Tài liệu Thế giới nghệ thuật trong truyện ngắn từ nguyên tĩnh

§¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n -----***----- §ç thÞ h¶i ThÕ giíi nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh LuËn v¨n th¹c sÜ Hµ Néi - 2010 1 §¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr-êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n -----***----- §ç thÞ h¶i ThÕ giíi nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh Ngµnh : V¨n häc Chuyªn ngµnh: V¨n häc ViÖt Nam M· sè : 60 22 34 LuËn v¨n th¹c sÜ Ng-êi h-íng dÉn khoa häc: TS. Háa DiÖu Thóy Hµ Néi - 2010 2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan: B¶n luËn v¨n nµy lµ c«ng tr×nh nghiªn cøu thùc sù cña c¸ nh©n t«i, ®-îc thùc hiÖn trªn c¬ së n¾m v÷ng lÝ luËn vµ qua nghiªn cøu kh¶o s¸t c¸c truyÖn ng¾n cña Tõ Nguyªn TÜnh cïng víi sù h-íng dÉn khoa häc cña TiÕn sÜ Háa DiÖu Thuý. LuËn v¨n cã tham kh¶o vµ sö dông t- liÖu ®-îc ®¨ng t¶i trªn c¸c t¸c phÈm, t¹p chÝ, b¸o chÝ theo danh môc tµi liÖu cña luËn v¨n. Mét lÇn n÷a t«i xin ®¶m b¶o vÒ lêi cam ®oan trªn. Häc viªn: §ç ThÞ H¶i 3 Môc Lôc Trang phô b×a Lêi cam ®oan Môc lôc PhÇn më ®Çu.................................................................................................................6 1. LÝ do chän ®Ò tµi:........................................................................................................6 2. LÞch sö vÊn ®Ò:............................................................................................................6 3. Môc tiªu nghiªn cøu:..................................................................................................9 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu:...........................................................................10 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu:.........................................................................................10 6. CÊu tróc cña luËn v¨n:.............................................................................................11 PhÇn néi dung Ch-¬ng mét: TruyÖn ng¾n tõ nguyªn tÜnh - Mét kh«ng gian xø Thanh ®Ëm nÐt..12 1.1. N«ng th«n Xø Thanh qua h×nh ¶nh ‚lµng t«i‛ cña t¸c gi¶ .............................12 1.1.1. “Lµng t«i” víi nh÷ng hiÖn thùc bi hµi trong qu¸ khø..............................12 1.1.2. “Lµng t«i” trong thêi më cöa...................................................................18 1.2. Mét Xø Thanh kiªn c-êng bÊt khuÊt qua h×nh ¶nh Hµm Rång........................25 1.2.1. H×nh ¶nh Hµm Rång, träng ®iÓm hñy diÖt cña §Õ quèc Mü.....................25 1.2.2. H×nh ¶nh Hµm Rång hiªn ngang, bÊt khuÊt..............................................27 Ch-¬ng hai: ThÕ giíi nh©n vËt ®a d¹ng, phong phó................................................34 2.1. Nh©n vËt t- t-ëng............................................................................................34 2.2. Nh©n vËt sè phËn..............................................................................................41 2.3. Nh©n vËt lo¹i h×nh...........................................................................................45 2.3.1. Nh©n vËt ng-êi tèt.....................................................................................45 2.3.2. Nh©n vËt ng-êi xÊu....................................................................................52 2.4. Nh©n vËt tÝnh c¸ch............................................................................................57 2.4.1. KiÓu tÝnh c¸ch “l­ìng hãa”......................................................................58 2.4.2. KiÓu tÝnh c¸ch “tù nhiªn b¶n thÓ”.............................................................60 Ch-¬ng ba: Mét sè ®Æc ®iÓm ë ph-¬ng diÖn trÇn thuËt ...........................................64 3.1. §iÓm nh×n trÇn thuËt linh ho¹t..........................................................................64 3.1.1. §iÓm nh×n gi¸n tiÕp...................................................................................64 4 3.1.2. §iÓm nh×n trùc tiÕp....................................................................................66 3.1.3. §iÓm nh×n nöa trùc tiÕp, nöa gi¸n tiÕp......................................................68 3.2. Sö dông yÕu tè huyÒn ¶o ®Ó dÉn d¾t vµ kÕt nèi m¹ch truyÖn...........................71 3.2.1. Khai th¸c ®Ò tµi d©n gian ®Ó t¹o dùng cèt truyÖn kú ¶o............................71 3.2.2. Sö dông t×nh tiÕ, chi tiÕt hoang ®-êng, k× ¶o lµm h¹t nh©n cña tø truyÖn..72 3.3. Giäng ®iÖu trÇn thuËt ®a giäng.........................................................................74 3.3.1. Giäng nghiªm cÈn, cung kÝnh.....................................................................74 3.3.2. Giäng ngîi ca.............................................................................................75 3.3.3. Giäng kh¸ch quan, l¹nh lïng......................................................................76 3.3.4. Giäng c¶m th«ng, chia sÎ.............................................................................78 3.3.5. Giäng