, tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng u ®iÓm tréi h¼n nhÊt ®Þnh, cô thÓ lµ : 1/ Cã nguån vèn réng, thêi h¹n kh¸ l©u, bæ sung cho ng©n hµng thiÕu vèn vµ thêi gian cho vay ng¾n h¹n; 2/ l·i suÊt ng©n hµng vay cã lóc thay ®æi, l·i suÊt tr¸i phiÕu cè ®Þnh vµ nãi chung cao h¬n l·i suÊt c«ng tr¸i chÝnh phñ; 3/ Trªn thÞ trêng ph¸t hµnh chøng tõ th¬ng nghiÖp, xÝ nghiÖp nhá dïng l·i suÊt cao c¹nh tranh víi xÝ nghiÖp lín v× vËy kh«ng kinh tÕ b»ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu. XÝ nghiÖp lín cã kim ng¹ch lín vµ l·i suÊt thÊp; 4/ so víi ph¸t hµnh cæ phiÕu th× ph¸t hµnh tr¸i phiÕu thñ tôc gi¶n ®¬n vµ co gi·n lín; 5/ trong t×nh h×nh tiÒn lÖ l¹m ph¸t, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chØ cÇn ®Õn thêi h¹n tr¶ l¹i vèn theo mÆt phiÕu, v× vËy ®· trót rñi ro l¹m ph¸t cho ngêi mua tr¸i phiÕu. Gi÷a tr¸i phiÕu c«ng ty vµ cæ phiÕu c«ng ty cã sù gièng kh¸c râ rÖt. Gièng nhau, cô thÓ lµ : 1/ Tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Òu lµ mét hoÆc chøng kho¸n cã gi¸; 2/ nh×n tõ phÝa con nî ®Òu lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn thu gãp vèn cho nhu cÇu tiÒn vèn; 3/ nh×n tõ phÝa chñ nî ®Òu lµ ph¬ng tiÖn ®Çu t ®Ó cã ®îc thï lao nhÊt ®Þnh. Sù kh¸c nhau, môc ®Ých ph¸t hµnh kh¸c nhau. Ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ nhu cÇu cña c«ng ty cæ phÇn thu gãp t b¶n tù cã; ph¸t hµnh tr¸i phiÕu phÇn lín lµ nhu cÇu t¨ng thªm t b¶n; 2/ t c¸ch ngêi cã phiÕu kh«ng gièng nhau. Ngêi cã cæ phiÕu lµ cæ ®«ng cña c«ng ty cæ phÇn, tr¸i phiÕu chØ lµ b»ng chøng vay tiÒn, chøng nhËn lµ mét lo¹i chñ nî kh«ng liªn quan ®Õn nh÷ng quyÒn së h÷u kh¸c; 3/ quan hÖ gi÷a ngêi cã phiÕu vµ xÝ nghiÖp kh¸c nhau. Ngêi cã cæ phiÕu víi doanh nghiÖp lµ quan hÖ ®Çu t, cã quyÒn tham gia qu¶n lý doanh nghiÖp vµ chÞu rñi ro ®Çu t; ngêi cã tr¸i phiÕu víi doanh nghiÖp lµ quan hÖ vay, cho vay, kh«ng cã quyÒn tham gia qu¶n lý nãi chung kh«ng chÞu rñi ro ®Çu t. 4/ C¸ch thu håi vèn cã kh¸c nhau cæ phiÕu nãi chung kh«ng thÓ rót lui chØ cã thÓ chuyÓn nhîng, tr¸i phiÕu ®Õn thêi h¹n ®ßi vèn ë ngêi ph¸t hµnh; 5/ Sù æn ®Þnh vÒ lîi Ých kh«ng gièng nhau. Lîi Ých cña ngêi cã cæ phiÕu tuú theo sù ph¸t triÓn lîi Ých cña c«ng ty; ngêi cã tr¸i phiÕu ®îc nhËn thï lao ®Çu t cè 12 ®Þnh, cã u ®iÓm vÒ thêi gian h¬n cæ phiÕu. Khi doanh nghiÖp ph¸ s¶n, tr¸i phiÕu cÇn ®îc båi thêng tríc tiªn nªn cµng cã u tiªn h¬n. Khi ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty cã nh÷ng lîi Ých h¬n so ph¸t hµnh cæ phiÕu c«ng ty, cô thÓ lµ : 1/ Kh«ng thay ®æi quan hÖ së h÷u tµi s¶n gi÷a ngêi n¾m gi÷ phiÕu vµ doanh nghiÖp; 2/ thñ tôc tiÖn lîi, gi¶n ®¬n; 3/ tÝnh co gi·n lín : tr¸i phiÕu c«ng ty lµ nî cña c«ng ty víi bªn ngoµi, ®Õn h¹n ph¶i tr¶ vèn, nÕu cÇn cã thÓ ph¸t hµnh thªm tr¸i, cæ phiÕu lµ mét phÇn tµi s¶n cña c«ng ty, mçi khi c«ng ty kh«ng cÇn tiÒn vèn nµy còng kh«ng thÓ tr¶ l¹i, kh«ng ®îc co gi·n; 4/ Cã thÓ trót