Tài liệu Thị trường chứng khoán với phát triển kinh tế và mối quan hệ với công ty cổ phần

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Më ®Çu Trong vßng 10 n¨m (1988-1998) thùc hiÖn ®-êng lèi cña §¶ng, kiªn tr× ph-¬ng ch©m chiÕn l-îc: coi träng hîp t¸c quèc tÕ theo xu thÕ héi nhËp, khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ, tranh thñ mäi kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi, bao gåm c¶ vèn, c«ng nghÖ, thÞ tr-êng vµ tr×nh ®é qu¶n lý. ViÖt nam ®· thu hót ®-îc h¬n 2400 dù ¸n ®Çu t- n-íc ngoµi víi tæng sè vèn gÇn 36 tû USD, trong ®ã cã kho¶ng 13 tû USD ®· ®-îc thùc hiÖn (chiÕm gÇn 90% tæng vèn ®¨ng kú) Cïng víi c¸c nguån tµi trî kh¸c, nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thùc (ODA) vµ ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi (FDI) thËt sù ®ang lµ m«tj nguån lùc tµi chÝnh quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc, gãp phÇn cho møc t¨ng tr-ëng GDP trong nh÷ng n¨m qua ®¹t trªn 8% gi¶i quyÕt viÖc lµm cho h¬n 27 v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ hµng chôc v¹n lao ®éng gi¸n tiÕp. Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ n-íc ViÖt Nam vÉn kh¼ng ®Þnh nguån lùc trong n-íc míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån lùc néi sinh lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng, lµ tæng hîp toµn bé c¸c nguån lùc trong n-íc, kh«ng chØ cã ë vèn tµi s¶n c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®· tÝch luü ®-îc mµ cßn lµ tµi nguyªn ch-a ®-a vµo sö dông, lîi thÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ, chÝnh trÞ, trong ®ã quan träng nhÊt lµ nguån lùc con ng-êi bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇy g¾n víi truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc. Thêi gian qua, b»ng mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé ®æi míi, ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ m«i tr-êng s¶n xuÊt kinh doanh, nguån lùc cña ®Êt n-íc ®· cã sù khëi ®éng vµ b-íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông. ThÕ nh-ng hiÖu qu¶ ®¹t ®-îc cßn ch-a lín, nhiÒu tiÒm n¨ng cßn bÞ l·ng phÝ. ViÖc huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh nhµn rçi trong d©n c- cho ®Çu t- t¨ng tr-ëng cßn ch-a nh- mong muèn. ¦íc tÝnh cßn cã 5-6 tû USD vèn nhµ rçi trong d©n c- nh-ng viÖc huy ®éng vÉn gÆp khã kh¨n, v× nh©n d©n cßn e ng¹i, c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cßn cã trãi buéc vµ nhÊt lµ ch-a x©y dùng ®-îc m« h×nh huy ®éng vèn hîp lý. Mét trong c¸c nguån lùc néi sinh n÷a cßn ®Ó l·ng phÝ lµ nguån lùc lao ®éng, nguån lùc trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ cña ®éi ngò trÝ thøc, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "ch¶y m¸u chÊt x¸m" mµ ch-a cã mét gi¶i ph¸p nµo kh¾c phôc h÷u hiÖu. Nh÷ng h¹n chÕ nµy trong viÖc ph¸t huy nguån lùc néi sinh sÏ lµ nguyªn nh©n lµm suy gi¶m dßng chaû ®Çu t- tõ n-íc ngoµi vµo n-íc ta, g©y khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ . Tr-íc nh÷ng th¸ch thøc vÒ khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi, viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nh-îc ®iÓm trªn ®©y trong chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t huy néi lùc nÒn kinh tÕ sÏ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®-a ®Êt n-íc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n míi. Tõ thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña mét sè quèc gia trong khu vùc §«ng n¨m ¸ nh- Th¸i lan, Indonªxia, Malaisia, Philipin... nhiÒu nhµ kinh tÕ ph¶i thõa nhËn r»ng: ThÞ tr-êng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng t¸c nh©n lµm cho t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ thªm 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 trÇm träng. Vµ do vËy, kh«ng chØ cã ng-êi d©n c¶m thÊy lo ng¹i khi ®Çu t- vµo chøng kho¸n, mµ chÝnh c¸c nhµ ®Çu t- vµ kinh doanh chøng kho¸n còng kh«ng thËt sù an t©m. Tuy nhiªn, còng chÝnh thùc tÕ cña nhiÒu quèc gia trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, cho thÊy, hä ®· ®¹t ®-îc nh÷ng b-íc tiÕn ®¸ng kÓ sau khi x©y dùng thµnh c«ng thÞ tr-êng chøng kho¸n. Trong sù chuyÓn ®éng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam theo xu h-íng ®æi míi, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng cña nã, thÞ tr-êng chøng kho¸n ViÖt nam sÏ ®-îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng trong thêi gian tíi. Nã sÏ kh«ng chØ ph¸t huy ®-îc néi lùc cña nÒn kinh tÕ mµ cßn thu hót m¹nh mÏ h¬n c¸c nguån vèn ®Çu t- n-íc ngoµi ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr-ëng kinh tÕ, lµm cho "d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh" nh- lêi chñ tÞch Hå chÝ Minh ®· nãi. §iÒu nµy cho thÊy, sù thµnh lËp thÞ tr-êng chøng kho¸n (TTCK) ë ViÖt nam lµ thùc sù quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt; nã cho thÊy r»ng, §¶ng vµ chÝnh phñ ta ®· cã nh÷ng chñ tr-¬ng vµ ®-êng lèi hoµn toµn ®óng ®¾n. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu vµ hiÓu biÕt vÒ TTCK lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta (nh÷ng nhµ kinh tÕ t-¬ng lai). TTCK lµ mét vÊn ®Ò réng lín vµ rÊt phøc t¹p, v× vËy trong ph¹m vi ®Ò ¸n nµy, t«i xin tr×nh bµy vÒ "ThÞ tr-êng chøng kho¸n víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ víi c«ng ty cæ phÇn" Mong muèn th× nhiÒu nh-ng v× kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cã h¹n cho nªn ë tËp ®Ò ¸n nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. Nh-ng víi tr¸ch nhiÖm lµ mét nhµ kinh tÕ t-¬ng lai tr-íc vËn héi míi cña ®Êt n-íc, t«i mong muèn ®-îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó cã thªm nh÷ng tri thøc ®óng ®¾n vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a, gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh trong sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt n-íc. RÊt mong ®-îc b¹n ®äc gÇn xa gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n cña t«i ®-îc hoµn thiÖn h¬n. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung I/ LÞch sö h×nh thµnh thÞ tr-êng chøng kho¸n vµ chøng kho¸n 1. ThÞ tr-êng chøng kho¸n tr-íc c«ng ty cæ phÇn. Vµo kho¶ng thÕ kû thø 15-16, víi sù xuÊt hiÖn cña ngµnh hµng h¶i, th-¬ng m¹i thÕ giíi b-íc vµo mét kû nguyªn ph¸t triÓn d÷ déi. Cã thÓ nãi ®ã lµ thÕ kû cña th-¬ng m¹i, Frankfut ë n-íc §øc vµ Amstecdam thñ ®« cña Hµ Lan, lµ hai th-¬ng c¶ng lín nhÊt thêi bÊy giê. Còng chÝnh t¹i ®©y ng-êi ta tô tËp nhau l¹i ®Ó bu«n b¸n c¸c chøng tõ v¨n tù nî (debenture). Trong bu«n b¸n nî nÇn lÉn nhau lµ chuyÖn phæ biÕn. C¸c chøng tõ ghi nî (debentñe) lµ nh÷ng giÊy tê ®-îc coi lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ nh- tiÒn v©þ. C¸c chøng tõ nî nµy l¹i ®-îc chia lµm hai lo¹i. C¸c kú phiÕu (bill) vµ c¸c hèi phiÕu (bill of exchange). C¸c kú phiÕu lµ c¸c giÊy nî cã ghi kú h¹n thanh to¸n mµ con nî ph¶i tr¶ cho chñ nî mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. C¸c hèi phiÕu lµ mét lÖnh tr¶ mµ con nî yªu cÇu mét ng-êi thø ba nµo ®ã tr¶ hé m×nh mét mãn nî cho chñ nî (cã thÓ cã kú h¹n hoÆc kh«ng cã kú h¹n thanh to¸n). Nh- vËy, kú phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n trùc tiÕp gi÷a chñ nî vµ con nî; hèi phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n gi¸n tiÕp th«ng qua ng-êi thø ba. VÝ dô, nÕu b¹n ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn cho ng-êi nµo ®ã khi b¹n kh«ng cßn tiÒn trong tói hoÆc b¹n kh«ng muèn dïng tiÒn trong tói ®Ó tr¶, trong khi ®ã l¹i cã mét ng-êi kh¸c ®ang nî b¹n, b¹n cã thÓ yªu cÇu ng-êi ®ã tr¶ hé b¹n mãn nî ®ã. ViÖc chuyÓn nh-îng c¸c v¨n tù nî tr-íc thêi h¹n thanh to¸n ®Ó ®æi lÊy tiÒn mÆt cho c¸c vô bu«n b¸n tr-íc m¾t lµ chuyÖn th-êng trong bu«n b¸n. VÝ dô b¹n cÇn tiÒn mÆt lµ 1 triÖu ®ång cho mét vô bu«n b¸n ngµy mai, trong khi ®ã b¹n chØ cã c¸c kho¶n nî (vÝ dô còng lµ 1 triÖu) mµ ng-êi kh¸c nî b¹n, nh÷ng kho¶n nî nµy l¹i ch-a ®Õn kú h¹n thanh to¸n. V× vËy b¹n ph¶i nh-îng l¹i v¨n tù nî ®ã cho mét ng-êi kh¸c ®Ó cã tiÒn mÆt tøc th× cho vô bu«n b¸n h«m sau. TÊt nhiªn khi chuyÓn nh-îng l¹i kho¶n nî nhvËy b¹n sÏ kh«ng thÓ nhËn ®-îc trän c¶ 1 triÖu ®ång mµ thay vµo ®ã lµ mét kho¶n d-íi 1 triÖu ®ång, bëi v× b¹n ph¶i tr¶ mét kho¶n l·i suÊt nhÊt ®Þnh cho ng-êi mua do ph¶i chê ®Õn kú h¹n thanh to¸n. Ho¹t ®éng nµy ng-êi ta gäi lµ sù triÕt khÊu (discounting). Víi sù ph¸t triÓn å ¹t cña th-¬ng nghiÖp nh- vËy th× tèc ®é di chuyÓn vèn ngµy cµng ph¶i nhanh. Yªu cÇu di chuyÓn vèn nhanh tÊt yÕu dÉn ®Õn sù gia t¨ng trong viÖc chuyÓn nh-îng c¸c v¨n tù nî. Frankfurt vµ Amstecdam nh- ®· nãi ë trªn, ®· næi lªn thµnh hai trung t©m thÕ giíi trong viÖc mua b¸n, chuyÓn nh-îng c¸c v¨n tù nî nµy. §ång thêi víi sù ph¸t m¹nh mÏ cña th-¬ng m¹i lµ sù n¶y sinh c¸c s¸ng kiÕn vay vèn tr¶ l·i cho c«ng chóng cña c¸c chÝnh phñ nh»m huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh- ®Ëp n-íc, ®-êng giao th«ng (®iÓn h×nh lµ kªnh ®µo Suy-ª).v.v... §Ó cã ®ñ tµi chÝnh cho viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh- vËy, c¸c chÝnh phñ thÊy kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i huy déng vèn tõ trong d©n chóng b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vay nî (bond) ra c«ng chóng. Nh÷ng ng-êi mua tr¸i phiÕu nµy sÏ ®-îc h-ëng mét kho¶n lîi tøc theo mét l·i suÊt ®· ®-îc Ên ®Þnh cho ®Õn kú h¹n thanh to¸n, ch¼ng h¹n 10, 20 n¨m.v.v.. tuú tõng tr-êng hîp cô thÓ. S¸ng kiÕn nµy sau ®ã ®-îc c¸c chÝnh 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 quyÒn ®Þa ph-¬ng noi theo nh»m vµo c¸c môc ®Ých ph¸t triÓn ë ®Þa ph-¬ng. Nh- vËy, c¸c tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ mét nguån tiÕt kiÖm sinh l·i ®èi víi nh÷ng ng-êi së h÷u c¸c tr¸i phiÕu ®ã. Tuy nhiªn cuéc ®êi thËt Ðo le, kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ chê ®-îc ®Õn kú h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu, v× nhiÒu khi cÇn tiÒn mÆt mµ trong tay l¹i chØ cã c¸c tr¸i phiÕu. Vµ thÕ lµ viÖc b¸n vµ chuyÓn nh-îng c¸c tr¸i phiÕu tr-íc kú h¹n thanh to¸n l¹i x¶y ra y hÖt nh- ®èi víi c¸c th-¬ng phiÕu. C¸c ho¹t ®éng chuyÓn nh-îng c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ nh- vËy ®-îc gäi lµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®Çu tiªn, vµ ®-îc tËp trung lín nhÊt ë Frankfurt vµ amstecdam. ThËt vËy, chøng kho¸n (securities hay stock) lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®-îc mua b¸n, chuyÓn nh-îng; lÜnh vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n ®ã ®-îc gäi lµ thÞ tr-êng chøng kho¸n (stock market hay security market); vµ c¸c n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng ®ã ®-îc gäi lµ c¸c së giao dÞch chøng kho¸n (the stock exchange). §Õn thÕ kû 15,16 TTCK ®-îc h×nh thµnh nh- thÕ ë Frankfurt vµ Amstecdam, vµ nh÷ng chøng kho¸n ®Çu tiªn lµ nh÷ng th-¬ng phiÕu (gåm c¸c kú phiÕu vµ hèi phiÕu) vµ c¸c tr¸i phiÕu (chÝnh phñ trung -¬ng vµ ®Þa ph-¬ng). Nh- vËy chøng kho¸n nh- lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ n¶y sinh do ®ßi hái cña viÖc huy ®éng vèn (trong tr-êng hîp cña tr¸i phiÕu) hoÆc do kü thuËt cña viÖc mua b¸n trao ®æi (trong tr-êng hîp cña th-¬ng phiÕu). Vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi c¸c giÊy tê nµy h×nh thµnh nªn TTCK. §ã lµ TTCK tr-íc khi cã c«ng ty cæ phÇn. 2. ThÞ tr-êng chøng kho¸n sau c«ng ty cæ phÇn. a) C«ng ty cæ phÇn: ThÕ kû 19 lµ thÕ kû xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nhê sù xuÊt hiÖn cña m¸y mãc. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc ph¸t triÓn tõ nh÷ng ngµnh truyÒn thèng víi viÖc øng dông m¸y mãc míi, vÝ dô ngµnh dÖt. Trong nh÷ng ngµnh ®ã, vèn liÕng cña gia ®×nh, gißng hä cña ng-êi chñ cã thÓ ®ñ ®Ó mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Nh-ng mÆt kh¸c, cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi xuÊt hiÖn l¹i ®ßi hái rÊt nhiÒu vèn liÕng míi cã thÓ më ®-îc doanh nghiÖp, vÝ dô ®iÓn h×nh trong thêi kú nµy lµ ngµnh ®-êng s¾t. §Ó cã thÓ më ®-îc doanh nghiÖp, kh«ng mét ng-êi nµo cã thÓ tù ®¶m b¶o ®-îc ®ñ sè vèn ban ®Çu ®Ó më mang doanh nghiÖp. Trong khi ®ã sù ph¸t triÓn ®Çy triÓn väng ph¸t ®¹t cña ngµnh nµy lµ rÊt râ rÖt vµ hÊp dÉn ®èi víi viÖc ®Çu t-. Tr-íc ®©y, nh- ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, ph¸t hµnh c«ng tr¸i lµ mét s¸ng kiÕn tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Ó huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín ®ßi hái nhiÒu vèn. Giê ®©y, ë vµo thÕ kû 19, mét s¸ng kiÕn n÷a d-êng nh- ®-îc m« pháng tõ s¸ng kiÕn ®ã trong kinh doanh lµ s¸ng kiÕn thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn (stock company). §Ó më mang mét doanh nghiÖp lín vµ míi, mét nhãm ng-êi cã cïng chung ý t-ëng ®Çu t- kiÕm lêi trong mét ho¹t ®éng kinh doanh nµo ®ã ®· cïng nhau gãp vèn ®Ó më doanh nghiÖp. PhÇn ®ãng gãp vÒ tµi chÝnh cña mçi ng-êi trong c«ng ty ®ã gäi lµ cæ phÇn (share). Vµ mçi ng-êi ®Òu gi÷ mét hoÆc nhiÒu v¨n tù chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña m×nh, nh÷ng v¨n tù nµy gäi lµ c¸c cæ phiÕu (shares). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng-êi ta cã thÓ chia mét cæ phÇn ra thµnh nhiÒu cæ phiÕu víi mét gi¸ trÞ ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh. VÝ dô b¹n cã cæ phÇn ®ãng gãp trong c«ng ty xµ phßng Daso lµ mét triÖu ®ång, 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 vµ trong tay b¹n cÇm mét tr¨m cæ phiÕu, mçi cæ phiÕu trÞ gi¸ (ghi trªn cæ phiÕu ®ã) lµ 10 ngh×n ®ång. Nãi mét c¸ch kh¸c 100 cæ phiÕu trong tay cña b¹n chøng thùc b¹n cã mét cæ phÇn trÞ gi¸ 1 triÖu ®ång trong c«ng ty bét giÆt Daso. Nh÷ng ng-êi cã cæ phÇn ®ãng gãp nµy gäi lµ nh÷ng cæ ®«ng (share holders). C¨n cø vµo bèi c¶nh ®ãng gãp vµ h-ëng lîi, ng-êi ta l¹i chia cæ phiÕu (hay cæ phÇn) ra thµnh hai lo¹i rÊt c¬ b¶n: cæ phiªu (phÇn) th-êng (ordinary share) vµ cæ phiÕu (phÇn) -u ®·i (preference share). Cæ phÇn th-êng hay cßn gäi lµ cæ phÇn s¸ng lËp lµ nh÷ng cæ phÇn theo ®ã viÖc h-ëng lîi tõ c«ng ty hoµn toµn tuú thuéc vµo t×nh tr¹ng kinh doanh cña c«ng ty. NÕu c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t th× phÇn chia lîi cho c¸c cæ phÇn nµy sÏ t¨ng vµ ng-îc l¹i. Vµ nh÷ng ng-êi n¾m gi÷ cæ phÇn nµy lµ nh÷ng cæ ®«ng cã quyÒn tham gia vµo viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh trong kinh doanh, do ®ã hä ®-îc h-ëng lîi hay ph¶i chÞu rñi ro trong kinh doanh do nh÷ng quyÕt ®Þnh cña hä g©y ra. Tr¸i l¹i, cæ phÇn -u ®·i lµ nh÷ng cæ phÇn giµnh cho nh÷ng ng-êi kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty nh-ng vÉn muèn ®ãng gãp ®Çu t- vµo c«ng ty ®ã ®Ó h-ëng lîi nhuËn. V× kh«ng tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh , nh÷ng cæ ®«ng nµy kh«ng muèn ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro thÊt th-êng trong kinh doanh, mµ thay vµo ®ã lµ mét thu nhËp æn ®Þnh, mÆc dï thÊp, tõ phÇn ®ãng gãp. V× vËy cæ phÇn -u ®·i ®-îc h-ëng mét tû lÖ hoa lîi cè ®Þnh theo quy ®Þnh. Mét ®iÓm kh¸c biÖt n÷a gi÷a cæ phiÕu th-êng vµ cæ phiÕu -u ®·i lµ khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n ®-îc dïng ®Ó tr¶ c¸c kho¶n nî mµ c«ng ty ®ang nî, sau ®ã (nÕu cßn) sÏ thanh to¸n cho c¸c kho¶n ®Çu t- cña c¸c cæ phiÕu -u ®·i tr-íc, vµ cuèi cïng (nÕu cßn) míi thanh to¸n cho c¸c cæ phiÕu th-êng. Mét ®iÒu cÇn l-u ý ë ®©y lµ cÇn ph©n biÖt gi÷a cæ phiÕu -u ®·i vµ tr¸i phiÕu. §iÓm gièng nhau gi÷a hai lo¹i nµy lµ cïng cã mét tû lÖ hoa lîi nhÊt ®Þnh trªn møc ®ãng gãp. Nh-ng tr¸i phiÕu (bond) lµ mét kho¶n vay vµ ®Õn kú h¹n thanh to¸n ng-êi gi÷ tr¸i phiÕu ®-îc hoµn tr¶ kh¶on tiÒn ®· cho vay ®ã trong khi ®ã cæ phiÕu -u ®·i lµ mét kho¶n ®Çu t- kh«ng cã kú h¹n tr¶, vµ ng-êi gi÷ cæ phiÕu ®ã kh«ng ®-îc ®ßi l¹i kho¶n tiÒn ®ã trõ khi c«ng ty ph¸ s¶n nh- ®· ®Ò cËp ë trªn. Nh- vËy, c«ng ty cæ phÇn lµ mét s¸ng kiÕn trong kinh doanh. Nã gi¶i quyÕt mét t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó më hoÆc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp ®ßi hái vèn lín mµ mét c¸ nh©n kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho viÖc ®ã. Nh÷ng cæ ®«ng tham gia kinh doanh hy väng sÏ kiÕm ®-îc lîi nhuËn tõ viÖc kinh doanh ®ã. Vµ trong tay hä cã c¸c cæ phiÕu chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña hä. Nãi c¸ch kh¸c cæ phiÕu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ. MÆc dï vÒ quy ®Þnh ng-êi ta kh«ng thÓ ®ßi ®-îc c¸c kho¶n ®Çu t- ®ã theo ý muèn, trong chõng mùc c«ng ty cßn tån t¹i nh÷ng giÊy tê nµy ®em l¹i cho ng-êi së h÷u chóng nh÷ng kho¶n hoa lîi nhÊt ®Þnh. Vµ nh- thÕ cã nghÜa lµ ng-êi ta cã thÓ chuyÓn nh-îng (b¸n) chóng cho ng-êi kh¸c t-¬ng tù nh- trong tr-êng hîp cña tr¸i phiÕu vµ th-¬ng phiÕu nãi ë trªn. 