hµi h-íc, ch©m biÕm................................. .......................................78 3.3.6. Giäng giÔu nh¹i............................................................................................79 PHÇN KÕT LUËN..........................................................................................................82 Tµi liÖu tham kh¶o...............................................................................................83 5 A. PhÇn më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi: LuËn v¨n ®-îc h×nh thµnh tõ nh÷ng lý do sau: Tõ Nguyªn TÜnh lµ nhµ v¨n xø Thanh víi ®óng nghÜa cña c¸ch gäi Êy: «ng sinh ra vµ lín lªn ë xø Thanh, vµo bé ®éi th× trë thµnh anh lÝnh Hµm Rång. Trõ mÊy n¨m ®-îc ‚mµi ®òng quÇn‛ trªn ghÕ cña gi¶ng ®­êng khoa Ng÷ v¨n tr­êng §¹i häc Tæng hîp råi l¹i trë vÒ víi m¶nh ®Êt ®· sinh thµnh vµ ch¾p c¸nh cho «ng trë thµnh nhµ v¨n nh- b©y giê. §ã lµ lÝ do khiÕn phÇn lín s¸ng t¸c cña Tõ Nguyªn TÜnh ®Òu lÊy c¶m høng tõ xø Thanh, ®Ëm ®Æc kh«ng gian xø Thanh, thÊm ®Ém t©m hån tÝnh c¸ch xø Thanh. ë mét møc ®é nµo ®ã muèn t×m hiÓu vÒ con ng-êi vµ m¶nh ®Êt Thanh Hãa giai ®äan hiÖn ®¹i cã thÓ t×m ®Õn s¸ng t¸c cña Tõ Nguyªn TÜnh nh- mét ®Þa chØ ®¸ng tin cËy. Tõ Nguyªn TÜnh vÉn lu«n nhËn m×nh lµ nhµ v¨n tØnh lÎ, nh­ng ‚nhµ v¨n tØnh lÎ‛ nµy trong ngãt ba m-¬i n¨m cÇm bót ®· cho ra m¾t 6 tËp truyÖn ng¾n, 4 tiÓu thuyÕt, 2 tËp th¬ vµ mét tr-êng ca. Tuy nhiªn, nghÖ thuËt kh«ng quen ®o ®Õm ë sè l-îng, t¸c phÈm cña Tõ Nguyªn TÜnh còng ®· ®-îc nhËn nhiÒu gi¶i th-ëng v¨n ch-¬ng. TruyÖn ng¾n d-êng nh- lµ thÓ lo¹i g¾n bã suèt ®êi cña c©y bót nµy: s¸ng t¸c ®Çu tay lµ truyÖn ng¾n, ®Ønh cao thµnh c«ng cña sù nghiÖp s¸ng t¸c lµ truyÖn ng¾n vµ h×nh nhcø vµi n¨m l¹i ®Òu ®Æn cho ra ®êi mét tuyÓn tËp truyÖn ng¾n. TËp TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh – NXB C«ng an nh©n d©n, 2006 cho thÊy truyÖn ng¾n lµ n¬i tËp trung “c¸i hån, c¸i t¹ng cña nhµ v¨n”. T×m hiÓu thÕ giíi nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, luËn v¨n nh»m h-íng tíi t×m hiÓu t- t-ëng nghÖ thuËt cña mét t¸c gi¶ tiªu biÓu, cã ®ãng gãp cho sù ph¸t triÓn cña mét vïng v¨n häc nãi riªng, nÒn v¨n häc ViÖt Nam nãi chung. HiÖn nay trong ch-¬ng tr×nh ë c¸c cÊp phæ th«ng vµ ®¹i häc ®· ®-a néi dung giíi thiÖu t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm v¨n häc ®Þa ph-¬ng vµo gi¶ng d¹y. LuËn v¨n nghiªn cøu mét t¸c gi¶ ®Þa ph-¬ng nh»m phôc vô cho viÖc t×m hiÓu, häc tËp vµ gãp phÇn x©y dùng ch-¬ng tr×nh nµy. 2. LÞch sö vÊn ®Ò: 6 Tõ Nguyªn TÜnh tõng ®o¹t nhiÒu gi¶i th-ëng v¨n ch-¬ng, v× vËy, t¸c phÈm cña «ng ®· thu hót ®-îc sù quan t©m ®éc gi¶ trong ®ã cã giíi phª b×nh, nghiªn cøu. Lµ c©y bót x«ng x¸o trªn nhiÒu thÓ lo¹i nªn sè l-îng bµi viÕt vÒ t¸c phÈm «ng còng kh«ng Ýt. Theo thèng kª cña chóng t«i, nh÷ng bµi viÕt phÇn lín tËp trung cho m¶ng truyÖn ng¾n, víi hai h-íng nghiªn cøu sau: H-íng nghiªn cøu thø nhÊt, tËp trung vµo mét truyÖn hoÆc mét tËp truyÖn cô thÓ. ë h-íng nghiªn cøu nµy, th-êng lµ c¸c bµi phª b×nh, c¶m nhËn vÒ mét truyÖn nµo ®ã ®-îc gi¶i hoÆc cã sù ®éc ®¸o, thó vÞ, còng cã thÓ nh©n mét tuyÓn tËp truyÖn ng¾n cña t¸c gi¶ ra m¾t b¹n ®äc. Ch¼ng h¹n, bµi viÕt ‚Tõ Nguyªn TÜnh qua truyÖn ng¾n Ng-êi t×nh cña cha‛ cña NguyÔn Minh Khiªm - B¸o V¨n hãa Th«ng tin sè 31-32(918-919) ngµy21/6/2007. Theo NguyÔn Minh Khiªm, truyÖn ng¾n Ng-êi t×nh cña cha: ‚lµ mét t¸c phÈm cã søc l«i cuèn vµ ¸m ¶nh (...) C¸i tÇm v¨n hãa d©n téc, c¸i ®Æc tr-ng nhÊt cña ng-êi ViÖt ®-îc thÈm thÊu trän vÑn qua Ng-êi t×nh cña cha...‛. Khi tËp truyÖn ng¾n ‚Mèi t×nh chµng Lung mï‛ ra m¾t ®· nhËn ®­îc sù h­ëng øng cña ®éc gi¶. §¸ng chó ý h¬n c¶ lµ ba bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶: Bïi ViÖt Th¾ng, V¨n §¾c vµ NguyÔn V¨n L­u. Bïi ViÖt Th¾ng trong ‚Mèi t×nh chµng Lung mï- tËp truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh NXB HNV 1992‛ in trªn b¸o V¨n nghÖ qu©n ®éi th¸ng 12/1993, c¶m nhËn r»ng trong ‚Mèi t×nh chµng Lung mï‛ Tõ Nguyªn TÜnh ®· ‚viÕt b»ng c¶ tÊm lßng, c¶ bÇu t©m sù muèn dèc hÕt vµ chia sÎ víi mäi ng-êi nh÷ng suy ngÉm cña m×nh tr-íc con ng-êi(...) TruyÖn ng¾n cña Tõ Nguyªn TÜnh cuèn hót ng-êi ®äc nhê lèi kÓ chuyÖn nöa thùc nöa h­, bµng b¹c mµu s¾c huyÒn tho¹i cæ tÝch...‛. V¨n §¾c trong ‚Mèi t×nh chµng Lung mï- tËp truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh NXB HNV 1992‛ in trªn b¸o V¨n nghÖ Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam sè 25(1745) thø 7 ngµy 19/6/1993 th× t©m ®¾c víi c¸ch kÓ chuyÖn ‚ng¾n vÒ lêi mµ thËt dµi vÒ th©n phËn, kÓ, ngÉm m·i kh«ng døt. TruyÖn nh­ thÕ lµ cã d­ vÞ‛. NguyÔn V¨n L­u trong ‚ Nh×n cuéc ®êi nh©n ¸i - vÒ tËp truyÖn ng¾n Mèi t×nh chµng Lung mï‛ in trªn b¸o Nh©n D©n thø 7, ngµy 1/8/1993 th× bÞ l«i cuèn bëi ‚c¸ch viÕt trÇm tÜnh vµ c¸i nh×n nh©n ¸i vÒ cuéc ®êi‛ cña tËp truyÖn. Tuy nhiªn, nh- ®· nãi, nh÷ng bµi viÕt trªn ®©y míi lµ nh÷ng ý kiÕn nhËn xÐt b-íc ®Çu, nh÷ng c¶m nhËn, ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t chø ch-a ®i s©u kh¶o s¸t, nghiªn cøu ph©n tÝch. Song ®ã còng lµ nh÷ng ý kiÕn bæ Ých cho ®Ò tµi cña chóng t«i. 7 H-íng nghiªn cøu kh¸i qu¸t: ë