rñi ro ( khi tiÒn tÖ l¹m ph¸t ) cho ngêi kh¸c; 5/ Cã thÓ tr¶ nî tríc thêi h¹n. Bªn c¹nh ®ã, viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng ty còng cã nhîc ®iÓm so víi viÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu c«ng ty. §ã lµ : 1/ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn rµng buéc. LuËt ph¸p cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi c«ng ty ph¸t hµnh nh h¹n ng¹ch cao nhÊt tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, tµi s¶n ®¶m b¶o trªn tr¸i phiÕu ph¸t hµnh, bè trÝ quü tr¶ nî, h¹n chÕ tiÕp tôc vay c¸c kho¶n vay dµi h¹n kh¸c.... C«ng ty vay nî cÇn lµm ®óng theo ph¸p luËt; 2/ g¸nh nÆng vÒ tµi chÝnh. L·i suÊt tr¸i phiÕu c«ng ty cè ®Þnh, nÕu doanh nghiÖp kinh doanh kh«ng giái, t×nh h×nh thÞ trêng trë nªn xÊu, l·i cña c«ng ty gi¶m, chi phÝ cho l·i suÊt cè ®Þnh Êy sÏ trë thµnh g¸nh nÆng tµi chÝnh cho doanh nghiÖp.. - Khi c¨n cø vµo ph¬ng thøc thanh to¸n c¸c kho¶n vay vèn gèc vµ l·i cho tr¸i phiÕu ta cã : tr¸i phiÕu vay ®¬n; tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh; tr¸i phiÕu coupon; tr¸i phiÕu triÕt khÊu; tr¸i phiÕu vÜnh cöu a. Tr¸i phiÕu vay ®¬n : tr¸i phiÕu mµ toµn bé tiÒn vèn gèc vµ l·i sÏ ®îc thanh to¸n mét lÇn ®Õn thêi kú ®¸o h¹n. b. Tr¸i phiÕu vay tr¶ cè ®Þnh : lo¹i tr¸i phiÕu mµ ngêi mua tr¸i phiÕu sÏ ®îc thanh to¸n mét kho¶n cè ®Þnh ®Òu nhau trong suèt kú h¹n cña tr¸i phiÕu ®ã. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000 $, thêi h¹n 20 n¨m, mçi n¨m nhËn mét kho¶n cè ®Þnh 100$/ n¨m vµ ®Õn hÕt 20 n¨m sÏ tr¶ hÕt lµ 2000$ mµ kh«ng cã tr¶ gèc n÷a. c. Tr¸i phiÕu Coupon : tiÒn l·i cña tr¸i phiÕu ®îc tr¶ hµng n¨m, tiÒn vèn gèc ®îc tr¶ vµo ngµy ®¸o h¹n. VÝ dô, mua tr¸i phiÕu mÖnh gi¸ 1000$ trong 10 n¨m, ®¸o h¹n nhËn l¹i 1000$ lµ tiÒn coupon, l·i suÊt nhËn ®îc lµ l·i suÊt coupon. d. Tr¸i phiÕu triÕt khÊu : lµ tr¸i phiÕu mµ ë ®ã ngêi mua tr¸i phiÕu sÏ tr¶ cho ngêi b¸n víi gi¸ mua thÊp h¬n mÖnh gi¸ nhng ®Õn ngµy ®¸o h¹n ngêi mua ®îc thanh to¸n tr¶ l¹i theo mÖnh gi¸. Kho¶n chªnh lÖch ®ã chÝnh lµ l·i suÊt. Nh vËy, ®©y lµ h×nh thøc tr¶ l·i tríc ngay t¹i thêi ®iÓm mua. 13 e. Tr¸i phiÕu vÜnh cöu : lµ lo¹i tr¸i phiÕu mµ ë ®ã ngêi mua nã kh«ng bao giê ®îc thanh to¸n tiÒn gèc. Nã gièng tr¸i phiÕu cè ®Þnh ë ®iÓm : ngêi mua nhËn kho¶n cè ®Þnh hµng n¨m vµ kh«ng nhËn ®îc kho¶n gèc cho ®Õn khi ngêi së h÷u tr¸i phiÕu vÜnh cöu chÕt ®i mµ kh«ng sang tªn hay thõa kÕ. V× thÕ nã cã tªn lµ tr¸i phiÕu vÜnh cöu. Ch¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô trªn thÞ trêng tµi chÝnh ë viÖt nam I. C¸c c«ng cô cña thÞ trêng tiÒn tÖ 1. TÝn phiÕu kho b¹c Nhµ níc *. Thùc tr¹ng : - Ngµy 1 - 4 - 1990 ë ViÖt Nam míi h×nh thµnh KBNN. Khi ®ã chÝnh phñ giao cho kho b¹c nhiÖm vô ph¸t hµnh tÝn phiÕu víi thêi gian 3 th¸ng. Nhng ng©n s¸ch vÉn mÊt c©n ®èi ChÝnh phñ ®· ph¶i ph¸t hµnh tiÕp cã ®ît sè thuÕ míi phôc vô cho tr¶ nî cò chiÕm tíi 60 - 75%. HiÖn t¹i TP KBNN ViÖt