Tài liệu Thế giới quan của nguyễn bỉnh khiêm qua tác phẩm bạch vân am thi tập và bạch vân quốc ngữ thi tập

0 1 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 3 NỘI DUNG.................................................... Error! Bookmark not defined. Chương 1: ĐIỀU KIỆN, TIỀN ĐỀ CHO SỰ HÌNH THÀNH THẾ GIỚI QUAN CỦA NGUYỄN BỈNH KHIÊM ..... Error! Bookmark not defined. 1.1. Khái niệm về thế giới quan.............. Error! Bookmark not defined. 1.2. Điều kiện lịch sử xã hội, kinh tế, văn hóa Việt Nam thế kỷ XV XVI................................................................ Error! Bookmark not defined. 1.2.1. Một số biến động chính trị - xã hội Error! Bookmark not defined. 1.2.2. Điều kiện kinh tế ............................ Error! Bookmark not defined. 1.2.3. Tình hình văn hóa .......................... Error! Bookmark not defined. 1.3. Một số tiền đề tư tưởng cho sự hình thành thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. ................................... Error! Bookmark not defined. 1.3.1. Tư tưởng Nho giáo ......................... Error! Bookmark not defined. 1.3.2. Tư tưởng Đạo gia ........................... Error! Bookmark not defined. 1.3.3. Tư tưởng Phật giáo......................... Error! Bookmark not defined. 1.3.4. Truyền thống văn hóa của dân tộc . Error! Bookmark not defined. 1.4. Nguyễn Bỉnh Khiêm và các tác phẩm ........... Error! Bookmark not defined. 1.4.1. Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Bỉnh Khiêm Error! Bookmark not defined. 1.4.2. Tác phẩm Bạch Vân am thi tập và Bạch Vân Quốc ngữ thi tập ....................................................................... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 1 .................................... Error! Bookmark not defined. 2.1. Vũ trụ quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm........... Error! Bookmark not defined. 2.1.1. Quan niệm về sự hình thành của vũ trụ ........ Error! Bookmark not defined. 2.1.2. Quan niệm về sự biến chuyển của vũ trụ ...... Error! Bookmark not defined. 2.2. Quan niệm của Nguyễn Bỉnh Khiêm về con người ................ Error! Bookmark not defined. 2.2.1. Quan niệm về con người trong mối quan hệ với tự nhiên ...... Error! Bookmark not defined. 2 2.2.2. Quan hệ của con người với con người trong xã hội ............... Error! Bookmark not defined. 2.3. Một số nhận định, đánh giá về Thế giới quan Nguyễn Bỉnh Khiêm ....................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.3.1. Những giá trị của thế giới quan Nguyễn Bỉnh Khiêm ............... Error! Bookmark not defined. 2.3.2. Một số hạn chế trong thế giới quan Nguyễn Bỉnh Khiêm ......... Error! Bookmark not defined. Tiểu kết chương 2 .................................... Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN ................................................... Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 11 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Lịch sử Việt Nam đã và đang trải qua những bước thăng trầm ở những chặng đường lịch sử khác nhau. Những giai đoạn lịch sử khác nhau đã phản ánh chân thực mọi mặt đời sống của con người Việt Nam về kinh tế, chính trị, văn hóa tư tưởng. Sự phản ánh được đó được ghi lại trong các cuốn sách, trong các áng văn, thơ, các tập truyện, ca dao, tục ngữ… và được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Do đó, việc nghiên