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 b. Sù bïng næ cña thÞ tr-êng chøng kho¸n. Tr-íc khi cã c«ng ty cæ phÇn, viÖc b¸n c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c th-¬ng phiÕu th-êng chØ xuÊt hiÖn khi c¸c chñ së h÷u chóng cã nhu cÇu cÇn tiÒn mÆt. ViÖc di chuyÓn ®Çu tkiÕm lêi tõ ®Çu t- vµo lo¹i c«ng tr¸i hay th-¬ng phiÕu nµy sang lo¹i c«ng tr¸i hay th-¬ng phiÕu kh¸c lµ rÊt h·n h÷u v× møc l·i suÊt c¸c lo¹i tr¸i phiÕu vÒ c¬ b¶n lµ t-¬ng ®-¬ng nhau, vµ ®é an toµn còng vËy, TTCK do ®ã chØ ho¹t ®éng ë quy m« nhá. Tr¸i l¹i, víi sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®· bïng næ, vµ b-íc sang mét giai ®o¹n hoµn toµn míi mÎ. §iÒu nµy b¾t nguån tõ nhiÒu lý do. Thø nhÊt, c¸c lÜnh vùc ®Çu t- trë nªn v« cïng ®a d¹ng, bao gåm toµn bé c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh . Ng-êi ®Çu t- lóc nµy ®øng tr-íc hµng lo¹t lùa chän ®Çu t-. Thø hai, møc ®é kiÕm lêi vµ rñi ro cña c¸c lÜnh vùc nµy l¹i kh¸c nhau, do ®ã møc sinh lêi cho ®Çu t- c¸c lÜnh vùc hay c«ng ty kh¸c nhau còng kh¸c nhau; thËm chÝ møc sinh l·i cña ®Çu t- cßn phô thuéc vµo c¶ t×nh h×nh chÝnh trÞ hay sù sèng cßn cña mét c¸ nh©n cã uy tÝn trong chÝnh tr-êng hay trong kinh doanh (xem phÇn c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn TTCK). Nãi c¸ch kh¸c, ng-êi ®Çu t- ®øng tr-íc hµng lo¹t c¸c t×nh huèng lùa chän ®Çu t-, vµ do ®ã t¹o ra nhiÒu kh¶ n¨ng cho viÖc di chuyÓn ®Çu t- tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Vµ tiÕp theo ®ã, thø ba, tÝnh chÊt ®Çu c¬ trong giao dÞch mua b¸n lo¹i chøng kho¸n nµy xuÊt hiÖn. KÕt qu¶ lµ, thø t- mét khèi l-îng lín giao dÞch mua b¸n chuyÓn nh-îng chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng trë nªn th-êng xuyªn víi sù tham gia hÕt søc ®«ng ®¶o cña hÇu hÕt c¸c tÇng líp trong x· héi. TTCK ®Õn lóc ®ã thùc sù b-íc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn hoµn toµn míi víi sù ph¸t triÓn míi c¶ vÒ l-îng còng nh- vÒ chÊt. Nh- vËy c«ng ty cæ phÇn cã mét ¶nh h-ëng cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng lµm thay ®æi toµn bé ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n. NÕu nh- tr-íc ®©y TTCK chØ lµ n¬i giao dÞch c¸c tr¸i phiÕu vµ th-¬ng phiÕu, th× giê ®©y nã gåm thªm c¶ mét lo¹i chøng kho¸n cã søc hÊp dÉn ®Çu t- h¬n gÊp nhiÒu lÇn, ®ã lµ c¸c cæ phiÕu. Tõ ®©y trë ®i, cæ phiÕu chiÕm tû träng ¸p ®¶o trong giao dÞch mua b¸n t¹i TTCK. II/ Vai trß, chøc n¨ng cña thÞ tr-êng chøng kho¸n. Víi sù h×nh thµnh TTCK nh- thÕ, nÒn kinh tÕ quèc gia ®· cã thªm mét c«ng cô míi trong quy tr×nh vËn hµnh cña nã. Nh÷ng ®ãng gäp cña TTCK ®èi víi nÒn kinh tÕ ®-îc thÓ hiÖn cô thÓ trong nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y. 1. Chøc n¨ng huy ®éng vèn Víi sù xuÊt hiÖn cña TTCK, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy vai trß cña nã trong viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t-, ®ã lµ mét c¸nh cöa qua ®ã c¸c chÝnh phñ, c«ng ty vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ cã thÓ ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Tr-íc ®©y viÖc t×m ra nguån vèn hÇu nh- chØ dùa vµo con ®-êng vay cña ng©n hµng. Giê ®©y viÖc huy ®éng vèn ®-îc tiÒn hµnh trùc tiÕp víi nh÷ng ng-êi cã ý ®Þnh ®Çu t- b»ng tiÒn tiÕt kiÖm cña hä b»ng c¸ch t¹o ra hµng lo¹t c¸c lùa chän kh¸c nhau cho ®Çu t-. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh c«ng ty huy ®éng vèn tr-íc ®©y lµ l·i suÊt ng©n hµng, giê ®©y chóng ta cã thªm mét c«ng cô n÷a, ®ã lµ c¸c chøng kho¸n. 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t-: Tr-íc khi cã TTCK, c¸nh cöa duy nhÊt ®Ó göi tiÒn tiÕt kiÖm cña ng-êi tiÕt kiÖm lµ ng©n hµng, vµ l·i suÊt ng©n hµng lµ khuyÕn khÝch duy nhÊt ®èi víi hä. TÊt nhiªn møc l·i suÊt ng©n hµng cã kh¸c nhau v× môc ®Ých c¹nh tranh nh»m thu hót kh¸ch göi tiÒn, sù kh¸c nhau ®ã lµ kh«ng lín. Sau khi cã TTCK ng-êi göi tiÕt kiÖm cã thªm mét con ®-êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÑm cã thªm mét con ®-êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÖm cña hä. Hä kh«ng cßn ph¶i phô thuéc vµo l·i suÊt ng©n hµng víi nh÷ng chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ n÷a. Tr¸i l¹i, tr-íc mÆt hä lµ hµng lo¹t nh÷ng lùa chän kh¸c nhau víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau cña c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu( mçi c«ng ty cã thÓ cã nh÷ng lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh¸c nhau vµ t-¬ng øng víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau). V× ph¶i chÞu rñi ro h¬n so víi l·i suÊt ng©n hµng (v× lµ nh÷ng kho¶n cã tÝnh chÊt ®Çu t- )l·i suÊt c¸c chøng kho¸n th-êng cao h¬n l·i xuÊt ng©n hµng, nªn nã cã t¸c dông khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu t-. 3. Chøc n¨ng c«ng cô di chuyÓn ®Çu tVíi sù ra ®êi cña TTCK, kho¶ng c¸ch gi÷a ng-êi tiÕt kiÖm vµ ng-êi ®Çu t- ®-îc xo¸ bá. B¶n th©n c¸i gäi lµ ng-êi tiÕt kiÖm, xÐt theo gi¸c ®é lµ ng-êi mua cæ phiÕu, vÒ thùc chÊt ®· phÇn nµo trë thµnh ng-êi ®Çu t- råi. Bëi v× khi mua cæ phiÕu hä ®· cã nh÷ng lùa chän vµ toan tÝnh ®Çu t- vµo lÜnh vùc nµo th× cã lîi h¬n. §øng tr-íc hµng lo¹t nh÷ng lùa chän vµ nh÷ng biÕn ®æi th-êng xuyªn cña nÒn kinh tÕ trong ®ã mét sè ngµnh ph¸t ®¹t trong thêi kú nµy vµ ngµnh kh¸c l¹i tr× trÖ, nh÷ng ng-êi ®Çu t- nµy ph¶i ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ viÖc hä cã nªn duy tr× ®Çu t- cña hä trong lÜnh vùc cò hay di chuyÓn ®Çu t- sang lÜnh vùc kh¸c. §Ó lµm ®-îc viÖc ®ã hä ph¶i quyÕt ®Þnh xem cã nªn gi÷ lo¹i cæ phiÕu nµo vµ b¸n lo¹i cæ phiÕu nµo. §ã chÝnh lµ chøc n¨ng quan träng cña TTCK gióp c¸c nhµ ®Çu t- cã thÓ di chuyÓn vèn ®Çu t- mét c¸ch dÔ dµng h¬n. 4. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh TTCK lµ n¬i héi tô c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty, trong ®ã gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña mét c«ng ty cã thÓ lªn hoÆc xuèng t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã. §ång thêi, nÕu so s¸nh víi gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty kh¸c cïng lÜnh vùc ®Çu t-, cã thÓ gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty nµy cao h¬n cña c«ng ty kh¸c. §iÒu ®ã thóc ®Èy c¸c c«ng ty cã gi¸ cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu h¹ hoÆc thÊp h¬n ph¶i tù xem xÐt laÞ ho¹t ®éng cña c«ng ty m×nh xem ®· hiÖu qu¶ hay ch-a, tõ ®ã ph¶i liªn tôc tæ chøc l¹i ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt nh»m c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ trªn th-¬ng tr-êng. 5. Chøc n¨ng thêi biÓu kinh tÕ C¸c chØ sè chøng kho¸n ®-îc t¹o ra b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng tèt hay xÊu cña TTCK. VÝ dô chØ sè Down Jhon t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh cña c¸c chøng kho¸n ë TTCK New york t¨ng, vµ ng-îc l¹i. Tuy nhiªn chØ sè ®ã kh«ng chØ ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña TTCK. ChØ sè chøng kho¸n t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh c¸c cæ phiÕu t¨ng; gi¸ c¸c cæ phiÕu t¨ng cã nghÜa lµ t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ®ang khÝch lÖ. Bëi v× khi t×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty, c¸c h·ng s¶n xuÊt cã cæ phiÕu ®-îc tÝnh trong chØ sè chøng kho¸n ®ang ph¸t ®¹t th× sÏ cã nhiÒu 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ng-êi muèn mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ®ã, hay nãi c¸ch kh¸c lµ muèn ®Çu t- vµo lÜnh vùc ®ã, cuèi cïng khi nhu cÇu mua cæ phiÕu ®ã t¨ng lªn gi¸ c¶ c¸c cæ phiÕu t¨ng vµ do ®ã chØ sè chøng kho¸n t¨ng. Nh- vËy chØ sè chøng kho¸n theo l« gÝch ®ã lµ mét hµn thêi biÓu ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ . 6. Lµ c«ng cô ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ThËt vËy, TTCK ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã lµ mét c«ng cô kinh tÕ nhê ®ã ng-êi ta cã thÓ huy ®éng ®-îc nh÷ng nguån vèn kh¸c nhau cho ®Çu t-. Víi chøc n¨ng lµ mét c«ng cô gióp cho viÖc di chuyÓn ®Çu t- nhanh chãng dÔ dµng nã ®· gãp phÇn hÕt søc quan träng lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t vµ tèc ®é cña qu¸ tr×nh vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi qua ®ã ng-êi ta cã thÓ nhËn biÕt ®-îc t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, vµ do ®ã cã thÓ ®-a nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ kÞp thêi kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra. Râ r¹ng, TTCK cã nh÷ng -u viÖt cña nã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®-îc trong mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn . III/ Nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cña thÞ tr-êng chøng kho¸n vµ vai trß cña chÝnh phñ Bªn c¹nh nh÷ng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ , ng-êi ta ®· ®-îc nghe rÊt nhiÒu chuyÖn ®æ bÓ, gian lËn vµ nh÷ng trß th«n tÝnh lÉn nhau... t¹i c¸c së giao dÞch chøng kho¸n. ChÝnh v× lÏ ®ã nhiÒu ng-êi ®· lín tiÕng cho r»ng TTCK ®em l¹i nhiÒu tai h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi h¬n lµ nh÷ng c¸i lîi. Cuéc ®æ bÓ lín ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸t triÓn cña TTCK lµ cuéc khñng ho¶ng n¨m 1929-1933. Nh- chóng ta biÕt cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trong thêi kú nµy lµ khñng ho¶ng thõa. NÒn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m tr-íc ®ã ph¸t triÓn tèt ®Ñp, ai còng ®¸nh gi¸ l¹c quan vÒ t¨ng tr-ëng kinh tÕ cho nh÷ng n¨m tíi. Do ®ã nhu cÇu ®Çu t- vµo cæ phiÕu t¨ng lªn m¹nh trong mét vµi n¨m tr-íc ®ã. Nh-ng kh«ng may, cuéc khñng ho¶ng thõa Õ hµng ho¸ ®· x¶y ra vµo n¨m 1929. Toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng thÓ vËn hµnh ®-îc n÷a vµ l©m vµo khñng ho¶ng. Sù bi quan vµ ®en tèi cña cña nÒn kinh tÕ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ ai còng muèn ®em b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu cã trong tay. KÕt qu¶ lµ gi¸ tÊt c¶ c¸c cæ phiÕu gi¶m xuèng mét c¸ch th¶m h¹i, vµ TTCK ë hÇu hÕt c¸c n-íc t- b¶n ®Òu sôp ®æ, dÉn ®Õn nhiÒu thiÖt h¹i cho nh÷ng ng-êi gi÷ c¸c chøng kho¸n nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Mét vÊn ®Ò ë ®©y lµ khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng trong nh÷ng n¨m tr-íc cuéc khñng ho¶ng ®· lµm cho moÞ ng-êi lÇm t-ëng r»ng nÒn kinh tÕ tiÕp tôc tèt ®Ñp, mµ kh«ng nhËn thÊy nh÷ng dÊu hiÖu nguy hiÓm trªn thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt . Tõ ®ã cã ng-êi cho r»ng TTCK cã khuynh h-íng ph¶n ¸nh sai ®éng th¸i cña nÒn kinh tÕ vµ g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng ng-êi mua cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. §Õn n¨m 1987 vµ n¨m 1989 TTCK New York vµ tiÕp theo ®ã lµ hµng lo¹t TTCK kh¸c trªn thÕ giíi l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng hçn lo¹n kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®-îc. Gi¸ cæ phiÕu tôt gi¶m khñng khiÕp. Cã nh÷ng cæ phiÕu gi¸ 20.000 §« la sau mét ngµy chØ b¸n ®-îc víi c¸i gi¸ 200 §« la trªn Së giao dÞch chøng kho¸n New york. Tuy nhiªn lý do cña cuéc ®æ bÓ nµy kh«ng gièng víi n¨m 1929-1933. Nguyªn nh©n cña hai cuéc ®æ bÓ nµy lµ vÊn ®Ò kü thuËt giao dÞch cña Së giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n kinh 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tÕ. Tho¹t ®Çu c¸c nhµ qu¶n lý së giao dÞch nghÜ r»ng hä cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn Së giao dÞch, nªn ®· cho phÐp tiÕn hµnh mét khèi l-îng giao dÞch khæng lå v-ît qu¸ kh¶ n¨ng cña hÖ thèng Computer lµm nhiÖm vô tiÕn hµnh giao dÞch dÉn ®Õn hÖ thèng Computer ngõng ho¹t ®éng vµ g©y ra hoang mang cho nh÷ng ng-êi gi÷ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. KÕt qu¶ lµ hä ®Òu mang b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay vµ lÏ dÜ nhiªn ®iÒu ®ã lµm cho gi¸ chøng kho¸n tôt gi¶m mét c¸ch th¶m h¹i. Trong tr-êng hîp nµy mùc dï TTCK sôp ®æ nh-ng nÒn kinh tÕ kh«ng bÞ ®×nh ®èn nh- håi nh÷ng n¨m 1929-1933. ChØ cã nh÷ng ai mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm ®ã lµ bÞ thua thiÖt th«i. Nh- vËy sù sôp ®æ cña TTCK n¨m 1929-1933 b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kinh tÕ, cßn hai lÇn n¨m 1987 vµ 1989 lµ do nguyªn nh©n vÒ kü thuËt. Tõ ®©y chóng ta cã thÓ thÊy ®-îc b¶n chÊt quan hÖ gi÷a TTCK vµ nÒn kinh tÕ trong ®ã, nÕu nÒn kinh tÕ sôp ®æ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña TTCK, nh-ng ®iÒu ng-îc l¹i th× ch-a ch¾c, mÆc dï cã ¶nh h-ëng nµo ®ã. Bªn c¹nh nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn nh- vËy, lÞch sö còng ®· chøng kiÕn kh«ng biÕt bao nhiªu nh÷ng cuéc rèi lo¹n do nh÷ng trß gian lËn, biÓn thñ g©y ra cho TTCK. Mét vÝ dô kh¸ lý thó vµ ®iÓn h×nh lµ ë TTCK Tokyo n¨m 1986 bçng nhiªn ng-êi ta thÊy gi¸ cæ phiÕu cña mét cæ phiÕu lªn tíi 10.000 Yªn, råi bçng d-ng kh«ng cã mét ai muèn mua cæ phiÕu ®ã n÷a, vµ ngay sau ®ã tÊt c¶ cæ phiÕu ®ã, khi ®· n»m trong tay c¸c kh¸ch hµng mua, ®Òu trë thµnh giÊy lén. ChuyÖn lµ ë chç, mét sè c«ng ty chøng kho¸n lín nhÊt TTCK Tokyo quyÕt ®Þnh gióp mét c«ng ty th©n quen cña hä cã ®-îc mét chót Ýt tµi chÝnh sau khi ph¸ s¶n. Khi biÕt c«ng ty ®ã s¾p ph¸ s¶n c¸c c«ng ty chøng kho¸n "chiÕn h÷u" nµy quyÕt ®Þnh võa b¸n ra ®ång thêi võa mua vµo c¸c cæ phiÕu cña c«ng ty kia. §iÒu ®ã t¹o ra mét Ên t-îng gi¶ t¹o lµ c«ng ty kia ®ang lµm ¨n ph¸t ®¹t vµ thÕ lµ mäi ng-êi ®æ x« vµo mua cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã. Khi gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty lªn ®Õn 10.000 Yªn mét cæ phiÕu, c«ng ty ®ã tung hÕt c¸c cæ phiÕu cña m×nh ra ®Ó b¸n, vµ hä ®· thu ®-îc mét mÎ l-íi lín tr-íc khi ph¸ s¶n. Khi mäi ng-êi vì lÏ lµ c«ng ty ®ã bÞ ph¸ s¶n ai nÊy ®Òu ®æ x« ra b¸n cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã, nh-ng trí trªu thay kh«ng cßn mét ai mua chóng n÷a. TÊt c¶ kh¸ch hµng mua cæ phiÕu ®ã víi c¸i gi¸ 10.000 Yªn ®Òu thÊt väng bÞ mét "qu¶ ®¾ng" mµ kh«ng biÕt kªu ai. Sù gian lËn trong th«ng tin vµ nh÷ng trß m¸nh khoÐ lõa g¹t nh- võa råi lµ nh÷ng trß phæ biÕn ë cacs thÞ tr-êng chøng kho¸n. Râ rµng nã g©y tai h¹i kh«ng nhá cho nh÷ng ng-êi tham gia TTCK. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó gi¶m tíi møc tèi ®a nh÷ng mÆt tiªu cùc ®ã trong ho¹t ®éng cu¶ TTCK nh»m ®¶m b¶o nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã trong nÒn kinh tÕ. §ã chÝnh lµ vai trß cña chÝnh phñ nh- lµ ng-êi träng tµi ®-a ra nh÷ng luËt lÖ vµ nh÷ng quy chÕ ®Ó gi÷ c©n b»ng cho TTCK, ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia TTCK. Tr-íc ®©y, TTCK vÒ c¬ b¶n ®-îc coi nh- mét ho¹t ®éng tù do gièng nh- nh÷ng c¸i chî do b¶n th©n nh÷ng ng-êi bu«n b¸n trong ®ã qu¶n lý b»ng c¸c luËt lÖ cña riªng hä. Sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ t-¬ng ®èi Ýt. Tuy nhiªn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c c«ng d©n tham gia mua b¸n ë TTCK, còng nh- ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã, chÝnh phñ c¸c n-íc ®· ®Æt ra nh÷ng quy chÕ vµ luËt lÖ riªng cho ho¹t ®éng cña TTCK. VÒ c¬ b¶n nh÷ng luËt nµy nh»m vµo nh÷ng khÝa c¹nh c«ng khai vÒ th«ng tin trong c¸c 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cuéc mua b¸n, th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®-îc mua b¸n ë Së giao dÞch chøng kho¸n. Ch¼ng h¹n ë TTCK New York theo luËt ®Þnh mét Uû ban ®-îc thµnh lËp ®Ó gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c giao dÞch mua b¸n trªn Së giao dÞch. TÊt c¶ c¸c vô mua b¸n ®Òu ph¶i cã sù ®ång ý cña c¸c nh©n viªn cña Uû ban nµy míi ®-îc phÐp thùc hiÖn. NÕu nh©n viªn cña uû ban nµy nhËn thÊy cã mét vô mua b¸n cæ phiÕu lín cña mét c«ng ty nµo ®ã, «ng ta cã tr¸ch nhiÖm ph¶i thÈm ®Þnh tÊt c¶ c¸c th«ng tin liªn quan ®Ó xem cã sù gian lËn nµo trong vô mua b¸n nµy kh«ng. Tíi khi nµo «ng ta kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng cã sù gian lËn, «ng ta sÏ ra lÖnh cho phÐp tiÕn hµnh vô mua b¸n ®ã. ë TTCK Tokyo, mét nguyªn t¾c hµng ®Çu trong bu«n b¸n lµ c¸c lÖnh mua Ýt vµ lÖnh b¸n nhiÒu cæ phiÕu ®-îc -u tiªn tiÕn hµnh tr-íc. Nguyªn t¾c nµy ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng trong bu«n b¸n tr¸nh nh÷ng vô ®Çu c¬ vµ th«n tÝnh lÉn nhau th«ng qua viÖc mua b¸n chøng kho¸n. ë Mü tr-íc cuéc khñng ho¶ng n¨m 1987, TTCK New york vÉn n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. Rót kinh nghiÖm tõ c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ nh÷ng lén xén do nh÷ng trß gian lËn trong lÞch sö, chÝnh phñ Mü ®· quyÕt ®Þnh ®Æt thÞ tr-êng chøng kho¸n d-íi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña chÝnh phñ. Mét tiÓu ban cña Bé tµi chÝnh ®-îc lËp ra ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. Mét ®¹o luËt ®¸ng l-u ý ®-îc ®-a ra lµ, nÕu trong vßng mét ngµy lµm viÖc chØ sè Dowjones lªn hoÆc xuèng 10%, tiÓu ban nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh t¹m thêi ®ãng cöa TTCK cho tíi khi nµo hä c¶m thÊt khoong cßn sù lén xén kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®-îc trªn TTCK. §¹o luËt nµy vÒ c¨n b¶n dùa trªn nguyªn lý võa nªu ë trªn lµ nÒn kinh tÕ cã ¶nh h-ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù æn ®Þnh cña TTCK nh-ng chiÒu ng-îc l¹i th× ch-a ch¾c. NhiÒu khi nh÷ng khñng ho¶ng ë TTCK lµ do lý do kü thuËt tiÕn hµnh giao dÞch (nh- cuéc khñng ho¶ng 1987 vµ 1989), vµ do nh÷ng yÕu tè kh¸c. Nh÷ng biÕn ®éng lo¹i nµy kh«ng ph¶n ¸nh ®óng ®éng th¸i thùc cña nÒn s¶n xuÊt , nh-ng nÕu ®Ó chóng tiÕp diÔn sÏ g©y thiÖt h¹i cho c«ng chóng vµ nÒn kinh tÕ theo c¸i nghÜa lµ c¸c chøc n¨ng cña TTCK kh«ng ®-îc thùc hiÖn tr«i ch¶y. Khi TTCK bÞ ®ãng cöa t¹m thêi, c¸c bªn tham gia thÞ tr-êng cã ®ñ thêi gian ®Ó kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin vµ lÊy l¹i b×nh tÜnh sau nh÷ng biÕn ®éng kh«ng kiÓm so¸t ®-îc. Khi hä nhËn thÊy lµ nh÷ng biÕn ®éng gi¸ c¶ cæ phiÕu m¹nh nh- thÕ kh«ng ph¶i b¾t nguån tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®×nh ®èn hay hçn lo¹n trong c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®ã, hä sÏ ®-a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lý h¬n, ngõng b¸n nh÷ng cæ phiÕu mµ hä t-ëng lÇm lµ sÏ kh«ng cßn gi¸ trÞ trong t-¬ng lai n÷a. §©y lµ c¸ch c¾t c¬n sèt ë TTCK. Nh- vËy, kh«ng thÓ cã mét TTCK ho¹t ®éng c«ng b»ng nÕu kh«ng cã mét khu«n khæ luËt ph¸p cho c¸c ho¹t ®éng cña nã. Mét TTCK ho¹t ®éng æn ®Þnh , ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c bªn tham gia thÞ tr-êng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®¶m b¶o vµ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c nhµ n-íc ph¶i ®ãng vai trß nh- ng-êi träng tµi ®-a ra nh÷ng quy chÕ ®¹o luËt quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó ®¶m b¶o ®-îc viÖc ®ã. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 IV. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn TTCK Cã thÓ nãi kh«ng thÓ kÓ hÕt nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Nhchóng ta ®· thÊy ë trªn, chØ riªng nh÷ng tÝnh to¸n gian lËn cña mét hay mét vµi c«ng ty lín tham gia TTCK còng cã thÓ g©y ra nh÷ng hçn lo¹n cho TTCK nh- thÕ nµo. D-íi ®©y chØ lµ mét vµi yÕu tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn TTCK mµ th«i. Nh÷ng yÕu tè nµy vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia ra lµm ba lo¹i: c¸c yÕu tè chÝnh trÞ, c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè t©m lý. 1. C¸c yÕu tè kinh tÕ: Tõ cuéc khñng ho¶ng 1929-1933 chóng ta thÊy râ t×nh h×nh chung cña nÒn kinh tÕ cã ¶nh h-ëng nh- thÕ nµo ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Tuy nhiªn kh«ng chØ cã t×nh tr¹ng chung cña nÒn kinh tÕ míi cã ¶nh h-ëng ®Õn TTCK. T×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña riªng mét c«ng ty lín còng cã thÓ g©y ra nh÷ng thay ®æi trong gi¸ cæ phiÕu cña nhiÒu c«ng ty kh¸c cã liªn quan. VÝ dô mét hay mét vµi c«ng ty dÇu má lín gÆp khã kh¨n th× kh«ng chØ dÉn ®Õn sù sôt gi¸ cæ phiÕu cña riªng c¸c c«ng ty ®ã (tÊt nhiªn chØ riªng viÖc ®ã ®· cã ¶nh h-ëng ®Õn gi¸ cæ phiÕu chung trªn TTCK råi v× l-îng cæ phiÕu vµ tÇm quan träng cña cæ phiÕu ®ã), mµ c¸c cæ phiÕu cña c¸c vËn t¶i biÓn vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm dÇu má còng sÏ bÞ sôt gi¸. §©y lµ lo¹i ph¶n øng d©y chuyÒn theo c¸c ngµnh cã liªn quan ®Õn nhau vÒ mÆt s¶n xuÊt vµ kinh doanh . §ã còng chÝnh lµ lý do khi tÝnh to¸n chØ sè cña c¸c TTCK ng-êi ta chØ quan t©m ®Õn c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty lín cã tÇm quan träng. V× ®éng th¸i cña chóng sÏ cã ¶nh h-ëng ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ. Do ®ã chØ sè xem xÐt ®éng th¸i cña nh÷ng c«ng ty nµy còng ph¶n ¸nh kh¸ ®Çy ®ñ t×nh tr¹ng ®ang häc sÏ diÔn ra cña nÒn kinh tÕ. Trªn thùc tÕ, c¸c vÊn ®Ò cña c¸c c«ng ty th-êng n¶y sinh tõ c¸c vÊn ®Ò vÒ tµi chÝnh nh- nî nÇn, kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c«ng ty, t×nh tr¹ng b¸n hµng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh... Kh¸c víi c¸c yÕu tè côc bé b¾t nguån tõ phÝa c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu trªn thÞ tr-êng chøng kho¸n råi g©y ¶nh h-ëng d©y chuyÒn sang c¸c lÜnh vùc kh¸c. C¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« cã mét ¶nh h-ëng bao trïm lªn ho¹t ®éng cña TTCK. Ch¼ng h¹n, t×nh tr¹ng l¹m ph¸t gia t¨ng vµ khã kiÓm so¸t ®-a ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i trong nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau ®ång thêi tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng gi¸ cæ phiÕu sÏ cã khuynh h-íng gi¶m xuèng. MÆt kh¸c l¹m ph¸t còng cã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n, bëi v× gi¸ mua lóc ®ã ph¶i thÊp h¬n trong khi l·i tøc tõ c¸c chøng kho¸n vÉn gi÷ nguyªn ®Ó bï laÞ nh÷ng mÊt m¸t do l¹m ph¸t g©y ra. L·i suÊt ng©n hµng lµ mét yÕu tè kinh tÕ vÜ m« cã ¶nh h-ëng lín ®Õn gi¸ c¶ chøng kho¸n. Khi l·i suÊt ng©n hµng t¨ng ng-êi ®Çu t- ®øng tr-íc mét lùa chän lµ tiÕp tôc ®Çu t- vµo chøng kho¸n ®Ó kiÕm lîi tøc tõ chøng kho¸n hay bá tiÒn vµo ng©n hµng ®Ó kiÕm l·i suÊt hÊp dÉn h¬n vµ Ýt ruØ ro h¬n. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ c¸c chøng kho¸n muèn c¹nh tranh ®-îc th× ng-êi b¸n chøng kho¸n ph¶i gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n tíi møc sao cho víi møc l·i tøc cò ng-êi mua c¶m thÊy hÊp dÉn h¬n l·i suÊt ng©n hµng. Nãi gän l¹i, l·i suÊt ng©n hµng t¨ng sÏ dÉn ®Õn gi¶m gi¸ chøng kho¸n. 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 2. YÕu tè chÝnh trÞ: ChÝnh trÞ t-ëng chõng nh- kh«ng cã g× quan hÖ ®Õn c¸c ho¹t ®éng cña TTCK, trªn thùc tÕ l¹i cã ¶nh h-ëng rÊt nh¹y ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Chóng ta ®· tõng thÊy chiÕn tranh vïng vÞnh ®· g©y ra nh÷ng biÕn ®éng trong gi¸ c¶ t¹i c¸c TTCK nh- thÕ nµo. Nh÷ng t¸c ®éng tõ chiÕn tranh cã thÓ diÔn ra b»ng nhiÒu con ®-êng. VÝ dô, khi chiÕn tranh vïng vÞnh x¶y ra nhiÒu ng-êi dù ®o¸n gi¸ dÇu sÏ t¨ng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi cã thÓ sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng tr× trÖ. Mét ph¸n ®o¸n nh- vËy tÊt sÏ dÉn ®Õn sù gi¶m gi¸ c¸c chøng kho¸n. Nh-ng mÆt kh¸c ng-êi ta l¹i ph¸n ®o¸n r»ng gi¸ c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má rÊt cã thÓ laÞ t¨ng lªn. Do ®ã x¶y ra mét cuéc b¸n th¸o c¸c cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty nµo bÞ dù ®o¸n lµ sÏ thua thiÖt do gÝa dÇu t¨ng, vµ mäi ng-êi ®æ x« vµo mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty dÇu má vµ cña nh÷ng c«ng ty liªn quan cã lîi thÕ t-¬ng tù. §iÒu ®ã th-êng dÉn ®Õn nh÷ng x¸o trén trong ho¹t ®éng cña TTCK. T×nh tr¹ng quan hÖ gi÷a hai quèc gia cã bu«n b¸n víi nhau còng hoµn toµn cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng biÕn ®éng t¹i TTCK. VÝ dô, sù bÊt hoµ trong quan hÖ bu«n b¸n gi÷a NhËt vµ Mü vÒ vÊn ®Ò më cöa thÞ tr-êng « t« NhËt B¶n theo ®ßi hái cña Mü ®· ¶nh h-ëng kh«ng Ýt ®Õn TTCK. Mü ®e do¹ r»ng nÕu nh÷ng yªu cÇu cña Mü ®èi víi NhËt vÒ viÖc NhËt ph¶i nhËp khÈu mét khèi l-îng phô tïng « t« cña Mü mçi n¨m kh«ng ®-îc tho¶ m·n, Mü cã thÓ sÏ t¨ng thuÕ ®¸nh vµo « t« cña NhËt nhËp khÈu vµo Mü tíi 100% (tõ 30%). §iÒu ®ã sÏ lµm cho cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n bÞ gi¶m gi¸ v× víi møc thuÕ nh- vËy, c¸c c«ng ty « t« NhËt b¶n sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng khãlµm ¨n, khi ®ã tÊt yÕu dÉn tíi Ýt lîi nhuËn ®Ó chia cho c¸c cæ ®«ng; vµ Ýt lîi nhuËn chia cho cæ ®«ng cã nghÜa lµ cæ phiÕu ®ã trë nªn Ýt hÊp dÉn h¬n vµ gi¸ c¸c cæ phiÕu ®ã bÞ sôt. Ngoµi ra cßn v« sè lý do kh¸c vÒ chÝnh trÞ ®Òu cã thÓ ¶nh h-ëng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Ch¼ng h¹n, viÖc mét ®¶ng ph¸i nµo lªn th¾ng cö hay vÞ tæng thèng ®-¬ng nhiÖm cã thÓ ph¶i tõ chøc v× mét lý do nµo ®ã... ®Òu cã ¶nh h-ëng nhÊt ®Þnh ®Õn ho¹t ®éng cña TTCK. 3. YÕu tè t©m lý Thùc ra yÕu tè t©m lý ®· ®-îc bao hµm trong logÝc ¶nh h-ëng cña c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. LogÝc ®ã thÓ hiÖn ë chç, khi mét yÕu tè chÝnh trÞ hay kinh tÕ xuÊt hiÖn tÊt c¶ c¸c bªn tham gia TTCK ®Òu ®-a ra c¸c kú väng hoÆc c¸c ph¸n ®o¸n cña m×nh vÒ t×nh tr¹ng gi¸ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay, råi sau ®ã ®-a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ mua, b¸n vµ gi¸ c¶ cña c¸c cæ phiÕu vµ chøng kho¸n ®ã. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®Òu thÓ hiÖn trong nh÷ng biÕn ®éng ë TTCK. H¬n n÷a yÕu tè t©m lý cßn thÓ hiÖn mét c¸ch rÊt mÉn c¶m trong nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau kh«ng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn nh©n kinh tÕ . VÝ dô t×nh tr¹ng søc khoÎ cña mét nhµ tû phó hay mét ng-êi l·nh ®¹o c«ng ty lín thËm chÝ còng cã ¶nh h-ëng ®Õn TTCK. Bëi v× sù tån t¹i cña nh÷ng nh©n vËt ®ã míi ®¶m b¶o t×nh tr¹ng kinh doanh tèt cña c«ng ty ch¼ng h¹n. NÕu «ng ta ra ®i cã thÓ ng-êi kÕ vÞ kh«ng ®¶m ®-¬ng tèt nhiÖm vô ®ã, hoÆc cã thÓ cã nh÷ng biÕn ®éng vÒ quyÒn lùc trong c«ng ty nh- t¸ch c«ng ty hoÆc m©u thuÉn néi bé, tÊt c¶ nh÷ng suy tÝnh vµ ph¸n ®o¸n ®ã ®Òu dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ë TTCK theo mét l«gÝch t-¬ng tù nh- trªn. 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 §iÒu quan träng trong yÕu tè t©m lý lµ sù nh¹y c¶m qu¸ møc cña c¸c bªn tham gia TTCK lµm cho hä th-êng kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®-îc hµnh vi cña hä khi cã mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã vÒ gi¸ c¶ cña c¸c cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. ViÖc kh«ng kiÓm so¸t ®-îc hµnh vi cña b¶n th©n c¸c bªn tham gia tt lµ vÊn ®Ò nan gi¶i nhÊt trong viÖc tÝnh to¸n kinh tÕ . Th-êng yÕu tè nµy lu«n lu«n g©y ra t×nh tr¹ng biÕn ®éng qu¸ møc thùc tÕ vÒ gi¸ c¶ còng nh- khèi l-îng mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n trªn thÞ tr-êng. Bëi v× sù qu¸ khÝch lÖ hoÆc qu¸ lo ©u vÒ mét ph¸n ®o¸n nµo ®ã sÏ lµm cho gi¸ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ møc c©n b»ng cung cÇu thùc sù cña nã. §©y lµ nguyªn nh©n gi¶i thÝch t¹i sao trong nhiÒu tr-êng hîp chóng ta thÊy gi¸ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n (hay trong tr-êng hîp ViÖt Nam gi¸ vµng tr-íc ®©y) lªn råi l¹i xuèng ngay sau ®ã. §©y ch¼ng qua chØ lµ do ng-êi ta qu¸ khÝch lÖ hoÆc lo ©u nªn ai còng ®æ x« ra b¸n hoÆc mua, do ®ã lµm cho gi¸ c¶ t¨ng hoÆc gi¶m m¹nh qu¸ møc cung cÇu thùc, nªn liÒn sau ®ã l¹i diÔn ra t×nh tr¹ng ng-îc l¹i cho tíi khi nµo gi¸ c¶ ë vµo møc c©n b»ng thùc cña cung vµ cÇu. ChÝnh ®©y lµ nh÷ng biÕn ®éng khã kiÓm so¸t nhÊt v× ng-êi ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®-îc yÕu tè t©m lý sÏ lµm cho gi¸ c¶ t¨ng hoÆc gi¶m ®Õn møc nµo. D-íi ®©y lµ m« h×nh cho thÊy l«gÝc t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè võa ®-îc tr×nh bÇy tíi TTCK (xem m« h×nh). M« h×nh c¸c yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn TTCK C¸c yÕu tè kinh tÕ C¸c yÕu tè chÝnh trÞ YÕu tè t©m lý TTCK Qua m« h×nh ®ã chóng ta thÊy c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ mét mÆt ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn TTCK theo con ®-êng riªng, mÆt kh¸c ®ång thêi ¶nh h-ëng ®Õn TTCK th«ng qua con ®-êng c¸c yÕu tè t©m lý. M« h×nh cßn cho thÊy tÝnh chÊt nh¹y c¶m cña TTCK, nghÜa lµ nh÷ng ®éng th¸i cña nã phô thuéc rÊt nhiÒu vµo yÕu tè t©m lý. B¶n th©n c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ c¸c yÕu tè rÊt biÕn ®éng, song chóng l¹i ®-îc khuyÕch ®¹i bëi c¸c yÕu tè t©m lý. §iÒu ®ã gi¶i thÝch t¹i sao TTCK l¹i cã nhiÒu biÕn ®éng ®Õn thÕ. V. Qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ thÞ tr-êng chøng kho¸n §Õn nh÷ng n¨m 1970 ng-êi ta thÊy ho¹t ®éng cña c¸c TTCK trªn thÕ giíi b¾t ®Çu lan trµn sang nhau. C¸c giao dÞch cña chóng giê ®©y kh«ng chØ bã hÑp trong ph¹m vi quèc gia riªng lÎ n÷a. Mét c«ng ty hay mét chÝnh phñ cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu cña m×nh ë TTCK cña mét quèc gia kh¸c ®Ó huy ®éng vèn. Do ®ã, nh÷ng giao dÞch gi÷a c¸c TTCK b¾t ®Çu xuÊt hiÖn. Ng-êi ta cã thÓ tham gia vµo viÖc mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n ë quèc gia kh¸c, hoÆc thËm chÝ cã thÓ mua chç giao dÞch 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 trong TTCK cña n-íc kh¸c. Cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®ã. Nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt vµ quan träng nhÊt lµ: Thø nhÊt, vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Æc biÖt lµ ®Çu nh÷ng n¨m 80, nÒn chÝnh trÞ thÕ giíi cã nhiÒu dÊu hiÖu s¸ng sña. Sù xÝch l¹i gÇn nhau gi÷a c¸c c-êng quèc céng s¶n vµ ph-¬ng t©y më ra mét triÓn väng kÕt thóc chiÕn tranh l¹nh gi÷a hai hÖ thèng x· héi chñ nghÜa vµ t- b¶n chñ nghÜa kÐo dµi tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ mét m«i tr-êng míi vµ an toµn cho ®Çu t- sang c¸c khu vùc cña thÕ giíi ®-îc më ra. MÆt kh¸c ®ã còng lµ thêi ®iÓm mµ hÇu hÕt c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y b¾t ®Çu tiÕn hµnh c¸c c¶i c¸ch kinh tÕ theo h-íng thÞ tr-êng. §©y lµ nh÷ng nguyªn nh©n quan träng cña khuynh h-íng më réng ®Çu t- ra n-íc ngoµi trªn thÕ giíi, thËm chÝ ®Çu t- c¶ vµo c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa". Sù më réng ®Çu t- quèc tÕ nh- vËy tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sù xuÊt hiÖn nhu cÇu huy ®éng vèn quy m« quèc tÕ. Mét c«ng ty khi ®Çu t- ra n-íc ngoµi kh«ng d¹i g× chØ nghÜ ®Õn viÖc ®-a vèn cña riªng m×nh ra n-íc ngoµi. Tr¸i l¹i huy ®éng vèn t¹i chç vµ nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nÕu cã thÓ, ®-îc coi lµ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Nãi c¸ch kh¸c nhu cÇu huy ®éng vèn cã tÝnh chÊt quèc tÕ nh»m môc ®Ých ®Çu t- ra n-íc ngoµi lµ tÊt yÕu. Thø hai, thªm vµo ®ã, trong giai ®o¹n nµy nÒn c«ng nghÖ thÕ giíi ®· ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®Ønh cao. §iÒu ®ã cho thÊy viÖc ®Çu t- b©y giê muèn thùc hiÖn ®-îc ®ßi hái ph¶i cã mét khèi l-îng vèn rÊt lín míi cã thÓ tiÕn hµnh ®-îc. §Ó ®¸p øng ®-îc ®iÒu ®ã, viÖc huy ®éng vèn trªn quy m« thÕ giíi lµ ®iÒu tÊt yÕu. Thø ba, kÓ tõ cuèi thËp kû 70 cho ®Õn hÕt thËp kû 80 nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi vµ tèt ®Ñp. §©y lµ thêi kú nÒn kinh tÕ cña c¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn rÊt thuËn lîi víi tèc ®é cao. §ång thêi ®©y còng lµ giai ®o¹n nhiÒu n-íc gäi lµ "c¸c n-íc míi c«ng nghiÖp ho¸ (NICs)" ra ®êi ë ch©u ¸ vµ ch©u Mü La tinh. ThËt vËy thu nhËp ë hÇu hÕt c¸c khu vùc trªn thÕ giíi ®Òu t¨ng lªn. Do ®ã mét l-îng tiÒn nhµn rçi, vµ theo ®ã lµ nhu cÇu tiÕt kiÖm vµ ®Çu t- trong c¸c tÇng líp d©n c- b¾t ®Çu xuÊt hiÖn trªn quy moo thÕ giíi. Nh- vËy, bªn c¹nh nhu cÇu huy ®éng vèn, th× ®ång thêi ®· xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®ã trªn thùc tÕ. Thø t-, thËp kû 70 vµ ®Æc biÖt lµ thËp kû 80 lµ thêi kú ph¸t triÓn rùc rì cña c«ng nghÖ Computer. Víi sù xuÊt hiÖn cña Computer toµn bé khèi l-îng giao dÞch mua b¸n, chuyÓn nh-îng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n khæng lå trªn toµn thÕ giíi cã thÓ tiÕn hµnh ®-îc. MÆc dï vÉn cßn mét sè trôc chÆc nh- ®· thÊy håi n¨m 1987 vµ 1989, song vÒ c¬ b¶n toµn bé c¸c giao dÞch chøng kho¸n ®· ®-îc kiÓm so¸t an toµn dùa trªn c¬ së ¸p dông Computer trong sö lý giao dÞch t¹i c¸c TTCK. Nãi c¸ch kh¸c, vÒ mÆt kü thuËt cña sù toµn cÇu ho¸ thÞ tr-êng chøng kho¸n ®· ®-îc ®¶m b¶o. Nh- vËy, TTCK ®· héi ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cho sù quèc tÕ ho¸ cña nã. Quèc tÕ ho¸ TTCK - ®ã lµ mét c«ng cô gióp c¸c n-íc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Tãm l¹i, vÒ mÆt lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK, cã thÓ chia lµm ba giai ®o¹n: giai ®o¹n mét lµ giai ®o¹n tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Õn cuèi thÕ kû 19 trong ®ã ng-êi ta mua b¸n chñ yÕu c¸c th-¬ng phiÕu vµ tr¸i phiÕu; giai ®o¹n hai lµ tõ cuèi thÕ kû 19 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 víi sù ra ®êi cña c«ng ty cæ phÇn, ng-êi ta mua b¸n thªm mét lo¹i chøng kho¸n khi ®ã chiÕm -u thÕ lµ cæ phiÕu, ®©y lµ giai ®o¹n bïng næ cã tÝnh c¸ch m¹ng cña TTCK; vµ giai ®o¹n thø ba kÓ tõ cuèi thËp kû 70 tíi nay lµ giai ®o¹n quèc tÕ ho¸ cña TTCK. TTCK râ rµng ®· ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng vµ trong toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã nÕu kh«ng ®-îc kiÓm so¸t sÏ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«ng tèt cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi. KiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc cña nã chÝnh lµ nhiÖm vô cña chÝnh phñ. XÐt vÒ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh TTCK chóng ta thÊy nh÷ng ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho sù h×nh thµnh TTCK lµ: Thø nhÊt, ph¶i cã nhu cÇu huy ®éng vèn, ®iÒu kiÖn nµy cã thÓ nãi lóc nµo còng s½n sµng . Thø hai, thu nhËp cña d©n c- ph¶i ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh nhu cÇu ®Çu t- trùc tiÕp cña nh÷ng ng-êi tiÕt kiÖm. Thø ba, xuÊt hiÖn lo¹i hµng ho¸ gäi lµ chøng kho¸n, trong ®ã cæ phiÕu ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. Thø t-, ph¶i cã mét hÖ thèng luËt ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 PhÇn II: VÊn ®Ò x©y dùng ttck ë n-íc ta I/ Sù cÇn thiÕt thµnh lËp thÞ tr-êng chøng kho¸n ë n-íc ta. 1. Tõ khi tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi theo NghÞ quyÕt §¹i héi VI §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ n-íc ta ®· cã sù chuyÓn biÕn m¹nh mÏ: tèc ®é t¨ng tr-ëng t-¬ng ®èi cao, ®êi sèng nh©n d©n ®-îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, c¸c nguån tiÒn tÖ tÝch tô trong mäi tÇng líp d©n c- ®· ®-îc ®éng viªn, khai th¸c b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. Víi chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, nhu cÇu huy ®éng vèn ®Çu t- ngµy cµng t¨ng vµ kh¶ n¨ng cung cÊp vèn còng ngµy cµng lín m¹nh. Trong c¬ chÕ míi, ho¹t ®éng giao l-u vèn ®· ®-îc khai th«ng vµ trªn thùc tÕ, mét thÞ tr-êng vèn ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë ViÖt nam. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng vèn ViÖt nam cho tíi nay cßn ch-a ®-îc qu¶n lý, kiÓm so¸t mét c¸ch ®Çy ®ñ, c¸c c«ng cô cña thÞ tr-êng nµy ch-a ®-îc hoµn chØnh vµ ch-a cã sù bæ sung, hç trî lÉn nhau ®Ó ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr-ëng cña nÒn kinh tÕ. §Æc biÖt, mét c«ng cô quan träng cña thÞ tr-êng vèn lµ thÞ tr-êng chøng kho¸n cho tíi nay vÉn ch-a ®-îc h×nh thµnh. 2. ViÖc ph¸t triÓn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng ®· xo¸ bá t×nh tr¹ng ph©n phèi vèn theo ®Þa chØ vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c nguån vèn ®-îc tù do lu©n chuyÓn gi÷a ng-êi cã vèn vµ ng-êi cÇn vèn. ë ®©y, quan hÖ cung cÇu vÒ vèn ®-îc gi¶i quyÕt th«ng qua thÞ tr-êng vµ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng trªn thÞ tr-êng vèn. ThÞ tr-êng vèn ho¹t ®éng dùa trªn c¬ së 3 c«ng cô lµ: thÞ tr-êng ngÇm, thÞ tr-êng tÝn dông th«ng qua hÖ thèng ng©n hµng vµ thÞ tr-êng chøng kho¸n. - ThÞ tr-êng ngÇm xuÊt hiÖn tõ rÊt l©u ®êi vµ ngµy nay vÉn tån t¹i, ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c n-íc, ®Æc biÖt ë c¸c n-íc ch©u ¸ vµ trong céng ®ång ng-êi Hoa ë n-íc ngoµi (Hoa KiÒu). ë n-íc ta , thÞ tr-êng ngÇm ph¸t triÓn rÊt m¹nh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng: ch¬i hôi, ch¬i hä, cho vay lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh, c¬ quan lµng xãm. GÇn ®©y, cßn xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng c¸c c¬ quan xÝ nghiÑp tù ®øng ra huy ®éng vèn trong néi bé c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc ®Ó kinh doanh, ®©y còng lµ mét biÓu hiÖn cña thÞ tr-êng ngÇm. ThÞ tr-êng ngÇm cã -u ®iÓm lµ tæ chøc ®¬n gi¶n, chi phÝ giao dÞch thÊp, viÖc cung øng vèn nhanh, gän. Nh-ng thÞ tr-êng nµy l¹i cã ®Æc ®iÓm lµ ph¹m vi ho¹t ®éng hÑp, khèi l-îng vèn ®-îc giao dÞch nhá, kh«ng cã sù b¶o ®¶m vÒ mÆt ph¸p lý thiÕu sù kiÓm so¸t cña nhµ n-íc, nªn ®é rñi ro rÊt cao, dÔ r¬i vµo t×nh tr¹ng ®æ vì do tÖ n¹n lõa ®¶o ph¸t sinh. - ThÞ tr-êng tÝn dông qua hÖ thèng ng©n hµng lµ thµnh lËp c¸c ng©n hµng lµm trung gian thu hót vèn ®Ó cung øng cho nÒn kinh tÕ . ThÞ tr-êng tÝn dông ra ®êi tõ nhiÒu thÕ kû nay vµ ®· ®¹t ®-îc tr×nh ®é c«ng nghÖ rÊt cao. ë tÊt c¶ c¸c n-íc, hÖ thèng ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¸t triÓn kh«ng ngõng vµ ®¶m nhËn kho¶ng 60-70% nhu cÇu giao dÞch vèn cña nÒn kinh tÕ . Tuy nhiªn, thÞ tr-êng tÝn dông mÆc dï cã nhiÒu -u ®iÓm, vÉn kh«ng tr¸nh khái h¹n chÕ, nh-: tÝnh ®éc quyÒn vÒ l·i suÊt (ng©n hµng tù ®Þnh ra l·i suÊt ®Ó vay hoÆc cho vay); vÒ ®iÒu kiÖn vay 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 hoÆc cho vay; vÒ khèi l-îng vèn giao dÞch. §ång thêi viÖc giao dÞch vèn ®-îc thùc hiÖn th«ng qua ng-êi trung gian lµ hÖ thèng ng©n hµng ®· t¸ch rêi ng-êi cã vèn (ng-êi ®Çu t-) vµ ng-êi cÇn vèn (ng-êi s¶n xuÊt ), v× ng©n hµng huy ®éng vèn cña tÊt c¶ kh¸ch hµng ®Ó tù m×nh quyÕt ®Þnh viÖc cho vay, nªn hiÖu qu¶ vèn ®Çu t- hoµn toµn phô thuéc vµo tÝnh to¸n cña Ng©n hµng mµ kh«ng cã sù tham gia cña nhµ ®Çu t- (ng-êi cho Ng©n hµng vay). H¬n n÷a, viÖc kiÓm so¸t cña Nhµ n-íc ®èi víi thÞ tr-êng tÝn dông cßn nhiÒu h¹n chÕ. - TTCK lµ thÞ tr-êng mua, b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n - nh÷ng chøng chØ ®Çu thoÆc ghi nhËn nî víi sù ®¶m b¶o ®em l¹i thu nhËp trong nh÷ng thêi h¹n nhÊt ®Þnh. TTCK ra ®êi lµ mét b-íc ph¸t triÓn cao vµ hoµn thiÖn cña thÞ tr-êng vèn. Nguyªn t¨c ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng nµy lµ: khi mét ng-êi cÇn vèn, ng-êi ®ã sÏ ph¸t hµnh ra mét lo¹i chøng kho¸n ®Ó b¸n cho ng-êi cã vèn, ng-êi cã vèn sÏ tù do lùa chän mua lo¹i chøng kho¸n thÝch hîp víi m×nh. §ång thêi, nÕu sau khi mua thÊy cÇn ph¶i b¸n ®i ®Ó lÊy tiÒn mÆt hoÆc ®Ó mua lo¹i chøng kho¸n kh¸c, th× TTCK còng cung cÊp kh¶ n¨ng ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nµy. Gi¸ c¶ cña chøng kho¸n hoµn toµn do thÞ tr-êng quyÕt ®Þnh. Chøng kho¸n cã hai lo¹i: Tr¸i phiÕu (tøc lµ chøng chØ ghi nhËn nî cã l·i suÊt cè ®Þnh cho tõng kú vµ cã quy ®Þnh thêi h¹n thanh to¸n), thuéc lo¹i nµy cã tÝn phiÕu kho b¹c, kú phiÕu ng©n hµng, tr¸i phiÕu c«ng ty, c«ng tr¸i quèc gia... Cæ phiÕu lµ chøng chØ ®Çu t-. Lo¹i nµy kh«ng cã l·i suÊt cè ®Þnh, mµ phô thuéc vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu. Cæ phiÕu ®-îc chia thµnh cæ phiÕu th-êng vµ cæ phiÕu -u ®·i .v.v.. TTCK chÝnh lµ thÞ tr-êng mua b¸n c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu. Do ®ã, cã thÓ chia thÞ tr-êng nµy thµnh thÞ tr-êng tr¸i phiÕu vµ thÞ tr-êng cæ phiÕu. NÕu c¨n cø vµo tÝnh chÊt huy ®éng vèn, th× TTCK ®-îc chia thµnh: ThÞ tr-êng ph¸t hµnh (hay cßn gäi lµ thÞ tr-êng cÊp I), lµ thÞ tr-êng mua b¸n c¸c lo¹i chøng kho¸n ph¸t hµnh lÇn ®Çu. Chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt cña thÞ tr-êng nµy lµ huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ, tøc lµ lµm t¨ng thªm vèn cho nÒn kinh tÕ. ThÞ tr-êng giao dÞch (hay cßn gäi lµ thÞ tr-êng thø cÊp), lµ thÞ tr-êng mua ®i b¸n l¹i c¸c chøng kho¸n ®ã. ThÞ tr-êng nµy kh«ng lµm t¨ng thªm vèn ®Ó ®Çu t- cho nÒn kinh tÕ, chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ t¹o sù giao l-u vèn vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ (nÕu nÒn kinh tÕ cã hiÖu qu¶ cao th× gi¸ chøng kho¸n ë thÞ tr-êng nµy sÏ lªn cao vµ ng-îc l¹i). §ång thêi, thÞ tr-êng thø cÊp còng hËu thuÉn rÊt m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng s¬ cÊp. TTCK lµ mét c«ng cô rÊt quan träng cña thÞ tr-êng vèn, cïng víi thÞ tr-êng tÝn dông, TTCK sÏ h¹n chÕ ¶nh h-ëng tiªu cùc cña thÞ tr-êng ngÇm, ®ång thêi kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt cña thÞ tr-êng tÝn dông. Víi sù ra ®êi cña TTCK, ng-êi ®Çu t- sÏ cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän lÜnh vùc vµ h×nh thøc ®Çu t- h¬n. 3. Tõ khi thùc hiÖn chñ tr-¬ng më réng quyÒn ®éc lËp s¶n xuÊt kinh doanh, tù chñ vÒ tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu dÊu hiÖu cña sù giao l-u vèn vµ 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt vµo mÊy n¨m gÇn ®©y, sau khi nhµ n-íc thùc hiÖn chñ tr-¬ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng . Tuy nhiªn, thÞ tr-êng vèn ch-a ®-îc th«ng suèt, dÉn ®Õn tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu tthÊp. ë ®©y, cã nhiÒu lý do, nh-ng nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ do: H×nh thøc giao l-u vèn cßn Ýt, chñ yÕu vÉn qua hÖ thèng ng©n hµng vµ thÞ tr-êng ngÇm. C¬ chÕ giao l-u vèn cßn chÞu søc Ðp nÆng nÒ cña c¸c mÖnh lÖnh hµnh chÝnh vµ c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch, lµm mÊt ®i nhu cÇu giao l-u vèn. Tõ thùc tr¹ng trªn cho thÊy, ®Ó nguån vèn ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ giao l-u ®-îc th«ng suèt, cÇn ph¶i ®a d¹ng ho¸ c¸c c«ng cô vµ ph¸t triÓn thÞ tr-êng vèn, trong ®ã, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña TTCK lµ hÕt søc cÇn thiÕt. VÒ vÊn ®Ò nµy, còng cÇn nhÊn m¹nh r»ng, nÕu ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn th× ë ViÖt nam, TTCK ®· h×nh thµnh b-íc khëi ®Çu cña mét thÞ tr-êng s¬ cÊp, v× b¶n th©n thÞ tr-êng nµy còng cßn nhiÒu h¹n chÕ. Gi¸ chøng kho¸n