Nam vÉn lµ mét c«ng cô vay nî ng¾n h¹n víi chÝnh phñ ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch t¹m thêi. Víi t×nh h×nh chÝnh trÞ æn ®Þnh ë ViÖt Nam cïng víi c¸c biÖn ph¸p tr¶ nî cña chÝnh phñ th× TPKBNN ®¶m b¶o ®é an toµn cao, møc l·i suÊt phï hîp, thÕ nhng n¨m 1990, l·i suÊt KBNN l¹i lín h¬n l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm ng©n hµng. V× trong thêi gian ®Çu khi KBNN ph¸t hµnh TPKB, d©n chóng cha biÕt nhiÒu, hä vÉn quen göi tiÕt kiÖm v× vËy ®Ó hÊp dÉn d©n chóng th× l·i suÊt TPKB t¨ng lªn. MÆt kh¸c lóc ®ã nhu cÇu vay cña chÝnh phñ lín ®Ó bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch. HiÖn nay th× TPKB cã l·i suÊt nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi ng©n hµng. Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ trêng ®Êu thÇu TPKB cã nhiÒu míi mÎ, ®Æc biÖt 1998 KBNN phèi hîp víi NHNN tæ chøc ®îc 46 phiªn ®Êu thÇu lo¹i kú h¹n 1 n¨m t¨ng 9 lÇn so 1997. N¨m 1998 lµ n¨m kh¸ s«i ®éng, thµnh c«ng cña thÞ trêng ®Êu thÇu TPKB. Cho ®Õn n¨m 2000 thÞ trêng ®Êu thÇu TPKBNN ®· ho¹t ®éng thêng xuyªn, gãp phÇn hoµn thiÖn thÞ trêng tµi chÝnh ë níc ta. §Õn th¸ng 10/2000 ®· cã 47 thµnh viªn tham gia thÞ trêng. Tuy nhiªn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau, c¸c “ phiªn chî ” ®Êu thÇu TPKB vÉn cßn kÐm s«i ®éng. NhËn diÖn c¸c thµnh phÇn tham dù thÇu hÇu hÕt chØ cã NHTM quèc doanh vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm, rÊt Ýt NHTM cæ phÇn tham dù vµ kh«ng cã NH liªn doanh hay chi nh¸nh NH níc ngoµi tham gia. VÒ l·i suÊt tróng thÇu ®· gi¶m tõ 6 %/ n¨m trong phiªn thø nhÊt xuèng 5,95%; 5,88%; 5,7% trong c¸c phiªn tiÕp theo. Vµ tõ ngµy 12/6 n¨m 2000 ®Õn nay, l·i suÊt tróng 14 thÇu chØ giao ®éng quanh møc 4,95% - 5,10%/ n¨m. Qua ho¹t ®éng cña thÞ trêng nµy, cïng víi thÞ trêng më mua b¸n TPKB vµ TTCK, n¬i ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ..... sÏ lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t chu chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ, gãp phÇn cho NHNN hoµn thiÖn c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n. * Nh÷ng tÝch cùc trong viÖc ph¸t hµnh TPKBNN vµ trong ho¹t ®éng cña thÞ trêng ®Êu thÇu TPKBNN : Víi møc l·i suÊt thÊp nhng TPKBNN cã ®é an toµn gÇn nh tuyÖt ®èi, møc rñi ro rÊt thÊp. Cã tÝnh láng cao nhÊt trong sè c¸c c«ng cô nî ng¾n h¹n. Do ®ã dÔ thu hót ®Çu t cña c¸c nhµ ®Çu t vµo TPKB. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thÞ trêng TPKB ho¹t ®éng s«i ®éng cã hiÖu qu¶ gióp nhµ níc ®· tiÕt kiÖm ®îc hµng tû ®ång tõ kho¶n chªnh lÖch l·i suÊt gi÷a ph¸t hµnh trùc tiÕp vµ qua ®Êu thÇu, thÞ trêng nµy ®· dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh, nÒ nÕp, tæ chøc ®Êu thÇu ®· ®ù¬c duy tr× kh¸ tèt, tæ chøc mét phiªn ®Êu thÇu trªn 1 tuÇn. * Nh÷ng tån t¹i h¹n chÕ trong thÞ trêng ®Êu thÇu TPKB : C¸c thµnh viªn tham gia lµ cßn h¹n chÕ, KBNN, NHNN vÉn cha t×m ®îc ph¬ng thøc