cứu lịch sử nói chung và lịch sử tư tưởng dân tộc nói riêng thông qua các sự nghiệp sáng tác của các nhà văn, thà thơ là một trong những khía cạnh nghiên cứu có ý nghĩa rất quan trọng, giúp ta biết được quá trình vận động và phát triển của lịch sử dân tộc diễn ra như thế nào. Ở mỗi thời kì lịch sử thường xuất hiện những nhà tư tưởng tiêu biểu. Họ đều ít nhiều có ảnh hưởng đến sự phát triển của lịch sử dân tộc. Vì thế, nghiên cứu về quan điểm, tư tưởng của các nhà tư tưởng này để thấy được sự ảnh hưởng của họ đến lịch sử cũng như lịch sử tư tưởng dân tộc. Đồng thời, 3 việc tìm hiểu về lịch sử tư tưởng của dân tộc là cũng cơ sở để khẳng định những giá trị mà các bậc tư tưởng tiền bối đã để lại. Ngày nay, xã hội đang có những biến đổi mạnh mẽ về kinh tế, chính trị, văn hóa,... Bên cạnh việc nghiên cứu chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thì việc tìm lại giá trị của những quan niệm, quan điểm của các nhà tư tưởng trong lịch sử là rất quan trọng, trong đó có những tư tưởng của các nho sĩ phong kiến. Điều này giúp ta có thể học hỏi được ở các tư tưởng đó những yếu tố tích cực, hợp lí để phục vụ cho quá trình xây dựng và bảo vệ đất nước hiện nay như: khẳng định nền tảng tư tưởng Việt Nam gắn liền với lịch sử tư tưởng dân tộc; giữ gìn những giá trị tư tưởng trong quá trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc; trên cơ sở đường lối chính trị, xã hội tích cực của các nhà tư tưởng đi trước, ta kế thừa, phát triển trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước. Hơn nữa, việc nghiên cứu lịch sử tư tưởng đã giúp cho việc trả lời những câu hỏi xoay quanh vấn đề “Việt Nam có triết học hay không?”. Trong lịch sử tư tưởng của dân tộc Việt Nam ở thế kỉ XVI, ta không thể không kể đến nhà tư tưởng lớn, một người thầy lỗi lạc – Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Nguyễn Bỉnh Khiêm cùng những giai thoại về ông đã trở thành di sản, tư tưởng của ông vẫn tỏa sáng trong lịch sử tư tưởng dân tộc, những âm vang về con người ấy vẫn còn vang vọng mãi. Tư tưởng của ông được thể hiện trong các tác phẩm văn thơ, qua phong cách, lối sống mà chính ông đã trải nghiệm. Trong hệ thống tư tưởng của ông chứa đựng những tư tưởng triết học sâu sắc với một vũ trụ quan, một quan niệm nhân sinh theo lẽ tự nhiên chứa đựng nhiều yếu tố nhân văn, tích cực. Tư tưởng về thế giới, về con người của Nguyễn Bỉnh Khiêm khá nổi bật được thể hiện thông qua các tập thơ, những lời sấm ký, trong đó phải kể đến hai tập thơ lớn của ông là “Bạch Vân Am thi tập” và “Bạch Vân Quốc ngữ 4 thi tập”. Việc tìm hiểu về những tư tưởng triết học của Nguyễn Bỉnh Khiêm có ý nghĩa quan trọng trong việc tìm hiểu những giá trị tư tưởng mà ông để lại trong lịch sử tư tưởng dân tộc. Trên cơ sở đó mà ta có thể thấy được ý nghĩa của những tư tưởng đó trong xã hội Việt Nam hiện nay đã và đang có nhiều thay đổi. Xuất phát từ những lí do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài “Thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm qua tác phẩm Bạch Vân Am thi tập và Bạch Vân Quốc ngữ thi tập”. 