h-íng nghiªn cøu nµy cã hai d¹ng: thø nhÊt, nghiªn cøu bao qu¸t toµn bé t¸c phÈm cña t¸c gi¶, nh­ bµi viÕt: ‚C©y bót xø Thanh‛ cña t¸c gi¶ Bïi ViÖt Th¾ng in trªn b¸o V¨n Hãa Thanh Hãa sè 383, 7/1998. Trong khu«n khæ cña mét bµi b¸o mµ ®-a ra ý kiÕn vÒ tÊt c¶ c¸c thÓ lo¹i th× chØ cã thÓ lµ nh÷ng nhËn xÐt b-íc ®Çu hoÆc nh÷ng c¶m nhËn kh¸i qu¸t, ch¼ng h¹n ‚Tõ Nguyªn TÜnh viÕt c¶ ký, tiÓu thuyÕt vµ truyÖn ng¾n, nh­ng dÜ nhiªn ng-êi ®äc vÉn nhí anh lµ mét nhµ v¨n viÕt truyÖn ng¾n rÊt cã duyªn hiÖn nay... gãp phÇn lµm khëi s¾c thÓ lo¹i ‚nhá‛ vèn cã truyÒn thèng vµ thµnh tùu trong nÒn v¨n häc d©n téc, ®Æc biÖt ë thÕ kØ XX‛. T¸c gi¶ §ç V¨n Ph¸c trong bµi viÕt ‚B­íc ®Çu t×m hiÓu truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh (Nh©n ®äc TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh– NXB C«ng an nh©n d©n, n¨m 2006)‛ in trªn t¹p chÝ Xø Thanh th¸ng 8/2007 th× c¶m nhËn ®-îc néi dung cô thÓ cña mét sè truyÖn ng¾n tiªu biÓu vµ phÇn nµo ph¸t hiÖn ra bót ph¸p nghÖ thuËt cña nhµ v¨n. §¸ng kÓ h¬n c¶ lµ mét sè bµi viÕt ®· ®i s©u nghiªn cøu vÒ mét ph-¬ng diÖn nµo ®ã cña truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, nh­ : ‚ThÕ giíi nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh‛ in trªn t¹p chÝ Xø Thanh sè 323, 5/2008; ‚VÒ yÕu tè huyÒn tho¹i k× ¶o trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh‛ ‛ in trªn t¹p chÝ Xø Thanh 8/2008, vµ ‚TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh- mãn nî lµng quª‛ (§äc TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, NXB C«ng an ND, 2006 ) in trªn t¹p chÝ DiÔn ®µn v¨n nghÖ ViÖt Nam sè 148, 5/2007 cña TS Háa DiÖu Thóy. Theo TS Háa DiÖu Thóy, thÕ giíi nh©n vËt trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh ‚®a d¹ng vÒ tÝnh c¸ch, phøc t¹p trong t©m hån‛; Ên t­îng nhÊt trong nghÖ thuËt truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh lµ yÕu tè ‚huyÒn tho¹i k× ¶o‛; còng theo TS Háa DiÖu Thóy, quª h­¬ng lµ nçi ¸m ¶nh lín nhÊt cña Tõ Nguyªn TÜnh, nçi ¸m ¶nh Êy nh­ trë thµnh ‚mãn nî‛ trong xóc c¶m nghÖ thuËt cña «ng. T¸c gi¶ M¹nh Lª trong bµi viÕt ‚MÊy ®Æc s¾c truyÖn ng¾n Tõ NguyªnTÜnh‛ trªn t¹p chÝ Xø Thanh sè 45 còng ®· c¶m nhËn vÒ truyÖn ng¾n cña «ng: ‚...qu¶ lµ v¨n anh cã nguån m¹ch. C¸i m¹ch nguån dÔ nhËn ra tr­íc m¾t lµ s¾c th¸i mét vïng quª‛. T¸c gi¶ còng nhÊn m¹nh nÐt ®Æc s¾c truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh lµ truyÖn ®Ëm chÊt triÕt lÝ vµ ‚yÕu tè huyÒn ¶o‛. 8 TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh còng ®· thu hót ®-îc sù chó ý cña sinh viªn ®¹i häc. Ch¼ng h¹n, sinh viªn Høa Linh Ph-¬ng K44 B¸o ChÝ- Tr-êng §¹i häc KHXH&NV Hµ Néi cã bµi viÕt ‚Nh÷ng c©u chuyÖn Hµm Rång vµ c¸i nh×n nh©n ¸i‛ (VÒ tËp truyÖn ng¾n Mèi t×nh chµng Lung mï – Tõ Nguyªn TÜnh NXB HNV 1992). Mét c«ng tr×nh dµi h¬i h¬n lµ khãa luËn tèt nghiÖp cña Huúnh S¬n- sinh viªn §¹i häc HuÕ víi tªn gäi ‚B¶n s¾c nghÖ thuËt Tõ Nguyªn TÜnh‛. Khãa luËn cã 3 ch­¬ng: Ch­¬ng mét: ‚Tõ Nguyªn TÜnh vµ truyÖn ng¾n‛, ë ch­¬ng nµy t¸c gi¶ lÝ luËn chung vÒ truyÖn ng¾n vµ giíi thiÖu chung vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm; Ch­¬ng hai ‚Néi dung truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh‛. Nh­ tªn ch­¬ng ®· gîi ra, t¸c gi¶ t×m hiÓu néi dung truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh ë c¸c néi dung cô thÓ sau: ‚Mçi truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh lµ mét tÊm lßng, mét nçi niÒm t©m sù, mét ­íc väng vµ kh¸t khao riªng‛, ®ã lµ ‚sù chiªm nghiÖm vÒ sè phËn cña con ng­êi‛ ;vµ Ch­¬ng ba ‚NghÖ thuËt truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh‛. VÒ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, khãa luËn ®-a ra nhËn xÐt nh- sau: Mçi c©u chuyÖn cña truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh lµ mét sù chiªm nghiÖm vÒ sè phËn cña con ng­êi, lµ sù ‚liªn t­ëng, håi t­ëng ®an xen qóa khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai‛. Tuy nhiªn trong kho¸ luËn, Huúnh S¬n chñ yÕu ®i vµo lÝ thuyÕt chung vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vµ ph©n tÝch néi dung mét sè truyÖn ng¾n cña Tõ Nguyªn TÜnh. C¸c ý triÓn khai cã sù lÆp l¹i ë c¸c ch-¬ng chø ch-a ph¸t hiÖn ra nh÷ng ý míi. Nh×n chung, trong ph¹m vi cña mét khãa luËn tèt nghiÖp, Huúnh S¬n ch-a ®-a ra ®-îc nh÷ng ý kiÕn cã chiÒu s©u bµn b¹c, nghiªn cøu. Nh- vËy, nh×n chung, c¸c bµi viÕt, kÓ c¶ khãa luËn tèt nghiÖp cña Huúnh S¬n còng míi dõng ë ‚b­íc ®Çu t×m hiÓu‛, hoÆc ‚nh©n ®äc‛ hoÆc chØ ®i s©u vµo mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã cña t¸c phÈm chø ch-a nghiªn cøu mét c¸ch tæng thÓ, toµn diÖn toµn bé thÕ giíi nghÖ thuËt truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh. C¸c bµi viÕt trªn tuy ®· cho chóng t«i nh÷ng gîi ý quý b¸u song chóng t«i nhËn thÊy nguån t- liÖu ®¸nh gi¸ vÒ truyÖn ng¾n cña «ng lµ kh¸ phong phó tuy nhiªn cho ®Õn nay vÉn ch-a cã mét c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ hÖ thèng vÒ thÕ giíi nghÖ thuËt truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh. Chóng t«i coi ®ã lµ chç cßn bá ngá ®Ó ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu. 3. Môc tiªu nghiªn cøu: 9 LuËn v¨n h-íng tíi t×m hiÓu, nhËn diÖn thÕ giíi nghÖ thuËt trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, tõ ®ã nh»m t×m hiÓu t- t-ëng nghÖ thuËt cña mét nhµ v¨n ®ång thêi chØ ra nÐt ®Æc tr-ng riªng cña mét nhµ v¨n g¾n bã víi ®Þa ph-¬ng, v× vËy t¸c phÈm mang s¾c th¸i ®Þa ph-¬ng râ nÐt. 4. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - Quan niÖm vÒ ®Ò tµi: Theo Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc cña Lª B¸ H¸n, TrÇn §×nh Sö vµ NguyÔn Kh¾c Phi chñ biªn- NXB Gi¸o dôc, n¨m 2000, ‚ThÕ giíi nghÖ thuËt‛ lµ ‚mét thÕ giíi riªng ®­îc s¸ng t¹o theo c¸c nguyªn t¾c t­ t­ëng‛; ThÕ giíi nghÖ thuËt cã ‚kh«ng gian riªng, thêi gian riªng, cã quy luËt t©m lÝ riªng, cã quan hÖ x· héi riªng, quan niÖm ®¹o ®øc thang bËc gi¸ trÞ riªng‛; Mçi thÕ giíi nghÖ thuËt ‚øng víi mét quan niÖm vÒ thÕ giíi, mét c¸ch c¾t nghÜa vÒ thÕ giíi‛. ThÕ giíi nghÖ thuËt gióp ta ‚h×nh dung tÝnh ®éc ®¸o vÒ t- duy nghÖ thuËt cña s¸ng t¸c nghÖ thuËt, cã céi nguån trong thÕ giíi quan, v¨n hãa chung, v¨n hãa nghÖ thuËt vµ c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nghÖ sÜ‛. XÐt theo quan niÖm trªn, Tõ Nguyªn TÜnh qu¶ ®· t¹o ra ®-îc mét thÕ giíi nghÖ thuËt riªng trong c¸c s¸ng truyÖn ng¾n cña m×nh. ThÕ giíi nghÖ thuËt Êy g¾n liÒn víi m¶nh ®Êt vµ con ng-êi xø Thanh ®-îc läc qua l¨ng kÝnh cña mét ng-êi con xø Thanh. - Ph¹m vi vµ còng lµ ®èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ ‚ThÕ giíi nghÖ thuËt‛ trong c¸c s¸ng t¸c truyÖn ng¾n cña Tõ Nguyªn TÜnh. 5. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu: §Ó tiÕn hµnh nghiªn cøu, chóng t«i vËn dông mét sè ph-¬ng ph¸p sau: - Ph-¬ng ph¸p hÖ thèng. Nghiªn cøu toµn bé toµn bé s¸ng t¸c truyÖn ng¾n cña mét nhµ v¨n rÊt cÇn tíi nh÷ng thèng kª, ph©n lo¹i. Ph-¬ng ph¸p hÖ thèng giúp cho việc phát hiện ra hạt nhân lô gíc tạo nên tính khu biệt của loại hình thể loại, tõ ®ã x¸c ®Þnh râ ®èi t-îng nghiªn cøu, kh¶o s¸t. - Ph-¬ng ph¸p lo¹i h×nh. §Ò tµi tËp trung kh¶o s¸t nghiªn cøu mét thÓ lo¹i lµ truyÖn ng¾n v× vËy cÇn tíi nh÷ng thao t¸c cña ph-¬ng ph¸p lo¹i h×nh. - LuËn v¨n còng sÏ sö dông mét sè ph-¬ng ph¸p kh¸c nh-: ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch v¨n häc, ph-¬ng ph¸p so s¸nh v¨n häc hoÆc phèi hîp mét sè ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu liªn ngµnh. 10 - Tõ Nguyªn TÜnh lµ nhµ v¨n ®-¬ng ®¹i, cho nªn trong khi gi¶i quyÕt ®Ò tµi, chóng t«i cã thÓ sö dông ph-¬ng ph¸p pháng vÊn ®Ó lµm s¸ng râ ®Ò tµi. 6. CÊu tróc cña luËn v¨n: Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, Néi dung cña luËn v¨n sÏ ®-îc kÕt cÊu thµnh ba ch-¬ng: Ch-¬ng mét: TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh, mét kh«ng gian Xø Thanh ®Ëm nÐt Ch-¬ng hai: ThÕ giíi nh©n vËt ®a d¹ng, phong phó Ch-¬ng ba: Mét sè ®Æc ®iÓm ë ph-¬ng diÖn trÇn thuËt 11 néi dung Ch-¬ng mét TruyÖn ng¾n tõ nguyªn tÜnh, Mét kh«ng gian xø Thanh ®Ëm nÐt Lµ mét trong nh÷ng c©y bót khi ®· thµnh danh råi vÉn b¸m trô t¹i m¶nh ®Êt quª nhµ, ph¶i ch¨ng ®ã chÝnh lµ lÝ do khiÕn kh«ng gian nghÖ thuËt chÝnh trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh lµ kh«ng gian xø Thanh, lµ con ng-êi vµ cuéc sèng cña m¶nh ®Êt miÒn trung n¾ng giã mÆn mßi. 1.1. N«ng th«n Xø Thanh qua h×nh ¶nh “lµng t«i” cña t¸c gi¶ Tõ Nguyªn TÜnh sinh ra ë lµng Bµn Th¹ch, x· Xu©n Quang, huyÖn Thä Xu©n, Thanh Ho¸, c¸ch thµnh phè Thanh Ho¸ 36 km vÒ phÝa t©y tÝnh theo ®-êng chim bay. §ã lµ mét lµng thuÇn n«ng ‚Ýt häc, chØ thÝch cµy ruéng, quanh quÈn víi vµi sµo ruéng hoÆc cµy thuª cuèc m­ín.‛. Mét vïng ®Êt b¸n s¬n ®Þa, song cã lÏ lµ m¹ch ®Êt h-ng v-îng nªn ‚sinh ra c¶ anh hïng vµ thi sÜ‛. §©y lµ quª h­¬ng cña hai bËc anh hïng hµo kiÖt cã c«ng s¸ng lËp nªn hai triÒu ®¹i lín trong lÞch sö d©n téc: Lª Hoµn vµ Lª Lîi; còng lµ n¬i ph¸t tÝch nghÒ ca c«ng. M¶nh ®Êt giµu trÇm tÝch v¨n ho¸ nµy trë thµnh nguån c¶m høng dåi dµo cho c¸c s¸ng t¸c cña Tõ Nguyªn TÜnh. 1.1.1. “Lµng t«i” víi nh÷ng hiÖn thùc bi hµi trong qu¸ khø TruyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh cã mét m¶ng lín vÒ hiÖn thùc n«ng th«n vµ n«ng th«n Êy chñ yÕu lµ sù viÖc vµ con ng-êi cña quª h-¬ng t¸c gi¶. Cã nhµ nghiªn cøu ®· nhËn xÐt r»ng Tõ Nguyªn TÜnh ®· ‚m­în « cöa lµng m×nh ®Ó nh×n ra thÕ giíi‛. Tõ lµng Bµn Th¹ch trong thùc tÕ, vµo ®Õn t¸c phÈm lóc th× vÉn lµ lµng Bµn Th¹ch, lóc l¹i trë thµnh lµng La §¸ H¹. Víi kh«ng gian lµng m×nh, Tõ Nguyªn TÜnh ®· t¸i hiÖn bøc tranh n«ng th«n xø Thanh sèng ®éng ®ñ nh÷ng cung bËc bi hµi. H·y b¾t ®Çu b»ng truyÖn ng¾n ‚KiÕp ng­êi‛. ‚KiÕp ng­êi‛ lÊy c¶m høng tõ hiÖn thùc sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 1945, tiÕp ®Õn lµ cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt vµo nh÷ng n¨m 50, 60 cña thÕ kØ tr-íc ngay ë chÝnh lµng quª cña t¸c gi¶, ‚lµng t«i‛, thËm chÝ lµ c©u chuyÖn cña chÝnh gia ®×nh ‚t«i‛ – t¸c gi¶. Nh÷ng vui buån cña nh÷ng n¨m th¸ng Êy d-êng nh- kh«ng thÓ ngu«i ngoai trong c¶m xóc cña nh÷ng ng-êi trong cuéc. Qua c©u 12 chuyÖn cña chÞ KÐn- nh©n vËt trong truyÖn còng lµ ‚chÞ ruét‛ cña nh©n vËt ng­êi kÓ chuyÖn, hiÖn lªn cuéc sèng vµ kh«ng khÝ n«ng th«n xø Thanh mét thêi. ‚N¨m 1945 chÞ KÐn t«i m-êi s¸u. Cïng lò g¸i lµng ra ®×nh Bµn Th¹ch xem nghÜa qu©n c¸ch m¹ng vÒ c-íp chÝnh quyÒn Nam TriÒu‛. Sau ®ã lµ nh÷ng ngµy th¸ng s«i næi cña mét n«ng th«n hõng hùc khÝ thÕ c¸ch m¹ng. ‚ChÞ t«i vµo thanh niªn cøu quèc, ®i ‚mét hai‛ tËp vâ bÞ. Cha mÑ t«i vui l¾m. ChÞ KÐn ®· thµnh c¸ch m¹ng råi.