h÷u hiÖu nhÊt thu hót vèn thÝch hîp ®Ó cã thÓ t¨ng khèi lîng thµnh viªn tham gia vµ tróng thÇu lªn cao h¬n trªn c¬ së ®ã t¨ng khèi lîng KBNN ®a ra ®Êu thÇu. ThÞ trêng thø cÊp n¬i diÔn ra viÖc mua ®i b¸n l¹i TPKB ®· ph¸t hµnh lÇn ®Çu qua ®Êu thÇu lµ cha ho¹t ®éng.ViÖc thanh to¸n l·i suÊt TPKB cßn cøng nh¾c cha linh ho¹t. 2. C¸c chøng chØ tiÒn göi ë ViÖt Nam hiÖn nay cha cã mét thÞ trêng thø cÊp ph¸t triÓn nªn mÆc dï chøng chØ tiÒn göi ng©n hµng ®· cã nhng cha ph¸t triÓn. V× vËy biÖn ph¸p h÷u hiÖu nhÊt ®Ó chøng chØ tiÒn göi ng©n hµng ph¸t triÓn ®îc th× mét ®ßi hái kh«ng thÓ thiÕu lµ ph¶i cã mét thÞ trêng thø cÊp ph¸t triÓn. 3. c¸c th¬ng phiÕu *. Thùc tr¹ng : - ë ViÖt Nam ®· ra ®êi kú phiÕu th¬ng m¹i, ph¸t triÓn theo luËt lÖ nhµ níc nhng cha ë møc ®é phæ biÕn réng r·i. §Ó t¹o m«i trêng cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña th¬ng phiÕu trong ®iÖn ho¹t ng©n hµng cßn s¬ khai vèn tù cã cña nÒn s¶n xuÊt thÊp, tõ n¨m 1995 viÖc so¹n th¶o ph¸p lÖnh th¬ng phiÕu ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn nhng ph¶i ®Õn th¸ng 6/1999 dù th¶o ph¸p lÖnh th¬ng phiÕu míi ®îc tr×nh lªn ®Ó UBTVQH th«ng qua. §îc kiÕn nghÞ ®Þnh híng dÉn chi tiÕt PLTP ®îc b¾t ®Çu so¹n th¶o tõ th¸ng 1/ 2000 víi sù phèi hîp cña Bé tµi chÝnh, Bé T ph¸p, Bé Th¬ng m¹i, Bé KÕ ho¹ch vµ ®Çu t, V¨n phßng ChÝnh phñ. Bªn c¹nh kú phiÕu th¬ng m¹i cßn cã hèi phiÕu, ngµy nay vÉn ®ang tån t¹i vµ thêng ®îc sö dông trong quan hÖ XNK. 15 - Nh÷ng tån t¹i tÝch cùc trong khi lu hµnh th¬ng phiÕu lµ mét ph¬ng tiÖn thanh to¸n, th¬ng phiÕu cã t¸c dông kh«ng thÓ phñ nhËn lµ thóc ®Èy kinh doanh, më réng s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng víi ®Æc trng c¬ b¶n lµ khan hiÕm tiÒn tÖ H¹n chÕ sù lÖch pha gi÷a nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng thanh kho¶n còng nh gióp gi¶m sù h¹n chÕ vÒ kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån tÝn dông ng©n hµng cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ. §i cïng víi sù ra ®êi, ph¸t triÓn cña th¬ng phiÕu còng lµ sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña thÞ trêng thø cÊp, thÞ trêng chiÕt khÊu cña NHTM vµ thÞ trêng t¸i chiÕt khÊu cña NHNN víi c¸c th¬ng phiÕu. Th¬ng phiÕu gióp chñ së h÷u nã vµ c¸c t¸c nh©n trong nÒn kinh tÕ thùc hiÖn ®îc môc tiªu lîi nhuËn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Hä ®Õn víi nhau vµ cïng tho¶ m·n nhu cÇu b»ng c¸ch giao dÞch ( mua - b¸n ) th¬ng phiÕu trªn thÞ trêng cÊp 2. Th¬ng phiÕu cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng, h¹n chÕ bµnh tríng tÝn dông ng©n hµng, b¶o ®¶m khan hiÕm tiÒn tÖ trong toµn bé nÒn kinh tÕ, gãp phÇn thùc hiÖn c©n ®èi tiÒn hµng trªn thÞ trêng th¬ng phiÕu. Ng©n hµng sÏ cã thªm mét lo¹i h×nh tµi s¶n ®Ó ®a d¹ng ho¸ lo¹i h×nh ho¹t ®éng sö dông vèn vµ t¨ng cêng ®iÒu tiÕt vèn kh¶ dông. Gióp NHNN thùc hiÖn vai trß ®iÒu tiÕt trong ®iÒu kiÖn khan hiÕm tiÒn tÖ... - Sù cÇn thiÕt vµ ®iÒu kiÖn cho viÖc lu hµnh th¬ng phiÕu : Do c¸c kªnh t¹o nguån vèn kh¸c cha ph¸t triÓn cao do ®ã mäi nhu cÇu vÒ vèn t¹m thêi còng nh nhu cÇu vÒ vèn ®Çu t ph¸t triÓn ®Òu ®æ dån vµo hÖ thèng ng©n hµng dÉn ®Õn bµnh tríng tÝn dông ng©n hµng, chiÕm dông vèn gi÷a c¸c ®¬n vÞ ®Çu t diÔn ra trong nÒn kinh tÕ. Cïng víi viÖc cha cã mét khung c¬ së ph¸p lý thÝch hîp nªn t×nh tr¹ng chiÕm dông vèn cha ®îc gi¶i quyÕt æn tho¶ dÉn ®Õn kÐm hiÖu qu¶ cña mét sè ®¬n vÞ kinh tÕ vµ ¶nh hëng ®Õn hiÖu qu¶ cña c¶ nÒn kinh tÕ, lµm suy yÕu c¸c nç lùc c¶i c¸ch nÒn kinh tÕ vµ ®æi míi hÖ thèng ng©n hµng g©y khã kh¨n cho viÖc ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. §iÒu kiÖn cho viÖc th¬ng phiÕu lu hµnh : 1/ trªn thÞ thÞ trêng ph¶i tån t¹i c¸c nhu cÇu vÒ th¬ng phiÕu; 2/ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña con nî ®èi víi th¬ng phiÕu ph¶i ®îc ®¶m b¶o; 3/ th¬ng phiÕu ph¶i cã tÝnh chuyÓn nhîng; 4/ th¬ng phiÕu cã thÓ cÇm cè ®Ó vay ng©n hµng hay ®em chiÕt khÊu ë Ng©n hµng. 4. c¸c kú phiÕu ng©n hµng ë ViÖt Nam NHNN ®· cã thÓ ph¸t hµnh kú phiÕu ng©n hµng vµ cã quy chÕ ph¸t hµnh ngµy 23/10/1999. Chóng thùc chÊt lµ mét c«ng cô vay nî ng¾n 16 h¹n cña NHTM ®Ó thu hót vèn phôc vô kinh doanh ng¾n h¹n cña m×nh, vay mang tÝnh chÊt chñ ®éng cña NHTM. Cã trêng hîp NHTW ph¸t hµnh kú phiÕu ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia ( thu håi lîng tiÒn trùc tiÕp tõ NHTM vÒ ). HiÖn nay ë ViÖt Nam mÖnh gi¸ lín tèi thiÓu lµ 100 triÖu ®ång / kú phiÕu ng©n hµng. Chóng ®îc mua b¸n trªn c¬ së tù nguyÖn trong trêng hîp cÇn thiÕt th× hÖ thèng NHNN b¾t buéc ph¸t hµnh cho NHTM ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. II c¸c c«ng cô thÞ trêng vèn 1. Cæ phiÕu c«ng ty : *. Cæ phiÕu ë ViÖt Nam vµ thùc tr¹ng cña nã C¸c c«ng ty cæ phÇn vµ doanh nghiÖp nhµ níc ( DNNN ) ë ViÖt Nam cã quyÒn ph¸t hµnh cæ phiÕu theo quy ®Þnh cña luËt c«ng ty vµ luËt DNNN ngµy 17/9/1994, chÝnh phñ ban hµnh quy chÕ t¹m thêi vÒ ph¸t hµnh cæ phiÕu, tr¸i phiÕu cña DNNN. HiÖn t¹i ®· cã h¬n 500 c«ng ty cæ phÇn vµ kho¶ng h¬n 6000 DNNN trong ®ã chØ cã vµi tr¨m doanh nghiÖp cã cæ phiÕu. Nhng ®a sè nh÷ng cæ phiÕu nµy ®îc ®«ng ®¶o nh÷ng cæ ®«ng n¾m gi÷ nh nh÷ng chøng chØ së h÷u, chø Ýt ®a vµo lu th«ng. Trªn TTCK hiÖn nay víi h¬n 500 c«ng ty cæ phÇn nh thÕ nhng míi chØ cã 5 c«ng ty ®· cã giÊy phÐp niªm yÕt cæ phiÕu : SAM - REE - TMS - SECOM - HAP. Cßn mét sè c«ng ty ®· ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt nhng kh«ng niªm yÕt v× nhiÒu lý do kh¸ch quan, hä cha cã nhu cÇu hoÆc cha thÊy lîi Ých cña viÖc niªm yÕt. HoÆc cã c«ng ty muèn niªm yÕt nhng cha ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó niªm yÕt. HiÖn nay mÆc dï TTCK ®· ®i vµo ho¹t ®éng ®· hót ®îc sù quan t©m cña c«ng chóng ®Çu t nhng viÖc mua b¸n cæ phiÕu trªn thÞ trêng tù do vÉn kh«ng ngõng s«i ®éng víi ®ñ lo¹i cæ phiÕu ®îc giao dÞch so víi 5 lo¹i cæ phiÕu vµ 2 lo¹i tr¸i phiÕu giao