Tài liệu Thế giới nhân vật truyện kể andersen

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ PHƯƠNG THẢO THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRUYỆN KỂ ANDERSEN LUẬN VĂN THẠC SĨ Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH LÊ THỊ PHƯƠNG THẢO THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRUYỆN KỂ ANDERSEN Chuyên ngành: Văn học nước ngoài MS : 60 22 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ Người hướng dẫn khoa học TS Nguyễn Thị Anh Thảo Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Nguyễn Thị Anh Thảo người thầy kính mến đã hết lòng hướng dẫn, động viên tôi trong suốt quá trình hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô trong Khoa Văn học nước ngoài – Trường Đại học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh cùng các bạn trong lớp Cao học VHNN K.19 đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong suốt khóa học vừa qua. Xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô trong Hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn chỉnh luận văn này. Những lời cảm ơn sau cùng, tôi trân trọng gửi đến gia đình – những người luôn hết lòng yêu thương, quan tâm và nâng đỡ tôi trong cuộc sống. TP.Hồ Chí Minh – năm 2011 Lê Thị Phương Thảo LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì luận văn nào khác. Lê Thị Phương Thảo MỤC LỤC MỞ ĐẦU................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: ANDERSEN – NGƯỜI KỂ CHUYỆN THIÊN TÀI ...............12 1.1. Thể loại truyện cổ tích của nhà văn .......................................................12 1.1.1. Khái niệm ...........................................................................................12 1.1.2. Đặc trưng thể loại ..............................................................................13 1.1.2.1. Đặc trưng của truyện cổ tích dân gian .......................................13 1.1.2.2. Đặc trưng truyện cổ tích của nhà văn .........................................15 1.1.3. Một số tác giả tiêu biểu .....................................................................16 1.1.3.1. Charles Perrault ..........................................................................16 1.1.3.2. Anh em nhà Grimm .....................................................................18 1.1.3.3. Một số tác giả Việt Nam ..............................................................21 1.2.Tác giả Andersen ......................................................................................23 1.2.1. Hình thái nghệ thuật truyện kể và vai trò vị trí riêng của Andersen23 1.2.2.Yếu tố tự nhiên xã hội ảnh hưởng tài năng của Andersen ..............28 CHƯƠNG 2 : TỪ QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ CON NGƯỜI ĐẾN THẾ GIỚI NHÂN VẬT CỦA ANDERSEN..............................................................31 2.1.Quan niệm nghệ thuật về con người .......................................................31 2.2. Quan niệm nghệ thuật về con người của Andersen .............................33 2.2.1.Con người – Chủ thể sinh động của cuộc sống và sáng tạo ............33 2.2.2. Con người – Khát vọng cao đẹp về Chân, Thiện, Mĩ ......................36 2.3. Thế giới nhân vật của Andersen ............................................................39 2.3.1. Những nhân vật quen thuộc, gắn bó với cuộc sống con người ......40 2.3.2. Bức tranh thiên nhiên vừa gần gũi, thân thiết vừa bao la kì vĩ ......42 2.3.3. Hình tượng con người trong thế giới đa dạng, muôn màu ............43 2.4. Sức hấp dẫn của truyện kể Andersen thông qua thế giới nhân vật ...44 2.4.1. Nhân vật truyện kể Andersen - Một thế giới cổ tích thần kì dành cho thiếu nhi .......................................................................................................44 2.4.2. Nhân vật truyện kể Andersen - Một thế giới hiện thực, đời thường của nhân loại ......................................................................................................48 CHƯƠNG 3 : NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRUYỆN KỂ ANDERSEN .................................................................................................53 3.1. Thi pháp nhân vật cổ tích .......................................................................53 3.1.1. Nhân vật hành động theo mạch cốt truyện ......................................53 3.1.2. Nhân vật có hành vi mang tính chức năng......................................54 3.1.3. Nhân vật giữ vai trò một chức năng nghệ thuật ..............................55 3.2. Nét đặc sắc trong thi pháp xây dựng nhân vật của Andersen ............55 3.2.1. Sự kế thừa từ truyện cổ tích..............................................................55 3.2.2. Sự sáng tạo của Andesen ..................................................................59 3.2.2.