‛ [33; 135] ‚ChÞ KÐn t«i‛ ®Ñp nøc tiÕng trong vïng, ‚mÆt trßn nh­ vµnh tr¨ng, da tr¾ng, tãc dµi. Trêi sao l¹i cho nhµ t«i. B©y giê nh÷ng ng-êi cßn sèng cïng tuæi chÞ vÉn kÓ l¹i. TrÇm trå khen chÞ ®Ñp.‛ ChÞ ®· lät m¾t xanh ng­êi c­ìi b¹ch m· vÒ lµng t­íc Ên tÝn cña bän c­êng hµo ®Þa chñ - anh L­îng. ‚Nhµ t«i vinh dù cã con rÓ lµm l·nh ®¹o c¸ch m¹ng. §¸m c-íi cña chÞ KÐn vµ anh c©u L-îng næi tiÕng c¶ mét vïng‛. C¶i c¸ch ®Õn, bçng d-ng anh c©u L-îng bÞ b¾t, bÞ qui lµ ph¶n ®éng: ‚lµm ng-êi c¸ch m¹ng n»m bê n»m bôi mµ d¸m lÊy con nhµ bãc lét lµng Bµn Th¹ch, mµ tæng C-¬ng Th¹ch nµy ai l¹ g× con ch¸u cè Cöu. Ruéng ®Êt cña «ng ta b»ng c¶ hå lµng Bµn Th¹ch‛. Ch¶ lµ, ‚«ng bµ t«i vèn giµu cã, còng tõ chuyÖn ch©n lÊm tay bïn‛ mµ nøc tiÕng tèt bông cña lµng Bµn Th¹ch. ‚Cã n¨m lµng mÊt mïa, ®· lÊy lóa cña nhµ gióp lµng nép thuÕ‛. Song, giµu khi Êy lµ mét ‚téi‛, trë thµnh mÇm häa. M¸y bay §a-c«-ta cña Ph¸p oanh t¹c chî R¹ng, cÇu QuÇn Kªnh ®­îc nghi lµ cã ‚chØ ®iÓm‛. Anh C©u L­îng ‚bÞ li khai khái tæ chøc‛, ‚kh«ng hiÓu cã bÞ tra tÊn kh«ng nh­ng ng­êi anh cßm rom vµ m¾c bÖnh ho lao‛. ‚X­a lµng x· tung h« anh bao nhiªu th× th× b©y giê tÈy chay phØ nhæ: ‚C¸i qu©n ph¶n ®éng Êy d©y vµo lµm g×... ch¾c lµ bÞ tra tÊn trong tï kh«ng chÞu næi khai ra... Mµ ph¶i l¾m ®Êy... Nã l¹i lÊy con c¸i nhµ giµu...‛. ‚Ng­êi ta quªn ®i c«ng lao thÇy mÑ t«i, chÞ KÐn mua vµng , hiÕn cña cho c¸ch m¹ng. Hä còng ch¼ng cÇn biÕt bom ®¹n vµ tai biÕn nh¾m vµo gia ®×nh tµn t¹...‛ [33, 139] §ã lµ kh«ng khÝ cña nh÷ng n¨m c¶i c¸ch ruéng ®Êt víi nh÷ng chÝnh s¸ch b¾t nguån tõ t- duy Êu trÜ, cùc ®oan mµ ngay sau ®ã §¶ng ta ®· nhËn ra sai lÇm. C¸i Êu trÜ, thiÓn cËn cña mét thêi khiÕn con ng-êi ta kh«ng quan t©m ®Õn ngän nguån cña sù viÖc ®Ó xem xÐt ®¸nh gi¸, yªu vµ ghÐt mét c¸ch hån nhiªn theo c¶m tÝnh dÉn ®Õn nh÷ng oan sai cho bao sè phËn. ChÞ KÐn ‚t«i‛ tõ ngµy Êy ch×m næi, ngôp lÆn trong cuéc sèng bi ®¸t nhÊt, bÞ h¹ nhôc, bÞ dµy vß, chÞ trë thµnh n¹n nh©n cña sù sai lÇm trong t- duy Êu trÜ. T¸c gi¶ kh«ng 13 giÊu næi sù xãt xa cho th©n phËn ng-êi chÞ khèn khæ ch©n yÕu tay mÒm bÞ vïi dËp tøc t-ëi: ‚…bã chÞ vµo manh chiÕu r¸ch n¸t, khªnh chÞ ra M· TiÒn. ChÞ kh«ng t-ëng t-îng næi ®-îc m×nh ra ®i l¹i khèn khæ nh- thÕ nµy. ChÞ tõng ®Ñp mét thêi. Ai nh×n ®Õn chÞ th¶y ®Òu giËt m×nh, cïng mét kiÕp ng­êi…ChÞ ra M· TiÒn kh«ng kÌn trèng, ¸o quan. Con TÊn khãc nh- xÐ v¶i: MÑ ¬i! MÑ ¬i‛[33, 150]. Qua c©u chuyÖn vÒ ng-êi chÞ g¸i, c©u chuyÖn vÒ lµng Bµn Th¹ch, Tõ Nguyªn TÜnh ®· dùng l¹i kh«ng khÝ cña nh÷ng n¨m th¸ng Êy trªn m¶nh ®Êt xø Thanh. Nçi ®au kh«ng hÒ nhá, nh÷ng mÊt m¸t xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sai lÇm, song dÉu sao, khÝ thÕ c¸ch m¹ng ®ang hõng hùc khi ®ã ®· cuèn ®i tÊt c¶. TruyÖn G· nhµ quª l¹i lµ c©u chuyÖn vÒ mét kiÕp ng-êi kh¸c, kiÕp cña l·o Cao, l·o giµ c« ®éc chét mét m¾t ®Ó l¹i cho t¸c gi¶ nhiÒu Ên t-îng nhÊt mçi khi nhí vÒ lµng m×nh hay nÕu cã ai nh¾c ®Õn hai ch÷ ‚nhµ quª‛. ChuyÖn vÒ cuéc ®êi l·o Cao lµm nghÒ ch¨n vÞt, biÕt ®ñ thø chuyÖn trªn ®êi. Cuéc ®êi l·o nh- mét pho sö cña lµng. C©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi l·o cho ta h×nh dung vÒ mét n«ng th«n xø Thanh ë mét giai ®o¹n lÞch sö mét ®i kh«ng trë l¹i. ‚Thêi Êy d©n m×nh ngu h¬n b©y giê. ChØ biÕt nai l-ng ra lµm cho bän ch¸nh, lý hµo môc h­ëng‛. C©u chuyÖn cña l·o Cao víi lò trÎ ®­a ng­êi ®äc trë vÒ c¸i ‚thêi Êy‛, c¸i thêi n« lÖ. L·o Cao tø cè v« th©n kh«ng tÊc ®Êt c¾m dïi, ®æi l¹i Cao khoÎ m¹nh vµ kh¸ lanh lîi (b»ng chøng lµ anh ta xói cho c-êng hµo ®Þa chñ ®µo ao th¶ c¸ vµ ng-êi lµng Bµn Th¹ch ®· cã mét d·y ao tíi vµi chôc mÉu). Cao ph¶i ®i lµm thuª cho ®Þa chñ, anh chµng nghÌo hÌn nh-ng khoÎ m¹nh ®· ®em lßng yªu con g¸i ®Þa chñ vµ còng ®-îc yªu l¹i. Sù viÖc bÞ ph¸t gi¸c, Cao bÞ nhµ ®Þa chñ ®¸nh cho gôc ®æ nh- c©y chuèi, l¹i bÞ lµm nhôc tr-íc mÆt ng-êi yªu. May nhê cã ng-êi ®µn bµ tµn tËt d×u vÒ thuèc thang míi tho¸t chÕt. Nh-ng t×nh yªu cña thêi trai trÎ cßn m¹nh h¬n c¸i chÕt. Cao r×nh gÆp Liªn vµ lÇn liÒu m¹ng nµy Cao ph¶i tr¶ gi¸ b»ng mét con m¾t. Cao bÞ ®uæi ra ®¸m cån hoang c¾m lÒu ch¨n vÞt. Råi nh÷ng n¨m c¶i c¸ch, nh÷ng ng­êi nghÌo khæ nh­ l·o Cao trë thµnh ‚yÕu nh©n‛ trong lµng. L·o Cao ®· lät vµo tÇm ng¾m cã thÓ lµm chñ tÞch x· bëi ‚c¶i c¸ch ng­êi ta t×m ng­êi khæ nhÊt lµng ®Ó lµm chñ tÞch x·. Trong lµng, l·o lµ ng­êi ‚bÞ ¨n ®ßn roi cña ®Þa chñ nhiÒu nhÊt‛ [33; 27]. Nh-ng cuèi cïng l·o Cao ®· kh«ng ®-îc lµm chñ tÞch bëi l·o g©y ra chuyÖn ®éng trêi lµ tiÕp tÕ trøng vÞt cho ®Þa chñ ph¶n ®éng. C©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi l·o Cao cµng t« ®Ëm thªm bøc tranh ¶m ®¹m cña nh÷ng th©n phËn tèi t¨m, bÐ män chÞu nhiÒu ¸p bøc ®Ì nÐn trong nh÷ng n¨m tr-íc c¸ch m¹ng 14 Th¸ng T¸m. §Æc biÖt, t¸c gi¶ trë vÒ víi viÖc ph¶n ¸nh nh÷ng sai lÇm, Êu trÜ cña mét sè