dÞch trªn thÞ trêng chÝnh thøc, ë thÞ trêng tù do cã ®Õn gÇn 60 lo¹i cæ phiÕu ®îc mua b¸n. C¸c giao dÞch kh«ng chÝnh thøc nµy ®îc thùc hiÖn díi nhiÒu d¹ng : qua m«i giíi, c¸c môc rao vÆt, m¹ng internet, hay ë nh÷ng qu¸n cµ phª... Mét ®iÓm ®¸ng ghi nhËn kh¸c lµ trªn c¶ thÞ trêng chÝnh thøc lÉn kh«ng chÝnh thøc, hiÖn nay chØ míi dõng l¹i ë viÖc mua ®i b¸n l¹i, gi¸ cæ phiÕu cã t¨ng nhng thùc vèn ®a vµo c«ng ty lµm ¨n th× chØ t¨ng trªn danh nghÜa. TÊt c¶ nh÷ng c«ng ty hiÖn nay cha huy ®éng thªm mét ®ång vèn nµo vµo më réng s¶n xuÊt hay kinh doanh. Theo c¸c chuyªn gia chøng kho¸n, chÝnh nh÷ng bÊt æn nµy sÏ khiÕn cho viÖc mua b¸n cæ phiÕu hiÖn nay, ®Æc biÖt lµ trªn thÞ trêng kh«ng chÝnh thøc, cã nhiÒu bÊp bªnh vµ ®Çy tÝnh rñi ro. Sù non yÕu trong thÞ trêng vèn, sù thiÕu vèn ®Çu t trong mét sè c«ng ty vµ cho c¸c dù ¸n lín dÉn ®Õn ph¶i ph¸t hµnh cæ phiÕu ®Ó t¹o ra vèn cho 17 SXKD, cho c¸c dù ¸n quèc gia. Tuy nhiªn sè lîng cæ phiÕu nµy ®îc ph¸t hµnh h¹n chÕ, quy m« nhá, kh«ng c«ng khai. Ch¼ng h¹n n¨m 1997, SECOM ®· ph¸t hµnh 240.000 cæ phiÕu víi mÖnh gi¸ 500.000® nhê ®ã mµ t¨ng ®îc tµi s¶n lªn 10 lÇn ( trong sè ®ã Nhµ níc ®· mua 51% gi¸ trÞ cæ phiÕu, nh÷ng ngêi lao ®éng trong c«ng ty mua 15%. Tæng c«ng ty bu chÝnh viÔn th«ng mua 32% vµ 2% cßn l¹i ®îc b¸n cho c«ng chóng. C¸c ng©n hµng cæ phÇn ë ViÖt Nam ®a sè cæ phiÕu lµ cña NHTM quèc doanh lín, cña c¸c tæng c«ng ty vµ chØ cã mét phÇn nhá do c¸ nh©n n¾m gi÷. Mét sè ng©n hµng vµ tæng c«ng ty ®· ph¸t hµnh cæ phiÕu ra c«ng chóng, c¸c ph¬ng ph¸p chµo b¸n t¬ng tù nh qu¶ng c¸o, tiÕp thÞ b¸n hµng, kh«ng ¸p dông hÖ thèng th«ng tin c«ng khai nªn lµm gi¶m lßng tin cña c«ng chóng vµo hiÖu n¨ng cu¶ ng©n hµng. ViÖc cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam cßn diÔn ra chËm ch¹p. §Õn cuèi th¸ng 1/1998 míi cã 20 DNN thùc hiÖn ®îc cæ phÇn. Nguyªn nh©n do : 1/ do nhËn thøc vÉn cßn t tëng sî “ ChÖnh híng XHCN ”. 2/ C¸n bé l·nh ®¹o vµ c«ng nh©n viªn c¸c doanh nghiÖp cßn nhiÒu b¨n kho¨n lo l¾ng vÒ vÞ trÝ c«ng t¸c, viÖc lµm, thu nhËp, ®êi sèng khi thùc hiÖn cæ phÇn ho¸. 3/ Mét sè v¨n b¶n ph¸p quy ban hµnh cßn chËm ch¹p, thñ tôc, chÕ ®é cho c«ng ty cæ phÇn cha tho¶ ®¸ng. 4/ tû lÖ cæ phÇn giµnh cho XH qu¸ Ýt, truyÒn b¸ cha s©u réng. 5/ M«i trêng kinh tÕ cha ®Çy ®ñ. VÊn ®Ò ®Þnh gi¸ doanh nghiÖp, x¸c ®Þnh mÖnh gi¸ cæ phiÕu, sè cæ phiÕu ph¸t hµnh cÇn ®îc xem xÐt l¹i toµn diÖn. Cæ phiÕu hiÖn nay thêng cã mét sè ®Æc ®iÓm : 1/ mÖnh gi¸ 10.000®; 2/ cæ phiÕu cã nhiÒu lo¹i cæ phiÕu u ®·i, cæ phiÕu thêng.... ViÖc ®Þnh gi¸ cÇn ph¶i ®Þnh gi¸ chÝnh x¸c gi¸ trÞ h÷u h×nh cña doanh nghiÖp ( tµi s¶n cè ®Þnh, tµi s¶n lu ®éng, vèn tù cã ) bªn c¹nh c¶ vÒ gi¸ trÞ v« h×nh cña doanh nghiÖp. Thùc tÕ viÖc ®¸nh gi¸ trªn cßn cha ®Çy ®ñ nªn cha s¸t víi gi¸ trÞ thùc tÕ dÉn ®Õn viÖc x¸c ®Þnh mÖnh gi¸, sè lîng cæ phiÕu cha ®îc phï hîp. VÊn ®Ò vÒ ph©n chia cæ tøc ®èi víi c¸c c«ng ty cæ phÇn cÇn ph©n biÖt ®îc thÞ gi¸ cæ phiÕu