2. Tình hình nghiên cứu * Các tác phẩm nghiên cứu về thế giới quan triết học phương Đông Phương Đông là một trong những cái nôi triết học của nhân loại, đã có nhiều công trình nghiên cứu về triết học phương Đông. Tuy nhiên, chưa có công trình nào cụ thể tìm hiểu về thế giới quan triết học của phương Đông nhưng đã có công trình nghiên cứu về thế giới quan triết học của Trung Quốc, như: Luận án tiến sĩ “Thế giới quan trong triết học Trung Quốc cổ đại” (2002) của Nguyễn Văn Vịnh. Công trình nghiên cứu thế giới quan của triết học Trung Quốc bao gồm vũ trụ quan, xã hội quan và nhân sinh quan. Tác giả đã nghiên cứu một số học thuyết tiêu biểu làm nên đặc trưng của thế giới quan triết học Trung Quốc, trên cơ sở đó so sánh và nêu rõ sự khác nhau về đặc trưng của thế giới quan triết học Trung Quốc cổ đại với thế giới quan của các nền triết học cổ đại khác. Công trình đã có vai trò khái quát chung nhất về về thế giới quan triết học Trung Quốc. Những nội dung về thế giới quan của Phật giáo được trình bày trong một số cuốn sách lịch sử Triết học: “Lịch sử Triết học” (2004) do Nguyễn Hữu Vui chủ biên, sách “Lịch sử tư tưởng triết học Ấn độ cổ đại” (2003) của Doãn Chính chủ biên,… Ở những tác phẩm trên đã nêu khái quát về triết học Ấn Độ, trong đó có khái quát nội dung tư tưởng triết học của Phật giáo, 5 còn nội dung về thế giới quan trong triết học Phật giáo được điểm qua một vài nét chính. * Nghiên cứu về lịch sử tư tưởng Việt Nam, đã có các cuốn sách viết về lịch sử tư tưởng Việt Nam qua các thời kỳ lịch sử như: Lịch sử tư tưởng Việt Nam tập 1 (1993) của tác giả Nguyễn Tài Thư, Đại cương lịch sử tư tưởng Việt Nam tập 1 (2002) của Nguyễn Hùng Hậu… Trong các tác phẩm có bao gồm phần lịch sử tư tưởng Việt Nam ở thế kỷ XVI – XVIII và trong đó cũng đã nhắc đến nhà tư tưởng nổi bật của thời kỳ này là Nguyễn Bỉnh Khiêm. Tuy nhiên chưa có công trình nào nghiên cứu riêng về lịch sử tư tưởng Việt Nam ở giai đoạn lịch sử này. * Có nhiều công trình nghiên cứu về Nguyễn Bỉnh Khiêm ở những khía cạnh khác nhau như: văn học, văn hóa, đạo đức, tư tưởng... Trong lĩnh vực tư tưởng, nhiều nhà nghiên cứu đã chỉ ra tư tưởng triết học sâu sắc của ông. Một số tác phẩm tiêu biểu nghiên cứu về Nguyễn Bỉnh Khiêm: Tác phẩm Nguyễn Bỉnh Khiêm: “Nhà thơ triết lí” (1957) của đồng tác giả là Lê Trọng Khánh và Lê Anh Trà. Tác phẩm không đi vào chỉ rõ tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm về thế giới quan, nhưng các tác giả đã chỉ ra được một số khía cạnh nội dung triết lí sâu sắc, những biểu hiện sơ khai của tư tưởng triết học qua thơ văn của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Năm 1985, nhân kỉ niệm 400 năm ngày mất của ông, một cuộc hội thảo khoa học về “Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm” đã được tổ chức tại Hải Phòng. Tại đây, có nhiều tư tưởng của ông được đánh giá lại, được xem xét trên cơ sở khoa học hơn. Tuy nhiên, ở cuộc hội thảo này chưa có tác giả nào có công trình nghiên cứu sâu về thế giới quan trong tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Năm 1991, Hội thảo khoa học nhân kỉ niệm 500 năm ngày sinh của Nguyễn Bỉnh Khiêm được tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh với chủ đề “Nguyễn Bỉnh Khiêm trong lịch sử văn hóa dân tộc”. Hội thảo chủ yếu làm 6 sáng rõ hơn những vấn đề mà Hội thảo khoa học năm 1985 đã đặt ra. Mặc dù vậy, cũng như cuộc hội thảo trước, những tư tưởng về thế giới quan cũng được các tác giả trình bày ở một số luận điểm, luận cứ trong bài viết của mình chứ chưa có bài viết nào nghiên cứu công phu về những quan niệm về thế giới quan trong tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Công trình nghiên cứu khá đồ sộ về Nguyễn Bỉnh Khiêm là cuốn “Nguyễn Bỉnh