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình nhân vật .....................................59 3.2.2.2. Nghệ thuật miêu tả tính cách tâm lí nhân vật .............................61 3.2.2.3. Tính triết lí thông qua thế giới nhân vật truyện kể Andersen .....70 KẾT LUẬN .........................................................................................................76 PHỤ LỤC ............................................................................................................80 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................92 MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI “Tôi tựa hồ như nước, mọi điều chuyển động trong tôi, mọi điều phản chiếu trong tôi…” Andersen đã tự nhìn mình như thế trong một bức thư viết vào năm 1855. Trên mỗi bước đường đi, nhà kể chuyện thiên tài ấy luôn cảm thấy vui sướng và thú vị với tất cả, dù là lớn lao, vĩ đại, hay nhỏ bé, tầm thường. Chính điều đó đã làm tên tuổi ông vượt ra khỏi biên giới của đất nước Đan Mạch, để trở thành vĩnh cửu trong lòng mỗi người đọc trên toàn thế giới. Trong thế giới nghệ thuật phong phú và đa dạng ấy, Andersen đã tập trung mở rộng thế giới nhân vật đến mức tối đa. “Nhân vật là nơi tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác”(Tô Hoài). Thật vậy, nhà văn sáng tạo ra nhân vật để thể hiện nhận thức của mình về một cá nhân, một loại người, một vấn đề nào đó của hiện thực. Nhân vật của Andersen từ con người đến thần linh, loài vật, cỏ cây…tất cả đều có tiếng nói riêng, tâm hồn riêng, tạo nên một thế giới đa thanh, qua đó ông gởi gắm nhiều điều từ đơn giản của trẻ thơ đến triết lí sâu xa cho người trưởng thành. Andersen từ trước đến nay vẫn thường được biết đến như một người kể chuyện cổ tích thiên tài. Cùng với Charles Perrault của Pháp, anh em nhà Grimm của Đức, những tác phẩm của Andersen đã làm nức lòng biết bao thế hệ độc giả nhỏ tuổi, đem đến những bài học giản dị, những ước mơ trong sáng, chân thành… Thế nhưng không chỉ dừng lại ở đó, đằng sau lớp vỏ cổ tích, sau câu chuyện thần tiên, là trăn trở của Andersen trước cuộc sống hiện đại, là ước mơ vươn tới Chân, Thiện, Mĩ trong bộn bề lo toan, vất vả thường nhật. Chính vì thế mà Andersen đã hoàn thành được ý nguyện của mình, ông nói: “Những truyện ngắn làm tất cả mọi người đều thích thú và làm xiêu lòng cả những người lớn, theo ý tôi, đó phải là mục đích của người viết truyện ở thời đại chúng ta. Tôi đã tìm ra con đường dẫn tới tất cả mọi trái tim.”(10, 132). Và cho đến hôm nay, “mọi trái tim” của người đọc vẫn không ngừng suy tư, trăn trở. Các nhà nghiên cứu trong những bài viết của mình đã đề cập đến nhiều vấn đề về Andersen như hình thái truyện kể, sức hấp dẫn về nội dung và nghệ thuật, tính triết lí độc đáo, trong đó thế giới nhân vật vẫn còn là mảnh đất chờ đợi nhiều sự khám phá mới mẻ. Trong khuôn khổ luận văn và trên cơ sở tiếp thu những vấn đề từ các nhà nghiên cứu trước, chúng tôi sẽ đi sâu vào nghiên cứu về thế giới nhân vật phong phú và đa dạng của Andersen. Luận văn chắc chắn còn nhiều sai sót, rất mong nhận được sự đánh giá góp ý từ quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp. 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Trong phạm vi đề tài, chúng tôi tập trung nghiên cứu về thế giới nhân vật truyện kể Andersen. Đề tài giới hạn ở những truyện kể của ông và khảo sát ở tập “Truyện cổ Andersen” do Mạnh Chương dịch(NXB Sài Gòn-1997), và “Truyện cổ Andersen” do Minh Thu dịch(NXB PHS Sài Gòn-2009). Ngoài ra chúng tôi có liên hệ so sánh đối chiếu với một số truyện của anh em Grimm, Charrles Perrault, và một số truyện cổ tích Việt Nam từ « Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam » của Nguyễn Đổng Chi. 3. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ Nội dung nghiên cứu của đề tài liên quan đến khái niệm nhân vật, cụ thể là những nhân vật trong truyện kể Andersen. Ở đây chúng tôi đặc biệt quan tâm đến các công trình nghiên cứu về nhân vật văn học, nhân vật trong truyện cổ tích, và các bài viết về tác giả Andersen cùng thế giới nhân vật của ông. Đề cập đến vấn đề nhân vật trong tác phẩm văn học, lẽ tất nhiên không thể không nhắc đến các vấn đề lí luận văn học về nhân vật. Viết về vấn đề này, tác giả Đoàn Đức Phương trong bài viết “Nhân vật và tính cách” định nghĩa: “Nhân vật văn học là hiện tượng nghệ thuật mang tính ước lệ, đó không phải là sự sao chụp đầy đủ mọi chi tiết biểu hiện của con người mà chỉ là sự thể hiện con người qua những đặc điểm điển hình về tiểu sử, nghề nghiệp, tính cách. Và cần chú ý thêm một điều, khái niệm nhân vật thường được quan niệm với một phạm vi rộng hơn nhiều, đó không chỉ là con người, những con người có tên hoặc không tên, được khắc họa sâu đậm hoặc chỉ thoáng qua trong tác phẩm, mà còn có thể là những sự vật, loài vật khác ít nhiều mang bóng dáng, tính cách, của con người, được dùng như những phương thức khác nhau để biểu hiện con người.” [12,159). Ngoài ra, tác giả còn phân loại nhân vật theo kiểu nhân vật chính, nhân vật phụ, nhân vật trung tâm (xét về vai trò của nhân vật trong tác phẩm), hay nhân vật chính diện, phản diện (xét về phương diện hệ tư tưởng, về quan hệ đối với lí tưởng xã hội của nhà văn). Đề cập đến văn học cổ và truyện cổ tích, tác giả còn nhắc đến kiểu nhân vật chức năng, đó là nhân vật xuất hiện nhằm để thực hiện một chức năng nhất định nào đó. Khái niệm nhân vật chức năng được nhiều nhà nghiên cứu tập trung đào sâu trong các công trình của mình. Đầu tiên phải kể đến nhà nghiên cứu cổ tích người Nga A.Propp. Trong công trình “Cấu trúc truyện cổ tích”, ông đã chọn một số truyện cổ tích thần kì và tiến hành so sánh về mặt đề tài. Để làm được điều này, ông đã tách ra những bộ phận tạo thành của cổ tích thần kì theo thủ pháp riêng, sau đó đem so sánh các bộ phận tạo thành đó. Kết quả là ông có được hình thái học tức là sự miêu tả truyện cổ tích theo các bộ phận cấu thành và theo mối quan hệ giữa các bộ phận ấy với nhau cũng như đối với cái toàn thể. Thông qua một số ví dụ cụ thể thường gặp trong các truyện cổ tích thần kì: Ông vua tặng cho chàng trai dũng cảm một con chim ưng. Chim ưng mang chàng đến một vương quốc khác. Ông lão cho Xunenko một con ngựa. Con ngựa mang Xunenko đến vương quốc khác. Người phù thủy cho Ivan một chiếc thuyền. Chiếc thuyền mang Ivan đến vương quốc khác. Nữ hoàng cho Ivan một chiếc nhẫn. Những dũng sĩ từ trong chiếc nhẫn bước ra và mang Ivan đến vương quốc khác. Trong những ví dụ trên ta thấy tên gọi có thể thay đổi nhưng hành động của họ không thay đổi. Do đó có thể kết luận truyện cổ tích thường gắn những hành động giống nhau cho những nhân vật khác nhau. Nhân vật là những biến số còn hành động của họ là những hằng số. Propp khẳng định, các nhân vật cổ tích dù đa dạng đến đâu chăng nữa cũng thường thực hiện những hành động như nhau tuy biện pháp thực hiện có thể khác. Như vậy, để nghiên cứu truyện cổ tích, vấn đề quan trọng đó là các nhân vật cổ tích làm gì, còn vấn đề ai làm và làm như thế nào chỉ có tính chất phụ thuộc, thứ yếu. Và từ những điều này cho phép người nghiên cứu truyện cổ tích dựa theo những chứ năng của nhân vật hành động. Hay nhân vật cổ tích chính là nhân vật chức năng. Tác giả Nguyễn Xuân Đức trong sách “Những vấn đề thi pháp văn học dân gian”, cũng gọi các nhân vật trong truyện cổ tích là nhân vật chức năng. “Đó là những nhân vật chưa bộc lộ tính cách rõ ràng, những nhân vật chưa có nội tâm, thậm chí chưa chú ý tới ngoại hình, tên tuổi, nhân vật cổ tích ít hành động theo suy nghĩ của mình mà hành động theo những chức năng mà cốt truyện đã định sẵn. Nhân vật cổ tích thường là những nét nhân cách của một tầng lớp xã hội chứ không phải của một người”.[13,79]. Từ định nghĩa này tác giả đặt ra một vấn đề quan trọng đó là khi phân tích một nhân vật cổ tích, chúng ta không thể áp dụng những phương pháp như khi phân tích một nhân vật của văn học viết, nhân vật tính cách. Nhân vật viết đã bộc lộ đầy đủ cá tính, tính cách, ngoại hình, nội tâm, nó là nhân vật của một tác phẩm cụ thể, còn nhân vật cổ tích thì không. Trong bài viết này, tác giả cũng đã đề cập đến công trình “Hình thái học của truyện cổ tích”của A.Propp, và trên cơ sở tiếp thu những thành quả nghiên cứu của Propp, ông tiến hành khảo sát nhân vật ở ba dạng khác nhau: nhân vật hành động trong cái khuôn định sẵn của cốt truyện, nhân vật có những hành vi mang tính chức năng và nhân vật chỉ giữ vai trò là một chức năng nghệ thuật. Và ông khẳng định đây là một trong những đặc trưng thi pháp nhân vật của cổ tích thần kì. Những