kh¸c trÞ gi¸ cæ phiÕu lµm c¬ së cho viÖc tÝnh to¸n cæ tøc hµng n¨m, nªn ®a vÊn ®Ò nµy ®Æt ra tríc UB CKNN. 2. tr¸i phiÕu : * C¨n cø vµo môc ®Ých ph¸t hµnh vµ ngêi ph¸t hµnh cã tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ tr¸i phiÕu c«ng ty. *. Tr¸i phiÕu chÝnh phñ : ë ViÖt Nam ®îc ph¸t hµnh ®Çu nh÷ng n¨m 90 bao gåm tr¸i phiÕu 18 KBNN vµ tr¸i phiÕu c«ng tr×nh. Tr¸i phiÕu KBNN ®îc giao cho KBNN ph¸t hµnh, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh lµ rÊt Ýt, chÝnh phñ cho quy ®Þnh c¸c ®Þa ph¬ng tù qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch cña m×nh b»ng thuÕ, thu nhËp kh¸c. Trong trêng hîp ®Þa ph¬ng x©y dùng c«ng tr×nh lín dÉn ®Õn th©m hôt ng©n s¸ch lín th× chÝnh phñ cho ®Þa ph¬ng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu c«ng tr×nh, nh÷ng n¨m sau ®Þa ph¬ng tù c©n ®èi ng©n s¸ch. PhÇn l·i mua tr¸i phiÕu cha bÞ ®¸nh thuÕ thu nhËp ë ViÖt Nam. ViÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ dùa trªn nh÷ng c¬ së ph¸p lý sau : 1/ NghÞ ®Þnh sè 72 - CP ngµy 26/7/1994 cña chÝnh phñ vÒ viÖc ban hµnh quy chÕ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ; 2/ NghÞ ®Þnh sè 23 - CP ngµy 22/3/1995 cña chÝnh phñ vÒ viÖc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu quèc tÕ; 3/ C¸c quy ®Þnh th«ng t kh¸c liªn quan ®Õn viÖc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n tr¸i phiÕu CP nh th«ng t sè 75 - TC - KBNN ngµy 14/9/1994 cña Bé Tµi ChÝnh. QuyÕt ®Þnh sè 1179 - TC - KBNN ngµy 5/12/1994 cña Bé Tµi ChÝnh. HiÖn nay tr¸i phiÕu CP cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu sau : 1/ mÖnh gi¸ tèi thiÓu lµ 1 triÖu ®ång do CP quyÕt ®Þnh vµ c«ng bè; 2/ kú h¹n ng¾n 1 th¸ng, 2 th¸ng, 3 th¸ng, 6 th¸ng, 9 th¸ng, 12 th¸ng, gÇn ®©y lµ 2 hoÆc 3 n¨m; 3/ tr¸i phiÕu CP cã thÓ chiÕt khÊu víi gi¸ thÊp h¬n mÖnh gi¸. Víi môc ®Ých thùc hiÖn CSTT, NHNN ViÖt Nam tham gia vµo thÞ trêng nµy víi t c¸ch võa lµ ngêi qu¶n lý võa lµ ngêi tham gia thÞ trêng. TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng ®Êu thÇu liªn quan ®Õn tr¸i phiÕu CP ®îc thùc hiÖn víi sù gi¸m s¸t cña ban ®Êu thÊu bao gåm 2 ®¹i diÖn c¶ KBNN vµ 2 ®¹i diÖn cña NHNN theo quy chÕ ®Êu thÇu tr¸i phiÕu CP. §Ó ®îc tham gia vµo thÞ trêng nµy c¸c thµnh viªn ph¶i ®¸p øng : 1/ cã quy chÕ ph¸p nh©n theo ph¸p luËt ViÖt Nam; 2/ cã tµi kho¶n tiÒn ViÖt vµ tµi kho¶n tÝn phiÕu KBNN ë së giao dÞch cña NHNN hay mét chi nh¸nh cña NHNN; 3/ cã Ýt nhÊt 20 tû ®ång vèn ®iÒu lÖ; 4/ cã mét kho¶n tiÒn göi Ýt nhÊt b»ng 50% gi¸ trÞ ®Êu thÇu t¹i NHNN. Mét sè kÕt qu¶ ho¹t ®éng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu CP ®¹t ®îc :  Khèi lîng ph¸t hµnh ngµy cµng t¨ng, sè lîng tÝn phiÕu vµ tr¸i phiÕu ®¨ng ký ph¸t hµnh t¨ng lªn mét c¸ch liªn tôc : n¨m 1996 b»ng 37,9 lÇn so víi n¨m 1991.  Bíc sang quý I/ 1998 thÞ trêng ®Êu thÇu tr¸i phiÕu KBNN r¬i vµo t×nh tr¹ng “ buån tÎ ”. Trong c¶ th¸ng 2 míi tæ chøc ®îc 3 phiÕu ®Êu thÇu víi gi¸ trÞ b¸n ®îc cã 17 tû ®ång.  