chñ tr-¬ng trong c«ng cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt, mét hiÖn thùc mµ tr-íc ®©y nh÷ng c©y bót th-êng nÐ tr¸nh. Cã thÓ coi ®ã lµ mét th¸i ®é dòng c¶m. Nh÷ng c©u chuyÖn cña chÞ KÐn, cña l·o Cao lµm hiÖn lªn bãng m©y u ¸m cña n«ng th«n xø Thanh mét thêi. TruyÖn Hä hµng n«ng d©n l¹i lµ mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c, tiÕp cËn tõ c¸i nh×n bªn trong. Hä C«ng ‚toµn n«ng d©n. §iÒu ®ã tá ra kh«ng cã g× lµ thiÖt thßi. Bèn ®êi lµ n«ng d©n. ThËm chÝ c¶ chôc ®êi lµ n«ng d©n‛. ‚§iÒu ®ã ®¸ng tù hµo l¾m‛. Hä Êy ‚®«ng thËt… m¹nh thËt‛. Ngµy giç hä ‚c¸c bËc b« l·o ngåi ng¾m con ch¸u ¨n nh- d©u t»m ¨n mµ kh«ng dõng l¹i ®­îc, ®­a tay lªn vuèt chßm r©u‛. §· thÕ, dßng hä nµy cßn ®· tõng ‚thay nhau lµm ch¸nh, phã lý; hÕt cµnh trªn l¹i xèng cµnh d­íi, hÕt cha ®Õn con‛. Song, dßng hä nµy còng cã ‚khèi chuyÖn buån‛ vµ buån nhÊt lµ ‚kh«ng ®µo ®©u ra ng­êi cã ch÷ nghÜa‛. ‚M¹nh vµ ®«ng nh­ng cã nçi buån vÒ thÊt häc‛. NÕu nãi vÒ ®øc tÝnh th× «ng tæ hä nµy næi tiÕng t»n tiÖn. Thña hµn vi ‚®i chî tØnh b¸n chanh kh«ng d¸m ¨n quµ, uèng n­íc sî tèn tiÒn. Däc ®-êng ®¸i cè nhÞn b»ng ®-îc vÒ nhµ míi tiÓu kÎo mÊt cña. Cßn ba c©y sè nhÞn kh«ng næi ph¶i chän mét côc ®Êt cay cña ng­êi ta mµ tÌ, ®em vÒ‛[1, 8]. Cã thÓ nãi ®©y lµ chi tiÕt ®¾t gi¸ vÒ tÝnh kiÖm cÇn cña ng­êi n«ng d©n xø Thanh. Nã ‚ngang c¬‛ víi chi tiÕt ¨n ‚c¸ gç‛ cña ng­êi n«ng d©n xø NghÖ. Xø Thanh vèn lµ m¶nh ®Êt thiªn nhiªn hµ kh¾c, thiªn tai ®Þch häa lu«n lµ nçi lo sî ®èi víi ng-êi d©n, v× vËy ®Ó sèng ®-îc ë ®©y ng-êi d©n ph¶i hÕt søc t»n tiÖn vµ chÞu khã. §êi con, ®êi ch¸u h×nh nh- còng kÕ thõa ®­îc ‚®øc tÝnh‛ Êy. ¤ng ThÇu ‚cã tµi tÇn tiÖn ®Õn møc l¹ lïng. Lß v«i cña x· giao cho th»ng ch¸u hä mçi lÇn ®i qua «ng xin mét côc, mét n¨m trêi «ng ®· cã hè v«i t«i lµm ®-îc c¸i chuång lîn. Ng-êi ta nãi, g¹ch lµm bÕp lµ do «ng ®i hãt ph©n r¬i ë ®-êng nhÆt vÒ x©y ®ñ ®Êy‛. Hä nµy giµu lµ nhê tiÕt kiÖm cïng víi tÝnh chÞu th-¬ng chÞu khã, thµnh cã m¸u mÆt ë lµng. Qua nh÷ng chi tiÕt ®éc ®¸o trªn ta thÊy nã tiªu biÓu cho t©m lý vµ c¸ch sèng t»n tiÖn chi li ®Õn téi nghiÖp cña mét bé phËn ng-êi n«ng d©n. Giµu do tiÕt kiÖm, do ch¾t bãp. §ã lµ c¸ch v-¬n lªn ®Ó tù kh¼ng ®Þnh cña ng-êi n«ng d©n xø Thanh. Dßng hä Êy kh«ng chØ næi tiÕng vÒ tÝnh t»n tiÖn, tiÕt kiÖm mµ còng næi bËt vÒ tÝnh h¸o danh. C¶ hä C«ng ®Òu giµu nh-ng hÇu hÕt c¶ hä ®Òu buån mét nçi lµ trong hä kh«ng cã ai lµm quan to vµ con em ‚thiÕu ¨n häc‛, ‚C¸i buån lµm nÉu ruét bän choai choai, c¸i buån lµm kh« hÐo ng­êi giµ c¶‛. Con trai chó ThÇu ‚nghe ®©u ®¸nh nhau rÊt m¸u me ë 15 Hµm Rång suýt ®­îc phong anh hïng‛ nh­ng l¹i trËt lÊt bëi c¸i tÝnh huyÕnh ho¸ng cña chó ThÇu. Ch-a ®-îc ®­a tin lªn ®µi b¸o mµ míi cã anh c¸n bé vÒ thÈm tra ®· ‚loan tin‛ vµ ‚ng· ngay con lîn ra liªn hoan‛, l¹i thªm c¸i téi ‚l·ng phÝ l­¬ng thùc ph¸ ho¹i s¶n xuÊt, chèng Mü‛. ChuyÖn con trai chó mÊt anh hïng lµm ‚c¶ hä tiÕc ngÈn ng¬ hµng n¨m trêi‛. ¤ng ThÇu cã niÒm tha thiÕt ‚con c¸i cã danh gi¸‛. ¤ng muèn ‚mét ngµy nµo ®ã, chi cña cµnh thø hai nµy ph¶i nªu danh, lµ trô cét cña hä nµy‛. V× vËy khi ®øa con trai häc hµm thô ®¹i häc cña «ng bÞ ‚bãng giã‛ lµ ‚®¹i häc gi¶ cµy. §¹i häc ‚bia –thÞt chã‛ lµ chó cø bùc m×nh. T­ t­ëng nµy lan ®Õn c¶ «ng Tø thuéc ‚cµnh cuèi cïng cña dßng hä‛ còng muèn ‚hä m×nh ph¶i cã c¸n bé chñ chèt ë x·, «ng muèn tiÕng nãi cña m×nh ph¶i vang lªn trong dßng hä‛. ¤ng Tø cø b¨n kho¨n ‚t¹i sao hä nµy l¹i kh«ng cã mét ng­êi lµm t­íng lµ chÝnh «ng hay con trai «ng ch¼ng h¹n‛. Tõ ý thøc vÒ sù kÐm cái cña hä m×nh, hä C«ng quyÕt ®Þnh nghÜ ®Õn sù ‚ph­¬ng tr­ëng‛ cña dßng hä ®Ó kh«ng thua kÐm hä kh¸c. §iÒu ®ã l¹i lµm hä kh¸c trong lµng ‚giËt m×nh‛, hä C«ng ‚®«ng l¾m, kh«ng khÐo ph¶i mæ tr©u bß míi ®ñ thøc ¨n. Ch¾c hä sÏ thuª tiÒn qu¶ng ¸o trªn ti vi‛. ‚Nh­ng cã ng­êi l¹i c­êi khÈy, hä Êy toµn n«ng d©n c¶, trõ vµi liÖt sÜ cã ai rêi lµng ra ®i ®©u mµ qu¶ng c¸o‛. ¤ng ThÇu nghe vËy mµ ‚sèt ruét, tiÕc ngÈn ng¬, cã ph¶i th»ng ch¸u cña hä nµy lµm chñ tÞch x· trÞ cho bän nã mét trËn cho tr¾ng m¾t ra, qu©n ngô c­ hçn l¸o‛ [33; 15]. B»ng sù thÓ hiÖn t©m tr¹ng «ng ThÇu vµ «ng Tø, Tõ Nguyªn TÜnh ®· ®i vµo mæ xÎ t©m lÝ h¸o danh, thÝch oai o¸ch cña ®¹i ®a sè ng-êi n«ng d©n. Dï kh«ng biÕt ch÷ nh-ng bao giê còng muèn chøng tá b¶n th©n. Mçi dßng hä nh- mét tËp ®oµn chÝnh trÞ nhá, lu«n tù ®Êu tranh, hä nµy nh×n hä kia ®Ó giµnh giËt quyÒn cai trÞ. Cho ®Õn khi «ng ThÇu kh«ng ®¹t ®-îc kh¸t väng, «ng quay trë vÒ víi tinh thÇn cµo b»ng, tù an ñi víi lÝ lÏ n«ng d©n lµ tÊt c¶, lµ gèc rÔ ®Ó an ñi cho sù thÊt b¹i ®ã . ¤ng r¨n d¹y con ch¸u vÒ sù cè thñ lµng quª cña hä m×nh ‚Hä ta toµn lµ n«ng d©n... Bé ai còng ra thµnh thÞ mµ sèng l¾y ®©u ra thãc g¹o mµ nu«i con ng­êi‛ råi cuèi cïng còng ‚c¸o chÕt ba n¨m quay ®Çu vÒ nói‛, ‚®»ng nµo còng thµnh n«ng d©n (...) Hä nµy lµ n«ng d©n, ®iÒu ®ã chØ ®¸ng tù hµo mµ th«i‛. ¤ng l¹i nhÊn m¹nh ‚t­íng t¸ g× ë ®©u kh«ng biÕt, h·y cø vÒ ®©y hä nµy sÏ nhuém thµnh n«ng d©n cho mµ xem‛. Còng tõ c¸ch suy nghÜ Êy, «ng Tø l¹i cã c¸ch cai trÞ dßng hä hÕt søc ®éc ®o¸n, gia tr­ëng ‚T«i cÊm ai cã ý nghÜ bá lµng, bá hä 16 mµ ®i. B¾t ch­íc nh÷ng th»ng bá