Khiêm, về tác gia và tác phẩm” (2001) do Trần Thị Băng Thanh và Vũ Thanh chủ biên. Cuốn sách tổng hợp phần lớn những bài viết, bài nghiên cứu về tư tưởng của ông ở nhiều lĩnh vực khác nhau như: cuộc đời và sự nghiệp, đặc biệt là sự nghiệp thơ văn của ông, chứ không đi vào khai thác sâu những tư tưởng thế giới quan trong tư tưởng của Người. Tác phẩm đã nêu những cơ sở cho sự hình thành tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Trong đó, những biểu hiện về thế giới quan của ông đã được đề cập ở những nội dung nhất định. Luận án tiến sĩ với tên đề tài “Vấn đề con người và giáo dục con người trong tư tưởng của Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Ngô Thì Nhậm” (2011) của Nguyễn Bá Cường có đề cập đến nội dung trong thế giới quan triết học của Nguyễn Bỉnh Khiêm là vấn đề con người và giáo dục con người. Công trình nghiên cứu về “Tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm về mối quan hệ “tự nhiên – con người – xã hội” và ý nghĩa của nó đối với đạo đức của con người Việt Nam hiện nay” (2010) của Nguyễn Hữu Phước đã nghiên cứu những điều kiện khách và chủ quan cho sự ra đời tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đồng thời, công trình này đã nghiên cứu quan niệm của Nguyễn Bỉnh Khiêm về quan hệ chỉnh thể “Tự nhiên - con người - xã hội”, phân tích những giá trị tích cực và hạn chế của nó, làm rõ ý nghĩa tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm về mối quan hệ chỉnh thể “Tự nhiên – con người – xã hội” đối 7 với việc xây dựng đạo đức con người Việt Nam từ góc độ sinh thái nhân văn trong tình hình hiện nay. Công trình này cũng chỉ ra được một phần nội dung trong thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Bên cạnh đó còn có công trình dự thi nghiên cứu khoa học cấp Bộ (2006) với tên đề tài “Tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm về đạo làm người với vấn đề xây dựng con người mới Việt Nam hiện nay” của Thân Thị Hạnh đã đi vào khai thác biểu hiện về thế giới quan trong quan niệm về con người của Nguyễn Bỉnh Khiêm, tác giả cũng đã chỉ ra ý nghĩa của tư tưởng này đối với vấn đề xây dựng con người mới Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, công trình này mới chỉ khai thác ở một khía cạnh thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm là “đạo làm người”, đồng thời, lĩnh vực tác động của nó là ở vấn đề xây dựng con người mới chứ chưa có độ khái quát toàn bộ thế giới quan trong tư tưởng của ông. Đề tài khóa luận tốt nghiệp của Tạ Thị Hoa (2012) “Tư tưởng của Nguyễn bỉnh Khiêm về Đạo” đã khái quát được những nội dung về Đạo cùng những biểu hiện của nó trong của tư tưởng Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm. Nội dung tư tưởng này là một phần trong thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Hiện nay, có nhiều bài viết về Nguyễn Bỉnh Khiêm đăng trên các tạp chí Triết học, Văn học, Ngôn Ngữ... Các tác giả đã đề cập đến tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm qua nhiều khía cạnh. Trong đó, nhiều nội dung có liên quan đến thế giới quan trong tư tưởng của ông cùng những biểu hiện của nó đã được bàn đến như bài viết của tác giả Trần Nguyên Việt, Trần Lê Sáng, Nguyễn Tài Thư,... Tuy nhiên, các tác giả chưa khai thác sâu vào nội dung của vấn đề về thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Như vậy, có thể thấy rằng những công trình nghiên cứu về Nguyễn Bỉnh Khiêm