L·i suÊt cña tr¸i phiÕu KB ®îc ghi nhËn cao nhÊt ë møc 2,1% th¸ng tøc lµ 25,2% n¨m vµo cuèi n¨m 1993, mét l·i suÊt cha tõng cã trªn thÕ 19 giíi. Nhng ®èi víi tr¸i phiÕu CP bíc ®Çu thùc hiÖn kh¸c thµnh c«ng trong c¸c c«ng tr×nh lín, träng ®iÓm quèc gia nh c«ng tr×nh ®êng d©y 500KV, ®êng NguyÔn TÊt Thµnh... HiÖn t¹i thêi h¹n cña tr¸i phiÕu CP thay ®æi theo híng tÝch cùc chuyÓn dÇn tõ lo¹i ng¾n h¹n 3 - 6 th¸ng sang 2 - 3 n¨m. Trong n¨m 1996 cã tíi 98% sè ph¸t hµnh lµ lo¹i 1 n¨m trë lªn. Tõ n¨m 1997 chØ ph¸t hµnh lo¹i 1 - 2 n¨m, l·i suÊt tr¸i phiÕu KB ®· g¾n liÒn víi ®iÒu kiÖn thÞ trêng, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã xu híng gi¶m dÇn theo xu híng thÞ trêng gãp phÇn lµm gi¶m g¸nh nÆng tr¶ l·i cho NSNN. Ph¬ng thøc ph¸t hµnh vµ thanh to¸n ®îc c¶i tiÕn tõng bíc, c¸c h×nh thøc thanh to¸n l·i suÊt còng ®a d¹ng h¬n nh thanh to¸n ®Þnh kú, thanh to¸n l·i tríc.... §Æc biÖt ®· cho ph¸t hµnh lo¹i tr¸i phiÕu v« danh, in s½n mÖnh gi¸ vµ ®îc thanh to¸n trong c¶ níc. * Nh÷ng tån t¹i: - Tån t¹i : Cho ®Õn cuèi n¨m 2000 tr¸i phiÕu chÝnh phñ vÉn trong t×nh tr¹ng “ ®ãng b¨ng ” vÒ giao dÞch. MÆc dï trong th¸ng 10, trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®· cã phèi hîp víi KBNN tæ chøc ®Êu thÇu ®ît 5 tr¸i phiÕu CP víi khèi lîng gäi thÇu 200 tû ®ång, kú h¹n 3 n¨m nhng ®ît thÇu ®· kh«ng thµnh c«ng do l·i suÊt chØ ®¹o cña Bé Tµi ChÝnh thÊp h¬n laÜ suÊt ®Æt thÇu. V× vËy, gi¸ tr¸i phiÕu chÝnh phñ tuy vÉn lµ 100.800 ®ång nhng kh«ng cã giao dÞch. T¶ng b¨ng tr¸i phiÕu chÝnh phñ vÉn khã tan trong thêi gian gÇn ®©y, tõ khi trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ®i vµo ho¹t ®éng th× ®· cã h¬n 1100 tû ®ång tr¸i phiÕu CP ®ñ ®iÒu kiÖn niªm yÕt ®îc ph¸t hµnh, trong ®ã cã kho¶ng 600 tû ®ång ®îc ph¸t hµnh theo h×nh thøc ®Êu thÇu vµ kho¶ng 500 tû ®ång ®îc ph¸t hµnh th«ng qua b¶o l·nh. Tuy nhiªn, cho dï tr¸i phiÕu CP cã ph¸t hµnh theo h×nh thøc nµo th× hiÖn ®Òu n»m t¹i c¸c NHTM. Së dÜ lµ v× c¸c NHTM vÉn ®ang trong t×nh tr¹ng ø ®äng vèn do vèn huy ®éng nhiÒu trong khi thiÕu dù ¸n ®Çu t hiÖu qu¶ ®Ó cho vay. ChÝnh v× thÕ, gi¶i ph¸p tèt nhÊt lóc ®ã lµ mua tr¸i phiÕu, vµ hÔ mua lµ hä gi÷ l¹i vµ kh«ng chÞu b¸n ra thÞ trêng. ViÖc g¨m gi÷ tr¸i phiÕu CP cña c¸c ng©n hµng nµy tuy kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n chñ yÕu nhng nã l¹i lµ yÕu tè quan träng lµm ®ãng b¨ng thÞ trêng tr¸i phiÕu CP. §ã còng lµ lý do gi¶i thÝch t¹i sao nh÷ng hi väng vÒ sù s«i ®éng cña TTCK do tr¸i phiÕu CP mang l¹i kh«ng diÔn ra nh thiÕt kÕ ban ®Çu. Tuy nhiªn trong thêi gian gÇn ®©y chiÒu híng ®ãng b¨ng nguån vèn cña c¸c NHTM ®· cã sù thay ®æi, nhiÒu khi NHTM ®· b¾t ®Çu thiÕu tiÒn mÆt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vay vèn cña c¸c doanh nghiÖp. §éng th¸i mµ c¸c NHTM ®· thùc hiÖn lµ t¨ng l·i suÊt huy ®éng vèn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn. So víi tríc 20