điều này có thể áp dụng vào việc nghiên cứu thế giới nhân vật của truyện kể Andersen. Bởi lẽ, những câu chuyện kể của Andersen luôn gần gũi với thiếu nhi vì mang đậm màu sắc cổ tích, cho dù những ý nghĩa sâu xa khác của nó thì người ta vẫn hồn nhiên chấp nhận đó là “truyện cổ tích Andersen”. Hơn nữa, tập truyện đầu tiên của ông được xuất bản mang tên “Truyện cổ tích cho thiếu nhi”, cho nên chúng ta không thể bỏ qua những nét đặc điểm thuần cổ tích trong truyện Andersen. Và trong quá trình xây dựng thế giới nhân vật của mình, Andersen cũng đã tạo nên một số lượng các nhân vật thuộc thế giới thần tiên, cổ tích với những chức năng mà các nhà nghiên cứu đã đề cập. Tác giả Đào Duy Hiệp trong bài viết “Đọc Andersen” đã nhấn mạnh đến sức hấp dẫn của truyện kể Andersen thông qua một số phương diện nghệ thuật trong thi pháp truyện kể như nhân vật, cốt truyện, giọng kể…Về nhân vật, ông đã tiến hành khảo sát các nhân vật mang mẫu gốc của cổ tích, thông qua bốn câu chuyện tiêu biểu đó là “Nữ chúa tuyết”, “Ip và cô bé Crixtin”, “Người bạn đồng hành”, và “Ông già làm gì cũng đúng”. Trong đó, chức năng của nhân vật là bất biến, hay hằng số: họ đều phải trải qua thử thách. Còn trải qua như thế nào là do mỗi sự trợ giúp khá nhau, mỗi nhân vật khác nhau, đó là những biến số. Ông khẳng định đây là nhân vật chức năng, các nhân vật có những hằng số về chức năng và biến số về phương tiện thực hiện chức năng. Ngoài ra tác giả còn phân loại các cách đặt tên cho nhân vật của Andersen và thống kê những nhân vật có tên gọi giống như cổ tích. Các nhân vật luôn hành động trong các tình thế tương phản giữa giàu và nghèo, độc ác và lương thiện, chính và tà, ngay thẳng và gian dối. Ông còn nhận ra nhân vật thiếu nhi chiếm một số lượng lớn trong các tác phẩm của Andersen, với chất thơ của tuổi thơ rất đậm đặc trong những hình ảnh và giọng kể. Andersen viết cho trẻ thơ nhưng tôn trọng chúng đến mức người lớn cũng tìm thấy được mình và say mê trong đó. Đây chính là một thành công mà không phải ai cũng có thể có được như nhà kể chuyện thiên tài này. Vấn đề nhân vật của Andersen cũng được đề cập đến trong bài viết của một số nhà nghiên cứu. Tác giả Lê Thị Thanh Tâm trong bài viết “Bi kịch hồn nhiên trong truyện cổ Andersen” phát hiện nhân vật đồ vật, động vật rất gần gũi với ngụ ngôn nhưng có thêm màu sắc của tiểu thuyết, thể hiện ở chất đời thường. Nhân vật của Andersen như một kiểu mặt nạ, bị hành hạ, bóc trần, thua cuộc mà vẫn cứ là mặt nạ, trò chơi của tuổi thơ. Các nhân vật vừa là trò chơi của lớp vỏ ngụ ngôn, vừa là thế giới của con người thường nhật trùng khớp với mọi biến cố của tiểu thuyết hiện đại. Tác giả khẳng định Andersen đã thiết kế thế giới nhân vật và tình huống trong cảm hứng sâu kín về tình đời, tình người. Rất nhiều tác giả đã dành cho Andersen những tình cảm tốt đẹp khi viết về ông. Nhà nghiên cứu Đỗ Đức Dục trong bài viết “Truyện Andersen” khẳng định, trong mỗi con người luôn tồn tại những kí ức tươi đẹp của tuổi thơ, chỉ cần có một sự khơi gợi thì đứa trẻ trong mỗi con người sẽ thức giấc. Và Andersen cùng với những câu chuyện kể của mình đã làm được điều đó cho những độc giả yêu mến và say mê ông. Có được điều đó là do Andersen suốt đời giữ được tấm lòng và con mắt trẻ thơ, nên ông đã nhìn thấy, nghe thấy hơi thở của những vật nhỏ bé, tầm thường, vô tri. Andersen còn là nhà thơ của những người nghèo hèn, yếu đuối, những số phận bị hắt hủi, những kẻ xấu số…Thành công của Andersen chính là việc đề cao sức mạnh của con người, của trí tuệ và tình yêu. Ông phản ánh trung thực cuộc đời đầy biến cố, và ông trở thành niềm đam mê của cả trẻ thơ và người lớn. Truyện của ông dựa trên cơ sở của hiện thực, của tự nhiên xã hội, kết hợp với tài hư cấu và lăng kính tưởng tượng. Ông đã tìm thấy được bóng dáng của thực tại, nhìn thực tại bằng con mắt của nhà thơ, với khiếu quan sát tinh vi hiện thực gắn với trí tưởng tượng mãnh liệt. Nhưng dù cho có tưởng tượng phong phú đến đâu, dù là nhân vật có đa dạng, phong phú đến đâu chăng nữa thì Andersen vẫn đề cao sức mạnh trí tuệ của con người. Hay nói cách khác, Andersen mượn chuyện vật, mượn cổ tích để nói chuyện cuộc đời, chuyện con người. Tác giả Hà Minh Đức qua bài “Truyện cổ của Hans Christian Andersen” cũng khẳng định không có sự ngăn cách lớn giữa hiện thực và thế giới tưởng tượng ước mơ, giữa đời thường và chuyện thần kì thần thoại, nên số lượng nhân vật của Andersen khá phong phú. Ở đó, chúng ta có thể