lµng hay sao? T«i lµ cÊm. Hä nµy cÊm ®Êy‛. §ã lµ c¸i lèi cai trÞ cùc ®oan, Ých kØ vµ gia tr-ëng rÊt tiªu biÓu cho tÝnh c¸ch ng-êi n«ng d©n ë nh÷ng vïng quª xa x«i, c¨n cèt, Ýt cã ®iÒu kiÖn giao tiÕp. ë ®Êy, tËp tôc, lÒ thãi ngù trÞ hÇu nhue theo quy luËt ‚m¹nh ®­îc yÕu thua‛. TruyÖn Hä hµng n«ng d©n ph¶i ch¨ng lµ c¸ch Tõ Nguyªn TÜnh ‚luËn‛ vÒ tÝnh c¸ch ng-êi n«ng d©n nãi chung, ®Æc biÖt lµ tÝnh c¸ch con ng-êi xø Thanh qua c¸ch «ng quan s¸t vµ ®óc kÕt tõ mét dßng hä? Tuy nhiªn, qua ®ã còng cho thÊy c¸ch sèng, c¸ch nghÜ cña ng-êi n«ng d©n xø Thanh víi nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng cña xø nµy. Trong truyÖn §øa bá lµng l¹i lµ mét hiÖn thùc kh¸c, mét hiÖn thùc n«ng th«n l¹c hËu, ®êi sèng d©n trÝ thÊp, ng-êi d©n lÈn quÈn trong ®ãi nghÌo, mª tÝn. Dèt n¸t ®i liÒn víi nghÌo ®ãi, c¨n bÖnh cè h÷u cña n«ng th«n ViÖt Nam mét thêi, xø Thanh kh«ng lµ ngo¹i lÖ. ViÕt vÒ thùc tr¹ng ®ã, nhµ v¨n muèn giãng lªn håi chu«ng vÒ vÊn ®Ò ph¸t triÓn n«ng th«n tr-íc hÕt chÝnh lµ vÊn ®Ò n©ng cao d©n trÝ: C¶ lµng Bµn Th¹ch ‚trÝ thøc‛ chØ cã ba ng­êi: ‚B¸c Lung lµm thÇy bãi, «ng LËt thÇy cóng vµ chó t«i‛. Tuy chó t«i kh«ng biÕt ch÷ ‚nh­ng còng nãi ®­îc nh÷ng lêi l¹ lïng‛. B¸c Lung thÇy bãi ‚tiÕng t¨m hµng nöa thÕ kØ cña b¸c næi nh­ cån. §©u ®©u ng­êi ta còng ®Õn xin ý kiÕn b¸c‛, tõ chuyÖn ‚mÊt cña‛ ®Õn ‚t×nh duyªn dang dë‛, nhÊt lµ nh÷ng ng­êi ‚mé l¹c‛. ThËm chÝ «ng cßn ‚bãi vÒ thêi cuéc thua ®-îc cña ta, Èu ®¶ cña thÕ giíi, luËn vÒ KiÒu‛. §· thÕ l¹i cã l·o LËt, ‚ng-êi thÊp, ®en s¾t miÖng mÐo lµm nghÒ thÇy cóng ñng hé‛ nªn b¸c Lung rÊt ‚m¹nh‛. L·o LËt th× lo liÖu søc kháe cho c¶ lµng, ‚bän nhãc èm, h¸i l¸ lÐo kh«ng khái. Cóng. Ng-êi èm thËp tö nhÊt sinh lËp ®µn cÇu ®¶o, khái ngay. §éng må ®éng m¶ cóng ¨n nªn lµm ra‛. ChÝnh quyÒn x· lµ con ch¸u trong nhµ, l¹i Ýt ch÷ thµnh ra ng-êi ‚lo cho sinh mÖnh cña lµng t«i lµ b¸c Lung vµ l·o LËt thÇy cóng‛. Cßn chó Ngò t«i ‚mét ch÷ c¾n ®«i còng kh«ng biÕt‛, nh-ng cã d¹o ®· ‚lµm tíi ch©n chñ tÞch x·‛ nh-ng ‚còng chØ nhËp t©m c¸c cuéc häp. Sau ®· cã m¸y ®øa ®µn em v¨n ho¸ líp hai líp ba lªn thay‛ [33; 34].Tri thøc khoa häc vµ sù v¨n minh lµ mét ®iÒu xa l¹, l¹c lâng ë lµng quª nµy. ‚TrÝ thøc‛ cña lµng th× nh- vËy, c¸n bé x· chØ lo ¨n ch¬i, ‚ban ngµy th× mÊy «ng chÝnh quyÒn x· ®iÒu hµnh- ¨n uèng lØnh kØnh, ®ªm vÒ th× ©m binh‛, lµng cµng ‚b¹i‛. §iÒu hµnh c¶ x· kh«ng ph¶i lµ bé m¸y chÝnh quyÒn v÷ng m¹nh, liªm khiÕt mµ chÝnh lµ thÇy bãi Lung vµ l·o LËt – thÇy cóng. Con ng-êi lµng quª t«i ‚nhá bÐ nh­ con chuét‛. Chó Ngò – 17 tuy kh«ng biÕt ch÷ nh-ng c¶m nhËn ®-îc ®iÒu Êy mµ bÊt lùc, ‚kh«ng b¸c l¹i ®-îc nh÷ng g× ®· ¨n s©u bÐn rÔ trong t©m thøc ng-êi d©n bao ®êi‛. ‚Lµng m×nh ®Êt ®Ñp ®Êy ch¸u ¹...Nh­ng cã con s«ng ¸n ng÷ mÊt råi. §øa nµo v­ît qua ®­îc s«ng th× kh¸‛. ¤ng chó gi¶i thÝch cho thÕ hÖ sau vµ còng lµ ®Ó tù an ñi m×nh b»ng chÝnh lêi cña thÇy bãi. Trong sù u mª vµ sî h·i, con s«ng quª thµnh con s«ng tiÒn ®Þnh, n»m ¸n ng÷ ng¨n c¸ch lµng Bµn Th¹ch víi thÕ giíi bÒn ngoµi. Luü tre lµng còng thµnh vËt thiªng, thµnh thµnh luü v÷ng ch¾c võa b¶o vÖ võa nÝu gi÷ b-íc ch©n nh÷ng con ng-êi n¬i ®©y. ‚§øa nµo v-ît qua ®-îc s«ng th× kh¸‛. C©u nãi nh­ mét lêi nguyÒn. Chó Ng÷ còng cã kh¸t khao v-ît qua ®-îc con s«ng Êy ®Ó thay ®æi cuéc ®êi nh-ng c¸i sî cè h÷u lu«n ng¨n c¶n khiÕn chó lu«n bÞ dµy vß thæn thøc: ‚ngay chó hÌn còng kh«ng d¸m ®i‛, bëi nÕu ®i sÏ thµnh ‚®øa bá lµng – c¸i tiÕng Êy ngµy x-a lµ lêi chöi ®éc, khinh rÎ cña d©n lµng t«i- kh«ng ®-îc lµng chÊp nhËn, ghÐt bá ph¶i bá lµng ra ®i - ®êi chÕt rÊp – bê bôi ë ®©u ®©u…mµ cã khi ®ãi kÐm kh«ng d¸m mß mÆt vÒ lµng‛[31;33] . Còng ®· cã ng-êi bá lµng ra ®i, nh-ng phÇn lín nh÷ng kÎ Êy ®Òu ra ®i víi ®óng nghÜa cña tõ Êy: ‚Ng­êi ®Çu tiªn lµ §á V¹c – vµo rõng h¸i cñi mµ chÕt ®ãi. Nghe ®©u cha nã còng d¾t chÞ d©u ®i h¸i cñi bÞ cäp vå…mÊy «ng ®i lÝnh Ph¸p, ®i T©n thÕ giíi ë lu«n bªn ®ã nªn danh nªn gi¸. MÊy chó vµo ®ån ®iÒn cao su. MÊy anh chµng ®i chÐm thuª v× ch¼ng cã nghÒ nghiÖp vµ c¸i l¸ lãt ruét…[33;33]. BÞ nh÷ng tËp qu¸n, phong tôc tõ ngh×n ®êi trãi buéc, l¹i thiÕu kiÕn thøc khoa häc, ng-êi d©n n¬i ®©y lÈn quÈn trong ®ãi nghÌo, trong sî h·i vµ bÊt lùc. Lµng Bµn Th¹ch trong qu¸ khø qua nh÷ng trang viÕt cña Tõ Nguyªn TÜnh thËt u buån. §ã còng lµ sù u buån cña mét thêi. B»ng quan ®iÓm ®æi míi trong c¸ch nh×n hiÖn thùc, t¸c gi¶ ®· cho ng-êi ®äc tiÕp cËn víi ‚hiÖn thùc mÆt tr¸i‛, ‚hiÖn thùc khuÊt lÊp‛ cña mét thêi. D-íi c¸i nh×n Êy, thùc tiÔn hiÖn ra víi nh÷ng cung bËc bi hµi. Sù nghÌo khæ, bÞ ¸p bøc dµi l©u, l¹i thªm chiÕn tranh liªn miªn, ng-êi n«ng d©n trong mçi lµng quª ViÖt Nam ph¶i gång m×nh ®Ó chÞu ®ùng vµ tån t¹i. Cã c¸i g× ®ã thËt xa xãt khi nh×n l¹i nh÷ng th¸ng n¨m Êy. Ch©n thùc vµ sèng ®éng, Tõ Nguyªn TÜnh ®· cho ng-êi ®äc c¶m nhËn h×nh ¶nh n«ng th«n xø Thanh mét thêi qua cöa sæ ‚lµng t«i‛. 