kh«ng ®-îc x¸c ®Þnh theo nguyªn t¾c thÞ tr-êng mµ vÉn b¸n theo mét gi¸ ghi s½n, gi¸ cøng nh¾c vµ ¸p ®Æt. TÊt c¶ c¸c chøng kho¸n ®Òu ký danh, kh«ng ®-îc mua ®i b¸n l¹i; phÇn lín c¸c lo¹i chøng kho¸n cã thêi h¹n ng¾n (d-íi 1 n¨m). ViÖc ph¸t hµnh vµ b¸n chøng kho¸n mang tÝnh chÊt "bu«ng xu«i", kh«ng cã mét tæ chøc ®øng ra kinh doanh hoÆc m«i giíi vµ ®¹i lý, kh«ng tæ chøc ®Êu thÇu thÞ gi¸.v.v. Do ®ã, ViÖt Nam cÇn cã mét TTCK víi mét c¬ cÊu hoµn chØnh, bao gåm c¶ thÞ tr-êng s¬ cÊp vµ thÞ tr-êng thø cÊp, vµ cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®Ó hoµn chØnh c¬ chÕ ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng s¬ cÊp vµ thiÕt lËp thÞ tr-êng thø cÊp. §©y lµ vÊn ®Ò quan träng, v× thÞ tr-êng thø cÊp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho thÞ tr-êng s¬ cÊp trong viÖc ph¸t hµnh c¸c chøng kho¸n dµi h¹n. Nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt nam trong thêi gian võa qua trong viÖc ph¸t hµnh chøng kho¸n dµi h¹n mét phÇn do ch-a cã thÞ tr-êng thø cÊp ®Ó ng-êi së h÷u cã thÓ b¸n chøng kho¸n cña m×nh khi cÇn thiÕt. Nh- vËy viÖc thiÕt lËp TTCK ë ViÖt nam lµ hÕt søc cÇn thiÕt, nã cã ý nghÜa thùc tiÔn to lín trong viÖc huy ®éng vèn ®Çu t- ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ ®Æc biÖt lµ t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr-êng thuËn lîi cho c¸c luång vèn ë trong vµ ngoµi n-íc ®-îc l-u chuyÓn th«ng suèt, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®¸p øng nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ . H¬n n÷a, sù hiÖn diÖn cña thÞ tr-êng chøng kho¸n sÏ lµ dÊu hiÖu ®¸nh dÊu kÕt qu¶ tèt ®Ñp cña viÖc thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®æi míi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cña §¶ng vµ nhµ n-íc ta. Tuy nhiªn, TTCK lµ mét thÞ tr-êng cao cÊp, mét giai ®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao cña thÞ tr-êng vèn, nªn viÖc chuÈn bÞ chu ®¸o cho sù ra ®êi cña TTCK ®Ó tr¸nh nh÷ng rñi ro thiÖt h¹i cã thÓ x¶y ra cho nÒn kinh tÕ vµ cho x· héi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Vµo cuèi n¨m 1995 võa qua, mét ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn t¹i TP. Hå ChÝ Minh ®· më ®ît t¨ng vèn cæ phÇn ®¹i chóng tøc lµ b¸n cæ phÇn réng r·i ra c«ng chóng. §©y lµ mét sù kiÖn ®¸ng chó ý. 18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 N¨m qua, theo quy ®Þnh cña Ng©n hµng nhµ n-íc, nhiÒu ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn cã quy m« nhá, vèn ®iÒu lÖ thÊp muèn tån t¹i ®Òu ph¶i t¨ng vèn ®iÒu lÖ lªn Ýt nhÊt 50 tû ®ång. Trong bèi c¶nh ®ã, mét sè Ýt ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn ®· huy ®éng ®-îc vèn míi tõ c¸c cæ ®«ng cò gãp thªm vµ më réng ra mét sè ng-êi th©n quen. §a sè c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn cßn l¹i ®Òu ®ang vÊt v¶ gi¶i quyÕt bµi to¸n t¨ng vèn ®iÒu lÖ. V× thÕ, ®· cã mét vµi ng©n hµng th-¬ng m¹i cæ phÇn ph¶i mêi gäi c«ng chóng gãp vèn. Cã thÓ xem ®©y lµ mét tÝn hiÖu cho thÊy mét TTCK phi chÝnh thøc ®· b¾t ®Çu tù ph¸t h×nh thµnh gi÷a lóc mét TTCK chÝnh thøc ch-a ra ®êi. §ît t¨ng vèn cæ phÇn ®¹i chóng nµy còng ®-îc xem nh- b-íc khëi ®Çu xuÊt hiÖn lo¹i h×nh doanh nghiÖp: c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng (Public company) - mét lo¹i c«ng ty khai sinh ra TTCK. Lo¹i c«ng ty cæ phÇn nµy cã ®Æc ®iÓm ph¸t hµnh cæ phiÕu réng r·i ra c«ng chóng - kh¸c víi lo¹i c«ng ty cæ phÇn néi bé (Private company) chØ ®-îc ph¸t hµnh cæ phiÕu cho c¸c ®èi t-îng néi bé lµ s¸ng lËp viªn vµ c«ng nh©n viªn chøc cña c«ng ty. ChÝnh nhê ph¸t hµnh cho c«ng chóng n¾m gi÷ cæ phiÕu hä míi cã nhu cÇu mua ®i b¸n l¹i c¸c cæ phiªó ®ã, t¹o nªn mét TTCK thø cÊp. §iÒu nµy còng cho thÊy, mÆc dï nhµ n-íc ch-a thiÕt lËp TTCK thø cÊp vµ chÝnh thøc - th-êng ®-îc gäi lµ së giao dÞch chøng kho¸n. Nh-ng mét khi ®· ban hµnh luËt c«ng ty sÏ ngµy cµng cã nhiÒu lo¹i doanh nghiÖp lµ c«ng ty cæ phÇn néi bé ra ®êi. DÇn dÇn, do nhu cÇu t¨ng vèn, c¸c c«ng ty nµy sÏ tiÕn lªn thµnh c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng vµ dÉn ®Õn TTCK. §ã lµ diÔn biÕn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tù ph¸t mét TTCK phi chÝnh thøc. Thùc tÕ ®ã cho thÊy ViÖt Nam ®· ®Õn lóc cÇn mét TTCK. TÊt nhiªn, nãi tíi TTCK lµ chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn TTCK thø cÊp. NÕu chØ cã ph¸t hµnh chøng kho¸n kh«ng th«i, th× kh«ng ®-îc gäi lµ TTCK. V× chØ khi cã ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®· ph¸t hµnh th× míi cã c¸c ®Æc tr-ng riªng, høng thó vµ hÊp dÉn cña TTCK. Trong khi ch-a cã TTCK nh- vËy, Nhµ n-íc còng nªn sím ban hµnh nghÞ ®Þnh vÒ ph¸t triÓn vµ giao dÞch chøng kho¸n chø kh«ng nhÊt thiÕt phaØ chê ®îi ®Õn ngµy khai tr-¬ng Së giao dÞch chøng kho¸n ViÖt Nam, ®Ó ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK phi chÝnh thøc, phßng ngõa nh÷ng hiÖn t-îng tiªu cùc cã thÓ x¶y ra. II/ Hµng hãa cña thÞ tr-êng chøng kho¸n Chóng ta ®ang chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ban ®Çu ®Ó cho ra ®êi TTCK. Nh- chuÈn bÞ khung ph¸p lý, ®µo t¹o c¸n bé, chuÈn bÞ c¬ së vËt chÊt v.v... tuy vËy, vÊn ®Ò hÕt søc quan träng cÇn quan t©m lµ chuÈn bÞ hµng hãa cho thÞ tr-êng nã, trong ®ã cæ phiÕu lµ hµng hãa c¬ b¶n quan träng nhÊt. 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 1. Hµng hãa cña thÞ tr-êng chøng kho¸n Lµ thÞ tr-êng, TTCK còng cã nh÷ng hµng hãa nh- c¸c thÞ tr-êng kh¸c. Hµng hãa cña TTCK kh«ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c mµ chÝnh lµ chøng ko¸n. Chøng kho¸n lµ nh÷ng chøng th- chøng nhËn cña ng-êi së h÷u nã cã mét kho¶n tµi s¶n tµi chÝnh ®· ®Çu t- vµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn nh- c¸c lo¹i cæ phiÕu, c¸c kho¶n vay cña chÝnh phñ, nh- c¸c lo¹i tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu kho b¹c nhµ n-íc, tr¸i phiÕu ®« thÞ; c¸c kho¶n vay cña c¸c doanh nghiÖp nh- tr¸i phiÕu doanh nghiÖp; c¸c kho¶n vay cña c¸c chñ c«ng tr×nh, nh- tr¸i phiÕu c«ng tr×nh, còng nh- c¸c chøng th- kh¸c thuéc c«ng cô cña TTCK, nh- chøng chØ ®Çu t-, tr¸i quyÒn, quyÒn tiªn m¹i (right), hîp ®ång t-¬ng lai v.v.. Hµng hãa cña TTCK ngµy cµng ph¸t triÓn vµ phong phó lªn theo sù ph¸t triÓn vµ tÝnh chÊt thÞ tr-êng cña nÒn kinh tÕ. Bëi vËy, chñng lo¹i hµng hãa cña TTCK trong nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng. Trong dù th¶o ph¸p lÖnh TTCK, chøng kho¸n ®-îc ®Þnh nghÜa nhsau: Chøng kho¸n lµ chøng chØ hoÆc bót to¸n (d-íi d¹ng giÊy tê hoÆc ghi trªn hÖ thèng ®iÖn tö) x¸c nhËn quyÒn cña ng-êi n¾m gi÷ chøng kho¸n ®èi víi tµi s¶n, vèn, bÊt ®éng s¶n, lîi nhuËn, thu nhËp cña ng-êi ph¸t hµnh chøng kho¸n. Nh-ng chóng ta nªn ph©n biÖt ë ®©y3 kh¸i niÖm c¬ b¶n lµ: Cæ phiÕu, tr¸i phiÕu vµ tÝn phiÕu. Cæ phiÕu lµ chøng chØ chøng nhËn quyÒn së h÷u cña chñ së h÷u t¹i c«ng ty cæ phÇn. Dù th¶o Ph¸p lÖnh chøng kho¸n v¯ TTCK ®Þnh nghÜa: “Cæ phiÕu l¯ mét lo¹i chøng kho¸n x¸c nhËn mét sè quyÒn cña ng-êi së h÷u cæ phiÕu ®èi víi c«ng ty cæ phÇn: gåm quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n cña c«ng ty cæ phÇn, quyÒn ®-îc biÓu quyÕt, quyÒn nhËn cæ tøc, quyÒn ­u tiªn cæ phiÕu ®ît míi”. Khi b¹n mua cæ phiÕu b¹n sÏ trë thµnh cæ ®«ng. Th«ng th-êng cæ ®«ng ®-îc tham gia quyÕt ®Þnh nh÷ng viÖc quan träng cña c«ng ty cæ phÇn, nh- bÇu ban l·nh ®¹o c«ng ty, quyÕt ®Þnh nh÷ng ph-¬ng h-íng kinh doanh c¬ b¶n cña c«ng ty... B¹n cµng cã nhiÒu cæ phiÕu th× vai trß cña b¹n trong c«ng ty cµng lín. Hµng n¨m doanh nghiÖp cæ phÇn dµnh ra mét phÇn tiÒn l·i ®Ó chia cho c¸c cæ phÇn (dividen - cæ tøc). Nh- vËy, mua cæ phÇn hµng n¨m b¹n sÏ nhËn ®-îc l·i cæ phÇn hay l·i cæ tøc. Møc l·i ®-a ra ®Ó chia cho cæ phÇn phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp vµ quyÕt ®Þnh cña ®¹i héi cæ ®«ng vÒ tû gi¸ tiÒn l·i ®-a ra ®Ó chia. Cæ phiÕu vÒ nhiÒu lo¹i: + Cæ phiÕu th-êng + Cæ phiÕu -u ®·i + Cæ phiÕu -u ®·i dù phÇn + Cæ phiÕu -u ®·i cã thÓ mua l¹i + Cæ phiÕu -u ®·i chuyÓn ®æi HiÖn nay chóng ta cã h¬n 190 c«ng ty cæ phÇn, trong ®ã cã kho¶ng 51 ng©n hµng cæ phÇn (31 ng©n hµng cæ phÇn ®« thÞ vµ 20 ng©n hµng cæ phÇn n«ng th«n). Tuy nhiªn, rÊt Ýt c«ng ty cæ phÇn ®¹i chóng (c«ng ty cæ phÇn ®¹i chøng ®-îc hiÓu lµ c«ng ty b¸n Ýt nhÊt 20% sè cæ phiÕu” cho c¸c cæ ®«ng bÐ n¾m gi÷ d­íi 1% cæ phiÕu). Theo phßng tæng hîp. Vô c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh, Ng©n hµng nhµ n-íc ViÖt Nam th× 100% cæ phiÕu 20