thấy được mối quan hệ hòa đồng giữa con người và thần linh, con người và loài vật, cỏ cây và tạo nên một thế giới nhân vật giàu có và mang tính phổ biến rộng rãi từ vua chúa, tướng tá, hoàng tử, công chúa, chàng hiệp sĩ…đến bác thợ giày, vị mục sư, cô gái, người làm vườn. Và đặc biệt thế giới loài vật cỏ cây cũng có tiếng nói bình đẳng như con người. Việc mở ra một thế giới nhân vật phong phú và đa dạng như vậy chính là nguồn tài liệu tham khảo quí báu đối với các bài viết về thế giới nhân vật của Andersen. Pauxtôpxki với những trang viết đầy chất thơ của mình trong “Người kể chuyện cổ tích’ đã miêu tả lại cuộc gặp gỡ giữa mình với Andersen vào đêm giáng sinh cuối cùng của thế kỉ 19. Đó là cuộc gặp gỡ “mộng trong đời thực”, Pauxtôpxki khi ấy còn là một cậu bé, đã bị cuốn truyện kể của Andersen hấp dẫn tới mức không còn thiết tha gì đến cây thông sáng lấp lánh trong ngày chào thế kỉ mới. Ông hiểu được nguyên nhân nào khiến cho Andersen hình thành nên được tài năng. Đó là cuộc đời gặp nhiều đau khổ nhưng không bao giờ khuất phục, cuộc đời bần hàn nhưng thơ mộng từ lúc tuổi thơ. Đó còn là khả năng thâu nhận mọi thứ dù là nhỏ bé tầm thường nhất mà người khác không thấy được, bằng trí tưởng tượng khoáng đạt thâu tóm trong cuộc sống hàng trăm tiểu tiết và tập hợp chúng lại bằng những câu chuyện chững chạc và thông minh. Chính vì điều đó mà Andersen đã dạy cho con người biết tin tưởng vào ánh sáng trước bóng tối và của trái tim con người trên cái ác. Bài viết của tác giả Pauxtốpxki đã tái hiện lại được quá trình lao động cần cù, sáng tạo và khả năng thiên tài của một con người vĩ đại nhưng lại quen thuộc và gần gũi với tất cả mỗi chúng ta. Việc xác định hình thái nghệ thuật truyện kể Andersen cũng là một vấn đề thu hút được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, trong đó có tác giả Nguyễn Trường Lịch với bài viết “Hình thái nghệ thuật truyện kể Andersen”. Tác giả đã liệt kê các tác phẩm của Andersen với nhiều cách gọi tên khác nhau như truyện kể, truyện thần tiên, truyện rất ngắn, kiểu truyện dài với nhiều truyện lồng ghép với nhau theo kiểu “truyện trong truyện”. Tác giả cũng chỉ ra những nét kế thừa từ cổ tích và những sự khác biệt mới mẻ của riêng Andersen thông qua việc so sánh truyện kể của ông với “Nghìn lẻ một đêm”, truyện của anh em Grimm, Perrault, và một số truyện cổ tích Việt Nam. Từ điểm giống nhau như cách mở đầu bằng “ngày xửa ngày xưa” và kết thúc có hậu như truyện cổ tích, Andersen cũng tạo ra những nét mới cho riêng mình như một số truyện mở đầu bằng nhiều cách khác nhau mang dáng dấp thời sự của những câu chuyện hiện đại, và có những câu chuyện kết thúc hoàn toàn không có hậu như cổ tích. Và theo tác giả, thông qua việc khảo sát những cách mở đầu và kết thúc đó, ông kết luận nên gọi truyện của Andersen là truyện kể là thích hợp hơn cả. Nhà nghiên cứu Đào Ngọc Chương trong bài viết “Cái bóng như một cổ mẫu hay là những suy nghĩ từ truyện Cái bóng của Hans Christian Andersen và một số tác phẩm khác” đã chỉ ra hai yếu tố trong truyện của Andersen: yếu tố thần tiên huyền thoại gắn với kiểu truyện cổ tích, và đặc biệt là yếu tố hiện đại của một truyện ngắn bậc thầy cùng lồng ghép trong tác phẩm này. “Nhờ giữ nguyên đặc điểm nguyên thuỷ của cổ mẫu cái bóng, tức miêu tả cái bóng từ khi hình hắt bóng, mà câu truyện của Andersen thấm đẫm màu sắc huyền thoại, gắn với kiểu truyện cổ tích, truyện thần tiên. Nhưng khi cái bóng tách khỏi hình, có một đời sống riêng độc lập và tự do, rồi quay lại đẩy con người vào bi kịch thì bấy giờ vẫn với yếu tố li kì của truyện cổ tích, truyện thần tiên nhưng Cái bóng đã vượt khỏi khuôn khổ của thể loại nguyên gốc này để bước tới truyện ngắn huyền thoại hiện đại; một cách khác, truyện cổ tích ấy đã lung linh huyền thoại hiện đại. Cái bóng như một phân thân, như một phản thân, như một hoá thân, như một hiện thân, và như tất cả những thực thể ấy.”