thì nhiều, đó có thể là những cơ sở để tác giả tham khảo cho luận văn của mình. Song cho đến nay vẫn chưa có một bài viết, một công trình nào 8 tìm hiểu về thế giới quan của ông một cách hệ thống và sâu sắc. Đây là yêu cầu đặt ra đối với tác giả trong quá trình thực hiện nghiên cứu đề tài luận văn của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn Mục đích của luận văn: Hệ thống những tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm về thế giới, từ đó, khẳng định giá trị thế giới quan của ông trong lịch sử tư tưởng dân tộc. Để đạt được mục đích trên, luận văn có những nhiệm vụ sau: - Luận văn phân tích những điều kiện khách quan và chủ quan cho sự hình thình thành thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. - Phân tích những nội dung cơ bản trong thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm qua hai tập thơ “Bạch Vân Am thi tập” và “Bạch Vân Quốc ngữ thi tập”. - Chỉ ra một số nhận định, đánh giá về những giá trị và hạn chế của thế giới quan Nguyễn Bỉnh Khiêm đối với lịch sử tư tưởng Việt Nam. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Đề tài dựa trên cơ sở lí luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. - Đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng – duy vật lịch sử - Ngoài ra đề tài còn sử dụng phương pháp nghiên cứu khác như: phân tích, tổng hợp, lôgic - lịch sử, khái quát hóa, so sánh đối chiếu… 5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là th Khiêm. 9 ế giới quan của Nguyễn Bỉnh - Phạm vi nghiên cứu : Những tư tưởng trong các tác phẩm của Nguyễn Bỉnh Khiêm tập trung ở hai tập thơ Bạch Vân am thi tập và Bạch Vân Quốc ngữ thi tập. 6. Đóng góp của luận văn Luận văn chỉ ra những yếu tố cơ bản đóng vai trò là điều kiện, tiền đề cho sự hình thành tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm nói chung và thế giới quan của ông nói riêng. Luận văn đi vào nghiên cứu sâu hơn về thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm, từ đó, khẳng định những giá trị của các tư tưởng này trong lịch sử tư tưởng dân tộc. 7. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn Về lý luận, luận văn góp phần làm rõ hơn nội dung về thế giới quan của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Về thực tiễn, luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu cho sinh viên, học viên cao học và độc giả quan tâm đến lịch sử tư tưởng Việt Nam và tư tưởng triết học của Nguyễn Bỉnh Khiêm. 8. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 2 chương, 7 tiế t. 10 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2011), Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 2. Bộ giáo dục và đào tạo (2011), Giáo trình những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 3. Nguyễn Huệ Chi (1986), “Nguyễn Bỉnh Khiêm từ một nhân cách lịch sử đến dòng thơ tư duy thế sự”, Tạp chí Triết học (số 3), tr. 87 – 100. 4. Nguyễn Huệ Chi – Ngô Đăng Lợi chủ biên (1991), Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm: Kỷ yếu hội nghị khoa học nhân 400 năm mất, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng. 5. Nguyễn Huệ Chi (1991), Nguyễn Bỉnh Khiêm danh nhân văn hóa, Nxb Văn hóa Thông tin và Thể thao, Hà Nội. 11 6. Doãn Chính chủ biên (2003), Đại cương Triết học phương Đông cổ đại, Nxb Thanh Niên, Hà Nội. 7. Nguyễn Bá Cường (2011), Vấn đề con người và giáo dục con người trong tư tưởng của Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Ngô Thì Nhậm, Luận án Tiến sĩ Triết học, Đại học Sư phạm Hà Nội. 8. Nguyễn Đăng Duy (2001), Đạo Nho với văn hóa Việt Nam, Nxb Thanh Niên, Hà Nội. 9. Vũ Phú Dưỡng (2012), Triết học Kinh Dịch trong tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm, Luận văn Thạc sĩ Triết học, Trung tâm Đào tạo, bồi dưỡng giảng viên lý luận chính trị, Đại học Quốc gia Hà Nội. 10. Trần Văn Giàu (1993), Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh. 11. Cao Thu Hằng (2000), “Một số vấn đề về tư tưởng đạo đức của Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 2), tr. 26 – 28. 12. Nguyễn Hùng Hậu (2004), Triết lí trong văn hóa phương Đông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội. 13. Nguyễn Hùng Hậu chủ biên (2002), Đại cương lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam, tập 1, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 14. Nguyễn Đức Hiền (2003), Sao Khuê lấp lánh, Hội Văn học nghệ thuật Hải Dương, In tại xí nghiệp in Hải Dương. 15. Tạ Thị Hoa (2012), Tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm về Đạo, Khóa luận tốt nghiệp, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội. 16. Đỗ Huy (2005), “Nguyễn Bỉnh Khiêm và những tư tưởng đạo đức của ông”, Tạp chí Triết học (số 9), tr. 22 - 27. 17. Lê Trọng Khánh – Lê Anh Trà (1957), Nguyễn Bỉnh Khiêm: Nhà thơ triết lí, Nxb Văn hóa, Hà Nội. 12 18. Đinh Gia Khánh biên soạn (1983), Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nxb Văn học, Hà Nội. 19. Vũ Ngọc Khánh (1998), Ba hình tượng văn hóa Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng. 20. Vũ Khiêu (1987), Người tri thức Việt Nam qua các chặng đường lịch sử, Nxb TP. Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh. 21. Vũ Khiêu (2001), “Trở lại vấn đề Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 1), tr.21 – 25. 22. Khoa Triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (1994), Tập bài giảng Lịch sử Triết học, tập 1, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 23. Trần Khuê, (2000), Nguyễn Bỉnh Khiêm trong lịch sử phát triển văn hoá dân tộc, Nxb Đà Nẵng, Đà Nẵng. 24. Trần Trọng Kim (2003), Nho giáo (trọn bộ), Nxb Văn học, Hà Nội. 25. Đặng Thanh Lê (1986), “Từ một phạm trù triết học về một quan điểm đạo đức của Nho gia đến cảm hứng nghệ thuật “thế sự” trong thơ Nôm Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Văn học (số 4), tr. 111 – 120. 26. Nguyễn Hiến Lê (1998), Mạnh Tử, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội 27. Ngô Sĩ Liên (2004), Đại Việt sử kí toàn thư, tập 2, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 28. Lê Nguyễn Lưu (2000), Nguồn suối Nho học và thơ ca Bạch Vân cư sĩ, NXB. Thuận Hóa, Huế. 29. Nguyễn Nghiệp (1997), Trạng Trình và Sấm ký, NXB. Văn hóa Thông tin, Hà Nội. 30. Phùng Hoài Ngọc (2011), Luận ngữ - Khổng Tử, Nxb Đại học An giang, An Giang. 31. Nguyễn Nghiệp (1986), Truyện Danh nhân, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng 13 32. Bùi Văn Nguyên (1986), Nguyễn Bỉnh Khiêm - truyện danh nhân, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng. 33. Bùi Văn Nguyên (1989), Văn chương Nguyễn Bỉnh Khiêm” tập 1, NXB.Giáo Dục, Hà Nội. 34. Vũ Đức Phúc (1986), “Tư tưởng chính trị và xã hội của Nguyễn Bỉnh Khiêm qua thơ văn của ông”, Tạp chí Văn học (số 4), tr. 98 – 100. 