1.1.2. “Lµng t«i” trong thêi më cöa N¨m 1986, chñ tr-¬ng thùc hiÖn ®-êng lèi ®æi míi cña §¶ng ®· ®em ®Õm cho c¶ n-íc mét kh«ng khÝ phÊn khëi, håi hëi khiÕn x· héi thay ®æi vÒ mäi mÆt, trong ®ã sù thay 18 ®æi s©u s¾c nhÊt lµ ®æi míi vÒ t- duy. Ng-êi ViÖt Nam nãi chung vµ ng-êi Thanh Ho¸ nãi riªng dÇn dÇn tho¸t khái lèi t- duy lµng x· ®Ó ®Õn víi v¨n minh ®« thÞ. Ng-êi d©n lµng Bµn Th¹ch cña t¸c gi¶ còng ®· v­ît qua ®­îc ‚dßng s«ng ®Þnh mÖnh‛ ®Ó v-¬n ra tù kh¼ng ®Þnh m×nh. §©y còng lµ mét trong nh÷ng chñ ®Ò chÝnh trong truyÖn ng¾n Tõ Nguyªn TÜnh ®-îc «ng dµnh nhiÒu t©m huyÕt: ‚Lµng t«i‛ ®· ®æi míi. Nh­ trªn ®· nãi, sù thay ®æi lín nhÊt cña ‚lµng t«i‛ nãi riªng, n«ng th«n Thanh Hãa vµ më réng ra trong c¶ n-íc thêi ‚më cöa‛ chÝnh lµ ®æi míi t- t-ëng, ®æi míi t- duy. TruyÖn ‚§øa bá lµng‛ cïng mét lóc ®· ®Æt ra hiÖn thùc Êy. Chi tiÕt vÒ c¸i chÕt cña chó Ngò ‚treo l¬ löng trªn chiÕc d©y thõng. Chó nh­ muèn bay lªn trêi mµ kh«ng bay næi…‛ nh- lµ kÕt côc tÊt yÕu cña sù t¨m tèi, bÕ t¾c. Trong sè nh÷ng kÎ lÇn mß t×m c¸ch thay ®æi Êy chÝnh lµ ‚t«i‛, cã sù ngÊm ngÇm ®ång t×nh cña dßng hä ‚c¶ hä gãp cho t«i g¹o thãc, tÕ lÔ råi còng tèt nghiÖp ®¹i häc‛. Cã lÏ nhê nh÷ng n¨m th¸ng trong qu©n ngò (cã ®Õn m-êi n¨m råi l¹i trë vÒ lµng) mµ cã thªm b¶n lÜnh vµ quyÕt t©m thay ®æi ch¨ng? Vµ ‚t«i‛ chÝnh lµ ®øa ‚bá lµng‛ sím nhÊt ‚T«i theo vî nhËp c- vµo nöa gian nhµ cña ñy ban kÕ ho¹ch. Ba m-¬i c©y sè ph¶i mÊt bèn chôc n¨m míi rêi ®-îc lµng ®i ®Õn c¸i thÞ x· lÌo tÌo, bÒ bén. T«i bïi ngïi, muèn quªn ®i c¸i khæ truyÒn kiÕp‛. L¸c ®¸c l¹i cã ®øa bá lµng. ‚ChiÒu nay, t«i l¹i cã kh¸ch. Th»ng ch¸u hä‛. Sau mét håi t©m sù, nã khãc lªn hu hu: ‚B¸c ¹, dï cã ph¶i mang tiÕng lµ ®øa bá lµng, ch¸u còng ra ®i th«i‛. QuyÕt ®Þnh ‚bá lµng‛ chÝnh lµ quyÕt ®Þnh vÒ t- t-ëng, lµ sù thay ®æi t- t-ëng th©m c¨n cè ®Õ, ®· trë thµnh m¸u thÞt, t©m hån, phong tôc, lèi sèng cña ng-êi n«ng d©n n¬i ®©y. Sù thay ®æi Êy khã kh¨n vµ ®au ®ín ®Õn nçi, v× nã ng-êi ta ®¸nh ®æi c¶ sinh m¹ng. §Õn ®©y, kh¸i niÖm ‚bá lµng‛ ®ång nghÜa víi sù ®æi thay, kÎ d¸m bá lµng lµ kÎ d¸m thay ®æi. Vµ trong sè nh÷ng kÎ d¸m ‚bá lµng‛ ®Ó häc hµnh, ®Ó lµm ¨n xa Êy ®· trë vÒ ®Ó thay ®æi quª h-¬ng. TruyÖn ng¾n ‚§øa bá lµng‛ võa thÓ hiÖn c¸i khã, võa thÓ hiÖn tÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi. §èi víi ng-êi n«ng d©n xø Thanh, vïng ®Êt cùc khæ ®Õn nghiÖt ng·, nh-ng h×nh nh-, chÝnh sù nghiÖt ng· ®ã sÏ lµ tiÒn ®Ò th«i thóc sù ®æi thay. Sù ®æi thay b¾t ®Çu tõ nh÷ng c¸ nh©n, nh-ng ®æi thay cã ý nghÜa nhÊt lµ sù ®æi thay cña quª h-¬ng, lµng x·. Tõ Nguyªn TÜnh thÇm th¸n phôc nh÷ng c¸ nh©n ®· gãp phÇn ®æi thay quª h-¬ng. Còng ngay trªn chÝnh lµng quª cña m×nh ®· cho «ng h×nh mÉu ®Ó «ng s¸ng t¹o nªn h×nh t-îng con ng-êi kh«ng chØ biÕt ®æi míi t- duy mµ cßn mang t- duy 19 míi Êy lµm thay ®æi cuéc sèng cña bµ con n¬i ®©y: c« kü s- H-¬ng M¬. C« g¸i Êy, ngay tõ nh÷ng ngµy ®Êt n-íc cßn giÆc gi·, ngay khi nh÷ng con ng-êi cña lµng Bµn Th¹ch cßn ©m u trong lòy tre lµng ®· d¸m khuyªn ng­êi yªu: ‚Anh giái b¾n sóng nh-ng cßn ph¶i biÕt cÇm bót, sau nµy ®Êt n-íc cÇn cã trÝ thøc, kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®i theo con tr©u vµ c¸i cµy‛. BiÕt ng-êi yªu cßn nÆng nî víi lµng quª, c« ngÊm ngÇm ghi tªn cho anh ®i häc, buéc anh ph¶i ®i häc, ph¶i ‚v­ît s«ng‛ rêi lµng. B¶n th©n c«, sau khi tèt nghiÖp kü s­, c« trë vÒ lµng vµ b¨t ®Çu nh÷ng ngµy ‚tr¶ nghÜa‛ cho quª h­¬ng vµ còng lµ ®Ó thùc hiÖn ­íc m¬ ®æi míi quª h­¬ng cña m×nh: ‚M¬ m¹nh d¹n ®­a gièng míi vµo ruéng ®ång quª nhµ. Bao ngµy trÇn l-ng víi ruéng thÝ nghiÖm…Kh«ng biÕt nµng nghe ai xui d¹i mµ muèn giao ®Êt cho tõng hé qu¶n lý. Nµng thuyÕt tr×nh víi Ban chñ nhiÖm ®Ó tõng hé lo th× c«ng ch¨m bãn ®ì ®i rÊt nhiÒu. Hä cã thÓ tranh thñ ra th¨m ruéng mµ kh«ng cÇn ®Õn sù ®èc thóc cña ®éi s¶n xuÊt…‛. Sù ®æi míi nµo ph¶i ch¶ ph¶i tr¶ gi¸ b»ng må h«i vµ n-íc m¾t. C¸i b¶o thñ, khi cÇn sÏ cÊu kÕt víi tiªu cùc ®Ó chèng l¹i c¸i míi. Con ®-êng vµ -íc m¬ ®æi míi quª h-¬ng cña H-¬ng M¬ còng ®Çy ch«ng gai. Khã kh¨n ®Õn møc ®«i lóc t-ëng nh- ph¶i ®Çu hµng, ngay ®Õn ng-êi yªu cña c«, ®· tõng tr¶i qua binh nghiÖp v× lo l¾ng cho c« còng ph¶i lªn tiÕng can ng¨n, bµn lïi, chÊp nhËn tháa hiÖp. Nh-ng M¬ th× kh«ng, c« tin vµo nh÷ng ®iÒu m×nh lµm, c« tin vµo bµ con, c« tin vµo ch©n lý. §¸m c-íi cña c« víi chÝnh ng-êi mµ tr­íc ®©y ®· ‚®æ toµn bé lçi lÇm gièng m¸ cña mÊy vô cÊy chui cÊy lñi‛ lªn ®Çu H­¬ng M¬ cho thÊy niÒm tin cña c« thËt trong s¸ng: ‚Anh ®õng nãi thÕ…C¸i sai cña sù Êu trÜ mét thêi…cã thÕ, b©y giê anh Êy míi th-¬ng em gÊp ngh×n lÇn…‛[33; 47]. §¸m c-íi cña c« ån µo trong sù ®«ng vui, cëi më. D©n lµng thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu quý, kÝnh träng vµ biÕt ¬n c« kü s- ®· mang søc sèng míi cho lµng. C« trë thµnh ng-êi anh hïng cña lµng quª trong sù ng-ìng mé, tù hµo: ‚Míi ®©y t«i vÒ huyÖn nhµ viÕt b¸o. ViÕt vÒ nh÷ng ng-êi anh hïng cña lµng quª. Chñ tÞch huyÖn niÒm në míi: - Anh Bïi nªn viÕt vÒ ng-êi lµm ruéng ë Bµn Th¹ch. – Ai vËy? – ChÞ H-¬ng M¬ anh biÕt chø ?‛. Cuèi truyÖn, ta biÕt thªm mét nÐt ®Ñp n÷a ë con ng-êi nµy: ‚M¬ kh«ng ®ång ý cho t«i viÕt. Nµng nãi, c¸i chuyÖn lµm ruéng ai ch¶ biÕt‛. NÕu Nî lµng quª lµ c©u chuyÖn vÒ ‚ng­êi anh hïng lµm ruéng‛ cña lµng Bµn Th¹ch th× Th»ng K-X l¹i lµ viÕt vÒ ‚ng­êi anh hïng V.A.C‛. §Õn truyÖn ng¾n nµy, sù thay ®æi cña lµng ‚t«i‛ ®· râ nÐt h¬n. ‚Quª t«i vèn lµ vïng tù do(...) chuyÖn häc hµnh l¹i 20