[41]. Bài viết lại thêm một lần nữa khẳng định sức sáng tạo, tài năng và vị trí riêng không thể trộn lẫn của Andersen trên văn đàn thế giới. Cùng nghiên cứu về đặc trưng thể loại truyện kể của Andersen, tác giả Phạm Thành Hưng có bài viết “Truyện Andersen - Một hình thức tự sự độc đáo”. Ở đây, tác giả đã cắt nghĩa sức mạnh nghệ thuật của Andersen từ nhiều gốc độ khác nhau. Từ gốc độ năng lực nghệ sĩ, ấy là óc quan sát tinh tế, lối tư duy - tưởng tượng dân gian; từ gốc độ nhân cách, ấy là tình yêu tuổi thơ, tình yêu cuộc sống và khát vọng đấu tranh vì những giá trị Chân, Thiện, Mĩ; từ gốc độ thế giới quan, ấy là tính nhân dân sâu sắc hình thành tự nhiên từ hoàn cảnh xuất thân và cuộc đời lận đận của nhà văn. Đặc biệt, từ gốc độ thi pháp học, Andersen cũng đã tạo ra cho mình một chỗ đứng rất riêng biệt trong văn đàn. Trước hết, về quan niệm nghệ thuật, ông thuộc số người cầm bút để tôn vinh sự sống và cái đẹp, ông ca ngợi sự hòa điệu giữa con người và thiên nhiên. Về kết cấu, phần lớn truyện kể của ông phỏng theo lối kết cấu dân gian, nhưng khác biệt hơn đó là ông không chủ trương những cốt truyện đơn giản mà lại xây dựng những “kết cấu dàn”, truyện của ông như con sông nhiều nhánh, nhiều nguồn lạch chảy vào tâm hồn người đọc. Qua những nét đặc trưng đó, tác giả khẳng định đây là những kinh nghiệm quí báu cho những cây bút sở trường về truyện ngắn, và góp phần hình thành một phong cách truyện ngắn dân gian trong văn học Châu Âu. Nhà nghiên cứu Vân Thanh trong bài viết “Người kể chuyện thiên tài Andersen” đã chỉ ra cho độc giả thấy nguyên nhân làm nên sức hấp dẫn của truyện Andersen chính là nhờ ở sức tưởng tượng phong phú của tác giả. Dẫn ra một số ví dụ ở các truyện kể như “Nàng công chúa và hạt đậu”, “Chú lính chì dũng cảm” để tác giả khẳng định trí tưởng tượng của tác giả đã được phát huy ở những điểm bất ngờ nhất , “tuy ly kì mà vẫn hợp lí, liên kết với nhau như trong một trận đồ ngoạn mục để đi đến những kết luận tự nhiên, gần như là khó thay thế được”.[39, 30]. Và tác giả khẳng định, để làm được điều đó, bên cạnh trí tưởng tượng, Andersen còn gởi gắm cả vào đó niềm ao ước và mong muốn cho hạnh phúc của con người, và càng là những con người bình thường, người bất hạnh, những mong ước về hạnh phúc cho họ càng thiết tha. Điều đó tạo nên giá trị nhân văn sâu sắc cho các tác phẩm của Andersen. Tác giả Lê Huy Bắc trong “Truyện cổ tích hiện đại cô bé bán diêm” thì chỉ tập trung vào một nhân vật duy nhất là cô bé bán diêm bất hạnh và khẳng định đó là nhân vật mang tính ẩn dụ đại diện và gợi nhớ đến vô vàn em bé nghèo khổ. Chính điều này cũng đã khẳng định dược tính khái quát cao trong nghệ thuật miêu tả nhân vật của Andersen. Ông không chỉ nói chuyện của một người, một đời mà là chuyện của bao kiếp người lầm than trên khắp quả đất này. Viết về nguyên nhân dẫn đến thiên tài Andersen, bài nghiên cứu “Gặp gỡ văn học Đan Mạch” của Hữu Ngọc nhận xét Andersen thuộc thế hệ lãng mạn thứ hai trong giai đoạn hình thành và trưởng thành của văn học Đan Mạch. Ông đặc trưng cho những nét dân tộc nhất của Đan Mạch. “Truyện của ông có hai bình diện: bình diện hấp dẫn tức khắc do cốt truyện có kịch tính, bình diện sâu lắng hơn do tính chất tế nhị nên thơ, toát ra một tấm lòng ưu ái, mẫn cảm, đôi khi ngây thơ mà vẫn chinh phục được lòng người. Phong cách của ông gắn liền thơ mộng với thực tế, mỉa mai với tình cảm, luôn có những liên tưởng bất ngờ, thú vị, cơ bản là lạc quan”. [34, 10]. Những nhận xét của tác giả Hữu Ngọc tuy ngắn gọn nhưng đã khái quát được những đặc trưng hết sức cơ bản về phong cách nghệ thuật cũng như là tài năng của Andersen. Lịch sử các công trình nghiên cứu về Andersen chính là nguồn tham khảo quí báu để chúng tôi tham khảo trong qua trình nghiên cứu của mình. Các nhà nghiên cứu đã chỉ ra các nguyên nhân hình thành tài năng của Andersen, những nét đặc sắc về mặt nội dung và nghệ thuật trong truyện kể của ông. Tuy nhiên, về phần thế giới nhân vật, các bài viết chỉ đưa ra những ý kiến khái quát trong những bình luận, đánh giá tổng hợp về tác giả mà chưa có một bài viết cụ thể. Chính vì vậy, ở đề tài nghiên cứu này, trên cơ sở tiếp thu học hỏi và phát hiện ra những nét khác biệt, chúng tôi mong mỏi sẽ đóng góp thêm được những ý kiến mới về tác giả Andersen, đặc biệt là về thế giới nhân vật vô cùng phong phú và đa dạng qua những chuyện kể của ông, để rồi từ đó, tiến gần hơn đến với ông, nhà văn thiên tài của toàn nhân loại. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Từ những đặc điểm của đối tượng nghiên cứu và mục đích của Luận văn, chúng tôi vận dụng những phương pháp nghiên cứu sau đây: - Phương pháp lịch sử chức năng: Phương pháp này giúp chúng tôi xác định được những yếu tố tự nhiên, xã hội, lịch sử, tâm lí… đã ảnh hưởng đến tính cách và tài năng của Andersen. - Phương pháp hệ thống giúp chúng tôi có cái nhìn bao quát về hệ thống tác phẩm cũng như các bài nghiên cứu về tác giả Andersen và các tác phẩm của ông. - Phương pháp thống kê và phân tích tổng hợp giúp chúng tôi phân loại hệ thống nhân vật của Andersen cũng như nhận xét các yếu tố thuần cổ tích và nét hiện đại mới mẻ trong truyện của ông. - Luận văn cũng sử dụng phương pháp so sánh, so sánh tác phẩm của Andersen với các truyện cổ tích khác để tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt mang dấu ấn riêng của tác giả. 5. ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN VĂN Chỉ ra những nét đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng nhân vật mang cá tính riêng của Andersen, bao gồm quan niệm nghệ thuật của tác giả về con người, tính cách nhân vật, và nghệ thuật miêu tả nhân vật. Phân tích sức hấp dẫn cả ở tính huyền thoại và màu sắc hiện thực trong truyện Andersen trên cơ sở so sánh đối chiếu với truyện của anh em Grimm và một số truyện cổ tích khác của Việt Nam và thế giới. 6. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN Luận văn gồm có phần mở đầu, ba chương nội dung chính, phần kết luận và danh mục tài liệu tham khảo. Trong đó nội dung chính của các chương như sau: Chương 1: Andersen –Người kể chuyện thiên tài. Chương 1 giới thiệu khái quát về thể loại truyện cổ tích của nhà văn với khái niệm và những đặc trưng của nó, minh họa qua một số tác giả tiêu biểu của thế giới và Việt Nam. Giới thiệu về hình thái nghệ thuật truyện kể và vai trò vị trí riêng, cũng như các yếu tố tự nhiên và xã hội góp phần hình thành tài năng của tác giả Andersen. Chương 2:Từ quan niệm nghệ thuật về con người đến thế giới nhân vật của Andersen. Chương 2 nêu lên nhưng quan điểm lí luận về vấn đề quan niệm nghệ thuật về con người, chỉ ra quan niệm của tác giả Andersen về con người và những quan niệm đó được thể hiện qua thế giới nhân vật của ông như thế nào. Điều đó đã tạo nên tính hấp dẫn cho truyện kể Andersen đối với cả thiếu nhi và người trưởng thành. Chương 3: Nghệ thuật xây dựng thế giới nhân vật truyện kể Andersen Chương 3 chỉ ra những thi pháp xây dựng nhân vật của truyện cổ tích dân gian, để thấy được những điểm mà Andersen đã kế thừa truyện cổ tích và những sáng tạo đặc sắc của riêng ông, những sáng tạo làm nên dấu ấn riêng không hề trộn lẫn của Andersen. CHƯƠNG 1: ANDERSEN – NGƯỜI KỂ CHUYỆN THIÊN TÀI 1.1. Thể loại truyện cổ tích của nhà văn Tác giả Andersen từ trước đến nay vẫn được nhiều độc giả Việt Nam biết đến như là một người kể chuyện cổ tích, người sáng tác truyện cổ tích thiên tài. Điều này không phải là không có nguyên nhân của nó. Những câu chuyện của ông dường như chỉ viết để dành riêng cho tuổi thơ, ngay cả những chuyện ông viết về cuộc đời mình. Và điều đặc biệt là ông đã thành công khi mang đến sức hấp dẫn tuyệt vời ở tất cả các thể loại mà mình thể hiện: huyền thoại, cổ tích, lịch sử…Andersen đã tạo nên một thế giới vừa kì ảo vừa rất thực, và khẳng định được tên tuổi của mình bên cạnh Perrault, Grimm và nhiều tác giả khác như Tônxtôi, Puskin… Ở Việt Nam, một số sáng tác của các nhà văn như Tô Hoài, Nguyễn Huy Tưởng, Vũ Tú Nam, Phạm Hổ... từ trước Cách mạng tháng Tám 1945 đến nay, cũng cho chúng ta thấy có một thể loại văn học mang phong cách dân gian đã xuất hiện trong văn học nước ta. 1.1.1. Khái niệm Theo PGS.TS Võ Quang Trọng, ông đã chỉ ra một số khái niệm về thể loại truyện cổ tích của nhà văn. Ở Nga, các nhà folklore đều thống nhất sử dụng thuật ngữ truyện cổ tích văn học (literaturnaia xkadka). Truyện cổ tích của L. Tônxtôi, truyện cổ tích của A. Puskin... thuộc loại này và để phân biệt với truyện cổ tích dân gian (narotnaia xkadka). Còn giới nghiên cứu ngữ văn và folklore học Việt Nam lại sử dụng nhiều thuật ngữ khác nhau để chỉ thể loại này. Trên tuần báo Văn nghệ số 21 năm 1984, khi đánh giá tập “Chuyện hoa chuyện quả” của Phạm Hổ, tác giả Thu Thảo sử dụng thuật ngữ cổ tích mới : “Với thể loại truyện cổ tích mới này, Phạm Hổ đã đạt tới yêu cầu khắt khe của sáng tác cho thiếu nhi, đó là việc bồi bổ xúc cảm, sự phát triển của năng lực tưởng tượng, liên tưởng”.[48]. Nhận xét về sáng tác của nhà văn Phạm Hổ, nhà nghiên cứu Vân Thanh cũng sử dụng khái niệm truyện cổ tích mới: “Với thơ, anh thường qua thiên nhiên, qua cuộc sống bình thường để làm nổi bật lên vẻ đẹp của con người và qua văn xuôi, anh lại đi sâu vào cổ tích, truyền thuyết cho các em biết được vẻ đẹp của người Việt Nam, ca ngợi những đức tính Việt Nam. Trước hết về cổ tích, Phạm Hổ đã mạnh dạn sáng tác truyện cổ tích mới cho các em". [48]. Còn nhà nghiên cứu Chu Xuân Diên thì gọi đây là truyện cổ tích của văn học thành văn. Ông còn giải thích rõ thêm: “tức là sáng tạo của cá nhân nhà văn và được cố định hóa bằng ngôn ngữ viết.”