35. Nguyễn Hữu Phước, (2010), “Tư tưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm về mối quan hệ "Tự nhiên - con người - xã hội" và ý nghĩa của nó đối với đạo đức con người Việt Nam hiện nay”, Luận văn thạc sĩ Triết học, Trường Đại học Khoa học Xã hội & Nhân văn, Hà Nội. 36. Nguyễn Tri Phương (1986), Nguyễn Bỉnh Khiêm nhà thơ lớn thế kỷ XVI, Hội đồng lịch sử Hải Phòng, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng. 37. Nguyễn Phan Quang (1991), “Thời đại Nguyễn Bỉnh Khiêm qua thơ văn ông”, Tạp chí Văn học (số 6), tr. 39 – 44. 38. Phạm Đan Quế (2005), Giai thoại và sấm kí Trạng Trình, Nxb Thanh Niên, Hà Nội. 39. Trương Hữu Quýnh chủ biên (2007), Đại cương lịch sử Việt Nam tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội 40. Vũ Minh Tâm (1996), Tư tưởng Triết học về con người, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 41. Vũ Minh Tâm (2000), “Từ văn hoá Đạo gia đến triết luận Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Văn học (số 8), tr. 43 – 48. 42. Trần Thị Băng Thanh – Vũ Thanh tuyển chọn và giới thiệu (2001), Nguyễn Bỉnh Khiêm, về tác gia và tác phẩm, Nxb Giáo dục, Hà Nội. 43. Lê Sĩ Thắng (1994), Nho giáo tại Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 14 44. Trần Ngọc Thêm (1997), Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh. 45. Đỗ Thị Minh Thuý (1992), “Chữ trung ở Nguyễn Bỉnh Khiêm trong quan hệ với nhà Mạc”, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử (số 6), tr. 56 – 60. 46. Nguyễn Tài Thư chủ biên (1993), Lịch sử tư tưởng Việt Nam, tập 1, Nxb Khoa học Xã hội, Hà Nội. 47. Lão Tử (1998), Đạo đức kinh, Nguyễn Hiến Lê dịch và bình chú, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 48. Trang Tử (2011), Nam Hoa kinh, Thu Giang - Nguyễn Duy Cần dịch và bình chú, Nxb Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh. 49. Vân Trình (1976), “Tìm hiểu thêm về nhà thơ Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 3), tr.81 – 93. 50. Trung tâm nghiên cứu Hán – Nôm (1991), Nguyễn Bỉnh Khiêm trong lịch sử văn hóa dân tộc, Viện Khoa học Xã hội, Sở Văn hóa - Thông tin Thành phố Hồ Chí Minh. 51. Trần Lê Sáng (1986), “Về ý nghĩa chữ “Đạo” trong tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 1), tr. 89 – 101. 52. Nguyễn Hữu Sơn biên soạn (2003), Nguyễn Bỉnh Khiêm – nhà thơ triết lí thế sự, Nxb Trẻ và Hội Nghiên cứu và giảng dạy văn học Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh. 53. Ủy ban nhân dân xã Lý học – Vĩnh Bảo – Hải Phòng (2001), Danh nhân văn hóa Trạng trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nxb Hải Phòng, Hải Phòng. 54. Trương Lập Văn (1998), “Đạo - triết học phương Đông”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 55. Trần Nguyên Việt (2000), “Vấn đề con người trong Triết học Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 1), tr. 35 – 38. 15 56. Trần Nguyên Việt (2009), “Nho giáo và văn hóa ứng xủa trong tư tưởng của Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 11), tr. 30 – 39. 57. Trần Nguyên Việt (2002), “Tư tưởng triết học tự nhiên của Nguyễn Bỉnh Khiêm”, Tạp chí Triết học (số 1), tr. 38 - 40. 58. Nguyễn Văn Vịnh (2002), Thế giới quan trong triết học Trung Quốc cổ đại, Luận án Tiến sĩ Triết học, Trung tâm Lý luận Chính trị, Đại học Quốc gia Hà Nội. 59. Nguyễn Hữu Vui (2004), Lịch sử Triết học, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 60. M.ro - den - tan và P.I - U - Din, (1976), Từ điển triết học, Nxb Sự thật, Hà Nội. 16