[8]. Tùy từng nhà nghiên cứu mà thuật ngữ được sử dụng khác nhau: truyện cổ tích mới, truyện cổ tích văn học, truyện cổ tích thành văn, truyện cổ tích của nhà văn... Rõ ràng là vấn đề xác định thể loại này cho đến nay trong giới nghiên cứu vẫn chưa có được một khái niệm thống nhất. Trong khi chờ đợi các nhà khoa học đưa ra được một thuật ngữ chính xác hơn, gọi đúng và lột tả được bản chất của thể loại này, chúng tôi sử dụng thuật ngữ truyện cổ tích của nhà văn, với quan niệm đây là một thể loại thuộc sáng tác văn học viết và phân biệt với truyện cổ tích dân gian ở đặc trưng thi pháp của nó. Truyện cổ tích của nhà văn là các câu chuyện thần tiên của các tác giả cụ thể, đây là thể loại phản ánh rõ nhất mối quan hệ giữa văn học dân gian và văn học viết. 1.1.2. Đặc trưng thể loại Bởi vì truyện cổ tích dân gian và truyện cổ tích của các nhà văn có mối liên hệ hữu cơ với nhau, cho nên trong quá trình nghiên cứu, chúng ta không thể bỏ qua các đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích dân gian. 1.1.2.1. Đặc trưng của truyện cổ tích dân gian Truyện cổ tích dân gian là một trong những thể loại văn xuôi thể hiện quan niệm của con người về thiên nhiên, về thế giới xung quanh mình, nhưng lại không phải biểu hiện nhận thức và sự sáng tạo nghệ thuật một cách có ý thức, không có phạm trù thế giới quan, mà chỉ có phạm trù thẩm mĩ. Thế giới trong truyện cổ tích dân gian đó là thế giới của những con người bình thường, thể hiện mình thông qua những hành động phi thường, diễn ra trong những hoàn cảnh đặc biệt. Ở đó, loài vật mang phẩm chất của con người, nhân vật là những sinh vật thần kì, những đồ vật có phép nhiệm màu hoạt động. Hư cấu là một trong những đặc trưng cơ bản của truyện cổ tích dân gian. Trong truyện cổ tích dân gian, việc mô tả nhân vật thường theo khuynh hướng nội dung có sẵn, không qua cá tính hóa mà theo con đường trừu tượng hóa, khái quát hóa. Nhân vật trong truyện cổ tích dân gian mang đặc điểm tâm lí và khắc họa chân dung ngắn gọn, được xây dựng chủ yếu qua con đường đối thoại và hành động. Do vậy, hành động là quy luật xây dựng cốt truyện của truyện cổ tích dân gian. Việc đặt nhân vật vào hoàn cảnh có tính chất hoang đường để nhân vật thực hiện mục đích bằng hành động của mình đóng vai trò quan trọng trong truyện cổ tích dân gian. Trong bất kì truyện cổ tích dân gian nào, những bước ngoặt bất ngờ của cốt truyện bao giờ cũng có ý nghĩa đặc biệt cho sự phát triển hành động của cốt truyện. Truyện cổ tích dân gian là những tác phẩm thường bằng văn xuôi truyền miệng, hư cấu với hình ảnh kì vĩ, có cấu trúc kết cấu truyện ổn định và hướng đến người nghe bằng hình thức kể chuyện. Tuy nhiên, truyện cổ tích dân gian vốn lưu truyền bằng hình thức truyền miệng và về sau được ghi chép lại. Việc truyện cổ tích dân gian được kể lại, thuật lại và ghi chép lại là kết quả của sự xâm nhập của văn học viết, của sáng tạo cá nhân vào lĩnh vực nghệ thuật mang tính tập thể. Trong quá trình ghi chép này làm xuất hiện một số khuynh hướng. Thứ nhất, một số tác giả trong khi thuật lại, kể lại đã nhấn mạnh đến ý nghĩa tư tưởng của truyện cổ tích, một số khác quan tâm đến phong cách dân gian hóa qua sự biểu hiện của tục ngữ, thành ngữ hoặc đưa vào truyện cổ tích những yếu tố, thành phần không mang tính đặc trưng thi pháp dân gian như thay đổi vị trí, sử dụng vốn từ sách vở, từ địa phương... Phong cách viết của từng tác giả làm cho tính toàn vẹn của hệ thống nghệ thuật của truyện cổ tích dân gian bị phá vỡ, nhưng về cơ bản những đặc trưng được quy định của một tác phẩm cụ thể được bảo lưu. Vào thời kì đầu, những thay đổi của tác giả hầu như không đụng chạm đến cái cốt lõi của cốt truyện cổ tích dân gian. Quá trình thay đổi của cả hệ thống nghệ thuật truyện cổ tích dân gian chủ yếu chỉ thể hiện ở hình thức kể chuyện. Thường các tác giả lưu giữ cốt truyện và các thành tố quan trọng thuộc cấu trúc kết cấu cốt truyện. Do vậy, tác phẩm sáng tạo trong trường hợp này không khác nhiều lắm so với truyện cổ tích “nguyên bản”. Thế nhưng, khi sự chế tác phát triển đến một mức độ nào đó trở thành đặc điểm nổi trội làm xuất hiện sự biến đổi theo phong cách sách vở và truyện cổ tích mang phong cách văn học viết ra đời. Một mặt nhà văn giữ lấy cốt truyện, chuyển nó từ văn học dân gian thành tác phẩm của mình, mặt khác, nhà văn chỉ dựa vào nguyên